Τετάρτη 14 Νοεμβρίου 2018

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Χοηφόροι (306-344)

ΧΟ. ἀλλ᾽ ὦ μεγάλαι Μοῖραι, Διόθεν
τῇδε τελευτᾶν,
ᾗ τὸ δίκαιον μεταβαίνει.
ἀντὶ μὲν ἐχθρᾶς γλώσσης ἐχθρὰ
310 γλῶσσα τελείσθω· τοὐφειλόμενον
πράσσουσα Δίκη μέγ᾽ ἀυτεῖ·
ἀντὶ δὲ πληγῆς φονίας φονίαν
πληγὴν τινέτω. δράσαντα παθεῖν,
τριγέρων μῦθος τάδε φωνεῖ.

ΟΡ. ὦ πάτερ αἰνόπατερ, τί σοι [στρ. α] 315
φάμενος ἢ τί ῥέξας
τύχοιμ᾽ ἂν ἕκαθεν οὐρίσας,
ἔνθα σ᾽ ἔχουσιν εὐναί,
σκότῳ φάος ἀντίμοιρον;
320 χάριτες δ᾽ ὁμοίως
κέκληνται γόος εὐκλεὴς
†προσθοδόμοις Ἀτρείδαις.

ΧΟ. τέκνον, φρόνημα τοῦ θανόντος οὐ δαμά- [στρ. β]
325 ζει πυρὸς μαλερὰ γνάθος,
φαίνει δ᾽ ὕστερον ὀργάς·
ὀτοτύζεται δ᾽ ὁ θνῄσκων,
ἀναφαίνεται δ᾽ ὁ βλάπτων.
πατέρων δὲ καὶ τεκόντων
330 γόος ἔνδικος ματεύει,
τὸ πᾶν ἀμφιλαφὴς ταραχθείς.

ΗΛ. κλῦθί νυν, ὦ πάτερ, ἐν μέρει [ἀντ. α]
πολυδάκρυτα πένθη.
δίπαις τοί σ᾽ ἐπιτύμβιος
335 θρῆνος ἀναστενάζει.
τάφος δ᾽ ἱκέτας δέδεκται
φυγάδας θ᾽ ὁμοίως.
τί τῶνδ᾽ εὖ, τί δ᾽ ἄτερ κακῶν;
οὐκ ἀτρίακτος ἄτα;

340 ΧΟ. ἀλλ᾽ ἔτ᾽ ἂν ἐκ τῶνδε θεὸς χρῄζων
θείη κελάδους εὐφθογγοτέρους·
ἀντὶ δὲ θρήνων ἐπιτυμβιδίων
παιὼν μελάθροις ἐν βασιλείοις
νεοκρᾶτα φίλον κομίσειεν.

***
ΧΟΡΟΣ
Αλλ᾽ ω Μοίρες μεγάλες, ας δώσει ο θεός
ένα τέλος καλό
σ᾽ αυτούς πὄχουν το δίκιο μαζί τους.
«Με γλώσσα εχθρικιά η γλώσσα η εχθρικιά
310 να πλερώνεται πρέπει» φωνάζει τρανά
που ξοφλά τα χρωστούμενα η Δίκη.
«Κι αντί φόνου πληγή πάλι φόνου πληγή
να πλερώνεται· κάμεις, θα βρεις»
ο παμπάλαιος ο μύθος φωνάζει.

ΟΡΕΣΤΗΣ
Πατέρα μου, άμοιρε πατέρα,
τί τάχ᾽ αν πω, ή τί αν σου κάμω,
θα σ᾽ έφταν᾽ από δω μακριά
στη γη που σε κρατεί αυτού χάμω;
Όμοια το φως με το σκοτάδι
320 έχουνε μοίρα· και για μας
λογιέται, τους Ατρείδες, χάρη
ο ένδοξος θρήνος μας μπροστά
σ᾽ αυτό το αρχαίο μας παλάτι.

ΧΟΡΟΣ
Καλέ μου, η καταλύτρα της φωτιάς
η δύναμη δεν την δαμάζει
και τη ψυχή του πεθαμένου·
μια μέρα η οργή του και ξεσπά
κι από το θρηνολόγημα του σκοτωμένου
στη μέση ο εκδικητής πηδά.
Και τους πατέρες τους γονιούς
ο θρήνος, από κείνους που ταιριάζει,
330 στη γη των μέσα τους αναζητά
κι ολούθε ολόχυτος ταράζει.

ΗΛΕΚΤΡΑ
Άκου λοιπόν στη σειρά μου και μένα
πολύκλαυτα πένθη, πατέρα·
σε κλαίει ο επιτάφιος θρήνος
των δυο των παιδιών σου εδώ πέρα,
που, ικέτες μαζί κι εξορίστους,
τα δέχτηκε αυτό σου το μνήμα·
ποιό ᾽ν᾽ το καλό στη ζωή τους,
και ποιό ᾽ν᾽ το κακό που τους λείπει;
δεν είν᾽ απολέμητ᾽ η μαύρη τους μοίρα;

ΧΟΡΟΣ
340 Μα όταν θέλει ο θεός, μπορεί μ᾽ όλα αυτά
πιο φαιδρόηχες φωνές να σηκώσει ξανά
κι αντίς νεκρικά μοιρολόγια,
νεογέμιστο μες στα παλάτια χαράς
ο Παιάνας κρατήρα να στήσει.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ

Κρίσις είναι το αποτέλεσμα μιας κρισίμου καταστάσεως όχι το αίτιον. Το ρήμα κρίνω σημαίνει κυρίως ξεχωρίζω. Κρίσις είναι το ρήγμα που προκαλεί η αναταραχή, ο κοινωνικός σεισμός.
 
Όταν σε κοινωνία ανθρώπων, πολιτικά διαρθρωμένη, συσσωρεύεται ενέργεια, όταν ηλεκτρίζεται η ατμόσφαιρα, τότε, όσοι συνειδητοποιούν την κατάσταση ή τείνουν σε περαιτέρω όξυνση ή αναζητούν τρόπους διαχειρίσεως του ενεργειακού αποθεματικού. Η προσπάθεια θα καταλήξει σε δίλημμα που στην κλασσικώτερη του μορφή είναι: πόλεμος ή ειρήνη. Το δίλημμα το οποίον προβάλλει και ζητεί απάντηση μπορεί (αναλόγως των ταγών της πολιτικοστρατιωτικής ηγεσίας) να οδηγήσει σε διευθέτηση ειρηνική ή πολεμική σύρραξη.
 
Η κρισιμώτερη φάση ενός πολέμου είναι η προ της αρχής αυτού κατάσταση. Εδώ ζυγίζονται οι δυνάμεις, υλικές και ηθικές, των εμπολέμων, εδώ συνειδητοποιείται ότι από ένα ναι ή ένα όχι εξαρτάται η σωτηρία ή η απώλεια.
 
Ο ιστορικός Θουκυδίδης πολλαπλώς επαινούμενος σήμερον για πολλές αρετές του σε όλον τον κόσμο, είναι, ως πιστεύω, ο δεινότερος αναλυτής της εν γένει κρίσεως. Συνειδητοποιεί από την αρχή το μέγεθος του πολέμου (magnitudo belli) που τείνει να ξεσπάσει, παρακολουθεί την όξυνση της εντάσεως, αναλύει με απαράμιλλες δημηγορίες αντιπάλων τις δρώσες δυνάμεις στην ιστορία και, όταν εισέλθει πλέον στον πόλεμο, επισημαίνει επί μέρους κρίσιμες καταστάσεις που οδηγούν στην κορύφωση, σε κάποιο ισχυρό πλήγμα που κρίνει τον πόλεμο, δηλ. αφήνει να φανεί ποιος  διαφαίνεται ως νικητής.
 
Ο Θουκυδίδης με ανέφικτη διεισδυτικότητα επεσήμανε τα κομβικά σημεία όχι μόνον του ιδικού του πολέμου, του Πελοποννησιακού, αλλά κάθε πολεμικού γεγονότος.
 
 Κομβικά είναι τα σημεία που χρειάζεται απόφαση. Έχω παρατηρήσει ότι τα κρίσιμα σημεία στην εξέλιξη ενός πολέμου είναι εκείνα που στην παραδεδομένη, αποδεκτή γενικώς γραμμή προβάλλεται ένα ΟΧΙ, κάποια ένταση που εκφράζεται ως διχασμός. Εδώ ο Θουκυδίδης επιθυμών να φωτίσει ακριβώς αυτά τα δύσλυτα σημεία παρενείρει τις δημηγορίες του, που είναι το αποκορύφωμα του ρητορικού και πολιτικού λόγου. Είναι 40 πλήρεις λόγοι, σύντομοι, πυκνοί και δυσνόητοι, που απαιτούν για την ερμηνεία τους φιλολογικό οπλισμό, άρτια ιστορική σκέψη και φιλοσοφική προδιάθεση. Ιδού μερικές περιπτώσεις όπου παραμερίζεται η στρατιωτική εμπειρία και ικανότητα και απαιτείται αποδοχή ένος ενός ΝΑΙ ή ενός ΟΧΙ: Σε μια δύναμη (π.χ. των Αθηνών) έρχεται να προστεθεί άλλη (των Κερκυραίων): Η αποδοχή των Κερκυραίων στην αθηναϊκή συμμαχία θα βλάψει τους Κορινθίους. Οι Αθηναίοι είναι ενώπιον ασυδωπήτου διλήμματος: να  δεχθούν ή όχι;
 
Άλλη περίπτωση!
 
Να σεβασθούν την ουδετερότητα των Μηλίων ή να ζητήσουν την ένταξή των στην Αθηναϊκή ναυτική αυτοκρατορία. Και από της πλευράς των Μηλίων το δίλημμα είναι ανάλογο! να αποδεχθούν τους Αθηναίους ή να αντισταθούν; Άλλο! να ανοίξομε μέτωπο στη Σικελία ή όχι;
 
Μια εντελώς νέα άποψη σε μια κολοσσιαία κρίση που αναφέρεται στη Λέσβο. Καίρια η σημασία της νήσου, ιδίως της Μυτιλήνης για την Αθηναϊκή ναυτική αυτοκρατορία του Αιγαίου. Αποστατεί η Λέσβος: Η αποστασία αυτή είναι πελώριο ρήγμα για την Αθήνα. Αλίσκεται στη συνέχεια η Μυτιλήνη και ανακτάται η Λέσβος. Ερώτημα  πώς θα αντιμετωπίσουν οι Αθηναίοι τους Μυτιληναίους; Δικαστές οι Αθηναίοι στην Πνύκα. Είναι η κυβέρνηση της πόλεως. Το πιο διευρυμένο υπουργικό συμβούλιο στον κόσμο. Ποιοι συμμετέχουν σ' αυτό; Οι  βουλόμενοι. Και το πιο εντυπωσιακό από όλα! δεν έχει πρωθυπουργό.
 
Η κυβέρνηση αυτή του αθηναϊκού βίου, όχι της έμμεσης αλλά της άμεσης δημοκρατίας αποφασίζει να θανατωθούν όλοι οι άνδρες της Μυτιλήνης και να πωληθούν ως δούλοι γυναίκες και παιδιά. Αμέσως στέλλουν ένα πλοίο στη Μυτιλήνη με εντολή να εκτελεσθεί αμέσως η απόφαση. Το ίδιο όμως βράδυ οι Αθηναίοι λέγεται ότι μεταμελήθηκαν. Τους φάνηκε σκληρή η απόφαση. Και εζήτησαν επανεξέταση για την επομένη. Ο ιστορικός του πολέμου παραθέτει εκτενώς τα λεχθέντα κατ' αυτήν την δεύτερη ημέρα. Δεν υπεισέρχομαι εδώ στην πιστότητα ή όχι των λεχθέντων. Σημασία έχει ότι η συνέλευση αυτή κατέληξε σε διαφορετική απόφαση επιεικέστερη της πρώτης. Οι Αθηναίοι έστειλαν αμέσως άλλο πλοίο να εμποδίσει την εκτέλεση της πρώτης αποφάσεως. Το δεύτερο πλοίο έφθασε «στο τσακ» και αυτό θεωρείται ως ένα από τα πιο εντυπωσιακά «ρεπορτάζ» της ιστορίας, πρόσφορο για κινηματογράφηση.
 
Είναι τόσο σημαντικός αυτός ο χειρισμός, ώστε ήδη στο ΄Ομηρο ο μήστωρ φόβοιο αποτελούσε χαρακτηριστικό κορυφαίο μεγάλου ηγέτου. Ο μήστωρ του δέους γνωρίζει να ενσπείρει τρόμο (να είναι τρομοκράτης) και να αποσείει ο ίδιος τον φόβο από τον εαυτό του για να έχει άδειαν.
 
Οι Αθηναίοι στην περίπτωση της Μυτιλήνης είχαν σκοπό να τρομοκρατήσουν τους Μυτιληναίους και να αποτρέψουν άλλες αποστασίες στο Αιγαίο. Κυρίως απέβλεπαν στην εκτέλεση των πρωταιτίων (των χιλίων που ξεχώρισαν). Αν άρχιζαν με τους χιλίους, θα είχαν αντίδραση. Και τί έπραξαν. Προέβαλαν το μείζον με την πρώτη απόφαση για να επιτύχουν το έλασσον. Η πρώτη απόφαση δεν ελήφθη για να εκτελεσθεί. ΄Ηταν απλώς προοίμιο της δεύτερης (της οριστικής), που εξετελέσθη. Οι Μυτιληναίοι δεν εσώθησαν συμπτωματικά. Υπήρξε μεθόδευση με την αντιμετώπιση σε δύο επίπεδα. Στην άποψή μου αυτή σημειωτέον βρήκα μεγάλο έρεισμα στον ιστορικό και γεωγράφο Στράβωνα, ο οποίος παρουσιάζει το δεύτερο πλοίο να φθάνει μία ολόκληρη ημέρα θάττον, δηλ. ενωρίτερα από κάποιο χρονικό σημείο που είχε ορισθεί η εκτέλεση.
 
Η θέση μου αυτή αναθεωρεί βεβαίως την κρατούσα περί Θουκυδίδου άποψη ως πιστου και αντικειμενικού αφηγητού, αλλά από την άλλη άποψη τον αναβιβάζει ως διδάσκαλο της πολιτικής και δεινό αναλυτή των κρίσεων. ΄Εχει πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στην ενάσκηση της πολιτικής το να εμφανίζεται κάτι «ως από μηχανής» στο κρισιμώτερο σημείο.
 
Αλλά ο Θουκυδίδης δεν υποδεικνύει μόνον πώς θα αντιμετωπίσομε μερικώτερες κρίσεις. Είναι ο ιστορικός που στα 431 π.Χ. αντελήφθη βαθύτερα από κάθε άλλο ότι η Ελλάς μπορούσε να μεγαλουργήσει αλλά με ίσες πιθανότητες και να καταβαραθρωθεί. ΄Εσκυψε με πολύ ενδιαφέρον και την εμβρίθεια μεγάλου ιατρού να διαπιστώσει ποιες δυνάμεις δρουν και ενώ παρέχουν την ελπίδα θριάμβου και μεγαλείου αποδεικνύονται καταστροφικές από κακή εκτίμηση. Η Ελλάς από κακή εκτίμηση κυρίως πολιτειακής φύσεως έγινε ερειπιώνας.
 
Ενας λόγιος του 1ου αι. π.Χ. ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, θα προτιμούσε να είχε λησμονηθεί αυτός ο πόλεμος που τόσο μας πικραίνει. Θα προτιμούσε να μη τον είχε αφηγηθεί ο Θουκυδίδης. Νεώτερος πολύ γνωστός ιστορικός και πολιτισμολόγος, ο Arnold Toynbee, θα μας πει ότι με τον Πελοποννησιακό πόλεμο έγινε κάτι χειρότερο  Η Ελλάς αυτοκτόνησε.
 
Κάτι παραπάνω! οι συνέπειες του αυτοχειριασμού εκδηλώθηκαν πολλούς αιώνες κατόπιν για να επαληθεύσει και εδώ ότι μια συμφορά ή ένα μεγάλο γεγονός υποθηκεύει το μέλλον και των απογόνων μας σε μεγάλη προοπτική του χρόνου. Η διαπίστωση αυτή επαυξάνει τις ευθύνες μας.
 
Η κορυφαία των επιστημών, η πολιτική, αυτό ακριβώς διδάσκει. Τί; Το ορθοτομείν εν καιρώ (εν κρισίμω καταστάσει).

Ο Αριστοτέλης και τα αίτια της ακρατούς συμπεριφοράς


Με δεδομένο ότι για τους περισσότερους ως ακρατής ορίζεται ο άνθρωπος που προβαίνει σε ανάρμοστες και επιζήμιες για τον εαυτό του συμπεριφορές, παρότι γνωρίζει ότι ενεργεί εσφαλμένα, είναι φανερό ότι το ζήτημα δεν αφορά τη γνώση της ορθής πράξης, αλλά την αδυναμία χαλιναγώγησης των παθών που κάνει τον άνθρωπο να λειτουργεί ανεξέλεγκτα: «Όλος ο κόσμος λοιπόν θεωρεί ότι ο ακρατής, μολονότι ξέρει ότι κάνει πράγματα ευτελή και αξιοκατάκριτα, όμως τα κάνει, κινημένος από το πάθος του, ενώ ο εγκρατής, ξέροντας ότι οι επιθυμίες του είναι ευτελείς και αξιοκατάκριτες, δεν τις ακολουθεί, χάρη στο λογικό του» (1145b 1, 9 και 1145b 1, 13-16).

Από αυτή την άποψη, ο ακρατής παρουσιάζεται δέσμιος (πραγματικό έρμαιο) των παθών του, που ενδίδει στη συνειδητή υπονόμευση του εαυτού μην μπορώντας να αντισταθεί σε δυνάμεις που τον έχουν κυριεύσει. Πρόκειται για την απόλυτη δυστυχία, που ταυτίζεται με την έσχατη υποδούλωση: «Μιλούμε για ακρατείς ανθρώπους ενσχέσει με το θυμό, ενσχέσει με τις τιμές και ενσχέσει με το κέρδος» (1145b 1, 22-23).

Διερευνώντας την ορθότητα αυτής της θέσης ο Αριστοτέλης αναρωτιέται: «Μα, πώς μπορεί να είναι ακρατής ένας άνθρωπος που έχει ορθή κρίση;» (1145b 2, 16-17). Και συμπληρώνει: «Ισχυρίζονται λοιπόν μερικοί ότι αυτό είναι αδύνατο, αν το άτομο έχει πραγματική γνώση· γιατί θα ήταν αδιανόητο –έτσι πίστευε ο Σωκράτης– να υπάρχει γνώση μέσα στον άνθρωπο και αυτή να εξουσιάζεται από κάτι άλλο και “να σέρνεται τη μια από δω, την άλλη από κει σαν δούλος”» (1145b 2, 24-28).

Η γνώση, ως αναλλοίωτη αξία της ανθρώπινης συμπεριφοράς, είναι αδύνατο να επισκιάζεται από οτιδήποτε άλλο, καθώς αποτελεί την τελική αποκρυστάλλωση του ορθού, που είναι αδύνατο να αλλάξει χαρακτήρα. Ο άνθρωπος που έχει πλήρη επίγνωση του λάθους είναι αδύνατο να το πραγματώσει, αφού η γνώση, ως αναντίρρητη πρόβλεψη, καταδεικνύει τα αδιέξοδα που θα επέλθουν. Εκτός αν κάποιος θέλει να φέρει τον εαυτό του σε αδιέξοδες καταστάσεις. Μια τέτοια συμπεριφορά, όμως, παρεκκλίνει από αυτό που ονομάζουμε φυσιολογικό.

Ο Αριστοτέλης καταφεύγει στο Σωκράτη: «Ο Σωκράτης πολεμούσε, πράγματι, με κάθε τρόπο αυτή τη θεωρία, υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει ακράτεια· κανένας, έλεγε, δεν ενεργεί ενσυνείδητα αντίθετα με αυτό που είναι καλύτερο· αν, επομένως, το κάνει, το κάνει από άγνοια» (1145b 2, 28-31).

Η αντίθεση ανάμεσα στο Σωκράτη και στην επικρατούσα αντίληψη ότι η γνώση δεν είναι αρκετή για να αποτρέψει κάποιον από ακρατείς-επιζήμιες συμπεριφορές είναι προφανής. Στην περίπτωση του Σωκράτη η γνώση παρουσιάζεται ως ικανή δύναμη για να δαμάσει κανείς τα πάθη του στο πλαίσιο επωφελούς-εγκρατούς συμπεριφοράς, ενώ στην άλλη όχι.

Ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι εκ πρώτης όψεως η εμπειρία διαψεύδει το Σωκράτη: «Αυτή όμως η θεωρία» (του Σωκράτη εννοείται) «είναι ολοφάνερα αντίθετη προς τα δεδομένα της εμπειρίας και, άρα, είναι ανάγκη, αν η ψυχική αυτή κατάσταση οφείλεται σε άγνοια, να εξετάσουμε με ποιους όρους κάνει την εμφάνισή της αυτή η άγνοια. Γιατί αυτό είναι φανερό: το άτομο που ζει και συμπεριφέρεται με ακράτεια δε θεωρεί, βέβαια, ότι πρέπει να κάνει αυτά που κάνει προτού βρεθεί κάτω από την επήρεια του πάθους» (1145b 2, 31-35).

Πράγματι, η εμπειρία που πηγάζει από την ανθρώπινη συναναστροφή δεν επιβεβαιώνει ότι όποιος υποκύπτει σε ακρατείς συμπεριφορές κατ’ ανάγκη αγνοεί και τις συνέπειές τους. Αυτός που καπνίζει (γιατί και το τσιγάρο ένα πάθος είναι) έχει απόλυτη επίγνωση ότι βλάπτει τον εαυτό του.

Ο Αριστοτέλης παραθέτει την άποψη εκείνων που συμφωνούν εν μέρει με το Σωκράτη: «Υπάρχουν κάποιοι που δέχονται, πάντως, ένα μέρος από τη διδασκαλία του Σωκράτη, απορρίπτουν όμως ένα άλλο μέρος της: συμφωνούν ότι τίποτε δεν είναι τόσο σημαντικό όσο η γνώση· ότι όμως κανένας δεν πράττει αντίθετα με αυτό που πίστεψε πως είναι το καλύτερο, σ’ αυτό δε συμφωνούν, και γι’ αυτό λένε ότι, όταν ο ακρατής νικιέται από τις ηδονές, αυτό που έχει δεν είναι η πραγματική γνώση, αλλά μια απλή γνώμη» (1145b 2, 35-40).

Η οπτική αυτή διαφοροποιεί τη γνώση από τη γνώμη επικαλούμενη τη διαφορά ανάμεσα στη ρευστότητα που μπορεί να υπάρχει σε μια απλή άποψη και στην αναντίρρητη στιβαρότητα του αμετάκλητου που επιφέρει η γνώση. Η απλή γνώμη τίθεται ως κάτι εντελώς επιφανειακό (αν συγκριθεί με τη γνώση) και γι’ αυτό μπορεί να επέλθουν και παρεκκλίνουσες συμπεριφορές.

Από αυτή την άποψη, θα μπορούσε κάποιος να συγχωρήσει τους ακρατείς, αφού, σε τελική ανάλυση, βρίσκονται και πάλι σε άγνοια, καθώς δεν κατάφεραν να μετασχηματίσουν την αστάθεια της γνώμης σε ακλόνητο που ταιριάζει στη γνώση: «Αν όμως είναι πράγματι μόνο γνώμη και όχι πραγματική γνώση· αν αυτό που αντιστέκεται δεν είναι μια ισχυρή, αλλά μια αδύναμη κρίση (όπως στην περίπτωση των ανθρώπων που βρίσκονται σε αμφιβολία), τότε μπορούμε και να συγχωρήσουμε τον άνθρωπο που δε μένει σταθερός σ’ αυτές τις γνώμες απέναντι σε δυνατές επιθυμίες» (1146a 2, 1-4).

Όμως, και πάλι είναι αδύνατο να θεωρήσουμε ότι ο καπνιστής έχει μια απλή γνώμη (κι όχι γνώση) της αυτοκαταστροφικής του συνήθειας, τη στιγμή που η επιστήμη του παρέχει ατράνταχτες αποδείξεις. Ο καπνιστής έχει απόλυτη γνώση ότι βλάπτει τον εαυτό του, σε βαθμό που θα μπορούσε να εξηγήσει ο ίδιος (ακόμη και λεπτομερώς) όλα τα όργανα του σώματος που βλάπτονται από το τσιγάρο, καθώς και τον τρόπο που συμβαίνει αυτό (και την ίδια στιγμή να ανάψει ένα). Οι ακρατείς συμπεριφορές, λοιπόν, μπορούν να πραγματωθούν όχι μόνο σε βάρος της γνώμης, αλλά και της αποδεδειγμένης γνώσης. Η επιθυμία δεν είναι εύκολο να υποταχθεί.

Όσο, όμως, κι αν η ακρατής συμπεριφορά μπορεί να υπερισχύσει και της γνώμης και της γνώσης, είναι αδύνατο να καταβάλλει τη φρόνηση. Η φρόνηση, ως πραγμάτωση του μέτρου, είναι σε θέση να ελέγχει τις επιθυμίες. Ο φρόνιμος έχει ξεπεράσει τον πειρασμό της ευτέλειας. Κι αν αποδειχθεί ότι αυτό δε συμβαίνει, τότε δεν είναι φρόνιμος. Η φρόνηση, ως έννοια εκ διαμέτρου αντίθετη, είναι αδύνατο να συνυπάρξει με την ακράτεια. Ή το ένα θα ισχύει ή το άλλο: «ο ίδιος άνθρωπος θα είναι την ίδια στιγμή φρόνιμος και ακρατής! … ούτε, ασφαλώς, θα έλεγε κανείς πως είναι γνώρισμα του φρόνιμου ανθρώπου να πράττει με τη θέλησή του τα πιο ευτελή κι αξιοκατάκριτα πράγματα» (1146a 2, 7-9).

Ωστόσο, το ότι ο σώφρων κινείται σε ανώτερα επίπεδα αρετής από τον εγκρατή δε σημαίνει ότι ο τελευταίος πρέπει να απαξιώνεται. Ο εγκρατής είναι αξιοθαύμαστος, γιατί, αν και έχει ευτελείς επιθυμίες, καταφέρνει να μην παρασύρεται από αυτές: «τον σώφρονα άνθρωπο δεν τον χαρακτηρίζουν ούτε οι υπερβολικές ούτε οι ευτελείς επιθυμίες. Ο εγκρατής όμως άνθρωπος πρέπει (να έχει τέτοιες επιθυμίες)· γιατί αν οι επιθυμίες του ήταν καλές, τότε η έξη που θα τον εμπόδιζε να τις ακολουθήσει θα ήταν κακή, και έτσι η εγκράτεια δε θα ήταν σε κάθε περίπτωση κάτι το καλό· αν, πάλι, ήταν αδύναμες δίχως να είναι ευτελείς και αξιοκατάκριτες, τότε το να αντιστέκεται κανείς σε τέτοιου είδους επιθυμίες δε θα ήταν τίποτε το σπουδαίο· και ούτε, βέβαια, θα ήταν τίποτε το μεγάλο, αν οι επιθυμίες ήταν ευτελείς και αδύναμες» (1146a 2, 9-18).

Όμως, με δεδομένο ότι η ακρατής συμπεριφορά έχει να κάνει με τη μη υποταγή των πράξεων σ’ αυτό που εκ των προτέρων κρίνεται αδιαπραγμάτευτα ορθό (λόγω της ισχυρής επιθυμίας που ακυρώνει τις επιταγές της αρετής), οι σοφιστές, αναποδογυρίζοντας το συλλογισμό, υποστήριξαν ότι, αν η ακράτεια συνοδευτεί από την έλλειψη φρόνησης, θα φτάσει στην αρετή: «Από κάποιο λοιπόν συλλογισμό τους» (των σοφιστών εννοείται) «προκύπτει ότι η έλλειψη της φρόνησης συνδυασμένη με την ακράτεια είναι αρετή: το άτομο, εξαιτίας της ακράτειάς του, κάνει τα αντίθετα από αυτά που θεωρεί ότι είναι σωστά· θεωρεί λοιπόν ότι το καλό είναι κακό και κάτι που δεν πρέπει να το κάνει, και έτσι θα κάνει αυτό που είναι καλό και όχι αυτό που είναι κακό» (1146a 2, 31-34).

Οι σοφιστές ακολουθώντας τη λογική των δύο αρνήσεων που φτάνουν στην κατάφαση ισχυρίζονται ότι η άρνηση της φρόνησης μαζί με την άρνηση της εγκράτειας οδηγούν στο αποτέλεσμα της αρετής. Κάτι τέτοιο όμως, όσο κι αν φαίνεται ότι μπορεί να έχει κάποια αληθοφάνεια δεν μπορεί παρά να οδηγεί σε παραλογισμό. Αυτός είναι και ο λόγος που ο Αριστοτέλης διευκρινίζει εκ των προτέρων: «Αν η εγκράτεια κάνει τον άνθρωπο ικανό να μένει σταθερός σε κάθε γνώμη, τότε είναι μια ιδιότητα ευτελής και αξιοκατάκριτη –αν, επιπαραδείγματι, τον κάνει να μένει σταθερός και σε μια ψευδή γνώμη. Και αν η ακράτεια κάνει τον άνθρωπο να εγκαταλείπει κάθε γνώμη, τότε θα υπάρξει κι ένα είδος καλής ακράτειας» (1146a 2, 19-21).

Κάτι τέτοιο, όμως, δεν μπορεί να είναι δόκιμο. Η εγκράτεια έχει να κάνει με την πειθαρχία που απαιτούν οι επιταγές της αρετής. Η εσφαλμένη γνώμη δεν μπορεί να ταυτιστεί με την εγκράτεια, αλλά με την πλάνη. Εξάλλου, η άσκηση της αρετής εμπεριέχει τη συνείδηση. Η αρετή που εκδηλώνεται από τύχη δεν είναι αρετή, γιατί ανά πάσα στιγμή κινδυνεύει με ματαίωση. Και δεν υπάρχει αρετή χωρίς σταθερότητα. Η πλάνη, που ωθεί κάποιον σε εσφαλμένες συμπεριφορές, μπορεί να τον κάνει πιο συμπαθή σε σχέση με εκείνον που, ενώ ξέρει ποιο είναι το σωστό, κάνει το αντίθετο, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι πρόκειται για κάτι θετικό.

Από αυτή την άποψη, η εγκράτεια που οδηγεί στη στρέβλωση δεν είναι εγκράτεια. Είναι κάτι αρνητικό που πρέπει να αποφεύγεται. Είναι η εμμονή στο λάθος. Όμως, δεν πρόκειται για κάτι αμετάκλητο. Υπάρχει πάντα η ελπίδα να βγει κανείς από την πλάνη: «Αυτός που ό,τι κάνει το κάνει από πεποίθηση, που από πεποίθηση και με τη διαδικασία της επιλογής και προτίμησης επιδιώκει αυτά που του είναι ευχάριστα, ο άνθρωπος αυτός θα μπορούσε να θεωρηθεί καλύτερος από εκείνον που κάνει τα ίδια αυτά πράγματα όχι ύστερα από σκέψη και μελέτη αλλά από ακράτεια· ο λόγος είναι ότι ο άνθρωπος αυτός μπορεί πιο εύκολα να γιατρευτεί, αφού μπορεί να πεισθεί να αλλάξει γνώμη» (1146a 2, 35-39).

Για τον Αριστοτέλη η ακρατής συμπεριφορά είναι αδύνατο να ταυτιστεί με την άγνοια ή την πλάνη. Αν συμβαίνει αυτό, τότε δε μιλάμε για ακράτεια. Η ακράτεια από θέση αρχής εμπεριέχει τη γνώση, η οποία όμως καταπατάται στο όνομα ενός πάθους. Όμως και η άποψη του Σωκράτη που θέλει τη γνώση να επιβάλλεται απομακρύνοντας την ακρατή-ζημιογόνα πράξη (κανείς δε θέλει συνειδητά να βλάψει τον εαυτό του) δεν κρίνεται λανθασμένη.

Ο Αριστοτέλης εξηγεί: «Υπάρχει, επίσης, στους ανθρώπους άλλος ένας τρόπος να έχουν γνώση· γιατί στην περίπτωση που κάποιος έχει γνώση χωρίς να τη χρησιμοποιεί βλέπουμε ότι αυτό το “έχω” έχει ένα εντελώς διαφορετικό νόημα: να έχει, κατά κάποιον τρόπο και συγχρόνως να μην έχει γνώση· τέτοια είναι, επιπαραδείγματι, η περίπτωση του ανθρώπου που κοιμάται, ή η περίπτωση του τρελού ανθρώπου, ή η περίπτωση του μεθυσμένου ανθρώπου. Ακριβώς όμως σε μια τέτοια κατάσταση βρίσκονται οι άνθρωποι που βρίσκονται κάτω από την επήρεια των παθών» (1147a 3, 11-16).

Κι όχι μόνο αυτό: «είναι ολοφάνερο ότι οι θυμοί, οι γενετήσιες επιθυμίες και κάποια άλλα τέτοια πάθη επιφέρουν αλλαγές και στη σωματική μας κατάσταση – σε ορισμένες περιπτώσεις προκαλούν ακόμη και κρίσεις τρέλας. Είναι λοιπόν φανερό ότι πρέπει να πούμε ότι οι ακρατείς άνθρωποι βρίσκονται σε μια παρόμοια κατάσταση. Το ότι χρησιμοποιούν λόγια και εκφράσεις σαν τα λόγια και τις εκφράσεις που προέρχονται από τη γνώση, δεν αποτελεί απόδειξη του ότι έχουν πράγματι γνώση· γιατί και οι άνθρωποι που βρίσκονται κάτω από την επήρεια των παθών που είπαμε, εκθέτουν επιστημονικές αποδείξεις ή απαγγέλουν στίχους του Εμπεδοκλή» (1147a 3, 17-23).

Με άλλα λόγια, άλλο η γνώση κι άλλο η συνείδηση. Ο καπνιστής που εκθέτει με επιστημονικό τρόπο τις επιπτώσεις του τσιγάρου και ταυτόχρονα ανοίγει το πακέτο του μπορεί να έχει πλήρη γνώση του θέματος, αλλά δεν το συνειδητοποιεί. Κατά βάθος πιστεύει ότι ο ίδιος θα μείνει ανέπαφος. Ξέρει ότι πρόκειται για κακό, αλλά πιστεύει ότι εν τέλει δεν τον αφορά. Ότι εκείνος θα τη γλυτώσει. Γι’ αυτό και φαίνεται απρόθυμος να το κόψει.

Αν, όμως, δει κάποιον από το κοντινό του περιβάλλον να παθαίνει βλάβες ανεπανόρθωτες ή αν ο ίδιος αποκτήσει κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας που η συνέχεια του καπνίσματος θα σημαίνει σίγουρο θάνατο, τότε είναι πιο εύκολο να το κόψει. Γιατί τότε η γνώση του γίνεται συνείδηση. Πιο πριν απλώς παπαγάλιζε τις βλαπτικές συνέπειες του τσιγάρου. Τώρα τις έχει συνειδητοποιήσει: «και οι άνθρωποι που έχουν αρχίσει να μαθαίνουν μια επιστήμη αραδιάζουν τη μια δίπλα στην άλλη τις διάφορες προτάσεις της, δεν έχουν όμως ακόμη γνώση αυτής της επιστήμης· γιατί πρέπει να γίνει, στην πραγματικότητα, ένα μέρος του εαυτού τους, γι’ αυτό όμως χρειάζεται χρόνος. Πρέπει λοιπόν να θεωρήσουμε ότι οι ακρατείς άνθρωποι μιλούν όπως ακριβώς οι ηθοποιοί» (1147a 3, 23-27).

Κι αν πρέπει να ειπωθεί και διαφορετικά, ο Αριστοτέλης θα επαναλάβει για τον ακρατή άνθρωπο ότι «το “έχω” δε σημαίνει “γνωρίζω”, αλλά απλώς και μόνο “λέω”, όπως ο μεθυσμένος λέει στίχους του Εμπεδοκλή» (1147b 3, 13-14).

Σ’ αυτή λοιπόν τη γνώση-συνείδηση αναφέρεται ο Σωκράτης κι όχι τη γνώση που παραμένει κάτι επιφανειακό και που εν τέλει δεν έχει νόημα. Κι από αυτή την άποψη έχει δίκιο. Γιατί ο καπνιστής που έχει συνειδητοποιήσει εμπράκτως τις συνέπειες του τσιγάρου και συνεχίζει το κάπνισμα είναι προφανές ότι θέλει να αυτοκτονήσει (ή ότι η υγεία του είναι σε σημείο που δεν υπάρχει πια καμιά ελπίδα). Όμως, αυτό δεν έχει να κάνει με τον τύπο του ακρατή που διερευνά ο Αριστοτέλης, αλλά με τον άνθρωπο που δε θέλει (ή ξέρει ότι δεν μπορεί) να ζήσει άλλο. Και οι άνθρωποι που παραιτούνται από τη ζωή δεν έχουν καμία σχέση με τους ακρατείς ανθρώπους.
 
Αριστοτέλης: Ηθικά Νικομάχεια

Το δικαίωμα των ατόμων με νοητική στέρηση στη σεξουαλικότητα

Σχετική εικόναΣκοπός του συγκεκριμένου  άρθρου είναι ο προβληματισμός και η ενημέρωση των γονέων αλλά και της κοινωνίας ευρύτερα για το δικαίωμα των ατόμων με νοητική στέρηση στη σεξουαλική ζωή. Η σεξουαλική ζωή ήταν και θα είναι αναπόσπαστο κομμάτι ανθρώπινης εξέλιξης και αναπαραγωγής του ανθρώπινου είδους. Είναι αναπόσπαστο κομμάτι της προσωπικής ευτυχίας και αυτοβελτίωσης.

Η  ανθρώπινη σεξουαλικότητα διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο  στην ομαλή εξέλιξη της  προσωπικότητας του ατόμου. Ενθαρρύνει τα σχεσιακά του δυναμικά, αυξάνει την αυτοεκτίμηση του και βελτιώνει την αυτό-εικόνα του. Παράλληλα, προωθεί την ολοκλήρωση της ενηλικίωσης του και προωθεί τη δημιουργία διαπροσωπικών σχέσεων.

Θέμα Ταμπού


Παρόλα τα θετικά όμως χαρακτηριστικά, η σεξουαλικότητα με τη ευρεία έννοια, συνοδεύεται από αυξημένο αίσθημα ενοχής, αυστηρές απαγορεύσεις και ένα πέπλο διάφανης σιωπής από το κοινωνικό σύνολο. Αυτό ίσχυε παλαιότερα σε μεγάλο βαθμό για άτομα τυπικής ανάπτυξης, πόσω μάλλον για τα άτομα με νοητική υστέρηση. Στην περίπτωση αυτή, δηλαδή των ατόμων με νοητική στέρηση, τα πράγματα περιπλέκονται και δυσκολεύουν ακόμα περισσότερο. Η σεξουαλικότητα έρχεται αντιμέτωπη με τα ταμπού της εκάστοτε εποχής και κοινωνίας. Έρχεται αντιμέτωπη με την έλλειψη γνώσεων και την αποποίηση των ευθυνών τόσο από τους ειδικούς όσο και από τους γονείς. Πολλές φορές ακόμα και το φλερτ θεωρείτε ταμπού στη χωρά μας, πόσω μάλλον το δικαίωμα στην σεξουαλική ζωή και κατ’ επέκταση στο (ή μη) ενδεχόμενου ενός γάμου.

Εδώ και αρκετά χρόνια υπάρχουν συγκεκριμένα προγράμματα εξατομικευμένα, που στόχο έχουν την προαγωγή της σεξουαλικής υγείας, πράγμα που γίνεται και στη χώρα μας μια πραγματικότητα σιγά-σιγά.

Εξατομικευμένο πρόγραμμα


Πιο συγκριμένα, για άτομα με νοητική στέρηση απαιτείται συγκεκριμένο εξατομικευμένο πρόγραμμα, εφόσον πρώτα έχει πραγματοποιηθεί αξιολόγηση και έρευνα των αναγκών τους. Το ατομικό πλάνο αυτό χρειάζεται μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση, που θα περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα αναγκών και κριτηρίων, όπως η ηλικία, το φύλλο, η ωριμότητα του ατόμου και της οικογενείας του. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο χρειάζεται, εμπεριστατωμένη γνώση από ειδικούς επιστήμονες, ειδική εκπαίδευση στους γονείς αλλά και στο ευρύτερο περιβάλλον του παιδιού. Επιπροσθέτως, κατανοώντας τους φόβους και τις ανησυχίες των γονέων, είναι σημαντικό να εμπιστευτούν τους ειδικούς και να ενημερωθούν για τις εκπαιδεύσεις που υπάρχουν στα ανάλογα πλαίσια. Χρειάζεται οι ίδιοι να το επιδιώξουν, να έχουν ως σκοπό τη αυτονομία των παιδιών τους.

Τονίζω λοιπόν ότι τα άτομα με νοητική στέρηση έχουν κάθε δικαίωμα να αντιμετωπίζονται ισότιμα, πέραν και έξω από ρατσιστικές ή υποτιμητικές συμπεριφορές. Πράγμα που σημαίνει, δικαίωμα στη σεξουαλικότητα, δικαίωμα στην ερωτική ζωή, στην επιλογή συντρόφου και στην επιλογή γάμου. Αυτό προϋποθέτει στοχοθετημένη και στοχευμένη εκπαίδευση, συνεχή ενημέρωση από τους ειδικούς προς τα ίδια τα άτομα με νοητική και προς το οικογενειακό τους περιβάλλον. Με άλλα λόγια, οι ειδικοί του χώρου θα πρέπει είναι αρκετά ενήμεροι και ανοιχτοί στο θέμα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης.

Επομένως, προσφέροντας τους την ανάλογη εκπαίδευση, σέβεστε την ατομικότητα τους, το δικαίωμα τους να έχουν σωματική και ψυχοκοινωνική υγεία, αυξάνετε τις κοινωνικές τους δεξιότητες, αυξάνετε τις κοινωνικές τους συναναστροφές, προωθείτε η κοινωνικοποίηση τους με σκοπό την αυτονομία τους.

Ενδεχόμενοι φόβοι των γονέων


Τώρα ήρθε η στιγμή να ανοιχτεί το θέμα που ίσως να είναι ο βαθύτερος και μεγαλύτερος φόβος του γονέα. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρομαι στους κινδύνους μια κακοποίησης, μιας και ένα άτομο με νοητική έχει χαμηλότερες δεξιότητες και ελλειμματικές νοητικές ικανότητες. Αλλά εδώ θα έρθω να σας διαψεύσω και να σας αλλάξω γνώμη.

Ακλουθώντας ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα σωματογνωσίας, σεξουαλικής ενημέρωσης και εκπαίδευσης, αποφεύγετε κινδύνους που μπορεί να προκύψουν. Δηλαδή, τα άτομα με νοητική στέρηση μαθαίνουν το σώμα τους, μαθαίνουν να έχουν έναν υγιή σεξουαλικό τρόπο ζωής, ακούνε τις ανάγκες τους χωρίς να ντρέπονται για αυτές, χωρίς να κρύβονται, πράγμα πολύ επικίνδυνο. Κυρίως όμως, μαθαίνουν να προφυλάσσουν τον εαυτό τους από ενδεχόμενη σεξουαλική παρενόχληση ή κακοποίηση. Μαθαίνουν να αντιλαμβάνονται τους κινδύνους από διάφορα μεταδιδόμενα αφροδίσια νοσήματα και από ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες που μπορεί να προκύψουν από την μη γνώση των παραπάνω.

Εφόσον αυτά τα έχουν μάθει στην εκπαίδευση σημαίνει ότι δεν τους είναι άγνωστα, άρα ότι δεν είναι άγνωστο δεν εγκυμονεί τόσους κινδύνους. Είναι λοιπόν σαφές , ότι η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι απαραίτητη όχι μόνο για την προσωπική ευχαρίστηση αλλά και για την προστασία τους. Ακολουθώντας ένα πρόγραμμα εξατομικευμένο με τις εκάστοτε ανάγκες του ατόμου, προωθείτε την αυτονομία του, παράλληλα το προστατεύετε από την κοινωνική απομόνωση, πράγμα που σημαίνει ότι όταν έρθει σε επαφή με τον εξωτερικό κοινωνικό περίγυρο δεν θα φοβηθεί, δεν θα υποκύψει σε κάτι που δεν θέλει, αλλά θα προστατευτεί με βάσει τις γνώσεις που θα έχει ήδη λάβει.

Χρειάζεται να αναφέρω ότι είναι παραμέληση και παραβίαση του δικαιώματος του ατόμου με νοητική στέρηση να μην του επιτρέπετε όχι μόνο η ενημέρωση σε θέματα σεξουαλικής φύσεως αλλά φυσικά και η πρόσβαση σε αυτές τις παροχές.

Οφείλω να ενημερώσω κάθε γονέα που ίσως να ενδιαφέρεται για τα δικαιώματα των παιδιών του, τις παροχές που μπορεί να έχει, την ψυχοκοινωνική υποστήριξη από επιστήμονες που αγαπούν αυτή τη δουλεία, όπως οφείλω να ευαισθητοποιήσω κάθε γονέα που δυσκολεύεται σε αυτό, υπάρχουν ειδικοί που θα σας καθοδηγήσουν και θα σας ακούσουν.

Αγαπητοί γονείς μην αφήσετε τους φόβους σας να επισκιάσουν την ευτυχία των παιδιών σας!

Τα “όχι” που πρέπει να πεις, για μια καλύτερη ζωή

Είναι από τις επιλογές, που κάθε όχι σε συγκεκριμένη συμπεριφορά είναι ναι στη ζωή.

Πείτε “όχι” στην ανάγκη σας να έχετε πάντοτε δίκιο.
Τόσοι πολλοί άνθρωποι νιώθουμε την ανάγκη να έχουμε πάντοτε δίκιο και δεν αντέχουμε στην ιδέα ότι μπορεί να κάνουμε λάθος. Μάλιστα, είναι τόσο έντονη αυτή η ανάγκη μας, που δεν αντιλαμβανόμαστε τον κίνδυνο που ελλοχεύει να καταλήξουν άδοξα διάφορες σχέσεις μας, γιατί δεν αντέχουν όλοι οι άνθρωποι το άγχος που έχουμε και μεταδίδουμε. Πραγματικά, δεν αξίζει. Οποτεδήποτε νιώσετε ξανά την ανάγκη να πεταχτείτε σε μια κουβέντα βγάζοντας την άκρη για το ποιος έχει δίκιο και ποιος άδικο, αναρωτηθείτε το εξής: “Προτιμώ να έχω δίκιο ή να έχω φίλους;”. Αλήθεια, πόση σημασία έχει; Είναι τόσο μεγάλος ο εγωισμός μας τελικά;

Πείτε “όχι” στην ανάγκη σας να ελέγχετε τα πάντα.
Δε χρειάζεται να έχετε τον έλεγχο για οτιδήποτε συμβαίνει με όλους, τους φίλους, την οικογένειά σας, τη σχέση σας. Είτε πρόκειται για συναδέλφους είτε για τους γονείς σας είτε για το/τη σύντροφό σας, απλώς ηρεμήστε κι αφήστε να παίρνουν κι άλλοι ευθύνες για όσα συμβαίνουν. Επιτρέψτε σε όλους να είναι ο εαυτός τους, αλλά προπαντός, κάντε αυτό το δώρο σε εσάς και θα δείτε πόσο ανάλαφροι θα αισθανθείτε ξαφνικά.

Πείτε “όχι” στις κατηγορίες.
Ξεπεράστε την ανάγκη σας να ρίχνετε το φταίξιμο στους άλλους για όσα έχετε ή όσα δεν έχετε, για όσα νιώθετε ή για όσα δεν νιώθετε. Σταματήστε να μεταθέτετε τις ευθύνες και αναλάβετε όσες σας αναλογούν για πράγματα στα οποία φταίτε.

Πείτε “όχι” στην αυτολύπηση.
Πόσοι άνθρωποι δεν υποβαθμίζουν οι ίδιοι τον εαυτό τους, επειδή σκέφτονται αρνητικά και θεωρούν ότι δεν αξίζουν σαν άνθρωποι ή δεν θεωρούν ότι μπορούν να τα καταφέρουν; Μην πιστεύετε οτιδήποτε σας υπαγορεύει το μυαλό σας, ειδικά αν είναι κάτι αρνητικό και σας οδηγεί στην αυτολύπηση. Αξίζετε πολύ περισσότερα από αυτό.

Πείτε “όχι” στους περιορισμούς του μυαλού σας.
Διώξτε μακριά τις σκέψεις σας, ότι δεν είστε ικανοί να κάνετε οτιδήποτε υπάρχει στο νου σας. Μην σκέφτεστε τι νομίζετε ότι μπορείτε ή δεν μπορείτε να κάνετε, τι είναι δυνατό και τι αδύνατο. Από εδώ και μπρος, μην επιτρέψετε ξανά στον εαυτό σας να περιορίσει τις δυνατότητες σας, γιατί θα είστε πάντα κολλημένοι στο λάθος σημείο. Ανοίξτε τους ορίζοντες σας και πετάξτε!

Πείτε “όχι” στη γκρίνια.
Εγκαταλείψτε την ανάγκη σας να παραπονιέστε για τόσα πολλά πράγματα καθημερινά. Για ανθρώπους, καταστάσεις, γεγονότα που σας έκαναν δυστυχισμένους, λυπημένους και κατηφείς. Τίποτα και κανείς δεν μπορεί να σας κάνει να αισθάνεστε έτσι και καμιά περίσταση δεν μπορεί να σας δημιουργήσει αυτά τα συναισθήματα, αν δεν το επιτρέψετε εσείς. Δεν είναι οι καταστάσεις που υποδαυλίζουν αυτά που νιώθετε, αλλά ο τρόπος που επιλέγετε να βλέπετε τα πράγματα. Ποτέ μην υποτιμάτε τη δύναμη που έχει η θετική σκέψη απέναντι στα πράγματα.

Πείτε “όχι” στην κριτική.
Ξεφορτωθείτε το κομμάτι του εαυτού σας, που ζει και τρέφεται από την κριτική που ασκεί σε ανθρώπους, που είναι απλώς διαφορετικοί από εσάς ή από ό,τι περιμένατε να εξελιχθούν. Όλοι οι άνθρωποι είμαστε διαφορετικοί, κι όμως στη βάση μας είμαστε όλοι ίδιοι. Όλοι θέλουμε να είμαστε ευτυχισμένοι, όλοι θέλουμε να αγαπάνε και μας αγαπήσουν κι όλοι θέλουμε να μας καταλαβαίνουν οι συνάνθρωποί μας. Όλοι κάτι αναζητάμε στη ζωή κι όλοι κάτι ευχόμαστε, γι αυτό ας μην κρίνετε κανέναν, γιατί κάποιος άλλος θα βρεθεί να κρίνει εσάς.

Πείτε “όχι” στον εντυπωσιασμό.
Σταματήστε να προσπαθείτε τόσο σκληρά να εντυπωσιάσετε τους άλλους και να παριστάνετε ότι είστε κάτι που δεν είστε, για να κάνετε τους άλλους να σας συμπαθήσουν. Δεν λειτουργούν έτσι τα πράγματα. Τη στιγμή που θα σταματήσετε να προσπαθείτε τόσο σκληρά να γίνετε κάτι διαφορετικό από αυτό που πραγματικά είστε, όταν θα ρίξετε όλες τις μάσκες, τότε θα αποδεχτείτε ουσιαστικά τον εαυτό σας και θα καταλάβετε ότι οι άνθρωποι πρέπει να σας αγαπούν για τον πραγματικό σας εαυτό, όχι για έναν ιδανικό μεν, αλλά ψεύτικο εαυτό που τους παρουσιάζετε.

Πείτε “όχι” στην αντίσταση προς τις αλλαγές.
Οι αλλαγές είναι καλές, μας βοηθούν να προχωρήσουμε μπροστά, ακόμα και αν στην αρχή φαίνονται επώδυνες και δύσκολες. Οι αλλαγές όμως μας οδηγούν να βελτιώσουμε τη ζωή μας και τη ζωή των ανθρώπων που μας περιβάλλουν. Συνεπώς, ακολουθήστε το ένστικτό σας, αγκαλιάστε τις αλλαγές, μην αντιστέκεστε σε αυτές και θα ανακαλύψετε το πραγματικό νόημά τους.

Πείτε “όχι” στις ταμπέλες.
Σταματήστε να βάζετε ταμπέλες στους ανθρώπους, στα πράγματα και στα γεγονότα που δεν καταλαβαίνετε, λέγοντας ότι είναι περίεργα ή διαφορετικά. Αντί αυτού, προσπαθήστε να διευρύνετε τους ορίζοντές σας δειλά δειλά. Άλλωστε, το μυαλό δουλεύει καλύτερα όταν είναι ανοιχτό.

Πείτε “όχι” στους φόβους.
Ο φόβος δεν υπάρχει, είναι απλώς μια ψευδαίσθηση που έχετε δημιουργήσει στο μυαλό σας. Διορθώστε τις λάθος αντιλήψεις που έχετε για τα πράγματα μέσα σας και θα δείτε τρομερές αλλαγές και στους εξωτερικούς παράγοντες που σας επηρεάζουν, γιατί πλέον δεν θα σας φοβίζει τίποτα.

Πείτε “όχι” στις δικαιολογίες.
Αφήστε κατά μέρους τις δικαιολογίες, γιατί δεν τις χρειάζεστε πια. Πολλές φορές περιορίζουμε τους εαυτούς μας, καθώς προβάλλουμε συνεχώς δικαιολογίες. Αντί να ψάχνουμε πώς θα βελτιώσουμε τον εαυτό μας μεγαλώνοντας, λέμε ψέματα ακόμα και στον ίδιο μας τον εαυτό, χρησιμοποιώντας όλες τις δικαιολογίες που μπορεί κανείς να σκεφτεί, δικαιολογίες που στο 99,9% δεν είναι αληθινές.

Πείτε “όχι” στα φαντάσματα του παρελθόντος.
Είναι δύσκολο, φυσικά και είναι δύσκολο να ξεκολλήσουμε από το παρελθόν, πόσο μάλλον αν το παρόν μας φαίνεται δύσκολο και το μέλλον τρομακτικό. Ωστόσο, ας θυμηθούμε ότι το παρόν είναι στην ουσία το μόνο πράγμα που έχουμε, γιατί το παρελθόν πέρασε και το μέλλον δεν έχει χτυπήσει ακόμα την πόρτα. Επίσης, το παρελθόν που τόσο επιζητάτε και επικαλείστε δεν ήταν ονειρικό όταν ήταν η καθημερινότητά σας. Γι’ αυτό σταματήστε να παραπλανάτε τον εαυτό σας. Δηλώστε παρών σε ό,τι κι αν συμβαίνει τώρα στη ζωή σας, χαρείτε την παρούσα στιγμή, γιατί έτσι κι αλλιώς, η ζωή είναι ένα ταξίδι κι όχι απλώς ένας προορισμός. Έχετε στο νου σας μια ξεκάθαρη εικόνα του μέλλοντος που επιθυμείτε, αλλά μην ξεχνάτε να ζείτε το παρόν σαν να μην υπάρχει αύριο!

Πείτε “όχι” στην προσκόλληση.
Η έννοια της προσκόλλησης δεν είναι εύκολη υπόθεση. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να μην προσκολλάται κανείς στα πράγματα, στους ανθρώπους, στα μέρη, στο χρόνο. Ωστόσο, τη στιγμή που θα αποκολληθείτε από όλα αυτά και θα μάθετε να ζείτε ελεύθεροι από παντός είδους εξαρτήσεις και προσκολλήσεις, θα μάθετε να αγαπάτε πραγματικά, μιας και αυτές οι δυο έννοιες δεν μπορούν να συμβαδίσουν. Η προσκόλληση συνδέεται με το φόβο, την αγωνία που μας κυριεύει να μην χάσουμε όλα όσα θεωρούμε πολύτιμα, που στην ουσία όμως δεν είναι. Από την άλλη μεριά, η αγάπη, η πραγματική αγάπη είναι αγνή, ευγενής και ανιδιοτελής, γιατί όπου υπάρχει αγάπη δεν μπορεί να υπάρξει φόβος και προσκόλληση. Διαχωρίζοντας αυτά τα δυο και ζώντας απαλλαγμένοι από την προσκόλληση, θα είστε πραγματικά ευτυχισμένοι, ήρεμοι, ψύχραιμοι και ανεκτικοί. Θα μπορείτε να συνειδητοποιήσετε τα πάντα χωρίς την παραμικρή προσπάθεια, κι αυτή είναι μια κατάσταση που δεν περιγράφεται με λόγια.

Πείτε “όχι” στο να ζείτε τη ζωή που θέλουν οι άλλοι για εσάς.
Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι εκεί έξω, που δεν ζουν τη ζωή που ονειρεύτηκαν, αλλά τη ζωή που θέλουν οι γύρω τους για αυτούς. Ζουν σύμφωνα με τις απόψεις των γονιών, των δασκάλων, των φίλων, των συντρόφων τους, αγνοώντας τα δικά τους θέλω και τις δικές τους επιθυμίες. Δεν ακούν τη φωνή της καρδιάς τους που φωνάζει, γιατί είναι πολύ απασχολημένοι προσπαθώντας να ικανοποιήσουν όλους τους άλλους, ζώντας σύμφωνα με τις προσδοκίες των τρίτων κι όχι τις δικές τους. Ξεχνούν τι είναι αυτό που τους κάνει ευτυχισμένους, αυτό που θέλουν πραγματικά, αυτό που χρειάζονται και τελικά φτάνουν να ξεχνούν τον ίδιο τους τον εαυτό. Ξυπνήστε! Ζούμε μια φορά και η ζωή που ζούμε πρέπει να είναι δική μας κι όχι των άλλων. Πάρτε τη ζωή στα χέρια σας και ζήστε την όπως εσείς θέλετε!

Αλμπέρ Καμύ: Με το ενδιαφέρον αρχίζουν όλα

Ακόμα και η σκέψη, με τον δικό της τρόπο, με πείθει πως αυτός ο κόσμος είναι παράλογος. Η καθαρή λογική, σ’ αντίθεση με το παράλογο, ισχυρίστηκε πως το κάθε τι είναι σαφές. Ευχόμουν το δίκιο της αλλά μάταια περίμενα αποδείξεις. Έπειτα από τόσους αιώνες αναζητήσεων και τόσους εκφραστικούς και πειστικούς ανθρώπους, ξέρω πως αυτό είναι λάθος. Σ’ αυτό το πεδίο τουλάχιστον, αφού δεν μπορώ να μάθω, δεν υπάρχει ευτυχία.

Η παγκόσμια λογική, πρακτική, ηθική, η αιτιοκρατία, οι θεωρίες που εξηγούν τα πάντα κάνουν τον συνεπή με τον εαυτό του άνθρωπο να γελά. Δεν έχουν καμιά σχέση με το πνεύμα. Αρνούνται να δεχτούν την ουσιαστική του αλήθεια -το ότι είναι δέσμιο. Μέσα σ’ αυτό το ανεξήγητο και περιορισμένο σύμπαν, το πεπρωμένο του ανθρώπου παίρνει λοιπόν το νόημά του.

Ένα πλήθος από παραλογισμούς υψώνεται και περικυκλώνει τον άνθρωπο ως το τέλος. Απ’ τη στιγμή που θ’ αποφασίσει να βλέπει σωστά, διακρίνει κι αισθάνεται το συναίσθημα του παράλογου. Έλεγα πως ο κόσμος είναι παράλογος και προχωρούσα πολύ γρήγορα. Το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι πως αυτός ο κόσμος δεν μπορεί να δικαιολογηθεί. Παράλογο είναι το χάσμα ανάμεσα στο ό,τι δεν δικαιολογείται και στο μάταιο, μα δυνατό πόθο του ανθρώπου για σαφήνεια. Το παράλογο ισχύει και για τον άνθρωπο και για τον κόσμο. Για την ώρα είναι το μόνο που τους συνδέει.

Καμιά φορά, οι μεγάλες πράξεις και οι μεγάλες σκέψεις αρχίζουν κάπως αστεία. Τα μεγάλα έργα γεννιούνται συχνά στη στροφή κάποιου δρόμου ή στο καθάρισμα ενός καφενείου. Έτσι και με το παράλογο. Περισσότερο από κάθε άλλον, ο παράλογος κόσμος έχει τις ρίζες του σ’ αυτή την άθλια γέννηση.

Όταν μερικές φορές, σε μια ερώτηση που αφορά στις σκέψεις σου, απαντάς «τίποτε», ίσως να προσποιείσαι. Οι αγαπημένες υπάρξεις το ξέρουν καλά. Αν όμως αυτή η απάντηση είναι ειλικρινής, αν εκφράζει αυτό το μοναδικό ψυχικό συναίσθημα της σιωπηλής ευγλωττίας που σπάζει την αλυσίδα των καθημερινών χειρονομιών ενώ η καρδιά ψάχνει μάταια να βρει τον κρίκο που θα την ξανασυνδέσει, τότε αυτό φαίνεται πως είναι το πρώτο σημάδι του παραλογισμού.

Καμιά φορά τα σκηνικά καταρρέουν. Ξύπνημα, συγκοινωνία, τέσσερις ώρες γραφείο ή εργοστάσιο, γεύμα, συγκοινωνία, τέσσερις ώρες δουλειά, φαγητό, ύπνος και Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο, αυτός ο κύκλος επαναλαμβάνεται εύκολα στον ίδιο ρυθμό τον περισσότερο καιρό. Μια μέρα όμως γεννιέται το «γιατί» κι όλα αρχίζουν σ’ αυτή την πληκτική κούραση. «Αρχίζουν», αυτό είναι ενδιαφέρον.

Στο τέλος μια μηχανικής ζωής έρχεται η κούραση, την ίδια όμως στιγμή βάζει σε κίνηση τη συνείδηση. Τη σηκώνει απ’ τον ύπνο και προξενεί τη συνέχεια. Η συνέχεια είναι η ασυνείδητη επιστροφή στην αλυσίδα ή η οριστική αφύπνιση. Στο τέλος της αφύπνισης βρίσκεται το αποτέλεσμα που φτάνει με τον καιρό: αυτοκτονία ή αναθεώρηση. Η κούραση κλείνει μέσα της κάτι το αποκαρδιωτικό. Εδώ, είμαι υποχρεωμένος να πω πως είναι καλή. Γιατί με τη συνείδηση αρχίζουν όλα και μονάχα αυτή αξίζει.

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν έχουν καμία πρωτοτυπία. Είναι όμως φανερές: κι αυτό φτάνει γιατί μας δίνει την ευκαιρία να γνωρίσουμε καθολικά το παράλογο στις πηγές του. Με το «ενδιαφέρον» αρχίζουν όλα.

Αλμπέρ Καμύ, Ο μύθος του Σισύφου

Κι όταν φτάσεις στα όριά σου, είναι η ώρα να ξαναγεννηθείς

Και έρχεται εκείνη η ώρα, που θέλεις να τα αλλάξεις, να τα γκρεμίσεις και να τα φτιάξεις όλα απ’ την αρχή. Είναι εκείνη η στιγμή, που αποκαθηλώνεις κάθε σκέψη, εικόνα και άποψη για ο,τιδήποτε πίστευες, έβλεπες και έπραττες. Εκείνη η στιγμή, που μοιάζει σαν να μηδενίζει το κοντέρ, να αδειάζει η κλεψύδρα και να αποτινάσεις από πάνω σου σχεδόν τα πάντα, είναι η στιγμή που έχεις πιάσει πάτο ή μάλλον έχεις διαλύσει ακόμη και τον πάτο και έχεις σκάψει βαθιά, έχοντας χωθεί στο χώμα.

Είναι εκείνη η ώρα, που έχεις φτάσει στο προσωπικό σου ναδίρ, φτάνοντας ακόμη και στα όρια της αυτοταπείνωσης όντας ψυχολογικά ράκος, σημείο στο οποίο μόνος σου κατάφερες να φτάσεις, διότι ίσως να ανέχτηκες καταστάσεις, ίσως να επέτρεψες σε τρίτους να βάλλουν αδίκως εναντίον σου ή ίσως ακόμη να μην έθεσες τα προσωπικά σου όρια. Βέβαια, υπάρχουν και οι εξωγενείς παράγοντες, που μπορεί να σε έφεραν σε αυτό το σημείο, όμως να ξέρεις πώς ακόμη και τότε, φέρεις μερίδιο ευθύνης. Όπως και να έχει, εκείνη την ώρα δεν θα την ξεχάσεις ποτέ!

Εκείνη την ώρα θα αναγεννηθείς από τις στάχτες σου και θα αποκτήσεις ώθηση, που όμοια της δεν θα έχεις ξανανιώσει, υπό μία προϋπόθεση, να το πάρεις απόφαση. Να πείς “μέχρι εδώ” και να αγαπήσεις λίγο περισσότερο τον εαυτό σου, εκείνον που παραμέλησες για να ικανοποιήσεις άλλους, εκείνον που κομμάτιασες για να δείχνεις αρεστός, εκείνον τον καλόβολο που τους έμαθες και που μόνο δεδομένο τον είχαν. Τον εαυτό σου, που μαστίγωσες για να χωρέσει σε καλούπια στενά, άβολα και κρύα.

Το πολυτιμότερο κομμάτι σου, που το ισοπέδωσες για χάρη του φαίνεσθαι και της κάλπικης ταυτότητας, που προσπάθησες με ζήλο να του ταιριάξεις. Τον καλύτερο σου φίλο, εκείνον τον πιστό και σιωπηλό στρατιώτη σου, που για χάρη σου σκόνη στον άνεμο απόγινε. Την ίδια σου την υπόσταση, που κατακερμάτισες δίχως λογική και συνείδηση, για να αφομοιώσεις μέσα τους λανθασμένα πρότυπα, κακέκτυπα και κόπιες ιδεών, αξιών, προσανατολισμού και “πιστεύω”! Και όλα αυτά φαντάζουν λίγα μπροστά στο αντίκτυπο των δράσεων, που κατέβαλες εδώ και χρόνια.

Και τώρα; Πώς νιώθεις για όλα αυτά τα “λίγα”; Εύχομαι να νιώθεις χάλια, μακάρι να νιώθεις οίκτο και ντροπή για τον εαυτό σου και για το κακό που του προξένησες. Και όχι, δεν είναι κακία, ούτε και αποστροφή, είναι τον χαστούκι που πρέπει να νιώσεις, για να ξεκινήσεις την φάση της αλλαγής σου. Είναι μία φάση στην οποία μεταμορφώνεσαι, περνάς μεμιάς στο άλλο άκρο του σχοινιού που ισορροπούσες και ύστερα με μικρά βήματα πλησιάζεις προς το κέντρο του, ισορροπώντας επιτέλους σωστά, στο ιδανικό σημείο, εκεί που θα έπρεπε να βρίσκεσαι από την αρχή.

Ίσως να γίνεις αγενής, μπορεί και σκληρός, ακόμη και ο εγωισμός σου ίσως να φτάσει σε επίπεδα επικίνδυνα λόγο του φόβου σου και της απειρίας σου μπροστά στην νέα κατάσταση, που προσπαθείς να διαμορφώσεις μέσα σου. Όλα θα κινούνται στα πλαίσια του λογικού, όλα αυτά τα συναισθήματα θα ξεπροβάλουν φυσιολογικά, ελέω των αμυνών σου, όπου και εκείνες στην αρχή δεν θα γνωρίζουν πώς να λειτουργήσουν σωστά.

Μόνο στην αρχή όμως! Ετοιμάσου, γιατί αυτή η αλλαγή θα σε αλλάξει από μέσα προς τα έξω. Σε αυτή την αλλαγή θα χρειαστεί να συστηθείς πολλές φορές με κάθε καινούριο σου εαυτό, που θα “συναντάς”. Στο τέλος όμως θα γνωρίσεις την καλύτερη εκδοχή του, εκείνη που ήρθε για να μείνει, τον γεμάτο δύναμη, συνειδητότητα και πείσμα!

Εκείνον που ήρθε για να μείνει και να μάχεται κάθε μέρα.

Καλωσόρισέ τον και αγάπησε τον από την αρχή.

Αυτή την φορά, αληθινά!

Ψάχνουμε το καλύτερο μα όταν το βρούμε μας τρομάζει

Ερωτευόμαστε μυαλά, πρόσωπα, στιγμές. Εκείνες τις μικρές συνήθειες που κάνουν τον άλλον μοναδικό στα μάτια μας. Μας ελκύει το μυστήριο, το άγνωστο, αυτό που δε θα μας δοθεί εύκολα, αλλά θα παλέψουμε και λίγο παραπάνω. Άλλωστε, αν δεν ταλαιπωρηθείς και λίγο, αν δε στύψεις το μυαλό σου να βρεις την ιδανική ατάκα που θα ρίξεις στο τραπέζι, ποιο το νόημα;

Κατά γενική ομολογία θαυμάζουμε τους ανθρώπους μας, μα ιδιαίτερα εκείνους τους ξεχωριστούς, τους πιο έξυπνους και διαβασμένους. Λατρεύουμε να τους χαζεύουμε όταν δίνουν λύσεις και μας λυτρώνουν από κάθε άσχημη σκέψη, να τους παρατηρούμε με δέος όταν βάζουν σε τάξη το σπίτι και τη ζωή μας, αλλά και να κρεμόμαστε απ’ τα χείλη τους όταν πετάνε την ατάκα, με τη γνώση τους να έρχεται να κλείσει τα κενά μας.

Θέλουμε να μπλέκουμε με καλύτερους από εμάς, με ανθρώπους ανοιχτόμυαλους, δυναμικούς, με χιούμορ και γνώσεις, που πατάνε γερά τα πόδια τους στη γη και συνάμα το μυαλό τους πετάει σε χιλιάδες γαλαξίες κι όνειρα. «Ναι, ακριβώς αυτό αποζητάμε», θα βιαστείτε να απαντήσετε. Κι εγώ μαζί σας. Το ίδιο νόμιζα. Αλλά τελικά πόσο καλύτερους αντέχει το μυαλό μας να διαχειριστεί, δίχως οι ανασφάλειες να εδραιωθούν στο κενό ανάμεσα στη λογική και το συναίσθημα;

Εκεί, λοιπόν, που ο μίτος της ιστορίας σας ξεκινά να ξεμπλέκεται, στην πορεία κάποιοι κόμποι εμφανίζονται κι η μαγεία κάπου χαλάει. Όλα αυτά που μας έκαναν να ερωτευθούμε το άλλο άτομο, να το κυνηγήσουμε και να ξενυχτήσουμε ώρες ολόκληρες, ξαφνικά υψώνονται μπροστά μας και θολώνουν το μυαλό μας. Γιατί το υπερβολικά καλύτερο από εμάς μας τρομάζει. Μας κάνει να νιώθουμε κατώτεροι, ανασφαλείς και γεμάτοι σκέψεις ότι αυτό το καλύτερο θα ανοίξει τα φτερά του για άλλο σταθμό.

Θα αφήσεις αυτές τις σκέψεις να σου χαλάσουν αυτό που με το τόσο κόπο έφτιαξες; Ένας αναστοχασμός αρκεί για να συνειδητοποιήσεις τον φαύλο κύκλο στον οποίο πρωταγωνιστείς δίχως να καταλαβαίνεις. Αρχικά, σε ελκύει ένα ταλαντούχο και δημιουργικό άτομο. Έπειτα, δίνεις τον καλύτερό σου εαυτό για να το κερδίσεις και τελικά καταλήγεις με αμφίσημα συναισθήματα, φόβο κι ανασφάλεια στα ύψη, να οδηγείσαι ολοταχώς προς το τέλος της σχέσης. Μα γιατί; Θα αφήνεις συνέχεια τη χαμηλή σου αυτοεκτίμηση, τη μηδαμινή σου αυτοπεποίθηση και την επιπολαιότητά σου να κάνουν κουμάντο στη ζωή σου;

Έχεις σκεφτεί ποτέ πόσο πολύπλοκα φτιάχνεις τα πράγματα στο μυαλό σου ήδη απ’ την αρχή; Εκεί που τα ποδιά σου κόβονται, η γλώσσα σου χάνεται, το κεφάλι σου θολώνει και δεν μπορείς να αρθρώσεις ούτε λέξη μπροστά στον άνθρωπο που σε ενδιαφέρει, απλά και μόνο επειδή φαίνεται να ‘χει δυναμισμό και μεγάλους στόχους; Γιατί; Το αίσθημα της κατωτερότητας σε ταλανίζει; Η αδύναμη προσωπικότητά σου σε στοιχειώνει; Το υπερβολικά καλύτερο από εσένα σε τρομάζει;

Πόσο λάθος είναι αυτός ο τρόπος σκέψης! Μόνο τυχεροί και περήφανοι θα έπρεπε να νιώθουμε για τον άνθρωπό μας, γνωρίζοντας ότι είναι ικανός σε πολλά πράγματα. Θαυμασμό, αυτό θα έπρεπε να μας γεννά! Άλλωστε οι πιο υγιείς σχέσεις είναι αυτές που ο ένας καμαρώνει τον άλλο και χαίρεται με τις επιτυχίες του. Τι να το κάνεις αν δεν έχεις να μάθεις τίποτα απ’ τον άλλο; Αν δεν υπάρχει λίγη κόντρα και σου λέει σε όλα «ναι»;

Είναι καθαρά θέμα της ίδιας μας της ψυχολογίας! Γιατί ο άνθρωπος είναι περίεργη φύση. Δικά μας απωθημένα, κόμπλεξ ή γεγονότα που μας έχουν κάνει να νιώσουμε ότι δεν αξίζουμε, θέτουν φραγμούς, κάνοντάς μας να επιλέγουμε άτομα στα ίδια μέτρα με τα δικά μας, λίγο καλύτερα ίσως από εμάς αλλά όχι και πολύ γιατί μετά θα ‘μαστε ανασφαλείς.

Έχεις σκεφτεί τι χάνεις; Βυθίζεσαι σε μια ήρεμη θάλασσα με εσένα ναυαγό και περιμένεις κάποιον να σε σώσει. Αφήνεις ανθρώπους να περνούν από δίπλα σου δίχως να σ’ αγγίζουν, ακόμα κι αν ήξερες πως ήταν οι άνθρωποί σου. Δειλιάζεις να ανοίξεις τα χαρτιά σου και να εκτεθείς, απλά και μόνο επειδή ο άλλος φαντάζει καλύτερος από σένα και φοβάσαι τη σύγκριση. Κι ακόμα κι αν κάνεις το βήμα, αφήνεις τους φόβους και τις ματαιοδοξίες να σε κυριεύουν και με τον καιρό μπαίνεις σε μια ρουτίνα που σε οδηγεί να σε συγκρίνεις με τον άλλον, με αποτέλεσμα η συμπεριφορά σου απέναντί του να αλλάζει.

Πάρε λίγη απόσταση απ’ τα πράγματα. Κοίταξε τον άνθρωπό σου. Αναλογίσου πόσα πράγματα έχεις μάθει από αυτόν. Πόσο σε έχει εμπνεύσει και σε έχει κάνει να δεις τον κόσμο με άλλο μάτι. Κάνε μία αναδρομή σε εκείνες τις στιγμές που τον είχες ως πρότυπο όταν σκέφτηκες να τα παρατήσεις στη δύσκολη στιγμή ή όταν δείλιασες να ρισκάρεις σε μία άλλη.

Σκέψου τις φορές εκείνες που σε παρέσερνε με το λόγο και το μυαλό του. Τις μικρές εκείνες λεπτομέρειες που σε ωθούν και σε κάνουν να θέλεις να του μοιάσεις. Διώξε από μέσα σου όλα εκείνα που δε σε αφήνουν να απολαύσεις και να χορτάσεις αυτούς τους ανθρώπους, τους καλύτερους από εσένα σε πολλά πράγματα ίσως, τους μοναδικούς, όμως, συνάμα.

Γιατί ερωτευόμαστε μυαλά, πρόσωπα, στιγμές. Κι αν είναι και καλύτερα απ’ τα δικά μας, εκεί σε θέλω! Γιατί οι άνθρωποί μας πρέπει να είναι κι η έμπνευσή μας!

Ας ξεκλειδώσουμε την παιδική μας μαγεία

Όταν είμαστε παιδιά, έχουμε μια αίσθηση περιέργειας και δέους τόσο για τον εαυτό μας, όσο και για ό,τι βρίσκεται γύρω μας. Τα πάντα είναι συναρπαστικά και ενδιαφέροντα. Τα πάντα λάμπουν και αστράφτουν ή μας κάνουν να γελάμε, και αν κάτι δεν μας ενδιαφέρει, απλά προχωράμε μπροστά. Το μυαλό μας είναι στο παρόν, ζούμε πάντα στο εδώ και τώρα.
 
Ριζωμένοι στην παρούσα στιγμή, είτε κοιτάζοντας ένα λουλούδι ή ζωγραφίζοντας, είτε παίζοντας κρυφτό ή κυνηγητό. Δεν βαριόμαστε, δεν είμαστε ποτέ απαθής, πάντα διασκεδάζουμε. Το μυαλό μας είναι παιδικές χαρές για την φαντασία μας και οι παιδικές χαρές είναι βασίλεια όπου παλεύουμε με δράκους, χτίζουμε κάστρα και πλάθουμε άλλους κόσμους.
 
Η ζωή είναι μαγική. Διασκεδαστική
Έπειτα μεγαλώνουμε και η διασκέδαση μετατρέπεται σε υπευθυνότητα και σοβαρότητα. Αν μάθουμε να αξιοποιούμε το εσωτερικό παιδικό μας δέος και θαυμασμό και αναπροσαρμόσουμε τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο, μπορούμε να μείνουμε παιδιά. Μπορούμε να ενσωματώσουμε τη μαγεία στην καθημερινότητά μας.
 
Μέσα μας μπορούμε να είμαστε πάντα παιδιά, γοητευμένοι με την ομορφιά και τη φύση. Μπορούμε πάντα να είμαστε έκπληκτοι κάθε φορά που βλέπουμε κάτι. Μπορούμε να διασφαλίσουμε τις καρδιές και τα μυαλά μας να είναι πάντα γεμάτα περιέργεια. Μπορούμε πάντα να είμαστε κατάπληκτοι από τη ζωή και να είμαστε ευγνώμονες για τα μικρά, απλά πράγματα. Για τον ήλιο, για τις φιλίες, για την ομορφιά, για τη μουσική, για τη φύση και να κινούμε το σώμα και την φαντασία μας.
 
Τι μπορούμε, όμως, να κάνουμε για να ξεκλειδώσουμε την εσωτερική παιδική μας μαγεία;
 
Να ονειρευόμαστε! "Αν μια μικρή ονειροπόληση είναι επικίνδυνη, η θεραπεία δεν είναι να ονειρευόμαστε λιγότερο, αλλά να ονειρευόμαστε περισσότερο, να ονειρευόμαστε όλη την ώρα" M. Proust
 
Να ονειρευόμαστε πολύ και συχνά. Τα όνειρα είναι σημαντικά, ώστε να διατηρήσουμε τη φαντασία μας και ως εκ τούτου τη μαγεία ζωντανή. Όνειρα για το μέλλον, για ταξίδια, για αγάπη, για φαγητό, για παραλίες και για όλα τα πράγματα που θέλουμε. Μόλις αρχίσουμε να ονειρευόμαστε, γινόμαστε ικανοί για τα πάντα. Τα όνειρα είναι η πύλη προς τους στόχους.
 
Να γελάμε! "Η πιο χαμένη από όλες τις μέρες είναι εκείνη που δεν γελάσαμε" N.Chamfort
 
Το γέλιο είναι το καλύτερο φάρμακο. Η ικανότητά μας να γελάμε, να κάνουμε αστεία και να βλέπουμε με χιούμορ τη ζωή είναι αυτό που μας κρατά υγιής. Το γέλιο είναι μεταδοτικό, καλό για την ψυχή και μας κάνει να ζούμε περισσότερο. Βλέποντας το καλό στους ανθρώπους και την ανοησία σε καταστάσεις μπορεί να μας σώσει. Η μαγεία βρίσκεται στις στιγμές που μεταφέρουμε μακριά από τη σοβαρότητα της ζωής και δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος για να βρούμε αυτή τη μαγεία, από το γέλιο. Αν μάθουμε να γελάμε η ζωή θα γίνει πιο εύκολη.
 
Να περνάμε χρόνο με τον εαυτό μας! "Να περνάς χρόνο με τον εαυτό σου κάθε ημέρα" Πλάτωνας
 
Όταν ήμασταν παιδιά, φτιάχναμε το δικό μας κόσμο, καθόμασταν και ζωγραφίζαμε, παίζαμε έξω και μιλάγαμε με φανταστικούς φίλους, όλα μόνοι μας χωρίς να φοβόμαστε ή να νοιαζόμαστε. Όταν μεγαλώνουμε, νιώθουμε άσχημα να είμαστε μόνοι μας, θεωρούμε ότι είμαστε μοναχικοί ή δυστυχισμένοι. Όμως, το να περνάμε χρόνο μόνο με τον εαυτό μας είναι ζωτικής σημασίας για την διατήρηση της εσωτερικής μαγεία μας. Όταν είμαστε μόνοι μπορούμε να ξεκουραστούμε και να έρθουμε κοντά με τον εσωτερικό μας κόσμο, με την εσωτερική παιδική φύση μας.
 
Να παίζουμε! "Το παιχνίδι είναι το ξεφάντωμα του εφικτού» M. Buber
 
Το παιχνίδι δεν είναι προνόμιο μόνο των παιδιών. Έχουμε κάθε δικαίωμα να παίζουμε σε όλη μας τη ζωή. Είτε είμαστε σε δημόσιο χώρο ή κατ 'ιδίαν, το παιχνίδι είναι μια όμορφη αναγνώριση του εσωτερικού παιδιού μας και μία έκφραση της δημιουργικότητας και της φαντασίας μας. Το παιχνίδι είναι διασκέδαση και η διασκέδαση δεν έχει ηλικία. Μπορούμε να μάθουμε πολλά από την ανεμπόδιστη ικανότητα των παιδιών να παίζουν μόνο και μόνο για να απολαύσουν τη στιγμή.
 
Να χορεύουμε! "Και εκείνους που τους είδαν να χορεύουν, τους πέρασαν για τρελούς, εκείνοι που δεν μπορούσαν να ακούσουν τη μουσική" F. Nietzsche
 
Όπως τα παιδιά, ας χορεύουμε χωρίς να μας ενδιαφέρει τι θα πει ο κόσμος. Όταν είμασταν παιδιά δεν υπήρχε ντροπή. Η μαγεία ξυπνάει στο σώμα και τις καρδιές μας όταν κινούμαστε, όταν το σώμα μας λύνει τα δεσμά των πρέπει και της λογικής και μεταφερόμαστε στη σφαίρα της ενστικτώδης κίνησης.
 
Όταν κλείνουμε τα μάτια μας και αφήνουμε το σώμα μας να κινείται με όποιο τρόπο θέλει, αισθανόμαστε την ελευθερία και την απελευθέρωση. Ας βρούμε το δικό μας ρυθμό και ας χορέψουμε με τη δική μας μουσική, ακόμα κι αν είμαστε στην κρεβατοκάμαρά ή το σαλόνι μας.
 
Ας κρατάμε ζωντανή τη μαγεία, ας παραμένουμε έκπληκτοι για ό,τι είναι μπροστά μας και ας βρίσκουμε πάντα το χιούμορ και το χρώμα στη ζωή.

Καμιά λέξη δεν είναι πιο ασταθής όσο το «ποτέ» και το «πάντα»

Καμιά λέξη δεν είναι πιο ασταθής όσο το «ποτέ» και το «πάντα» στα ανθρώπινα.

Ειδικά στον έρωτα, ένα «πάντα» καλύπτει με ειλικρίνεια μονάχα την ώρα που προφέρεται. Είναι στα μυστήρια δικαιώματα του μυστήριου έρωτα κι αυτό.

Θα πρέπει να γνωρίζουμε από την αρχή, από τη στιγμή που μέσα μας ανθεί η ερωτική ανάγκη.

Κι ύστερα, το πρόσωπο που ερωτευόμαστε, ή μας ενθουσιάζει ως φίλος, ως συνεργάτης, ως οτιδήποτε, δεν είναι πάντα αληθινό ή δεν είναι το μόνο πρόσωπο του άλλου.

Με άλλο χαρακτήρα ξεκινάς μια σχέση και με άλλο χαρακτήρα βρίσκεσαι με τον καιρό.

Διότι τα δεδομένα που είχαμε σωρεύουν με τον καιρό νέα δεδομένα κι αλλάζουν, οι συνθήκες επιδρούν, τα χρόνια εμφανίζουν πτυχές άγνωστες, προστίθενται καινούργια, κρυμμένα στοιχεία του άλλου προσώπου στη γνωριμία και στο κοινό βίωμα που ξεκινήσαμε.

«Δε σε αναγνωρίζω!...» Είναι τόσο συνηθισμένη αυτή η απελπισμένη κραυγή στις σχέσεις. «Δεν το περίμενα από εκείνη ποτέ!»

Και δεν προκύπτουν από υποκρισία πάντοτε τούτες οι δυσάρεστες, συντριπτικές κάποτε, εκπλήξεις.

Είναι γιατί ο ανθρώπινος ψυχισμός θυμίζει χώρα αβυσσαλέα.

Και ο ίδιος μας ο εαυτός πολλά «δεν τα αναγνωρίζει!» στον εαυτό του. Πολλά «Δεν το περίμενα από μένα ποτέ!»

Πως να εγγυηθείς και να προφέρεις ένα κυριολεκτικό «πάντα», ένα πρόσωπο σταθερό και συνεπές, όταν δεν το κατέχεις;

Πως να δώσεις κάτι που δεν έχεις; Πως να ορκιστείς για έναν άγνωστο εαυτό στον άγνωστο εαυτό του άλλου;

Ό,τι αληθινό αξιωθήκαμε να μας ακουμπήσει με τη χάρη του και γνήσια μας συγκίνησε κάποτε μας συγκινεί για πάντα.

Έρωτες αληθινοί́, χάρτινοι ήρωες αληθινοί́, μελωδίες και φωνές αληθινές που πέρασαν από το αυτί μας, φωτογραφίες, εικόνες πραγματικότητας και εικόνες από κινηματογραφικές ταινίες πιο αληθινές από την πραγματικότητα, στίχοι, φίλοι χαμένοι, αγαπημένοι νεκροί́, όλα θα περνούν πάντα από κοντά μας και δε θα περνούν.

Θα αποθηκεύονται, ακόμη και εν αγνοία μας, εντός μας, σ' ένα προσωπικό υπόγειο μυστηρίων και θαυμάτων.

Είναι σοφία να φτιάχνει και να συντηρεί κανείς τέτοια υπόγεια. Αν και από μόνα τους έχουν τόση δύναμη που, θες δε θες, τα θυμάσαι δεν τα θυμάσαι, τα συνειδητοποιείς ή όχι, τέτοια υπόγεια συντηρούνται. 

Γιατί είναι η σκιά μας.

Κι αν λέγεται πως μια μουσική από τις παύσεις και τις σιωπές της ακούγεται, έτσι και μια ζωγραφιά, η ζωγραφιά του επίγειου ταξιδιού μας, από τις σκιές της φωτίζεται.

Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ

Πλάτωνα, Η Απολογία του Σωκράτη, 298-30γ, 37ε-38α
Στη διάρκεια της απολογίας του, ο Σωκράτης αποδεικνύει την απόλυτη συνάφεια ανάμεσα στις πεποιθήσεις και τις πράξεις του, υποστηρίζοντας πως ούτε καν για την ελευθερία του θα απαρνιόταν την αποστολή που του ανέθεσε ο θεός και το υπέρτατο καλό για έναν άνθρωπο, δηλαδή τη διαρκή δοκιμασία της ορθότητας των δικών του πεποιθήσεων και των πεποιθήσεων των άλλων. Απόδειξη συνάφειας και ταυτόχρονα μια πράξη θάρρους, από τη στιγμή που ο Σωκράτης έχει επίγνωση πως δύσκολα «οι Αθηναίοι» στους οποίους απευθύνεται θα πιστέψουν ότι είναι ειλικρινής.

Αν, λοιπόν, παρ’ όλα αυτά, με αφήνατε ελεύθερο, μη πιστεύοντας τον Άνυτο, και μου λέγατε: «Σωκράτη, εμείς δεν θα πιστέψουμε τον Άνυτο και θα σε αφήσουμε ελεύθερο, με τον εξής όμως όρο, ότι δεν θα περνάς πια την ώρα σου εξετάζοντας έτσι τους ανθρώπους και φιλοσοφώντας. Και αν συλληφθείς να το κάνεις αυτό, θα πεθάνεις». Αν, λοιπόν, όπως είπα, με αυτόν τον όρο με αφήνατε ελεύθερο, θα σας απαντούσα όχι: «Εγώ, άντρες Αθηναίοι, σας εκτιμώ και σας αγαπώ, αλλά θα υπακούσω στον θεό και όχι σε εσάς, και όσο αναπνέω και μπορώ, δεν θα πάψω να φιλοσοφώ και να σας συμβουλεύω και να εκφράζω την άποψή μου σε όποιον από εσάς τυχαίνει κάθε φορά να συναντώ, λέγοντάς του αυτά ακριβώς που συνήθιζα να λέω, ότι: “Εσύ, καλύτερος απ’ όλους, όντας Αθηναίος πολίτης της πιο μεγάλης και της πιο φημισμένης για τη σοφία της και τη δύναμή της πόλης, δεν ντρέπεσαι να φροντίζεις για τα πλούτη, πώς θα αποκτήσεις περισσότερα, για τη δόξα και τις τιμές, ενώ δεν ενδιαφέρεσαι για την ευφυΐα σου και την αλήθεια και την ψυχή σου;” Και αν κάποιος από εσάς αμφισβητεί τα λόγια μου και πει ότι φροντίζει και γι’ αυτά, δεν θα τον αφήσω αμέσως να φύγει, ούτε θα φύγω κι εγώ, αλλά θα του κάνω ερωτήσεις και θα τον εξετάσω και θα τον ελέγξω, και αν μου φανεί ότι δεν κατέχει την αρετή, παρόλο που ισχυρίζεται το αντίθετο, θα τον επιπλήξω που νοιάζεται τόσο λίγο για τα πιο σημαντικά και τόσο πολύ για τα πιο ασήμαντα. Αυτό θα κάνω σε όποιον τύχει να συναντήσω, νέο ή γέρο, ξένο ή συμπολίτη μας, και κυρίως σε εσάς, τους συμπολίτες μας, που νιώθω πιο κοντά μου.

Γιατί αυτά με προστάζει ο θεός, το ξέρετε καλά, και πιστεύω ότι μέχρι τώρα δεν έχει υπάρξει μεγαλύτερο αγαθό για εσάς στην πόλη από αυτή την υπηρεσία μου προς τον θεό. Γιατί περιφέρομαι χωρίς να κάνω τίποτε άλλο από το να σας πείθω, νεώτερους και πιο ηλικιωμένους, να μη φροντίζετε ούτε για τα σώματά σας ούτε για τα χρήματά σας με τόσο πάθος, παρά μόνο για την ψυχή σας, ώστε να γίνει καλύτερη, λέγοντας: “Στους ανθρώπους, η αρετή δεν πηγάζει από τα χρήματα, αλλά από την αρετή ο πλούτος, μαζί με όλα τα άλλα αγαθά, δημόσια και ιδιωτικά”. Αν τα λόγια μου αυτά διαφθείρουν τους νέους, τότε είναι βλαβερά, αλλά, αν κάποιος ισχυρίζεται ότι εγώ λέω άλλα, δεν λέει την αλήθεια. Ως προς αυτά, θα έλεγα, “άντρες Αθηναίοι, είτε ακούσετε τον Άνυτο είτε όχι, είτε με αφήσετε ελεύθερο είτε όχι, εγώ δεν πρόκειται να αλλάξω συμπεριφορά, ακόμα και αν έπρεπε να πεθάνω χίλιες φορές”».

Θα μπορούσε ίσως να μου πει κανείς «Μα δεν μπορείς. Σωκράτη, να φύγεις από εδώ και να ζήσεις ήσυχα σωπαίνοντας;». Αυτό ακριβώς είναι πολύ δύσκολο να τo εξηγήσω σε μερικούς από εσάς. Γιατί, αν σας πω ότι αυτό είναι σαν να παρακούω τον θεό και για τον λόγο αυτόν είναι αδύνατον να ζω ήσυχος, δεν θα με πιστέψετε νομίζοντας ότι σας ειρωνεύομαι.

Αν πάλι σας πω ότι είναι υπέρτατο αγαθό για τον άνθρωπο, να μιλά κάθε μέρα για την αρετή και για τα άλλα για τα οποία με ακούτε να συζητώ, εξετάζοντας τον εαυτό μου και τους άλλους, ενώ μια ζωή χωρίς να τα εξετάζει κανείς αυτά είναι ζωή που δεν αξίζει να τη ζει ο άνθρωπος, τότε θα με πιστέψετε ακόμα λιγότερο.

Στην Oxia Planum του Άρη το ρομπότ ExoMars θα ψάξει για ίχνη ζωής

Την περιοχή Oxia Planum σύστησε το ExoMars Landing Site Selection Working Group ως σημείο προσεδάφισης του ρομποτικού οχήματος της ρωσο-ευρωπαϊκής αποστολής ExoMars (από την ESA και τη Roscosmos), το οποίο προορίζεται να εκτοξευτεί το 2020.

Το ρομπότ της ExoMars θα ψάξει για σημάδια ζωής.

Η πρόταση αυτή θα εξεταστεί από την ESA (ΕΟΔ) και τη Roscosmos, ενώ η τελική επιβεβαίωση αναμένεται στα μέσα του 2019.

Στην «καρδιά» του προγράμματος είναι η έρευνα πάνω στο κατά πόσον υπήρξε ποτέ ζωή στον Άρη, έναν πλανήτη που είχε κάποτε νερό, αλλά σήμερα έχει μια ξερή επιφάνεια, που πλήττεται από ακληρή ακτινοβολία.

Αν και το ExoMars Trace Gas Orbiter, που εκτοξεύτηκε το 2016, άρχισε την επιστημονική αποστολή του νωρίτερα μέσα στο έτος, αναζητώντας στην ατμόσφαιρα μικροποσότητες αερίων που μπορεί να σχετίζονται με βιολογική ή γεωλογική δραστηριότητα, το ρόβερ της αποστολής θα κινηθεί σε διαφορετικές τοποθεσίες και θα κάνει γεωτρήσεις βάθους μέχρι και δύο μέτρων κάτω από την επιφάνεια, αναζητώντας ίχνη ζωής που μπορεί να έχουν διατηρηθεί κάτω από την επιφάνεια. Τα δεδομένα θα εκπέμπονται στη Γη μέσω του Trace Gas Orbiter.

Και οι δύο περιοχές που ήταν υποψήφιες για προσεδάφιση, οι Oxia Planum και Mawrth Vallis, έχουν πλούσιο ιστορικό γεωλογικής ιστορίας από το υγρότερο παρελθόν του πλανήτη, περίπου τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια πριν. Βρίσκονται λίγο βορειότερα από τον ισημερινό, με απόσταση αρκετών εκατοντάδων χιλιομέτρων μεταξύ τους, σε μια περιοχή του πλανήτη με πολλά κανάλια. Από τη στιγμή που η ζωή στη Γη, όπως τη γνωρίζουμε, χρειάζεται νερό σε υγρή μορφή, περιοχές όπως αυτές περιλαμβάνουν πολλά σημεία ενδιαφέροντος-στόχους για αναζήτηση ιχνών και στοιχείων που μπορεί να υποδεικνύουν την ύπαρξη ζωής στο παρελθόν του Άρη.

Oxia Planum: Οι δυνατότητες προσγείωσης έχουν μελετηθεί για περισσότερα από τέσσερα χρόνια.
 
«Με το ExoMars είμαστε σε αποστολή ανακάλυψης βιοϋπογραφών. Αν και οι δύο τοποθεσίες προσφέρουν πολύτιμες επιστημονικές ευκαιρίες για εξερεύνηση αρχαίων, πλούσιων σε νερό περιβάλλον, που θα μπορούσαν να έχουν κατοικηθεί από μικροοργανισμούς, η Oxia Planum έλαβε τις περισσότερες ψήφους» είπε ο Χόρχε Βάργκο, επιστήμονας του προγράμματος ExoMars 2020.

H αναζήτηση του ιδανικού σημείου προσεδάφισης άρχισε πριν περίπου πέντε χρόνια, τον Δεκέμβριο του 2013. Εξετάστηκαν οκτώ προτάσεις και τον Οκτώβριο του 2015 η Oxia Planum υποδείχθηκε ως μία από τις καλύτερες, με τη δεύτερη επιλογή να κινείται μεταξύ της Aram Dorsum και της Mawrth Vallis. Τον Μάρτιο του 2017 ορίστηκαν ως «φιναλίστ» οι Oxia Planum και Mawrth Vallis. Ωστόσο, μετά τη σύσταση του ExoMars Landing Site Selection Working Group, θεωρείται ότι η τελική επιλογή θα είναι η Oxia Planum, η οποία βρίσκεται στο όριο όπου πολλά κανάλια κατέληγαν στις μεγάλες πεδιάδες και φιλοξενεί ορυκτά που σχηματίστηκαν υπό συνθήκες υγρασίας, τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια πριν, πιθανότατα σε ένα μεγάλο σώμα νερού.

Το ρόβερ και η επιστημονική πλατφόρμα θα εκτοξευτούν κάποια στιγμή στο διάστημα, από 25 Ιουλίου-13 Αυγούστου 2020, με πύραυλο Proton-M από το Μπαϊκονούρ του Καζακστάν. Αναμένεται να φτάσουν στον Άρη τον Μάρτιο του 2021.

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: ΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ - Σήμανση και τυπολογία του ιλιαδικού πολέμου

Τα κυριότερα ουσιαστικά που δηλώνουν τη μάχιμη δράση στην Ιλιάδα είναι οι λέξεις: πόλεμος, ἀγών, μάχη, ὑσμίνη, ἀνδροκτασίη, φύλοπις, Ἄρης. Τα ουσιαστικά αυτά άλλοτε χρησιμοποιούνται ως συνώνυμα και άλλοτε εξειδικεύουν μορφές και φάσεις του ιλιαδικού πολέμου. Τα επίθετα που συνοδεύουν τα πολέμου σημαντικά ουσιαστικά (ως επιθετικοί προσδιορισμοί ή κατηγορούμενα) μοιράζονται σε τρεις κατηγορίες: (α) σε όσα αποδίδουν στον πόλεμο τιμή θετική (λ.χ. κυδιάνειρα μάχη, θεῖος ἀγών)· (β) σε όσα, με ουδέτερο τρόπο, περιγράφουν τον πόλεμο (λ.χ. κρατερός πόλεμος, πτολίπορθος πόλεμος, θοῦρος Ἄρης)· σε όσα δίνουν στον πόλεμο σαφώς αρνητική τιμή (λ.χ. στυγερός πόλεμος, αἱματόεις, ἀλίαστος, ἄλληκτος, ἀλλοπρόσαλλος, ἀντίβιος, ἄπρηκτος, ἀργαλέος, δήιος, δυσηλεγής, δυσηχής, θρασύς, κακός, λευγαλέος, μιαιφόνος, ὀιζυρός, ὀκρυόεις, ὀλοός, ὁμοίιος, πολυάικος, πολύδακρυς, φθισήνωρ). Συγκριτικά, τα επίθετα θετικής τιμής του ιλιαδικού πολέμου είναι ελάχιστα, ενώ τα επίθετα αρνητικής τιμής πλεονάζουν.
 
Τυπικές ονομάζονται όλες οι σταθερές και επαναλαμβανόμενες μορφές, από τις μικροσκοπικότερες έως τις πιο διεκταμένες, με τις οποίες προβάλλεται στην Ιλιάδα το μεγάθεμα του πολέμου.
 
Η μικροσκοπικότερη τυπική μορφή του ιλιαδικού πολέμου είναι οι "ανδροκτασιακοί κατάλογοι": περιέχουν τα ονόματα του θύτη και του θύματος, το φονικό ρήμα, και κατά κανόνα επαυξάνονται με το πατρωνυμικό και την τοπωνυμία του θύματος και με έναν αρεταλογικό χαρακτηρισμό του, μονολεκτικό ή προτασιακό.
 
Ο συνδυασμός ανδροκτασιακών καταλόγων, με την ανάπτυξη ενός ή και περισσοτέρων από τα προηγούμενα συστατικά στοιχεία του, συνθέτουν τα "συμπλέγματα ανδροκτασιών" (ένας ήρωας σκοτώνει κάποιον άλλο και αμέσως ύστερα σκοτώνεται από έναν τρίτο ήρωα, ενώ γύρω από τα πτώματα των δύο νεκρών συγκροτείται μάχη).
 
Από τη σύνθεση των ανδροκτασιών συμπλεγμάτων προκύπτει ο τύπος της ιλιαδικής μάχης (παράδειγμα ιλιαδικής μάχης είναι η πρώτη και πρότυπη σύγκρουση στην τέταρτη ραψωδία, στ. 422-544, όπου εύκολα αναγνωρίζονται οι ανδροκτασιακοί κατάλογοι και τα ανδροκτασιακά συμπλέγματα).
 
Πιο διεκταμένος τύπος του ιλιαδικού πολέμου, που καταλαμβάνει κάποτε ολόκληρη ραψωδία, είναι η "μονομαχία", όπου και όταν δύο εξέχοντες ήρωες συγκρούονται, ενώ οι λοιποί πολεμιστές σχηματίζουν γύρω τους έναν κύκλο θεάτρου (άλλοτε δηλωμένου, όπως λ.χ. συμβαίνει στην εικοστή δεύτερη ραψωδία με τον Αχιλλέα και τον Έκτορα, και άλλοτε λανθάνοντος, όπως γίνεται στο πρώτο μέρος της έκτης ραψωδίας με την αντιπαράθεση Διομήδη και Γλαύκου).
 
Τέλος, ο προσωπικότερος, ηρωικότερος και σε έκταση μεγαλύτερος τύπος του ιλιαδικού πολέμου είναι η "αριστεία", με την οποία εξαίρεται προπάντων η ανδρεία ενός επώνυμου μεγάλου ήρωα, φτάνοντας συνήθως στην υπερβολή ή και στην ύβρη.
 
Με την αριστεία συμπλέκεται κατά κανόνα και η "θεομαχία", η παρέμβαση δηλαδή θεών στη μάχη και ο μεταξύ τους ή με τον αριστεύοντα ήρωα αγώνας. Τυπικά παραδείγματα ιλιαδικής αριστείας έχουμε στην πέμπτη και έκτη ραψωδία, με αριστεύοντα ήρωα τον Διομήδη· στη δέκατη έκτη ραψωδία, με αριστεύοντα ήρωα τον Πάτροκλο· στις ραψωδίες είκοσι έως είκοσι δύο, με αριστεύοντα ήρωα τον Αχιλλέα.