Τετάρτη 26 Δεκεμβρίου 2018

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Βάτραχοι (674-705)

ΧΟ. Μοῦσα, χορῶν ἱερῶν ἐπίβηθι καὶ ἔλθ᾽ ἐπὶ τέρψιν [στρ.]
675 ἀοιδᾶς ἐμᾶς,
τὸν πολὺν ὀψομένη λαῶν ὄχλον, οὗ σοφίαι
μυρίαι κάθηνται
φιλοτιμότεραι Κλεοφῶντος, ἐφ᾽ οὗ δὴ
680 χείλεσιν ἀμφιλάλοις δεινὸν ἐπιβρέμεται
Θρηικία χελιδὼν
ἐπὶ βάρβαρον ἑζομένη πέταλον·
τρύζει δ᾽ ἐπίκλαυτον ἀηδόνιον νόμον, ὡς ἀπολεῖται,
685 κἂν ἴσαι γένωνται.

τὸν ἱερὸν χορὸν δίκαιόν ἐστι χρηστὰ τῇ πόλει
ξυμπαραινεῖν καὶ διδάσκειν. πρῶτον οὖν ἡμῖν δοκεῖ
ἐξισῶσαι τοὺς πολίτας κἀφελεῖν τὰ δείματα.
κεἴ τις ἥμαρτε σφαλείς τι Φρυνίχου παλαίσμασιν,
690 ἐγγενέσθαι φημὶ χρῆναι τοῖς ὀλισθοῦσιν τότε
αἰτίαν ἐκθεῖσι λῦσαι τὰς πρότερον ἁμαρτίας.
εἶτ᾽ ἄτιμόν φημι χρῆναι μηδέν᾽ εἶν᾽ ἐν τῇ πόλει.
καὶ γὰρ αἰσχρόν ἐστι τοὺς μὲν ναυμαχήσαντας μίαν
καὶ Πλαταιᾶς εὐθὺς εἶναι κἀντὶ δούλων δεσπότας.
695 κοὐδὲ ταῦτ᾽ ἔγωγ᾽ ἔχοιμ᾽ ἂν μὴ οὐ καλῶς φάσκειν ἔχειν,
ἀλλ᾽ ἐπαινῶ· μόνα γὰρ αὐτὰ νοῦν ἔχοντ᾽ ἐδράσατε.
πρὸς δὲ τούτοις εἰκὸς ὑμᾶς, οἳ μεθ᾽ ὑμῶν πολλὰ δὴ
χοἰ πατέρες ἐναυμάχησαν καὶ προσήκουσιν γένει
τὴν μίαν ταύτην παρεῖναι ξυμφορὰν αἰτουμένοις.
700 ἀλλὰ τῆς ὀργῆς ἀνέντες, ὦ σοφώτατοι φύσει,
πάντας ἀνθρώπους ἑκόντες ξυγγενεῖς κτησώμεθα
κἀπιτίμους καὶ πολίτας, ὅστις ἂν ξυνναυμαχῇ.
εἰ δὲ ταῦτ᾽ ὀγκωσόμεσθα κἀποσεμνυνούμεθα,
τὴν πόλιν καὶ ταῦτ᾽ ἔχοντες κυμάτων ἐν ἀγκάλαις,
705 ὑστέρῳ χρόνῳ ποτ᾽ αὖθις εὖ φρονεῖν οὐ δόξομεν.

***
ΧΟΡ. Μούσα, προστάτευε εσύ τους ιερούς μας Χορούς,
στήσε καλόβουλο αφτί στο τραγούδι μας
κι έλα, στα εδώλια τα πλήθη να δεις του λαού.
Πόσοι σοφοί! Πιο φιλόδοξοι
κι απ᾽ τον Κλεοφώντα, που πάνω στα δίγλωσσα χείλια του,
έτσι όπως κάθεται πάνω σε βάρβαρο φύλλο,
680 άγρια λαλεί χελιδόνι θρακιώτικο·
σκούζει και λέει αηδονιού θρηνερό μοιρολόι·
ναι, γιατί ξέρει πως κι αν
ισοψηφία του δοθεί, πάει χαμένος ο μαύρος.

ΚΟΡ. Ο ιερός Χορός στην πόλη πρέπει συμβουλές καλές
και σωστές να δίνει ορμήνιες. Λέμε πρώτα: Να σβηστεί
κάθε φόβος κι οι πολίτες όλοι πια να εξισωθούν.
Σε όλους, που απ᾽ του Φρύνιχου είχαν γελαστεί τις πονηριές
690 και παραστρατίσει, πρέπει τώρα η άδεια να δοθεί
ν᾽ απολογηθούνε κι έτσι τα παλιά να ξεγραφτούν.
Το δικαίωμα του πολίτη να ᾽χουν όλοι· είναι ντροπή,
κείνοι που έκαμαν μια μόνο ναυμαχία, να χαίρονται
το προνόμιο που είχαν πάρει οι φίλοι από τις Πλαταιές,
να ᾽ναι αντίς για δούλοι αφέντες — και δε λέω πως είν᾽ αυτό
λάθος· όχι· ήταν το μόνο λογικό που κάματε —
και να μη λυγάτε λίγο για ένα λάθος συγγενών,
που κοινούς μ᾽ εσάς αγώνες έκαμαν πολλούς, κι αυτοί
κι οι γονιοί τους, και που τώρα τη συγγνώμη σας ζητούν.
700 Φρόνιμοι είστε, μαλακώστε το θυμό σας, πρόθυμα
συγγενείς ας κάμουμε όλους που αγωνίζονται μ᾽ εμάς,
ας τους κάμουμε πολίτες με ίσα δικαιώματα.
Αν στην ξιπασιά ριχτούμε και στην ακαταδεξιά,
τη στιγμή που τ᾽ άγριο κύμα την πατρίδα μας χτυπά,
θά ᾽ρθει μέρα που θα πούνε πως δεν είχαμε μυαλό.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΙΖΟΝΕΣ ΘΕΟΙ - ΠΟΣΕΙΔΩΝ, στον Τρωικό πόλεμο

Στον Τρωικό πόλεμο ο Ποσειδώνας συντάχθηκε με τους Αχαιούς, μαζί με την Ήρα και την Αθηνά, για διαφορετικούς λόγους εκείνος από τις αδικημένες στην κρίση του Πάρη θεές. Η μνησικακία του οφείλεται στην αδικία που είχε διαπράξει ο Λαομέδοντας μη αποδίδοντάς του την υπεσχημένη αμοιβή για την ανέγερση των τειχών της πόλης. Ωστόσο, όταν οι Αχαιοί έκτισαν
 
[…] τείχος μέγα
με υψηλούς πύργους, φύλαξιν δι΄ αυτούς και τα καράβια·
πύλες κατόπιν στερεές στους πύργους μέσα εκάμαν,
πλατιές δια να 'χουν διάβασιν τ' αμάξια με τους ίππους·
κι εγγύς του τείχους χάνδακα βαθύν απ' έξω εσκάψαν
πλατύν, μεγάλον κι έμπηξαν στην άκρην του πασσάλους
 
τότε ο Ποσειδώνας διαμαρτυρήθηκε για αυτό το έργο που θαύμασαν όλοι οι Αθάνατοι, γιατί θεώρησε ότι θα λησμονηθεί το τείχος που μαζί με τον Φοίβο όρθωσαν γύρω από την πόλη του θείου Λαομέδοντος. Όμως ο Δίας τον καθησύχασε:
 
και σκέψου οπόταν οι Αχαιοί στην ποθητήν πατρίδα
γυρίσουν με τα πλοία τους, ιδού τι θενά κάμεις·
σπάσε, ρίξε στην θάλασσαν εσύ το τείχος όλο
και μ' άμμον πάλι σκέπασε τ' απέραντο ακρογιάλι,
κι εχάθηκε των Αχαιών ευθύς το μέγα τείχος.
(Όμ., Ιλ. Η 436-463)
 
Καθήμενος στον ορεινό όγκο Σάος, στο κέντρο της νήσου Σαμοθράκης, απ' όπου φαίνονται και τα ψηλά βουνά της Θράκης, παρακολουθεί τις μάχες στην Τροία. Για λίγο παραμένει αμέτοχος στον αγώνα αλλά σε κρίσιμες στιγμές παρεμβαίνει, μέχρι που τον σταματά ο Δίας. Παίρνει, για παράδειγμα, τη μορφή του Κάλχα, για να ενθαρρύνει τους δύο Αίαντες, τον Τελαμώνιο και τον Λοκρό, ενώ παρακινεί τον Τεύκρο και τον Ιδομενέα. Εμποδίζει τον Έκτορα να κάψει τα καράβια των Ελλήνων, αξιοποιεί τον χρόνο που η Ήρα αποπλανά ερωτικά τον Δία και βρίσκει την ευκαιρία να τη ρημάξει. Ωστόσο, παρεμβαίνει και σώζει τον Αινεία από τον Αχιλλέα, σκεπάζοντας με ομίχλη τα μάτια του Αχαιού και τραβώντας τον γιο του Αγχίση πιο κοντά στις γραμμές των Τρώων. Και τούτο γιατί δεν ήταν της μοίρας να πεθάνει ο Αινείας εκείνη τη στιγμή· ή γιατί δεν ανήκε στους άμεσους απογόνους του Λαομέδοντα αλλά καταγόταν απευθείας από τον Τρώα, οπότε ο Ποσειδώνας δεν ένιωθε την ανάγκη να τον εκδικηθεί για την προσβολή που του είχε κάνει ο έμμεσος πρόγονος του Αινεία (Ιλ. Υ 291 κ.ε.).
 
Παίρνει μέρος στη μάχη των θεών απέναντι σε θεούς και καλεί σε μονομαχία τον Απόλλωνα, ο οποίος από σεβασμό δεν χτυπήθηκε μαζί του. Είναι τρομερός όταν μπαίνει στη μάχη, σείονται τα όρη, η γη τραντάζεται, τόσο που ο Άδης φοβάται μήπως ανοίξει η γη και δουν θεοί και άνθρωποι το βασίλειό του. Πάντως, αν και με το μέρος των Αχαιών σε γενικές γραμμές, τσάκισε τα καράβια των νικητών στον γυρισμό και έπνιξε πολλούς, γιατί είχαν συλήσει την πόλη και τα ιερά της Τροίας και είχαν διαπράξει κάθε είδους βίαιη πράξη στους κατοίκους (Ευρ., Τρωάδες 1-27, 95-97).

Νεράιδες και Αλήθειες

Περί αναγκαίας «πεζότητας» πρώτα...

Όλοι οι νόμοι βασίζονται στα χρηματο-οικονομικά συμφέροντα, ενώ νομίζουμε ότι δημιουργήθηκαν και αντιπροσωπεύουν την ηθική. Μα και η ηθική, αν το πάρουμε από αυτήν την πλευρά, βασίζεται στο εγωϊκό συμφέρον που είναι ποσοτικό στην ποιότητά του.

Τι μπορώ να κερδίσω;

Τι μπορώ να εξασφαλίσω, να διαφυλάξω;

Πόσα μπορώ να κατακτήσω με το λιγότερο δυνατόν κόπο/ξόδεμα, στο λιγότερο χρόνο;

Τι χρειάζομαι για να είμαι καλυμμένος ακόμα κι αν χάσω/αποτύχω;

Πώς μπορώ να εκδικηθώ, να τιμωρήσω, να επανακτήσω;

Ναι, ξέρω, ΕΜΕΙΣ ΔΕΝ κάνουμε τέτοιες σκέψεις... άλλοι τις κάνουν!

Όμως... πρέπει λοιπόν να υπακούμε τους νόμους που φτιάξαμε, βάση αυτής της αρχέγονης νοοτροπίας και του τρόπου σκέψης, που στα θεμέλιά του ελάχιστα ή καθόλου δεν έχει αλλάξει ανά τους αιώνες; Μα φυσικά, αφού ο ατομικός τρόπος σκέψης, υπόκειται και ανήκει στο ίδιο αυτό μοτίβο που αυτό-συντηρείται, αυτό-επεκτείνεται, αυτό-εδραιώνεται κάθε στιγμή, με κάθε σκέψη, με κάθε δράση, με κάθε πρόθεση, με τρόπους που δεν αντιλαμβανόμαστε. Χωρίς τη συμμετοχή, τη στήριξη και τη συνεχιζόμενη δέσμευσή μας, θα κατέρρεε, όχι μελλοντικά και αόριστα, αλλά ολοσχερώς και ακαριαία. Αδύνατον!

Είναι δύσκολο θέμα, γιατί οι μεγαλύτερες αλήθειες είναι πάντα αυτές που βρίσκονται ακριβώς μπροστά μας, φανερά, εκεί ακριβώς που δεν τις βλέπουμε… δεν υπάρχει πιθανότητα να κοιτάξουμε... όσο κι αν το θέλουμε ή προσπαθούμε. Γιατί;

Φαντάσου ότι είναι σα να έχεις φορέσει μόνιμα γυαλιά, που δεν ξέρεις καν ότι τα φοράς. Το έχεις ξεχάσει γιατί τα φοράς όλη σου τη ζωή. Σου επιτρέπουν να δεις μόνο μακριά, γραμμικά, επιφανειακά και αποσπασματικά, κι όμως, έμαθες να εμπιστεύεσαι απόλυτα τα «μάτια» σου (τον τρόπο σκέψης σου δηλαδή). Έτσι, ό,τι κι αν διαβάζεις, ακούς, όσο κι αν ενημερώνεσαι, αλλάζεις, μορφώνεσαι, γίνονται όλα μέσα από αυτό το αόρατο φίλτρο που σ’ εμποδίζει να δεις καθαρά. Είναι ένα πανέξυπνο, αυτό-συντηρούμενο σύστημα σκέψης και δράσης (=αντίληψης), που ονομάζουμε «πραγματικότητα».

Το φτιάξαμε μόνοι μας! Μην πιστεύεις σε θεωρίες συνομωσίας και επισκέψεις «θεών» που «πείραξαν το DNA μας». Τα θεμέλια του προγραμματισμού είναι εσωτερικά, αυτόβουλα και δεν αποκαλύπτονται ποτέ… εκτός εάν… Εκτός αν καταφέρουμε να αντιληφθούμε ότι πράγματι φοράμε γυαλιά και θελήσουμε να τα βγάλουμε. Εύκολο να το λες... άλλωστε, είμαι σίγουρη πως δεν είναι η πρώτη φορά που το βλέπεις αυτό γραμμένο.

Αλλά και πάλι… ΚΑΙ η φαντασία ανήκει – όπως έχουμε μάθει – στη σφαίρα του αδύνατου, του ψεύτικου, του εξωπραγματικού, του μη ρεαλιστικού. Είναι μόνο για τα μικρά παιδιά… τους το επιτρέπουμε…κάπως!

Και έχουμε τόσα «πραγματικά προβλήματα»… Να, πρέπει να τρέξεις να προλάβεις, πρέπει να πάρεις τηλέφωνο, έχεις αργήσει πρέπει σε λίγο να είσαι στη δουλειά, ξέχασες να βγάλεις τα σκουπίδια... και τι θα κάνεις; Πρέπει να τελειώσεις τις σπουδές σου, να πας για καφέ, να βρεις δουλειά, να, να, να...;

Τις προάλλες, καθώς ήμουν, κολλημένος στην κίνηση της πόλης, ακούω ένα παιδί από πίσω μου:

- Μαμά, ξέρεις πώς γεννιούνται οι νεράιδες;

- Όχι, δεν ξέρω, εσύ ξέρεις;

- Ναι βέβαια!

- Για πες μου…

- Κάθε φορά που γεννιέται ένα παιδί και αυτό χαμογελάει για πρώτη φορά, γεννιέται μια νεράιδα!

Νεράιδες και Αλήθειες λοιπόν… έχουμε να πούμε πολλά και για τα δυο…! Γιατί ό,τι ανήκει στη σφαίρα της φαντασίας, ξαφνικά ανατρέπεται όταν βγάζεις τα γυαλιά που ήταν πάντα τόσο οικεία...

Ελεύθερα σκεπτόμενοι άνθρωποι

Διαπιστώνω τις τελευταίες μέρες έναν άλλον – ακόμα έναν – κρυμμένο κόσμο, που η ανάδυσή του είναι για άλλη μια φορά αποκαλυπτική.

Πίσω από το φαίνεσθαι, τα μεγάλα λόγια και τις «θετικές» ανταλλαγές, κρύβεται ένας αδιόρατος φόβος που επηρεάζει «επικίνδυνα» όποιους δεσμεύει. Ο φόβος των ελεύθερα σκεπτόμενων ανθρώπων!

Είναι καλά κρυμμένη φοβία, δεν φαίνεται πουθενά στην επιφάνεια. Δεν αποκαλύπτεται εύκολα. Αλλά είναι τεράστια σκεπτομορφή, που δημιουργεί πραγματικότητες και δηλητηριάζει τις καρδιές των ανθρώπων, χωρίς να το αντιλαμβάνονται.

Δεν είναι πολλοί οι ελεύθερα σκεπτόμενοι άνθρωποι. Δεν τους αντιλαμβανόμαστε καν, εκτός κι αν γίνουμε ένας από αυτούς. Όμως είναι προκλητικοί, άφοβοι και ανατρεπτικοί γιατί τολμούν να αμφισβητήσουν τους πάντες και τα πάντα, χωρίς καμία εξαίρεση… ξεκινώντας από τις δικές τους ιδέες, και επεκτείνοντας την άνεσή τους αυτή σε όλα όσα συναντούν στο δρόμο τους.

Δεν εξαγοράζονται, δεν επηρεάζονται και δεν προγραμματίζονται. Δεν έχουν «τιμή» πάνω από το κεφάλι τους, έχοντας επιτύχει την ειρήνη με τον «διάβολο» μέσα τους. Ακολουθούν πιστά τον δρόμο της αποκάλυψης της αλήθειας, ακόμα κι όταν διαπιστώνουν πως οι ίδιοι έχουν πάρει «λάθος» στροφή.

Είναι έτοιμοι, ανά πάσα στιγμή, είτε να αλλάξουν δρόμο είτε να ακολουθήσουν τον ίδιο, ακόμα κι αν είναι οι μοναδικοί που πορεύονται σε αυτόν.

Συχνά βρίσκονται μόνοι γιατί λίγοι γύρω τους αντέχουν τόση αλήθεια ή είναι έτοιμοι να απαλλαγούν από ψευδαισθήσεις, όσο ελκυστικές κι αν φαίνονται προσωρινά. Πάνω απ’ όλα είναι πιστοί στον εαυτό τους, υπηρετώντας την ελευθερία του πνεύματος που γνωρίζουν ότι είναι η πρώτη κατάκτηση, η απαραίτητη προϋπόθεση προς την αποκάλυψη της αλήθειας και την συνένωση όλων των κομματιών τους (και του κόσμου τους).

Σίγουρα δεν κατακτούν κοινωνικές δομές, θέσεις, φήμη, γιατί απειλούν μόνιμα την ψεύτικη σταθερότητα και την εγωιστική κατάκτηση της γνώσης προς όφελος των προσωρινών απολαβών της. Προτού αποδεχτούν θα απορρίψουν, προτού ακολουθήσουν θ’ αμφισβητήσουν. Προτού δημιουργήσουν θα γκρεμίσουν. Την συμμόρφωση, την υποστήριξη της εικόνας τους, δεν τα γνωρίζουν.

Όμως είναι αποφασισμένοι να σπάσουν κάθε όριο, να γκρεμίσουν κάθε πέπλο, να διαλύσουν κάθε ψευδαίσθηση... με όποιο προσωπικό κόστος. Και παραμένουν η δύσκολη πρόκληση στη ζωή μας...

Πόση ανάγκη έχουμε τις εμμονές μας;

Στη ρίζα των προβλημάτων πολλών σχέσεών μας βρίσκεται η συνεξάρτηση, που χαρακτηρίζεται από μια επώδυνη εξάρτηση από άλλους ανθρώπους, ενώ αυτή η αποδοχή είναι αναγκαία για την αυτοεκτίμησή μας.

Οι εξαρτήσεις από ανθρώπους, ουσίες, δραστηριότητες, ιδέες ή προσδοκίες είναι μια διέξοδος, ένας τρόπος για να γεμίσουμε τα κενά που νιώθουμε ότι έχουμε.

Το βασικό χαρακτηριστικό στην εξάρτηση είναι ότι νιώθουμε ότι έχουμε όλο και μεγαλύτερη ανάγκη του συγκεκριμένου στοιχείου της εξάρτησης ώστε να νιώσουμε κορεσμό και να καλυφθεί το κενό που νιώθουμε ότι υπάρχει.

Η εμμονή μας για κάποιον άνθρωπο που μας ενδιαφέρει ή νιώθουμε ερωτευμένοι χαρακτηρίζεται από μια τάση να περνάμε αρκετό χρόνο για να σκεφτούμε μια πιθανή σχέση με το συγκεκριμένο άτομο ή γενικότερα να σκεφτόμαστε το άτομο αυτό.

Η εμμονή χαρακτηρίζεται από μια έντονη ενασχόληση με το άτομο που μας ενδιαφέρει, η οποία συνοδεύεται από εξάρτηση, άγχος και βαθιά εδραιωμένους φόβους.

Σε επίπεδο φαντασίας το άτομο προχωρά σε εικασίες και πιθανά σενάρια σχετικά το πώς θα μπορούσαν να εξελιχθούν τα πράγματα με το συγκεκριμένο άτομο.

Αυτό μπορεί να λειτουργεί καθησυχαστικά για το μέλλον, αλλά δημιουργεί πόνο στο παρόν, καθώς αυτές οι σκέψεις παραμένουν σε ένα φαντασιακό επίπεδο.

Αν το σκεφτούμε λίγο περισσότερο θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε κάποιες εμμονές χωρίς τις οποίες θα νιώθαμε ότι η ζωή μας είναι τελείως άδεια.

Πρόκειται για σκέψεις στις οποίες εμείς έχουμε επενδύσει και τις έχουμε κάνει σημαντικές, όμως, πριν νιώσουμε απελπισία, ας σκεφτούμε ότι και άλλοι άνθρωποι βιώνουν τέτοιου είδους θέματα.

Και μπορεί κατευθείαν να σκεφτόμαστε ότι δεν μας νοιάζει τι κάνουν οι άλλοι, ωστόσο, σε περιπτώσεις που έχουμε θέματα και επικεντρωνόμαστε πολύ στον εαυτό μας, ας μπορέσουμε να βγούμε από αυτό κοιτάζοντας και γύρω μας.

Δεν είμαστε μόνο εμείς πάνω σε αυτή τη γη και αυτά που βιώνουμε δεν είναι τα μόνα σημαντικά ζητήματα.

Στην πραγματικότητα ακόμα και οι σκέψεις γύρω από τον εαυτό μας και τα προβλήματά μας μπορεί να αποτελέσουν μια εμμονή για εμάς.

Η διαρκής ενασχόληση με όσα μας απασχολούν μας δημιουργεί μια εμμονή ακόμη, σε αυτές που ήδη μπορεί να έχουμε.

Οι εμμονές μπορεί να μας δημιουργούν άγχος, απογοήτευση, θλίψη και στεναχώρια, απαισιοδοξία και άλλα αρνητικά συναισθήματα και σκέψεις.

Ωστόσο, θα πρέπει να βρούμε και σε τι μας εξυπηρετούν αυτές οι εμμονές. Πόσο σημαντικές τις θεωρούμε για τη ζωή μας; Θα μπορούσαμε να ζήσουμε χωρίς αυτές;

Οι συναισθηματικές εμμονές μπορεί να προκαλέσουν έντονο συναισθηματικό πόνο, ενώ μπορεί να οδηγήσουν σε σχέσεις εξάρτησης.

Οι συναισθηματικές εμμονές είναι ένας τρόπος να απασχολήσουμε το μυαλό μας, να μην βλέπουμε άμεσα αυτά που μας αγγίζουν πιο πολύ και δεν αντέχουμε να έρθουμε αντιμέτωποι.

Μέσα από τη συναισθηματική εμμονή μειώνουμε την ενασχόληση με τον εαυτό μας και τον πείθουμε ότι δεν είναι μόνος, έχουμε και το αντικείμενο της εμμονής.

Αν πρόκειται για μια συναισθηματική εμμονή είναι σαν να ζούμε μαζί με το πρόσωπο που αποτελεί το αντικείμενο της εμμονής μας και διαιωνίζουμε μια ήδη υπάρχουσα εξάρτηση ή ωθούμαστε στη διαμόρφωση μιας νέας εξάρτησης.

Με τις εμμονές συσσωρεύουμε συναισθήματα και σκέψεις, χωρίς να υπάρχει διέξοδος ή τρόπος εκτόνωσης.

Είναι ένας συναισθηματικός πόνος, που μας κάνει να υποφέρουμε, χωρίς να ξέρουμε πώς να απαλλαγούμε...

Πρώτα όμως θα πρέπει να σκεφτούμε αν και πόσο μπορούμε να φανταστούμε τη ζωή μας χωρίς αυτές τις εμμονές.

Αν πάρουμε την απόφαση ότι θέλουμε να απαλλαγούμε από τις εμμονές που κυριεύουν τη σκέψη και τη ζωή μας θα πρέπει πρώτα να πάρουμε την ευθύνη για αυτή την κατάσταση, αλλά και την ευθύνη για τη ζωή μας.

Είναι προτιμότερο να βιώσουμε τη μοναξιά και να νιώσουμε λύπη για τα προβλήματά μας, παρά να βρισκόμαστε σε μια αδιέξοδη κατάσταση, που εναποθέτουμε την ενέργειά μας και τα συναισθήματά μας σε μη υπαρκτά πράγματα και μη υπαρκτά στη ζωή μας πρόσωπα.

Ας αποσπάσουμε την προσοχή μας σε άλλα πράγματα ή δραστηριότητες και κάθε φορά που σκεφτόμαστε ότι δεν πρόκειται ποτέ να γίνει αυτό, ας πείσουμε, επιτέλους, τον εαυτό μας ότι από εμάς εξαρτάται...

Από εμάς εξαρτάται πόσο εξαρτημένοι και με εμμονές θέλουμε να ζήσουμε την υπόλοιπη ζωή μας...

Πώς εκφράζεται το συναίσθημα μέσα στην οικογένεια;

Ο τρόπος που θα χειριστούμε μια κατάσταση έχει να κάνει με την προσωπικότητά μας και τις στρατηγικές αντιμετώπισης που έχουμε αναπτύξει εξελικτικά μέσα από τις εμπειρίες που αποκτήσαμε. Σε αυτό σημαντικό ρόλο παίζει η οικογένεια και η ανατροφή που έχει λάβει το άτομο ως παιδί. Για παράδειγμα, υπάρχουν υπερπροστατευτικές οικογένειες όπου υπερεκφράζεται το συναίσθημα και επικρατεί άγχος, οικογένειες στοργικές όπου κυριαρχεί η ηρεμία και η ασφάλεια, καθώς και αδιάφορες οικογένειες όπου ούτε τα θετικά ούτε τα αρνητικά συναισθήματα του παιδιού τυγχάνουν αναγνώρισης.

Στην τελευταία περίπτωση, το άτομο γνωρίζει λίγα πράγματα για τα συναισθήματα και για το πώς να τα εκφράσει ή να τα διαχειριστεί. Μπορεί να αισθάνονται οι γύρω του ότι τους απορρίπτει, ότι είναι ένα ψυχρό άτομο, και μοιάζει να μην έχει συναισθήματα. Δεν είναι σπάνιο να φοβηθεί ένα τέτοιο άτομο να εμπλακεί σε μία συντροφική σχέση, καθώς αισθάνεται εκτεθειμένο απέναντι σε απρόβλεπτες καταστάσεις, και φοβάται ότι αυτό μπορεί να γίνει αντιληπτό από το/τη σύντροφο. Συχνά κατακλύζονται από σκέψεις και αντιδράσεις που θα είχαν σε πιθανά σενάρια με συντρόφους.

Οι σύντροφοι έχουν παράπονο ότι δεν τους καταλαβαίνει το άτομο και δεν ανταποκρίνεται στα συναισθήματά τους. Η αντίδρασή τους απέναντι σε έναν καβγά με τον /τη σύντροφο μπορεί να είναι η αποφυγή, η οποία στα μάτια του συντρόφου μπορεί να μοιάζει με αδιαφορία, ή ένα ξέσπασμα οργής απέναντι στα αρνητικά συναισθήματα που βιώνει το άτομο και τα οποία δε γνωρίζει πώς να διαχειριστεί.

Αντίθετα, στην περίπτωση του ατόμου που έχει προέλθει από ένα υπερπροστατευτικό περιβάλλον, αυτό θα είναι σε θέση να επιδείξει συναισθήματα με υπερβολικό, ή και χειριστικό τρόπο, ενώ ο/η σύντροφός του μπορεί να αισθανθεί ότι πνίγεται ή κατακλύζεται από τα συναισθήματα του συγκεκριμένου ατόμου.

Μοιάζει τα υπερπροστατευτικά άτομα να υπερενδιαφέρονται για τη σχέση με τον άνθρωπο που αγαπούν, ωστόσο, η πραγματικότητα είναι ότι προσκολλώνται αγχωδώς πάνω στο αντικείμενο της αγάπης τους. Και η αγάπη αυτή μοιάζει περισσότερο με εξάρτηση.

Έχουν μάθει ότι τίποτε δε γίνεται χωρίς τους άλλους. Σε αυτή την περίπτωση ένας καβγάς στο ζευγάρι ενδέχεται να καταλήξει σχεδόν πάντα με υποχώρηση του ατόμου ή ακόμη και με φωνές για τις οποίες αργότερα θα έχει μετανιώσει και θα το δείξει.

Ακόμη, μπορεί οι φιλονικίες να είναι σιωπηλές, και το άτομο ενσυνείδητα να καλλιεργήσει στον/στη σύντροφο τύψεις στην ιδέα και μόνο ότι θα το στενοχωρήσει με μία διαφωνία. Είναι τα ευαίσθητα άτομα, τα οποία οι σύντροφοι φοβούνται να πληγώσουν εκφράζοντας τα δικά τους συναισθήματα, τις σκέψεις ή τις αντιρρήσεις.

Συνοψίζοντας, πολύ σημαντικό ρόλο παίζει η οικογένεια για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας, αλλά και του χειρισμού των συναισθημάτων. Παρ' όλα αυτά, δεν αποτελεί αποκλειστική ευθύνη του περιβάλλοντος το στυλ της σχέσεις που θα αναπτύξουμε με τους συντρόφους.

Μπορεί η οικογένεια να θέτει τις βάσεις από πολύ νωρίς, ωστόσο, καθώς μεγαλώνουμε και η συμπεριφορά μας γίνεται αντικείμενο γνωστικής επεξεργασίας, είναι στο χέρι του ατόμου εάν θα συνεχίσει να ακολουθεί δυσλειτουργικά πρότυπα αλληλεπίδρασης με τους άλλους ή θα τα απορρίψει ψάχνοντας νέους πιο προσαρμοστικούς τρόπους διαντίδρασης.

Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι, εκτός από την οικογένεια, υπάρχει μία πληθώρα παραγόντων, όπως, πχ., η κουλτούρα στην οποία μεγάλωσε κανείς, το σχολείο, οι εμπειρίες, τα γεγονότα της ζωής που έτυχαν σε κάποιο άτομο, κ.τ.λ., τα οποία αλληλεπιδρούν με τις πρώιμες εμπειρίες και συμπαράγουν το αποτέλεσμα.

Είναι καλό να γνωρίζουμε τις αιτίες για όσα μας συμβαίνουν, αλλά είναι καλύτερο να προσπαθούμε να ψάξουμε και να βρούμε αυτό που θέλουμε να γίνουμε.

Το σώμα είναι πολύ περιορισμένο

Με ρωτάτε: “Τι θέλω;” Εγώ θα έπρεπε να ρωτάω εσάς όχι εσείς εμένα, επειδή εξαρτάται από το πού είστε. Αν είστε ταυτισμένος με το σώμα, τότε τα θέλω σας θα είναι διαφορετικά· τότε το φαγητό και το σεξ θα είναι τα μοναδικά σας θέλω, οι μοναδικές σας επιθυμίες. Αυτά τα δύο είναι κτηνώδεις επιθυμίες, οι κατώτερες. Δεν τις καταδικάζω χαρακτηρίζοντάς τις κατώτερες, δεν τις αξιολογώ. Να θυμάστε, απλά δηλώνω ένα γεγονός: το χαμηλότερο σκαλί της σκάλας. Αλλά αν είστε ταυτισμένος με το μυαλό, οι επιθυμίες σας θα είναι διαφορετικές: μουσική, χορός, ποίηση, και υπάρχουν και χιλιάδες άλλα πράγματα…

Το σώμα είναι πολύ περιορισμένο· έχει μια απλή πολικότητα: φαγητό και σεξ. Κινείται σαν εκκρεμές ανάμεσα σε αυτά τα δύο, το φαγητό και το σεξ· δεν έχει τίποτε άλλο. Αλλά αν ταυτίζεστε με το μυαλό, τότε το μυαλό έχει πολλές διαστάσεις. Μπορεί να ενδιαφέρεστε για τη φιλοσοφία, μπορεί να ενδιαφέρεστε για την επιστήμη, μπορεί να ενδιαφέρεστε για όσα πράγματα μπορείτε να φανταστείτε.

Αν ταυτίζεστε με την καρδιά, τότε οι επιθυμίες σας θα είναι υψηλότερης φύσεως, υψηλότερης από το μυαλό. Θα γίνετε πιο αισθητικός, πιο ευαίσθητος, σε μεγαλύτερη επιφυλακή, πιο στοργικός.

Το μυαλό είναι επιθετικό, η καρδιά είναι δεκτική. Το μυαλό είναι αρσενικό, η καρδιά θηλυκή. Το μυαλό είναι λογική, η καρδιά είναι αγάπη.

Εξαρτάται λοιπόν που έχετε κολλήσει: στο σώμα, στο μυαλό, στην καρδιά. Αυτά είναι τα τρία πιο σημαντικά σημεία από τα οποία μπορεί να λειτουργήσει κανείς. Αλλά υπάρχει και το τέταρτο μέσα σας· στην Ανατολή ονομάζεται turiya. Turiya σημαίνει απλά «το τέταρτο»: «το υπερβατικό». Αν έχετε επίγνωση της υπερβατικότητάς σας, τότε όλες οι επιθυμίες εξαφανίζονται. Τότε κάποιος απλά υπάρχει χωρίς καμμία επιθυμία, χωρίς να ζητάει να εκπληρωθεί τίποτε. Δεν υπάρχει μέλλον και δεν υπάρχει παρελθόν. Τότε ζει κανείς στη στιγμή, απόλυτα ευχαριστημένος, ικανοποιημένος. Στο τέταρτο σημείο γίνεστε θεϊκός.

Με ρωτάτε. «Τι θέλω;» Αυτό απλά σας δείχνει ότι δεν ξέρετε καν πού είστε, πού έχετε κολλήσει. Θα πρέπει να ρωτήσετε τον εαυτό σας – και δεν είναι πολύ δύσκολο.

Αν το φαγητό και το σεξ είναι αυτά που καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος σας, τότε με αυτά ταυτίζεστε· αν είναι κάτι που έχει σχέση με τη σκέψη, τότε είναι το μυαλό· αν έχει σχέση με το συναίσθημα, τότε είναι η καρδιά. Και, φυσικά, δεν μπορεί να είναι το τέταρτο· διαφορετικά η ερώτηση δεν θα είχε προκόψει καθόλου!

Αντί να σας απαντήσω λοιπόν θα ήθελα να σας ρωτήσω εγώ πού είστε. Αναρωτηθείτε! Πού είστε; Τι είδους ταύτιση έχετε; Πού έχετε κολλήσει; Μόνο τότε μπορούν να είναι τα πράγματα ξεκάθαρα – και δεν είναι δύσκολο.

Ρωτήστε, ψάξτε το ακριβές σημείο που βρίσκεστε. Κατά τη γνώμη μου, όλες οι επιθυμίες είναι καθαρή σπατάλη, κάθε θέλω είναι λάθος.

Πρέπει κανείς να ξεπερνά όλες τις επιθυμίες- μόνο τότε υπάρχει ικανοποίηση. Η ικανοποίηση δεν βρίσκεται στο τέλος μιας επιθυμίας, η ικανοποίηση δεν έρχεται όταν εκπληρώνεις την επιθυμία, επειδή η επιθυμία δεν μπορεί να ικανοποιηθεί. Μέχρι να φτάσετε στην εκπλήρωση της επιθυμίας σας, θα βρείτε ότι έχουν προκύψει χίλιες δύο άλλες επιθυμίες. Κάθε επιθυμία χωρίζεται σε πολλές καινούριες επιθυμίες. Και θα συμβεί ξανά και ξανά, και ολόκληρη η ζωή σας θα πάει χαμένη.

Εκείνοι που γνωρίζουν, εκείνοι που έχουν δει – οι αφυπνισμένοι- έχουν συμφωνήσει όλοι τους πάνω σε ένα σημείο. Δεν είναι κάτι φιλοσοφικό, είναι κάτι πραγματικό, το γεγονός του εσωτερικού κόσμου: η ικανοποίηση έρχεται όταν έχουν εγκαταλειφθεί όλες οι επιθυμίες. Μόνο με την απουσία των επιθυμιών γεννιέται η ικανοποίηση μέσα σας στην απουσία. Και μάλιστα, η ίδια η απουσία των επιθυμιών είναι ικανοποίηση είναι πληρότητα, είναι ευόδωση, είναι άνθιση.

Η έλλειψη επιθυμίας είναι νιρβάνα. Η νιρβάνα έχει δύο νοήματα. Είναι μία από τις πιο όμορφες λέξεις· κάθε γλώσσα μπορεί να είναι υπερήφανη γι’ αυτή τη λέξη. Έχει δύο νοήματα, αλλά αυτά τα δύο νοήματα είναι σαν δυο πλευρές του ίδιου νομίσματος. Το ένα νόημα είναι παύση του εγωισμού, και άλλο νόημα είναι παύση όλων των επιθυμιών. Συμβαίνει ταυτόχρονα. Ο εγωισμός και οι επιθυμίες είναι εγγενώς συνδεδεμένες, είναι αδιαχώριστα συνδεδεμένες.

Τη στιγμή που πεθαίνει ο εγωισμός, οι επιθυμίες εξαφανίζονται, ή το αντίθετο: τη στιγμή που οι επιθυμίες ξεπερνιούνται, ξεπερνιέται και ο εγωισμός. Και όταν είσαι χωρίς επιθυμίες, χωρίς εγωισμό, γνωρίζεις την απόλυτη ευτυχία, γνωρίζεις την αιώνια έκσταση που αρχίζει αλλά δεν τελειώνει ποτέ.

Κατάλαβα ότι το να προσπαθώ να το κάνω τέλειο, ήταν η αιτία που δεν ήταν τέλειο

Εσύ γνωρίζεις το κέντρο σου; Αν δεν το γνωρίζεις, τότε συνεχώς θα φοβάσαι. Γι’ αυτό και η συνείδηση τού εαυτού πάντοτε φοβάται, πάντοτε τρέμει. Και πάντοτε χρειάζεσαι υποστήριξη από τους άλλους, κάποιον να σε χειροκροτήσει, κάποιον να σε αναγνωρίσει, κάποιον να σου πει πόσο όμορφος είσαι και πόσο ευφυής. Χρειάζεσαι κάποιον να σου τα πει όλα αυτά, σαν υπνωτιστική υποβολή, ώστε να μπορέσεις να πιστέψεις ότι ναι, είσαι όμορφος, είσαι δυνατός. Βλέπεις όμως ότι έτσι εξαρτάσαι από τους άλλους;

Ένας ανόητος έρχεται και σου λέει πως είσαι ευφυής. Και στην πραγματικότητα, φαίνεσαι ευφυής μόνο σε έναν ανόητο. Αν εκείνος είναι πιο ευφυής από σένα, ασφαλώς και δεν θα του φαίνεσαι ευφυής. Έτσι, έρχεται ένας ανόητος και πιστοποιεί την ευφυΐα σου κι εσύ είσαι πολύ ευτυχής. Μπορείς να φαίνεσαι όμορφος μόνο σε έναν άσχημο άνθρωπο. Αν εκείνος είναι πιο όμορφος από σένα, θα του φαίνεσαι άσχημος, επειδή όλα είναι σχετικά. Κι όταν άσχημοι άνθρωποι πιστοποιούν πως είσαι όμορφος, εσύ είσαι τρομερά ευτυχής.

Τί είδους ευφυΐα είναι αυτή, που χρειάζεται να πιστοποιηθεί από ανόητους ανθρώπους; Τί είδους ομορφιά είναι αυτή, που χρειάζεται να πιστοποιηθεί από άσχημους ανθρώπους; Αυτό είναι τελείως ψεύτικο, είναι ανόητο! Εμείς όμως αναζητούμε συνεχώς στον έξω κόσμο, να βρούμε κάποια υποστήριξη για το εγώ μας, κάποιον να μας υποστηρίξει λίγο, ένα στήριγμα. Διαφορετικά, υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος να καταρρεύσει το εγώ μας. Έτσι, πρέπει να το υποστηρίζουμε από όλες τις πλευρές και συνεχώς εμφανίζεται ανησυχία.

Γι’ αυτό έχεις περισσότερη χάρη όταν είσαι μόνος — επειδή δεν έχεις ανησυχίες. Κανένας δεν βρίσκεται εκεί για να σε δει. Είσαι πιο αθώος όταν είσαι μόνος. Μέσα στο μπάνιο σου, είσαι πιο αθώος — είσαι και πάλι παιδί. Στέκεσαι μπροστά στον καθρέφτη και κάνεις γκριμάτσες και το απολαμβάνεις. Αν όμως αντιληφθείς ότι το παιδί σου σε βλέπει από την κλειδαρότρυπα, αμέσως γίνεσαι τελείως διαφορετικός. Τώρα διακυβεύεται το εγώ. Γι' αυτό, οι άνθρωποι φοβούνται τόσο πολύ τους άλλους. Όταν είσαι μόνος, δεν έχεις καμία αγωνία.

Υπάρχει μια διάσημη ιστορία από το Ζεν:
Ένας δάσκαλος τού Ζεν ζωγράφιζε και είχε πει στον επικεφαλής των μαθητών του να καθίσει δίπλα του και να του πει όταν ο πίνακας θα ήταν τέλειος. Ο μαθητής ανησυχούσε κι ο δάσκαλος ανησυχούσε επίσης, επειδή κανένας δεν είχε δει ποτέ τον δάσκαλο να κάνει κάτι που δεν ήταν τέλειο. Εκείνη την ημέρα όμως, τα πράγματα πήγαιναν στραβά. Ο δάσκαλος προσπαθούσε. Κι όσο περισσότερο προσπαθούσε, τόσο χειρότερα πήγαιναν τα πράγματα.

Στην Ιαπωνία και στην Κίνα, όλη η τέχνη της καλλιγραφίας γίνεται πάνω σε ριζόχαρτο, σε ένα πολύ ευαίσθητο χαρτί, πολύ εύθραυστο. Αν διστάσεις έστω και λίγο, αυτό θα φανεί στην καλλιγραφία — επειδή χύνεται περισσότερο μελάνι πάνω στο χαρτί κι απλώνεται και γίνεται μουτζούρα. Πρέπει να έχεις συνεχή ροή και να μη διστάσεις ούτε στιγμή.

Αν διστάσεις έστω και για μια στιγμή, για ένα κλάσμα τού δευτερολέπτου, τι να κάνεις; — την πάτησες. Κι εκείνος που έχει διαπεραστικό μάτι, θα πει αμέσως; «Αυτή δεν είναι Ζεν ζωγραφική!» Επειδή η Ζεν ζωγραφική πρέπει να είναι αυθόρμητη, ρευστή.

Ο δάσκαλος προσπαθούσε και προσπαθούσε. Κι όσο περισσότερο προσπαθούσε… Άρχισε να ιδρώνει. Ο μαθητής καθόταν εκεί και κουνούσε ξανά και ξανά το κεφάλι του αρνητικά: «Όχι, αυτό δεν είναι τέλειο.» Κι ο δάσκαλος έκανε ολοένα και περισσότερα λάθη.

Ύστερα τέλειωνε το μελάνι, οπότε ο δάσκαλος είπε: «Πήγαινε να ετοιμάσεις κι άλλο μελάνι.» Όσο ο μαθητής βρισκόταν έξω και ετοίμαζε το μελάνι, ο δάσκαλος έφτιαξε ένα αριστούργημα. Όταν ήρθε ο μαθητής, είπε: «Δάσκαλε, αυτό είναι τέλειο! Τί συνέβη;»

Ο δάσκαλος γέλασε. Είπε: «Κατάλαβα ένα πράγμα: Η παρουσία σου, η ίδια η ιδέα ότι κάποιος βρισκόταν εδώ για να παινέψει ή για να επικρίνει, για να πει ναι ή όχι, τάραξε την εσωτερική μου ηρεμία. Κατάλαβα ότι το να προσπαθώ να το κάνω τέλειο, ήταν η αιτία που δεν ήταν τέλειο.»

ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Πώς θα δεις τώρα τι ομορφιά έχει μια καλή ψυχή;

Αποτέλεσμα εικόνας για ερεβοκτονος ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Πώς θα δεις τώρα τι ομορφιά έχει μια καλή ψυχή;Αποσύρσου στον εαυτό σου και κοίτα – και αν δεις τον εαυτό σου να μην είναι ακόμη ωραίος, όπως ο δημιουργός του αγάλματος που πρέπει να γίνει ωραίο αφαιρεί, λαξεύει, λειαίνει και καθαρίζει μέχρις ότου φανεί πάνω στο άγαλμα ένα ωραίο πρόσωπο, έτσι κι εσύ αφαίρεσε τα περιττά και ίσιωσε τα στραβά, και όσα είναι σκοτεινά κάνε τα να γίνουν λαμπρά καθαρίζοντας τα, και μην πάψεις να σμιλεύεις το άγαλμά σου, έως ότου λάμψει πάνω του η θεόμορφη λαμπρότητα της αρετής…

[Αγαθό είναι] εκείνο από το οποίο εξαρτώνται τα πάντα και στο οποίο όλα τα όντα αποβλέπουν, έχοντας το ως αρχή και έχοντάς το ανάγκη- ενώ δεν έχει ανάγκη τίποτα, είναι αύταρκες, χωρίς τίποτα να χρειάζεται, μέτρο και όριο των πάντων, παρέχοντας από τον εαυτό του νου και ουσία και ψυχή και ζωή και νοητική ενέργεια.

Ποιος είναι λοιπόν ο δρόμος της φυγής και πώς θα τον ακολουθήσουμε;
Θα ξανοιχτούμε όπως- καθώς, αλληγορικά μου φαίνεται, λέει ο ποιητής- ο Οδυσσές από τη μάγισσα Κίρκη ή την Καλυψώ, ο οποίος δεν αρκέστηκε να παραμείνει εκεί, παρόλο που είχε ηδονές των ματιών και βρισκόταν ανάμεσα σε πολύ αισθητή ομορφιά. Η πατρίδα μας, απ’ όπου ήρθαμε, κι ο πατέρας μας είναι Εκεί. ” Κλείνοντας τα μάτια” άλλαξε την όρασή σου και ξύπνα μιαν άλλη, που ενώ την έχουν όλοι, λίγοι τη χρησιμοποιούν.

Πλωτίνος, Εννεάδες

ΑΚΑΔΗΜΙΑ: Η σχολή του Πλάτωνα

H Ακαδημία ιδρύθηκε από τον Πλάτωνα για τη διάπλαση πολιτικών ανδρών. Κύριο χαρακτηριστικό της ήταν η μελέτη των μαθηματικών και η άσκηση της διαλεκτικής, μέσα από συζητήσεις στις οποίες συμμετέχουν ο ίδιος ο Πλάτων, επιστήμονες όπως ο Εύδοξος και μαθητές όπως ο Σπεύσιππος ο Ξενοκράτης. ο Ηρακλείδης και ο Αριστοτέλης. Η πιο γνωστή συζήτηση είναι για την κίνηση των πλανητών, για την πραγματικότητα των ιδεών, για τη φύση των αρχών και για τη σχέση ηδονής και αγαθού. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η πολιτική δράση των μελών της Ακαδημίας στις Συρακούσες, στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, αλλά και οι σχέσεις τους με τους Μακεδόνες βασιλείς.

Η σχολή του Πλάτωνα
Η Ακαδημία είναι η σχολή που ο Πλάτων ιδρύει στο εσωτερικό του γυμνασίου που είναι αφιερωμένο στον ήρωα Ακάδημο και από αυτόν παίρνει το όνομά της· με το πέρασμα του χρόνου ο όρος «ακαδημία» θα χρησιμοποιηθεί για να δηλώσει τα δημόσια ιδρύματα ανώτατων σπουδών. Ο Πλάτων ιδρύει τη σχολή επιστρέφοντας από τα ταξίδια που έκανε μετά τον θάνατο του Σωκράτη, συγκεκριμένα επιστρέφοντας από τις Συρακούσες, τις οποίες επισκέφθηκε το 388-387 π.Χ., προσπαθώντας μάταια να πείσει τον τύραννο Διονύσιο A’ τον Πρεσβύτερο να κυβερνήσει με γνώμονα τη δικαιοσύνη. Από τις Συρακούσες διώχτηκε και πουλήθηκε ως σκλάβος. Μπορούμε, λοιπόν, να τοποθετήσουμε την ίδρυσή της γύρω στο 387 π.Χ. και να θεωρήσουμε ότι ο Πλάτων έκανε αυτό το βήμα θέλοντας να διαπλάσει πολιτικούς άντρες μέσω της διδασκαλίας της φιλοσοφίας, όπως φαίνεται από το πρόγραμμα που παρουσίασε στην Πολιτεία. Το γυμνάσιο όπου στεγαζόταν η σχολή βρίσκεται έξω από τα τείχη της Αθήνας, περίπου 1.500 μέτρα από το Δίπυλο, απ’ όπου άρχιζε η πορεία των Παναθηναίων προς την Ακρόπολη.

Η λίστα των ατόμων που συχνάζουν στην Ακαδημία είναι καταγεγραμμένη σε έναν πάπυρο από τον Ερκολάνο, ο οποίος περιέχει την ιστορία των φιλοσόφων, με την επιμέλεια του Φιλόδημου από τα Γάδαρα (περ. 110 – περ. 35 π.Χ.), και περιλαμβάνει 19 ονόματα, μεταξύ των οποίων οι πιο γνωστοί ήταν ο Σπεύσιππος, ανιψιός του Πλάτωνα και διάδοχός του στη διεύθυνση της σχολής, ο Ξενοκράτης ο Χαλκηδόνιος, διάδοχος του Σπευσίππου, ο Ηρακλείδης ο Ποντικός, ο Ερμόδωρος και ο Πυθαγόρειος Αρχύτας ο Ταραντίνος.

Άλλες πηγές αναφέρουν και τον Εύδοξο τον Κνίδιο, γνωστό μαθηματικό και αστρονόμο, τον Φίλιππο Οπούντιο, «γραμματέα» του Πλάτωνα και συντάκτη του στον τελευταίο διάλογο (Νόμοι), τον Θεόφραστο τον Ερέσιο, ο οποίος θα γίνει μαθητής και διάδοχος του Αριστοτέλη, τον Ερμία τον Αταρνέα, την ανιψιό του οποίου θα παντρευτεί ο Αριστοτέλης, και έναν γιατρό από τη Σικελία (ίσως τον Φιλιστίωνα), καθώς και πρόσωπα που έγιναν ρήτορες, στρατηγοί, νομοθέτες, πολιτικοί στην Αθήνα και σε άλλες ελληνικές πόλεις.

Ο κωμικός Επικράτης, σε απόσπασμα ενός έργου που έχει χαθεί, παρουσιάζει τον Πλάτωνα, τον Σπεύσιππο και τους άλλους Ακαδημαϊκούς που σκόπευαν να ταξινομήσουν μια κολοκύθα, με έναν ειρωνικής φύσεως υπαινιγμό για τις πρακτικές ταξινόμησης των φυτών και των ζώων που υιοθετούσαν στη σχολή.

Οι πιο σημαντικές δραστηριότητες της Ακαδημίας πρέπει να ήταν η μελέτη των μαθηματικών, τα οποία, σύμφωνα με την Πολιτεία, αποτελούν εισαγωγή στην άσκηση της διαλεκτικής, δηλαδή της φιλοσοφίας, και οι διαλογικές συζητήσεις, που αφορούσαν κυρίως επιστημονικά και φιλοσοφικά προβλήματα. Παρότι είναι αναξιόπιστη η παράδοση σύμφωνα με την οποία στην είσοδο της Ακαδημίας ήταν χαραγμένη η επιγραφή «απαγορεύεται η είσοδος σε όποιον δεν γνωρίζει γεωμετρία», δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η 7η Επιστολή, η οποία αποδίδεται στον Πλάτωνα, αναφέρεται στη δραστηριότητα της Ακαδημίας, τονίζοντας ότι η γνώση της αλήθειας επιτυγχάνεται μέσα από την κοινή ζωή που είναι αφιερωμένη σε «ερωτήσεις και απαντήσεις που δίνονται σε φιλικό κλίμα» (344 b-c), όπως επίσης τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη, σύμφωνα με τον οποίο ευτυχία είναι το να κάνει κανείς μαζί με τους φίλους του αυτό για το οποίο περισσότερο απ’ όλα επιθυμεί να ζει, δηλαδή στην περίπτωση των φιλοσόφων “να φιλοσοφούν μαζί” (1172 a 1-7).

Η Συζήτηση περί ηδονής
Σε σχέση με τη συζήτηση περί αρχών, δηλαδή περί καλού, λαμβάνει χώρα στο εσωτερικό της Ακαδημίας μία άλλη συζήτηση, αντικείμενο της οποίας είναι η ηδονή. Τη συζήτηση μπορούμε να ανασυνθέσουμε, βασιζόμενοι και πάλι στις μαρτυρίες που μας δίνει ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια. Πιθανότατα ξεκίνησε από τον Εύδοξο, ο οποίος κατά την παραμονή του στην Ακαδημία υποστήριξε ότι η ηδονή, δεδομένου ότι την επιθυμούν όλοι όσοι ζουν, είναι το υπέρτατο αγαθό. Μία διαμετρικά αντίθετη θέση, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Αριστοτέλη, υποστήριξε ο Σπεύσιππος, ο οποίος θεωρεί ότι η ηδονή δεν είναι ποτέ κάτι αγαθό. Στη συζήτηση εικάζεται ότι παρενέβη ο Πλάτων μέσω του Φίληβου, διαλόγου στον οποίο υποστηρίζει ότι η καλύτερη ζωή δεν συμπίπτει ούτε μόνο με την ηδονή ούτε μόνο με τη σύνεση, αλλά είναι η ζωή που εμπεριέχει ηδονή και σύνεση στην οποία η ηδονή δεν είναι πάντοτε αγαθό, αλλά είναι μόνον όταν συνδέεται με τη σύνεση.

Πιθανώς συμμετείχε και ο Αριστοτέλης, ο οποίος γνωρίζουμε ότι έγραψε τον διάλογο Περί ηδονής, ο οποίος αρχικά χάθηκε αλλά βρέθηκε στη συνέχεια, όπως σχεδόν όλοι οι χαμένοι του διάλογοι από το πέρασμά του από την Ακαδημία. Οι θέσεις του καταγράφονται στις πραγματείες που διασώθηκαν, όπως στα Ηθικά Νικομάχεια. Ο Αριστοτέλης πιστεύει ότι η ηδονή αυτή καθαυτή είναι αγαθό, αλλά όχι το υπέρτατο, δηλαδή η ευτυχία, η οποία βρίσκεται στην άσκηση όλων των αρετών και κυρίως όλων των διανοητικών αρετών (σύνεση και σοφία). Η ηδονή επιδρά πάνω στο υποκείμενο λόγω της συνειδητοποίησης της τελειότητας, δηλαδή είναι ένδειξη ότι συντελείται μία τέλεια δραστηριότητα, στην οποία ανάγεται το υπέρτατο αγαθό που μπορεί να πραγματοποιήσει ο άνθρωπος (αυτή δεν είναι, προφανώς, η δραστηριότητα του κινούν ακίνητου, αλλά έχει κοινά στοιχεία).

Η πολιτική δράση των Ακαδημαϊκών
Ο Πλάτων θεωρεί ότι η διάπλαση των πολιτικών ανδρών συντελείται κυρίως από τη φιλοσοφία, δηλαδή από τη διαλεκτική: αυτή γεννά τις συζητήσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω, οι οποίες διαμορφώνουν την κύρια δραστηριότητα της σχολής. Αλλά τα μέλη της Ακαδημίας δεν αποφεύγουν τα πολιτικά καθήκοντα. Πρώτος απ’ όλους δίνει το παράδειγμα ο Πλάτων, ο οποίος, μετά την αποτυχία του πρώτου του ταξιδιού στις Συρακούσες, κατά το οποίο προσπαθεί να πείσει τον Διονύσιο τον Πρεσβύτερο να κυβερνήσει με δικαιοσύνη, πραγματοποιεί και δεύτερο, το 367 π.Χ., κατόπιν αιτήματος του φίλου του Δίωνα, προκειμένου να προσπαθήσει να κάνει το ίδιο με τον Διονύσιο τον Νεώτερο. γιο και διάδοχο του τυράννου. Και αυτή η προσπάθεια πέφτει στο κενό, εξαιτίας της έπαρσης του Διονύσιου, αλλά αυτό δεν εμποδίζει τον Πλάτωνα να πραγματοποιήσει και τρίτο ταξίδι, και να φτάσει και πάλι στις Συρακούσες με διάφορους άλλους Ακαδημαϊκούς, μεταξύ των οποίων ο Σπεύσιππος και ο Ξενοκράτης, τo 361 π.Χ., και πάλι χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Ωστόσο, ο Δίων αναχωρεί το 357 π.Χ. για τις Συρακούσες μαζί με άλλους Ακαδημαϊκούς, μεταξύ των οποίων ο Κάλιππος από την Αθήνα, και τις κατακτά. Έπειτα από τρία χρόνια ο Δίων δολοφονείται από τον Κάλιππο στη διάρκεια μιας εξέγερσης στην οποία χάνει τη ζωή του και ένας άλλος Ακαδημαϊκός ο Εύδημος ο Κύπριος, φίλος του Αριστοτέλη, στη μνήμη του οποίου γράφει τον ομώνυμο διάλογο για την αθανασία της ψυχής.

Ένα άλλο παράδειγμα της πολιτικής δράσης των μελών της Ακαδημίας είναι η προσπάθεια που έκανε ο Αριστοτέλης, στο όνομα της σχολής, να «προσηλυτίσει» στη φιλοσοφία του Πλάτωνα έναν πρίγκιπα από μία πόλη της Κύπρου, τον Θεμίσωνα. Αυτή η προσπάθεια έχει καταγραφεί στον Προτρεπτικό, έργο του Αριστοτέλη που έχει χαθεί και από το οποίο σώζονται λίγα αποσπάσματα. Ο Ισοκράτης, ο οποίος ίδρυσε στην Αθήνα μια ρητορική σχολή για να διαπλάσει πολιτικούς άνδρες, προσπάθησε να παρέμβει στην πολιτική σκηνή της Κύπρου, απευθύνοντας διάφορους λόγους στη βασιλική δυναστεία του νησιού, στον Ευαγόρα και στον Νικοκλή. Ο Αριστοτέλης γράφει τον Προτρεπτικό ανταγωνιζόμενος τον Ισοκράτη, ο οποίος αντιδρά με έναν λόγο που φέρει τον τίτλο Αντίδοσις («ανταλλαγή» αγαθών, 353 π.Χ.). Σύμφωνα με τον Προτρεπτικό, κλειδί για τη διάπλαση πολιτικών ανδρών δεν είναι η ρητορική, αλλά η διαλεκτική, δηλαδή η φιλοσοφία. Ο Αριστοτέλης κάνει μαθήματα ρητορικής στην Ακαδημία, τα οποία ξεκινάει λέγοντας: «Είναι αισχρό να σιωπά κανείς και να αφήνει τον Ισοκράτη να μιλήσει».

Τέλος, υπάρχουν αναρίθμητες μαρτυρίες για την πολιτική δράση των Ακαδημαϊκών, μερικοί εκ των οποίων (Πύθων και Ηρακλείδης) απελευθερώνουν πόλεις από τυράννους, άλλοι (Κάβριας και Φωκίων) γίνονται στρατηγοί στην υπηρεσία της Αθήνας, άλλοι (Αριστώνυμος, Φορμίων, Μενέδημος) γράφουν νόμους για διάφορες πόλεις, ενώ κάποιοι αναλαμβάνουν τη διακυβέρνηση της πόλης (Ευφραίος, Εβέων, Τιμόλαος, Χείρων). Τέλος, γνωστές είναι οι σχέσεις τους με τους βασιλείς Μακεδόνες, τόσο πριν όσο και μετά τον θάνατο του Πλάτωνα. Υπάρχει, για παράδειγμα, ένα γράμμα του Σπεύσιππου προς τον Φίλιππο Β’, από το οποίο προκύπτει ότι η Ακαδημία, λόγω ανταγωνισμού με τον Ισοκράτη, προτείνει ένα μέλος της ως παιδαγωγό του Αλέξανδρου, πρόταση η οποία στη συνέχεια γίνεται δεκτή από τον Αριστοτέλη, που με τη σειρά του θα πρέπει να ευχαριστήσει την Αθήνα, διότι οι Αθηναίοι τού αφιερώνουν ένα αστέρι (αν και μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου τον αναγκάζουν να φύγει).

Όλα αυτά αφορούν την «αρχαία» Ακαδημία, η οποία ακολουθεί τη διδασκαλία του Πλάτωνα, υπό τους Σπεύσιππο, Ξενοκράτη, Πολέμωνα, Κράντωρα και Κράτη, ενώ με την απομάκρυνση του Αρκεσίλαου (περ. το 315 – 241 π χ) αρχίζει η «μέση» Ακαδημία, κύριο χαρακτηριστικό της οποία είναι ο σκεπτικιστικός προσανατολισμός, ο οποίος συνεχίζεται με τον Καρνεάδη (214-129 π.Χ.). Τέλος, με τov Φίλωνα από τη Λάρισα (2ος-1ος αι.) και τον Αντίοχο από ro Ασκελόν (140; περ. το 67 πΧ} αναπτύσσεται η επονομαζόμενη «νέα» Ακαδημία.

Η Κίνα δημιουργεί αντιδραστήρα σύντηξης τύπου Tokamak που θα μπορούσε να είναι το μέλλον της ενέργειας

Κινέζοι δημιούργησαν έναν αντιδραστήρα σύντηξης τύπου Tokamak, που θα μπορούσε να παράξει ενέργεια για ολόκληρες πόλεις όταν τεθεί σε πλήρη λειτουργία.  Η Κινεζική Ακαδημία Επιστημών άρχισε να κάνει τα πρώτα πειραματικά βήματα για την δημιουργία ενός «τεχνητού ήλιου» ο οποίος επιτυγχάνει θερμοκρασίες οι οποίες είναι επταπλάσιες από εκείνες του πραγματικού ήλιου. 
 
Η ομάδα των επιστημόνων βασίστηκε σε έναν αντιδραστήρα, ο οποίος ονομάζεται EAST (Experimental Advanced Superconducting Tokamak) και χρησιμοποιεί τη σύντηξη επιτυγχάνοντας θερμική ενέργεια της τάξεως των 10 MW. 
 
Ουσιαστικά, πέτυχε θερμοκρασία ηλεκτρονίων άνω των 100 εκατομμυρίων βαθμών Κελσίου στο πλάσμα του πυρήνα του, κατά τη διάρκεια ενός πειράματος διάρκειας τεσσάρων μηνών. Η θερμοκρασία αυτή, όπως σημειώνει η ακαδημία σε ανακοίνωσή της, είναι περίπου επταπλάσια αυτής του εσωτερικού του ήλιου, που είναι 15 εκατομμύρια βαθμούς Κελσίου.
 
Στις συμβατικές πυρηνικές εγκαταστάσεις ενέργειας, βαρέα άτομα διασπώνται για να ελευθερώσουν την ενέργεια.  Αλλά η σύντηξη συμβαίνει όταν δύο ισότοπα του υδρογόνου (δευτέριο και τρίτιο που είναι σχεδόν ανεξάντλητα στους ωκεανούς) συνδυάζονται σε ένα και μόνο μεγαλύτερο πυρήνα ηλίου αλλά και ένα νετρόνιο, απελευθερώνοντας έτσι τρομερή ενέργεια.
 
Τελικά, ένας εμπορικός σταθμός ενέργειας θα χρησιμοποιήσει την θερμότητα που παράγεται από τα ενεργητικά νετρόνια, τα οποία θα επιβραδύνονται από το λίθιο, για να παραχθεί έτσι ηλεκτρική ενέργεια.
 
Ακούγεται αρκετά απλό, αλλά δεν είναι εύκολο να συμβεί καθώς αυτοί οι πυρήνες έχουν θετικό φορτίο. Και ακριβώς όπως δύο αντίθετοι μαγνήτες, αυτοί οι θετικοί πυρήνες απωθούν το ένα το άλλο.
 
Η θερμοκρασία που επιτεύχθηκε είναι ένα από τα πιο θεμελιώδη στοιχεία, επειδή η σύντηξη είναι δυνατή μόνο εάν η κεντρική θερμοκρασία φτάσει τα 100 εκατομμύρια βαθμούς.
 
Η πυρηνική σύντηξη χρειάζεται πολύ υψηλή θερμοκρασία και μεγάλη πίεση και, εφόσον η τελευταία δεν μπορεί να επιτευχθεί στη Γη, αυτό σημαίνει μια αύξηση της θερμοκρασίας, σύμφωνα με την τρέχουσα θεωρία, τουλάχιστον 100 εκατομμύρια βαθμούς.
 
Η απαιτούμενη πίεση δηλαδή πρέπει να επιτευχθεί με άλλο τρόπο. Αυτό μπορεί να συμβεί χρησιμοποιώντας ισχυρά μαγνητικά πεδία σε ειδικές συσκευές που ονομάζονται Tokamak ή με ακτίνες laser.
 
Οι αντιδραστήρες Tokamak διαθέτουν μια τοροειδή (σε σχήμα ντόνατ) μαγνητική δομή, η οποία επιτρέπει τη δημιουργία και τη διατήρηση των συνθηκών που απαιτούνται για την παραγωγή ελεγχόμενων αντιδράσεων πυρηνικής σύντηξης.
 
Η πυρηνική σύντηξη είναι αναμφισβήτητα ο καλύτερος τρόπος για την παραγωγή ενέργειας από τον άνθρωπο. γιατί δεν παράγει ραδιενεργά απόβλητα, επομένως είναι εξαιρετικά φιλική προς το περιβάλλον.
 
Φυσικά ο EAST είναι ένας μικρός αντιδραστήρας ο οποίος λειτουργεί σε πειραματικό στάδιο και η λειτουργία του απέχει πολύ από εκείνη μιας μονάδας ηλεκτροπαραγωγής. Ο σκοπός του πειράματος είναι να προφέρει γνώσεις και ευρήματα για να οδηγηθούμε σε μια πιο αποτελεσματική τεχνολογία η οποία κάποια στιγμή στο μέλλον θα μπορούσε να τροφοδοτήσει ολόκληρες πόλεις.
 
Όπως και ο ITER, που είναι ο Διεθνής Θερμοπυρηνικός Πειραματικός Αντιδραστήρας, είναι το μεγαλύτερο έργο σύντηξης παγκοσμίως μέχρι σήμερα. Περί τις 35 χώρες έχουν επενδύσει δισεκατομμύρια δολάρια για την κατασκευή του. Και έχει σχεδιαστεί με προδιαγραφές που θα τον καταστήσουν τον πρώτο αντιδραστήρα σύντηξης ο οποίος θα παράγει περισσότερη ισχύ από εκείνη που χρησιμοποιείται για τη θέρμανση του.

Ο Μετάνθρωπος θα είναι δική μας συνέχεια

Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν ήμασταν ακόμα πολύ νέοι και αισιόδοξοι, διαβάζαμε μετά μανίας το βιβλίο Cyberia του Ντάγκλας Ράσκοφ, τον περίφημο οδηγό επιβίωσης στον κυβερνοχώρο, που, τότε, βρισκόταν στα σπάργανα. Εκείνη την εποχή, η τεχνολογική επανάσταση υποσχόταν τα πάντα. «Οι κανόνες της γραμμικής πραγματικότητας δεν έχουν πια καμία ισχύ. Ακόμα και οι φανατικοί οπαδοί των νόμων της φυσικής και των μαθηματικών ανακάλυψαν ότι οι αριθμοί και τα σωματίδια έχουν πάψει να συμπεριφέρονται με τον προβλέψιμο τρόπο των γραμμικών εξισώσεων», έγραφε ο Ράσκοφ.

Μιλούσε ακόμα για την ύπαρξη μιας «αθέατης επικράτειας» της οποίας μόνο η μία πλευρά ταυτίζεται με τη φυσική πραγματικότητα, και για την ανάγκη επινόησης μιας καινούργιας λέξης που θα την εκφράζει. Στο βιβλίο του αποκαλείται Κυβερία. Δεν ξέρω πόσοι κατάφεραν να μετοικήσουν στη σαγηνευτική Κυβερία που υποσχόταν ο Ράσκοφ, αλλά είναι αλήθεια ότι η τεχνολογία δεν έπαψε να εξελίσσεται και να μεταμορφώνει, διαρκώς, τις ζωές μας.

Ο ίδιος έγραφε ακόμα για παράξενους ελκυστές, άτομα που με τη βοήθεια της ονειροπόλησης αποκτούν πρόσβαση στο ευρύ δίκτυο τεχνητών κόσμων, για μεταφυσικούς χάκερ που αντλούν «παράνομα, εξωτικά ή απρόσιτα δεδομένα», για cyborgs, κυβερνοπλάσματα και ανθρωπομηχανές.

Η φαντασίωση του ανθρώπου-μηχανή δεν είναι, βέβαια, επινόηση της αισιόδοξης δεκαετίας του ’90 και της κουλτούρας του κυβερνοπάνκ. Πολλές δεκαετίες νωρίτερα, η λογοτεχνία και το σινεμά του Φανταστικού φρόντισαν να μας συστήσουν αρκετά υβριδικά όντα με ανθρώπινα χαρακτηριστικά και καρδιά μηχανής.

Τα τελευταία χρόνια η συζήτηση για τον τρόπο που η εξέλιξη της τεχνολογίας επιδρά στην ανθρώπινη φύση, το πώς ο συντονισμός του ανθρώπινου μυαλού με τους υπολογιστές και τις νέες «έξυπνες μηχανές» μπορεί να επηρεάσει τις γνωστικές και αντιληπτικές μας ικανότητες, το σώμα, και τη ζωή μας, έχει υπερβεί τον χώρο της λογοτεχνίας και της τέχνης. Τέτοιου είδους ζητήματα απασχολούν, πλέον, πολύ σοβαρά κορυφαίους επιστήμονες διαφόρων ερευνητικών πεδίων σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι ερευνητές μάς προϊδεάζουν για τη διαμόρφωση αυτής της νέας ανθρώπινης κατάστασης, ενώ φιλόσοφοι, πολιτικοί, και θρησκευτικοί ηγέτες, θέτουν νέα ερωτήματα, εκφράζουν φόβους, υπενθυμίζουν τα ηθικά διλήμματα που προκύπτουν από τις επικείμενες προσμίξεις.

«Έχουμε φτάσει στο σημείο της ανθρώπινης Ιστορίας που υπάρχουν πια οι ρεαλιστικές προοπτικές για την ενίσχυση της γνωστικής, συναισθηματικής, αντιληπτικής και φυσικής μας ικανότητας, μέσω μιας σχεδιασμένης και άμεσης εφαρμογής ποικίλων τεχνολογικών παρεμβάσεων. Αυτές μπορεί να είναι γενετικές (τροποποίηση του ανθρώπινου DNA), προσθετικές (ενσωμάτωση εργαλείων και μηχανημάτων στο σώμα μας), φαρμακευτικές κ.ά.», γράφει στην επιθεώρηση The Philosophers Magazine o Αυστραλός φιλόσοφος Russell Blackford.

Και προσθέτει: «Ο μετα-άνθρωπος θα είναι δική μας συνέχεια, αλλά θα διαφέρει αρκετά από μας. Θα ζει πιθανόν πολύ περισσότερα χρόνια, θα είναι εξυπνότερος και πιο ευτυχισμένος. Μια ακραία παραλλαγή αυτής της εξέλιξης είναι η δυνατότητα της μεταφοράς της προσωπικότητάς μας σε ένα προηγμένο και εξαιρετικά ανθεκτικό λογισμικό, το οποίο θα διασυνδέεται ποικιλοτρόπως με τον κόσμο». Ο ίδιος δεν αγνοεί, βέβαια, το ενδεχόμενο της σύγκρουσης αυτής της προοπτικής με τα προβλήματα του πλανήτη: τον υπερπληθυσμό, τις κλιματικές αλλαγές και την εξάντληση των φυσικών πόρων.

Πολύ πρόσφατα δε, ο διάσημος Στίβεν Χόκινγκ, μαζί με τους Στούαρτ Ράσελ, καθηγητή πληροφορικής στο Μπέρκλεϊ, Μαξ Τέγκμαρκ, καθηγητή φυσικής στο ΜΙΤ, και τον νομπελίστα φυσικό, επίσης του ΜΙΤ, Φρανκ Βίλτσεκ, δημοσίευσε άρθρο στον βρετανικό Independent, όπου, με αφορμή την κινηματογραφική ταινία «Transcendence», με τους Τζόνι Ντεπ και Μόργκαν Φρίμαν, μιλά για τους κινδύνους που ελλοχεύουν στη δημιουργία Τεχνητής Νοημοσύνης.

Η συνύπαρξή μας με τους υπολογιστές
Για να προσεγγίσουμε καλύτερα, σε ρεαλιστική βάση, τη διαμόρφωση της νέας ανθρώπινης κατάστασης αναζητήσαμε τη βοήθεια ενός Έλληνα ειδικού. Ο Ιωάννης Τσαμαρδίνος, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Επιστήμης Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Κρήτης και επικεφαλής του Εργαστηρίου Βιοπληροφορικής, ΙΤΕ-ΙΠ Κρήτης, μας μίλησε για τη μελλοντική συνύπαρξη ανθρώπων και υπολογιστών.

«Μέχρι τώρα, ο άνθρωπος και όλα τα έμβια όντα του πλανήτη είναι περιορισμένα από τη βιολογία τους. Ο ανθρώπινος υπολογιστής, δηλαδή ο εγκέφαλός μας, είναι πεπερασμένης μνήμης, ταχύτητας, γνωστικών και αντιληπτικών ικανοτήτων και, δυστυχώς, με ημερομηνία λήξης», λέει ο καθηγητής. Και προσθέτει: «Κάποτε, στο απώτερο μέλλον, αυτό θα πάψει να ισχύει όταν διασυνδεθεί πλήρως με μη έμβιους υπολογιστές. Θα μπορούμε να έχουμε πρόσβαση σε όλες τις πληροφορίες και τη γνώση της ανθρωπότητας με μια μας σκέψη.

Να κάνουμε δύσκολους υπολογισμούς σε κλάσματα του δευτερολέπτου, να θυμόμαστε όλες μας τις εμπειρίες, να αντιλαμβανόμαστε και να αισθανόμαστε άμεσα τον κόσμο μέσω ηλεκτρονικών αισθητήρων, πέρα από τις πέντε αισθήσεις μας. Επιπλέον, η διασύνδεση πολλών εγκεφάλων και υπολογιστών πιθανότατα θα οδηγήσει σε ένα υπερ-διαδίκτυο, όπου συνεχώς θα ανταλλάσσονται πληροφορίες, σκέψεις, και γιατί όχι, κάποια στιγμή και συναισθήματα.

Τα σώματά μας είναι περιορισμένα σε έκταση. Συνεπώς, και η συνείδηση του εγώ μας είναι περιορισμένη. Φανταστείτε να είστε συνδεδεμένοι με ένα πλήθος από ρομπότ που τα αισθάνεστε σαν προέκταση του εαυτού σας, διάσπαρτα στον πλανήτη. Να βλέπετε ό,τι βλέπουν, να αισθάνεστε ό,τι αισθάνονται, να κινούνται με τη σκέψη σας. Η αντίληψη του “εγώ” σας, θα είναι, τότε, ευρύτατα κατανεμημένη στον χώρο και σίγουρα πολύ διαφορετική. Φανταστείτε, επίσης, τη διασύνδεσή σας με ένα αεροπλάνο. Αρκεί να το σκεφτείτε, για να αρχίσει να αντιδρά, όπως το χέρι σας.

Να νιώθετε τις επιταχύνσεις, την αλλαγή της ατμοσφαιρικής πίεσης, να βλέπετε με την κάμερά του, ή να αισθάνεστε κάτι σαν πείνα όταν πέφτει η στάθμη των καυσίμων. Δεν θα είστε ξανά ο ίδιος, αλλά δεν νομίζω ότι θα είστε περισσότερο ρομπότ. Δεν θα είστε όμως και άνθρωπος με την τυπική έννοια του όρου.Υπερβαίνοντας τους βιολογικούς του περιορισμούς και με αυξημένες γνωστικές δυνατότητες, ο άνθρωπος θα επανασχεδιάσει τον εαυτό του, φτιάχνοντας καλύτερες μηχανές-ανθρώπους που θα φτιάξουν καλύτερες μηχανές-ανθρώπους και ούτω καθ’ εξής σε έναν ατέρμονα βρόχο βελτίωσης των δυνατοτήτων μας και της κατανόησης του σύμπαντος».

Για να δούμε ποιες μπορεί να είναι, σήμερα, οι ρεαλιστικές εφαρμογές αυτής της τεχνολογίας.

«Προς το παρόν απέχουμε πολύ από την επίτευξη μιας διασύνδεσης σε επίπεδο ανώτερων γνωστικών λειτουργιών, όπου ανταλλάσσουμε με τις μηχανές μνήμες, συλλογισμούς ή συναισθήματα», τονίζει ο Ιωάννης Τσαμαρδίνος. Και προσθέτει: «Όμως, υπάρχουν εφαρμογές διασύνδεσης κατώτερων γνωστικών λειτουργιών προς υλοποίηση στο άμεσο μέλλον ή είναι ήδη στο στάδιο πρωτοτύπου. Αυτές οι εφαρμογές επικεντρώνονται στη διασύνδεση με αισθητήρες και στον έλεγχο των μηχανών με τη σκέψη. Για παράδειγμα, η διασύνδεση καμερών με το οπτικό νεύρο, ώστε να αποκτήσει την όρασή του κάποιος τυφλός ή μικροφώνων με το ακουστικό νεύρο.

Άλλες εφαρμογές περιλαμβάνουν τη σύνδεση νεύρων της σπονδυλικής στήλης σε παραπληγικούς μέσω πομποδεκτών, ώστε να επανακτήσουν τον έλεγχο του σώματός τους. Αυτή τη στιγμή διεξάγονται αρκετά πειράματα στον έλεγχο μηχανών και υπολογιστών με τη σκέψη. Είναι πιθανό στο μεσοπρόθεσμο μέλλον να μη χρειάζεται πλέον να πληκτρολογούμε στον υπολογιστή μας και απλά να σκεφτόμαστε τι θέλουμε να γράψουμε. Ήδη διάφοροι ερευνητές έχουν διασυνδέσει μαϊμούδες με ρομποτικά χέρια ώστε να μπορούν να τα κινούν με τη σκέψη, δίνοντας ελπίδες σε εκατομμύρια αναπήρων στον κόσμο».

Τα ηθικά διλήμματα
Τι είδους ηθικά διλήμματα γεννιούνται από αυτήν την εξέλιξη; «Ένας πειραματιστής που κάνει πειράματα σε μεμονωμένους νευρώνες σίγουρα θα λέγαμε ότι δεν προκαλεί πόνο» απαντά ο καθηγητής.

«Αν είναι όμως ένα δίκτυο με 100 νευρώνες; Αισθάνεται πόνο; Ένα δίκτυο με 10 εκατομμύρια; Πότε αρχίζει να αισθάνεται ένα νευρωνικό δίκτυο, πότε έχει συνείδηση, πότε το θεωρούμε εγκέφαλο, πότε έχει δικαιώματα και εμείς ηθικά κωλύματα; Ποιο είναι το όριο επέμβασής μας και διασύνδεσης με υπολογιστές σε έναν εγκέφαλο ώστε η αντίληψη του εγώ του και η συνείδησή του να μην αλλοιωθεί ανεπανόρθωτα; Πότε θα πρέπει να λογίζονται οι υπολογιστές με τους οποίους διασυνδεόμαστε κομμάτια του εαυτού μας και επομένως θα πρέπει να προστατεύονται νομικά όπως και το σώμα μας; Ποια θα πρέπει να είναι τα δικαιώματα διασύνδεσής μας με τους υπολογιστές και ποιες οι απαγορεύσεις;

Είναι βέβαιο ότι η ανθρωπότητα θα πρέπει να κάνει πρώτα πολλά λάθη, πριν μάθει να λειτουργεί ηθικά σε μια καινούργια πραγματικότητα. Η εξέλιξη και βελτίωσή μας πλέον επιτελείται με γεωμετρική πρόοδο. Θα πρέπει και η σοφία μας να συμβαδίσει”.

Συνείδηση και γνώση
Τη δική του διάσταση στο θέμα δίνει ο καθηγητής Φιλοσοφίας στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, Γιώργος Ξηροπαΐδης. Για να μιλήσει για τον μελλοντικό άνθρωπο ανατρέχει στον διάλογο του Πλάτωνα, Φαίδρο και ειδικότερα στον τρόπο που ο Πλάτωνας επιχειρεί να αποτιμήσει τη μετάβαση από τον προφορικό στον γραπτό λόγο.
«Στο τέλος του διαλόγου προκύπτει το ζήτημα της επιρροής που μπορεί να έχει ο γραπτός λόγος στις γνωστικές μας δυνάμεις και ικανότητες», λέει ο Γιώργος Ξηροπαΐδης. Και εξηγεί ότι μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο Σωκράτης αναζητά κατά πόσο ο γραπτός λόγος είναι σε θέση να αποθηκεύει και να μεταδίδει την πραγματική γνώση στις επόμενες γενιές. Επινοεί έναν μύθο και αναφέρεται στη συνομιλία του Αιγύπτιου θεού Θευθ, που ανακάλυψε τη γραφή, τα μαθηματικά, την αστρονομία και τα ζάρια, και του βασιλιά Θαμού, ο οποίος τον ρωτά για τη σημασία και τη χρησιμότητα της γραφής.
Ο Θευθ απαντά: «Όποτε ο άνθρωπος χρειάζεται να θυμηθεί κάτι, δεν έχει παρά να ανατρέξει στον γραπτό λόγο για να θυμηθεί αυτά που έχει ξεχάσει. Ο Θαμού επισημαίνει ότι αυτός που πρέπει να κρίνει αν είναι σωστή η ανακάλυψη είναι αυτός που τη χρησιμοποιεί, ώστε να διαπιστώσει αν τον ωφελεί ή τον βλάπτει. Και εκφράζει, στη συνέχεια, τις αντιρρήσεις του, λέγοντας ότι ο γραπτός λόγος δεν είναι φάρμακο της μνήμης, αλλά φαρμάκι που οδηγεί στη λήθη, αφού οι άνθρωποι αντί να ασκούν οι ίδιοι τη μνήμη τους εκχωρούν αυτή τη δυνατότητα σε ένα τεχνικό εργαλείο».
Θεωρώ, λοιπόν, συνεχίζει ο καθηγητής, «ότι ταυτόχρονα με την τεχνολογική εξέλιξη θα πρέπει να εξελίσσονται και οι γνωστικές ικανότητες των ανθρώπων, ώστε να κατανοούν τι εξαρτήσεις, πειρασμούς και κινδύνους έχουν να αντιμετωπίσουν, ώστε να μπορούν να αποφασίζουν αν κάτι είναι ωφέλιμο για τους ίδιους ή όχι. Μόνο αν έχουμε αυτή τη συνείδηση μπορεί η τεχνολογική εξέλιξη να έχει θετική σημασία».

Επιβάλλουν την εξέλιξη
Όσο για τη δημιουργία ενός νέου είδους τεχνολογικού ανθρώπου, ο Γιώργος Ξηροπαΐδης λέει: «Το ερώτημα είναι αν αυτό γίνεται ερήμην των ανθρώπων και τους επιβάλλεται, τελικά, μέσω μιας εξέλιξης που φαίνεται μονόδρομος. Μπορεί αργότερα να μας πουν ότι αν δεν έχουμε τσιπάκια στο μυαλό μας, δεν μπορούμε να είμαστε μέλη της σύγχρονης ανθρώπινης κοινωνίας. Το ζήτημα είναι, αν όλα αυτά προκύπτουν μέσα από την ελεύθερη επιλογή των ανθρώπων, με βάση κάποια ηθικά κριτήρια ή αν επιβάλλονται.

Ας θυμηθούμε το ερώτημα του Σωκράτη: Ποιος είναι ο βίος που ταιριάζει σε έναν άνθρωπο; Tι σημαίνει να είναι κανείς ανθρώπινος; Αν δεν θέσουμε εμείς αυτά τα ερωτήματα και μάς τα επιβάλλουν, ακόμα αν αποκτήσουμε τρομακτικές ικανότητες, δεν θα γερνάμε, δεν θα αρρωσταίνουμε, όλα θα παραμένουν κατασκευές που συγκαλύπτουν το απλό γεγονός ότι δεν κρίνουμε εμείς τι είναι ωφέλιμο, αλλά κάποιοι άλλοι. Γι’ αυτό επιμένω στη δυνατότητα των ανθρώπων να ορίζουν, μέσα από τον διάλογο και την ελεύθερη συναίνεση, μεταξύ τους ποιες είναι οι ηθικές αρχές στις οποίες μπορούν να βασιστούν για να κρίνουν κάθε τεχνολογική εξέλιξη.

Αποδιοπομπαίος Τράγος

Με τον όρο αποδιοπομπαίος τράγος στο ιστορικό του πλαίσιο εννοείται η θυσία ενός τράγου, όπως περιγράφεται στη Βίβλο κεντρικό τμήμα άλλοτε της εξιλαστήριας τελετής Γιομ Κιπούρ.

Η Ιστορική και Aνθρωπολογική προοπτική
Οι διακριτές αυτές τελετουργίες υπήρξαν σε πολλούς πολιτισμούς και περιγράφτηκαν αρκετά λεπτομερειακά από τον Τζέιμς Τζορτζ Φρέιζερ και άλλους ανθρωπολόγους. Όλες απεικονίζουν ένα μέσο ανανέωσης της επαφής με το καθοδηγητικό πνεύμα της κοινότητας και αποτελούν επίσης προσπάθεια εξορκισμού των δεινών που μαστίζουν την ανθρωπότητα, όπως η πανδημία, ο θάνατος, η βία, η φυσική και ψυχική οδύνη ή η αίσθηση της αμαρτίας και της ενοχής που συνοδεύει τη γνώση της υπέρβασης του ηθικού κώδικα.

Σε όλη του την ιστορία το ανθρώπινο είδος προσπάθησε με διάφορες μεθόδους, μαγικού χαρακτήρα στους προϊστορικούς και πρώιμους ιστορικούς χρόνους, θρησκευτικού κατόπιν και εντέλει ψυχολογικού και κοινωνιολογικού στη σύγχρονη εποχή, ελπίζοντας να αποφύγει τα επαπειλούμενα κατά της κοινότητας δεινά και την ατομική ή ομαδική ενοχή του.

Σε τέτοιες εξιλαστικές τελετές της αρχαιότητας, η ενοχή μεταφερόταν με μαγικό τρόπο σε άλλα πρόσωπα, σε ζώα, σε φυτά, ακόμη και σε άψυχα αντικείμενα. Το κακό ή τα δεινά θεωρούνταν λίγο-πολύ ένα είδος μόλυνσης που μπορούσε να εγκλειστεί σε ένα μαγικό αντικείμενο, μετατρέποντάς το σε ενσαρκωμένη μόλυνση που μπορούσε να εκδιωχθεί πλέον, με κάποιον φυσικό τρόπο.

Στην τελετή Γιόμ Κιπούρ υπάρχει μια ξεκάθαρη αίσθηση της εξομολόγησης του αμαρτήματος και της εξιλέωσης από την ενοχή. Η εβραϊκή λέξη για την εξιλέωση είναι κιππέρ και σχετίζεται με το κιππουρίμ, τις διαδικασίες εξάλειψης και υπάρχουν ετυμολογικά παράλληλα τόσο στην αρχαία βαβυλωνιακή γλώσσα, όσο και στην Αραβική. Η βαβυλωνιακή τελετή κατά την πέμπτη μέρα του δεκαήμερου εορτασμού του νέου έτους ονομαζόταν κουπουρού και περιελάμβανε εξαγνισμό, εξομολόγηση αμαρτιών και μια ανθρωποθυσία. Το αρχικό νόημα της βαβυλωνιακής λέξης είναι «ο καθαρισμός, η εξάλειψη» και μέσω της θυσίας αίματος αφαιρούσε το στίγμα της αμαρτίας.

Ένα άλλο ετυμολογικό παράλληλο στην Αραβική προσθέτει το νόημα της «απόκρυψης», δηλαδή της συγκάλυψης της ενοχής, κρύβοντάς τη από τα μάτια της προσβεβλημένης θεότητας μέσω της επανόρθωσης. Στο πλαίσιο της αναλυτικής ψυχολογίας ο Κ. Γκ. Γιουνγκ όρισε την ενοχή ως το συναίσθημα εκείνο που βιώνει όποιος θεωρεί ότι εξέπεσε της ολοκληρωμένης του κατάστασης και ότι αποξενώθηκε από τον Θεό ή με ψυχολογικούς όρους από τον Εαυτό, το ρυθμιστικό κέντρο της ψυχής στην αναλυτική ψυχολογία.

Όταν ο Εαυτός προβάλλεται στον γονέα ή κάποιου είδους συλλογικότητα, τότε γίνεται αισθητή η ενοχή για οποιουδήποτε είδους παρέκκλιση από τα εγκαθιδρυμένα στερεότυπα της συμπεριφοράς τους. Η ενοχή ως «πάντα παρόν συστατικό του εαυτού» εκδηλώνεται με δριμύτητα και δηκτικότητα όταν αισθανόμαστε τον εαυτό μας απαράδεκτο, κατειλημμένο από συγκρούσεις διαφόρων ειδών που μας διχάζουν και ενίοτε μας εξαναγκάζουν να γινόμαστε συμμέτοχοι σε εντεταλμένες εγκληματικές συμπεριφορές όπως είναι το λυντσάρισμα ή η βίαιη εθνοκάθαρση.

Όλες αυτές οι τελετές απαλλαγής, ωστόσο, λειτουργούν με την εκδίωξη αυτού που θεωρούμε ξένο. Ο Έριχ Νόιμαν περιγράφοντας αναλογικά ανάμεσα στην παιδική ανάπτυξη και την πολιτισμική ιστορία, συσχετίζει τις τελετουργίες του αποδιοπομπαίου τράγου με τις λειτουργίες της πρωκτικής απόρριψης. Θεωρεί, με άλλα λόγια, την απόρριψη περιττωμάτων ανάλογη με την καταπίεση της σκιάς, αναγκαία για την συνένωση των τμημάτων του εγώ κατά τη διαδικασία της ατομικοποίησης.

Βάσει των παραπάνω, αυτό που αποβάλλεται, είναι αρχικά αποδεκτό ως τροφή αναγκαία για επιβίωση. Κατόπιν αποβάλλεται ως έκφραση της δημιουργικής ικανότητας του ατόμου να παράγει από την τροφή του ζωή. Αυτού του είδους η απόρριψη σε ορισμένους πολιτισμούς θεωρείται γονιμοποιητική –και από φυσική άποψη αφορά τη γεωργία- ενώ για άλλους θεωρείται εξαγνιστική, καθώς ό,τι αποχωρίζεται από τα όρια του σώματος μπορεί να θεωρηθεί ξένο και βρώμικο. Όπως το θέτει η Μαίρη Ντάγκλας η βρωμιά είναι «ύλη εκτός τόπου» σε ένα «συμβολικό σύστημα αγνότητας». Είναι αυτό που πρέπει να εκδιωχθεί, «να μη συμπεριληφθεί προκειμένου να διατηρηθεί ακέραιο το στερεότυπο» γιατί προκαλεί την καθεστηκυία τάξη. Έτσι γίνεται τελετουργικά ταμπού, μίασμα και φέρει εγγενώς την ιδέα του κινδύνου για την κοινότητα.

Aνθρωποι Αποδιοπομπαίοι Τράγοι
Σε πολλές περιπτώσεις ανθρώπινα όντα που αναλάμβαναν τον ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου και ταυτίζονταν με το απαγορευμένο και το ξένο ήταν καταδικασμένοι και εγκληματίες, που κέρδιζαν τη συγγνώμη αποδεχόμενοι αυτόν τον ρόλο για την κοινότητα. Σε άλλες περιπτώσεις τον ρόλο αναλάμβαναν μόνον ιερείς, οι οποίοι θεωρούνταν ανέγγιχτοι από οποιαδήποτε μόλυνση, ακόμα και ηθοποιοί που εκτελούσαν το τελετουργικό δράμα επί πληρωμή. Ακόμη και άτομα με θετικό ρόλο μέσα στην κοινότητα, διακριτά ωστόσο από τον κοινό κανόνα, θα μπορούσαν να στιγματιστούν αρνητικά και να γίνουν αντικείμενα κατάρας, όπως φαίνεται στα ανθρωπολογικά στοιχεία που εισάγει στα έργα του ο νομπελίστας συγγραφέας Γουόλε Σογίνκα.

Ο Φρέιζερ με τη σειρά του περιέγραψε τους ανθρώπους-αποδιοπομπαίους τράγους ως άσχημους και παραμορφωμένους ή ασυνήθιστα ισχυρούς. Στη Ρώμη τις λειτουργίες του αποδιοπομπαίου τράγου διεκπεραίωνε κάποιος που αναλάμβανε τον ρόλο του αρχαίου σιδηρουργού και γινόταν ο Mamurius Veturius, ενώ με τη σειρά του ο βασιλιάς, που έστεκε παραδοσιακά πέρα από την πολιτισμική τάξη, όντας στο κέντρο και υπεράνω της κοινότητας την οποία κυβερνούσε, γινόταν εντέλει ο αποδιοπομπαίος τράγος. Καθιερωνόταν στις σχετικές τελετές ταυτιζόμενος με τον ετήσιο θεό, ως σύντροφος της θεάς και η θυσία του επιβεβαίωνε την ευημερία του νέου έτους.

Οι αρχαίοι Έλληνες φαίνεται πως γνώριζαν την ιδέα, σε μια διαφορετική μορφή. Στην Χαιρώνεια ο δήμαρχος και ο αρχηγός κάθε οίκου τελούσε μια τέτοια τελετή, κατά την οποία εκδιωκόταν η πείνα. Χτυπούσαν έναν σκλάβο με ραβδιά άγνου (agnus castus) της κοινής μας λυγαριάς, και τον εκδίωκαν από τον οίκο φωνάζοντας, «Έξω με την πείνα και μέσα με ευημερία και υγεία».

Η ίδια τακτική επεκτάθηκε με διαφορετικό τρόπο στην Αγγλία του 15ου και 16ου αιώνα. Οι νεαροί πρίγκιπες μεγάλωναν έχοντας πάντα δίπλα τους ένα νεαρό αγόρι, το επονομαζόμενο «παιδί για μαστίγωμα» (whipping boy). Οι αρμοδιότητες του νεαρού – ο οποίος ήταν εκλεκτός γόνος, αναθρεμμένος μαζί με το βασιλόπουλο από την ημέρα της γέννησής του- ήταν συγκεκριμένες: Όταν ο πρίγκιπας συμπεριφερόταν άσχημα ή παραμελούσε την εκπαίδευσή του, θα έπρεπε κανονικά να τιμωρηθεί. Όμως χάρη στην ελέω Θεού βασιλεία (τη θεωρία ότι ο βασιλιάς έχει διοριστεί από τον Θεό) δεν επιτρεπόταν να ασκηθεί οποιαδήποτε τιμωρία στο πριγκιπικό βλαστάρι.

Για να μπορέσει λοιπόν να συνετιστεί το βασιλόπουλο για κάθε παράπτωμα που διέπραττε, στη θέση του τιμωρούνταν (με μαστίγωμα ή ξυλοδαρμό) ο νεαρός φίλος του. Υπήρχε μάλιστα η πεποίθηση ότι ο ισχυρός δεσμός που συνήθως αναπτυσσόταν μεταξύ του αποδιοπομπαίου νεαρού και του πρίγκιπα αύξανε δραματικά την αποτελεσματικότητα της τιμωρίας, ώστε ο πρίγκιπας να μην επαναλάβει τα λάθη του. Στην ουσία επρόκειτο για ένα είδος επαγγέλματος της εποχής, που υποσχόταν την κοινωνική άνοδο του υπομονετικού νέου!

Ο Αποδιοπομπαίος Τράγος στην Αναλυτική Ψυχολογία
Με τον όρο σύμπλεγμα του αποδιοπομπαίου τράγου εννοείται στην αναλυτική ψυχολογία η ασυνείδητη ατομική ή ομαδική προβολή ενός πλέγματος ανεπιθύμητων σκέψεων πάνω σε δεδομένο άτομο, που αναλαμβάνει τον ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου για τα προβλήματα του ατόμου ή της κοινότητας.

Τα άτομα που θεωρούνται απαράδεκτα για την κοινότητα σε ένα αισθητικό και συγκινησιακό πλαίσιο αναλογούν στην προσωπική ψυχολογία με το παράξενο παιδί το μαύρο πρόβατο της οικογένειας, όπως αποκαλείται ενίοτε. Σε τέτοιες περιπτώσεις το παιδί αισθάνεται παραμελημένο, διαχωρισμένο και κυρίως ταμπού, με την έννοια του απαγορευμένου. Τούτη η αποξένωση φαίνεται να συμβαίνει σε ένα πρωταρχικό επίπεδο εμπειρίας σε ένα πολύ βαθύ, αρχαϊκό στρώμα της ψυχής. Το παιδί υποφέρει, ως αποτέλεσμα της αποξένωσής του από τη μητρική μορφή, κάτι που ο Νόιμαν αποκαλεί αποκαλεί «πρωταρχικό συναίσθημα ενοχής».

Όπως το περιγράφει: Το κεντρικό σύμπτωμα μιας διαταραγμένης πρωταρχικής σχέσης είναι το συναίσθημα της ενοχής, χαρακτηριστικό των ψυχικών διαταραχών του δυτικού ανθρώπου. Αυτός ο τύπος ενοχής παρουσιάζεται σε μια αρκετά πρώιμη στιγμή της ανθρώπινης ζωής, είναι αρχαϊκή στη φύση της και δε θα πρέπει να συγχέεται με μεταγενέστερα συναισθήματα ενοχής που παράγει ο χωρισμός από τους γονείς ή εκδηλωμένα οιδιπόδεια συμπλέγματα. Τούτο το πρωταρχικό αίσθημα ενοχής πηγαίνει πίσω, σε μια προ-εγωική φάση και καθοδηγεί το παιδί να συσχετίσει τη διαταραχή της πρωταρχικής σχέσης με τη δική του πρωταρχική ενοχή ή προπατορικό αμάρτημα.

Aτομα που ταυτίζονται με το αρχέτυπο του αποδιοπομπαίου τράγου αισθάνονται φορείς αισχρών συμπεριφορών και τάσεων που διακόπτουν τις σχέσεις τους με την την κοινότητα. Σε ένα βαθύ (συλλογικό) ασυνείδητο επίπεδο, όπου το άτομο συμμετέχει στο συλλογικό, ταυτίζονται με το «σφάλμα», το «άσχημο» και το «κακό». Η απόρριψη είναι ενίοτε αρκετά ασυνείδητη, ή εκλογικεύεται τόσο από την κοινότητα όσο και από τον αποδιοπομπαίο, αλλά οι ρίζες βρίσκονται βαθύτερα. Δεν είναι η παιδική πράξη που φέρνει την απόρριψη, αλλά αυτό που είναι το παιδί σε σχέση με τον γονέα ή την κοινότητα στην προκειμένη περίπτωση. Το παιδί είναι διαφορετικό και συνεπώς απειλεί την καθεστηκυία τάξη, γεγονός που το κάνει μισητό.

Όσοι ταυτίζονται με το αρχέτυπο του αποδιοπομπαίου τράγου βιώνουν μια ατομική ενοχή, μια διαρκή αίσθηση δολιότητας. Σε αρκετές περιστάσεις πρόκειται για συναισθήματα ενοχής απέναντι στον ίδιο τον Εαυτό για το γεγονός ότι το άτομο νιώθει πως πρέπει να αναλάβει ένα συλλογικό ρόλο ώστε να αποκατασταθεί και να απελευθερωθεί, απελευθερώνοντας την ίδια στιγμή και την κοινότητα. Οι αρνητικές συνέπειες μιας τέτοιας εμμονής είναι ότι το άτομο προβάλλεται διαρκώς πάνω στο συλλογικό και τις υποχρεώσεις του, παραβλέποντας την ατομική του ολοκλήρωση και ακεραιότητα. Ο συνδυασμός αυτών των επιπέδων ενοχής από το υπερεγώ στο μητριαρχικό επίπεδο και τον Εαυτό παρεμποδίζει την ανάπτυξη και την αίσθηση μιας συνεκτικής ατομικής ταυτότητας, γεγονός που παράγει, σύμφωνα με τον R. Laing, μια «οντολογική ανασφάλεια», την οποία βιώνουν άτομα ταυτισμένα με συμπλέγματα που παράγουν απόρριψη, όπως το σύμπλεγμα του αποδιοπομπαίου τράγου.

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Όμηρος και ιστορία, Κεντρική Ελλάδα, Ορχομενός, Γλας και Τανάγρα

Οι ομηρικές αναφορές στη Θήβα και ο μερικά ορατός θολωτός τάφος που βρισκόταν στην περιοχή του Ορχομενού, οδήγησαν εκεί στα 1880 τον γνωστό μας ανασκαφέα της Τροίας και των Μυκηνών Ερρίκο Σλήμαν. Ο τελευταίος συνέδεσε τον συγκεκριμένο μνημειακό, μυκηναϊκό, των μέσων του 13ου αι. π.Χ., θολωτό τάφο, με τον μυθικό Μινύα, που ήταν γενάρχης και βασιλιάς του φύλου των Μινύων. Από τότε ο τάφος έμεινε γνωστός ως ο «Θησαυρός του Μινύου» παραπέμποντας στον «Θησαυρό του Ατρέα» των Μυκηνών. Οι ομοιότητες των δύο «θησαυρών» δεν περιορίζονται μόνο στο όνομα. Είναι οι μοναδικοί θολωτοί μυκηναϊκοί τάφοι που έχουν και πλευρικό, εκτός από τον θόλο, ταφικό δωμάτιο. Στην περίπτωση του Ορχομενού, μάλιστα, η οροφή του δωματίου αυτού ήταν επενδυμένη με μια ασβεστολιθική πλάκα που έφερε ανάγλυφη διακόσμηση.
 
Ο τάφος του Ορχομενού ανήκε προφανώς σε κάποια ηγεμονική τάξη που κατοικούσε, μάλλον, πολύ κοντά στην περιοχή που βρέθηκε ο τάφος. Στον περίβολο του ναού της γειτονικής βυζαντινής (χτίστηκε το 873/4 μ.Χ. σύμφωνα με γραπτή επιγραφή στο εξωτερικό της αψίδας του ιερού) εκκλησίας της Παναγίας της Σκριπούς βρέθηκαν υπολείμματα μυκηναϊκού κτιρίου που, με βάση τα εξωτερικά χαρακτηριστικά τους, αλλά και κάποια σπαράγματα τοιχογραφιών που περιλαμβάνονταν στα ευρήματα, θεωρήθηκε πως μπορεί να ανήκουν σε κάποιο σημαντικό οικοδόμημα, ίσως ανάκτορο.
 
Κοντά στον Ορχομενό, πάντως, σε έναν χώρο που θα πρέπει να ήταν νησίδα μέσα στην οριστικά αποξηραμένη σήμερα λίμνη της Κωπαϊδας, βρίσκεται η μυκηναϊκή ακρόπολη του Γλα (Ιακωβίδης 1973, 2002). Δεν περιέχει κάποιο ανακτορικό συγκρότημα αλλά οικοδομήματα που θα φιλοξενούσαν στα μυκηναϊκά χρόνια τους αξιωματούχους εκείνους και τη συνοδεία τους, πολύ πιθανόν και κάποια μυκηναϊκή φρουρά, που ήταν επιφορτισμένοι τόσο με την επίβλεψη ενός μεγάλου και πρωτοπόρου εγγειοβελτιωτικού έργου που αφορούσε στην αποστράγγιση της λίμνης με τη διοχέτευση των νερών της στη θάλασσα, ώστε να εξασφαλιστεί εύφορη προς καλλιέργεια γη, όσο και με τη συγκέντρωση και τον γενικότερο έλεγχο της παραγωγής της ευρύτερης περιοχής. Οι τεχνικές λεπτομέρειες του έργου αποδεικνύουν τις γνώσεις και τις δυνατότητες μιας δυναμικής κοινωνίας, όπως ήταν οι Μυκηναίοι.
 
Στα οικοδομήματα της τειχισμένης ακρόπολης περιλαμβάνονται το ονομαζόμενο «Μέλαθρο» στο βόρειο τμήμα με μεγαροειδή κτίσματα στις πτέρυγές του, τα οποία ταυτίστηκαν με κατοικίες αξιωματούχων και δυο μακρόστενα κτίρια στο νότιο τμήμα. Τα τελευταία ήταν διακοσμημένα με τοιχογραφίες και περιείχαν πολλά αποθηκευτικά αγγεία, γεγονός που, σε συνδυασμό με το ότι η χωρητικότητά τους υπολογίστηκε σε 2000 τόνους, παραπέμπει στη συγκέντρωση της παραγωγής από την ευρύτερη πεδιάδα.
 
Στην Τανάγρα και υπό την ευθύνη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας ανασκάφηκαν, μεταξύ 1968 και 1984, δυο νεκροταφεία θαλαμοειδών λαξευτών μυκηναϊκών τάφων (14ος-12ος αι. π.Χ.) τα οποία απέδωσαν αναπάντεχα ευρήματα. Σε μερικούς από τους 200 περίπου τάφους εντοπίστηκαν 100 πήλινες λάρνακες που χρησιμοποιούνταν για την υποδοχή νεκρών βρεφών, μικρών παιδιών και ενηλίκων σε συνεσταλμένη στάση. Ορισμένες από αυτές τις λάρνακες, ήταν ζωγραφισμένες στις πλευρές τους με θέματα που σχετίζονται, προφανώς, με πίστεις, αντιλήψεις, δοξασίες και έθιμα για την ταφή των νεκρών, αλλά και τον μεταθανάτιο κόσμο των κατοίκων της περιοχής. Πολλές από τις παραστάσεις αυτές, που αφορούν στην πρόθεση, εκφορά και τον θρήνο για τους νεκρούς, προσφορές υλικών αγαθών και ζώων και επιθανάτιους αγώνες προς τιμήν του νεκρού, συνδέονται από τους ειδικούς επιστήμονες με τις ομηρικές περιγραφές τις σχετικές με τα ταφικά έθιμα