Πέμπτη 29 Νοεμβρίου 2018

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Χοηφόροι (800-818e)

οἵ τ᾽ ἔσω δωμάτων πλουτογα- [στρ. β] 800
θῆ μυχὸν νομίζετε,
κλῦτε, σύμφρονες θεοί·
ἄγετε
τῶν πάλαι πεπραγμένων
805 λύσασθ᾽ αἷμα προσφάτοις δίκαις·
γέρων φόνος μηκέτ᾽ ἐν δόμοις τέκοι.
τὸ δὲ καλῶς κτίμενον ὦ μέγα ναίων [ἐφύμν. β]
στόμιον, εὖ δὸς ἀνιδεῖν δόμον ἀνδρός,
καί νιν ἐλευθερίας φῶς
810 λαμπρὸν ἰδεῖν φιλίοις
ὄμμασιν ‹ἐκ› δνοφερᾶς καλύπτρας.

ξυλλάβοι δ᾽ ἐνδίκως παῖς ὁ Μαί- [ἀντ. β]
ας, ἐπεὶ φορώτατος
πρᾶξιν οὐρίσαι θέλων.
815 ἀλαὰ πολλὰ δ᾽ ἀμφανεῖ χρῄζων [κρυπτά],
ἄσκοπον δ᾽ ἔπος λέγων
νυκτὸς προὐμμάτων σκότον φέρει,
καθ᾽ ἡμέραν δ᾽ οὐδὲν ἐμφανέστερος.
‹τὸ δὲ καλῶς κτίμενον ὦ μέγα ναίων [ἐφύμν. β]
στόμιον, εὖ δὸς ἀνιδεῖν δόμον ἀνδρός,
καί νιν ἐλευθερίας φῶς
λαμπρὸν ἰδεῖν φιλίοις
ὄμμασιν ‹ἐκ› δνοφερᾶς καλύπτρας.›

***
800 Και σεις που μέσα στ᾽ άδυτα
των παλατιών χαίρεστε τ᾽ αγαθά των,
ακούτε μας, ομόγνωμοι θεοί,
και κάμετε να ξεπλυθεί
με νέα εκδίκηση γοργή
το αίμα των πρωτινών κριμάτων·
κι έπειτα ας πάψει ο γέρος φόνος πια
᾽δω μέσα να γεννοβολά.
Μα, ω που στην τρίσβαθη σπηλιά
καλόχτιστη έχεις κατοικιά,
κάμε το σπίτι πάλι ν᾽ αναβλέψει
και λαμπρό φως ελευτεριάς
810 να δει με μάτια χαρωπά
μεσ᾽ απ᾽ τη μαύρη του τη σκέπη.

Και είθε, καθώς είναι σωστό,
κι ο γιός της Μαίας χέρι να δώσει,
που, αν θέλει, απ᾽ όλους πιότερο μπορεί
πρίμα να φέρει μια δουλειά,
στο φως να βγάλει τα κρυφά
και μ᾽ ένα μάγιο του ν᾽ απλώσει,
τη νύχτα, μπρος στα μάτια σκοτεινιά
π᾽ ούτε κι η μέρα τη σκορπά.
Μα, ω που στην τρίσβαθη σπηλιά
καλόχτιστη έχεις κατοικιά,
κάμε το σπίτι πάλι ν᾽ αναβλέψει
και λαμπρό φως ελευτεριάς
να δει με μάτια χαρωπά
μεσ᾽ απ᾽ τη μαύρη του τη σκέπη.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΙΖΟΝΕΣ ΘΕΟΙ - ΑΠΟΛΛΩΝ ή ΑΠΕΛΛΩΝ - Ένταξη του θεού στο δωδεκάθεο

Μητέρα του Απόλλωνα είναι η Λητώ, κόρη του Τιτάνα Κοίου και της Τιτανίδας Φοίβης, αδελφή της Αστερίας και της Ορτυγίας. Ανήκει δηλαδή στην πρώτη γενιά των θεών και προηγείται του Δία, στον οποίο υποτάσσεται μέσω του γάμου τους, όπως ήδη αναφέραμε. Και αυτή η ερωμένη του Δία δέχθηκε την οργή της Ήρας που όρισε κανένας τόπος να μην δεχθεί τη Λητώ για να γεννήσει. Έτσι, η Λητώ περιπλανήθηκε από τόπο σε τόπο. Με αφετηρία το κέντρο της Βόρειας Κρήτης, κάνει τον περίπλου του νησιού, περνά στα ανατολικά παράλια της ηπειρωτικής Ελλάδας, από την Αθήνα μέχρι τη Σκόπελο, συνεχίζει βόρεια, από τον Θερμαϊκό μέχρι τη Σαμοθράκη· στη συνέχεια κατεβαίνει νότια παραπλέοντας τη Μικρά Ασία και τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, από την Ίδη μέχρι την Κνίδο, με μια παράκαμψη προς τη Σκύρο· τέλος, από την Κάρπαθο διαπλέει το Αιγαίο διαγώνια προς τα δυτικά μέχρι την άγονη Δήλο που έπλεε πάνω στη θάλασσα.
 
Εκεί γεννήθηκε πρώτη η Άρτεμη που βοήθησε τη μητέρα της να ξεγεννήσει και τον αδελφό της. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, η Ήρα όρισε να μην γεννήσει η Λητώ σε τόπο που τον βλέπει ο ήλιος. Όμως ο Βορέας, υπακούοντας σε εντολές του Δία, οδήγησε τη Λητώ στον Ποσειδώνα, που δημιούργησε έναν υδάτινο θόλο πάνω από το νησί της Δήλου. Έτσι, «φτιάχτηκε» ένας τόπος ανήλιος, για να γεννήσει η Λητώ τα παιδιά της. Όμως, αυτό δεν ήταν δυνατό χωρίς την παρουσία της θεάς του τοκετού, της Ειλείθυιας, και παρά την παρουσία όλων των υπολοίπων θεαινών, πλην φυσικά της Ήρας. Εννέα μερόνυχτα κοιλοπονούσε η Λητώ στη ρίζα του μοναδικού δέντρου του νησιού, μιας φοινικιάς, μέχρι που οι θεές έστειλαν την αγγελιοφόρο των θεών Ίριδα στον Όλυμπο, για να πείσει την Ήρα να αφήσει την Ειλείθυια να κατεβεί στο νησί και να βοηθήσει την ταλαιπωρημένη γυναίκα. Της έταξε μάλιστα ένα περιδέραιο εννέα πήχεις μακρύ από χρυσό και κεχριμπάρι. Έτσι γεννήθηκε ο Απόλλωνας. Και καθώς ήταν η έβδομη μέρα του μήνα, κύκνοι πέταξαν επτά φορές πάνω από το νησί την ώρα που γεννιόταν ο θεός. Μια χρυσή μίτρα, μια λύρα και ένα άρμα ζεμένο σε κύκνους ήταν τα δώρα του Δία στον γιο του και του όρισε να πάει αμέσως στους Δελφούς. Όμως οι κύκνοι οδήγησαν τον Απόλλωνα πρώτα στη χώρα τους, στη χώρα των Υπερβορείων με τον καθαρό ουρανό, στις όχθες του Ωκεανού πέρα από τον Βόρειο Άνεμο, οι οποίοι καθιέρωσαν λατρεία προς τιμή του θεού αδιάκοπη. Ένα χρόνο έμεινε εκεί ο Απόλλωνας και μετά ήρθε στους Δελφούς και ίδρυσε το μαντείο του. Και κάθε χρόνο γιόρταζαν την έλευση του θεού με εκατόμβες.
 
Άλλη παράδοση θέλει τη Λητώ να μεταμορφώνεται σε λύκαινα, για να ξεφύγει από την Ήρα, και να επιστρέφει στην κατοικία της στη χώρα των Υπερβορείων, για να γεννήσει. Έτσι εξηγείται το επίθετο του θεού λυκογενής, δηλαδή γεννημένος από λύκο. Ή γιατί λύκοι βοήθησαν τη Λητώ, όταν, μετά τον τοκετό, εκείνη πήγε στη χώρα Τρεμιλίδα με τα δύο νεογέννητα, σταμάτησε σε μια πηγή ή λίμνη για να τα λούσει, αλλά γελαδάρηδες την εμπόδισαν. Η θεά, με τη βοήθεια των λύκων, τους μεταμόρφωσε σε βατράχια και μετονόμασε τη χώρα προς τιμή τους σε Λυκία. 
 
Στους τόπους απ' όπου πέρασε η Λητώ κοιλοπονώντας διαφέντευσε τελικά ο Απόλλωνας και επιβλήθηκε η λατρεία του. Πιο συγκεκριμένα. Ανατολικά παράλια της Ελλάδας: Αθήνα, Αίγινα, Αιγές (Εύβοια), Πήλιο, Πεπάρηθος (Σκόπελος)· βόρεια: Ειρεσίες (Θερμαϊκός), Άθως, Σαμοθράκη· παραπλέει τη Μικρά Ασία και τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, με μια παράκαμψη προς τη Σκύρο: Ίδη, Σκύρος, πίσω στη Μικρά Ασία, στη Φώκαια, στη συνέχεια όρος της Αυτοκάνης στην Ίμβρο, Λήμνος, Λέσβος, Χίος, όρος Μίμας στο ακρωτήριο Κώρυκος (νότια της Φώκαιας), Κλάρος, όρος Αισαγέη, Σάμος, Μυκάλη, Μίλητος, Κως, Κνίδος· από την Κάρπαθο περνά σε Νάξο, Πάρο, Ρήναια, Δήλο. Από τον ομηρικό ύμνο Εις Απολλωνα, στ. 30-45. Όσο για τη Δήλο, αυτή ανταμείφθηκε από τον θεό· στερεώθηκε με τέσσερις στήλες στον βυθό της θάλασσας και μετονομάστηκε από Ορτυγία, όπως την αποκαλούσαν οι αθάνατοι, σε Δήλο, που σημαίνει φανερή ή φωτεινή, λαμπρή, γιατί φανέρωσε τον θεό Απόλλωνα, τον θεό του φωτός.
 
Πάντως, αν και μπαίνει κάτω από τον Δία, έστω και με μια λαμπρή γέννηση, εντούτοις οι Ολύμπιοι, και ο Δίας, τον τιμούν ξεχωριστά. Ξεχωριστά προνόμια απολαμβάνει και η μητέρα του Λητώ δίπλα στον Δία. Ωστόσο, υπέμεινε την τιμωρία του Δία τουλάχιστον δύο φορές· μία όταν σκότωσε τους Κύκλωπες, για να εκδικηθεί τον θάνατο του γιου του Ασκληπιού· και ακόμη μία όταν συνωμότησε μαζί με άλλους θεούς, την Αθηνά, την Ήρα, τον Ποσειδώνα, για να δέσουν χειροπόδαρα τον Δία με σιδερένιες αλυσίδες και να τον κρεμάσουν από τον ουρανό. Όταν εκείνος λύθηκε, του επέβαλε, μαζί και στον Ποσειδώνα, δουλική υπηρεσία με τη μορφή θνητών για ένα χρόνο στον βασιλιά των Τρώων Λαομέδοντα. Κι εκείνος ζήτησε να τειχίσουν την πόλη· και οι δυο θεοί, ή μόνο ο Ποσειδώνας και ο Αιακός, έκαναν τη δουλειά, ενώ ο Απόλλωνας έβοσκε τα κοπάδια του βασιλιά στο βουνό Ίδη. Όμως ο Λαομέδοντας αρνήθηκε να τους δώσει την αμοιβή που είχαν συμφωνήσει, μάλιστα τους απείλησε ότι θα τους έκοβε τα αυτιά και θα τους πουλούσε δούλους. Και ο μεν Απόλλωνας έστειλε λοιμό στην πόλη, ο δε Ποσειδώνας ένα κήτος που με την υπερχείλιση των υδάτων έβγαινε στον κάμπο και άρπαζε τους ανθρώπους, μέχρι που ο Ηρακλής τους απάλλαξε από τα δεινά τους. Αλλά ούτε και τότε ο Λαομέδοντας δεν έδωσε την υπεσχημένη αμοιβή.

Ποτέ, μην ασκείς κριτική για πράγματα που δεν μπορούν να αλλάξουν

Είναι κάτι που μπορεί να αλλάξει;

Αν όχι, μην προχωρήσεις στον επόμενο κανόνα. Σώπασε. Ποτέ σου, ποτέ, μην ασκείς κριτική για πράγματα που δεν μπορούν να αλλάξουν: «Δεν έπρεπε να φορέσεις εκείνο το ρούχο απόψε». Το μόνο που καταφέρνει αυτό το είδος κριτικής, είναι να πληγώνει τον άλλον. Αν είναι πλέον αργά, ξέχασέ το.

Αυτός είναι ο πιο δύσκολος κανόνας, επειδή μας στερεί τη δυνατότητα να εκφράσουμε αυτό που αισθανόμαστε. Είμαστε υποχρεωμένοι να συγκρατήσουμε την απογοήτευσή μας, όταν το μόνο που θέλουμε στην πραγματικότητα είναι να τα βάλουμε με κάποιον.

Υπάρχουν όμως τόσα πράγματα στη ζωή που επιδέχονται βελτιώσεις, που δεν αξίζει να χάνουμε τον καιρό μας με πράγματα που δεν μπορούν να διορθωθούν.

Διάλεξε τον κατάλληλο τόπο και χρόνο.
Σε κανέναν δεν αρέσει να δέχεται κριτική μπροστά σε άλλους. Επιπλέον, έλεγχε τη διάθεσή σου. Εγώ προσωπικά ασκώ κακή κριτική, όταν είμαι θυμωμένος. Στοιχηματίζω πως το ίδιο συμβαίνει και μ’ εσένα.

Κάνε ταυτόχρονα επαίνους.
Άρχισε επαινώντας τον άλλον, όποτε είναι δυνατόν. Τι καλό έχει κάνει; Να είσαι ειλικρινής. Μη λες, «Αυτό είναι θαυμάσιο, αλλά…» Πες τι είναι θαυμάσιο.

Να είσαι συγκεκριμένος.
Αν δεν μπορείς να είσαι συγκεκριμένος, μην κάνεις κριτική. Αν εσύ δεν μπορείς να εκφραστείς σωστά, μην περιμένεις από τον άλλον να καταλάβει.

Δείξε εμπιστοσύνη.
Κάνε κριτική σε κάτι που έχεις ήδη διαπιστώσει ότι διορθώνεται. Βοήθησε τον άλλον να καταλάβει ότι μπορεί πράγματι να το διορθώσει. Και τέλος παρουσίασέ το ως κάτι εύκολο να επιτευχθεί.

Επαίνεσε την πρόοδο.
Να είσαι εκεί και την επόμενη μέρα. Είναι μεγάλη αγένεια να αδιαφορήσεις, από τη στιγμή που έκανες την κριτική σου. Αν μπήκες στον κόπο να κάνεις κριτική, μπες και στον κόπο να επαινέσεις. Με τον έπαινο όχι μόνο θα επιταχύνεις τη βελτίωση του άλλου, αλλά και στο μέλλον η κριτική σου θα θεωρείται ειλικρινής και θα είναι ευπρόσδεκτη.

Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να ενθαρρύνω κάποιον να διορθώσει ένα λάθος του, να τροποποιήσει τη συμπεριφορά του, να φερθεί πιο αποτελεσματικά;

Να φανταστώ ότι βρίσκομαι στη θέση του.

Τι θα ήθελα εγώ να ακούσω, μετά από ένα μου σφάλμα;

Θα ήθελα να με διαβεβαιώσουν ότι τα υπόλοιπα τα έχω κάνει σωστά, ότι παρ’ όλο που έσφαλα με εκτιμούν, ότι το λάθος μου ήταν ανθρώπινο, ότι δεν ήταν από τεμπελιά, ανευθυνότητα ή αδιαφορία – ότι, αν ξαναπροσπαθήσω, μπορώ να το διορθώσω.

Η μετάλλαξη της δικαιοσύνης

Πόσο καλά έχουμε γαλουχηθεί ώστε να πιστεύουμε πως η "δικαστική εξουσία" είναι συνώνυμο της "δικαιοσύνης! Οι δυο έννοιες δεν θα μπορούσαν να απέχουν περισσότερο η μια από την άλλη!

Αλλά το προσπερνάμε. Γιατί έτσι μάθαμε. Και δεν διδαχθήκαμε να αμφισβητούμε όσα μάθαμε! Υπάρχει πάντα λόγος που προσπερνάμε όμως όσα προσπερνάμε...

Θεωρούμε πολύ φυσιολογικό πως μια μόνο άποψη μπορεί να είναι σωστή και όλες οι άλλες να είναι εξ' ορισμού λάθος.

Θεωρούμε πολύ φυσιολογικό να δικάζουμε!
 
Εφόσον το ίδιο κάνουμε και στον εαυτό μας, στα παιδιά μας, στον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τον κόσμο μας, σε κάθε μας σκέψη, σε κάθε μας κίνηση. 
 
Είναι βαθύς ο προγραμματισμός και αφορά όλο το θρησκευτικό παραλήρημα ενός τιμωρού θεού, ενός αμαρτωλού ανθρώπου, μιας πτώσης που δεν συνέβη ποτέ, αλλά υπερισχύει ως άποψη, στον μαρτυρικό κόσμο που αιμορραγεί και χάνεται καθημερινά στην εκδίκαση, στις υπερπλήρεις φυλακές, στα ανούσια παραμορφωτήρια, στα κέντρα αρρώστιας άνευ θεραπείας, που καταστέλλουν απλά συμπτώματα για να αυξάνουν τα κέρδη και την αλαζονεία τους. 
 
Και ποιοι είναι αυτοί που δικάζουν; 
Σε ξέρουν; Έχουν ζήσει τη ζωή σου; Ήταν εκεί όταν έπαιρνες τις δυσκολότερες αποφάσεις σου;
 
Δεν έχουν τίποτα να υποστηρίξουν; Γιατί μόνο αν δεν έχεις τίποτα να υποστηρίξεις μπορείς να έχεις διάκριση (που διαφέρει από την εκδίκαση). Μόνο αν δεν χρειάζεσαι να υπερασπίζεσαι και να επιτίθεσαι μπορείς να δεις την αλήθεια πίσω από το φαίνεσθαι, αυτό που ο νους σου παρουσιάζει επιβλητικά ως μοναδικό "σωστό".
 
Πόσα δικά τους κρύβουν από την κοινωνική εικόνα τους δικάζοντας εσένα (για να μην καταδικάσουν τον εαυτό τους);

Και όλ' αυτά απειλούν ακόμα περισσότερο αν τα επιστρέψεις στο πρώτο πρόσωπο απ' όπου χρειάζεται να ξεκινήσεις για να καθαρίσεις την όρασή σου.
 
Ένα σύστημα εξουσιαστικό που χαρακτηρίζεται από κρυμμένα συμφέροντα, μεγάλες χρηματικές αμοιβές, μυστικές συμφωνίες και υπόγεια προωθούμενα συμφέροντα, δεν μετατρέπεται σε "δικαιοσύνη" απλά επειδή εμείς το ονομάσαμε τέτοιο. 
 
Αλλά όσο βρισκόμαστε μέσα σε αυτό το σύστημα σκέψης, υποστηρίζοντάς το "επάξια", εφαρμόζοντάς το στον εαυτό μας πρώτα, δεν υπάρχει καμία περίπτωση να δημιουργήσουμε οποιοδήποτε άλλο.
 
Θα συνεχίσουμε να σταυρώνουμε τον εαυτό μας ή όποιον μάς τον θυμίζει, απειλεί τα κεκτημένα μας ή όσα φθονούμε, προκαλεί τις ψεύτικες ασφάλειές μας. Και όλα αυτά, για να αποφεύγουμε την αλλαγή που δεν τολμούμε, το άγνωστο που φοβόμαστε.
 
Η δικαιοσύνη είναι θηλυκό (όχι γυναίκα)… αλλά ίσως δεν το έχεις σκεφτεί... ούτε διδαχθήκαμε τι σημαίνει. Πρέπει να το ανακαλύψουμε στην πορεία, αν έχουμε μάθει να εκτιμούμε ως μαθήματα τις εμπειρίες μας και όχι ως τιμωρίες ενός οργισμένου θεού ή μιας επιβλητικής εξουσίας που φοράει το ένδυμα που δεν της ανήκει.

Ποτέ η δικαιοσύνη δεν θα είναι ισότιμη της εξουσίας! Δεν είναι φανερό στις κοινωνίες που φτιάξαμε; Δεν είναι φανερό μέσα στα σπίτια μας, στις ζωές μας, παντού;

Προσωπείο ή εαυτός: Ποιο από τα δύο να διαλέξω;

Η εξοικείωση με τον εαυτό και η αποδοχή του αρχίζει στα πρώτα χρόνια ζωής του ανθρώπου. Είναι μια μαγική και αυτόματη διαδικασία που συμβαίνει κυρίως μέσω της σύνδεσης με τη μητέρα ή την τροφό. Φυσικά αυτή η διαδικασία δε μοιάζει ίδια για όλους, υπάρχουν αποκλίσεις, εξαιρέσεις και αδυναμίες που εμποδίζουν το παιδί να βιώσει τον εαυτό του.
 
Τα αίτια και οι λόγοι ποικίλουν ενώ συνήθως τα φώτα στρέφονται στην ανεπάρκεια των γονέων να βοηθήσουν τα παιδιά τους να περάσουν αυτήν τη διαδικασία ώστε να μεγαλώσουν με έναν καλά οχυρωμένο εαυτό και να αναπτύξουν αυθεντικές δεξιότητες, ικανότητες, σχέσεις και λειτουργίες στον κόσμο.
 
Όταν δεν αποδεχόμαστε τον εαυτό μας, δεν αποδεχόμαστε τις εμπειρίες μας. Τα συναισθήματα της ενοχής, της ντροπής, του φόβου οδηγούν σε ένα μοτίβο που μοιάζουν να το απωθούν και να το αναζητούν ταυτόχρονα. Πολλοί άνθρωποι θα ζήσουν και θα ξαναζήσουν την ίδια εμπειρία αρκετές φορές και αυτό γιατί προσπαθούν να την αποφύγουν χωρίς να τη δεχτούν. Τι σημαίνει αποδοχή μιας εμπειρίας; Είναι η αποδοχή αυτής και ό,τι φέρει. Το να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να μάθει μέσα από την εμπειρία οδηγεί στην κατανόηση τελικά του τι είναι και τι δεν είναι ωφέλιμο για εμάς. Το να επιτρέψουμε να ζήσουμε μια εμπειρία σημαίνει να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να λάβει και τις συνέπειες χωρίς να τον κατηγορήσουμε ή να τον αποκλείσουμε.  Το γνωστό «Το πάθημα να σου γίνει μάθημα» είναι μια καλή εκδοχή της αποδοχής του εαυτού μας όχι όμως με την αρνητική και επικριτική φόρτιση που το λέμε συνήθως στον εαυτό μας. Επίσης, το «Ποτέ δε θέλω να το ξαναπεράσω αυτό» βοηθάει στο να ξαναέρθει η εμπειρία μέχρι τελικά την αποδοχή του εαυτού ότι θα ξαναέρθει, θα παρατηρήσω τον εαυτό μου  κ θα το αντιμετωπίσω.
 
Κάπως έτσι και μέσα από τη μη αποδοχή των εμπειριών και τελικά του εαυτού δημιουργείται ένα πρόσωπο που βοηθάει να αντιμετωπίζουμε τις καταστάσεις και δίνει την ψευδαίσθηση της ασφάλειας. Αυτά τα προσωπεία μας βοηθούν να αντιμετωπίζουμε τον πόνο που έχουμε βιώσει στα παιδικά μας χρόνια και τον πόνο που βιώνουμε σήμερα. Τον πόνο αυτό όλοι οι άνθρωποι θέλουμε να τον κρύψουμε καλά προφανώς για να μην ξαναπεράσουμε τις ίδιες εμπειρίες. Όσο πονάμε τόσο πιο εύκολα ή πιο έντονα χρειαζόμαστε το προσωπείο, το οποίο μας δίνει προσωρινή ανακούφιση όχι όμως λύση.
 
Ας φροντίσουμε λοιπόν τον εαυτό μας έτσι όπως είναι χωρίς να φοβόμαστε γι 'αυτόν ή αυτόν, να τον εμπιστευτούμε, θα τα καταφέρει!

Ζηλοφθονία: Θανάσιμο αμάρτημα ή κίνητρο;

Οι άνθρωποι έχουμε μια τάση να βλέπουμε όλα εκείνα τα οποία δεν έχουμε και να συγκρίνουμε τους εαυτούς μας με εκείνους που τα έχουν. Ίσως κάποιες στιγμές και να πρασινίζουμε από τη ζήλια και το φθόνο για όλα όσα έχουν οι άλλοι, για όσα ζουν οι άλλοι, για όσα καταφέρνουν οι άλλοι. Κι αντί να δούμε πώς μπορούμε να τα έχουμε κι εμείς, καθόμαστε και ταράζουμε την ψυχή μας με μη χρήσιμα συναισθήματα.

Θέλουμε να αποκτήσουμε όλα εκείνα που δεν έχουμε είτε σε υλικό, είτε σε οικονομικό, είτε σε συναισθηματικό επίπεδο. Κι εδώ δεν υπάρχει τίποτε το κακό. Πώς θα είχε γεννηθεί αυτό που λέμε κίνητρο αν όχι από την επιθυμία μας να γίνουμε καλύτεροι και να καταφέρουμε περισσότερα πράγματα;
Μήπως τελικά η ζηλοφθονία μπορεί να σταματήσει να είναι θανάσιμο αμάρτημα αν απλά τη δούμε ως ένα υγιές μέσο για να εξελιχθούμε, να πετύχουμε και να προοδεύσουμε; Δηλαδή αντί απλά να φθονούμε και να ζηλεύουμε τους άλλους και να θέλουμε να τους βγάλουμε τα μάτια ή να αναλωνόμαστε βγάζοντας αφρούς από το στόμα για το ότι κάποιος τα κατάφερε κι εμείς όχι, μπορούμε να κάνουμε τα εξής:

– Όλα εκείνα που μας αρέσουν στον άλλον, που τον κάνουν ιδιαίτερο και πετυχημένο – το χαμόγελο, η άνεση με την οποία κινείται, η καλοσύνη του, η αυτοπεποίθησή του – να μας κινητοποιήσουν ώστε να τα ψάξουμε μέσα μας και να τα βγάλουμε στην επιφάνεια. Όλοι μπορούμε.

Η ζηλοφθονία μπορεί να θεωρηθεί σαν κάτι «κακό» αν τραυματίζει την αυτοπεποίθηση και την αυτο-αξία μας, μας κάνει να στρέφουμε την προσοχή μας σε όσα δεν έχουμε αντί να επικεντρωνόμαστε σε όσα έχουμε και μας κάνει να αισθανόμαστε θύματα.  Έτσι θέλοντας και μη γινόμαστε θύματα των καταστάσεων και κάθε σκέψη που παράγουμε μας κρατά πίσω στο να δημιουργήσουμε τη ζωή που πραγματικά μας αξίζει και επιθυμούμε. Μια επιτυχημένη συνταγή για να ζούμε στην μιζέρια και στην μετριότητα.

Αν όμως μάθουμε να ξεχωρίζουμε που ξεκινάει το καλό και που τελειώνει το κακό όσον αφορά τη ζηλοφθονία, τότε αυτό το θανάσιμο αμάρτημα μπορεί να μας κάνει να κινητοποιηθούμε προς μια καλύτερη κατεύθυνση. Η ζηλοφθονία γίνεται χρήσιμη όταν:

– Μας κινητοποιεί να μάθουμε περισσότερα πράγματα για εμάς και να ανακαλύψουμε τις δυνατότητές μας
– Δίνει μια καθαρή εικόνα για το ποια είναι τα δικά μας όνειρα και οι δικές μας επιθυμίες
– Διαλύει την μετριότητα, την αίσθηση κατωτερότητας ή τους φόβους
– Ενισχύει νέες προοπτικές και πεποιθήσεις
– Πυροδοτεί μια σωστά κατευθυνόμενη δράση

Έτσι, το ένα από τα 7 θανάσιμα αμαρτήματα δεν θα έχει μόνο κακή φήμη καθότι θα μπορεί – αν χρησιμοποιηθεί εποικοδομητικά – να φέρει όμορφα αποτελέσματα για την ψυχή, το πνεύμα και τη ζωή μας.

Καζαντζάκης: Η καρδιά σμίγει ότι ο νους χωρίζει

Σχετική εικόναΔυο φωνές μέσα μου παλεύουν. O νους: «Γιατί να χανόμαστε κυνηγώντας το αδύνατο; Μέσα στον ιερό περίβολο των πέντε αιστήσεων χρέος μας ν΄ αναγνωρίσουμε τα σύνορα του ανθρώπου.

Μα μια άλλη μέσα μου φωνή, ας την πούμε έχτη δύναμη, ας την πούμε καρδιά,αντιστέκεται και φωνάζει: «Όχι! Όχι! Ποτέ μην αναγνωρίσεις τα σύνορα του ανθρώπου! Να σπας τα σύνορα! Ν΄αρνιέσαι ό,τι θωρούν τα μάτια σου! Να πεθαίνεις και να λες: Θάνατος δεν υπάρχει!».

Δε ζυγιάζω, δε μετρώ, δε βολεύουμαι! Ακολουθώ το βαθύ μου χτυποκάρδι. Ρωτώ, ξαναρωτώ χτυπώντας το χάος: Ποιος μας φυτεύει στη γης ετούτη χωρίς να μας ζητήσει την άδεια; Ποιος μας ξεριζώνει από τη γης ετούτη χωρίς να μας ζητήσει την άδεια;

Θέλω να βρω μια δικαιολογία για να ζήσω και να βαστάξω το φοβερό καθημερινό θέαμα της αρρώστιας, της ασκήμιας, της αδικίας και του θανάτου.

Δεν είμαι ο κατάδικος που τον πότισαν κρασί για να θολώσει το μυαλό του΄ με λαγαρά τα φρένα, νηφάλιος, δρασκελώ το ανάμεσα στους δυο γκρεμούς μονοπάτι.

Και μάχουμαι πως να γνέψω στους συντρόφους, προτού πεθάνω. Να τους δώσω το χέρι μου, να προφτάσω να συλλαβίσω και να τους ρίξω έναν ακέραιο λόγο. Να τους πω τι φαντάζουμαι πως είναι τούτη η πορεία. και κατά που ψυχανεμίζουμαι πως πάμε. Και πως ανάγκη να ρυθμίσουμε όλοι μαζί το περπάτημα και την καρδιά μας.

Ένα σύνθημα, σα συνωμότες, ένα λόγο απλό να προφτάσω να πω στους συντρόφους!
Ναι, σκοπός της Γης δεν είναι η ζωή, δεν είναι ο άνθρωπος΄ έζησε χωρίς αυτά, θα ζήσει χωρίς αυτά. Είναι σπίθες εφήμερες της βίαιης περιστροφής της.

Ας ενωθούμε, ας πιαστούμε σφιχτά, ας σμίξουμε τις καρδιές μας, ας δημιουργήσουμε εμείς, όσο βαστάει ακόμα η θερμοκρασία τούτη της Γης, όσο δεν έρχουνται σεισμοί, κατακλυσμοί, πάγοι, κομήτες να μας εξαφανίσουν, ας δημιουργήσουμε έναν εγκέφαλο και μιαν καρδιά στη Γης, ας δώσουμε ένα νόημα ανθρώπινο στον υπερανθρώπινον αγώνα!


Νίκησε το στερνό, τον πιο μεγάλο πειρασμό, την ελπίδα. Τούτο είναι το τρίτο χρέος.

Πολεμούμε γιατί έτσι μας αρέσει, τραγουδούμε κι ας μην υπάρχει αυτί να μας ακούσει.

Δουλεύουμε, κι ας μην υπάρχει αφέντης, σα βραδιάσει, να μας πλερώσει το μεροκάματο μας. Δεν ξενοδουλεύουμε΄ εμείς είμαστε οι αφέντες. το αμπέλι τούτο της Γης είναι δικό μας, σάρκα μας κι αίμα μας.

Το σκάβουμε, το κλαδεύουμε, το τρυγούμε, πατούμε τα σταφύλια του, πίνουμε το κρασί, τραγουδούμε και κλαίμε, οράματα κι Ιδέες ανηφορίζουν στην κεφαλή μας.

Σε ποια εποχή του αμπελιού σου έλαχε ο κλήρος να δουλεύεις; Στα σκάμματα; Στον τρύγο; Στα ξεφαντώματα; Όλα είναι ένα.

Σκάβω και χαίρουμαι όλον τον κύκλο του σταφυλιού, τραγουδώ μέσα στη δίψα και στο μόχτο μου, μεθυσμένος από το μελλούμενο κρασί.

Κρατώ το γιομάτο ποτήρι και ξαναζώ το μόχτο του παππού και του προπάππου. Κι ο ιδρώτας της δουλειάς τρέχει κρουνός στο αψηλό καταμέθυστο κρανίο.

Φοβούμαι να μιλήσω. Στολίζουμαι με ψεύτικα φτερά, φωνάζω, τραγουδώ, κλαίω, για να συμπνίγω την ανήλεη κραυγή της καρδιάς μου.

«Ν΄ αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω.

«Ν΄ αγαπάς τον καθένα ανάλογα με τη συνεισφορά του στον αγώνα. Μη ζητάς φίλους. να ζητάς συντρόφους!

«Να ΄σαι ανήσυχος, αφχαρίστητος, απροσάρμοστος πάντα. Όταν μια συνήθεια καταντήσει βολική, να τη συντρίβεις. Η μεγαλύτερη αμαρτία είναι η ευχαρίστηση.


«Που πάμε; Θα νικήσουμε ποτέ; Προς τι όλη τούτη η μάχη; Σώπα! Οι πολεμιστές ποτέ δε ρωτούνε!»

Σκύβω κι αφουκράζουμαι την πολεμική τούτη Κραυγή στα σωθικά μου. Αρχίζω και μαντεύω το πρόσωπο του Αρχηγού, ξεκαθαρίζω τη φωνή του, δέχουμαι με χαρά και με τρόμο τις σκληρές εντολές του.

Η Κραυγή δεν είναι δική σου. Δε μιλάς εσύ, μιλούν αρίφνητοι πρόγονοι με το στόμα σου.

Δεν είσαι λεύτερος. Αόρατα μυριάδες χέρια κρατούν τα χέρια σου και τα σαλεύουν. Όταν θυμώνεις, ένας προπάππος αφρίζει στο στόμα σου΄ όταν αγαπάς, ένας πρόγονος σπηλιώτης μουγκαλιέται όταν κοιμάσαι, ανοίγουν οι τάφοι μέσα στη μνήμη και γιομώνει βουρκόλακες η κεφαλή σου.

Μα εσύ να ξεδιαλέγεις. Ποιος πρόγονος να γκρεμιστεί πίσω στα τάρταρα του αίματου σου και ποιος ν΄ ανηφορίσει πάλι στο φως και στο χώμα.

Κάθε σου πράξη αντιχτυπάει σε χιλιάδες μοίρες. Όπως περπατάς, ανοίγεις, δημιουργός την κοίτη όπου θα μπει και θα όδέψει ο ποταμός των απόγονων.

Όταν φοβάσαι, ο φόβος διακλαδώνεται σε αναρίθμητες γενεές και εξευτελίζεις αναρίθμητες ψυχές μπροστά και πίσω σου. Όταν υψώνεσαι σε μια γενναία πράξη, η ράτσα σου αλάκερη υψώνεται και αντρειεύει.

«Δεν είμαι ένας! Δεν είμαι ένας!» Τ΄ όραμα τούτο κάθε στιγμή να σε καίει.
Δεν είσαι ένα άθλιο λιγόστιγμο κορμί. πίσω από την πήλινη ρεούμενη μάσκα σου ένα πρόσωπο χιλιοχρονίτικο ενεδρεύει. Τα πάθη σου κι οι Ιδέες σου είναι πιο παλιά από την καρδιά κι από το μυαλό σου.

Μονάχα εκείνος λυτρώθηκε από την κόλαση του εγώ του που νιώθει να πεινάει όταν ένα παιδί της ράτσας του δεν έχει να φάει, και να σκιρτάει πασίχαρος όταν ένας άντρας και μια γυναίκα του σογιού του φιλιούνται.

Το πρώτο σου χρέος, εχτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους πρόγονους. Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος, να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει.

Δε μιλάς εσύ. Μήτε είναι η ράτσα μονάχα μέσα σου που φωνάζει. μέσα σου οι αρίφνητες γενεές των ανθρώπων. άσπροι, κίτρινοι, μαύροι. χιμούν και φωνάζουν.

Λευτερώσου κι από τη ράτσα. πολέμα να ζήσεις όλο τον αγωνιζόμενον άνθρωπο. Κοίτα τον πώς ξεμασκάλισε από τα ζώα, πώς μάχεται να σταθεί όρθιος, να ρυθμίσει τίς άναρθρες κραυγές, να συντηρήσει τη φλόγα ανάμεσα στις πυροστιές, να συντηρήσει το νου ανάμεσα στα κόκαλα της κεφαλής του.


Κοίταξε τους ανθρώπους, λυπήσου τους. Κοίταξε τον εαυτό σου ανάμεσα στους ανθρώπους, λυπήσου τον. Μέσα στο θαμπό σούρουπο της ζωής αγγίζουμε ο ένας τον άλλον, ψαχνόμαστε, ρωτούμε, αφουκραζόμαστε. φωνάζουμε βοήθεια!

Τρέχουμε. Ξέρουμε πώς τρέχουμε να πεθάνουμε, μα δεν μπορούμε να σταματήσουμε. Τρέχουμε.
Μια λαμπάδα κρατούμε και τρέχουμε. Το πρόσωπο μας, μια στιγμή, φωτίζεται. μα βιαστικά παραδίνουμε τη λαμπάδα στο γιο μας κι εύτύς σβήνουμε, κατεβαίνουμε στον Αδη.

Η καρδιά σμίγει ό,τι ο νους χωρίζει, ξεπερνάει την παλαίστρα της ανάγκης και μετουσιώνει το πάλεμα σε αγάπη.

Τι θα πει ευτυχία; Να ζεις όλες τις δυστυχίες. Τι θα πει φως; Να κοιτάς με αθόλωτο μάτι όλα τα
σκοτάδια.

Είμαστε ένα γράμμα ταπεινό, μια συλλαβή, μια λέξη από τη γιγάντια Οδύσσεια. Είμαστε βυθισμένοι σ΄ ένα γιγάντιο τραγούδι και λάμπουμε όπως λάμπουν τα ταπεινά χοχλάδια όσο είναι βυθισμένα στη θάλασσα.

Έλεος, ευγνωμοσύνη και σέβας μας κυριεύει για τους παλιούς μας συντρόφους στη μάχη.

Δούλευαν, αγαπούσαν και πέθαιναν για ν΄ ανοίξουν το δρόμο να περάσουμε. Όμοια κι εμείς, μέσα στην ίδια ηδονή, παράφορα κι αγωνία, δουλεύουμε για κάποιον Αλλον, που σε κάθε γενναία μας πράξη προχωράει κι ένα βήμα.

Όλος μας ο αγώνας θα ΄χει πάλι ένα σκοπό ανώτερο μας, όπου θα χρησιμέψουνκαι θ΄ αγιάσουν οι μόχτοι μας, οι αθλιότητες και τα εγκλήματα.

Δεν είναι μονάχα ο πόνος η ουσία του Θεού μας’ μήτε η ελπίδα στη μελλούμενη ζωή είτε στην επίγεια τούτη’ μήτε η χαρά κι η νίκη. Κάθε θρησκεία, υψώνοντας σε λατρεία μια από τις αρχέγονες όψες τούτες του Θεού, στενεύει την καρδιά και το νου μας.

Η ουσία του Θεού μας είναι ο ΑΓΩΝΑΣ. Μέσα στον αγώνα τούτον ξετυλίγουνται και δουλεύουν αιώνια ο πόνος, η χαρά κι η ελπίδα.

Ποιος είναι ο σκοπός του αγώνα τούτου; Έτσι ρωτάει ο κακομοίρης, συφεροντολόγος πάντα, νους του ανθρώπου, ξεχνώντας πως η Μεγάλη Πνοή δε δουλεύει μέσα σε ανθρώπινο καιρό, τόπο κι αιτιότητα.

Σα μια κιβωτό η κάθε λέξη, και χορεύουμε γύρα της, με ανατριχίλα νογώντας το Θεό σα φοβερό της περιεχόμενο.


Ό,τι ζεις στην έκσταση ποτέ δε θα μπορέσεις να το στερεώσεις σε λόγο. Όμως μάχου ακατάπαυτα να το στερεώσεις σε λόγο. Πολέμα με μύθους, με παρομοίωσες, με αλληγορίες, με κοινές και σπάνιες λέξες, με κραυγές και με ρίμες να του δώσεις σάρκα, να στερεώσει!

Η στερνή, η πιο ιερή μορφή της θεωρίας είναι η πράξη.
Όχι να βλέπεις πώς πηδάει η σπίθα από τη μια γενεά στην άλλη, παρά να πηδάς, να καίγεσαι μαζί της.

Η πράξη είναι η πλατύτερη θύρα της λύτρωσης. Αυτή μονάχα μπορεί να δώσει 
απόκριση στα ρωτήματα της καρδιάς. Μέσα στις πολύγυρες περιπλοκές του νου, αυτή βρίσκει το συντομώτερο δρόμο. Όχι βρίσκει΄ δημιουργάει δρόμο, κόβοντας δεξά ζερβά την αντίσταση της λογικής και της ύλης.

Ο Θεός μου μάχεται χωρίς καμιά βεβαιότητα. Θα νικήσει; Θα νικηθεί; Τίποτα δεν είναι βέβαιο στο Σύμπαντο, ρίχνεται στο αβέβαιο, παίζει, κάθε στιγμή, τη μοίρα του όλη.

Ο Θεός, μέσα στην περιοχή της εφήμερης σάρκας μας, κιντυνεύει αλάκερος. Δεν μπορεί να σωθεί, αν εμείς με τον αγώνα μας δεν τον σώσουμε΄ δεν μπορούμε να σωθούμε, αν αυτός δε σωθεί.

Δε μαχόμαστε για το εγώ μας, μήτε για τη ράτσα, μήτε για την ανθρωπότητα. Δε μαχόμαστε για τη Γης, μήτε για Ιδέες. Όλα τούτα είναι πρόσκαιρα και πολύτιμα σκαλοπάτια του Θεού που ανηφορίζει’ και γκρεμίζουνται, ευθύς ως τα πατήσει ο Θεός ανεβαίνοντας.

Στη μικρότατη αστραπή της ζωής μας, νιώθουμε να πατάει πάνω μας αλάκερος ο Θεός, και ξαφνικά νογούμε: Αν έντονα όλοι πεθυμήσουμε, αν οργανώσουμε όλες τις ορατές κι αόρατες δυνάμες της γης και τις ρίξουμε προς τ΄ απάνω, αν παντοτινά άγρυπνοι όλοι μαζί παραστάτες παλέψουμε. το Σύμπαντο μπορεί να σωθεί.

Όχι ο Θεός θα μας σώσει’ εμείς θα σώσουμε το Θεό, πολεμώντας, δημιουργώντας, μετουσιώνοντας την ύλη σε πνέμα.

«Κάψε το σπίτι σου!» φωνάζει ο Θεός. «Έρχουμαι! Όποιος έχει σπίτι δεν μπορεί να με δεχτεί.
«Κάψε τις Ιδέες σου, σύντριψε τους συλλογισμούς σου! Όποιος έχει βρει τη λύση δεν μπορεί να με βρει.

«Αγαπώ τους πεινασμένους, τους ανήσυχους, τους αλήτες. Αυτοί αιώνια συλλογιούνται την πείνα, την ανταρσία, το δρόμο τον ατέλειωτο. Έμενα!

«Έρχουμαι! Παράτα τη γυναίκα σου, τα παιδιά σου, τις Ιδέες σου κι ακλούθα μου. Είμαι ο μέγας Αλήτης.

«Ακλούθα! Περπατά απάνω από τη χαρά κι από τη θλίψη, από την ειρήνη,
 τη δικαιοσύνη, την αρετή! Εμπρός! Σύντριψε τα είδωλα τούτα, σύντριψε τα, δε χωρώ! Συντρίψου και συ για να περάσω!»

Φωτιά! Να το μέγα χρέος μας σήμερα, μέσα σε τόσο ανήθικο κι ανέλπιδο χάος.

Πόλεμο στους άπιστους! Απιστοι είναι οι ευχαριστημένοι, οι χορτασμένοι, οι στείροι.
Το μίσος μας είναι χωρίς συβιβασμό, γιατί κατέχει πώς καλύτερα, βαθύτερα από τις ξέπνοες φιλάνθρωπες αγάπες, δουλεύει τον έρωτα.

Μισούμε, δε βολευόμαστε, είμαστε άδικοι, σκληροί, γιομάτοι ανησυχία και πίστη, ζητούμε το αδύνατο, σαν τους ερωτεμένους.

Φωτιά, να καθαρίσει η γης! Ν΄ ανοιχτεί άβυσσο φοβερώτερη ακόμα ανάμεσα καλού και κακού, να πληθύνει η αδικία, να κατεβεί η Πείνα και να θερίσει τα σωθικά μας, αλλιώς δε σωζόμαστε.

Μια κρίσιμη βίαιη στιγμή είναι η ιστορική εποχή μας ετούτη, ένας κόσμος γκρεμίζεται, ένας άλλος δεν έχει ακόμα γεννηθεί. Η εποχή μας δεν είναι στιγμή Ισορρόπησης, οπόταν η ευγένεια, ο συβιβασμός, η ειρήνη, η αγάπη θα ΄τανε γόνιμες αρετές.

Ζούμε τη φοβερή έφοδο, δρασκελίζουμε τους οχτρούς, δρασκελίζουμε τους φίλους που παραπομένουν, κιντυνεύουμε μέσα στο χάος, πνιγόμαστε. Δε χωρούμε πια στις παλιές αρετές κι ελπίδες, στις παλιές θεωρίες και πράξες.

Τούτη είναι η εποχή μας, καλή ή κακή, ωραία ή άσκημη, πλούσια ή φτωχή, δεν τη διαλέξαμε.

Όλοι είμαστε ένα, όλοι είμαστε μια κιντυνεύουσα ουσία. Μια ψυχή στην άκρα του κόσμου που ξεπέφτει, συντραβάει στον ξεπεσμό της και την ψυχή μας. Ένα μυαλό στην άκρα του κόσμου που βυθίζεται στην ηλιθιότητα, γιομώνει τα μελίγγια μας σκοτάδι.

Γιατι ένας στα πέρατα τ΄ ουρανού και της γης αγωνίζεται. Ο Ένας. Κι αν χαθεί, εμείς έχουμε την ευθύνη. Αν χαθεί, εμείς χανόμαστε.

Διδασκαλία δεν υπάρχει, δεν υπάρχει Λυτρωτής που ν΄ ανοίξει δρόμο. Δρόμος ν΄ ανοιχτεί δεν υπάρχει. Καθένας, ανεβαίνοντας απάνω από τη δική του κεφαλή, ξεφεύγει από το μικρό, όλο απορίες μυαλό του.

Νίκου Καζαντζάκη, Ασκητική

Το να κοιτάζετε το ηλιοβασίλεμα χωρίς την παρεμβολή της σκέψης, είναι πολύ δύσκολο

Αυτό το πρόβλημα είναι πολύ δύσκολο. Το να κοιτάξετε το ηλιοβασίλεμα χωρίς την παρεμβολή της σκέψης, απαιτεί τρομακτική πειθαρχία. Όχι την πειθαρχία της συμμόρφωσης, όχι την πειθαρχία της καταστολής ή του ελέγχου. Η λέξη «πειθαρχία» σημαίνει «μάθηση» -όχι συμμόρφωση, όχι υπακοή- μάθηση σχετικά με όλη τη διαδικασία της σκέψης και τη θέση της. Η άρνηση της σκέψης απαιτεί μεγάλη παρατήρηση. Και για να παρατηρεί κανείς πρέπει να υπάρχει ελευθερία. Μ’ αυτή την ελευθερία γνωρίζει κανείς την κίνηση της σκέψης και τότε η μάθηση είναι σε ενέργεια.

Τι εννοούμε όταν λέμε μάθηση; Όταν πάει κανείς στο σχολείο ή στο πανεπιστήμιο, μαθαίνει ένα σωρό πληροφορίες, ίσως όχι τεράστιας σημασίας, πάντως μαθαίνει. Αυτό γίνεται γνώση κι από αυτή τη γνώση δρούμε, είτε στο τεχνολογικό πεδίο ή σ’ όλο το πεδίο της συνείδησης. Πρέπει λοιπόν να καταλάβει κανείς πολύ βαθιά τι σημαίνει η λέξη «μάθηση». Προφανώς η λέξη «μάθηση» είναι ένα ενεργό παρόν. Υπάρχει μάθηση όλη την ώρα. Όταν όμως αυτή η μάθηση γίνεται ένα μέσο συσσώρευσης γνώσης, τότε το πράγμα αλλάζει. Δηλαδή, έμαθα από μια περασμένη εμπειρία ότι η φωτιά καίει. Λυτό είναι γνώση. Το έμαθα και συνεπώς δεν πάω κοντά στη φωτιά. Έπαψα να μαθαίνω. Και οι περισσότεροι από μας. έχοντας μάθει, δρουν από αυτό το σημείο. Έχοντας μαζέψει πληροφορίες για τον εαυτό μας (ή για κάποιον άλλον), τις κάνουμε γνώση· τότε αυτή η γνώση γίνεται εντελώς σχεδόν στατική, κι από αυτή δρούμε. Συνεπώς, η δράση είναι πάντα παλιά. Η μάθηση, λοιπόν, είναι κάτι το τελείως διαφορετικό.

Αν κάποιος έχει ακούσει με προσοχή απόψε, έμαθε για τη φύση του φόβου και της ευχαρίστησης· το έμαθε, γι’ αυτό και από αυτό το σημείο δρα. Ελπίζω να βλέπετε τη διαφορά. Η μάθηση συνεπάγεται συνεχή δράση. Υπάρχει μάθηση ύλη την ώρα, κι αυτή η ίδια η πράξη της μάθησης είναι δράση. Η δράση δεν είναι ξέχωρη από τη μάθηση. Ενώ στους περισσότερους από μας, η δράση είναι ξεχωριστή από τη γνώση. Δηλαδή, υπάρχει η ιδεολογία ή το ιδανικό και σύμφωνα μ’ αυτό το ιδανικό δρούμε, επιδιώκοντας να συμμορφώσουμε τη δράση σ’ αυτό το ιδανικό. Συνεπώς, η δράση είναι πάντοτε παλιά.

Το να μαθαίνει κανείς, όπως και το να κοιτάει, είναι μια σπουδαία τέχνη. Τι συμβαίνει όταν κοιτάτε ένα λουλούδι; Βλέπετε το λουλούδι πραγματικά ή το βλέπετε μέσα από την εικόνα που έχετε γι’ αυτό; Αυτά τα δυο πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Όταν κοιτάτε ένα λουλούδι, ένα χρώμα, χωρίς να το ονομάζετε, χωρίς «μ’ αρέσει» ή «δεν μ’ αρέσει», χωρίς κανένα πέπλο ανάμεσα σε σας και στο πράγμα που βλέπετε σαν λουλούδι, χωρίς τη λέξη, χωρίς σκέψη, τότε το λουλούδι έχει ένα εκπληκτικό χρώμα και μια υπέροχη ομορφιά. Όταν όμως κοιτάτε το λουλούδι μέσα από τη βοτανολογική γνώση, όταν λέτε «είν’ ένα τριαντάφυλλο», έχετε κιόλας διαμορφώσει το κοίταγμά σας. Το κοίταγμα και η μάθηση είναι μια τέχνη, αλλά δεν χρειάζεται να πάτε να τη μάθετε στο κολέγιο. Μπορείτε να τη μάθετε στο σπίτι. Μπορείτε να κοιτάξετε ένα λουλούδι και να ανακαλύψετε πώς το κοιτάτε. Αν είστε ευαίσθητος, ζωντανός, προσεκτικός, τότε θα δείτε ότι η απόσταση ανάμεσα σε σας και το λουλούδι εξαφανίζεται· και όταν αυτή η απόσταση εξαφανιστεί, βλέπετε το πράγμα τόσο ζωντανά, τόσο έντονα! Με τον ίδιο τρόπο, όταν παρατηρείτε τον εαυτό σας χωρίς αυτί) την απόσταση (όχι σαν «παρατηρητής» και «παρατηρούμενο»), τότε θα δείτε ότι δεν υπάρχει αντίφαση και συνεπώς ούτε σύγκρουση. Το κοίταγμα είναι μάθηση σχετικά με την ευχαρίστηση και συνεπώς ο νους δεν αιχμαλωτίζεται πια στο κυνήγι της. Τότε η ζωή έχει ένα εντελώς διαφορετικό νόημα. Ζεις, δεν κυνηγάς την ευχαρίστηση.

Πείραμα ανιχνεύει σήμα που είναι ασύμβατο με τις ταλαντώσεις νετρίνων που εμπλέκουν μόνο τα τρία γνωστά είδη των νετρίνων

Τα νετρίνα πάντα γεμάτα εκπλήξεις. Η πρόβλεψη της ύπαρξής τους από τον Wolfgang Pauli το 1930 ήταν ήδη επαναστατική. Αργότερα, έμαθαν ότι τα νετρίνα ταλαντώνονται, που σημαίνει ότι τα τρία γνωστά είδη, οι τρεις γνωστές «γεύσεις», των νετρίνων (ηλεκτρονίου, μυονίου και ταυ) περιοδικά μετατρέπονται το ένα στο άλλο καθώς ταξιδεύουν στο διάστημα – ένα νετρίνο που γεννιέται με γεύση μυονίου, για παράδειγμα, μπορεί αργότερα να ανιχνευθεί ως νετρίνο ηλεκτρονίου ή ταυ νετρίνο. Η ανακάλυψη των ταλαντώσεων του νετρίνου υποδήλωνε ότι τα νετρίνα έχουν μη-μηδενική μάζα, η οποία απαιτούσε μια τροποποίηση στο καθιερωμένο πρότυπο της σωματιδιακής φυσικής. Προσθέτοντας άλλη μια έκπληξη, οι παράμετροι που διέπουν τις ταλαντώσεις των νετρίνων αποδεικνύονται ότι είναι σε τεράστια διαφορά από τις θεωρητικές προσδοκίες.

Τώρα, το πείραμα MiniBooNE (Mini Booster Neutrino Experiment) στο Fermilab στο Illinois, έχει αναζωπυρώσει τον ενθουσιασμό σχετικά με τα νετρίνα σε ένα ακόμη μέτωπο. Δεδομένα από το πείραμα υποδηλώνουν ότι νετρίνα μυονίου μετατρέπονται σε νετρίνα ηλεκτρονίου σε αποστάσεις που είναι πολύ μικρές για να συμβούν οι συμβατικές ταλαντώσεις νετρίνων. Το εύρημα αυτό είναι ακόμη περισσότερο ενδιαφέρον όταν θεωρηθεί ότι ένα προηγούμενο πείραμα – το Liquid Scintillator Neutrino Detector (LSND) στο Los Alamos) – ήδη παρατήρησε ένα παρόμοιο σήμα στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Η αιτία για τον ενθουσιασμό είναι ότι αυτά τα σήματα θα μπορούσαν να είναι σήματα των στείρων νετρίνων, σωμάτια που αντιδρούν μόνο μέσω της βαρύτητας και δεν προβλέπονται στο καθιερωμένο πρότυπο. Η ύπαρξη των στείρων νετρίνων θα μπορούσε να μας οδηγήσει σε απαντήσεις για ορισμένα από τα πλέον πιεστικά αινίγματα στη φυσική – από τη φύση της σκοτεινής ύλης μέχρι την ασυμμετρία της ύλης στο σύμπαν.

Το MiniBooNE δέχεται νετρίνα που παράγονται με πρόσκρουση μιας υψηλής έντασης δέσμης επιταχυνόμενων πρωτονίων σε ένα στερεό στόχο. Τα πυρηνικά θραύσματα που αναδύονται από αυτές τις συγκρούσεις συνίστανται κυρίως από πιόνια – ασταθή σωμάτια τα οποία ζουν λιγότερο από ένα μικροδευτερόλεπτο, πριν διασπαστούν κατεξοχήν σε μυόνια και νετρίνα μυονίων. Η παραγόμενη δέσμη νετρίνων μυονίου ταξιδεύει περίπου μισό χιλιόμετρο στον ανιχνευτή MiniBooNE, μια σφαιρική δεξαμενή γεμάτη με 818 τόνους ορυκτέλαιο. Όταν ένα εισερχόμενο νετρίνο αλληλεπιδρά με ένα ατομικό πυρήνα μέσα στον ανιχνευτή, παράγει σωμάτια που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να ανιχνεύσουν νετρίνα και να προσδιορίσουν τη γεύση τους (τυπικά, ένα νετρίνο μυονίου παράγει υψηλής ενέργειας μυόνιο, ενώ ένα νετρίνο ηλεκτρονίου παράγει υψηλής ενέργειας ηλεκτρόνιο). Χρησιμοποιώντας αυτή τη μέθοδο, το MiniBooNE βρίσκει σημαντικά περισσότερα γεγονότα όμοια με των νετρίνων ηλεκτρονίου από ότι αναμένονταν από τις ταλαντώσεις των νετρίνων ή από γνωστά υπόβαθρα.

Τι θα μπορούσε να εξηγήσει αυτό το πλεόνασμα; Αμέσως μετά τις παρατηρήσεις του LSND, οι θεωρητικοί προώθησαν την ιδέα ότι το πλεόνασμα των νετρίνων ηλεκτρονίου θα μπορούσε να υπάρχει λόγω ενός τέταρτου , στείρου νετρίνου. Για να κατανοηθεί γιατί ένα στείρο νετρίνο θα εξηγούσε το σήμα που παρατηρήθηκε από το LSND, και τώρα από το MiniBooNE, έχουμε εμβαθύνει περισσότερο στη κβαντομηχανική των ταλαντώσεων του νετρίνου. Μια από τις χαρακτηριστικές ιδιότητες των νετρίνων είναι ότι οι καταστάσεις (που συνήθως αναφέρονται ως ιδιοκαταστάσεις γεύσης) του νετρίνου ηλεκτρονίου, του νετρίνου μυονίου και του ταυ νετρίνου δεν έχουν συγκεκριμένες μάζες. Μάλλον, κάθε ιδιοκατάσταση γεύσης είναι μια κβαντομηχανική υπέρθεση ιδιοκαταστάσεων μάζας που σημειώνονται ως ν1, ν2 και ν3. Ένα νετρίνο που παράγεται σε ραδιενεργές διεργασίες όπως μια διάσπαση πιονίου είναι πάντα σε μια από τις ιδιοκαταστάσεις γεύσης. Καθώς διαδίδεται μέσω του διαστήματος, ωστόσο, οι κβαντομηχανικές φάσεις των τριών καταστάσεων μάζας εξελίσσονται με διαφορετικούς ρυθμούς.

Μετά από λίγο, το νετρίνο εξελίσσεται σε μια διαφορετική υπέρθεση, που είναι, μια διαφορετική ιδιοκατάσταση γεύσης. Για αυτό είναι που τα νετρίνα ταλαντώνονται. Τα μήκη στα οποία συμβαίνουν οι ταλαντώσεις είναι αντιστρόφως ανάλογα των διαφορών του τετραγώνου μάζας Δm(i,j)^2 = m(i)^2 – m(j)^2 (όπου i,j = 1, 2 ή 3 οι τρεις ιδιοκαταστάσεις μάζας). Τα μήκη αυτά έχουν μετρηθεί με ακρίβεια και είναι ασύμβατα με το αποτέλεσμα του MiniBooNE. Ωστόσο, η εισαγωγή ενός στείρου νετρίνου επιτρέπει για μια τέταρτη ιδιοκατάσταση μάζας ν4 και έτσι για ένα νέο μήκος ταλάντωσης ανάλογο με τη διαφορά του τετραγώνου μάζας Δm(4,1)^2. Συμπεριλαμβάνοντας ένα τέταρτο νετρίνο με μια κατάλληλη τιμή της Δm(4,1)^2, οι μετατροπές γεύσης που διαμεσολαβούν από τη νέα κατάσταση μπορούν να συμβούν περισσότερο γρήγορα από ότι χωρίς αυτό. Ειδικότερα, οι ρυθμοί ταλάντωσης νετρίνου μυονίου σε μυόνιο ηλεκτρονίου σύμφωνα με τα αποτελέσματα του MiniBooNE γίνονται δυνατοί. Κατά περίεργο τρόπο, η ίδια τιμή Δm(4,1)^2 εξηγεί τόσο τα αποτελέσματα του MiniBooNE, όσο και τα αποτελέσματα του LSND, ακόμη και αν οι διατάξεις των δυο πειραμάτων είναι πολύ διαφορετικές.

Η υπόθεση του στείρου νετρίνου υποστηρίχθηκε πέρα από τα ευρήματα των LSND και MiniBooNE. Πειράματα σε πυρηνικούς αντιδραστήρες και με μεγάλα δείγματα ραδιενεργών στοιχείων έχουν αποκαλύψει λιγότερα νετρίνα ηλεκτρονίου από ότι αναμένονταν. Αυτή η φαινομένη εξαφάνιση των νετρίνων ηλεκτρονίου δεν είναι συμβατή με το πλαίσιο των τριών νετρίνων, όμως θα μπορούσε να εξηγηθεί με την εισαγωγή ενός στείρου νετρίνου. Η ιδέα είναι ότι τα νετρίνα ηλεκτρονίου ταλαντώνονται σε στείρα κατάσταση, η οποία μπορεί να ανιχνευθεί.

Αλλοίμονο, άλλα πειράματα μειώνουν σημαντικά τη θεωρία του στείρου νετρίνου. Ειδικότερα, το μοντέλο προβλέπει ότι όχι μόνο θα έπρεπε τα (αντι)νετρίνα ηλεκτρονίου μερικές φορές να εξαφανίζονται σε μια στείρα κατάσταση, αλλά έτσι θα έπρεπε τα νετρίνα μυονίου. Ωστόσο, όλες οι έρευνες για τέτοια εξαφάνιση νετρίνου μυονίου στην απαιτούμενη περιοχή παραμέτρων έχουν προκύψει άγονες, μη ευνοώντας την υπόθεση του στείρου νετρίνου. Έχουν προταθεί εναλλακτικές στα στείρα νετρίνα επικαλούμενες, για παράδειγμα, άλλα μη-καθιερωμένα πρότυπα για τα σωματίδια που είναι πολύ βαρύτερα. Τα προϊόντα διάσπασης αυτών των σωματιδίων θα μπορούσαν να παρερμηνευθούν ως νετρίνα ηλεκτρονίων στα πειράματα MiniBooNE και LSND, εξηγώντας το φαινόμενο πλεόνασμα. Όμως μια πρόσφατη θεωρητική ανάλυση έδειξε ότι σενάρια αυτού του τύπου έχουν επίσης προβλήματα.

Θα μπορούσε το πλεόνασμα νετρίνων στο MiniBooNE να εξηγηθεί με πιο κοινότυπα φαινόμενα; Μια υπόθεση είναι ότι το ανώμαλο σήμα μπορεί να μην υπάρχει λόγω του νετρίνου ηλεκτρονίου αλλά λόγω του υποβάθρου που παράγει παρόμοιες υπογραφές στους ανιχνευτές. Πιθανοί υποψήφιοι είναι τα ουδέτερα πιόνια, τα οποία μπορούν να παραχθούν όταν νετρίνα σκεδάζονται σε πυρήνες. Η διάσπαση των ουδέτερων πιονίων παράγουν φωτόνια που θα μπορούσε να εκλαμβάνονται ως ηλεκτρόνια υψηλής ενέργειας που παράγονται από νετρίνα ηλεκτρονίων στον ανιχνευτή. (Η ομάδα του MiniBooNE έχει διεξαγάγει ειδικές μετρήσεις για να εκτιμήσουν το ρυθμό παραγωγής των ουδέτερων πιονίων, συμπεραίνοντας ότι δεν είναι πιθανό να εξηγηθεί το παρατηρούμενο πλεόνασμα). Αυτή τη στιγμή, μια νέα γενιά πειραμάτων, στο Fermilab και αλλού, είναι σε εξέλιξη, που μπορεί να παράσχουν ξεκάθαρες απαντήσεις.

Στοιχεία για ανώμαλη συμπεριφορά στις ταλαντώσεις νετρίνων τώρα έρχονται από πολλαπλά πειράματα που χρησιμοποιούν πολύ διαφορετικές διατάξεις και τεχνολογίες. Καθώς καμία από τις παρατηρούμενες ανωμαλίες δεν μπορεί να εξηγηθεί πειστικά με το καθιερωμένο πρότυπο, είναι δύσκολο να μη αναστατωνόμαστε. Υπάρχει μια πιθανότητα ότι αυτές οι ταλαντώσεις των νετρίνων είναι το πολύ περιζήτητο παράθυρο στη «νέα φυσική» που θα μας βοηθήσει να λύσουμε τις ανεπάρκειες του καθιερωμένου προτύπου. Ωστόσο, καμιά από τις επεκτάσεις του καθιερωμένου προτύπου που προτάθηκαν μέχρι στιγμής δεν εξηγεί με συνέπεια όλες τις παρατηρούμενες ανωμαλίες, έτσι είναι πρόωρο να πούμε τώρα «εύρηκα!»

Αίρεται η Αιτιοκρατία

Your harbour so small, the ocean so wide…
“Η ακινησία των αντικειμένων είναι μια ψευδαίσθηση. Ο κόσμος των πραγμάτων φαίνεται στατικός, «άψυχος» στους ανθρώπους εξαιτίας ενός νευρομυϊκού σοβινισμού και μόνο. Είμαστε τόσο πολύ ερωτευμένοι με το δικό μας φάσμα δραστηριοτήτων, ώστε δεν αντιλαμβανόμαστε πως το μεγαλύτερο μέρος της δράσης του Σύμπαντος ξετυλίγεται έξω από το δικό μας φάσμα και συμβαίνει σε ταχύτητες τόσο πιο αργές ή τόσο πιο γρήγορες από τη δική μας ώστε κρύβεται από τις αισθήσεις μας σαν από ένα …από ένα ΠΕΠΛΟ” Τομ Ρόμπινς “Ο χορός των εφτά πέπλων”

Kβαντομηχανικός Eναγκαλισμός.
Κατά την παραδοσιακή ή νευτώνεια φυσική, κάθε φαινόμενο της φύσης πρέπει να εξηγείται κατά τρόπο μηχανιστικό, δηλαδή ως αποτέλεσμα μιας αιτίας. H αιτιοκρατική και μηχανιστική αυτή αντίληψη της παραδοσιακής φυσικής κορυφώθηκε με τον ισχυρισμό του Laplace, σύμφωνα με τον οποίο όχι μόνο μπορούμε να γνωρίσομε την παρούσα φάση του σύμπαντος, αλλά, βάσει των κατάλληλων μετρήσεων, είμαστε σε θέση να γνωρίζομε και την μελλοντική του κατάσταση (αιτιοκρατία).

Μία άλλη θεμελιώδης έννοια της παραδοσιακής φυσικής είναι η θεωρία για την αντικειμενικότητα της ύλης. Κατά την ατομική θεωρία του Dalton, ορισμένως, τα πράγματα υπάρχουν ανεξάρτητα από τη συνείδηση μας ως συνθέσεις συμπαγών ατόμων.

H κβαντική φυσική – μία από τις μεγαλύτερες επαναστάσεις στην ιστορία της επιστήμης της φυσικής, που έλαβε την ονομασία της από τα κβάντα, με τα οποία αποδίδεται η στοιχειώδης ποσότητα εκπεμπόμενης ακτινοβολίας, και διαμορφώθηκε μέσω των ερευνών του Louis de Broglie, του Werner Heisenberg, του Paul Dirac και του Neils Bohr – αναίρεσε, μεταξύ άλλων, τα παραπάνω χαρακτηριστικά της παραδοσιακής φυσικής.

Έτσι, στο πλαίσιο της κβαντικής φυσικής, υποστηρίχθηκε ότι, εν αντιθέσει προς την έννοια της αντικειμενικότητας της ύλης, στοιχειώδη σωματίδια, όπως τα φωτόνια, τα ηλεκτρόνια και τα κουάρκς, δεν υφίστανται ως πράγματα, ως υλικά στοιχεία, αλλά ως κυματοδέσμη με δυναμικό χαρακτήρα.

Αυτό σημαίνει ότι ο υλικός κόσμος δεν απαρτίζεται, όπως υπέθεσαν οι εκπρόσωποι της παραδοσιακής φυσικής, από άτμητα υλικά άτομα αλλά ότι βρίσκεται σε ένα διαρκές καθεστώς άπειρων και εύπλαστων δυνατοτήτων.

Κατ’ αντιδιαστολή προς την άποψη της αιτιοκρατίας, εξάλλου, ο Heisenberg διατύπωσε την αρχή της απροσδιοριστίας, σύμφωνα με την οποία είναι αδύνατον να επισημανθούν επακριβώς τα χαρακτηριστικά ενός υποσωματιδίου σε μία δεδομένη στιγμή χωρίς να αλλάξουν την επόμενη. Και τούτο, γιατί η ίδια η διαδικασία της παρατήρησης, μέσω της οποίας, π.χ., μετρούμε μία ιδιότητα ενός φωτονίου, αλλάζει κάποια άλλη του ιδιότητα. Αυτό σημαίνει ότι ο ίδιος ο παρατηρητής παρεμβαίνει στη φύση του παρατηρούμενου αντικειμένου.

H ερμηνεία αυτή προβλήθηκε από τα μέλη της λεγόμενης σχολής της Κοπεγχάγης και ιδιαίτερα από τον αρχηγό της Bohr. Άμεση συνέπεια της ερμηνείας αυτής ήταν η κατάρριψη της άποψης της αιτιοκρατίας. Επειδή δεν μπορούμε να προσδιορίσομε τις ιδιότητες των υποσωματιδίων, παρά μόνον αφού έχομε ήδη παρέμβει στη φύση των ιδιοτήτων αυτών μέσω της παρατήρησης, έπεται ότι δεν μπορούμε να προβλέψομε τις μελλοντικές των κινήσεις. O Αϊνστάιν δεν δέχθηκε την αντιρεαλιστική αυτή θέση. «Ο Θεός δεν παίζει ζάρια», αναφώνησε αναφερόμενος στην ερμηνεία του Bohr. «Μην λες στο Θεό τι να κάνει και τι να μην κάνει!» ήταν η πληρωμένη απάντηση του Bohr στον Αϊνστάιν.

O Bohr, ο οποίος αντιλαμβανόταν το σύμπαν ως ένα διαρκώς ανοικτό ορίζοντα πιθανοτήτων και δυνατοτήτων, επέμεινε στην άποψη του αυτή παρά τους ισχυρισμούς του Αϊνστάιν για το αντίθετο. Κλασικό, εν προκειμένω, είναι το νοητό πείραμα του Αυστριακού φυσικού Erwin Schrodinger, γνωστό ως η γάτα του Σρέντινγκερ. Σύμφωνα με το πείραμα αυτό, μία γάτα βρίσκεται σε ένα απολύτως σκοτεινό κουτί, το οποίο συνδέεται με ένα μηχανισμό αποτελούμενο από ένα μετρητή Γκάιγκερ, μία φιάλη δηλητηρίου και ελάχιστη ποσότητα ραδιενεργού υλικού.

Οι πιθανότητες να συμβεί κάποια διάσπαση ενός ατόμου του ραδιενεργού υλικού είναι 5θ%. Αν συμβεί τούτο, τότε θα ενεργοποιηθεί ο μετρητής, πράγμα που θα έχει ως συνέπεια ο μηχανισμός να σπάσει το φιαλίδιο και να δηλητηριαστεί η γάτα. Αν δεν συμβεί η διάσπαση, δεν θα απελευθερωθεί το δηλητήριο και η γάτα θα εξακολουθεί να ζει.

O Σρέντινγκερ υποστήριξε ότι, από την πλευρά της κβαντικής θεωρίας, μέχρι ο παρατηρητής να ανοίξει το κουτί και να διαπιστώσει την έκβαση του φαινομένου, η γάτα δεν είναι ούτε ζωντανή ούτε νεκρή. Έως τότε, όμως, καμιά πρόβλεψη ως προς το αν η γάτα είναι ζωντανή ή νεκρή δεν μπορεί να υποστηριχθεί.

Προκειμένου να ελέγξει τη θεωρία της απροσδιοριστίας, ο Αϊνστάιν διεξήγαγε το γνωστό νοητό πείραμα EPR, το οποίο έλαβε την ονομασία αυτή από τα αρχικά των τριών επιστημόνων που συμμετείχαν σε αυτό -του Αϊνστάιν [Einstein], του Podolsky και του Rosen. Το πόρισμα του πειράματος αυτού ήταν πως ένα υποσωματίδιο μπορεί να επιδρά σε ένα άλλο υποσωματίδιο, που στην αρχή ήταν μαζί και χωρίστηκαν οπότε βρίσκονται μακριά το ένα από το άλλο. Ακόμη και αν φαινομενικά ουδεμία σύνδεση υπάρχει μεταξύ των σωματιδίων, εν τούτοις μπορούν να επιδρούν το ένα επί του άλλου (φαινόμενο κβαντικής διεμπλοκής).

Η κβαντική διεμπλοκή είναι το φαινόμενο, κατά το οποίο δύο σωματίδια ή ομάδες σωματιδίων που δημιουργούνται μαζί ή αλληλεπιδρούν συνενώνοντας τις κυματοσυναρτήσεις τους και μένουν σε κατάσταση διεμπλοκής μεταξύ τους, ασχέτως του χώρου που μεσολαβεί πλέον από το ένα στο άλλο. Αν σταλεί το ένα από τα δύο στο άλλο άκρο του σύμπαντος και συμβεί κάτι σε οποιοδήποτε από τα δύο, το άλλο αντιδρά ακαριαία. Έτσι, φαίνεται είτε πως η πληροφορία μπορεί να ταξιδέψει με άπειρη ταχύτητα, είτε πως στην πραγματικότητα τα δύο αντικείμενα βρίσκονται ακόμα σε «επαφή», σε σύνδεση μεταξύ τους, σε κατάσταση διεμπλοκής.

Η κβαντική διεμπλοκή είναι υπαρκτό φαινόμενο και παρατηρείται σε πειράματα, όχι μόνο στο μικρόκοσμο, αλλά και σε μεγαλύτερες κλίμακες. Προέκταση της κβαντικής διεμπλοκής, είναι πως τα πάντα, αφού δημιουργήθηκαν μαζί, είναι ακόμα συνδεδεμένα μεταξύ τους, «ακουμπούν» υπό μία έννοια ακόμα το ένα το άλλο. Έτσι, ο χώρος εμφανίζεται σαν ένα κατασκεύασμα που δίνει την ψευδαίσθηση πως υπάρχουν χωριστά αντικείμενα. Υπό την έννοια αυτή, η κβαντική διεμπλοκή κάνει να καταρρέει η εμπειρία του ανθρώπου για τον χώρο.

Το 1935 ο Άλμπερτ Αινστάιν και οι συνεργάτες του Μπόρις Ποντόλσκι (Boris Podolski) και Νέιθαν Ρόζεν (Nathan Rosen) (EPR) έγραψαν ένα άρθρο για τις “διαπλεγμένες ή εναγκαλισμένες καταστάσεις”, συστήματα δηλαδή τα οποία σύμφωνα με την κβαντομηχανική πρέπει να τα μεταχειριζόμαστε ως ενιαίο σύνολο, όσο μακριά και αν βρίσκονται τα τμήματα που τα αποτελούν. Το συμπέρασμα αυτό τους οδήγησε τότε στην παραδοχή ότι η κβαντομηχανική δεν μπορούσε να αποτελεί μια πλήρη θεωρία. Συμπέραναν ότι χρειάζονται και άλλες πρόσθετες φυσικές ποσότητες (οι λεγόμενες κρυμμένες μεταβλητές) για να περιγραφεί η φυσική πραγματικότητα. Από τότε, η θεωρητική και πειραματική δουλειά που έγινε στο μεταξύ, έχει αποκλείσει τις πιο απλές εκδοχές των κρυμμένων μεταβλητών και μας υποδεικνύει ότι ο κβαντομηχανικός εναγκαλισμός είναι πραγματικό χαρακτηριστικό του κόσμου.

Ο κβαντικός εναγκαλισμός (διεμπλοκή) αναφέρει ότι σε ένα σύστημα το οποίο αποτελείται από ένα ή περισσότερα υποσυστήματα, δεν μπορούμε να αποδώσουμε μια συγκεκριμένη κβαντική κατάσταση στο κάθε υποσύστημα την στιγμή που τα αντίστοιχα σωμάτια δεν έχουν δικές τους ιδιότητες. Αν επιχειρήσουμε να κάνουμε μέτρηση του ενός, επιφέρεται αυτομάτως η αλλαγή των ιδιοτήτων του άλλου, όσο μακριά και αν είναι το ένα από το άλλο.

Έτσι, αίρεται κάθε μορφής αιτιοκρατία, αφού τα κβαντικά φαινόμενα εξηγούνται, μόνον εάν πολλές και διαφορετικές διαδικασίες συμβαίνουν ταυτόχρονα χωρίς αιτιακή εξάρτηση της μιας από την άλλη. Κατά τον Μπορ, οι φιλοσοφικές συνέπειες της ερμηνείας των κβαντικών φαινομένων από τη σχολή της Κοπεγχάγης υπήρξαν τόσο εντυπωσιακές, όσο εκείνες της κοπερνίκειας επανάστασης. Το γεγονός ότι ο παρατηρητής μετέχει μέσω της διαδικασίας της παρατήρησης στα αποτελέσματα των μετρήσεων σημαίνει ότι δεν μπορούμε να έχομε ακριβείς μετρήσεις των φυσικών φαινομένων. Έτσι, υποστηρίχθηκε μία νέα μορφή αγνωσιαρχίας, σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει μία αντικειμενική πραγματικότητα, αλλά υφίστανται πολλές μορφές πραγματικότητας εξαρτημένες από το πρόσωπο που τις μετρά και τις λογίζεται.

O φυσικός Hugh Everett διατύπωσε το 1957 την θεωρία των πολλών ή παράλληλων συμπάντων θεμελιώνοντας στην κβαντική φυσική την υπόθεση του Λάιμπνιτς για τους δυνατούς κόσμους, ότι δηλαδή ο κόσμος εντός του οποίου ζούμε δεν είναι ο μόνος κόσμος που μπορεί να υπάρχει. H θεωρία των παράλληλων κόσμων παραπέμπει σε ριζοσπαστικές ερμηνείες, όπως ότι, παράλληλα προς το δικό μας σύμπαν, υπάρχει και ένα άλλο σύμπαν παρόμοιο με το δικό μας, από όπου, όμως, μπορεί να απουσιάζει η ζωή, επειδή οι συνθήκες δεν το επέτρεψαν. Τέτοιες υποθέσεις αντιμετωπίζονται μεν από πολλούς φυσικούς επιστήμονες και φιλοσόφους με σκεπτικισμό, πλην όμως ερεθίζουν το στοχασμό και δημιουργούν νέα ερωτήματα για την υφή του κόσμου και τη σχέση του ανθρώπου προς τον τελευταίο αυτό.

Η αρχή της απροσδιοριστίας ή διαφορετικά αρχή της αβεβαιότητας είναι βασικό αξίωμα της κβαντικής μηχανικής που διατυπώθηκε για πρώτη φορά το 1927 από τον Βέρνερ Χάιζενμπεργκ (Werner Heisenberg, 1901 – 1976). Σύμφωνα με την αρχή της απροσδιοριστίας είναι αδύνατο να μετρηθεί ταυτόχρονα και με ακρίβεια, ούτε πρακτικά, ούτε και θεωρητικά η θέση και η ταχύτητα, ή ορμή, ενός σωματίου. Εν αντιθέσει με την αρχή της αιτιοκρατίας, σύμφωνα με την αρχή της απροσδιοριστίας υπάρχουν γεγονότα των οποίων η εκδήλωση δεν υπαγορεύεται από κάποια αιτία.

Η απροσδιοριστία αυτή δεν αναφέρεται στην ανικανότητα του ανθρώπου να παρατηρήσει ορισμένα φαινόμενα στον μικρόκοσμο αλλά σε μία πραγματική ιδιότητα του Φυσικού Κόσμου, η οποία εμφανίζεται και πειραματικά. Ο λόγος που δεν βλέπουμε αυτή την αβεβαιότητα στην καθημερινότητα είναι ότι εμφανίζεται σε πολύ μικρή κλίμακα και γίνεται κυρίως εμφανής στον μικρόκοσμο.

Εικόνα κάτω: φτιάχτηκε, από έναν Ιάπωνα νευρολόγο, όταν βλέπεις την εικόνα ακίνητη είσαι ήρεμος, όταν την βλέπεις να κινείται ελαφρά είσαι ελαφρώς στρεσαρισμένος, αν κινείται σαν καρουζελ είσαι τελείως στρεσαρισμένος… αυτό εννοείται ακριβώς με την φράση “να μείνεις με το γεγονός στον ΠΑΡΟΝΤΑ ΧΡΟΝΟ”.. αν μείνεις με το γεγονός (της εικόνας στο ΕΔΩΝΑ ΤΩΡΑ) – και να μην σκέφτεσαι κάτι όπως “πουφ αυτές οι καμένες εικόνες, που κινούνται και πολύ με κουράζουν”, ή “ουφ για να δουμε τι θα γινει” ή “θα συγκεντρωθω ωστε να μείνει ακίνητο” ή “ουφ το κερατο του κουνιέται, πρέπει να ηρεμήσω”… τίποτε από αυτά, απλώς, απλώς να κοιτάς την εικόνα και … θα την δεις ακίνητη. Αλλά αν αρχίσεις λίγο να σκέφτεσαι θα την δείς να αρχίζει να κινείται! Αν κινείται και σταματήσεις να σκέφτεσαι θα ξαναγίνει ακίνητη… Και μετά είναι ενδιαφέρον να μείνεις στον ΕΔΩΝΑ ΧΡΟΝΟ χωρίς σκέψεις και με άλλα γεγονότα… με ένα δένδρο που βλέπεις, με μια προσβολή που ακούς, με μια επιθυμία, με τον φόβο, με τον σωματικό πονο, με οτιδήποτε.

ΕΧΕΙΣ ΤΟΣΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΟΣΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΟΥ ΕΠΙΤΡΕΠΟΥΝ ΟΙ ΜΗ ΣΚΕΨΕΙΣ ΣΟΥ

Η ελευθερία του απροσδιόριστου
Έχετε νιώσει πως παίζετε σε προδιαγεγραμμένο σενάριο ταινίας; Κι αυτό, σε σημείο του να νιώθω πως δεν μπορώ παρά να παρακολουθώ σαν θεατής τα γεγονότα που εκτυλίσσονται γύρω μου, συμπεριλαμβανομένων των δικών μου ενεργειών. Ρίζα αυτής της ασφυκτικής φυλακής μου ήταν ο θετικός τρόπος με τον οποίο σκεπτόμουν (και σκέπτομαι) κι η αδυναμία της λογικής μου να συμβιβάσει την έννοια της αιτιοκρατίας (δηλ. της παραδοχής ότι η φυσική πραγματικότητα λειτουργεί με απαρέγκλιτους νόμους) μ’ αυτήν της προσωπικής μου ελευθερίας.

Το σκεπτικό ήταν το εξής: Εφ’ όσον η φύση λειτουργεί βάσει κάποιων νόμων και κάθε αίτιο δεν μπορεί παρά να έχει ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα, κάθε εκδήλωση των πραγμάτων, είτε αυτή είναι οι καιρικές συνθήκες, είτε η εκδήλωση αγάπης από μέρος κάποιου φίλου, δεν είναι παρά το μαθηματικό αποτέλεσμα κάποιων πολύπλοκων φυσικοχημικών εξισώσεων.

Η κλασσική φυσική δέχεται ότι κάθε φυσικό φαινόμενο καθορίζεται από κάποιο νόμο. Η τροχιά των πλανητών γύρω από τον ήλιο καθορίζεται από το νόμο της παγκόσμιας έλξης και την αδράνεια, η βροχή προκαλείται από τη ψύξη των μορίων των υδρατμών στα σύννεφα, η ζέστη της φωτιάς οφείλεται στην απελευθέρωση της ενέργειας που προξενεί η χημική αντίδραση της καύσης. Προχωρώντας τώρα σε πολυπλοκότερα συστήματα, το κύμα στην ακτή της αμμουδιάς, ο ρυθμός ή η αρρυθμία του, το σχήμα η δύναμη του κι ο ήχος που κάνει όταν σκάει στην άμμο, όλ’ αυτά θα ήταν απόλυτα προβλέψιμα αν υποθέταμε πως ξέραμε όλους τους νόμους κι όλες τις παραμέτρους της φυσικής πραγματικότητας.

Έτσι, και το κύτταρο είναι απλά μια τέλεια χημική μηχανή κι όλες οι συναρπαστικές εκδηλώσεις του είναι αποτέλεσμα κάποιων μηχανιστικών νόμων της φύσης. Ο άνθρωπος δεν είναι παρά μια καταπληκτικά οργανωμένη ομάδα τέτοιων κυττάρων και δεν μπορεί παρά να υπακούει στην ίδια νομοτέλεια που κυριαρχεί στα δομικά του στοιχεία. Μ’ αυτό το σκεπτικό, δεν μπορεί να επιλέξει αν θα αγαπήσει ή δεν θ’ αγαπήσει, αν θα σπουδάσει, θα περπατήσει, ή αν θα γράψει ένα άρθρο, όπως ακριβώς η φωτιά δεν μπορεί να διαλέξει να μην εκπέμπει θερμότητα.

Οι ίδιες οι ζωές μας καταλήγουν με αυτό το σκεπτικό να είναι μια ταινία με προδιαγεγραμμένο σενάριο το οποίο είχε ήδη καθοριστεί από την πρώτη στιγμή της ζωής του σύμπαντος. Λειτουργούμε σαν τα ντόμινο που στήθηκαν στη σειρά και όλη η πορεία της πτώσης τους καθορίζεται από το στήσιμο τους και το σπρώξιμο του πρώτου. Η συνείδηση κι η βούληση δεν είναι παρά ψευδαισθήσεις, μια αυταπάτη πολύπλοκων συμπλεγμάτων της ύλης που «κατάφεραν» να πείσουν τον εαυτό τους πως είναι ελεύθερα. Εδώ, βέβαια, ακούμε συνήθως μιαν απάντηση που μου φαίνεται κάπως αφελής. Ότι δηλαδή ο άνθρωπος έχει πνεύμα και ότι η αρχή της αιτιότητας, που μπορεί να ισχύει στη φύση, δεν μπορεί να επεκτείνεται στον πνευματικό κόσμο. Ότι τελικά το αν υπάρχει αυστηρή ή όχι σύνδεση αιτίων και αιτιατών στον κόσμο του πνεύματος δεν πρέπει να σχετίζεται με το πως λειτουργεί ο φυσικός κόσμος.

Η αντίρρηση είναι η εξής: Αν η ψυχή του ανθρώπου εκδηλώνεται και μέσω των πράξεων του (δηλαδή μέσω της επίδρασης των ενεργειών του στον υλικό κόσμο), η ελευθερία του δεν θα παραβίαζε την υποθετική αιτιοκρατία της υλικής πραγματικότητας;

Αν π.χ. οι νόμοι της χημείας και της βιοηλεκτρονικής καθόριζαν ότι ο εγκέφαλος μου θα λειτουργούσε έτσι ώστε ν’ «αποφασίσει» να δολοφονήσει κάποιον, η ψυχή δεν θα παραβίαζε αυτή την αιτιοκρατία αν οδηγούσε αυτό το συνοθύλευμα της ύλης, που αποτελεί το σώμα μου, στο να μην το κάνει; Μ’ αυτό το σκεπτικό, η παραδοχή της ελευθερίας της ψυχής του ανθρώπου έχει σαν πόρισμα την απόρριψη της αρχής της αιτιότητας στο σύμπαν. Κι αντίστροφα (για την ακρίβεια, αντιθετοαντίστροφα), η αρχή της αιτιότητας φαίνεται να μην αφήνει περιθώρια ελευθερίας στον άνθρωπο. Γιατί λοιπόν να καταβάπουμε προσπάθεια για οτιδήποτε; Αφού αν είναι έτσι, ό,τι είναι να γίνει, θα γίνει.

Η φυσική του 20ου αιώνα (και συγκεκριμένα η κβαντομηχανική με την αρχή της αβεβαιότητας) άνοιξε μια προοπτική σ’ αυτό το «αδιέξοδο». Ένα βασικό αξίωμα της κβαντομηχανικής ορίζει ότι ο ταυτόχρονος και απεριόριστα ακριβής προσδιορισμός όλων των παραμέτρων μιας κατάστασης (π.χ. της ταχύτητας και της θέσης ενός σωματιδίου) είναι αδύνατος. Έτσι, για να ξεπεραστεί η απροσδιοριστία που προκύπτει, εισάγεται η έννοια της πιθανότητας.

Και είναι θεμελιακής σημασίας το γεγονός ότι ο πιθανοκρατικός χαρακτήρας της κβαντομηχανικής δεν είναι αποτέλεσμα ατέλειας των μετρικών μας οργάνων ή έλλειψης επαρκούς υπολογιστικής ακρίβειας, αλλά είναι μέσα στην ίδια τη φύση των πραγμάτων. Έτσι, λοιπόν, προκύπτει ένα νέο δεδομένο. Αφού η ίδια η φύση των πραγμάτων -ή έστω, για να μην είμαστε απόλυτοι, η αδυναμία της ανθρώπινης σκέψης- δεν μπορεί να μας δώσει ακριβή στοιχεία αντίληψης των φαινομένων, ποιοι λόγοι επιβάλλουν την παραδοχή της αρχής της αιτιότητας;

Το να δεχτούμε πλέον ότι η φύση λειτουργεί αιτιοκρατικά, θα ήταν το ίδιο αυθαίρετο, από επιστημονική άποψη, με το να υποστηρίξουμε ότι δεν λειτουργεί αιτιοκρατικά. Κατ’ ανάγκη καταλήγουμε στο ότι αυτό το ζήτημα είναι κάτι πέρα και πάνω από την επιστήμη, καταντά δηλαδή θέμα της μεταφυσικής και της φιλοσοφίας.

Η αρχή της αιτιότητας, λοιπόν, στην οποία επί χιλιετίες στηρίζονται οι φυσικές επιστήμες απορρίφθηκε σταδιακά από την πλειοψηφία των επιστημών. Η ανθρώπινη σκέψη έμοιασε να παλινδρομεί σ’ ένα σκεπτικό που για τον επιστήμονα του 19ου αιώνα φαινόταν αφελές έως παράλογο: στο ότι κάθε συγκεκριμένο αίτιο μπορεί να έχει διάφορα αποτελέσματα. Πράγματι μοιάζει άτοπο. Το σύμπαν μοιάζει να στερείται λογικής, να στερείται αρχής.

Ωστόσο, νιώθω πως αυτή η απροσδιοριστία θα μπορούσε να γίνει κατανοητή σαν η ελευθερία του θεού μέσα στον κόσμο (Sorry Einstein -πάντα ήθελα να το πω αυτό). Ίσως δηλαδή, αυτή η πραγματικότητα να μην είναι ένδειξη τυχαιότητας, αλλά μιας παρουσίας. Ίσως είναι ένδειξη πως ο θεός δεν άφησε τον κόσμο στην μοίρα του, όπως υποστηρίζει η φιλοσοφία του Δεϊσμού, αλλά ότι ενεργεί διαρκώς μέσα σ’ αυτό ακόμη και σε μικροσωματιδιακό επίπεδο.

Αν τώρα συνδυάσουμε αυτά τα δεδομένα με τα πορίσματα της θεωρίας του Χάους, αυτή η επίδραση στον μικρόκοσμο θα μπορούσε να έχει δραματικές «επιπτώσεις» στη ζωή μας. Η θεωρία αυτή διερευνά το πώς μια απειροελάχιστη διαφοροποίηση στις αρχικές συνθήκες ενός ασταθούς συστήματος μπορεί να προκαλέσει μια εντελώς διαφορετική ροή των πραγμάτων. Για παράδειγμα, ένα φτερούγισμα μιας πεταλούδας στην αυλή μας θα μπορούσε να «προκαλέσει» τυφώνα στην Αμερική. (!).

Έτσι, η «ασήμαντη» διαφοροποίηση στη θέση κάποιων ηλεκτρονίων στον εγκέφαλό μας θα μπορούσε να κάνει τη διαφορά μεταξύ του να δολοφονήσουμε κάποιον ή όχι. Ακόμη και τα θαύματα αν και είναι, από στατιστική άποψη, εξωφρενικά απίθανα, δεν έρχονται σ’ αντίθεση με τους νόμους της σύγχρονης φυσικής.

Αν, λοιπόν, η ίδια η φύση λειτουργεί μ’ αυτήν την απροσδιοριστία, και μάλιστα απορρίψω και την αρχή της αιτιότητας, τι μ’ εμποδίζει να δεχτώ τελεσίδικα την ελευθερία στην ανθρώπινη συμπεριφορά; Θά ‘θελα να θέσω δύο σοβαρές αντιρρήσεις. Η «ελευθερία του θεού» για την οποία μίλησα πριν, θα μπορούσε να είναι καταλυτική και να μην αφήνει περιθώρια ελευθερίας στον άνθρωπο. Θα μπορούσαμε, δηλαδή, να γλιτώνουμε απ’ την αιτιοκρατία, αλλά να μας καθορίζει η ίδια η «ελευθερία του θεού».

Μια τέτοια ελευθερία θα λειτουργούσε για μας σαν μια αιτιοκρατία με διαφορετικό όνομα. Αλλά και εντελώς υλιστικά να δούμε το θέμα, το ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά δεν θα μπορούσε να καθοριστεί εκ των προτέρων, δεν συνεπάγεται τη δική μας ελευθερία. Γιατί φρονώ πως δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι ένα σωματίδιο κάνει «ό,τι θέλει» και πολύ περισσότερο ότι έχει βούληση επειδή δεν μπορεί να προβλεφθεί η συμπεριφορά του. Και στο κάτω – κάτω ελεύθερος άνθρωπος, για μένα τουλάχιστον, δεν είναι αυτός που κάνει «ό,τι τύχει» ή «ό,τι τού ‘ρθει» ακριβώς επειδή η ελευθερία προϋποθέτει πρόσωπο, και το πρόσωπο δεν είναι απλώς απρόβλεπτο αλλά και ικανό να επιλέγει.

Θα μπορούσε λοιπόν η μη προβλεψιμότητα της ανθρώπινης φύσης να μην οφείλεται στο ότι υπάρχει κάποια βούληση που αλληλεπιδρά σε μικροσωματιδιακό επίπεδο με τον εγκέφαλο, αλλά να είναι αποτέλεσμα του ότι μέσα σ’ αυτόν εκτυλίσσονται τυχαία μικροσωματιδιακά «παιχνίδια». Έτσι το μόνο που φαίνεται να εξασφαλίζουμε μ’ αυτούς τους συλλογισμούς είναι το ότι δεν είμαστε σίγουροι πως είμαστε ανελεύθεροι. Τέλος πάντων. Είναι κι αυτό ένα βήμα.

Ωστόσο, όλο αυτό το σκεπτικό, μου φαίνεται ότι κρύβει μια παγίδα. Κι αυτή είναι ότι μοιάζει να ταυτίζει την πραγματική φύση και την αλήθεια με αυτό που μπορούμε να ερευνήσουμε. Αυτό είναι εντελώς αυθαίρετο, γιατί όπως ο κόσμος που ζούμε θα μπορούσε να υπάρχει ακόμη κι αν δεν ζούσαμε μέσα σ’ αυτόν, και επομένως δεν θα τον αντιλαμβανόμασταν, έτσι μπορεί κάλλιστα να υφίστανται άλλες πραγματικότητες κι αλήθειες που δεν μπορούμε να συλλάβουμε.

Μπορεί εμείς να νομίζουμε ότι αν ρίξουμε ένα κέρμα, θα πέσει κορώνα ή γράμματα.

Ίσως κάποιοι σκεφτούν ότι μπορεί να σταθεί όρθιο. Πιθανώς όμως ποτέ να μην φανταστούν ότι το κέρμα ίσως κοπεί στη μέση μόλις το πετάξουμε ή ότι θα λιώσει μέχρι να πέσει ή ακόμη ότι μια ριπή ανέμου θα το πάρει στέλνοντας το στο μεσοδιάστημα. Μ’ αυτό το σκεπτικό, η αρχή της αιτιότητας μπορεί ούτε να ισχύει, ούτε να μην ισχύει. Κι ίσως το να ψάχνουμε να βρούμε απαντήσεις σε τέτοιου είδους ερωτήματα, αποκλείοντας την πιθανότητα της υπέρλογης πραγματικότητας, να είναι τόσο μάταιο, όσο και το να αναρωτιόμαστε με ποια πλευρά έπεσε το κέρμα, τη στιγμή που αιωρείται κάπου κοντά στον Κρόνο…

Κβάντο /Κβαντωμένο
Γενικά στη φυσική, ο όρος κβάντο ή κβάντουμ αναφέρεται σε μια αδιάστατη μονάδα ποσότητας, ένα “ποσό από κάτι”. Είναι δηλαδή η μικρότερη δυνατή μονάδα της «έννοιας» στην οποία αναφέρεται και όλες οι ποσότητες αυτής της έννοιας είναι πάντα ακέραια πολλαπλάσια αυτής της μονάδας. Δεν μπορούν να υπάρξουν δεκαδικές ποσότητες. Για παράδειγμα ένα κβάντο φωτός είναι μία μονάδα φωτός (ή αλλιώς φωτόνιο) και οι αναφορές σε κβάντα φωτός γίνονται πάντα με ακέραιους αριθμούς.

Έτσι παρόλο που η λέξη κβάντο επινοήθηκε αρχικά για να περιγράψει τα “πακέτα ενέργειας” που λέγονται φωτόνια και από τα οποία αποτελείται το φως, τελικά ολόκληρη η θεωρία πήρε αυτό το όνομα, κβαντομηχανική. Αυτό δείχνει το πόσο ριζοσπαστική φαινόταν τότε η ιδέα ότι υπάρχουν φυσικά μεγέθη που παίρνουν μερικές μόνο τιμές από τις άπειρες διαθέσιμες.

Ο πρώτος που ανέφερε ότι ένα φυσικό μέγεθος είναι κβαντωμένο ήταν ο Νιλς Μπορ. Ο Δανός φυσικός ισχυρίστηκε ad hoc στο ατομικό του μοντέλο ότι το περιφερόμενο γύρω από τον πυρήνα ηλεκτρόνιο θα μπορούσε να “καταλάβει” μόνο κάποιες “επιτρεπόμενες τροχιές”, στις οποίες η στροφορμή θα έπαιρνε κάποιες συγκεκριμένες τιμές, θα ήταν δηλαδή κβαντισμένη. Αυτή ήταν μια εξαιρετική επίδειξη ευφυίας και διαίσθησης καθώς αυτός ο ισχυρισμός περιφρονούσε βασικά αξιώματα του όλου οικοδομήματος της φυσικής όπως κληρονομήθηκε από τον Νεύτωνα. Βάση αυτού του μοντέλου κατόρθωσε να εξηγήσει θεωρητικά το τότε γνωστό φάσμα του υδρογόνου, κάτι ακατόρθωτο μέχρι τότε.

Το φαινόμενο σήραγγας ή κβαντοσηράγγωση είναι το φαινόμενο κατά το οποίο ένα κβαντικό σωματίδιο διασχίζει ένα φράγμα σωματιδίων, το οποίο φαίνεται πως είναι απίθανο να ξεπεραστεί. Το φαινόμενο παίζει ρόλο στην πυρηνική σύντηξη και σε εφαρμογές στη μικροηλεκτρονική. Προτάθηκε θεωρητικά στις αρχές του 20ού αιώνα και έγινε αποδεκτό ως φυσικό φαινόμενο στα μέσα του αιώνα αυτού. Σύμφωνα με την εξίσωση του Σρέντιγκερ ένα σωματίδιο έχει πιθανότητα να βρεθεί σε μια περιοχή που απαιτεί ενέργεια περισσότερη από αυτήν που έχει το σωματίδιο. Μια τέτοια περιοχή ονομάζεται φράγμα δυναμικού.

Όταν το φράγμα δυναμικού έχει άπειρο βάθος, τότε η πιθανότητα μηδενίζεται, δηλαδή είναι αδύνατον το σωματίδιο να βρεθεί μέσα στο φράγμα. Όταν όμως το μήκος είναι πεπερασμένο και από την άλλη μεριά του φράγματος υπάρχει μια περιοχή που απαιτεί λιγότερη ενέργεια από αυτήν που έχει το σωματίδιο, τότε το σωματίδιο έχει πιθανότητα να βρεθεί στην άλλη περιοχή όπως και μέσα στο φράγμα. Η πιθανότητα όμως μειώνεται εκθετικά μέσα στο φράγμα. Με άλλα λόγια αν ένας μεγάλος αριθμός σωματιδίων βρεθεί στη μία περιοχή ένα μικρό ποσοστό θα καταφέρει να διαπεράσει το φράγμα.

Πώς η τεχνολογία θα μεταλλάξει την ανθρωπότητα;

Ήταν ένας γενετιστής, ένας ογκολόγος, μία ρομποτική τεχνολόγος, μια ερευνήτρια της τεχνητής νοημοσύνης και μία συγγραφέας. Όσα θα μπορούσαν να πουν μεταξύ τους, θα μπορούσαν να μοιάζουν με ανέκδοτο. Δεν είναι όμως! Είναι μια πραγματικότητα για το μέλλον που έρχεται και με την τεχνολογική ανάπτυξη που φέρνει, θα μεταλλάξει την ανθρωπότητα.

Για το μέλλον της ανθρωπότητας και πώς αυτό θα εξελιχθεί μίλησαν στους New York Times, κατά σειρά o George Church, ο Siddhartha Mukherjee, η Cathrine Mohr, η Regina Barzilay και η Jenifer Egan.

Θα επιλέγουμε τα γονίδια των παιδιών μας;

Για χρόνια οι έγκυες γυναίκες κάνουν αμνιοπαρακέντηση για να ελέγξουν αν το έμβρυο παρουσιάζει κάποιο πρόβλημα υγείας. Τα δε ζευγάρια που κάνουν εξωσωματική γονιμοποίηση μπορούν να ελέγξουν τα έμβρυά τους για γενετικές ανωμαλίες. Το μέλλον σύμφωνα με τους επιστήμονες που μίλησαν στους New York Times, θα είναι σχεδόν τρομακτικό.

Ήδη οι υπάρχουσες μέθοδοι προγεννητικού ελέγχου μας επιτρέπουν να εντοπίζουμε ασθένειες και να αποφύγουμε τη μετάδοση των «κακών» γονιδίων μας, αλλά αυτή η ίδια τεχνολογία θα μας επιτρέψει στο μέλλον να διαλέγουμε και τα «καλύτερα» γονίδια μας – αυτά δηλαδή που πραγματικά θα θέλαμε να μεταδώσουμε στα παιδιά μας.

Καθώς οι τεχνολογίες που επιτρέπουν τέτοιους ελέγχους γίνονται πιο εύκολες, πιο φθηνές και πιο αξιόπιστες, όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα διαβαίνουν τον Ρουβίκωνα των ορίων της επιστήμης, στην προσπάθειά τους να κάνουν ότι το δυνατόν καλύτερο για το παιδί που θα θέλουν να φέρουν στον κόσμο.

Μία εκδοχή θα είναι να να γίνεται σύλληψη στον σωλήνα και αφού γίνει βιοψία στα έμβρυα και ανάλυση των παραλλαγών των γονιδίων τους, οι γονείς να διαλέγουν το έμβρυο με τον επιθυμητό συνδυασμό που θα εμφυτεύεται στη μήτρα. Μια άλλη θα μπορούσε να είναι η τροποποίηση γονιδίων. Αν κάποιος για παράδειγμα έχει μια κληρονομική διαταραχή, οι επιστήμονες θα μπορούν να επεξεργάζονται το σπέρμα, να τροποποιούν το «χαλασμένο» γονίδιο και να το αντικαθιστούν με DNA που έχει σχεδιαστεί και συντεθεί σε υπολογιστικές μηχανές.

Για να καταλάβουμε πως θα λειτουργούσε κάτι τέτοιο είναι σαν να έχει γίνει ένα τυπογραφικό λάθος σε μια εγκυκλοπαίδεια, να έχει για παράδειγμα τυπωθεί η λέξη αυτός αντί για αυτή και να δίνει κάποιος μια υπολογιστική εντολή ώστε να ανατρέξει ο διορθωτής στον 5ο τόμο, στη σελίδα 457, στην τελευταία γραμμή της πέμπτης παραγράφου και όπου βρει το «αυτός» να το μετατρέψει σε «αυτή».

Ορισμένες γονιδιακές θεραπείες που βρίσκονται εν εξελίξει περιλαμβάνουν την προσθήκη γονιδίων που λείπουν, άλλες την αφαίρεση τοξικών εκδόσεων γονιδίων και μερικές περιλαμβάνουν την ακριβή επεξεργασία τους. Και ναι, κάποιες από αυτές έχουν ήδη εγκριθεί για εφαρμογή σε ανθρώπους.

Θα είμαστε λοιπόν όλοι υγιείς; Δεν είναι και τόσο σίγουρο γιατί όπως σημειώνουν οι συνομιλητές των New York Times. Όταν ακόμη και σήμερα μια εξωσωματική είναι ακριβή για τον μέσο πολίτη, δεν αποκλείεται να οδηγηθούμε σε μια εποχή όπου η ανισότητα θα διευρυνθεί ακόμη περισσότερο, με μια γονιδιακά μεταλλαγμένη και υγιή ελίτ από τη μία και μία άρρωστη κατώτερη τάξη από την άλλη.

Θα αλλάξει η τεχνητή νοημοσύνη την ιατρική;

Ήδη στις μέρες μας η Google και το Facebook καταγράφουν κάθε ηλεκτρονικό μας ίχνος, χτίζοντας ένα αλγοριθμικό μοντέλο που προσωποποιεί την εμπειρία του χρήστη στο διαδίκτυο. Κάτι αντίστοιχο θα μπορούσε να γίνει και στην ιατρική.

Σύμφωνα με τους New York Times, η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να φέρει την επανάσταση στα νοσοκομεία. Με αφορμή την προσωπική της περιπέτεια με τον καρκίνο, μία από ερευνήτριες που μιλούν στην εφημερίδα, έχει αρχίσει να αναπτύσσει ένα υπολογιστικό πρόγραμμα το οποίο θα συλλέγει και θα διαβάζει εκατοντάδες μαστογραφίες και θα αξιολογεί τα στοιχεία ώστε να βγάζει συμπεράσματα. Στόχος είναι τα μηχανήματα να χρησιμοποιούν το σύνολο της εικόνας της μαστογραφίας κι όχι μόνο όσα μπορεί να αξιολογήσει το ανθρώπινο μάτι. Μέσα από την αλγοριθμική ανάλυση των δεδομένων ένα τέτοιο πρόγραμμα θα μπορούσε ακόμη και να προβλέψει ποιες είναι οι πιθανότητες να εκδηλώσει κάποιος καρκίνο και σε ποιο διάστημα.

Οι εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης θα βρουν προσφιλές χώρο και στον τομέα της χειρουργικής. Ήδη μικροσκοπικά ρομπότ με κάμερες διεισδύουν στον ανθρώπινο οργανισμό, δίνοντας πλήρης εικόνα στους χειρουργούς για το τι συμβαίνει στο σημείο που χειρουργούν. Φανταστείτε τι θα μπορούσε να συμβεί αν όλα αυτά τα βίντεο και οι ιατρικές αποφάσεις και κινήσεις των χειρούργων συγκεντρώνονταν σε μία βάση δεδομένων, που με τη βοήθεια των τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούσε να αξιολογεί την κάθε κατάσταση και να προτείνει το επόμενο βήμα, πριν καν το σκεφτεί ο χειρούργος.

Εφαρμογές σαν αυτές δεν έγκεινται στο να αναγνωρίζουν απλά εικόνες και ήχους, όπως κάνουν τα σημερινά μηχανήματα, αλλά στο να καταλαβαίνουν και να ερμηνεύουν το περιεχόμενο τους.

Θα ζούμε περισσότερo και πιο ευτυχισμένα;

Η επανάσταση της τεχνολογίας σύμφωνα με τους συνομιλητές των New York Times θα μας κάνει να ζούμε περισσότερο. Θα μας κάνει όμως να ζούμε και πιο ευτυχισμένα;

Το ζήτημα αυτό θα πρέπει να εξεταστεί από δύο σκοπιές. Το ένα είναι η επέκταση της μακροζωίας και το άλλο η αντιστροφή της γήρανσης. Το πρόβλημα με την επέκταση της μακροζωίας είναι πως αν δεν προνοήσουμε θα μπορούσαμε να επεκτείνουμε τα ασθενέστερα χρόνια της ζωής μας, κάτι που δεν είναι αυτό που θέλουμε. Η αντιστροφή της γήρανσης, από την άλλη πλευρά, είναι αυτό που αναζητούμε και είναι ελπιδοφόρο ότι υπάρχουν αρκετά παραδείγματα που έχει επιτευχθεί μέσω γενετικής παλαιά κι ενήλικα κύτταρα να επανέλθουν σε εμβρυϊκό στάδιο.

Μετά την απο-γήρανση μπορούμε πια να θέσουμε την ευτυχία ως στόχο, λένε στην εφημερίδα οι ειδικοί. Όπως σημειώνουν έχουμε θέσει ως στόχους απλά μέτρα όπως η μείωση της χοληστερόλης, αλλά μόλις αρχίζουμε να μελετάμε γενετικά τα συμπεριφορικά φαινόμενα που σχετίζονται με την ευτυχία.

Είναι αλήθεια ότι οι μηχανές μπορούν να μας βοηθήσουν να επιτύχουμε τους στόχους μας καλύτερα από ότι μπορούμε να κάνουμε μόνοι μας. Χρησιμοποιούμε ήδη τεχνολογία για να επεκτείνουμε τη γνωστική μας ικανότητα – για παράδειγμα, με την αυτόματη μετάφραση μπορούμε να διαβάζουμε έγγραφα σε ξένες γλώσσες που δεν γνωρίζουμε. Γιατί να μην μπορούμε να επεκτείνουμε αυτή τη γνωστική βοήθεια στην ευτυχία; Η ευτυχία σημαίνει διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικούς ανθρώπους, αλλά συχνά συνδέεται με συγκεκριμένες συμπεριφορές. Τα μηχανήματα έχουν τεράστια ικανότητα να θυμούνται τις ενέργειές μας και να προβλέπουν τη μελλοντική μας συμπεριφορά. Αυτό τους δίνει τη δυνατότητα και να μας βοηθήσουν να τροποποιήσουμε τη συμπεριφορά μας, ώστε να γίνουμε ο καλύτερος εαυτός μας.

Σε κάθε περίπτωση πάντως δεν πρέπει να ξεχνάμε μια βασική αλήθεια για την ανθρώπινη ζωή: H παροδικότητα είναι αυτή που την κάνει και πολύτιμη. Ο αναπόφευκτος θάνατος επιβάλλει στην εφήμερη ζωή μας νόημα.

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Ησιόδεια έπη - Θεογονία, Δομή και θέματα

Στη χειρόγραφη παράδοση η Θεογονία (καταγωγή και γενεαλογία τριακοσίων περίπου θεών) έχει 1.222 στίχους, και από αυτούς οι τελευταίοι 93 θεωρούνται μεταγενέστερη διασκευή. Πρόκειται, επομένως, για έργο συγκριτικώς μικρής ή μέσης, έστω, έκτασης, ισόστιχο περίπου με μια μεγάλη ομηρική ραψωδία. Παρά ταύτα, η αίσθηση από την ακρόαση ή την ανάγνωση του ποιήματος είναι πως έχουμε να κάνουμε με επιβλητική σύνθεση. Tούτο οφείλεται τόσο στην ποικιλία και στην εναλλαγή των επιμέρους θεμάτων όσο και στην ιδιόρρυθμη ποιητική σύνταξη, η οποία κυμαίνεται μεταξύ υμνολογίας, επικής αφήγησης, αλλά και λυρικής έκφρασης. Aπό την άποψη αυτή, ο Hσίοδος θεωρήθηκε πρόδρομος του αρχαϊκού λυρισμού, που χρονικά απέχει ελάχιστα από αυτόν.
 
H Θεογονία αρθρώνεται σε πέντε μεγάλες θεματικές ενότητες, καθεμιά με τις διαιρέσεις και τις υποδιαιρέσεις της, οι οποίες υπακούουν συνήθως σε κανόνες συμμετρίας, που παράγει κάποτε ισόστιχες δεκαδικές στροφές. H αυτονομία πάντως των μερών και των μορίων του έργου είναι σχετική· δεν καταργεί την ενότητά του, διάφορη οπωσδήποτε από την αφηγηματική ροή του ηρωικού έπους, της Iλιάδας και της Oδύσσειας.
 
H πρώτη θεματική ενότητα εκτείνεται στους στ. 1-115 και συστήνει το ευρύτερο προοίμιο του έργου. H σύνταξή του ελέγχεται κυκλική, με επίκεντρο τον ύμνο των Mουσών· εδώ ακούγονται πρωθύστερα η γέννησή τους από τον Δία και τη Mνημοσύνη, η είσοδός τους στον Όλυμπο, τα ονόματα και τα έργα τους, η σχέση τους με τους αοιιδούς.
 
H δεύτερη θεματική ενότητα ιστορεί την κοσμογονία και τη θεογονία από τον Oυρανό έως τον Kρόνο (στ. 116-452). Προτάσσονται η γένεση και η γενεαλογία του Xάους, της Γης και του Oυρανού (στ. 116-154). Έπεται ο ευνουχισμός του Oυρανού από τον Kρόνο, και σ' αυτό το πλαίσιο η γέννηση της Aφροδίτης (στ. 154-210). Oι στ. 211-232 γενεαλογούν τα παιδιά της Nύχτας και τους απογόνους της Έριδας. Aκολουθεί η γενεαλογία του Πόντου και της Γης (στ. 233-336), και επιβάλλονται οι γενεαλογίες του Ωκεανού και της Tηθύος, του Yπερίονα και της Θείας, του Kρείου και της Eυρύβιας, της Στυγός και του Πάλλαντα, της Φοίβης και του Kοίου, για να κλείσει η ενότητα με τον ύμνο της Eκάτης (στ. 233-452).
 
H άλλη θεματική ενότητα ορίζει το κέντρο της Θεογονίας, καθώς αφιερώνεται στη γέννηση, στην αριστεία και στην οριστική κυριαρχία του Διός (στ. 453-885). Oι γάμοι του Διός, που επιμερίζονται στην ένωση του θεού με τη Mήτιδα, τη Θέμιδα, την Ωκεανίδα Eυρυνόμη, τη Mνημοσύνη, τη Λητώ και την Ήρα, απολήγουν στην αυτόματη γέννηση της Aθηνάς από το κεφάλι του Δία, και του Hφαίστου από την Ήρα (στ. 886-929).
 
Tο επίμετρο της Θεογονίας (στ. 930-1022), κατά πάσα πιθανότητα διασκευασμένο, γενεαλογεί πρώτα ζεύγη θεών με θεές ή ηρωίδες, ύστερα ζεύγη θεαινών με θνητούς ήρωες. H σύνθεση κλείνει με νέα προσφώνηση του ποιητή προς τις Mούσες, η οποία θεωρήθηκε αρχή άλλου ποιήματος.