Παρασκευή 14 Δεκεμβρίου 2018

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Βάτραχοι (209-267)

ΒΑΤΡΑΧΟΙ
βρεκεκεκεξ κοαξ κοαξ,
210 βρεκεκεκεξ κοαξ κοαξ.
Λιμναῖα κρηνῶν τέκνα,
ξύναυλον ὕμνων βοὰν
φθεγξώμεθ᾽, εὔγηρυν ἐμὰν
ἀοιδάν, κοαξ κοαξ,
215 ἣν ἀμφὶ Νυσήιον
Διὸς Διώνυσον ἐν
Λίμναισιν ἰαχήσαμεν,
ἡνίχ᾽ ὁ κραιπαλόκωμος
τοῖς ἱεροῖσι Χύτροισι
χωρεῖ κατ᾽ ἐμὸν τέμενος λαῶν ὄχλος.
220 βρεκεκεκεξ κοαξ κοαξ.
ΔΙ. ἐγὼ δέ γ᾽ ἀλγεῖν ἄρχομαι
τὸν ὄρρον, ὦ κοαξ κοαξ.
ΒΑ. βρεκεκεκεξ κοαξ κοαξ.
ΔΙ. ὑμῖν δ᾽ ἴσως οὐδὲν μέλει.
225 ΒΑ. βρεκεκεκεξ κοαξ κοαξ.
ΔΙ. ἀλλ᾽ ἐξόλοισθ᾽ αὐτῷ κοαξ·
οὐδὲν γάρ ἐστ᾽ ἀλλ᾽ ἢ κοαξ.
ΒΑ. εἰκότως γ᾽, ὦ πολλὰ πράττων.
ἐμὲ γὰρ ἔστερξαν εὔλυροί τε Μοῦσαι
230 καὶ κεροβάτας Πάν, ὁ καλαμόφθογγα παίζων·
προσεπιτέρπεται δ᾽ ὁ φορμικτὰς Ἀπόλλων,
ἕνεκα δόνακος, ὃν ὑπολύριον
ἔνυδρον ἐν λίμναις τρέφω.
235 βρεκεκεκεξ κοαξ κοαξ.
ΔΙ. ἐγὼ δὲ φλυκταίνας γ᾽ ἔχω,
χὠ πρωκτὸς ἰδίει πάλαι,
κᾆτ᾽ αὐτίκ᾽ ἐκκύψας ἐρεῖ—
ΒΑ. βρεκεκεκεξ κοαξ κοαξ.
240 ΔΙ. ἀλλ᾽, ὦ φιλῳδὸν γένος,
παύσασθε. ΒΑ. μᾶλλον μὲν οὖν
φθεγξόμεσθ᾽, εἰ δή ποτ᾽ εὐ
ηλίοις ἐν ἁμέραισιν
ἡλάμεσθα διὰ κυπείρου
καὶ φλέω, χαίροντες ᾠδῆς
245 πολυκολύμβοισι μέλεσιν
ἢ Διὸς φεύγοντες ὄμβρον
ἔνυδρον ἐν βυθῷ χορείαν
αἰόλαν ἐφθεγξάμεσθα
πομφολυγοπαφλάσμασιν.
250 ΔΙ. βρεκεκεκεξ κοαξ κοαξ.
τουτὶ παρ᾽ ὑμῶν λαμβάνω.
ΒΑ. δεινὰ τἄρα πεισόμεσθα.
ΔΙ. δεινότερα δ᾽ ἔγωγ᾽, ἐλαύνων
255 εἰ διαρραγήσομαι.
ΒΑ. βρεκεκεκεξ κοαξ κοαξ.
ΔΙ. οἰμώζετ᾽· οὐ γάρ μοι μέλει.
ΒΑ. ἀλλὰ μὴν κεκραξόμεσθά γ᾽
ὁπόσον ἡ φάρυξ ἂν ἡμῶν
260 χανδάνῃ δι᾽ ἡμέρας—
ΔΙ. βρεκεκεκεξ κοαξ κοαξ.
τούτῳ γὰρ οὐ νικήσετε.
ΒΑ. οὐδὲ μὴν ἡμᾶς σὺ πάντως.
ΔΙ. οὐδὲ μὴν ὑμεῖς γ᾽ ἐμέ.
οὐδέποτε· κεκράξομαι γὰρ
265 κἄν με δῇ δι᾽ ἡμέρας,
ἕως ἂν ὑμῶν ἐπικρατήσω τῷ κοαξ,
βρεκεκεκεξ κοαξ κοαξ.

***
Καθώς το πλοίο προχωρεί, ακούονται φωνές των αθέατων βατράχων.

ΟΙ ΒΑΤΡΑΧΟΙ
Βρεκεκεκέξ κοάξ κοάξ,
210 βρεκεκεκέξ κοάξ κοάξ.
Βάλτων και γάργαρων νερών
παιδιά, βοερούς κι αρμονικούς
ύμνους ας πούμε, το γλυκό
τραγούδι μας, κοάξ κοάξ,
που για της Νύσας το θεό,
το Διόνυσο του Δία το γιο,
στις Λίμνες τραγουδήσαμε,
όταν στων Χύτρων τη γιορτή
μες στο μεθύσι του γλεντιού
έρχεται στο λημέρι μας πυκνό το ανθρωπολόι.
220 Βρεκεκεκέξ κοάξ κοάξ.
ΔΙΟ. Κι εμένα ο πάτος μου άρχισε
να μου πονά, ω κοάξ κοάξ.
ΒΑΤ. Βρεκεκεκέξ κοάξ κοάξ.
ΔΙΟ. Μα εσείς δε γνοιάζεστε γι᾽ αυτό.
ΒΑΤ. Βρεκεκεκέξ κοάξ κοάξ.
ΔΙΟ. Σκασμός μ᾽ αυτό σας το κοάξ·
δεν είσαστε άλλο από κοάξ.
ΒΑΤ. Τί; Σαν εσέ, που τη μύτη σου χώνεις παντού;
Μας αγαπούν οι λυράρισσες Μούσες εμάς
230 κι ο τραγοπόδης ο Πάνας, που παίζει σουραύλι·
ευχαριστιέται μ᾽ εμάς κι ο λυράρης ο Φοίβος, γιατί
μες στα νερά των λιμνών
θρέφουμ᾽ εμείς το καλάμι που παίρνει
για καβαλάρη της λύρας του.
Βρεκεκεκέξ κοάξ κοάξ.
ΔΙΟ. Φουσκάλιασαν τα χέρια μου,
κι ο πισινός μου, που ίδρωσε,
έξω θα σκύψει και θα πει…
ΒΑΤ. Βρεκεκεκέξ κοάξ κοάξ.
240 ΔΙΟ. Κόφτε το πια, τραγουδίστρα φυλή.
ΒΑΤ. Όχι! Αν στις ωραίες λιακάδες,
μες στην κύπερη, στα βούρλα,
πήδους δώσαμε, λαλώντας
και με κέφι κολυμπώντας,
αν μακριά απ᾽ του Δία τις μπόρες,
στο βυθό του βάλτου, χίλια
πεταχτά χορού τραγούδια
με πλαφ πλαφ και μπουρμπουλήθρες
τραγουδήσαμε, θ᾽ ακούσεις
τώρα πιο τρανό αχολόι.
250 ΔΙΟ. Βρεκεκεκέξ κοάξ κοάξ.
Το λέτ᾽ εσείς, το λέω κι εγώ.
ΒΑΤ. Τί μας κάνεις! Φοβερό.
ΔΙΟ. Φοβερότατο, ενώ λάμνω,
να πλαντάξω τώρα εγώ.
ΒΑΤ. Βρεκεκεκέξ κοάξ κοάξ.
ΔΙΟ. Βρε δε με κόφτει· σκούζετε.
ΒΑΤ. Μ᾽ όλη εμείς τη δύναμή μας
και μ᾽ ολάνοιχτο το στόμα
260 θα φωνάζουμε ολημέρα…
ΔΙΟ. Βρεκεκεκέξ κοάξ κοάξ.
Δε θα νικήσετε σ᾽ αυτό.
ΒΑΤ. Ούτ᾽ εμάς εσύ, να ξέρεις.
ΔΙΟ. Ούτ᾽ εμένα εσείς ποτέ.
Ολημέρα, αν είναι ανάγκη,
θα φωνάζω και θα σκούζω
ώσπου νά ᾽βγω νικητής σας στο κοάξ·
βρεκεκεκέξ κοάξ κοάξ.

Οι βάτραχοι σωπαίνουν.

Μπορούσα να μην κόψω το κοάξ σας;

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΙΖΟΝΕΣ ΘΕΟΙ - ΑΡΤΕΜΗ Ελαφηβόλος και Ιφιγένεια

Αποτέλεσμα εικόνας για ερεβοκτονοσ Η Ιφιγένεια στην ΑυλίδαΣτενή είναι η σχέση της θεάς με τα ελάφια -εξού και το επίθετο. Την καταδεικνύουν τρεις πολύ γνωστοί μύθοι, με εμπλεκόμενους τον Ηρακλή, τον Ακταίωνα και την Ιφιγένεια.
 
1. Ο Ηρακλής κατάφερε να ξεφύγει από την οργή που προκάλεσε στη θεά ο θάνατος του ελαφιού με τα χρυσά κέρατα, αφιερωμένου σε αυτήν, στο όρος Κερύνεια, στα σύνορα της Αρκαδίας με την Αχαΐα. Ο ήρωας εξήγησε στην Άρτεμη ότι δεν ήθελε να το σκοτώσει, όμως το έκανε επειδή κουράστηκε να το κυνηγά (επί ένα χρόνο) και έριξε την ευθύνη για τον φόνο στον Ευρυσθέα που είχε ζητήσει τον συγκεκριμένο άθλο.
 
2. Η θεά τιμώρησε τον κυνηγό Ακταίωνα, γιατί παραφύλαξε και την είδε γυμνή να παίρνει το λουτρό της. Τον μεταμόρφωσε σε ελάφι και έβαλε τα πενήντα σκυλιά του να τον κατασπαράξουν.
 
3. Σε αναίτιο φόνο στηρίζεται και όλη η ιστορία της θυσίας της Ιφιγένειας, η οποία όμως εμφανίζεται στους μύθους ως ένα υποκατάστατο της θεάς. Μάλιστα η ζωή και οι μετακινήσεις της κόρης συνδέονται ή συνοδεύουν την εξάπλωση της λατρείας της Άρτεμης.
 

Η Ιφιγένεια στην Αυλίδα

 
Όταν ο στόλος των Αχαιών συγκεντρώθηκε στην Αυλίδα, εγκλωβίστηκε εκεί από την άπνοια ή, σύμφωνα με άλλη εκδοχή, από ενάντιους ανέμους. Η αιτία γι' αυτό ήταν, σύμφωνα με τον μάντη Κάλχαντα, ο θυμός της Άρτεμης. Οι αιτίες για τον θυμό της ποικίλουν:
 
1. Ο πατέρας (ή παππούς) του αρχιστράτηγου, ο Ατρέας, δεν είχε θυσιάσει το αρνί με το χρυσόμαλλο δέρας στη θεά.
 
2. Ο Αγαμέμνονας υπερηφανεύτηκε για τις κυνηγετικές του ικανότητες συγκρίνοντάς τες με της θεάς.
 
3. Ο Αγαμέμνονας αθέτησε την υπόσχεση του να προσφέρει στη θεά το καλύτερο προϊόν της χρονιάς, που έτυχε να είναι η κόρη του Ιφιγένεια. (Ευρ., Ιφ. Τ. 19 κ.ε.)
 
Η θυσία της κόρης του στρατηγού, της Ιφιγένειας, θα απεγκλώβιζε τον στόλο από την απραξία. Ο Αγαμέμνονας δέχτηκε να τελέσει τη θυσία είτε από φιλοδοξία (Αισχύλος, Αγαμέμνων) είτε για το κοινό καλό (Ευριπίδης, Ιφιγένεια εν Αυλίδι). Με δόλο ζήτησε από τη γυναίκα του Κλυταιμνήστρα να έρθει στην Αυλίδα, επικαλούμενος αρραβώνα της κόρης τους με το πρωτοπαλίκαρο των Ελλήνων, τον Αχιλλέα. Όταν ο αρχηγός των Μυρμιδόνων πληροφορήθηκε τον δόλο και την εμπλοκή του ονόματός του, προσπάθησε να σταματήσει τη θυσία, όμως όλο το στράτευμα -και οι δικοί του στρατιώτες- επιθυμούσαν την απεμπλοκή από το τέλμα· ο Αχιλλέας κινδύνεψε με λιθοβολισμό.
 
Ο Αγαμέμνονας τέλεσε τη θυσία κρυφά από την Κλυταιμνήστρα, την οποία, αμέσως μετά, έστειλε πίσω στο Άργος. Στο μεταξύ, στη διάρκεια της θυσίας η Άρτεμη αντικατέστησε την κόρη με ένα ελάφι ως θύμα, ενώ την Ιφιγένεια την οδήγησε στην Ταυρίδα, όπου και την έκανε ιέρειά της.

 

Η Ιφιγένεια στην Ταυρίδα

 
Επιστρέφοντας από την Τροία νικητής ο Αγαμέμνονας δολοφονείται από τη γυναίκα του Κλυταιμνήστρα και/ή τον εραστή της εξάδελφό του Αίγισθο. Τον θάνατο του πατέρα του εκδικήθηκε ο γιος του Ορέστης με παρότρυνση της αδελφής του Ηλέκτρας και με συμπαραστάτη τον φίλο του Πυλάδη. Το τέλος της προγονικής αμαρτίας δεν ερχόταν, καθώς ο Ορέστης καταδιωκόταν από τις Ερινύες.

Με την τραγωδία Ιφιγένεια στην Ταυρίδα ο Ευριπίδης προσέθεσε ένα ακόμη κεφάλαιο στη διαδικασία θεραπείας του Ορέστη από την τρέλα των ενοχών και δημιούργησε τις προϋποθέσεις της συνάντησης με την αδελφή του Ιφιγένεια. Σύμφωνα με χρησμό που πήρε ο Ορέστης θα έπρεπε να φέρει το άγαλμα της θεάς Άρτεμης από την Ταυρίδα. Όμως, έθιμο του τόπου ήταν να θυσιάζονται οι ναυαγοί που ξεβράζονταν εκεί· την προετοιμασία για τη θυσία έκαμνε η ιέρεια της θεάς, η Ιφιγένεια (Ευρ., Ιφ. Τ., 1456-1461).

Έτσι, Πυλάδης και Ορέστης φυλακίστηκαν, προκειμένου να θυσιαστούν· όμως, η αναγνώριση των δύο αδελφών προκάλεσε την ανατροπή. Μόλις η Ιφιγένεια πληροφορήθηκε και τον σκοπό του ταξιδιού τους, την κλοπή του αγάλματος της θεάς, μηχανεύτηκε τέχνασμα, για να μπορέσει ο Ορέστης να πάρει το άγαλμα της Άρτεμης από την Ταυρίδα και να το πάει στην Αττική, να γλιτώσει από τη θυσία και να καταφέρουν όλοι μαζί -Ορέστης, Πυλάδης, Ιφιγένεια- να γυρίσουν στην πατρίδα τους.

Προφασίστηκε στον βασιλιά Θόαντα ότι τα υποψήφια θύματα ήταν μολυσμένα και, επειδή άγγιξαν το άγαλμα της θεάς με τα χέρια τους, έπρεπε να εξαγνιστούν και να πλυθεί στη θάλασσα και το άγαλμα της θεάς (ό.π., 1033-1040). Απομάκρυνε τους φρουρούς με το πρόσχημα της μυστικότητας της τελετής, επιβιβάστηκαν στο καράβι και απέπλευσαν, αλλά ο Ποσειδώνας έριξε το καράβι στην ακτή.

Σώθηκαν από την εκδικητική μανία του Θόαντα με την παρέμβαση της θεάς της Αθήνας και η οποία οδήγησε με ασφάλεια το πλοίο στην Αττική, όπου οι δραπέτες έκτισαν ναό στην Άρτεμη. (Η υπόθεση και η δομή της τραγωδίας είναι παρόμοια με της Ελένης. Η Ιφιγένεια στην Ταυρίδα παραστάθηκε, κατά πάσα πιθανότητα, το 414-413 π.Χ., η Ελένη το 412 π.Χ)

 

Η Ιφιγένεια στην Αττική

 
Κατ' εντολή του Απόλλωνα, ο Ορέστης έκτισε ιερό της Αρτέμιδος στις Αλές, κοντά στη Βραυρώνα, όπου και εναπόθεσε το άγαλμα. Η Ιφιγένεια παρέμεινε ιέρεια της θεάς και εκεί την έθαψαν, όταν πέθανε.

Αυτόκλητοι Κριτές

Γίναμε όλοι κριτές. Ξέρουμε όλοι τι και ποιος φταίει, ποιος και πόσο πρέπει να πληρώσει. Θέλουμε όλοι η κοινωνία και «τα πράγματα» να αλλάξουν. Αλλά δεν αλλάζουν. Και δεν θ’ αλλάξουν ποτέ!

Μια ιστορία που συνεχίζεται αιώνες επί αιώνων τώρα, που το μόνο που καταφέρνει είναι περισσότερους πολέμους, περισσότερη καχυποψία και πιο εκλεπτυσμένες μεθόδους κρυψίματος.

Είναι απλά τα πράγματα και νοιώθω φορές ότι καταντάω κουραστική να επαναλαμβάνομαι. Αλλά γίνονται επίσης πολύπλοκα, καθώς χανόμαστε όλο και περισσότερο στην εξειδίκευση, στη «μόρφωση», στην πληροφόρηση. Βλέπουμε κομματάκια – βολικά κομματάκια – ενός τεράστιου πάζλ, που μας διαφεύγει η ολοκληρωμένη εικόνα του… αναγκαστικά και επιλεκτικά.

Υπάρχει παντού…

Ένας παππούς στην παιδική χαρά κατηγορεί έναν άλλον για τον τρόπο ζωής του. Ένα παιδί κατηγορεί τον γονιό του που δεν του έδωσε περισσότερα. Ένα κόμμα κατηγορεί το άλλο για όλ’ αυτά που δεν έκανε. Ένας σύζυγος κατηγορεί τον άλλον για όλα όσα δεν του έδωσε. Ο χορτοφάγος κατηγορεί τον κρεατοφάγο. Ο θρησκευόμενος τον άθρησκο, ο γείτονας το γείτονα. Η μια υπηρεσία, την άλλη, το ένα έθνος το άλλο, ο φτωχός τον πλούσιο, όλοι μαζί τους εξωγήινους, την κυβέρνηση, την ελίτ και πάει λέγοντας. Δεν έχει σταματημό και συμβαίνει κάθε δευτερόλεπτο… είτε εκφράζεται είτε όχι.

Το μαθαίνουμε και στα παιδιά… «για να τα προστατεύσουμε»...

Στον αντίποδα βρίσκονται όλες οι θεωρίες με  τα «ροζ συννεφάκια και πράσινες κορδέλες», γιατί χρειάζεται να αντισταθμίζεται όλη αυτή η πλάνη βίας (με ένα εξίσου πειστικό ψέμα), που πιστέψτε με, το μόνο που φαίνεται/εκδηλώνεται είναι ένα απειροελάχιστο κομματάκι της.

Και αφορά όλους! Γιατί η αυτόκλητη κριτική μας δίνει το δικαίωμα να εθελοτυφλούμε. Όποιο κι αν είναι το θέμα. Όποιος κι αν είναι κατηγορούμενος. Όποιο κι αν είναι το θύμα.

Λένε ότι, «το δάχτυλο που δείχνει, έχει άλλα τρία δάχτυλα γυρισμένα προς τον εαυτό», όμως δεν συνειδητοποιούν το κρυμμένο νόημα της πλανεμένης "αλήθειας". Γιατί αυτό, δεν δείχνει την αλήθεια, παρά μόνο την άλλη όψη της προδοσίας. Δεν εξαφανίζεται και δεν γιατρεύεται από οποιαδήποτε κατεύθυνση κι αν το γυρίσεις.

Το δύσκολο είναι να φτάσουμε στη συνειδητοποίηση ότι είναι άσκοπο να συνεχίζουμε αυτό το παιχνίδι του να υποθέτουμε ότι γνωρίζουμε, κρίνοντας. Μετά έρχεται η ερώτηση... τι κάνω αν δεν κρίνω; Τι μένει; Αλλά πριν από αυτό, έχουμε ακόμα πολλά βήματα...  σύνθετα και δύσκολα για τον αυτοματοποιημένο μας εαυτό, αλλά απλά και ξεκάθαρα για όσους θέλουν πραγματικά να Δουν.

Όταν ήμασταν παιδιά είχαμε αθωότητα. Τι μας συνέβη, λοιπόν; Τι συνέβη σε όλο τον κόσμο;

Όταν ήμασταν παιδιά, είχαμε αθωότητα και μας ήταν φυσικό να εκφράζουμε αγάπη. Τι μας συνέβη, λοιπόν; Τι συνέβη σε όλο τον κόσμο;

Η απάντηση είναι ότι όταν είμαστε παιδιά, οι ενήλικοι έχουν ήδη την ψυχική ασθένεια, η οποία είναι πολύ μεταδοτική. Πώς μας τη μεταδίδουν; Μας μαθαίνουν να είμαστε σαν εκείνους. Έτσι μεταδίδουμε την ασθένεια στα παιδιά μας και έτσι μας μόλυναν με αυτή οι γονείς, οι δάσκαλοι, τα μεγαλύτερα αδέρφια μας, ολόκληρη η κοινωνία των ασθενών. Μας τράβηξαν την προσοχή και μας έβαλαν πληροφορίες στο μυαλό μέσω της επανάληψης. Έτσι μαθαίνουμε. Έτσι προγραμματίζουμε το ανθρώπινο μυαλό.

Το πρόβλημα είναι το πρόγραμμα, οι πληροφορίες που αποθηκεύσαμε στο μυαλό μας. Τραβώντας την προσοχή τους, μαθαίνουμε στα παιδιά μια γλώσσα και πώς να διαβάζουν, να συμπεριφέρονται και να ονειρεύονται. Τα εξημερώνουμε όπως ακριβώς εξημερώνουμε έναν σκύλο ή οποιοδήποτε άλλο ζώο: μέσω της τιμωρίας και της ανταμοιβής. Αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό. Αυτό που αποκαλούμε διαπαιδαγώγηση δεν είναι τίποτα παραπάνω από εξημέρωση του ανθρώπου.

Φοβόμαστε την τιμωρία, αλλά, αργότερα, φοβόμαστε ότι δεν θα πάρουμε ανταμοιβή, ότι δεν είμαστε αρκετά καλοί για τους γονείς, τα αδέρφια ή τον δάσκαλό μας. Έτσι γεννιέται η ανάγκη της αποδοχής. Προηγουμένως, δεν μας ενδιέφερε αν μας αποδέχονταν ή όχι. Οι απόψεις των άλλων δεν ήταν σημαντικές, κι αυτό γιατί απλά θέλαμε να παίζουμε και να ζούμε τη στιγμή.

Ο φόβος ότι δεν θα ανταμειφθούμε μετατρέπεται σε φόβο της απόρριψης. Ο φόβος ότι δεν είμαστε αρκετά καλοί μας ωθεί να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε, να δημιουργήσουμε μια εικόνα του εαυτού μας. Έπειτα προσπαθούμε να παρουσιάσουμε αυτή την εικόνα τού πώς θα ήθελαν οι άλλοι να είμαστε, απλά για να γίνουμε αποδεκτοί, απλά για να πάρουμε την ανταμοιβή. Μαθαίνουμε να προσποιούμαστε ότι είμαστε κάτι που δεν είμαστε και εξασκούμαστε στο να γίνουμε κάτι διαφορετικό, ώστε να είμαστε καλοί για τους γονείς, τον δάσκαλο, τη θρησκεία μας ή οποιονδήποτε άλλο. Εξασκούμαστε συνεχώς και γινόμαστε δεξιοτέχνες στο να είμαστε κάτι άλλο από τον πραγματικό μας εαυτό.

Σύντομα ξεχνάμε ποιοι είμαστε πραγματικά και αρχίζουμε να ζούμε ως εικόνες του εαυτού μας. Δεν δημιουργούμε μόνο μια εικόνα, αλλά πολλές διαφορετικές, αναλόγως με τις κατηγορίες ανθρώπων που συναναστρεφόμαστε. Αρχικά δημιουργούμε μια εικόνα στο σπίτι και μια άλλη στο σχολείο και όταν μεγαλώνουμε δημιουργούμε ακόμη περισσότερες.

Το ίδιο ισχύει και για μια συνηθισμένη σχέση μεταξύ ενός άντρα και μιας γυναίκας. Η γυναίκα έχει μια εξωτερική εικόνα που προσπαθεί να παρουσιάσει στους άλλους, αλλά όταν είναι μόνη της έχει άλλη εικόνα για τον εαυτό της. Κι ο άντρας έχει μια εξωτερική και μια εσωτερική εικόνα. Όταν είναι πια ενήλικοι, η εσωτερική και η εξωτερική εικόνα. Έτσι, σε μια σχέση μεταξύ άντρα και γυναίκας υπάρχουν τουλάχιστον τέσσερις εικόνες. Πώς είναι, λοιπόν, δυνατόν να μάθουν πραγματικά ο ένας τον άλλο; Δεν είναι. Το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να προσπαθήσουν να κατανοήσουν την εικόνα. Όμως, υπάρχουν κι άλλες εικόνες που πρέπει να αναφέρουμε.

Όταν ένας άντρας γνωρίζει μια γυναίκα, δημιουργεί μια εικόνα για εκείνη από τη δική του οπτική, και το ίδιο κάνει κι η γυναίκα για τον άντρα. Έπειτα προσπαθούν να βάλουν τον άλλο στο καλούπι της εικόνας που έφτιαξαν για εκείνον. Τώρα υπάρχουν ανάμεσά τους έξι εικόνες που τους χωρίζουν. Φυσικά, λένε ψέματα ο ένας στον άλλο ακόμη κι αν δεν το συνειδητοποιούν. Η σχέση τους βασίζεται στον φόβο και στο ψέμα. Δεν βασίζεται στην αλήθεια, επειδή δεν μπορούν να δουν μέσα από την ομίχλη.

Τα συναισθήματα θα ‘πρεπε να ελέγχονται;

Οι συναισθηματικές προκλήσεις δυναστεύουν στη σημερινή εποχή, σε τέτοιο βαθμό που πολλές φορές νιώθεις να σε καταπιέζουν. Η πίεση για επιτυχία –κι όχι για απόλαυση– έχει ως αποτέλεσμα να προσπαθείς συνεχώς να εντοπίζεις τρόπους ώστε να ικανοποιείς αδιάκοπα τις ανάγκες σου. Οι επιθυμίες θυσιάζονται στο βωμό του κυνισμού.

Ένα απ’ τα πρώτα πράγματα που μαθαίνουμε είναι το πώς να βάλουμε σε δεύτερη μοίρα κι αν γίνεται να αποφύγουμε τελείως τα συναισθήματά μας. Δεν μπαίνουμε στη διαδικασία να τα αποδεχτούμε. Ξεχνάμε ότι είναι οι αγγελιοφόροι για το τι συμβαίνει βαθιά μέσα μας. Αν τα σκοτώσουμε δε θα μάθουμε ποτέ τα μηνύματα του υποσυνείδητού μας.

Το μυαλό διατάζει κι η καρδιά ακολουθεί. Αυτό είναι το μόνιμο τροπάριο της πλειοψηφίας των ανθρώπων σήμερα. Αν ισχύει, φαίνεται απ’ το πόσο ευτυχισμένοι γινόμαστε. Ελάχιστοι είναι αυτοί που θα σου απαντήσουν με ειλικρίνεια. Ο λόγος είναι ότι ο φόβος υπερτερεί της αυτογνωσίας. Η ψευδαίσθηση του ελέγχου δεν κάνει καλό στη σωματική και στην ψυχική μας υγεία.

Πρέπει να αναγνωρίζουμε ότι τα συναισθήματα υπάρχουν για να μας αφυπνίσουν κι όχι να μας καταστρέψουν. Βοηθούν στην έκφραση, στη δημιουργικότητα, στην ωριμότητα, στον αυτοέλεγχο και στις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Όταν πιεζόμαστε να πείσουμε την ψυχή μας να τα βυθίσει στον ωκεανό της αυταπάτης, αυτή θα αντιδράσει και θα επιφέρει τα αντίθετα αποτελέσματα απ’ τα προσδοκώμενα. Πολλοί πιστεύουν ότι με αυτόν τον τρόπο δε θα αντικρίσουν ποτέ το πρόσωπο της κατάθλιψης. Δεν κατανοούν ότι ο αποκλεισμός τους είναι το κλειδί για να ανοίξει η πόρτα της δυστυχίας.

Το κακό είναι πως ακόμα και τα θετικά συναισθήματα –αγάπη, καλοσύνη, έμπνευση, χαρά, ελπίδα, ηρεμία, ενδιαφέρον, έκπληξη– προσπαθούμε να τα ελέγξουμε. Τα αρνητικά –λύπη, επιθετικότητα, αλαζονεία, εγωισμός, ζήλια, θλίψη, ενοχές– δεν τα αποβάλλουμε, αλλά τα αφήνουμε να μας ταλαιπωρούν. Ούτε ένας δε λέει πως είναι εύκολο. Περισσότερα θα αποκτήσεις απ’ την προσπάθεια κι όχι απ’ την αδράνεια. Ας το θυμόμαστε κάθε φορά που μας παίρνει από κάτω.

Ας σταθούμε λίγο στα αρνητικά. Είναι φυσιολογικό να σε τρομάζουν. Άλλωστε, ποιος θέλει να αισθάνεται λυπημένος ή φοβισμένος; Κανείς. Όλοι προτιμούμε οτιδήποτε είναι θετικό και πρόσχαρο. Αλλά οι σκέψεις σου λένε ότι είσαι εκτός δρόμου και καλό θα ήταν να αλλάξεις πορεία.

Κι όσον αφορά την ερωτική μας ζωή, εκεί έχουμε χάσει πραγματικά τον έλεγχο. Αναζητάμε το τέλειο, δίχως να αναλογιζόμαστε τι έχουμε να δώσουμε εμείς. Η πλάνη γίνεται δεύτερη φύση μας και δε συμφιλιωνόμαστε με τις ήττες μας. Θεοποιούμε τα απωθημένα μας επειδή δεν αντέχουμε την αλήθεια.

Φερόμαστε εγωιστικά ακόμα κι αν γνωρίζουμε ότι πληγώνουμε τους άλλους. Τα τείχη που υψώνουμε γίνονται και τα αδιέξοδά μας. «Καλύτερα θύτης παρά θύμα. Να κερδίσω περισσότερα απ’ όσα αξίζω. Ας παιδέψω μέχρι να βεβαιωθώ. Έδωσα τα πάντα μία φορά σ’ έναν άνθρωπο και τώρα δεν έχω να δώσω τίποτα άλλο σ’ έναν άλλο, ακόμα κι αν το αξίζει. Ο ρεαλισμός είναι το κατάλληλο φάρμακο για ό,τι μας βασανίζει»∙ είναι κάποια απ’ τα κλισέ που ακούμε ή ακόμα χειρότερα ενστερνιζόμαστε. Μόνο που αυτά υποδηλώνουν ανασφάλεια. Ξέρω, δύσκολη η παραδοχή της. Είναι το άλλο πρόσωπό της μοναξιάς που δύσκολα αντέχουμε.

Όπως και να ’χει, αξίζει να αναγνωρίζουμε, να αγκαλιάζουμε και να καταλαβαίνουμε τι πασχίζουν να μας πουν. Να αφομοιώσουμε την αξία τους και τη δύναμή τους. Να τιμήσουμε και να μην υποτιμήσουμε την πολυπλοκότητά τους. Έχουν μελετηθεί από ψυχολόγους, επιστήμονες και φιλοσόφους για χιλιάδες χρόνια, έστω με τις δικές τους ανταγωνιστικές θεωρίες. Συμφωνούν, όμως, ότι ο ρόλος τους είναι σημαντικός στη διαμόρφωση του χαρακτήρα μας.

Ας τα δούμε με μια διαφορετική ματιά κι ίσως ζήσουμε κάτι καλύτερο. Ίσως κι εκεί να κρύβεται η ουσία που τόσο ψάχνουμε.

Όλοι εσείς

Όλοι εσείς που… αισθάνεστε ότι προσφέρετε τα πάντα σε κάποιους, αλλά εκείνοι δεν τα εκτιμούν, μήπως ήλθε η στιγμή να αναρωτηθείτε, αν αυτά που δίνετε με τόσο μεγάλη ένταση, πραγματικά  δεν τους ενδιαφέρουν…
 
Αλλά κι αν τους ενδιαφέρουν προτιμούν μια άλλη μάρκα κι όχι τη δική σας.
 
Όλοι εσείς που…
 
Ψάχνετε τον εαυτό σας, τα συναισθήματα, τα θέλω σας, μήπως είναι καιρός απλώς να τα δημιουργήσετε και να αφήσετε την αναζήτηση;
 
Όλοι εσείς που νιώθετε πως αξίζετε την ευτυχία, αλήθεια πόσες φορές και σε πόσους την προσφέρατε;
 
Όλοι εσείς που θέλετε να βρείτε ισορροπία, σκεφτήκατε ποτέ ότι φλερτάρετε με τη στασιμότητα και τους βάλτους;
 
Όλοι εσείς που νομίζετε πως οι άλλοι δεν σας καταλαβαίνουν, μήπως να αρχίσετε να επικοινωνείτε σε μια γλώσσα πιο καταληπτή;
 
Όλοι εσείς που θεωρείτε πως οι εμπειρίες σας αρκούν για να ερμηνεύσετε τον κόσμο, μήπως ελήλυθεν η ώρα να επισκεφθείτε και να ζήσετε σε άλλους κόσμους;
 
Όλοι εσείς που πιστεύετε πως η ελευθερία είναι δικαίωμά σας, πόσους αγώνες έχετε δώσει γι΄ αυτήν και τι θα την κάνετε αν την αποκτήσετε;
 
Όλοι εσείς που ζητάτε τη δημοκρατία, αλήθεια πόσο δημοκρατικά έχετε ανατραφεί και πόσο φιλελεύθερα θα αναθρέψετε τα παιδιά σας;
 
Όλοι εσείς που απαιτείτε αξιοκρατία έχετε καταλάβει πως αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να μείνουμε οι περισσότεροι άνεργοι;
 
Όλοι εσείς που αναίμακτα φωνάζετε για δικαιώματα έχετε καταλάβει ότι σφετερίζεστε τις μάχες των γενεών, που τα κατοχύρωσαν;

Το ανεπαρκές «Εγώ» και ο φόβος της αγάπης

Σχετική εικόναΌλοι μας είμαστε απόγονοι «τεμαχισμένων» ανθρώπων (δηλαδή γονέων που μεγάλωσαν μέσα από μια διαστρεβλωμένη έννοια αγάπης από τους δικούς τους γονείς).

Κυρίως γι' αυτό τον λόγο, μαθαίνουμε συνήθως ποιοί «είμαστε» μέσα από τον προβληματικό τρόπο που διαπραγματευόμαστε τις σχέσεις μας με τους άλλους, μέσα από τις συγκεχυμένες συναισθηματικές μας εκδηλώσεις και συμπεριφορές.
 
Βιώνουμε δηλαδή τελικά το «Εγώ» μας ως μια «ακατάστατη» και ανώριμη οντότητα που μοιάζει να είναι ατελής, τραυματισμένη, και διασπασμένη σε πολλά κομμάτια. Μια οντότητα που δεν είναι σε καμία περίπτωση ικανή να κουμαντάρει με επιτυχία το πλήθος των απαιτήσεων της καθημερινότητας των σχέσεων μας με τους άλλους.
 
Επειδή ακριβώς –και στον βαθμό που- ταυτιζόμαστε μ' αυτήν την ελλειμματική ψυχική δομή (το «Εγώ»), πολύ συχνά βιώνουμε συναισθήματα κενού, ματαίωσης, απουσίας νοήματος, έντονο ψυχικό πόνο, επίπονες εσωτερικές συγκρούσεις, κι αναποφασιστικότητα.
 
Αυτή η βαθιά πεποίθηση της ψυχικής μας αδυναμίας συνήθως μας οδηγεί σε συναισθηματική ευαλωτότητα, σε κρίσεις ενοχής, οργής, κι επιθετικότητας, που, κατά περίπτωση, στρέφονται εναντίον των ατόμων με τα οποία σχετιζόμαστε, ή εναντίον αυτού που συνηθίζουμε να τον/ την αποκαλούμε «εαυτό» μας.
 
Εύλογα κάποιος θα μπορούσε να συμπαιράνει σ' αυτό το σημείο, ότι μια τέτοια ψυχική αναστάτωση έχει σαν λογικό επακόλουθο ο άνθρωπος που την βιώνει να μην μπορεί ούτε να δώσει , αλλά και ούτε να πάρει αγάπη.
 
Πράγματι, η ίδια η αίσθηση τις προσωπικής μας ανεπάρκειας –την οποία όπως είπαμε την βιώνουμε ως αποτέλεσμα της ταύτισής μας με ένα ελλειμματικό κι ανώριμο «Εγώ»- είναι αποκλειστικά υπεύθυνη για την αδυναμία μας να δεχτούμε την αγάπη, και στην συνέχεια να την προσφέρουμε στους άλλους!
 
Κι ο λόγος είναι ότι, κατ' αρχάς, η ίδια η παθολογική ψυχική κατασκευή (το «Εγώ»), με την οποία έχουμε ταυτιστεί, υπάρχει ως αποτέλεσμα της πλήρους, ή της μερικής απουσίας της αγάπης! Αυτό το παραμορφωμένο και –στην καλύτερη περίπτωση- ελλιπέστατο "κατασκευαστικό" υλικό, η μαμά και ο μπαμπάς το ονομάσανε «γονεϊκή αγάπη», μας το προσφέρανε, κι εμείς –ως παιδιά- το δεχτήκαμε επειδή το χρειαζόμασταν τότε κατεπειγόντως αφού σ' αυτό έπρεπε να στηρίξουμε την σωματική & ψυχική μας αυτο-οργάνωση.
 
Αυτό όμως που, στην πραγματικότητα, χρειαζόμασταν ως βρέφη και παιδιά, και φυσικά τώρα, ως ενήλικες, είναι αυτό που δεν λάβαμε ποτέ: την αγάπη στην αυτούσια, ανόθευτη μορφή της, όχι στην κακέκτυπη και κακοποιητική της διάσταση.
 
Κατά δεύτερο λόγο, η βιωμένη στη ζωή μας, και –γι' αυτό- αδιάσειστη πεποίθηση της ανεπάρκειας του «Εγώ» να αγαπήσει και να αγαπηθεί, ως δική μας ανεπάρκεια και αδυναμία, έχει ως αποτέλεσμα να μοιάζει στα μάτια μας οποιαδήποτε πρόθεση για προσφορά αγάπης, ως άκρως επίφοβη & απειλητική, αφού η «αγάπη» έχει βιωθεί, στην καλύτερη περίπτωση, ως «υπό όρους ανταλλαγή» (π.χ. θα σ' αγαπώ μόνο εάν μου κάνεις τα χατίρια, αν είσαι καλό παιδί, κ.ο.κ.), και, στην χειρότερη, ως επιθετική ενέργεια εναντίον μας (π.χ. θα φας ξύλο, πλήγωσες την μητέρα σου που σ' αγαπάει τόσο πολύ..., κ.ο.κ).
 
Δηλαδή, ουσιαστικά γαλουχόμαστε από τα πρώτα μας κιόλας βήματα σ' αυτόν τον κόσμο στον «φόβο της αγάπης»...!
 
Υπό αυτήν την έννοια, τίποτα δεν μας τρομάζει περισσότερο από την πιθανότητα να αγαπηθούμε!...
 
Απ' την μια, κανείς μας δεν θέλει να κακοποιηθεί, ή να χρησιμοποιηθεί στο πλαίσιο μια στενής σχέσης, με το πρόσχημα της «αγάπης». Κι απ' την άλλη πάλι, ταυτιζόμενοι με ένα τόσο ανεπαρκές «Εγώ», μας είναι πάρα πολύ δύσκολο στο βάθος της συνείδησής μας να δεχτούμε ότι αξίζουμε κάποιος να μας αγαπήσει γι' αυτό που –νομίζουμε ότι- είμαστε.

Αγαπάμε κάτι αληθινά μόνο αποδεχόμενοι αυτό που είναι

Πολλοί άνθρωποι προσπαθούν να δείχνουν κάτι που δεν είναι, είτε γιατί νομίζουν πως αυτό θέλουν οι άλλοι είτε γιατί δεν τους αρέσει το πώς είναι. Είναι εξαρτημένοι από τη γνώμη των άλλων και χρειάζονται απελπισμένα την επιδοκιμασία τους.

Όμως η αληθινή αγάπη δε γεννιέται από τη στέρηση, με το να περιμένουμε να καλύψει ο άλλος τα εσωτερικά μας κενά ή να μας πει τι πρέπει να κάνουμε. Αγαπάμε κάτι αληθινά μόνο αποδεχόμενοι αυτό που είναι.

Μόνο αν αποδεχτούμε τον εαυτό μας όπως είναι, συμπεριλαμβανόμενων των πληγών μας, θα μπορέσουμε να είμαστε κύριοι της ζωής μας. Και γι’ αυτό πρέπει πρώτα να γνωρίσουμε τον εαυτό μας. Κι έτσι, οι άλλοι θα μπορέσουν να αγαπήσουν το πρόσωπο που πραγματικά είμαστε και όχι ένα προσωπείο που έχουμε δημιουργήσει. Ένα γνωστό τανγκό με στίχους του Κάρλος Άντρες Μπαρ λέει:

Δε θα μπορέσω να γίνω καλύτερος, αν και το θέλεις
αφού με παροτρύνεις ν’ αλλάξω,
δε θα μπορέσω να γίνω καλύτερος, αν και το θέλω,
και για τη δική σου αγάπη και για τη δική μου.
Αγάπα με όπως είμαι, με την αγάπη μου και τα πιστεύω μου,
αγάπα με όπως είμαι με την ενοχή μου και την μνησικακία μου,
μην περιμένεις από μένα για να μ’ αγαπήσεις να πάψω να είμαι εγώ.


Νίτσε

Στη ζήλια, όπως νομίζουν, υπάρχει ακούσιο στοιχείο

Οι άνθρωποι ομολογούν άλλες από τις συμφορές τους εύκολα και άλλες δύσκολα. Έτσι κανείς δεν ομολογεί πως είναι τρελός ή ανόητος, αλλά, αντίθετα, θ’ ακούσεις όλους να λένε “Μακάρι όσο νου έχω τόση τύχη να είχα”. Εύκολα ομολογούν την ντροπαλότητά τους και λένε: “Είμαι λίγο ντροπαλός, τ’ ομολογώ, στα άλλα, όμως, δεν θα βρεις να είμαι μωρός”. Κάποιος δεν ομολογεί εύκολα πως είναι οξύθυμος, δεν ομολογεί καθόλου πως είναι άδικος, φθονερός επίσης καθόλου, όπως και αδιάκριτος· οι περισσότεροι ομολογούν πως είναι ελεήμονες. Ποια είναι, λοιπόν, η αιτία;

Η κυριότερη είναι η απροθυμία για παραδοχή και η σύγχυση σε όλα όσα αφορούν το καλό και το κακό· για άλλους ανθρώπους, όμως, υπάρχουν και άλλες αιτίες, και μπορούμε, να πούμε ότι όλα όσα θεωρούν αισχρά δεν τα ομολογούν καθόλου· φαντάζονται ότι η ντροπαλότητα είναι στοιχείο καλού χαρακτήρα, όπως και ο οίκτος, ενώ η ηλιθιότητα αρμόζει σε δούλους· τα κοινωνικά σφάλματα, επίσης, δεν ομολογούνται καθόλου.

Ο κύριος λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι ομολογούν τα περισσότερα σφάλματα είναι ότι φαντάζονται πως γίνονται ακούσια, όπως η ντροπαλότητα και ο οίκτος. Αν, μάλιστα, κάποιος ομολογεί πως είναι γενικά ακρατής, προσθέτει ως αιτία τον έρωτα, για να συγχωρηθεί, επειδή το σφάλμα του είναι ακούσιο. Την αδικία, όμως, κανείς δεν την θεωρεί ακούσια. Στη ζήλια, όπως νομίζουν, υπάρχει ακούσιο στοιχείο. Γι’ αυτό και την ομολογούν.

Επίκτητος, Διατριβαί Β' (Περί ἀνομολογίας)

Η Σωκρατική μέθοδος και πώς να την χρησιμοποιήσετε για να κερδίζετε κάθε διαφωνία

Η Σωκρατική μέθοδος είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για να αντιμετωπίσετε τις καθημερινές διαφωνίες. Ας μάθουμε πως μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε σε έναν καβγά.

Όλοι έχουμε βρεθεί σε έντονους καβγάδες με τους αγαπημένους μας. Τις περισσότερες φορές, ο θυμός συνήθως φλέγεται και περιττά πράγματα λέγονται, αλλά όλα αυτά μπορούν να αποφευχθούν. Αντί να λέτε θυμωμένα τους ισχυρισμούς σας στον άλλον και να προσπαθείτε να τον κάνετε να καταλάβει, γιατί δεν χρησιμοποιείτε την Σωκρατική μέθοδο; Αν όλα αποτύχουν, τουλάχιστον αποφύγατε τον καβγά, έτσι;

 

Τι είναι η Σωκρατική μέθοδος;


Λίγο περισσότερο από δύο χιλιάδες χρόνια πριν, ο σπουδαίος φιλόσοφος Σωκράτης περπατούσε στην Αθήνα με τους μαθητές του. Είχε βρει έναν τρόπο να προσεγγίσει την αλήθεια τον οποίο οι φιλόσοφοι θαύμαζαν. Συνεχώς ρωτούσε πράγματα μέχρις ότου ο αντίπαλος του να φτάσει σε μια αντίφαση σε σχέση με αυτά που είπε στην αρχή και να αποδειχθεί λανθασμένη η αρχική άποψη.

Οπότε τι είναι ακριβώς η Σωκρατική μέθοδος; Αποτελείται από ερωτήσεις για την ανάπτυξη μιας λανθασμένης ιδέας από ένα άτομο που προσπαθεί να καθορίσει μια θέση. Η χρήση αυτής της μεθόδου θα βοηθήσει τους άλλους να καταλάβουν την άποψη σας χωρίς περαιτέρω συγκρούσεις.

Η Σωκρατική μέθοδος είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται για να προσεγγίσει μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων σε μια συζήτηση, ενώ χρησιμοποιεί ανακριτικές ερωτήσεις για να φτάσει στο επίκεντρο του θέματος.

Ας πούμε ότι πιστεύετε πως δεν είναι κακό το κυνήγι ζώων για επιβίωση. Κάποιος μπορεί να πει «Το κυνήγι είναι βάρβαρο, και γιατί να θέλει κάποιος να βλάψει ένα αβοήθητο ζώο;» Αντί να απαντήσετε «Το κυνήγι των ζώων είναι βασικός παράγοντας από την αρχή του χρόνου» μπορείτε να πείτε «Δεν πιστεύεις ότι τα ζώα δημιουργήθηκαν για να κυνηγιούνται;»

Ο τρόπος με τον οποίο εκφράζετε την άποψη σας με την μορφή μιας ερώτησης είναι λιγότερο απειλητικός από το να προσπαθείτε να επιβάλλετε την άποψη σας. Θα επιτρέψει επίσης στον άλλον να δει το θέμα από την δική σας οπτική γωνία επειδή πρέπει να απαντήσει την ερώτηση σας.

Η εμπειρία μου


Βρίσκω αυτή την μέθοδο πολύ πολύτιμη στην σημερινή κοινωνία. Συχνά οι περισσότεροι νοιάζονται μόνο να περάσουν την άποψη τους χωρίς να θέλουν να καταλάβουν τι θέλει να πει το άλλο άτομο. Τις περισσότερες φορές οι συγκρούσεις γίνονται ανάμεσα σε κοντινά πρόσωπα.

Έτσι είναι πολύ σημαντικό να προσπαθήσουμε να σώσουμε τα συναισθήματα μας και τα δικά τους όσο είναι δυνατόν. Εν τέλει, δεν θα θέλαμε να βλάψουμε κάποιον αγαπημένο μας, έτσι;

Η σύντροφος μου κι εγώ καβγαδίζουμε όλη την ώρα. Μερικές φορές απλώς εύχομαι να μπορούσε να καταλάβει πως ξέρω τι λέει ή τι νιώθει, αλλά επίσης θέλω να καταλάβει τα συναισθήματα μου χωρίς η ίδια να νιώθει ότι απειλείται ή ότι είναι ασήμαντη.

Στο τέλος της ημέρας, ανεξάρτητα από το πόσο μαλώνουμε ή διαφωνούμε, την αγαπώ και δεν θέλω να την πληγώνω με κανέναν τρόπο. Οπότε θα χρησιμοποιήσω την Σωκρατική μέθοδο στο μέλλον; Είναι πολύ πιθανό να το κάνω.

Έχοντας πει όλα αυτά λοιπόν, δεν θα θέλαμε όλοι να μεταδίδουμε την άποψη μας χωρίς να προκαλούμε μεγάλη ζημιά στους φίλους, στην οικογένεια ή στους συντρόφους μας;

Επιστημονική γνώση και ηθική

Συναρτάται άραγε η επιστήμη με την ηθική σε ένα θεωρητικό όσο και πρακτικό επίπεδο ή είναι ανεξάρτητη και αποκομμένη η μία από την άλλη; Στο ερώτημα αυτό, που αποκτά στις μέρες μας μία ιδιαίτερη, ζωτική σημασία, καλούμαστε εκ των πραγμάτων να δώσουμε μία όσο το δυνατόν πιο τεκμηριωμένη απάντηση. Παρότι η φιλοσοφική, η επιστημολογική και η κοινωνιολογική θεώρηση του θέματος δεν αφήνουν κατά τη γνώμη μου περιθώρια για μία απάντηση, που δεν θα ήταν μονοσήμαντα καταφατική, οι απόψεις της επιστημονικής και της φιλοσοφικής κοινότητας δεν φαίνεται να συγκλίνουν σε μία κοινή θέση.
 
Τη συνύφανση της ηθικής με τη φυσική επιστήμη -σε μία αδιάρρηκτη ενότητα γνώσης και πράξης- την πρωτοσυναντάμε, τουλάχιστον όσον αφορά τον ευρωπαϊκό χώρο, στην προσωκρατική φιλοσοφία, με την οποία μπαίνουν για πρώτη φορά οι βάσεις για μία επιστημονική σκέψη, που δεν ενέχει μόνο ορθολογικά στοιχεία, αλλά ενσωματώνει θεμελιακά και στοιχεία ηθικού στοχασμού. Σύμφωνα λοιπόν με τον Ηράκλειτο, τον Αναξιμένη και τον Αναξίμανδρο, συμπαντική ηθική τάξη και φυσιοκρατική κοσμοαντίληψη είναι άρρηκτα συνυφασμένες σε μία καθολική ενότητα. Αλλά και για τον Πυθαγόρα και τους Πυθαγορείους η κοσμική τάξη και η συμπαντική αρμονία προδιαγράφουν την ηθική στάση του ανθρώπου, ο οποίος οφείλει να ζει όχι αποκομμένος από τη φύση αλλά σε πλήρη αρμονία μαζί της.
 
Όμως και στον ακραγαντίνο Εμπεδοκλή το ζεύγος των αντίρροπων δυνάμεων "Φιλότης – Νείκος" (έλξη – άπωση) δεν εκφράζει μόνο ένα φυσικό νόμο για την ωθούσα δύναμη των φυσικών διεργασιών, αλλά αποδίδει και τις δύο βασικές έννοιες του ηθικού του στοχασμού. Τέλος και ο Δημόκριτος θεωρεί ουσιαστικά ότι φυσική επιστήμη και ηθική δεν είναι ανεξάρτητες η μία από την άλλη, μιας που η νόηση και ο ηθικός βίος εξαρτώνται -σύμφωνα με την ατομιστική θεωρία του- από τις κινήσεις των σφαιρικών ατόμων της ψυχής.
 
Το συνταίριασμα βέβαια της γνώσης με την ηθική το συναντάμε αργότερα και στη σωκρατική φιλοσοφία, όπως επίσης στην πλατωνική, στην αριστοτελική αλλά και στην ελληνιστική φιλοσοφία.
 
Αξίζει πάντως να τονιστεί ότι η αρχαιοελληνική σκέψη δεν πρωτοεισήγαγε μόνο τον ορθό λόγο στη θέαση του κόσμου -όπως ελλειπτικώς συχνότατα της αναγνωρίζεται- αλλά έβαλε συγχρόνως και τις βάσεις για μία ηθική φιλοσοφία της γνώσης, μία οντολογία των αξιών και της ηθικής, συνυφασμένη με μία οντολογία της επιστήμης.
 
Ο διαχωρισμός επιστήμης και ηθικής, γεγονότων και αξιών (facts and values) είναι ουσιαστικά ένα προϊόν του άκρατου επιστημονισμού κυρίως του 20ού αιώνα. Τις ρίζες αυτού του διαχωρισμού μπορούμε ωστόσο να τις ανιχνεύσουμε στο πρώτο σημαντικό στάδιο ανάπτυξης της νεότερης επιστήμης, κυρίως κατά το 17ο αιώνα, και κάπως πιο έντονα στην περίοδο του Διαφωτισμού, κατά το 18ο αιώνα. Είναι βέβαια προφανές ότι, για να εδραιωθεί η επιστήμη ως αντικειμενική αλήθεια και γνώση, πρέπει να μείνει μακριά από υποκειμενικές αξίες και αρχές, να είναι ανεξάρτητη από την ηθική και τις αξιολογικές κρίσεις της. Αυτή όμως η απαραίτητη για το επιστημονικό έργο καταστατική αρχή, ενταγμένη σήμερα μέσα στο ασφυκτικό, θετικιστικό, άνυδρο και ανούσιο πλαίσιο ενός τεχνοκρατούμενου επιστημονισμού, έχει οδηγήσει στην επικίνδυνη παρανόηση που θέλει την επιστήμη πλήρως αποκομμένη από την ηθική.
 
Στο βιβλίο  του Τάκη Μίχα "Νόαμ Τσόμσκι και Φιλελευθερισμός", εκδ. Κριτική, διαβάζουμε σχετικώς την άποψη του Αμερικανού γλωσσολόγου ότι είναι "προς τιμήν των επιστημών το γεγονός ότι είναι αποκομμένες από την ‘ηθική σκέψη και τον κόσμο’" και πως, παρότι η ορθολογική έρευνα είναι μέρος του κόσμου, "στόχος της είναι να κατανοήσει, όχι να κατασκευάσει, ένα δόγμα το οποίο να συμφωνεί με κάποιες ηθικές ή άλλες προτιμήσεις". Επίσης, αφού μοναδικό κριτήριο και στόχος της επιστημονικής έρευνας είναι η αλήθεια, "η αλήθεια είναι η αλήθεια. Δεν αποφασίζεις τι είναι αληθές για ιδεολογικούς λόγους, πρέπει να προσδιοριστεί τι είναι αληθινό στη βάση δεδομένων και το ερώτημα τι είναι προοδευτικό και τι αντιδραστικό δεν έχει καμία σημασία στην έρευνα".
 
Όταν όμως κατά το επιστημονικό μας έργο αναζητούμε την αλήθεια, αυτό δεν αποτελεί άραγε την επιλογή μιας αξίας (της αξίας της αλήθειας), δεν αποτελεί μία ηθική επιλογή, όταν επιλέγουμε να παραμείνουμε στο ξέφωτο της αλήθειας; Και για να θυμηθούμε κατ’ αναλογία το Γάλλο φυσιολόγο και νομπελίστα Ζακ Μονό και τη θεωρία του για την "ηθική της γνώσης", το αίτημα της αντικειμενικότητας στη γνώση (επιστήμη), που τη θέλει ανεξάρτητη από τις αξιολογικές κρίσεις της ηθικής, δεν αποτελεί άραγε από μόνο του μία ηθική επιταγή, αφού μία αξία (η αντικειμενικότητα) προορίζεται για τη θεμελίωση της γνώσης;
 
Δεν υπάρχουν σημαίνουσες ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως είναι το επιστημονικό έργο -η έρευνα και οι εφαρμογές της- που να είναι ηθικά ουδέτερες. Η επιστήμη δεν μπορεί παρά να συμβαδίζει, θεωρητικά και πρακτικά, με την ηθική σε μία κοσμοθεώρηση, που σίγουρα δεν θα είναι πραγματιστική.

Η έλξη που μας ασκεί το εξωτικό

Ο όρος “εξωτικό” έγινε συνώνυμο της Μέσης Ανατολής στις αρχές του 19ου αιώνα. Όταν ο Βίκτωρ Ουγκό εξέδιδε το 1829 την ποιητική συλλογή Les Orientales, μπορούσε στον πρόλογο να διακηρύττει: «Η Ανατολή σήμερα μας απασχολεί όλους όσο ουδέποτε στο παρελθόν. Συνιστά ζήτημα γενικευμένου ενδιαφέροντος – το οποίο ενστερνίζεται και ο υποφαινόμενος».

Τα ποιήματα του έθεταν σε περίοπτη θέση τις πρώτες ύλες του έργου των Ευρωπαίων οριενταλιστών: πειρατές, πασάδες, μπαχάρια, μουστάκια, δερβίσηδες.. Μιλούσαν για εκείνους που έπιναν τσάι μέντας σε ποτηράκια. Το αναγνωστικό κοινό υποδέχτηκε με ανοιχτές αγκάλες το έργο- όπως συνέβη άλλωστε με το Χίλιες και μία νύχτες, τα ανατολίτικα μυθιστορήματα του Γουόλτερ Σκοτ και το εκτενές ποίημα του Μπάυρον «Ο Γκιαούρ». Τον Ιανουάριο του 1832 ο Ευγένιος Ντελακρουά πήγε στη Βόρεια Αφρική για να αποτυπώσει στον καμβά τον εξωτισμό της Ανατολής. Τρεις μόλις μήνες μετά την άφιξή του στην Ταγγέρη, είχε φτάσει να φορά τοπική ενδυμασία και να υπογράφει τις επιστολές προς τον αδελφό του με την προσωνυμία «Ο Αφρικανός σου».

Ακόμη και οι δημόσιοι χώροι στην Ευρώπη άρχιζαν ν’ αποκτούν ανατολίτικες πινελιές. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1833 ένα πλήθος συναγμένο στις όχθες του Σηκουάνα κοντά στη Ρουέν υποδεχόταν με ιαχές το Λούξορ, το σκαρί του γαλλικού στόλου που ανηφόριζε τον ποταμό προς το Παρίσι. Ερχόταν από την Αλεξάνδρεια και μετέφερε σε ειδικά κατασκευασμένη βάση το γιγαντιαίο οβελίσκο που είχε αφαιρεθεί από το ναϊκό σύμπλεγμα των Θηβών, προκειμένου να τοποθετηθεί στη διαχωριστική νησίδα ενός μεγάλου μπουλβάρ, στην Πλας ντε λα Κονκόρντ της γαλλικής πρωτεύουσας.

Η λέξη «εξωτικός» στην κοινότοπη εκδοχή της σχετίζεται με τη φυγή- υπονοεί τη γοητεία που μας ασκεί ένα ξένο μέρος, επειδή απλώς είναι καινούριο και διαφορετικό: επειδή έχει καμήλες, ενώ στον τόπο μας υπάρχουν άλογα- επειδή βλέπουμε απέριττα κτίρια, ενώ στην πόλη μας έχουν στολίδια. Υπάρχει όμως και η πιθανότητα να αντλούμε απόλαυση από κάτι βαθύτερο: ίσως να θεωρούμε πολύτιμα αυτά τα ξένα στοιχεία όχι μόνο επειδή δεν τα έχουμε ξαναδεί, αλλά κι επειδή νιώθουμε ότι απηχούν τον εαυτό μας και τις πεποιθήσεις μας πιο πιστά από κάθετί που μπορούμε να βρούμε στον τόπο μας

Οι λόγοι πχ που το Άμστερνταμ με ενθουσίαζε συνδέονταν στενά με τα στοιχεία εκείνα που μου προξενούσαν δυσαρέσκεια στην πατρίδα μου: την έλλειψη μοντερνικής διάθεσης και αισθητικής απλότητας, την άρνησή της να παραδεχτεί την τετελεσμένη αστικοποίηση της ζωής, τη νοοτροπία της να κρύβεται πίσω από κουρτίνες.

Αυτό που μας φαίνεται εξωτικό σε μια ξένη χώρα μπορεί κάλλιστα να είναι ό,τι μάταια αναζητάμε στον τόπο μας.

ΑΛΑΙΝ ΝΤΕ ΜΠΟΤΤΟΝ, Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΤΑΞΙΔΙΟΥ

Η συμπόνια είναι το αποτέλεσμα βαθιάς αλληλεπίδρασης ανάμεσα στο νου και στην καρδιά

Το 1992, ο Ρίτσι και η ατρόμητη ομάδα ερευνητών μετέφεραν τους τόνους εξοπλισμού τους στην Ινδία, με την ελπίδα ότι θα μπορούσαν να μετρήσουν τους πιο ώριμους δασκάλους του διαλογισμού στην περιοχή όπου ζει ο Δαλάι Λάμα. Κοντά στην κατοικία του βρίσκεται το Ινστιτούτο Βουδιστικών Σπουδών του Μοναστηριού Ναμγκιάλ, σημαντικός χώρος εκπαίδευσης για μοναχούς-γνώστες της παράδοσης του Δαλάι Λάμα.

Ο Ρίτσι και οι ερευνητές φίλοι του, όπως θα θυμάστε, δεν μπόρεσαν να συλλέξουν πραγματικά επιστημονικά δεδομένα από τους γιόγκι που ζούσαν στα βουνά. Όταν, όμως, ο Δαλάι Λάμα ζήτησε από τον Ρίτσι και τους συναδέλφους του να κάνουν μια ομιλία για τη δουλειά τους στους μοναχούς στο μοναστήρι, ο Ρίτσι σκέφτηκε ότι ο εξοπλισμός που είχαν κουβαλήσει στην Ινδία ίσως χρησίμευε σε κάτι.

Αντί για μια ξερή ακαδημαϊκή ομιλία θα έκαναν μια επιτόπου επίδειξη του τρόπου με τον οποίο μπορούν να καταγραφούν τα ηλεκτρικά σήματα του εγκεφάλου. Κι έτσι, διακόσιοι μοναχοί κάθονταν πειθήνια στα μαξιλάρια τους στο δάπεδο, όταν ο Ρίτσι και οι φίλοι του έφτασαν με τις βαλίτσες τους γεμάτες σύνεργα για τα ηλεκτροεγκεφαλογραφήματα.

Η τοποθέτηση των ηλεκτροδίων σε ένα κεφάλι παίρνει αρκετό χρόνο. Ο Ρίτσι και οι άλλοι επιστήμονες εργάστηκαν με τη μεγαλύτερη ταχύτητα για να στερεώσουν όλα τα ηλεκτρόδια στη θέση τους. Στην επίδειξη εκείνο το βράδυ χρησιμοποιήθηκε ως υποκείμενο ο νευροεπιστήμονας Fransisco Varela. Όσο ο Ρίτσι τοποθετούσε τα ηλεκτρόδια στο δέρμα του κεφαλιού του Φρανσίσκο, οι μοναχοί δεν μπορούσαν να τον δουν. Μόλις, όμως, ο Ρίτσι ολοκλήρωσε το έργο του και παραμέρισε, οι συνήθως πολύ εγκρατείς μοναχοί ξέσπασαν σε δυνατά γέλια.

Ο Ρίτσι νόμισε ότι γελούσαν επειδή ο Φρανσίσκο ήταν λιγάκι αστείος με όλα αυτά τα καλώδια να ξεφυτρώνουν από το κεφάλι του σαν μακαρόνια. Δεν ήταν όμως αυτό που είχαν βρει αστείο οι μοναχοί. Γελούσαν γιατί ο Ρίτσι και η ομάδα του τους είχαν πει ότι ενδιαφέρονταν να μελετήσουν τη συμπόνια, αλλά τοποθετούσαν τα ηλεκτρόδια στο κεφάλι και όχι στην καρδιά.

Η ομάδα του Ρίτσι χρειάστηκε γύρω στα δεκαπέντε χρόνια για να κατανοήσει την άποψη των μοναχών. Μόλις οι γιόγκι άρχισαν να έρχονται στο εργαστήριο του Ρίτσι, είδαν δεδομένα που τους έκαναν να συνειδητοποιήσουν ότι η συμπόνια ήταν σε μεγάλο βαθμό μια ενσωματωμένη κατάσταση, με στενούς δεσμούς ανάμεσα στον εγκέφαλο και το σώμα, και ιδίως ανάμεσα στον εγκέφαλο και την καρδιά.

Τα αποδεικτικά στοιχεία γι’ αυτή τη σύνδεση προέκυψαν από μια ανάλυση που συνέδεε την εγκεφαλική δραστηριότητα των γιόγκι με τον καρδιακό παλμό τους, μια συνέχεια στο απρόσμενο εύρημα ότι ο παλμός της καρδιάς των γιόγκι χτυπούσε πιο γρήγορα σε σχέση με των αρχαρίων όταν άκουγαν ήχους ανθρώπων που υπέφεραν. Ο καρδιακός παλμός των γιόγκι συνδυαζόταν με τη δραστηριότητα μιας πολύ σημαντικής περιοχής στη νήσο, την περιοχή του εγκεφάλου που λειτουργεί ως πύλη, μέσα από την οποία οι πληροφορίες για το σώμα μεταφέρονται στον εγκέφαλο, και το αντίστροφο.

Υπό μία έννοια, οι μοναχοί του Ναμγκιάλ είχαν δίκιο. Η ομάδα του Ρίτσι είχε δεδομένα που έδειχναν ότι με την εκπαίδευση που κάνουν οι γιόγκι, ο εγκέφαλός τους συντονίζεται με μεγαλύτερη ακρίβεια με την καρδιά, ιδίως στον διαλογισμό της συμπόνιας. Και πάλι, επρόκειτο για ένα εύρημα επίδρασης κατάστασης σε χαρακτηριστικό, που εμφανίζεται στους γιόγκι μόνο όταν διαλογίζονται για τη συμπόνια (και όχι κατά την άσκηση άλλων ειδών διαλογισμού, ούτε σε κατάσταση ηρεμίας, αλλά ούτε και στα μέλη της ομάδας σύγκρισης).

Με δυο λόγια, η συμπόνια στους γιόγκι οξύνει την αίσθησή τους για τα συναισθήματα των άλλων, ιδίως όταν υποφέρουν, και εντείνει την ευαισθησία του σώματός τους, ιδίως της καρδιάς, που είναι βασική πηγή ενσυναίσθησης του πόνου των άλλων. Ίσως παίζει ρόλο και η εκδοχή του διαλογισμού της συμπόνιας. Σε αυτή την περίπτωση, οι διαλογιζόμενοι εμπλέκονταν σε μια «μη αναφορική» συμπόνια. Όπως έλεγε ο Ματιέ: «δημιουργούσαν μια κατάσταση στην οποία η αγάπη και η συμπόνια διαπότιζαν ολόκληρο τον νου χωρίς άλλες συλλογιστικές σκέψεις».

Δεν εστίαζαν σε κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο, αλλά δημιουργούσαν την υποδομή της συμπόνιας, και αυτό μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα σημαντικό για τη συμμετοχή των νευρωνικών κυκλωμάτων που συντονίζουν τον εγκέφαλο με την καρδιά. Το να είμαστε παρόντες για ένα άλλο άτομο, δείχνοντας μια συνεχή, στοργική προσοχή, μπορεί να θεωρηθεί βασική μορφή συμπόνιας. Η αδιάσπαστη προσοχή μας προς τον άλλον βελτιώνει επίσης την ενσυναίσθηση, επιτρέποντάς μας να συλλάβουμε περισσότερα από τις φευγαλέες εκφράσεις του προσώπου και άλλες παρόμοιες ενδείξεις που μας συντονίζουν με αυτό το οποίο πραγματικά νιώθει ο άλλος εκείνη τη στιγμή.

Αν η προσοχή μας «ανοιγοκλείνει», αυτά τα σημάδια πιθανώς θα μας διαφύγουν. Όπως είδαμε στο Κεφάλαιο 7, στους μακροχρόνια διαλογιζόμενους η προσοχή ανοιγοκλείνει πολύ λιγότερο από των άλλων. Αυτή η ακύρωση του ανοιγοκλεισίματος της προσοχής περιλαμβάνεται σε μια σειρά νοητικών λειτουργιών που αλλάζουν με την αυστηρή εκπαίδευση του νου – και τις οποίες οι επιστήμονες θεωρούσαν παγιωμένες, αναλλοίωτες, βασικές ιδιότητες του νευρικού συστήματος. Οι περισσότερες από αυτές τις λειτουργίες είναι σχεδόν άγνωστες έξω από τους επιστημονικούς κύκλους, όπου θεωρούνται απολύτως δεδομένες.

Ως εκ τούτου, η αμφισβήτηση των καθιερωμένων απόψεων σχετικά με αυτές συγκλονίζει όλο το σύστημα υποθέσεων της γνωστικής επιστήμης. Αλλά η απόρριψη παλαιών υποθέσεων υπό το πρίσμα νέων ευρημάτων ήταν ανέκαθεν η κινητήρια δύναμη της ίδιας της επιστήμης. Άλλο ένα σημαντικό θέμα: Πιστεύουμε πως η ελάφρυνση του εαυτού και η ελάττωση των προσκολλήσεων που είδαμε στους γιόγκι θα μπορούσε να συσχετίζεται με τη συρρίκνωση του επικλινούς πυρήνα, όπως έχει βρεθεί σε μακροχρόνια διαλογιζόμενους με δυτική προέλευση.

Αλλά ο Ρίτσι δεν συνέλεξε τέτοια δεδομένα από τους γιόγκι, παρότι η ελάττωση των προσκολλήσεων είναι ρητός στόχος της άσκησής τους. Η ανακάλυψη της προεπιλεγμένης λειτουργίας και του τρόπου μέτρησής της, καθώς και του κρίσιμου ρόλου της στο αυτοσύστημα του εγκεφάλου έγινε τόσο πρόσφατα που, όταν οι γιόγκι έρχονταν ένας ένας στο εργαστήριο, η ομάδα του Ρίτσι δεν είχε την παραμικρή υπόνοια ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει αυτό το βασικό κριτήριο για να μετρήσει την αλλαγή. Μόνο προς το τέλος της διαδικασίας το εργαστήριο έκανε τις απαραίτητες μετρήσεις στην κατάσταση ηρεμίας, κι έτσι έχει στοιχεία από ελάχιστους γιόγκι και δεν μπορεί να τα αναλύσει.

Η επιστήμη προχωρά ως έναν βαθμό μέσα από καινοτόμες μετρήσεις που δίνουν πρωτοφανή δεδομένα. Αυτή ήταν η περίπτωσή μας. Αυτό σημαίνει, όμως, και ότι τα ευρήματα που έχουμε σχετικά με τους γιόγκι συνδέονται περισσότερο με την ευτυχή συγκυρία των μετρήσεων που είχαμε στη διάθεσή μας και λιγότερο με την προσεκτική εξέταση της τοπογραφίας αυτής της περιοχής της ανθρώπινης εμπειρίας. Φτάνουμε έτσι σε ένα μειονέκτημα αυτού που διαφορετικά θα φαινόταν ένα πολύ εντυπωσιακό εύρημα για τους γιόγκι: αυτά τα σημεία δεδομένων δεν είναι παρά στιγμιότυπα της αλλαγής των χαρακτηριστικών που επιφέρει ο εντατικός, παρατεταμένος διαλογισμός.

Δεν θα θέλαμε να περιορίσουμε τη συγκεκριμένη ιδιότητα της ύπαρξης σε αυτό που τυχαίνει να μπορούμε να μετρήσουμε. Ο τρόπος που βλέπει η επιστήμη αυτά τα αλλαγμένα χαρακτηριστικά των γιόγκι μπορεί να παρομοιαστεί με τους τυφλούς και τον ελέφαντα. Για παράδειγμα, το εύρημα για τα κύματα γάμμα είναι συναρπαστικό, αλλά είναι σαν να νιώθεις την προβοσκίδα του ελέφαντα χωρίς να ξέρεις τίποτα για το υπόλοιπο σώμα του. Το ίδιο ισχύει και για την απουσία του ανοιγοκλεισίματος της προσοχής, τις διαλογιστικές καταστάσεις χωρίς προσπάθεια, την υπερβολικά γρήγορη ανάκαμψη από τον πόνο και την ετοιμότητα να βοηθήσουν κάποιον που υποφέρει – όλα είναι μόνο στιγμιότυπα μιας ευρύτερης πραγματικότητας την οποία δεν κατανοούμε πλήρως.

Αυτό που μετράει περισσότερο, όμως, ίσως είναι η συνειδητοποίηση ότι η συνηθισμένη μας κατάσταση της συνείδησης όταν είμαστε ξύπνιοι, όπως παρατήρησε εδώ και πάνω από έναν αιώνα ο William James, δεν είναι παρά μία εναλλακτική. Η αλλαγή των χαρακτηριστικών είναι μία άλλη. Δυο λόγια και για τη γενικότερη σημασία των γιόγκι. Οι άνθρωποι αυτοί είναι πολύ σπάνιοι, είναι αυτό που κάποιοι ασιατικοί πολιτισμοί ονομάζουν «ζωντανούς θησαυρούς».

Οι συναντήσεις μαζί τους είναι μια μοναδική πηγή πνευματικής τροφής και έμπνευσης όχι γιατί απολαμβάνουν κάποια ξεχωριστή κοινωνική θέση ή διασημότητα, αλλά για τις εσωτερικές ιδιότητες που ακτινοβολούν. Ελπίζουμε ότι τα έθνη και οι κουλτούρες που φιλοξενούν αυτά τα πλάσματα θα καταλάβουν την ανάγκη να προστατεύσουν τους ίδιους και τις κοινότητες των εμπειριών και των τεχνικών τους, καθώς και τις νοοτροπίες που εκτιμούν αυτά τα αλλαγμένα χαρακτηριστικά. Το να χαθεί ο δρόμος προς αυτή την εσωτερική εμπειρία θα είναι αληθινή τραγωδία για ολόκληρο τον κόσμο.

Σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη το κινεζικό σκάφος Chang’e-4

Το κινεζικό σκάφος Chang’e-4, μετά από ένα ταξίδι 4,5 ημερών, έφθασε στη Σελήνη την Τετάρτη 12 Δεκεμβρίου και ήδη τέθηκε σε ελλειπτική πολική τροχιά γύρω της, πλησιάζοντας σε απόσταση έως 100 χιλιομέτρων από το φεγγάρι. Το σκάφος είχε εκτοξευθεί πάνω σε ένα κινεζικό πύραυλο Long March 3B στις 7 Δεκεμβρίου.

Το βάρους 1,2 τόνων Chang’e-4, που αποτελείται από μια στατική διαστημική άκατο και ένα μικρό ρόβερ βάρους 140 κιλών, θα επιχειρήσει να προσεληνωθεί στη «σκοτεινή» πλευρά του φεγγαριού, κατά πάσα πιθανότητα στον μεγάλο κρατήρα Φον Κάρμαν διαμέτρου 186 χιλιομέτρων.

Η Κίνα δεν έχει δώσει ακόμη συγκεκριμένη ημερομηνία, αλλά αυτό αναμένεται να συμβεί στις αρχές Ιανουαρίου του επομένου έτους.

Η κινεζική διαστημική υπηρεσία ανακοίνωσε ότι το σκάφος βρίσκεται σε καλή κατάσταση και ότι θα αρχίσει τις δοκιμές επικοινωνίας με τη Γη μέσω του κινεζικού δορυφόρου αναμετάδοσης Queqiao που είχε εκτοξευθεί το Μάιο.

Η αποστολή – η πρώτη στη διαστημική ιστορία που, αν όλα πάνε καλά, θα «πατήσει» στην πίσω πλευρά της Σελήνης, η οποία παραμένει μόνιμα αόρατη από τη Γη- θα μελετήσει με τις κάμερες και τα επιστημονικά όργανά του το έδαφος και το υπέδαφος από ένα τμήμα του δορυφόρου μας, το οποίο έως τώρα έχει μελετηθεί μόνο από ψηλά.

Θα ακολουθήσει, μάλλον στο τέλος του 2019, η αποστολή Chang’e-5, με την οποία η Κίνα για πρώτη φορά θα επιχειρήσει να συλλέξει δείγματα από το έδαφος της Σελήνης.

Τι είναι επιστήμη

Αρχικά, επιστήμη σήμαινε εξακριβωμένη, τεκμηριωμένη, βεβαιωμένη γνώση. Ενδεικτικός αυτού του νοήματος είναι ο πρώτος ορισμός που γνωρίζουμε. Διατυπώθηκε ως τελική προσπάθεια (προσέγγισης της γνώσης) από τον Πλάτωνα στο γνωστό διάλογο “Θεαίτητος” (§ 202), όπου συμπερασματικά ένας από τους συνομιλητές καταλήγει:

«Έστιν ουν επιστήμη δόξα αληθής μετά λόγου» (Επιστήμη λοιπόν, δηλαδή γνώση βεβαιωμένη, είναι η γνώμη που έχουμε για την πραγματικότητα, εφόσον επαληθευτεί με λογικά θεμελιωμένα επιχειρήματα).
 
Η επιστήμη διαχωρίζεται από την φιλοσοφία τον 16ο και 17ο αιώνα, στην λεγόμενη επιστημονική επανάσταση. Ορόσημο αποτελεί η ίδρυση της Βασιλικής Εταιρίας του Λονδίνου το 1661 που αποτελεί το πρώτο επιστημονικό κέντρο στην Ευρώπη. Μέχρι τον Διαφωτισμό με τον όρο επιστήμη αναφερόμασταν στο αριστοτελικό ορισμό που θα δούμε παρακάτω. Ο προτιμώμενος όρος για την μελέτη των φυσικών φαινομένων ήταν φυσική φιλοσοφία. Η επιστήμη αποτελεί μια επίμονη προσπάθεια για την αύξηση των γνώσεων του ανθρώπου για την φύση. Αυτό γίνεται μέσω της επιστημονικής έρευνας.
 
Στις αρχές του 17 αιώνα συναντούμε το F. Bacon ο οποίος χαρακτηρίστηκε ως ο Αρχιτέκτων της Νέας Επιστήμης. Στα βιβλία του γράφει τις επιστημονολογικές του απόψεις, σύμφωνα με τις οποίες ο χαρακτήρας της επιστήμης πρέπει να είναι δημόσιος, δημοκρατικός και συνεργατικός ενώ πρέπει να γίνεται σαφής χρήση της γλώσσας και της ορολογίας. Τέλος, δομικά συστατικά για την επιστήμη αποτελούν η επαγωγική μέθοδος και το πείραμα.
 
Μια σύντομη εξήγηση, ερμηνεία των παραπάνω είναι ότι ο επιστήμονας πρέπει να κάνει τα αποτελέσματα της έρευνας του φανερά (σε αντίθεση με την αλχημεία και τις αντιλήψεις που υπήρχαν τότε). Τα αποτελέσματα της έρευνα πρέπει να είναι για χάρη όλου του κόσμου και η έρευνα αυτή πρέπει να γίνεται συλλογικά. Αυτό σημαίνει πως κάποιος επιστήμονας δεν μπορεί να είναι απομονωμένος αλλά ενεργό μέλος της επιστημονικής κοινότητας που σχηματίζεται.
 
Η επιστήμη οφείλει να έχει συνεπή ορολογία ώστε να διευκολύνεται η συνεννόηση μεταξύ των επιστημόνων και να υπάρχει κοινή κατανόηση των προβλημάτων προς επίλυση. Ο Bacon επίσης προτείνει την επαγωγική μέθοδο, για την οποία έχει μιλήσει πρώτος ο Αριστοτέλης. Αυτή συνίσταται ως η πορεία από τα επιμέρους προς το όλο. Σαν μέθοδος, αυτή δεν χρησιμοποιείται τουλάχιστον εκείνη την εποχή από την κοινωνία για την οργάνωση της, αφού προτιμάται η παραγωγική μέθοδος.
 
Τέλος, εγείρεται το θέμα πως η γνώση ισοδυναμεί με δύναμη από την οποία μπορεί να προκύψει ωφέλεια (επιστημονικός ωφελιμισμός). Η γνώση της φύσης επιτρέπει την εξήγηση των φαινομένων που παρατηρούμε και επειδή οι γνώσεις μας θα είναι εφαρμόσιμες θα μπορούμε να βελτιώσουμε την ζωή μας. Έτσι, όμως, προκύπτει και η ευθύνη του επιστήμονα.
 
Μια άποψη του Bacon, ευρέος αποδεκτή σήμερα, είναι πως η θεολογία και η επιστήμη είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους. Η θρησκεία αφορά ιδέες για τον θεό οι οποίες γίνονται γνωστές εξ’ αποκαλύψεως ενώ η φιλοσοφία και η επιστήμη αφορούν ιδέες που υπόκεινται σε κρίση, διάλογο, ανατροπές και αμφισβήτηση.
Ο Πλάτωνας πρώτος, κάνει διάκριση ανάμεσα στη γνώμη ή πίστη και την βέβαιη γνώση ή επιστήμη.
 
Στην συνέχεια, ο Αριστοτέλης, μαθητής του Πλάτωνα, προσδιορίζει την επιστήμη η οποία έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

1. Ορθολογική γνώση που αφορά στις αρχές και τις αιτίες.
2. Γνώση που αποκτάται με μέθοδο και χρειάζεται την απόδειξη.
3. Διανοητική διαδικασία που σκοπός της είναι από τα γνωστά να φθάσει στα άγνωστα.
4. Από πολλά επιμέρους να φθάσει σε κάτι γενικό (επαγωγή).
5. Ασχολείται με την αμετάβλητη ουσία των πραγμάτων.

Οι Στωικοί θεωρούν ότι επιστήμη είναι η κατανόηση και η γνώση που αποκτάται με τη χρήση της λογικής και είναι ασφαλής, βέβαιη και αμετάθετη.
 
Ο David Hume, στην Πραγμάτεια για την ανθρώπινη φύση αναφέρει:

1. Η αιτία και το αποτέλεσμα πρέπει να συνδέονται στο χώρο και τον χρόνο.
2. Η αιτία πρέπει να προηγείται του αποτελέσματος.
3. Η σύνδεση αιτίας αποτελέσματος πρέπει να είναι σταθερή. (αιτιακή σχέση)
4. Μια αιτία πρέπει να παράγει πάντα το ίδιο αποτέλεσμα. Αντίστροφα, ένα αποτέλεσμα πρέπει να παράγεται πάντα από την ίδια αιτία.
5. Η διαφορά στα αποτελέσματα που παράγονται από όμοια αντικείμενα, πρέπει να προκύπτει από το σημείο στο οποίο αυτά διαφέρουν.
6. Όταν ένα αντικείμενο αυξάνεται η μειώνεται με την αύξηση ή μείωση της αιτίας του, αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως σύνθετο αποτέλεσμα.
7. Η παρουσία ή η απουσία ενός μέρους της αιτίας συνεπάγεται και την παρουσία ή απουσία ενός μέρους του αποτελέσματος.
 
Η επιστημονική μέθοδος προσπαθεί να εξηγήσει τα γεγονότα της φύσης με ένα τρόπο που μπορεί να επαληθευθεί ώστε να μπορούν να γίνουν χρήσιμες προβλέψεις για το μέλλον. Συντελείται μέσα από την παρατήρηση των φυσικών φαινομένων και τον πειραματισμό όπου και προσπαθείται η εξομοίωση των φυσικών γεγονότων υπό ελεγχόμενες συνθήκες. Παρέχεται μια αντικειμενική μέθοδος ώστε να βρούμε λύσεις σε προβλήματα σε επιστημονικά ή τεχνολογικά πεδία.
 
Σύμφωνα και με τον Locke, η απόδειξη αποτελεί κυρίαρχο στοιχείο της επιστημονικής γνώσης. Ο Kant θεώρησε ως επιστήμη τη γνώση των αιτιωδών σχέσεων των φαινομένων της φύσης και κάθε έρευνα που βαδίζει σύμφωνα με τις ακόλουθες αρχές:

1. Να ανακαλύπτει τους νόμους που διέπουν τις σχέσεις φαινομένων
2. Να οργανώνει ένα θεωρητικό σύστημα το οποίοι εξηγεί τα φαινόμενα
 
Ο όρος «επιστήμη» και «επιστήμονας» είναι εντυπωσιακό ότι αποτελούν σύγχρονες επινοήσεις. Στην πραγματικότητα, ο όρος «επιστήμονας» προτάθηκε από το βικτοριανό πολυμαθή Ουίλιαμ Ουέγουελ, ο οποίος τον χρησιμοποίησε στο περιοδικό Quarterly Review το Μάρτιο του 1834. Σχεδόν αμέσως ο όρος υιοθετήθηκε από τους Αμερικανούς, και προς το τέλος του 19ου αιώνα ήταν ήδη δημοφιλής στη Βρετανία.
 
O όρος «επιστήμη» (στα λατινικά scientia, που σημαίνει γνώση) προέρχεται από το ρήμα «επίσταμαι» του οποίου η τελική σημασία είναι «γνωρίζω καλά». O όρος «επιστήμονας» σταδιακά εκτόπισε άλλους όρους, όπως «φυσικός φιλόσοφος».

Η επιστήμη είναι μια τόσο ευρεία δραστηριότητα ώστε η περιγραφή της σε λίγες γραμμές δεν θα είναι πλήρης. Έτσι, σε μια απόπειρα να γεμίσουμε κάποια από τα κενά, δίνουμε έναν κατάλογο με παραθέματα σχετικά με την επιστήμη.
H επιστήμη είναι οργανωμένη γνώσηΧέρμπερτ Σπένσερ (1820-1903), Άγγλος φιλόσοφος
H επιστήμη είναι το σπουδαιότερο αντίδοτο στο δηλητήριο του ενθουσιασμού και της δεισιδαιμονίαςΆνταμ Σμιθ (1723-1790), Σκοτσέζος οικονομολόγος
H επιστήμη είναι όσα γνωρίζετε. H φιλοσοφία είναι όσα δεν γνωρίζετεΜπέρτραντ Ράσελ (1872-1970), Άγγλος φιλόσοφος
H επιστήμη είναι μια σειρά από κρίσεις, αδιαλείπτως αναθεωρούμενες.
Πιερ Εμίλ Ντικλό (1840-1904), Γάλλος βακτηριολόγος
H επιστήμη είναι η επιθυμία να γνωρίσουμε τα αίτιαΟυίλιαμ Χάζλιτ (1778-1830), Άγγλος δοκιμιογράφος
H επιστήμη είναι η γνώση των συνεπειών, και η εξάρτηση ενός γεγονότος από ένα άλλο.Τόμας Χομπς (1588-1679)
H επιστήμη είναι μια ευφάνταστη περιπέτεια του νου στην αναζήτηση της αλήθειας μέσα σε έναν κόσμο μυστηρίου.Σίριλ Χέρμαν Χίνσελγουντ (1897-1967), Άγγλος χημικός
H επιστήμη είναι ένα μεγάλο παιχνίδι. Εμπνέει και αναζωογονεί. Το γήπεδο είναι το ίδιο το σύμπαν.Ίσιντορ Άιζαακ Ράμπι (1898-1988), Αμερικανός φυσικός
O άνθρωπος κυριαρχεί στη φύση όχι με τη βία αλλά με την κατανόηση. Γι αυτόν το λόγο η επιστήμη πέτυχε εκεί όπου απέτυχε η μαγεία: επειδή δεν προσπάθησε να κάνει μάγια στη φύση.Τζέικομπ Μπρονόφσκι (1908-1974), Βρετανός επιστήμονας και συγγραφέας
Αυτή είναι η ουσία της επιστήμης: θέτεις ένα άσχετο ερώτημα και βρίσκεσαι καθ’ οδόν προς μια σχετική απάντηση.Τζέικομπ Μπρονόφσκι (1908-1974), Βρετανός επιστήμονας και συγγραφέας
Για έναν επιστήμονα ερευνητή μια καλή πρωινή άσκηση είναι, κάθε μέρα πριν από το πρόγευμα, η απόρριψη κάποιας θεωρίας σχετικής με τα κατοικίδια. Τον διατηρεί νέο.Κόνραντ Λόρεντς (1903-1989), αυστριακός ζωολόγος
O καλύτερος ορισμός της αλήθειας στην επιστήμη: η πιο καλή υπόθεση εργασίας που είναι κατάλληλη για να ανοίξει το δρόμο στην επόμενη, ακόμη καλύτερη υπόθεση.Κόνραντ Λόρεντς (1903-1989), αυστριακός ζωολόγος
Ουσιαστικά, η επιστήμη είναι μια αέναη αναζήτηση μιας έλλογης και ολοκληρωμένης κατανόησης του κόσμου στον οποίο ζούμε.Κορνέλιους βαν Νιλ (1897-1985), Αμερικανός μικροβιολόγος
O επιστήμονας δεν είναι κάποιος που δίνει τις σωστές απαντήσεις, αλλά κάποιος που θέτει τα σωστά ερωτήματα.Kλoγτ Λεβί-Στpoς(1908-) Γάλλος ανθρωπολόγος
H επιστήμη μπορεί να εξακριβώσει μόνο ό,τι υπάρχει, όχι ό,τι θα έπρεπε να υπάρχει, και έξω από το πεδίο της παραμένουν αναγκαίες κάθε είδους αξιολογικές κρίσεις.Άλμπερτ Αϊνστάιν (1879-1955), φυσικός
Επιστήμη είναι η ανιδιοτελής αναζήτηση της αντικειμενικής αλήθειας σχετικά με τον υλικό κόσμο.Ρίτσαρντ Ντόκινς (1941)
H επιστήμη δεν είναι παρά η εξασκημένη και οργανωμένη διαφοροποίηση από την κοινή λογική, όπως ένας βετεράνος διαφέρει από ένα νεοσύλλεκτο, και οι μέθοδοι της διαφέρουν από εκείνες της κοινής λογικής, όπως διαφέρουν οι φραστικοί διαξιφισμοί ενός φρουρού των ανακτόρων από τον τρόπο που ένας πρωτόγονος χειρίζεται το ρόπαλο του.Τόμας Χένρι Χάξλεϊ (1825-1895), Άγγλος βιολόγος
Οι επιστήμες δεν προσπαθούν να εξηγήσουν, ούτε να ερμηνεύσουν, αλλά κυρίως καταστρώνουν μοντέλα. Όταν λέμε μοντέλο εννοούμε ένα μαθηματικό κατασκεύασμα το οποίο, με την προσθήκη συγκεκριμένων λεκτικών ερμηνειών, περιγράφει παρατηρούμενα φαινόμενα. H δικαίωση ενός τέτοιου μαθηματικού κατασκευάσματος έγκειται αποκλειστικά στην προσδοκία να δίνει αποτελέσματα.Τζον φον Νόιμαν (1903-1957), ουγγρικής καταγωγής μαθηματικός
H σημερινή επιστήμη είναι η τεχνολογία του αύριο.Έντουαρντ Τέλερ (1908-2003), Αμερικανός φυσικός
Κάθε μεγάλη πρόοδος στην επιστήμη προέκυψε από μια νέα αποκοτιά της φαντασίας.Τζον Ντιούι (1859-1952), Αμερικανός φιλόσοφος
Υπάρχουν τέσσερα στάδια αποδοχής μιας θεωρίας:
α) πρόκειται για άχρηστες ανοησίες,
β) πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα, αλλά πλανημένη, θεώρηση,
γ) είναι αληθής, αλλά μάλλον ασήμαντη,
δ) πάντα το έλεγα.
Τζ.Μπ.Σ. Χαλντέιν (18 92-1964), Άγγλος γενετιστής
H φιλοσοφία της επιστήμης είναι για τους επιστήμονες σχεδόν τόσο χρήσιμη όσο η ορνιθολογία για τα πτηνά.Ρίτσαρντ Φέινμαν (1918-1988), Αμερικανός φυσικός
Ένας άνθρωπος παύει να είναι αρχάριος σε οποιαδήποτε επιστήμη και γίνεται γνώστης αυτής όταν συνειδητοποιήσει ότι θα είναι αρχάριος σε όλη του τη ζωή.Ρόμπιν Κόλινγκγουντ (1889-1943), Άγγλος φιλόσοφος

Υπεραγωγοί, ένας θαυμαστός κόσμος

Τι είναι η υπεραγωγιμότητα;

Υπεραγωγιμότητα είναι ένα φαινόμενο που εμφανίζεται σε μερικά υλικά, σύμφωνα με το οποίο, όταν αυτά ψυχθούν κάτω από μια κρίσιμη θερμοκρασία Τc αυτά εμφανίζουν τις εξής δύο ιδιότητες:

-Μηδενική ηλεκτρική αντίσταση

-Τέλειο διαμαγνητισμό (φαινόμενο Meissner)

Μηδενική ηλεκτρική αντίσταση σημαίνει ότι δεν δαπανάται καθόλου ενέργεια ως θερμότητα όταν το υλικό διαρρέετε από ηλεκτρικό ρεύμα.

Η δεύτερη από τις ιδιότητες, τέλειος διαμαγνητισμός σημαίνει ότι το υπεραγώγιμο υλικό απωθεί εκτός της μάζας του όλες τις δυναμικές γραμμές ενός μαγνητικού πεδίου, οι οποίες αν το υλικό ήταν σε κανονική αγώγιμη κατάσταση θα το διαπερνούσαν.

Πως ανακαλύφθηκαν οι υπεραγωγοί;

Πριν την ανακάλυψη της υπεραγωγιμότητας, ήταν ήδη γνωστό ότι η ψύξη ενός μετάλλου αύξανε την αγωγιμότητά του επειδή ελαττώνονταν οι συγκρούσεις μεταξύ ελευθέρων ηλεκτρονίων του μετάλλου και των ιόντων στις πλεγματικές θέσεις που ταλαντώνονταν. Μετά την ανακάλυψη του τρόπου υγροποίησης του ηλίου, πράγμα που επέτρεψε στους πειραματικούς να ψύχουν αντικείμενα κάτω από τους 4K, ο Kammerling Onnes παρατήρησε το 1911 ότι όταν έψυχε τον υδράργυρο στους 4,15K, η αντίστασή του ξαφνικά μηδενιζόταν (γινόταν υπεραγωγός)

Το 1913 ανακαλύφθηκε ότι ο μόλυβδος γινόταν υπεραγώγιμος στους 7,2Κ. Πέρασαν άλλα 17 χρόνια ώσπου βρέθηκε ότι το νιόβιο γινόταν κι αυτό υπεραγώγιμο στους 9,2Κ. Ο Onnes επίσης παρατήρησε ότι αν εφαρμόζαμε στον υπεραγωγό ένα αρκετά ισχυρό πεδίο, η υπεραγωγιμότητα εξαφανιζόταν και το μέταλλο επέστρεφε στη συνηθισμένη του αγώγιμη κατάσταση.

Μόλις το 1933 οι φυσικοί έμαθαν για την δεύτερη σπουδαία ιδιότητα των υπεραγωγών – τον τέλειο διαμαγνητισμό. Αυτή βρέθηκε όταν οι Meissner και OschenfeldIt ανακάλυψαν ότι ένα υπεραγώγιμο υλικό σε θερμοκρασία κάτω της κρίσιμης και ευρισκόμενο μέσα σε μαγνητικό πεδίο, απωθούσε όλες τις δυναμικές γραμμές του πεδίου εκτός της μάζας του. Εννοείται ότι πρέπει το πεδίο αυτό να μην έχει ξεπεράσει την κρίσιμη τιμή Βc για την αντίστοιχη θερμοκρασία, γιατί αλλιώς η υπεραγωγιμότητα θα έχει χαθεί. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό σήμερα ως φαινόμενο Meissner.

Πόσοι τύποι υπεραγωγών υπάρχουν;

Τα υπεραγώγιμα υλικά κατατάσσονται σε ένα από τα παρακάτω δύο είδη:

Υπεραγωγοί τύπου Ι – Είναι εκείνοι που απωθούν τελείως από το εσωτερικό τους τα εφαρμοζόμενα μαγνητικά πεδία. Τα πιο συνηθισμένα και απλά υπεραγώγιμα υλικά είναι τύπου Ι.

Υπεραγωγοί τύπου ΙΙ – Είναι εκείνοι οι οποίοι αποβάλλουν τελείως από το εσωτερικό τους τα μικρής έντασης μαγνητικά πεδία, αλλά αποβάλλουν μόνον εν μέρει τα εφαρμοζόμενα μαγνητικά πεδία μεγάλης έντασης. Ο διαμαγνητισμός τους δεν είναι τέλειος αλλά μερικός στα ισχυρά μαγνητικά πεδία. Το Νιόβιο είναι ένα παράδειγμα ενός στοιχειώδους υπεραγωγού τύπου ΙΙ.

Ας θεωρήσουμε έναν υπεραγωγό κυλινδρικού σχήματος, λεπτό με τον άξονά του παράλληλο προς τις δυναμικές γραμμές του εφαρμοζόμενου εξωτερικού πεδίου Βa. Εφόσον εντός του υπεραγωγού το μαγνητικό πεδίο είναι μηδέν θα πρέπει αυτός να αναπτύσσει μαγνήτιση Μ, τέτοια ώστε Βολ.= Βa + μ0Μ = 0. Θα πρέπει δηλαδή η μαγνήτιση του υπεραγωγού να είναι ανάλογη και αντίθετης φοράς προς το εξωτερικό μαγνητικό πεδίο.

Αυτή η συμπεριφορά του ημιαγωγού έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη απωστικών δυνάμεων μεταξύ του υπεραγωγού και ενός μόνιμου μαγνήτη π.χ. που δημιουργεί το εξωτερικό μαγνητικό πεδίο. Βλέπε και την παρακάτω εικόνα, όπου ο μαγνήτης αιωρείται πάνω από τον υπεραγωγό.

Και οι δύο τύποι υπεραγωγών, δείχνουν τέλεια ηλεκτρική αγωγιμότητα, και μπορούν να επανέλθουν στη συνηθισμένη αγώγιμη κατάστασή τους όταν υποβληθούν σε τιμή μαγνητικού πεδίου πάνω από την κρίσιμη.

Οι υπεραγωγοί όμως τύπου ΙΙ έχουν δύο κρίσιμες τιμές μαγνητικού πεδίου. Την Βc1 πάνω από την οποία το μαγνητικό πεδίο εισχωρεί μέσα στον ημιαγωγό, και την Βc2πάνω από την οποία η υπεραγωγιμότητα καταστρέφεται.

Ισχύει επίσης πως όσο μικρότερη είναι η θερμοκρασία (πάντα βέβαια κάτω από την κρίσιμη τιμή της), τόσο μεγαλύτερη είναι η διαφορά: Βc1 – Βc2 .

Ας σημειώσουμε ότι πάντα υπάρχει ένα μικρό βάθος εντός του υπεραγωγού στο οποίο το μαγνητικό πεδίο φθίνει μέχρι να μηδενιστεί. Το βάθος αυτό είναι της τάξης των 10-5cm.

Ποια υλικά είναι υπεραγωγοί;

Ο μαγνητισμός και η υπεραγωγιμότητα δεν συμβαδίζουν. Έτσι τα μαγνητικά μέταλλα: (V, Cr, Fe, Co, Ni, λανθανίδες) δεν θα είναι υπεραγωγοί.

Τα «καλά» μέταλλα Na, K, Rh, Pd, Cu, Ag, Au επίσης δεν εκδηλώνουν υπεραγωγιμότητα.

Στον περιοδικό πίνακα φαίνονται με πράσινο χρώμα τα στοιχεία που είναι υπεραγωγοί. Φαίνονται επίσης η κρίσιμη θερμοκρασία και το κρίσιμο μαγνητικό πεδίο.

Το ρεκόρ της υψηλότερης θερμοκρασίας στην οποία ένα υλικό γίνεται υπεραγώγιμο αυξήθηκε σημαντικά με την πάροδο του χρόνου. Το 1986 το σύστημα Ba-La-Cu-O, βρέθηκε να έχει κρίσιμη θερμοκρασία 35Κ, η υψηλότερη που είχε βρεθεί ως τότε.

Σύντομα όμως βρέθηκαν και υλικά με κρίσιμη θερμοκρασία άνω των 77Κ – το σημείο τήξης του αζώτου. Το 1994 το ρεκόρ για την Tc ήταν 164Κ σε πίεση 30GPa, για το σύστημα HgBa2Ca2Cu3O8+x.

Πως ρυθμίζεται το ρεύμα σ’ έναν υπεραγώγιμο ηλεκτρομαγνήτη;

Μια από τις πρώτες και πιο σημαντικές εφαρμογές της υπεραγωγιμότητας ήταν η κατασκευή υπεραγώγιμων πηνίων σε ηλεκτρομαγνήτες με τους οποίους μπορούμε να πετύχουμε υψηλές τιμές της έντασης μαγνητικού πεδίου.

Ας θεωρήσουμε για απλούστευση ένα δακτύλιο από υπεραγώγιμο υλικό όπως στο παρακάτω σχήμα. Αρχικά μέσα από τον δακτύλιο περνούν οι δυναμικές γραμμές ενός εξωτερικού μαγνητικού πεδίου BA το οποίο δημιουργείται με συνηθισμένα ρεύματα σε κανονικούς ηλεκτρομαγνήτες. Ο δακτύλιος ψύχεται σε θερμοκρασία κάτω από την κρίσιμη ενώ συγχρόνως καταργούμε βαθμιαία το εξωτερικό μαγνητικό πεδίο.

Αν το εμβαδόν του δακτυλίου είναι Α, η ροή που περνάει μέσα από το βρόχο είναι:

F = ABA

Όταν τώρα μεταβάλλουμε το ΒΑ, σύμφωνα με τον κανόνα του Lenz στον δακτύλιο θα κυκλοφορήσει ένα ρεύμα, τέτοιο ώστε να αντιτίθεται στην μεταβολή. Έτσι

ΗΕΔ = -ΑdBA/dt – Ldi/dt = iR.

Σ’ ένα κανονικό δακτύλιο ο παράγοντας iR σύντομα εκμηδενίζει το ρεύμα.

Αν όμως R = 0 τότε: -ΑdBA/dt – Ldi/dt = 0 και Li + ABA = σταθ. = ολική μαγν. ροή μέσα από τον δακτύλιο.

Δηλαδή αν R = 0, το συνολικό ρεύμα θα κυκλοφορεί για πάντα.

Ποια θεωρία ερμηνεύει την υπεραγωγιμότητα;

Η ηλεκτρική αντίσταση στα μέταλλα πηγάζει από την σκέδαση των ηλεκτρονίων καθώς διαδίδονται μέσα στο μέταλλο και συναντούν αποκλίσεις από την τέλεια περιοδικότητα. Ως γνωστόν, αν υπήρχε τέλεια περιοδικότητα στις θέσεις των ιόντων στο πλέγμα του μετάλλου, δεν θα υπήρχε αντίσταση. Η σκέδαση αυτή γίνεται είτε επί των προσμίξεων που πιθανόν υπάρχουν στο μέταλλο, είτε από τα φωνόνια, δηλαδή τις ταλαντώσεις των πλεγματικών θέσεων. Η σκέδαση επί των προσμίξεων οδηγεί σε αντίσταση που δεν εξαρτάται από την θερμοκρασία.

Για την εξήγηση της υπεραγωγιμότητας προτάθηκε το 1957 από τους Bardeen, Cooper και Schrieffer μια θεωρία που φέρει τα αρχικά των ονομάτων τους, η θεωρία (BCS).

Τα βασικά σημεία της θεωρίας έχουν ως εξής:

Τα ηλεκτρόνια καθώς κινούνται μέσα στο μέταλλο, αλληλεπιδρούν με τα κατιόντα, δημιουργώντας τοπικές παραμορφώσεις του φορτίου – δηλαδή περιοχές με μεγαλύτερη πυκνότητα θετικού φορτίου γύρω τους – οι οποίες διαδίδονται μέσα στην πλεγματική δομή καθώς ταξιδεύει το ηλεκτρόνιο και προκαλούν με τη σειρά τους νέες παραμορφώσεις στο περιοδικό δυναμικό. Βλέπε και την παραπάνω εικόνα.

Ένα άλλο ηλεκτρόνιο τώρα που βρίσκεται σε κάποια απόσταση, έλκεται από αυτήν την τοπική θετική πυκνότητα φορτίου που διαδίδεται μαζί με το πρώτο ηλεκτρόνιο. Ουσιαστικά δηλαδή πρόκειται για μια αλληλεπίδραση ηλεκτρονίου-φωνονίου. Με τον τρόπο αυτό τα ηλεκτρόνια έλκονται έμμεσα το ένα με το άλλο και σχηματίζουν ένα ζεύγος Cooper. Η κατάσταση αυτή των δύο ηλεκτρονίων είναι μια δέσμια κατάσταση, και τα ζεύγη αυτά είναι οι φορείς του ρεύματος κατά την υπεραγωγιμότητα.

Γιατί όμως τα ζεύγη αυτά έχουν τόσο υψηλή αγωγιμότητα;

Μαθηματικά η απάντηση είναι ότι ένα ζεύγος Cooper είναι πιο σταθερό ενεργειακά από ένα μεμονωμένο ηλεκτρόνιο.

Φυσικά αυτό εξηγείται επειδή το ζεύγος Cooper είναι πιο ανθεκτικό κατά τις σκεδάσεις με τις ταλαντώσεις του πλέγματος, καθώς η έλξη του κάθε ηλεκτρονίου με τον συνέταιρό του βοηθάει και τα δύο να μην ξεφεύγουν από την πορεία τους. Τα ζευγάρια Cooper κινούνται μέσα στο πλέγμα, σχετικά ανεπηρέαστα από τις θερμικές ταλαντώσεις, κάτω από την κρίσιμη θερμοκρασία.

Η θεωρία BCS όμως προβλέπει μια θεωρητική μέγιστη τιμή για κρίσιμη θερμοκρασία, της τάξης των 30-40K, καθώς πάνω από αυτήν η θερμική ενέργεια θα απαιτούσε αλληλεπιδράσεις ηλεκτρονίων-φωνονίων πολύ υψηλής ενέργειας για να δημιουργηθούν και να παραμείνουν σταθερά τα ζεύγη Cooper.

To 1986 ωστόσο γνωρίσαμε υπεραγωγούς με υψηλή κρίσιμη θερμοκρασία, που έσπασαν το όριο των 30-40Κ. Η υψηλότερη Τc σήμερα φτάνει τους 150Κ. Η θεωρία BCS δεν μπορεί να εξηγήσει αυτή την υπεραγωγιμότητα.

Πως εξηγείται η υπεραγωγιμότητα με υψηλή Τc;

Πολλή συζήτηση γίνεται ακόμη και σήμερα γύρω από το θέμα αυτό, αλλά μια εξήγηση περιλαμβάνει τον σχηματισμό οπών εντός του υπεραγωγού.

Πολλοί υπεραγωγοί με υψηλό Τc είναι συνθέσεις του τύπου YBa2Cu3O7-x ή του τύπου La(2-x)SrxCuO4, όπου το ιόν του χαλκού θα είναι εν μέρει οξειδωμένο. Προφανώς το ίδιο το μεταλλικό ιόν δεν μπορεί να είναι κατά ένα μέρος οξειδωμένο. Αυτό που εννοούμε είναι ότι το πλέγμα φιλοξενεί μια αναλογία από ιόντα Cu2+ και Cu3+ που εξαρτάται από την τιμή του x.

Αυτό σημαίνει ότι θα υπάρχουν οπές θετικού φορτίου (ιόντα Cu3+ ) εντός του πλέγματος. Αυτός ο τύπος υπεραγωγού είναι γνωστός ως υπεραγωγός p-τύπου. Μπορούν επίσης να εμφυτευθούν ενώσεις που θα προσφέρουν στο πλέγμα πρόσθετα ηλεκτρόνια (φαινόμενο αναγωγής), π.χ. La2CuO(4+x) . Αυτοί αποκαλούνται υπεραγωγοί n-τύπου.

Αν και οι θετικές οπές είναι σταθεροποιημένες από τα ιόντα του περιβάλλοντός τους, (όπως π.χ. το οξυγόνο στα παραπάνω παραδείγματα), ο Cu3+ θα εξακολουθεί να θέλει να αναχθεί προς Cu2+.

Όταν λοιπόν ένα ρεύμα διαρρέει τον υπεραγωγό, τα ηλεκτρόνια ταξιδεύουν ανάμεσα στα επίπεδα του πλέγματος όπου είναι διατεταγμένα τα ιόντα. Καθώς ένα ηλεκτρόνιο περνάει από το γειτονικό του επίπεδο θα σπρώξει αρνητικό φορτίο από τα τροχιακά ενός ανηγμένου Cu2+ προς την οπή. Αυτό γίνεται με την συνηθισμένη ηλεκτροστατική άπωση, και προκαλεί παραμόρφωση του πλέγματος.

Το οξειδωμένο κατιόν τότε (Cu3+) ανάγεται και το ανηγμένο (Cu2+) οξειδώνεται. Έτσι εμφανίζεται η οπή να κινείται προς την αντίθετη φορά από το ηλεκτρόνιο. Αυτό το πρόσθετο ρεύμα που δημιουργείται με αφετηρία το κανονικό ρεύμα είναι ακριβώς το υπέρ-ρεύμα των συγκεκριμένων υπεραγωγών.

Γερμανοί φυσικοί έσπασαν άλλο ένα ρεκόρ υψηλής θερμοκρασίας για υπεραγωγιμότητα

Επιστήμονες στη Γερμανία λένε ότι έπιασαν ένα νέο ορόσημο υπεραγωγιμότητας. Πέτυχαν ηλεκτρικό ρεύμα χωρίς αντίσταση μόλις στους -23 βαθμούς Κελσίου ή σχεδόν τη μισή από τη μέση χειμερινή θερμοκρασία στο βόρειο πόλο. Αν και το υπεραγώγιμο υλικό της ομάδας δεν έχει ακόμη επαληθευτεί, ο ισχυρισμός τους πρέπει να είναι γεγονός γιατί το έργο καθοδήγησε ο Mikhail Eremets, φυσικός στο Ινστιτούτο Max Planck για τη Χημεία, ο οποίος είχε φτάσει το προηγούμενο ρεκόρ υψηλής θερμοκρασίας για υπεραγωγιμότητα το 2014 στους -70 βαθμούς Κελσίου.
 
Η υπεραγωγιμότητα, που ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά το 1911, είναι ένα περίεργο φαινόμενο. Συνήθως, η ροή ενός ηλεκτρικού ρεύματος συναντά κάποιο βαθμό αντίστασης, κι όσο μεγαλύτερη είναι η αγωγιμότητα ενός υλικού, τόσο λιγότερη αντίσταση έχει ο αγωγός και το ρεύμα μπορεί να ρέει πιο ελεύθερα. 
 
Αλλά σε χαμηλές θερμοκρασίες σε ορισμένα υλικά, συμβαίνει κάτι παράξενο. Η αντίσταση μειώνεται στο μηδέν και το ρεύμα ρέει απρόσκοπτα. Όταν συνοδεύεται από το φαινόμενο Meissner – η απώθηση – απομάκρυνση των μαγνητικών πεδίων του υλικού καθώς μεταβαίνει κάτω από αυτή την κρίσιμη θερμοκρασία – αυτό ονομάζεται υπεραγωγιμότητα.
 
Η επονομαζόμενη υπεραγωγιμότητα σε θερμοκρασία δωματίου, πάνω από 0 βαθμούς Κελσίου, είναι κάτι σαν το Ιερό Δισκοπότηρο για τους επιστήμονες. Αν μπορούσε να επιτευχθεί, θα βελτίωναν την ηλεκτρική απόδοση των συσκευών, βελτιώνοντας σημαντικά τα ηλεκτρικά δίκτυα, τη μεταφορά δεδομένων υψηλής ταχύτητας και τους ηλεκτροκινητήρες, για να αναφέρουμε μερικές πιθανές εφαρμογές.
 
Είναι κάτι για το οποίο εργάζονται πολλά εργαστήρια σε όλο τον κόσμο, με νέους ισχυρισμούς για υψηλή θερμοκρασία υπεραγωγιμότητας που εκτρέφονται από καιρό σε καιρό που στη συνέχεια αποτυγχάνουν οι δοκιμές υπεραγωγιμότητας.
 
Ο Eremets και η ομάδα του πέτυχαν το προηγούμενο ρεκόρ υπεραγωγιμότητας σε υψηλές θερμοκρασίες χρησιμοποιώντας υδρόθειο κάτω από 150 Gigapascals πίεσης (για σύγκριση ο πυρήνας της γης κυμαίνεται μεταξύ 330 και 360 gigapascals ).
 
Οι επιστήμονες που έσπευσαν να καταλάβουν την υπεραγωγιμότητα του υδρόθειου πιστεύουν ότι αυτό το αποτέλεσμα είναι δυνατό επειδή το υδρόθειο είναι τόσο ελαφρύ υλικό που μπορεί να δονείται σε υψηλές ταχύτητες, πράγμα που σημαίνει υψηλότερες θερμοκρασίες – αλλά η πίεση είναι απαραίτητη για να μην δονείται.
 
Η νέα όμως έρευνα χρησιμοποίησε ένα διαφορετικό υλικό, που ονομάζεται υδρίδιο του λανθανίου (LaH10) , κάτω από πίεση, περίπου, 170 Gigapascals.  Νωρίτερα φέτος, η ομάδα ανέφερε ότι είχε επιτύχει υπεραγωγιμότητα χρησιμοποιώντας αυτό το υλικό στους -58,15 ° C  – και τώρα, μόλις λίγους μήνες αργότερα, έχουν βελτιωθεί σε αυτό το αποτέλεσμα.
 
«Αυτό το άλμα, κατά 50 Kelvin, από το προηγούμενο κρίσιμο σημείο θερμοκρασίας των 203 Kelvin,» έγραψαν οι ερευνητές στην εργασία τους «δείχνει την πραγματική πιθανότητα να επιτευχθεί υπεραγωγιμότητα σε θερμοκρασία δωματίου (δηλαδή στους 273 Kelvin) στο εγγύς μέλλον σε υψηλές πιέσεις και την προοπτική της συμβατικής υπεραγωγιμότητας στην πίεση του περιβάλλοντος.»
 
Το αποτέλεσμα δεν έχει ακόμη επαληθευτεί από την επιστημονική κοινότητα και το πείραμα αναμένει την επανάληψη του.
 
Υπάρχουν τρεις δοκιμές, αναφέρει το MIT Technology Review, καιι η ομάδα έχει επιτύχει μόνο δύο: την πτώση της αντίστασης κάτω από ένα κρίσιμο κατώτατο όριο θερμοκρασίας και την αντικατάσταση στοιχείων στο υλικό με βαρύτερα ισότοπα (το υδρογόνο με δευτέριο) για να παρατηρήσουν μια αντίστοιχη πτώση της θερμοκρασίας υπεραγωγιμότητας. Αυτό κάνει το πλέγμα να δονείται με διαφορετικό ρυθμό και αλλάζει την κρίσιμη θερμοκρασία ανάλογα. 
 
Το τρίτο είναι το φαινόμενο Meissner , το οποίο είναι το όνομα που δίνεται σε μία από τις υπογραφές της υπεραγωγιμότητας. Καθώς το υλικό περνά κάτω από την κρίσιμη θερμοκρασία και μεταβαίνει σε υπεραγωγιμότητα, αποβάλει το μαγνητικό του πεδίο.
 
Η ομάδα δεν έχει ακόμη παρακολουθήσει αυτό το φαινόμενο, επειδή το δείγμα τους είναι τόσο μικρό – πολύ κάτω από τις δυνατότητες ανίχνευσης του μαγνητόμετρου τους. Ωστόσο, η μετάβαση σε υπεραγωγιμότητα έχει επίσης επίδραση στο εξωτερικό μαγνητικό πεδίο. Δεν είναι άμεση ανίχνευση, αλλά η ομάδα μπόρεσε να παρατηρήσει αυτό το αποτέλεσμα.
 
Δεν υπάρχει βέβαια το φαινόμενο Meissner, αλλά φαίνεται πολλά υποσχόμενο. Και μπορείτε να στοιχηματίσετε ότι οι φυσικοί θα πέφτουν ο ένας πάνω στον άλλο για να το επαληθεύσουν και να επιχειρήσουν να αντιγράψουν το αποτέλεσμα της ομάδας.