Παρασκευή 7 Σεπτεμβρίου 2018

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Πέρσαι (1-64)

ΠΑΡΟΔΟΣ


ΧΟΡΟΣ
Τάδε μὲν Περσῶν τῶν οἰχομένων
Ἑλλάδ᾽ ἐς αἶαν πιστὰ καλεῖται,
καὶ τῶν ἀφνεῶν καὶ πολυχρύσων
ἑδράνων φύλακες, κατὰ πρεσβείαν
5 οὓς αὐτὸς ἄναξ Ξέρξης βασιλεὺς
Δαρειογενὴς
εἵλετο χώρας ἐφορεύειν.
ἀμφὶ δὲ νόστῳ τῷ βασιλείῳ
καὶ πολυχρύσου στρατιᾶς ἤδη
10 κακόμαντις ἄγαν ὀρσολοπεῖται
θυμὸς ἔσωθεν.
πᾶσα γὰρ ἰσχὺς Ἀσιατογενὴς
οἴχωκε, νέον δ᾽ ἄνδρα βαΰζει,
κοὔτε τις ἄγγελος οὔτε τις ἱππεὺς
15 ἄστυ τὸ Περσῶν ἀφικνεῖται·
οἵτε τὸ Σούσων ἠδ᾽ Ἀγβατάνων
καὶ τὸ παλαιὸν Κίσσιον ἕρκος
προλιπόντες ἔβαν, τοὶ μὲν ἐφ᾽ ἵππων,
τοὶ δ᾽ ἐπὶ ναῶν, πεζοί τε βάδην
20 πολέμου στῖφος παρέχοντες·
οἷος Ἀμίστρης ἠδ᾽ Ἀρταφρένης
καὶ Μεγαβάτης ἠδ᾽ Ἀστάσπης,
ταγοὶ Περσῶν,
βασιλῆς βασιλέως ὕποχοι μεγάλου,
25 σοῦνται, στρατιᾶς πολλῆς ἔφοροι,
τοξοδάμαντές τ᾽ ἠδ᾽ ἱπποβάται,
φοβεροὶ μὲν ἰδεῖν, δεινοὶ δὲ μάχην
ψυχῆς εὐτλήμονι δόξῃ·
Ἀρτεμβάρης θ᾽ ἱππιοχάρμης
30 καὶ Μασίστρης, ὅ τε τοξοδάμας
ἐσθλὸς Ἰμαῖος Φαρανδάκης θ᾽,
ἵππων τ᾽ ἐλατὴρ Σοσθάνης.
ἄλλους δ᾽ ὁ μέγας καὶ πολυθρέμμων
Νεῖλος ἔπεμψεν· Σουσισκάνης,
35 Πηγασταγὼν Αἰγυπτογενής,
ὅ τε τῆς ἱερᾶς Μέμφιδος ἄρχων
μέγας Ἀρσάμης, τάς τ᾽ ὠγυγίους
Θήβας ἐφέπων Ἀριόμαρδος,
καὶ ἑλειοβάται ναῶν ἐρέται
40 δεινοὶ πλῆθός τ᾽ ἀνάριθμοι.
ἁβροδιαίτων δ᾽ ἕπεται Λυδῶν
ὄχλος, οἵτ᾽ ἐπίπαν ἠπειρογενὲς
κατέχουσιν ἔθνος, τοὺς Μητρογαθὴς
Ἀρκτεύς τ᾽ ἀγαθός, βασιλῆς δίοποι,
45 χαἰ πολύχρυσοι Σάρδεις ἐπόχους
πολλοῖς ἅρμασιν ἐξορμῶσιν,
δίρρυμά τε καὶ τρίρρυμα τέλη,
φοβερὰν ὄψιν προσιδέσθαι.
στεῦται δ᾽ ἱεροῦ Τμώλου πελάτης
50 ζυγὸν ἀμφιβαλεῖν δούλιον Ἑλλάδι,
Μάρδων, Θάρυβις, λόγχης ἄκμονες,
καὶ ἀκοντισταὶ Μυσοί· Βαβυλὼν δ᾽
ἡ πολύχρυσος πάμμεικτον ὄχλον
πέμπει σύρδην, ναῶν τ᾽ ἐπόχους
55 καὶ τοξουλκῷ λήματι πιστούς·
τὸ μαχαιροφόρον τ᾽ ἔθνος ἐκ πάσης
Ἀσίας ἕπεται
δειναῖς βασιλέως ὑπὸ πομπαῖς.
τοιόνδ᾽ ἄνθος Περσίδος αἴας
60 οἴχεται ἀνδρῶν,
οὓς πέρι πᾶσα χθὼν Ἀσιῆτις
θρέψασα πόθῳ στένεται μαλερῷ,
τοκέης τ᾽ ἄλοχοί θ᾽ ἡμερολεγδὸν
τείνοντα χρόνον τρομέονται.

***
ΠΑΡΟΔΟΣ

ΧΟΡΟΣ
Των Περσών πὄχουν φύγει και πήγανε
στων Ελλήνων τη χώρα, εμείς είμαστε
οι Πιστοί που μας λένε,
και των πλούσιων αυτών και πολύχρυσων
παλατιών οι φυλάχτορες,
που απ᾽ αξιά μας ο ίδιος ο αφέντης μας
Δαρειογέννητος Ξέρξης μάς διάλεξε
ν᾽ αγρυπνούμε στην χώρα του επάνω.
Μα για το γυρισμό του χρυσόφραχτου
του στρατού μας και του βασιλέα μας
10 έχει αρχίσει πολύ κακομάντευτη
ν᾽ ανταριάζει η καρδιά μου και μέσα της
να φρουμάζει – γιατ᾽ είν᾽ όλ᾽ η δύναμη
της Ασίας φευγάτη
και κανείς πεζοδρόμος με μήνυμα
και κανείς καβαλάρης δεν έφτασε
στων Περσών, ως τα τώρα, την πόλη.
Εκείνου αφήνοντας Σούσα κι Εγβάτανα
και τ᾽ αρχαία Κισσιανά τα πυργόκαστρα
φύγαν, άλλοι καβάλα στ᾽ αλόγατα,
άλλοι μες στα καράβια κι οι αμέτρητοι
με τα πόδια πεζοί,
20 του πολέμου τ᾽ ολόπυκνο στίφος.
Έτσι τότε ο Αρμίστρης κι ο Αρτάφρενος
Μεγαβάτης κι Αστάσπης χυμήσανε
κεφαλές των Περσών, του μεγάλου μας
Βασιλιά βασιλιάδες υπήκοοι,
οδηγώντας το αμέτρητο στράτεμα,
τοξοκράτορες και καβαλάρηδες
φοβεροί να τους δεις και στον πόλεμο
τρομεροί με τ᾽ αδάμαστο
της ψυχής τωνε θάρρος.
Κι ο Αρτεμβάρης περήφανος στο άτι του
30 κι ο Μασίστρης κι ο Ιμαίος σαϊττορίχτορας
μες στους πρώτους, μαζί κι ο Φαράντακος
κι ο που τ᾽ άτια προγκάει ο Σοστάνης.
Κι άλλους πάλι ο μεγάλος πολύθροφος
Νείλος στέλνει· καθώς ο Σουσίσκανος
της Αιγύπτου βλαστάρι, ο Πηγάσταγος
και της άγιας της Μέμφιδας ο άρχοντας
ο μεγάλος Αρσάμης κι ο κύριος
της πανάρχαιας της Θήβας ο Αριόμαρδος,
κι όσοι λάμνουν στους βάλτους τα προιάρια τους,
40 φοβερό κι εν᾽ αρίφνητο πλήθος.
Κι ακλουθούσαν οι Λυδοί οι καλοζώητοι,
ψυχομέτρι, μ᾽ όσα έθνη εξουσιάζουνε
στεριανά κατά κείνα τα σύνορα,
που ο γενναίος ο Αρκτέας κι ο Ματράγαθος
σαλαγούν, βασιλιάδες πολέμαρχοι
κι απ᾽ τις Σάρδεις κινούν τις πολύχρυσες
πάνω σ᾽ άρματα δίζυγα, τρίζυγα,
μύρια τάγματα
που τρομάρα σε πιάνει να βλέπεις.
Και του Τμώλου καυχιούνται οι πλησιόχωροι
50 το ζυγό της σκλαβιάς να περάσουνε
της Ελλάδας: ο Μάδρος κι ο Θάρυβης
στων λογχών τα χτυπήματ᾽ ατράνταχτοι
σαν αμόνια· μαζί κι οι Μυσοί,
φοβεροί ακοντιστάδες.
Κι η χρυσή Βαβυλώνα κατέβασε
μέγα ρέμα στρατού παντοσύσμιχτο,
άλλους ναύτες για τ᾽ άρμενα
κι άλλους πὄχουν τα θάρρη τους
στο πιδέξιο του τόξου το τράβηγμα.
Κι ακλουθούνε φουσάτ᾽ απ᾽ ολάκερη
την Ασία οι σπαθοφόροι, υπακούοντας
στην τρανή προσταγή του αφεντός μας.
Έτσι τ᾽ άνθος, όλ᾽ οι άντρες, της χώρας μας
60 φευγάτ᾽ είναι κι η Ασία που τους έθρεψε,
λαχταρά ᾽π᾽ άκρη σ᾽ άκρη στενάζοντας
με καϋμό φλογερό, ενώ οι γέροι τους
οι γονιοί κι οι γυναίκες τους
τις ημέρες μετρούν και καρδιοσώνουνται
όσον πάει του μάκρου ο καιρός.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ: Η ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ

«Τό δέ ἀνθρώπειόν τε σαφῶς διά παντός ἀπό φύσεως ἀναγκαίας, οὗ ἄν κρατῇ ἄρχειν, καί ἡμεῖς οὔτε θέντες τόν νόμον οὔτε κειμένῳ πρῶτοι χρησάμενοι» (Θουκ. V 105)
 
α) Η ανάληψη από μέρους της Αθήνας της ηγεσίας της ηγεμονίας οδηγεί με λογική συνέπεια και αναγκαιότητα στην πολιτική πρακτική της χρησιμοποίησης όλων των μέσων για τη διατήρηση της κυρίαρχης θέσης της, την προστασία του «συμμαχικού» της χώρου, τη στερέωση του ηγεμονικού της ρόλου και την επέκταση της δύναμης και της εξουσίας της και σε άλλες πόλεις και εδαφικές περιοχές.
 
      Στο εσωτερικό της δικής της πολιτείας η Αθήνα διέπεται από ένα προηγμένο φιλελεύθερο, δημοκρατικό και προοδευτικό καθεστώς, που νοιάζεται για τον άνθρωπο και τα δικαιώματά του και για την ηθική και πνευματική του αρτίωση. Στις σχέσεις της όμως με τις άλλες αδύναμες πολιτείες της: επιρροής και της συμμαχίας της επικρατεί ο αδυσώπητος νόμος της επιβολής; και της βίας. Αυτός ο διχασμός της πολιτικής φιλοσοφίας και πρακτικής της; ηγεμονίας της Αθήνας αιτιολογείται με την αποδοχή από μέρους της του ηγετικού ρόλου που επωμίσθηκε για την υπεράσπιση της ίδιας και των συμμάχων πόλεων και όλης της Ελλάδας από τη βαρβαρική απειλή (κοινή τε απωσάμενοι τον βάρβαρον, Θουκ. I 18, VI 89, VII 69 και VIII 68) και καταφάσκει και στην εκπολιτιστική της αποστολή.                               
 
Πάνω σ’ αυτή την αντίληψη θεμελιώθηκε η θεωρητική της δύναμης και του Αθηναϊκού ιμπεριαλισμού, που ασκείται έξω από την πόλη, στο πεδίο της εξωτερικής δηλαδή πολιτικής, δίχως όρια και περιορισμούς, ανεξάρτητα και πέρα από δεσμεύσεις ηθικής και δικαίου και ανθρωπιστικές διακηρύξεις και με κύρια και βασική επιδίωξη την προάσπιση της δικής της ασφάλειας και των συμφερόντων της (βλ. και F. Proctor, The.Speeches in Thucidides NK press 1973 σελ. 18, 28 εκ.).
 
β) 1. Η δύναμή της δηλαδή στηρίζεται στην ισχύ και στην αίγλη του πολιτεύματος και των πόρων της, στο ναυτικό και το ανθρώπινο δυναμικό της. Στηρίζεται όμως και στην εκμετάλλευση των οικονομικών πόρων των άλλων χωρών και στον έλεγχό της σε άλλα ξένα εδάφη και στο νησιωτικό χώρο.
 
Η άσκηση μιας τέτοιας πολιτικής και τακτικής δημιουργεί βέβαια δυσαρέσκειες και αποδοκιμασίες σε βάρος της, και οι Αθηναίοι το γνωρίζουν αυτό πολύ καλά. Απαντούν ωστόσο ότι όλοι, όσοι είναι υποχρεωμένοι να διαδραματίσουν ηγεμονικό ρόλο, δεν μπορούν να αποφύγουν αυτού του είδους τις επικρίσεις και εναντιώσεις. «Είναι λογικό, λέγει ο Περικλής στον τελευταίο του λόγο, αυτός που επιδιώκει την ατομική του ησυχία, να μας κατακρίνει. Εκείνος όμως που φιλοδοξεί να έχει την ίδια με την δική μας δράση, θα μας φθονήσει» (II 64).
 
Οι Αθηναίοι, με άλλα λόγια, θεωρούν τον εαυτό τους υποχρεωμένο να υπερασπίσουν το δικό τους status quo, τα κεκτημένα. Και να αγωνισθούν, όχι μόνο για τη διαφύλαξη της ελευθερίας, αλλά και για τη διατήρηση της ηγεμονικής τους θέσης - και πρέπει να χρησιμοποιήσουν βία ενάντια στις «σύμμαχες» πόλεις. «Δεν σκέπτεσθε, λέγει ο Κλέων, απευθυνόμενος στους Αθηναίους, ότι η εξουσία σας είναι τυραννία πάνω σε ανθρώπους έτοιμους να εξεγερθούν. Δεν σκέπτεσθε ότι με δυσφορία ανέχονται την κυριαρχία σας και ότι την υπάκουη τους την οφείλετε στην καλή τους θέληση. Την υπεροχή σας την εξασφαλίζει η δύναμή σας και όχι διότι ευχαριστούνται να σας υπακούουν» (II .37).
 
Αλλά και ο Περικλής δεν αρνείται το δεσποτικό χαρακτήρα του Αθηναϊκού ιμπεριαλισμού (II 63). Βλέπει όμως τη δύναμη της πολιτείας της Αθήνας ως τον μόνον απαραίτητο συντελεστή για να γίνει η πόλη ισχυρή και «το παιδευτήριο της Ελλάδας» (II 41). Και φρονεί ότι οι Αθηναίοι, όχι μόνο δεν μπορούν, αλλά θα είναι και επικίνδυνο να παραιτηθούν από την ηγεμονίας (Τυραννίδα γαρ ήδη έχετε ή αυτήν ην, λαβείν μεν άδικον δοκεί είναι, α- φείναι δε επικίνδυνον). Μόνο σε κράτος που είναι διατεθειμένο να ζει ήσυχα, διακηρύσσει, συμφέρει να είναι υποτελές και όχι σε κράτος που ασκεί ηγεμονία (II 63). «Δεν μπορούμε, λέγει και πάλι ο Περικλής, να φανούμε κατώτεροι από τους πατέρες μας, να εγκαταλείψουμε δηλαδή την ηγεμονία που αποσπάσαμε με κόπο και μόχθο και ΐ7/ν οποία κληρονομήσαμε. Είναι αισχρότερο, προσθέτει, να αφήσει κανένας να του αφαιρέσει κάτι που έχει, παρά να αποκτήσει εκείνο που επιδιώκει (II 62). Είναι δε και επικίνδυνο, συνεχίζει σε άλλο μέρος της δημηγορίας του, να παραιτηθεί κανένας από την ηγεμονία, για την οποία όλοι υπερηφανευόμαστε, έστω και αν ακόμα στην παρούσα φάση μερικοί α­πό φόβο και επιθυμία αποφυγής φροντίδων επιδιώκουν την άσκηση ειρηνόφιλης πολιτικής (II 63). «Βέβαια η χρήση της μας κάνει απεχθείς και μισητούς. Όμως αυτή είναι μοίρα όλων ανεξαίρετα, όσοι επιδίωξαν να ηγεμονεύσουν πάνω στους άλλους» (II 64).
 
2. Η άσκηση και η χρήση της δύναμης της ηγεμονίας για σκοπούς επεκτατικούς δεν πρέπει να έχει όρια. «Δεν μπορούμε, λέγει ο Αλκιβιάδης, να τα προσδιορίζουμε (τα όρια) με ακρίβεια. Διότι οι νίκες θέλουν και άλλες νίκες, η δε επιδίωξη του κέρδους και Ό)ς ισχύος είναι ακαταμάχητη και απεριόριστη». Μιλώντας ο ίδιος στη συνέλευση των Αθηναίων μετά την αγόρευση του Νικία και, προσπαθώντας να τους πείσει, αλλά και να τους εξωθήσει να εκστρατεύσουν στη Σικελία, προσθέτει: «Την ηγεμονία μας την αποκτήσαμε σπεύδοντες σε βοήθεια καθενός είτε Έλληνα είτε βάρβαρου που επικαλούνταν αυτή. Και ούτε μπορούμε να υπολογίσουμε με ακρίβεια τα όρια, πέρα από τα οποία δεν πρέπει αυτή να εκταθεί. Διότι είμεθα υποχρεωμένοι, αφού φθάσαμε στο σημείο που βρισκόμεθα σήμερα, να συγκρατούμε τους μεν και να επιδιώκουμε να βρίσκουμε ευκαιρία να επιτεθούμε κατά των δε. Και διότι θα κινδυνεύαμε να μείνουμε και ημείς υποτελείς, αν παύσουμε να κυριαρχούμε πάνω στους άλλους» (τοις μεν επιβουλεύειν, τους δε μη ανιέναι, δια το αρχθήναι αν υφ’ ετέρων αυτοίς κίνδυνον είναι, ει μη των άλλων άρχοιμεν, θουκ. ΥΙ18).
 
Ο ίδιος Αθηναίος πολιτικός, μιλώντας στη συνέλευση των Λακεδαιμονίων μετά την επιστροφή του από τη Σικελία και την καταφυγή του στη Σπάρτη, όπου μετέβη για να αποφύγει τη σύλληψή του από τους Αθηναίους, όταν οι τελευταίοι τον ανακάλεσαν από στρατηγό και τον διέταξαν να επανακάμψει «οίκαδε» και να δώσει λόγο για την αποκοπή των Ερμών και την καθύβριση των Ελευσίνιων μυστηρίων, λέγει: «Στη Σικελία πήγαμε για να τους υποτάξουμε και έπειτα να κράξουμε το ίδιο σε βάρος των Καρχηδονίων.
 
Και αν αυτές οι επιχειρήσεις πετύχαιναν, πρόθεση μας ήταν να επιτεθούμε εναντίον και της Πελοποννήσου και έτσι να μεταφέρουμε πλέον εκεί ολόκληρη τη δύναμη που θα αποκτήσουμε από την εκστρατεία μας στη Σικελία, αλλά και στους Βάρβαρους και στους Ίβηρες» (ΥΙ 90). Και προσθέτει ένα άλλο επιχείρημα, που τον μεταβάλλει σε πρώτο θεωρητικό του ακτιβισμού. Λέγει δηλαδή: Αν η πόλη μείνει αδρανής, θα κατατριβεί, θα περιπέσει σε μαρασμό και στην αδράνεια. Ενώ αν αγωνίζεται διαρκώς, θα αυξάνει σε δύναμη και κυριαρχία και θα συνηθίσει να υπερασπίζεται τα συμφέροντά της με πράξεις! και όχι μόνο με λόγια. Πόλη, επιλέγει, συνηθισμένη στη δράση, γρήγορα θα καταστραφεί, αν περιπέσει σε απραξία Οι λαοί είναι ασφαλέστεροι όταν πολιτεύονται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να απομακρύνονται λιγότερο από τα ήθη και τους νόμους που ισχύουν, έστω και αν είναι ατελείς. Δέχεται, με άλλα λόγια, ό­τι μια τέτοια τακτική διαρκούς δράσης είναι σύμφωνη με τα ισχύοντα (VI 18).
 
γ) 1. Αυτός ο τρόπος χρήσης της δύναμης και της υπεράσπισης της ηγεμονίας, εξηγούν οι υπερασπιστές της, είναι σύμφωνος και με την ανθρώπινη φύση, που είναι αμετάβλητη και ζητάει αύξηση στα κέρδη και στα πλούτη, εδαφική επέκταση και κυριαρχία - και με δυσφορία αντικρίζονται ιδέες, προτάσεις και επικλήσεις νόμων και προσταγών που αποβλέπουν και αποσκοπούν στον περιορισμό της.
 
Και σεις, λένε οι Αθηναίοι πρέσβεις, απευθυνόμενοι στους Λακεδαιμόνιους στη δημηγορία των Κορινθίων, κατά την άσκηση της ηγεμονίας σας μεριμνήσατε να χρησιμοποιήσετε τη δύναμη προς το συμφέρον σας. Και αν επιμένατε να την ασκήσετε μέχρι το τέλος, θα γινόσαστε και σεις δυσάρεστοι. Διότι θα την ασκούσατε με ισχυρή πυγμή, αν δεν θέλετε να εκτεθείτε σε κινδύνους. Κατά συνέπεια, δεν κάναμε τίποτα το παράδοξο ή αντίθετο προς την ανθρώπινη φύση, αν αποδεχθήκαμε το ρόλο μας αυτόν και αρνούμαστε τώρα να τον εγκαταλείψουμε, αν δηλαδή υπακούμε στα ισχυρά ελατήρια της δόξας, του φόβου και του συμφέροντος. Και δεν είμαστε εμείς πρώτοι που εγκαινιάσαμε τέτοια τακτική και πολιτική πρακτική. Αντίθετα, και ανέκαθεν, επικράτησε η πάγια αρχή ο ασθενέστερος να υποκύπτει στη θέληση του ισχυρότερου... Ποτέ άνθρωπος, όταν του παρουσιάσθηκε ευκαιρία να αποκτήσει κάτι με τη βία, παρέλειψε να το πράξει και προτίμησε τη δικαιοσύνη. Και είναι επαινετοί αυτοί που, αν έχουν δύναμη και θα μπορούσαν να άρχουν πάνω στους άλλους, είναι δικαιότεροι (I 76). Διότι αυτός που μπορεί να μεταχειρισθεί τη βία, δεν έ­χει ανάγκη να προσφύγει στη δικαιοσύνη (I 77).
 
2. Ακόμα και οι αντίπαλοι της ηγεμονικής πολιτικής της Αθήνας, εκείνοι δηλαδή που δεινοπαθούσαν εξαιτίας της, δικαιολογούν τη στάση της. Κανένας, λέγει ο Ερμοκράτης, δεν επιτρέπεται να κατηγορεί τους Αθηναίους για τα πλεονεκτικά τους σχέδια. Και ούτε μέμφομαι εκείνους που επιδιώκουν να άρχουν, αλλά αυτούς μόνο που είναι πρόθυμοι και διατεθειμένοι να υποτάσσονται. Διότι είναι φυσικό ανέκαθεν οι άνθρωποι να επιβάλλουν την εξουσία σε αυτούς που υποκύπτουν, αλλά και να αμύνονται ενάντια στους επιδρομείς (IV 61) και διότι «ου αν κρατή, άρχειν» (V 105).
 
δ) Εγγύτερη προβληματική, ανάλυση και φιλοσοφική θεώρηση της χρήσης της δύναμης από μέρους των ηγεμονικών κρατών οδηγεί σε συλλογισμούς και συμπεράσματα άρνησης των ανθρωπιστικών αισθημάτων και των κανόνων ηθικής και δικαίου. Στην επιχειρηματολογία ωστόσο της δικαιολόγησης της χρήσης της δεν έχουν θέση οι συνηθισμένοι ευγενικοί τρόποι και οι συναισθηματικοί ανασχετικοί φραγμοί και δισταγμοί. Στις σχέσεις ανάμεσα στις ισοδύναμες πολιτείες μπορεί κανένας να υπολογίζει στην αμοιβαία συνδιαλλαγή, στην ισότιμη μεταχείριση και στον ελεύθερο διάλογο.
 
Σε πολιτείες όμως με ισχύ άνιση είναι ανεφάρμοστες οι αρχές της δημοκρατίας και της δικαιοσύνης και η χρήση κανόνων λογικής, αμοιβαίας κατανόησης και κοινού συμφέροντος, η ήρεμη και νηφάλια σκέψη. Διότι τα πάντα υποτάσσονται στο συμφέρον του ισχυρότερου. «Για έναν τύραννο ή για μια πόλη που ασκεί ηγεμονία τίποτα δεν είναι ανακόλουθο, εφ ’ όσον την συμφέρει (ανδρί δε τυρράνω ή πόλει αρχούση ουδέν άλογον ό τι ξυμφέρον). Ο καθένας πρέπει να είναι εχθρός ή φίλος, ανάλογα με τις περιστάσεις. (Ο Αθηναίος Εύφημος στη συνέλευση της Καμάρινα (VI 85). Διότι το συμφέρον μιας πολιτείας συσχετίζεται με την ασφάλειά της I (V 107), βλ. επίσης τη δημηγο­ρία Κερκυραίων και Κορινθίων (I 32-43), τη Μήδεια του Ευριπίδη (545-567) τον Ιππόλυτο από τον ίδιον (462-465) και τον Οιδίποδα Τύραννο του Σοφοκλή (594-595)].
 
Οι Αθηναίοι ειδικότερα προωθούν τη συλλογιστική της χρήσης της δύναμης σε ακραίες Θέσεις. Δόγμα τους είναι η δύναμη φέρνει δύναμη (Θουκ. VI 24). Διακηρύσσουν, απευθυνόμενοι στους ανυπεράσπιστους και μικρής δύναμης κατοίκους της Μήλου, που επιδιώκουν να τους υποτάξουν, ότι οι Αθηναίοι, αν πράξουν τούτο οι Μήλιοι, αν υποταχθούν δηλαδή στους Αθηναίους επιδρομείς, θα εξυπηρετήσουν όχι μόνο το συμφέρον της δικής τους (των Αθηναίων) ηγεμονίας, αλλά και αυτών των ίδιων των Μηλίων, αφού με την υποδούλωσή τους θα αποφύγουν το χειρότερο, την καταστροφή. Δίλημμα δηλαδή αμείλικτο και αδυσώπητο: Ή υποτάσσεσθε, και εξυπηρετείτε το συμφέρον της ηγεμονίας μας αλλά και το δικό σας (αφού σώζεσθε), ή δεν υποτάσσεσθε, οπότε καταστρέφεσθε και κατά συνέπεια ενεργείτε αντίθετα προς το συμφέρον σας.
 
ε) 1. Ούτε και στις αρχές της δικαιοσύνης πρέπει να υποχωρεί η ηγεμονία και η ιμπεριαλιστική πολιτεία. Η δύναμή της δεν πρέπει ούτε και σε αυτή την αντίληψη να αποδεχθεί παραχωρήσεις. Γιατί τα κριτήρια της αξιολόγησης και της αξιοποίησής της δεν είναι ηθικά αλλά πολιτικά. Σημασία δεν έχει η ηθική, αλλά μόνο η πολιτική δικαίωση. Διότι αυτοί που χρησιμοποιούν δύναμη, δεν έχουν ανάγκη μήτε από δικαιοσύνη μήτε από νόμους (I 76). Κατά συνέπεια και η αδικία είναι αποδεκτή και θεμιτή και εντάσσεται στη λογική και στο παιχνίδι της στήριξης της ηγεμονίας και των αρχών του συμφέροντος.
 
Στο πλαίσιο αυτό και ο Διόδοτος αντιτάσσεται στην άποψη του Κλέωνα, όταν ο τελευταίος μάχεται υπέρ της Αθηναϊκής ηγεμονίας (III 37 επ.) και υποστηρίζοντας τη μη θανάτωση των Μυτιληναίων δεν επικαλείται λόγους δικαιοσύνης ή ηθικής για τη μη εκτέλεση της απόφασης, αλλά μόνο ότι η θανάτωση δεν συμφέρει για την Αθήνα (III 44). «Δεν πρέπει ακόμα, διακηρύσσει, να λάβετε υπόψη σας τον οίκτο και την επιείκεια. Δεν θέλω διόλου, προσθέτει, να επηρεασθείτε από τέτοια συναισθήματα, θεωρώ προτιμότερο να υποστούμε με γνώση μας την αδικία και να μην τους θανατώσουμε, εφ ’ όσον είναι τούτο συμφέρον της πολιτείας, παρά να τηρήσουμε την αυστηρή δικαιοσύνη και να τους θανατώσουμε, αν δεν μας συμφέρει». Αν εξολοθρεύσετε σήμερα τους Δημοκρατικούς της Μυτιλήνης, συνεχίζει, που δεν έλαβαν μέρος στην αποστασία αλλά, μόλις οπλίσθηκαν με βαρύ οπλισμό, σας παρέδωσαν την πόλη εκούσια, θα διαπράξετε βαρύ έγκλημα με το να φονεύσετε αυτούς που σας πρόσφεραν μεγάλη υπηρεσία, και κατά δεύτερο λόγο Θα ικανοποιήσετε τους ολιγαρχικούς με αυτό που εκείνοι επιθυμούν, την εξόντωση δηλαδή των δημοκρατικών» (III 47 και 48, βλ. επίσης και II 44-46).
 
2. Αντικρούοντας επίσης ο Κλέων την επιχειρηματολογία του Διόδοτου και, ζητώντας από τους Αθηναίους να αποφασίσουν την εξόντωση των δημοκρατικών, επικαλείσαι και αυτός το συμφέρον της πόλης, από άλλη όμως οπτική γωνία και με το επιχείρημα ότι, «αν οι Μυτιληναίοι δίκαια επαναστάτησαν, τότε η πράξη της τιμωρίας τους θα ήταν αδικαιολόγητη. Αν όμως η πράξη τους αυτή της αποστασίας είναι αδικαιολόγητη, τότε είναι δίκαιο να τους τιμωρήσετε, διαφορετικά δεν απομένει τίποτε άλλο παρά να παραιτηθείτε από την ηγεμονία σας» (ει γαρ ούτοι ορθώς απέστησαν, υμείς αν ου χρεών άρχοιτε, εί δε δη και ου προσήκον όμως αξιούτε τούτο δράν, παρά το εικός τοι και τούσδε ξυμφόρως δει κολάζεσθαι, ή παύσεσθε της αρχής, Θουκυδ. Ill 40).
 
στ) Η δύναμη δεν μπορεί ακόμα να παρεμποδίζεται από το αίσθημα της 'ελληνικής αδελφοσύνης και της όμαιμης ταυτότητας του ελληνικού γένους. Πρώτο διότι ο Θουκυδίδης δεν διαστέλλει τους Έλληνες από τους βάρβαρους. Δεν αγανακτεί όταν η Σπάρτη συμμαχεί με το μεγάλο Πέρση βασιλιά, όπως επίσης του αρέσει να αναφέρεται και να ανακατεύει, δίχως διαστολή, τους Έλληνες με τους βάρβαρους (VII 57). Και κατά δεύτερο λόγο, διότι ένας τέτοιος διαχωρισμός θα μίκρυνε το πεδίο της δράσης και της δύναμης της ηγεμονίας. Και αυτό δεν πρέπει να ισχύει. Η εμβέλεια και το βεληνεκές ισχύος της δύναμης είναι και πρέπει να είναι πέρα από όρια και φραγμούς και φυλετικούς διαχωρισμούς.
 
Τη δύναμη δηλαδή, και στη συγκεκριμένη τούτη περίπτωση, την κρίνει ο Θουκυδίδης από τη σκοπιά του συμφέροντος της Αθήνας και μόνο και όχι του συνόλου της Ελλάδας «Ελλήνων τε ότι Έλληνες πλείστων δη ήρξαμεν» λέγει ο Περικλής (II 64 βλ. σχετικά και Jaqueline de Romilly, παραπάνω σελ. 89-94).
 
ζ) Δεν είναι ακόμα δυνατός ο συσχετισμός της δύναμης με την ανδρεία. Στο επιχείρημα των Μηλίων, ότι πρέπει να δοκιμάσουν τα πάντα πριν γίνουν δούλοι και ότι, αν πράξουν το αντίθετο και δεν αντισταθούν, αυτό θα είναι ανανδρεία, οι Αθηναίοι απαντούν ότι αυτό δεν είναι σωστό και λογικό. Διότι δεν αντιμάχεσθε προς ίσους, ώστε η υποχώρηση να σημαίνει και καταισχύνη. Αφού πρόκειται για τη σωτηρία σας, οφείλετε να αποφύγετε να αντιταχθείτε στους ισχυρότερους (V 100, 101).
 
η) 1. Η διαρκής αντίθεση ισχύος και δικαίου παρουσιάζεται ως μία διαρκής σταθερά της ιμπεριαλιστικής πολιτικής και πρακτικής της Αθήνας. Η αρχή αυτή εικονίζεται, συνοπτικά και με ενάργεια, στον περίφημο διάλογο των Μηλίων, που κρίνουμε σκόπιμο να παραθέσουμε τα βασικά του στοιχεία.
 
      Ισχυρίζονται πολλοί ότι ο διάλογος αυτός δεν έγινε ποτέ και ότι πρόκειται για φανταστική σκηνοθεσία και επινόηση του μεγάλου ιστορικού για να ; μας δείξει, με αυτόν τον τρόπο και στη μεγαλύτερή της γύμνια, την πολιτική της πυγμής της ιμπεριαλιστικής Αθήνας (βλ. J. Bury παραπάνω 99 και Grudy όπ σελ. 61).
 
Είμαστε από κείνους που πιστεύουν ότι ο διάλογος έγινε πραγματικά. [ Διότι ο Θουκυδίδης είναι αυστηρός και αντικειμενικός στην παράθεση των ιστορικών γεγονότων και ποτέ δεν θα μπορούσε να κατακυρώσει με τη γραφίδα του ανύπαρκτα συμβάντα. Ότι όμως η πλοκή και η επιχειρηματολογία του έχουν στοιχεία και από τη δυναμική φαντασία του - αυτό είναι αναμφισβήτητο. Ο Θουκυδίδης δηλαδή, μέσα από τη συλλογιστική αυτής της δημηγορίας, βρίσκει την ευκαιρία να αναπτύξει την πολιτική της δράσης της εξουσίας και της δύναμης και τη στρατηγική της υποδούλωσης των μικρών και ανυπεράσπιστων πολιτειών.
 
2. Η Μήλος είναι ένα μικρό νησί στο σύμπλεγμα των Κυκλάδων και έως το 416 π.Χ. δεν ακολουθούσε την Αθηναϊκή συμμαχία. Οι κάτοικοί της, δωρικής προέλευσης, ευνοούσαν μάλλον τη Σπάρτη, αλλά κράτησαν την ου­δετερότητά τους σε αυτόν το πόλεμο.
 
Από τη μεριά όμως των Αθηναίων έγιναν στο παρελθόν διάφορες απόπειρες (427 με το Νικία, το 425 και 424 και πάλι με τον ίδιο πολιτικό) για την ένταξή τους στους κόλπους της ηγεμονίας, πλην δίχως αποτέλεσμα. Ήθελαν, και στην περίπτωση τούτη, οι Μήλιοι να διατηρήσουν την ουδετερό­τητά τους και νόμιζαν ότι κάτι τέτοιο θα ευχαριστούσε και τους Αθηναίους. Οι τελευταίοι όμως έστειλαν τη χρονιά αυτή (416) μια επιβλητική δύναμη τριών χιλιάδων (3000) στρατιωτών και ζήτησαν δίχως περιστροφές την υπο­ταγή τους.
 
Η συζήτηση υπό μορφή σοφιστικού αντιλογικού διαλόγου διεξάγεται στο δημαρχείο της πόλης ανάμεσα στους Αθηναίους πρέσβεις και στους προκρίτους του νησιού. Τα ονόματα των συνομιλητών κρατούνται ανώνυμα - και είναι τούτο ένα ακόμα δείγμα ότι ο Θουκυδίδης θέλει να δώσει μια απρόσωπη και γενικευμένη θεώρηση της φιλοσοφίας της ισχύος και της δύναμης. Γίνεται στην αρχή προκαταρκτικός διάλογος για τον τρόπο της συζήτησης, κατά τον οποίο οι Αθηναίοι προτείνουν να διεξαχθεί με ερωταποκρίσεις. Οι Μήλιοι όμως δεν παραλείπουν να επισημάνουν ότι αυτή η σύστασή τους, να εξηγηθούν δηλαδή αμοιβαία, είναι υποκριτική και δίχως νόημα και ουσία, αφού ήδη οι Αθηναίοι βρίσκονται πάνοπλοι και απειλητικοί μπροστά στο νησί «Έρχεσθε οι ίδιοι ως δικαστές και κριτές εκείνων που πρόκειται να λεχθούν» (Θουκ. V 89 επ.).
 
Αλλά, παρά τις αντιρρήσεις τους, αναγκάζονται τελικά να υποχωρήσουν και δέχονται να συζητήσουν, όπως προτείνουν οι Αθηναίοι (V 86-88).
 
Οι Μήλιοι αναγνωρίζουν ότι δεν πρέπει να επικαλεσθούν αρχές και επιχειρήματα δικαιοσύνης και ηθικής. Γιατί οι Αθηναίοι μόνο την πολιτική αναγκαιότητα εκτιμούν: Κατά τη συζήτηση των ανθρωπίνων πραγμάτων, διακηρύσσουν οι τελευταίοι, το επιχείρημα του δικαίου έχει αξία μόνο όταν έχεις και τη δύναμη να το ι:πιβ0Μ:ις (Θουκ. V 89). Προσπαθούν στη συνέχεια οι Μήλιοι να τους εξηγήσουν ότι και το ίδιο το συμφέρον τους (των Αθηναίων) επιβάλλει να αφήσουν περιθώρια από την εκμετάλλευση της υπεροχής τους και να μην ωθούν τη χρήση της δύναμής τους έως τις έσχατες συνέπειες της. Γιατί Θα έλθει κάποια μέρα που και αυτοί ακόμα Θα θέλουν να στηριχθούν στη δικαιοσύνη. Προσπαθούν επίσης να τους πείσουν ότι πρέπει να στέρξουν και να τους αφήσουν να ζήσουν ως ουδέτεροι και φίλοι τους.
 
Οι Αθηναίοι όμως αντιτάσσουν ότι το συμφέρον τους είναι να μην προβούν σε αυτήν την παραχώρηση, γιατί θα εκληφθεί τούτο ως σημείο αδυναμίας της Αθηναϊκής ηγεμονίας (V 97). Επιχειρούν ακόμα να αναιρέσουν την ιδέα των Μηλίων ότι τον ισχυρότερο και τον ασθενέστερο τούς συνδέουν κοινή τύχη και ότι η ασφάλεια της ηγεμονίας και η επεκτατική τους πολιτική δεν συμπίπτουν πάντοτε και δεν συνταιριάζονται (V 98). Τους αποτρέπουν επομένως να επιλέξουν ρόλο ηρώων (V 100, 111) και να έχουν τυφλή εμπιστοσύνη στους Σπαρτιάτες, που και αυτοί άλλωστε «ταυτίζουν το ευχάριστο με το έντιμο και το συμφέρον με το δίκαιο» (V 105, 106).
 
3. Οι Αθηναίοι, μετά το τέλος του διαλόγου, αποχωρούν.
 
Οι Μήλιοι όμως αποφασίζουν να αμυνθούν και να διατηρήσουν την ανεξαρτησία της μικρής τους πόλης, που την κρατούν επτακόσια (700) τώρα χρόνια. Σας προτείνουμε, λένε οι Μήλιοι, απευθυνόμενοι προς τους αποχωρούντες Αθηναίους, να δεχθείτε τη φιλία και την ουδετερότητά μας, να συνομολογήσουμε ειρήνη με συμφέροντες όρους και για τους δυο μας και μετά να αποσυρθείτε (V 112).
 
Η απάντηση ωστόσο των Αθηναίων υπήρξε σκληρή και αδυσώπητη: «Θεωρείτε, λέγουν, το μέλλον περισσότερο πραγματικό από εκείνο που έχετε μπροστά στα μάτια σας και βλέπετε με πάθος το αόρατο σαν να ήταν παρόν. Στηρίξατε τα πάντα, και τύχη και ελπίδες στους Λακεδαιμόνιους, και θα χάσατε τα πάντα». (V 113).
 
Επακολουθεί η πολιορκία του νησιού αλλά και η άμυνα και η αντίστα­σή τους επί ένα ολόκληρο χρόνο . Στο τέλος, ύστερα και από προδοσία, αναγκάζονται να παραδοθούν. Οι Αθηναίοι, μετά σχετική πρόταση του Αλκιβιάδη στην εκκλησία του Δήμου, σκότωσαν δίχως διάκριση όλους τους ενήλικους άνδρες που συνέλαβαν αιχμαλώτους και πούλησαν τα γυναικόπαιδα ως δούλους (χειμώνας του 415. Θουκ. V 116. Για τη συμμετοχή του Αλκιβιάδη στην επιχείρηση βλ. Romilly, Αλκιβιάδης σελ. 69-86 επ. αλλά και Πλούταρχος Αλκιβιάδης 16, 6 και Ανδοκίδης V, 22).
 
4. Επιλέγουμε ότι η εκστρατεία, η καταστροφή και ο αφανισμός της Μήλου (416 π.Χ.) από μέρους των Αθηναίων, που οι κάτοικοι και ο πληθυσμός της, αν και Δωριείς την καταγωγή, στην πράξη η πόλη τους έμεινε ουδέτερη στον πόλεμο αυτόν και δεν αντιστρατεύτηκε στην πολιτική πρακτική της Αθήνας, υπαγορεύθηκε από το πνεύμα της στερέωσης της ηγεμονίας που ακολουθούσε, με συνέπεια η Αθηναϊκή ηγεμονία υποχρεώνονταν να αποτρέπει και να εκμηδενίζει κάθε αντίρρηση και αντίσταση στην πολιτική και στη στρατηγική της από οποιοδήποτε σημείο και αν προέρχονταν. Αλλά υποχρεώνονταν προς αυτή την πρακτική και από την ανάγκη να προωθήσει το πνεύμα της τιμωρίας οποιασδήποτε ροπής και τάσης ανυπακοής, ανταρσίας και αποστασίας, που άρχισε να αναφαίνεται τα χρόνια εκείνα μεταξύ των συμμάχων απέναντι στην πολιτική της. Στο σύνολό της, εξάλλου, η πολιτική αυτή της χρήσης βίας αποτελεί συνέχεια του φιλοπόλεμου και επεκτατικού πνεύματος του Κλέωνα αρχικά και του Αλκιβιάδη μετέπειτα, που την υιοθετούσαν και την ακολουθούσαν και οι δύο με επιμονή και η οποία εξέφραζε τα αιτήματα που προωθούσαν τα εμποροναυτικά και επιχειρηματικά στοιχεία της Αθήνας στα χρόνια εκείνα.
 
Η βίαιη όμως αυτή συμπεριφορά στοίχισε ακριβά στην Αθήνα. Εκμηδένισε τις συμπάθειές της ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις και αποκάλυψε εντονότερα το αληθινό, σκληρό της πρόσωπο και απασχόλησε έντονα την κοινή γνώμη ένα αιώνα αργότερα (βλ. Ισοκρ. Πανηγ. 100 και 110, ίδιος Παναθηναϊκός 63 και 89).
 
θ) 1. Η συλλογιστική του Θουκυδίδη για τη χρήση της δύναμης στα πλαίσια της ιμπεριαλιστικής πολιτικής της Αθηναϊκής ηγεμονίας μάς θυμίζει δίχως άλλο τις έντονες και θυελλώδεις συζητήσεις που διεξάγονταν τον καιρό της σοφιστικής δράσης της Αθήνας και οι οποίες αναφέρονταν στη φύση και τη δομή του κράτους και σε θέματα φυσικού δικαίου και του σεβασμού των γραπτών και άγραφων νόμων, σε συσχετισμό με τις απόψεις για την αξία και το βάρος του συμφέροντος ως προσδιοριστικού παράγοντα στη συμπεριφορά των ανθρώπων και των πολιτειών. Δίκαιο, λέγει ο Θρασύμαχος στη πλατωνική «πολιτεία», δεν είναι τίποτα άλλο από το δίκαιο του ισχυρότερου (338c). Ο δίκαιος, συγκριτικά με τον άδικο, βρίσκεται σε μειονεκτική θέση. Αν συμβεί να κάνει συναλλαγή ο άδικος, θα πλεονεκτήσει. Στις σχέσεις του με το δημόσιο, όταν πρόκειται για εισφορές ο δίκαιος, έστω και αν η περιουσία του είναι ίση με του άδικου, πληρώνει περισσότερα, ενώ ο άδικος λιγότερα. Ό­ταν επίσης ο δίκαιος ασκεί δημόσια εξουσία δίχως να έχει καμιά απολαβή, παθαίνει και ζημιά από το γεγονός ότι οι δουλειές του σπιτιού του παραμελούνται από τον ίδιον για χάρη του συνόλου. Και σε όλα αυτά πρόσθεσε και τις αντιπάθειες των φίλων και συγγενών όταν, για λόγους δικαιοσύνης, δεν θέλει να τους εξυπηρετήσει. Ιϊνώ ο άδικος έχει πλεονεκτήματα και σημαντικές απολαβές {Πλατ. Πολιτεία 343c επ., Ίδιος Γοργ. 470d, 471a). Ακόμα και οι νόμοι, συνεχίζει, θεσμοθετούνται σύμφωνα με το συμφέρον της εξουσίας: Η δικαιοσύνη δηλαδή θέτει νόμους δημοκρατικούς, η τυραννίδα τυραννικούς. Και έχοντας ορίσει, κατά το δικό της η κάθε μια συμφέρον, καλεί τους άλλους, τους ασθενέστερους, να υποταχθούν {Πλατ. Πολιτεία 338α, βλ. και Ευριπίδη Μήδεια 545-567, Ιππόλυτος 463-463, Σοφοκλ. Οιδίπους τύραννος 594-595).
 
2. Συγγενικές αντιλήψεις εκφράζει και ο Καλλικλής. Οι νόμοι, λέγει, είναι δημιουργήματα της πλειοψηφίας των αδύνατων ανθρώπων και οι οποίοι νομοθετούν πάντοτε για την προστασία των δικών τους συμφερόντων... Με τον τρόπο αυτόν οι αδυνατότεροι εκφοβίζουν τους δυνατότερους, εκείνους δηλαδή που μπορούν να υπερέχουν, ώστε να μην έχουν περισσότερα πλεονεκτήματα (Γοργίας 483). Εκείνοι δε, τέλος, που νομοθετούν, πράττουν τούτο για δικό τους συμφέρον, κάτι τέτοιο δε εφαρμόζεται στα ζώα και στους ανθρώπους: Ο ισχυρότερος να εξουσιάζει τον ασθενέστερο και να υπερέχει {Πλάτων, Γοργίας 483).
 
Αλλά και ο αδελφός του Πλάτωνα, ο Γλαύκων, διακηρύσσει ότι η δικαιοσύνη είναι η δέσμευση του συμφέροντος, κανόνας αναχαίτισης και ανάσχεσης της φυσικής ροπής του ανθρώπου για την απόκτηση πλούτου και δύναμης και για υλικά πλεονεκτήματα. Αν δώσουμε, λέγει, στον καθένα ελευθερία να κάνει ό,τι θέλει, θα διαπιστώσουμε ότι αδικεί και ότι ενεργεί κατά το συμφέρον του - γιατί η αδικία και η πλεονεξία είναι δοσμένα από τη φύση (Πλατ. Πολιτεία 359 επ.).
 
ι) 1. Αν διαχωρίσουμε τις απόψεις του Καλλικλή, που δεν είναι σοφιστής (βλ. Βασ. Μπρακατσούλας ό.π. κεφ. 5), και οι οποίες αποτελούν ενσυνείδητο κήρυγμα αριστοκρατικής συμπεριφοράς και αδίστακτης και απεριόριστης χρήσης της δύναμης (βλ. Βασ. Μπρακατσούλας αμέσως παραπάνω κεφ. 15), θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι οι αντιλήψεις του Θρασύμαχου είναι διαπιστώσεις αυτόχρημα ρεαλιστικές και απεικονίζουν με συναρπαστική ζωντάνια και πειθώ αυτά που συμβαίνουν στον περίγυρό του, στην κοινωνία δηλαδή της εποχής του. Τα λόγια του απηχούν την πραγματικότητα της Αθηναϊκής πολιτικής της εποχής εκείνης, που επιβεβαιώνονται και επαναλαμβάνονται και στους σύγχρονους καιρούς. Ο «αμοραλισμός» του επομένως δεν είναι τίποτα άλλο παρά η σκιαγράφηση της πολιτικής και κοινωνικής κατάστασης και της πρακτικής της ηγεμονικής συμπεριφοράς και διαγωγής της Αθήνας, της εκτεταμένης δηλαδή εκμετάλλευσης των συμμάχων πόλεων από τη Μητρόπολη (βλ. και πάλι Ban. Μπμακατσούλας ό.π.).
 
2. Στην ίδια γραμμή με αυτή του Θρασύμαχου κινείται και ο Θουκυδίδης. Ότι ο ιστορικός συγγραφέας δεν είναι ανηθικολόγος και οπαδός βολονταριστικών ιδεών και κήρυκας άκρατων αριστοκρατικών απόψεων και ότι η σκέψη του δεν φλέγεται από αχόρταγη και δίχως αρχές και όρια δίψα για πλούτο, δύναμη και εξουσία, το δείχνουν δίχως άλλο οι μελαγχολικές και απαισιόδοξες διαπιστώσεις του για τις συνέπειες του εμφύλιου σπαραγμού της Κέρκυρας (III 82 βλ. και κεφ. 15 παρ. ε) και η άψογη στάση του απέναντι στις τρομακτικές συνέπειες από την πλήρη ανατροπή των ηθικών αξιών που προκάλεσε ο λοιμός της Αθήνας (II 53 βλ. και κεφ. 15 παρ. στ).
 
Ο χαρακτηρισμός, εξάλλου που κάνει για το πλοίο, το οποίο εκτελούσε την «αλλόκοτη» αποστολή, πλέοντας προς τη Μυτιλήνη για να μεταφέρει τη διαταγή της θανάτωσης των κατοίκων της (III 49), ο θερμός έπαινος για τις συμβατικές αρετές του Νικία (VII 86), οι αρχές και οι ιδέες που προβάλλει μέσα από τις γραμμές του επιτάφιου λόγου του, η δημηγορία του Διόδοτου, που ξεχειλίζει από σύνεση και υψηλοφροσύνη και ο διάλογος των Μηλίων, που δραματοποιεί τις συνέπειες της κατάχρησης της εξουσίας, δύσκολα μπορούν να ερμηνευθούν δίχως το στοιχείο της ηθικής ενατένισης των θεμάτων της ζωής από μέρους και της δικής του σκέψης.        
 
Δεν είναι επομένως ο Θουκυδίδης ανηθικολόγος. Είναι απλά αντικειμενικός και ρεαλιστής ερμηνευτής, θεατής και κριτής των συμβαινόντων του καιρού του, αλλά και βαθύς και ακέραιος πολιτικός στοχαστής. Διότι προβάλλει με ώριμη, νηφάλια και πειστική πληρότητα τη φύση κα τη μορφή του κράτους γενικά και της Αθηναϊκής ηγεμονίας ειδικότερα στις πραγματικές διαστάσεις και στην αληθινή της όψη.

Ασυνέπεια – ένα ελάττωμα που έγινε «δικαίωμα»

Ένα ερώτημα που ημέρα με την ημέρα γίνεται και πιο ενοχλητικό. Τι θέλουμε ακριβώς; Θέλουμε να έλθει το καλύτερο, ή προτιμάμε να το φέρουμε εμείς οι ίδιοι; Στην πρώτη περίπτωση διαλέγουμε να αρκεστούμε στην προσμονή και στις ευχές μας. Στη δεύτερη, επιχειρούμε να αποσπάσουμε από το άγνωστο κάτι καλύτερο απ’ αυτό που μας δόθηκε μέχρι στιγμής. Μπορούμε επομένως να πράξουμε, να μη μένουμε με σταυρωμένα τα χέρια. Αλλά εδώ ακριβώς, στην πράξη, εμφανίζεται σήμερα το οξύτερο πρόβλημα.

Δεν υπάρχει άλλος τρόπος για να ελεγχθεί κάπως το αβέβαιο των πραγμάτων από το να δίνουν οι άνθρωποι υποσχέσεις και να τις τηρούν. Απέναντι σ’ ένα μέλλον που δεν προσφέρει την παραμικρή εγγύηση, δεν μένει παρά να θεσπιστεί η αμοιβαιότητα: συμφωνούμε να πράξουμε αυτά που δηλώνουμε ότι πρέπει να πράξουμε. Πόσοι μπορούν να το επωμιστούν αυτό; Ας το ομολογήσουμε: όλο και λιγότεροι, και με όλο και περισσότερη δυσκολία. Το να δώσει κανείς υπόσχεση για κάτι φαντάζει ήδη βαρύ. Δημιουργεί στην άλλη μεριά μια προσδοκία ή και μια απαίτηση, πράγμα υπερβολικό. Γιατί όταν ο κόσμος αλλάζει τόσο γρήγορα και όταν όλοι προεξοφλώντας πως τίποτα δεν κρατιέται στη θέση του, μετατοπίζονται, ελίσσονται και γλιστρούν από άποψη σε άποψη, πώς θα ήταν δυνατόν σε κάποιον να εμείνει στη θέση του;

Έτσι η υπόσχεση έφθασε να μοιάζει με ένα είδος πείσματος, μάλλον γραφικού, μια κάποια ακαμψία παλαιού τύπου. Θυμίζει αυτό το συνοπτικό και παράξενο, που έβγαινε από τα χείλη ανθρώπων μιας άλλης εποχής. «Σου δίνω τον λόγο μου». Μια φράση που δεν χρειαζόταν την παραμικρή συμπλήρωση. Υποτίθεται ότι και τα δύο μέρη αντιλαμβάνονταν τη σημασία που είχε το να τηρηθεί ή να μην τηρηθεί αυτό που δηλώθηκε. Εκείνο που κρινόταν ήταν η ίδια η ακεραιότητα του υποσχόμενου. Αν έπραττε όσα έλεγε, θα επιβεβαιωνόταν η εσωτερική συνοχή του, αν όχι θα αποκαλυπτόταν πως είναι διχασμένος: μισός ειλικρινής και μισός ψεύτης, μισός καλοπροαίρετος και μισός κακόβουλος, μισός τολμηρός (στις προθέσεις του) και μισός άτολμος (στα τελικά του έργα).

Ζούμε λοιπόν εδώ και καιρό μ’ ένα μισοβέζικο τρόπο. Αλλά τότε δεν μπορεί να ελπίζουμε σε καλύτερες μέρες, γιατί εμείς οι ίδιοι τις ετοιμάζουμε για να είναι ελλιπείς, χωλές, να παίρνουν πίσω αυτό που για μια στιγμή πιστεύουμε ότι θα μας χαρίσουν. Δίνοντας λίγα, θα λάβουμε λίγα. Γιατί μαζί με την αθέτηση των συμφωνιών, μαζί με την ευκολία να παρασπονδούμε και να ξεγελάμε τους άλλους, υποσκάπτουμε και τη δυνατότητα του μυαλού μας να δουλέψει διαφορετικά και να βρει λύσεις ριζικές στα προβλήματα. Η ηθική ελαστικότητα φέρνει και τη διανοητική χαλάρωση. Δεν το υποψιάζονται αυτό οι διάφοροι επιτήδειοι των «έξυπνων» χειρισμών. Αλλά οι εξελίξεις τούς διαψεύδουν. Νομίζουν πως είναι ρεαλιστική ευφυΐα να μην προσκολλώνται σε καμία αρχή ή πεποίθηση, πλην όμως το τίμημα της ευκινησίας τους είναι να μην μπορούν καν να βάζουν τα πράγματα στη σειρά. Δεν ξέρουν τι πάει να πει αιτία και αποτέλεσμα, δεν ξέρουν πώς να ελέγξουν τις αντιφάσεις τους. Είναι πράγματι εντυπωσιακό το πόσο εύκολα παραδίδεται κάποιος σε λογικές ανακολουθίες και πόση επιείκεια δείχνει η κοινωνία σε όσους αυτοαναιρούνται, πανηγυρικά ή όχι.

Ατιμώρητη η περιφρόνηση του συλλογισμού και του επιχειρήματος στην πολιτική ζωή, το ίδιο και στις καθημερινές συναλλαγές. Το δικαίωμα να είναι κανείς παράλογος έγινε πια σεβαστό. Το έντυσαν με σοφιστείες, το στόλισαν με θεατρινίστικο ύφος, το βάφτισαν τάχα «αντιδογματικό» και το σερβίρισαν παντού σαν ένα αξίωμα που επιτρέπει στον καθένα να λέει και να ξελέει χωρίς καν να μπαίνει στον κόπο ν’ αναζητεί προσχήματα.

Θα συνεχιστεί αυτή η ανοχή; Δεν μπορεί κανείς να ξέρει. Η πίεση από τη σημερινή κατάσταση, από τη μια ευνοεί τις διαλυτικές τάσεις, την απόδραση του μυαλού στην παραίσθηση ή την ασυναρτησία, από την άλλη όμως δημιουργεί τις προϋποθέσεις για να οργανωθεί μια αντίρροπη δύναμη. Η σκλήρυνση της πραγματικότητας ίσως αναγκάσει τη σκέψη να γίνει κι αυτή συμπαγής. Να περιμαζέψει τα δεδομένα, να τα εκτιμήσει, να θέσει προτεραιότητες, να εργασθεί όπως ο τεχνίτης που συγκολλάει τα σπασμένα κομμάτια του γυαλιού ή του ξύλου, επειδή μες στον νου του διατηρεί τη συνολική εικόνα ενός «άρτιου» πράγματος. Ποια είναι η εικόνα της χώρας που έχουμε κατά νου; Και επιτέλους τι είδους ζωή θέλουμε να έχουμε; Ο κόσμος δεν μπορεί από τη μια μέρα στην άλλη να γνωρίσει την αυτοπειθάρχηση. Τουλάχιστον όμως να γίνει η αρχή, οι «μεθοδικά επιπόλαιοι» να κηρυχθούν δημόσιος κίνδυνος. Είναι τέτοιες οι μέρες που οι ευχές έρχονται σαν από μόνες τους στα χείλη. Ας πούμε μία: «Να κάνει ο καθένας το καλύτερο που μπορεί και να σπρώξει αυτό που μπορεί ως την άκρη».

Άλλοι μες στη σχέση, άλλοι όταν χωρίζετε

Για να λέμε του στραβού το δίκιο, όλοι αλλάζουμε συμπεριφορά μετά το χωρισμό. Σαν να γινόμαστε άλλοι άνθρωποι. Είμαστε πια πρώην και ξαφνικά δείχνουμε ένα εντελώς διαφορετικό προφίλ -παραδέξου το, συμβαίνει και στις καλύτερες οικογένειες.    

Παρόλο που η λέξη «πρώην» είναι επίπονη και σκληρή από μόνης της, μιας και δείχνει μια αποστασιοποίηση κι ένα ράγισμα, αν της δώσουμε μια δεύτερη ευκαιρία, θα διαπιστώσουμε πως το δέσιμο μεταξύ των δύο πρώην είναι πολύ μεγαλύτερο κι ισχυρό από εκείνο που δεν έχει προλάβει να δημιουργηθεί ανάμεσα σε εκείνους που τώρα ξεκινούν την κοινή τους πορεία μαζί.

Μπορεί, δηλαδή, η αρχή μιας σχέσης να είναι ευχάριστη κι ενδιαφέρουσα σαν γεγονός, δεν έχει προλάβει να αναπτυχθεί όμως κανένα βαθύ συναίσθημα, ούτε επικοινωνία, πόσο μάλλον αγάπη. Αυτά τα γνωρίσματα απαντώνται είτε ανάμεσα σε εμπλεκόμενους μακροχρόνιας σχέσης, είτε μεταξύ δύο πρώην που έχουν περάσει πολλά μαζί, έχουν δει αρκετές πτυχές χαρακτήρα ο ένας του άλλου και παρότι χώρισαν, δεν παύουν να επικοινωνούν τηλεπαθητικά, να γνωρίζουν και να κατανοούν τις μεταξύ τους αντιδράσεις, να είναι ακόμη και μετά το χωρισμό ως κάποιο βαθμό δεμένοι (ακόμη κι υπό την επήρεια εγωισμού ή ζήλιας).

Ίσως αυτός είναι ο λόγος που σε κάποιες περιπτώσεις όταν το πρώην έτερον ήμισυ δείξει ένα άρδην διαφορετικό πρόσωπο, αρχίζεις με έκπληξη να αναρωτιέσαι σε ποιου αγνώστου την αγκαλιά ξάπλωνες τόσο καιρό, ποιος πραγματικά είναι και τι άλλο κρύβει που ακόμη δεν το έχεις δει. Και βέβαια, όλη αυτή η μετάλλαξη σε επηρεάζει.

Ας το πάρουμε, όμως, απ’ την αρχή. Είσαι σε σχέση με έναν άνθρωπο κι ανακαλύπτεις, μετά το χωρισμό σας, μια πλευρά του που δε γνώριζες, αλλά ούτε και φανταζόσουν ποτέ πως μπορούσε να κρύβει. Βαριές κουβέντες, αλαζονικές κινήσεις απερισκεψίας κι ένα πρόσωπο που κάποτε κοιμόταν δίπλα σου, τώρα φαντάζει ξένο, μακρινό κι άγνωστο.

Πρώτη η περίπτωση αυτού που ακόμα νιώθει. Η ανθρώπινη φύση επηρεάζεται πολύ –και μάλιστα αρνητικά– στο άκουσμα πως δεν μπορεί πλέον να μοιράζεται την καθημερινότητα, να κοιμάται και να κάνει έρωτα με το γνώριμο σώμα που είχε συνηθίσει. Αυτό το «όχι πια» αποτελεί αιτία ξεσπάσματος του νέου αγνώστου προφίλ, που αν παρατηρήσουμε θα βρούμε επάνω του τα υπολείμματα ενός ισοπεδωμένου εγωισμού και μια ζήλιας αφόρητα επώδυνης.

Συνήθως, αυτή η προσέγγιση αφορά εκείνον που δεν έχει σταματήσει να αισθάνεται πράγματα για το πρώην ταίρι του, καθώς είναι πράγματι δύσκολο να δεχτεί αφενός ότι ο άλλος τον ξεπέρασε τόσο εύκολα κι αφετέρου ότι δε θα υπάρχει πλέον στη ζωή του. Όχι μόνο, λοιπόν, χρησιμοποιεί αυτή τη μέθοδο σαν συναισθηματική άμυνα, αλλά ταυτόχρονα και χωρίς να το αντιλαμβάνεται, φουσκώνει ακόμη περισσότερο τον κολακευμένο εγωισμό του πρώην συντρόφου του. Πόσο άδικο…

Ωστόσο, υπάρχει κι η περίπτωση της δεύτερης αλήθειας, της λίγο πιο απλής κι όχι τόσο ρομαντικά στημένης. Διαπιστώνεις τον αληθινό χαρακτήρα ενός ανθρώπου που τόσο περίτεχνα κάλυπτε όσο ήσασταν μαζί, γιατί πολύ απλά, πλέον, δεν τον ενδιαφέρει η γνώμη σου, όσο σκληρά ή κυνικά κι αν σε προσγειώνει αυτό.

Δεν τον ενδιαφέρει η άποψή σου για το άτομό του γιατί δε σκοπεύει να σε ρίξει πια, δε νοιάζεται μην τυχόν τον παρεξηγήσεις και σου προσφέρει απλόχερα τον κακό του εαυτό, που αβίαστα ρέει από μέσα του, χωρίς φίλτρα κι επιτήδευση. Εννοείται πως μια τέτοια μεταστροφή είναι κλοτσιά στη σιγουριά σου πως ήξερες αυτόν τον άνθρωπο.

Ο κλονισμός κι η ταραχή της προσωπικής σου αυτοεκτίμησης, όση αναισθησία κι αν θες να πιστέψεις πως έχεις, σε κατακρεουργεί εσωτερικά, σε γεμίζει αμφιβολίες για τον ίδιο σου τον εαυτό και δεύτερες σκέψεις για το τι έκανες ώστε να αξίζεις τέτοια συμπεριφορά απ’ τον άνθρωπο που ορκιζόταν πως σε αγαπούσε.

Αν καταφέρεις να δεις κάτω απ’ το στρώμα της κλονισμένης σου αυτοεκτίμησης, θα βρεις την πνιγερή ανασφάλεια που έχει να αντιμετωπίσει ακόμη κι αυτός ο «κακός» πρώην. Η αντιμετώπιση που λαμβάνεις απ’ τον κάθε άνθρωπο αποτελεί άμεσο αντικατοπτρισμό του πώς αυτός νιώθει για τον ίδιο του τον εαυτό. Ο καθένας δίνει ό,τι έχει και μπορεί κι είναι στ’ αλήθεια λυπηρό να ξέρεις πως κάποιος δεν έχει τίποτα άλλο μέσα του πάρα σκοτεινά συναισθήματα, τα οποία βέβαια δεν υποχρεούσαι κι ούτε πρέπει να ανεχτείς.

Χρωστάς, λοιπόν, σε ένα τέτοιο άνθρωπο πολλά, γιατί ακόμη και μετά την αποχώρησή του απ’ τη ζωή σου, συνεχίζει να σου διδάσκει τι δε θες και το μάθημα που λαμβάνεις αποτελεί το πλέον ευεργετικό δώρο που μπορούσε να σου χαρίσει φεύγοντας, αρκεί να το συνειδητοποιήσεις. Πόσο υποτιμημένα και παρεξηγημένα τα παραδείγματα προς αποφυγή…

Μα και πόσο όμορφο, μέσα σε όλη την αρνητικότητα του χωρισμού, να γνωρίζεις άλλη μια πλευρά ενός ανθρώπου που αγάπησες, να έρχεσαι σε επαφή με άλλη μια πτυχή του. Αυτό ακριβώς είναι και το νόημα της συγκεκριμένης προσέγγισης, το δίδαγμα. Μπορεί να σου αφήνει ένα αίσθημα αδικίας, ήττας, μα δες λίγο καλύτερα…

Εσύ έχασες έναν άνθρωπο που όπως αποδείχτηκε δεν τον ενδιαφέρεις, ενώ εκείνος έχασε κάποιον που τον αγαπούσε πολύ. Ποιος έχασε πραγματικά;

Ποιος ο λόγος να ‘στε μαζί αν δε νιώθετε άνετα να πείτε τα πάντα;

Οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν τη φιλία ιερή και την τοποθετούν ψηλότερα απ’ τον έρωτα στην προσωπική λίστα σημαντικών καταστάσεων, εννοιών ή συναισθημάτων. Κι αυτό γιατί πιστεύεται πως είναι κάτι σταθερό, πιο ειλικρινές και καθαρό, μόνιμο κι ανιδιοτελές. Η πραγματικότητα, όμως, όπως σε όλα τα θέματα έτσι κι εδώ είναι πολυπαραγοντική, όσο πολύπλευρες είναι οι ανθρώπινες σχέσεις κι εμπειρίες του καθενός από μόνες τους.

Πόσο εύκολο είναι άραγε να βρούμε έναν αληθινό αμοιβαίο έρωτα πέρα από ανεκπλήρωτες ή εκπληρωμένες καψούρες, ώριμο ως προς τις επιθυμίες του μα και παθιασμένο σαν έφηβο στα ντουζένια του, που να πιστεύει στον εαυτό του, να ξέρει να δίνει την εγωιστική έστω αγάπη του δίχως μέτρα και σταθμά, που να φωνάζει δυνατά την ύπαρξή του χωρίς δισταγμούς και που η αγκαλιά του να αποτελεί καύλα και στήριγμα μαζί; Πόσο εύκολο είναι να πέσουμε πάνω στον άνθρωπο που θα θέλουμε και θα θέλει να γίνει τόσο εραστής ή ερωμένη μας όσο και σύντροφος, φίλος και συνοδοιπόρος μας στα σκαμπανεβάσματα της ζωής μας;

Καθόλου θα έλεγε κανείς και δικαίως. Η σπανιότητα ενός τέτοιου έρωτα όμως δεν αναιρεί το γεγονός ότι υπάρχει και σε μια τέτοια περίπτωση είναι άδικο να τον τοποθετεί κανείς κάτω απ’ τη φιλία διότι πρόκειται για δύο διαφορετικά πράγματα εξίσου μεγαλειώδη -όταν είναι αληθινά. Επιπλέον –κι εδώ κρύβεται ένα απ’ τα κλειδιά ενός τέτοιου έρωτα– στην περίπτωση αυτή το ταίρι μας είναι παράλληλα και φίλος μας. Δίπλα του νιώθουμε άνετα, είμαστε ο εαυτός μας, όσο κι οι ίδιοι τον ξέρουμε, γιατί γνωρίζουμε πως γι’ αυτόν ακριβώς μας ερωτεύτηκε όπως και το αντίστροφο. Δε χρειάστηκε να κρύψουμε ή να εξωραΐσουμε κανένα μας κομμάτι προκειμένου να εντυπωσιάσουμε ο ένας τον άλλον, δε χρειάστηκαν ποτέ τσαλίμια, ούτε ψεύτικα λόγια.

Καψουρευτήκαμε ο καθένας τα καλά και τα στραβά του άλλου, το mind fucking μεταξύ μας ήταν αυθόρμητο κι αβίαστο γι’ αυτό και πιο καυλωτικό από κάθε και καλά μυστήριο παιχνιδάκι στρατηγικής. Γουστάραμε απ’ την αρχή όχι μόνο τα γυμνά κορμιά μας αλλά ακόμη περισσότερο τις γυμνές μας ψυχές. Με αυτόν τον άνθρωπο δε χρειάζεται να κρυβόμαστε για να μη θεωρηθούμε δεδομένοι, γιατί πολύ απλά δε χορταίνουμε αυτό που στ’ αλήθεια έχουμε, δε χορταίνουμε όσα στ’ αλήθεια είμαστε και ξέρουμε πολύ καλά πως το ότι είμαστε αληθινοί δε σημαίνει ότι απομυθοποιούμαστε.

Δε χρειάζεται να κρατάμε μυστικά απ’ τον άνθρωπό μας ώστε να μη χαθεί μεταξύ μας το μυστήριο. Οι θερμοκρασίες ενός τέτοιου έρωτα διατηρούνται υψηλές απ’ τις προσωπικότητες των μελών του. Γινόμαστε απρόβλεπτοι, κρατάμε σε εγρήγορση ο ένας τον άλλον με μικρές ή μεγάλες εκπλήξεις, σπάμε την καθημερινότητα διατηρώντας τη διάθεση και το πάθος ανάμεσά μας αμείωτο, το παιχνίδι και το φλερτ δε σταματούν ποτέ, δε δένουμε στο μυαλό μας τη μόνιμη ύπαρξη του άλλου στη ζωή μας, είμαστε παρόντες και τα δίνουμε όλα, όπως την αιώνια στιγμή της έκρηξης του πρώτου μας φιλιού.

Ο έρωτας δε διατηρείται με μυστικά και μισόλογα, όπως πιστεύουν οι περισσότεροι. Όλα αυτά δεν είναι παρά ανόητα παιδιαρίσματα που αποτελούν ένα σαδομαζοχιστικό κρυφτούλι ανάμεσα σε δυο ανθρώπους που δεν ξέρουν τι θέλουν ούτε απ’ τον ίδιο τους τον εαυτό -πόσο μάλλον απ’ το μεταξύ τους. Αν δε μιλάς στον άνθρωπό σου τότε υποτιμάς κι εκείνον και τη σχέση σας και το ζήτημα δεν έγκειται στο ότι διαλύεται το μυστήριο ανάμεσά σας όταν είσαι ειλικρινής, αλλά στο ότι είτε δε νιώθετε άνετα ο ένας με τον άλλον είτε δε νιώθετε τόσα πολλά ώστε να ανοιχτείτε. Ο άνθρωπός μας δεν είναι γλάστρα στη ζωή μας. Αν επιδιώκουμε κάτι βαθύτερο από μια ακόμη σχέση για να περνάει η ώρα και να μη νιώθουμε μόνοι κι ανέραστοι, τότε η συζήτηση κι ειλικρίνεια επιβάλλονται.

Το πολυπόθητο μυστήριο μεταξύ δυο ανθρώπων διατηρείται για όσο πρόκειται να διατηρηθεί με βάση τις πολύπλευρες προσωπικότητές τους που θα ανακαλύπτουν μαζί καθημερινά, με βάση την αυτοπεποίθησή τους, που θα τους κάνει να στέκονται ο ένας δίπλα στον άλλον γεμάτοι πάθος για τη ζωή και το άγνωστό της, με βάση τα νέα πράγματα που θα θέλουν να εξερευνήσουν βάζοντας οι ίδιοι χρώμα στην καθημερινότητά τους, με βάση το ότι δε θα επιτρέψουν σε κανέναν και σε τίποτε να τους μιζεριάσει, με βάση το ότι θα βάζουν πάντα στη λίστα των προτεραιοτήτων τους ψηλότερα ο ένας τον άλλον, με βάση το ότι η καύλα των κορμιών τους δε θα μπει ποτέ σε δεύτερη μοίρα, με βάση το ότι αντί να φοβούνται τις αλήθειες τους θα τις υποστηρίζουν αγέρωχα και ντόμπρα -κι όλα αυτά όχι επειδή πρέπει, αλλά επειδή δε θα μπορούν αλλιώς.

Η ειλικρίνεια δεν είναι ντεκαυλέ. Η αυτοπεποίθηση της άνεσής μας να είμαστε ο ένας απέναντι στον άλλον ανοιχτοί είναι ό,τι πιο ερεθιστικό θα μπορούσε να υπάρξει σε μια σχέση που ξέρει τι ζητάει απ’ τον ίδιο της τον εαυτό. Αν δε σου βγαίνει να μιλήσεις για όλα όσα σε ανησυχούν και σε απασχολούν στον άνθρωπό σου τότε ποιο το νόημα να είστε πραγματικά μαζί;

Σχέση από σχέση διαφέρει. Άλλες βασίζονται στη σεξουαλική έλξη και μόνο, άλλες στη συντροφικότητα και μόνο κι άλλες μπορούν να τα συνδυάσουν, αποτελώντας εν τέλει το ζητούμενο. Γι’ αυτό την επόμενη φορά που θα τρέξεις πρώτα και μόνο στο φίλο σου να μιλήσεις για ό,τι σε προβληματίζει σκέψου γιατί δε θέλεις να δώσεις μια ευκαιρία στον άνθρωπο που έχεις δίπλα σου να σου δείξει πως είναι εκεί για σένα. Είστε άραγε όντως μαζί ή είστε επιλεκτικά μαζί;

Είμαστε τελικά ανθεκτικοί στην κακία

Καθημερινά, ερχόμαστε αντιμέτωποι, με αρκετές υποχρεώσεις. Άγχη και καταστάσεις, στα οποία αφιερώνουμε αρκετές φορές χρόνο, με σκοπό να τα μηδενίσουμε. Ο καθένας μας, όμως, περιτριγυρίζεται από μία μερίδα ανθρώπων. Ο περίγυρος αυτός αποτελείται από άτομα που ανήκουν στο εργασιακό μας περιβάλλον είτε σε κάποιο πιο άμεσο πλαίσιο, εκείνο δηλαδή της οικογένειας είτε της παρέας.

Ο λόγος που επιλέγουμε να κάνουμε παρέα με άτομα που μας κάνουν να νιώθουμε άνετα

Συνήθως, επιλέγουμε να περνάμε τον ελεύθερο χρόνο μας, με άτομα τα οποία μας κάνουν να νιώθουμε άνετα και μας δημιουργούν θετικά συναισθήματα. Όπως προανέφερα, τη σύγχρονη ζωή την χαρακτηρίζει η εργασία αλλά και το άγχος και η ανάγκη για επιτυχία, τα οποία είναι επακόλουθά της. Έτσι λοιπόν, είναι λογικό, να έχουμε την ανάγκη, να σχεδιάζουμε και να ζούμε μια καθημερινότητα, αποστασιοποιημένοι από άτομα που μας γεμίζουν με αρνητικά συναισθήματα και μας εμποδίζουν να απολαύσουμε μικρές στιγμές.

Τί εννοούμε με τον όρο αρνητικά συναισθήματα;

Ως αρνητικά, χαρακτηρίζουμε όλα εκείνα τα συναισθήματα, τα οποία διαταράσσουν την ψυχική μας ηρεμία. Τα συναισθήματα αυτά μπορεί να είναι στενοχώρια, πίεση, ματαίωση, αν κάτι το οποίο που περιμένουμε, τελικά δε συμβεί. Αποτέλεσμα αυτών είναι η κακία ή ακόμα και ο φθόνος. Σταδιακά, μας αλλοιώνουν ως προσωπικότητες και μας δημιουργούν ακόμα μεγαλύτερο βάρος, καθώς νιώθουμε πως ακόμα και ο ίδιος μας ο εαυτός και τα ιδανικά μας πλήττονται.

Πώς δημιουργούνται μέσα μας τα αρνητικά συναισθήματα και ποιοί είναι εκείνοι που τα πυροδοτούν

Η αρχή ενός αρνητικού συναισθήματος, μπορεί να συνδεθεί άμεσα με σχόλια που μπορούμε να δεχτούμε από κάποιο άτομο με το οποίο σχετιζόμαστε είτε επαγγελματικά είτε φιλικά/ ερωτικά. Είναι αναγκαίο να κατανοήσουμε, πως η μορφή του σχολίου ή της παρατήρησης είναι αρνητικού περιεχομένου, το οποίο θίγει τον αποδέκτη του. Ένα αρνητικό σχόλιο, μπορεί να στιγματίσει τον παραλήπτη και να τον οδηγήσει σε αλλαγή στάσεις απέναντι στους άλλους αλλά κυρίως απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις, όπου ένα σχόλιο για την εμφάνιση, συμπεριφορά ή ακόμα και για τις σεξουαλικές προτιμήσεις κάποιου τον οδήγησε σε βαθιά στενοχώρια. Σε ακραίες περιπτώσεις, που οφείλονται και σε κάποια ψυχική νόσο, έχουμε ακούσει για πληθώρα αυτοκτονιών. Άλλες φορές είναι πιθανό, εκείνοι που τα δέχονται να αντιδράσουν υιοθετώντας και οι ίδιοι τέτοιου είδους συμπεριφορές. Είναι το σημείο, όπου αρχίζει κάποιος να "χάνει" τον εαυτό του και ουσιαστικά να στρέφεται εναντίον του.

Υποκινητές τέτοιων σχολίων, είναι άτομα τα οποία έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση. Είναι δυνατό να γίνεται κάποιο είδος προβολής, δηλαδή, στοιχεία τα οποία μας ενοχλούν στον εαυτό μας, να στρέφονται εναντίον του "διπλανού" μας. Ακόμα, η ζήλια προς το πρόσωπο κάποιου είναι πιθανό να "βοηθήσει" στο να του φερθεί άσχημα.

Πώς μας επηρεάζουν τα αρνητικά σχόλια και γενικά οι αρνητικές συμπεριφορές στη ζωή μας

Οποιοδήποτε αρνητικό σχόλιο, ανεξαρτήτως της βαρύτητας του, είναι "τροφή" για οτιδήποτε κρύβεται στο ασυνείδητό μας. Είναι πιθανό, λοιπόν, η συσσώρευση μη θετικών συναισθημάτων να δημιουργήσει μέσα μας ένα ηφαίστειο, το οποίο κάποια στιγμή θα εκραγεί. Πολλοί άνθρωποι είναι εκείνοι που κλείνονται στον εαυτό τους ή αρχίζουν να κρύβουν πράγματα για τη ζωή τους ενώ για άλλους, σε ελάχιστες περιπτώσεις, τα αρνητικά σχόλια λειτουργούν υπέρ τους, αφού μέσα απ' αυτά προσπαθούν αν γίνουν καλύτεροι.

Θέστε τα όριά σας: Τα όρια είναι για ακόμα μία φορά το κλειδί. Εμείς οι ίδιοι ορίζουμε την τύχη μας και τον τρόπο με τον οποίο θα μας αντιμετωπίζουν οι άλλοι. Κάποιοι υιοθετούν το ρόλο του θύματος και δέχονται παθητικά ό,τι τους λένε ενώ άλλοι αντιδρούν και εκδηλώνουν τη δυσαρέσκεια τους.

Κλείνοντας, αναφορικά με τους "αρνητικούς" ανθρώπους, θεωρώ, πως η κακία δεν είναι κάτι το οποίο έχουμε μέσα μας, αλλά κάτι το οποίο καλλιεργείται μέσα από την απάθεια και τη δεκτικότητα που έχουμε μέσα μας. Ίσως, από την ανάγκη μας να μη μαλώνουμε και να είμαστε ήρεμοι. 

Την επόμενη φορά που θα χαθείς, μην κριθείς, κάποια στιγμή θα ανατείλεις ξανά

Είναι σαν να έχουμε προγραμματιστεί να βιώνουμε τη μοναξιά ως κοινωνική ήττα. Σαν μια απόρριψη του έξω δίχως τέλος. Στην πραγματικότητα βέβαια, η απόρριψη είναι από εμάς – προς εμάς. Η κριτική που δεχόμαστε είναι από εμάς – για εμάς. Απλώς η αυτο-απόρριψη ξέρει να καλύπτεται πολύ καλά.

Είναι τόσο εύκολο να βυθιστεί κάποιος στη μοναξιά στις μέρες μας. Τόσο εύκολο που οι φαρμακοβιομηχανίες κάνουν πάρτι στο όνομά της: αντικαταθλιπτικά, αγχολυτικά, υπνωτικά. Έχουμε επίσης τον καφέ, το τσιγάρο, το ποτό και άλλες ουσίες ακόμη απαγορευμένες. Πόσους τρόπους μπορεί να σκαρφιστεί το ανθρώπινο είδος για να μειώσει ανάμεσα στους άλλους και εκείνο τον πόνο της μοναξιάς;

Το στενάχωρο είναι ότι αυτοί που νιώθουν μόνοι συνήθως είναι άνθρωποι που κατέχουν εξαιρετικό ψυχικό υλικό. Νιώθουν μόνοι επειδή δεν ταιριάζουν με τη μάζα, είναι μικροί επαναστάτες, απλώς δεν ξέρουν πως να υψώσουν τη σημαία τους. Δεν ακολουθούν τα πρότυπα της κοινωνίας για την ηλικιακή τους κατηγορία – τρομακτικό ε; Μέσα τους, είναι σαν να γίνονται 10 μικρές εκρήξεις το λεπτό, τόση ζωή! Αν όμως τους κοιτάξεις, δεν μπορούν να σηκωθούν από τον καναπέ. Η κοινωνία τους έχει καθίσει στο σβέρκο. Λείπει το στοιχείο της υλοποίησης. Λείπουν πολλά.

Λείπει η δομή. Λείπουν όλες αυτές οι πληροφορίες που μπορούν να πάρουν ένα τρομαγμένο ανθρωπάκι και να το μετατρέψουν σε έναν λαμπρό και αισιόδοξο άνθρωπο. Υπάρχει το υλικό, δεν υπάρχει η κατεύθυνση και η υποστήριξη.

Λείπουν οι σωστοί ενθαρρυντικοί γονείς, λείπει ένα σοφό εκπαιδευτικό σύστημα, λείπουν πολλά. Τίποτα όμως δεν είναι καταδικασμένο να παραμένει ατελές. Δεν είσαι καταδικασμένος, μπορείς ν’ αναζητήσεις. Κανείς και τίποτα δεν μπορεί να σου στερήσει το δικαίωμα της αναζήτησης στη χρυσή αυτή εποχή της πληροφορίας. Αναζήτησε λοιπόν, δεν θα βρεις ακόμη εσένα, αλλά θα βρεις τρόπους για να σε χτίσεις και έτσι μια μέρα με δάκρυα στα μάτια να σε γνωρίσεις για πρώτη φορά, ολόκληρο.

Την επόμενη φορά που θα χαθείς, βρες άτομα που γεμίζουν την ψυχή σου, αμφισβήτησε εσένα λιγότερο, αγάπησε τον εαυτό σου περισσότερο, μην κριθείς, κάποια στιγμή θα ανατείλεις ξανά.

Συντρόφοι που μας εκτιμούν

Στον ορισμένες φορές επώδυνο δρόμο προς την αυτο-ενσυναίσθηση, υπάρχουν πολλά μαθήματα που χρειάζεται να πάρουμε στη διαδρομή. Ένα από τα πιο πολύτιμα συχνά έρχεται με τη μορφή της σχέσης.

Αν παλεύουμε με την αυταξία μας, παραμένοντας σε μια ερωτική σχέση, στην οποία δεν μας εκτιμούν, το πρόβλημά μας θα διογκώνεται με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Αν και δεν μπορούμε να ελέγξουμε τη συμπεριφορά του άλλου, μπορούμε να ελέγξουμε τη δική μας αντίδραση και τις επιλογές μας. Αυτό περιλαμβάνει την επιλογή να παραμείνουμε σε μια σχέση που δεν μας εξυπηρετεί πια ή να φύγουμε. Όσο δύσκολο και επίπονο κι αν φαίνεται, ορισμένες φορές η αποχώρηση είναι το σπουδαιότερο δώρο που έχετε να προσφέρετε στον εαυτό σας.

Να είστε ο καλύτερός σας φίλος

Φανταστείτε ότι ένας κοντινός σας άνθρωπος, είτε ένας καλός φίλος, είτε ένα οικογενειακό μέλος περιγράφει τις λεπτομέρειες της σχέσης σας, σαν να ήταν δική του. Καθώς εσείς ακούτε, ποια είναι η ενστικτώδης αντίδρασή σας; Νιώθετε ότι θέλετε να τον προστατεύσετε; Εξοργίζεστε με τον τρόπο που του/της φέρεται; Αυτά είναι σημαντικά στοιχεία. Είναι δύσκολο να είμαστε αντικειμενικοί όταν εμπλέκονται δυνατά συναισθήματα, ειδικά όσον αφορά στον έρωτα. Να είστε ο καλύτερός σας φίλος λοιπόν. Να αφουγκράζεστε τη διαίσθησή σας. Έχει δίκιο τις περισσότερες φορές.

Να θυμάστε ότι δεν μπορούμε να αγαπήσουμε την προοπτική

Ο έρωτας και το πάθος παραπλανούν και αυτό δημιουργεί αυταπάτες. Για παράδειγμα, αν ο/η σύντροφός σας δεν είναι πολύ αφοσιωμένος/η, μπορεί να είναι δελεαστικό να πιστέψετε ότι εσείς θα είστε αυτοί που θα τον/την αλλάξετε. Που θα τον/την κάνετε να δει το «λάθος». Ότι μόλις ανακαλύψει πόσο ξεχωριστοί είστε, θα αλλάξει ριζικά και έτσι θα ζήσετε ευτυχισμένοι για πάντα.

Δυστυχώς, η ζωή δεν είναι όπως στις ταινίες. Η αλήθεια είναι ότι αν κάποιος δεν αγαπά τον εαυτό του, δεν πρόκειται να είναι διαθέσιμος να αγαπήσει κι εσάς – όσο καταπληκτικοί και ξεχωριστοί κι αν είστε και όσο πολύ κι αν το θέλει.

Ας υποθέσουμε ότι ο/η σύντροφός δεν αλλάζει ποτέ. Μπορείτε να ζήσετε με αυτό; Μπορείτε να τον/την αγαπήσετε ακριβώς όπως είναι σήμερα; Αυτές είναι ερωτήσεις που αξίζει να κάνετε στον εαυτό σας. Γιατί δεν μπορούμε να αγαπήσουμε – ή να παντρευτούμε – την προοπτική και την δυνατότητα.

Ερωτήσεις που αξίζει να κάνετε στον εαυτό σας για τον/τη σύντροφό σας

– Σας εκτιμά;

– Σας σέβεται;

– Είστε μία από τις προτεραιότητές του/της;

– Εκφράζει ενδιαφέρον για εσάς και τη ζωή σας;

– Όταν είστε θλιμμένοι ή πονάτε, σας συμπονά;

– Σας δείχνει ότι είστε σημαντικοί;

– Οι πράξεις του/της συμφωνούν με τα λόγια του/της;

– Τα θετικά υπερτερούν των αρνητικών;

– Τέλος, αν τίποτα δεν άλλαζε, θα μπορούσατε να ζείτε σε αυτή την κατάσταση μαζί;

Η ειλικρίνεια απέναντι στον εαυτό σας είναι ζωτικής σημασίας. Αν εκφράσετε τις ανάγκες σας και πάλι δεν αλλάξει κάτι, το επόμενο βήμα είναι να εξετάσετε το κόστος της παραμονής σας στη σχέση – το κόστος στην συναισθηματική και ψυχολογική σας ευεξία, το κόστος στην αίσθηση που έχετε για τον εαυτό σας και το κόστος για το μέλλον σας. Οι τέλειες σχέσεις δεν υπάρχουν. Όμως υπάρχει η εμπιστοσύνη, ο σεβασμός, η αίσθηση σωματικής και συναισθηματικής ασφάλειας. Και είναι θεμελιώδη χαρακτηριστικά μιας υγιούς σχέσης.

Όταν αρχίζετε να αγαπάτε και να εκτιμάτε πραγματικά τον εαυτό σας, δεν θα είστε πια διαθέσιμοι να ανέχεστε μια λάθος θεραπεία από άλλο ανθρώπινο ον. Σκεφτείτε αυτή τη μεταφορά: Με τον καιρό, έχετε αναπτύξει μια αλλεργία σε μια άλλοτε αγαπημένη τροφή. Για κάποιο καιρό, αυτή η τροφή σάς προσέφερε χαρά, αλλά τώρα συνειδητοποιείτε ότι ακόμα κι αν το λαχταράτε κάποιες φορές, όλες οι ανεπιθύμητες συνέπειες τώρα υπερτερούν των απολαυστικών στιγμών. Μέσω μιας νέας εκτίμησης του σώματος και της υγείας σας, θα αρχίσετε να επιλέγετε τροφές που θα σας θρέψουν αντί να σας εξαντλούν.

Το ίδιο ισχύει και για τις σχέσεις. Αφού εσωτερικεύσετε την εγγενή σας αξία, δεν θα ανεχτείτε πια συμπεριφορές που κάποτε θεωρούσατε αποδεκτές. Θα γνωρίζετε πώς είναι μια υγιή σχέση και θα αρχίσετε να προσελκύετε ανθρώπους στη ζωή σας των οποίων οι αξίες συμφωνούν περισσότερο με τις δικές σας. Όταν μάθετε να εκφράζετε ενσυναίσθηση για τον εαυτό σας, δεν θα συμβιβαστείτε με τίποτε λιγότερο.

Φωτερά Σκοτάδια

Σχετική εικόναΔεν θέλω του κισσού το πλάνο ψήλωμα
σε ξένα αναστυλώματα δεμένο.
Ας είμαι ένα καλάμι, ένα χαμόδεντρο,
μα όσο ανεβαίνω, μόνος ν᾿ ανεβαίνω.

Δεν θέλω του γιαλού το λαμποφέγγισμα
πού δείχνεται άσπρο με του ήλιου τη χάρη.
θέλω να δίνω φως από την φλόγα μου
κι ας είμαι ένα ταπεινό λυχνάρι.

Γεώργιος Δροσίνης

Οι δρόμοι της γνώσης: Πως η αρχαία Ελληνική φιλοσοφία μπορεί να αλλάξει την ζωή μας

Αναμφισβήτητα κομβικό σημείο στην αρχαία Ελληνική σκέψη υπήρξε η εμφάνιση του Σωκράτη, καθώς για πρώτη φορά ο στοχασμός του Ελληνικού πνεύματος στράφηκε από την παρατήρηση της φύσης στον εσωτερικό κόσμο του εξατομικευμένου ανθρώπου.

Έκτοτε τρεις αλληλεξαρτώμενοι δρόμοι προσφέρονται για την προσέγγιση της γνώσης, και την συγκρότηση ενός πολιτισμικού ρεύματος.

Ο Πρώτος βασίζεται στην «εσωτερική φιλοσοφία» ή «μεταφυσική», ο δεύτερος στην επιστημονική θεωρία,  και ο τρίτος στην «κοινωνική φιλοσοφία».

Ως «εσωτερική φιλοσοφία» ή «μεταφυσική»,   ορίζεται το σύνολο των αναπόδεικτων στις περισσότερες περιπτώσεις πεποιθήσεων (που οφείλονται ενίοτε   και στην «μυστικιστική υπερβατική ενόραση», κάποιων ιδιαίτερα «πνευματικών» ανθρώπων),  μιας κοινωνίας, για την φύση του ανθρώπου και του κόσμου, οι οποίες φαίνονται στα πλαίσια αυτής της κοινωνίας να είναι ορθές.

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, υπάρχει η εξωτερική γνώση, που προσλαμβάνει ο άνθρωπος με τις αισθήσεις και τη λογική του, αλλά  υπάρχει και η  εσωτερική γνώση που δίνεται στον άνθρωπο με την «μύηση»,  όταν ωριμάζει ηθικά και νοητικά.

Ο άνθρωπος αποκτά την εσωτερική γνώση πολύ πιο δύσκολα, διότι προϋπόθεση  για την κατάκτηση της,  είναι η σταθερή ενατένιση της εσωτερικής ζωής, η υπέρβαση των αισθήσεων και ο απόλυτος έλεγχος του νου.

Συνεπώς, σοφός είναι αυτός που έχει υπερβεί τον κόσμο των αισθήσεων και των επιθυμιών, επειδή γι’ αυτόν ανασηκώθηκε το πέπλο της πλάνης και της λήθης, και αντίκρισε την αιώνια Αλήθεια.

Είναι αυτός που κατέκτησε την γνώση που αφορά στις εσωτερικές αιτίες των φαινομένων, στους παγκόσμιους νόμους, και στις εφαρμογές αυτών των νόμων, ως αιώνιες Σταθερές στη Φύση.  Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Πλάτωνας (πολιτεία , 518 b-d):

«Στο εσωτερικό της ψυχής του, καθένας έχει την ικανότητα να μαθαίνει και το όργανο που του επιτρέπει να αποκτά την μόρφωση είναι η ψυχή. Και, καθώς δεν μπορούμε να στρέψουμε το μάτι μας από το σκοτάδι στο φως, χωρίς να γυρίσουμε ταυτόχρονα όλο μας το σώμα, έτσι ακριβώς πρέπει με ολόκληρη την ψυχή να πραγματοποιηθεί η στροφή αυτού του οργάνου, ως τη στιγμή που θα είναι ικανό, στραμμένο προς το πραγματικό να σηκώσει το βάρος της ενατένισης εκείνου, που είναι το πιο φωτεινό μέσα στο πραγματικό. Εκείνου, που ονομάζομε Αγαθό.» 

Tην εποχή που καταγράφει η σύγχρονη ιστορία, μόλις 3.500 ετών, μία  σειρά  μυστών εμφανίστηκε  σε Ανατολή και Δύση,  δημιουργώντας και συντηρώντας «μυητικές εστίες». Κάποιοι από αυτούς ήταν ο Oρφέας, ο Πυθαγόρας, ο Hράκλειτος, ο Πλάτωνας, ο Πλωτίνος, ο Απολλώνιος Τυανέυς, ο Πλήθων ο Γεμιστός, ο Παράκελσος, o Giordano Bruno (Τ. Μπρούνο), και άλλοι τόσοι στην Aνατολή, οι οποίοι κράτησαν τον πυρσό της πνευματικότητας  αναμμένο πάνω στον πλανήτη.

Ο δεύτερος δρόμος, είναι η επιστημονική κοσμοθεωρία,   θεμελιωτής της οποίας  υπήρξε ο Aριστοτέλης (384 π.χ – 322 π.χ ), και  η οποία αποτελεί το κομμάτι των πεποιθήσεων, οι οποίες ερμηνεύονται βάση  λογικά ελεγμένων και αντικειμενικών γνώσεων,  στηριζόμενες στην παρατήρηση, το πείραμα και τον συσχετισμό των γνώσεων.

Ο τρίτος δρόμος η «κοινωνική φιλοσοφία», βασίζεται στον συνδυασμό των δύο παραπάνω,  βάση των οποίων,  δημιουργείται ένα σύστημα αξιών και ιδεολογιών, που χαρακτηρίζει την κοινωνία στο σύνολο της και μορφοποιεί  το πολιτισμικό της πρότυπο.

Ας εξετάσουμε τους δρόμους αυτούς ένα πρός ένα, ξεκινώντας από την αρχαία Ελλάδα, η οποία κατάφερε να παντρέψει τους τρείς αυτούς δρόμους ώστε να μεγαλουργήσει.

Θα ξεκινήσω με τις τρείς θεμελιώδεις αρετές οι οποίες κυριάρχησαν στην αρχαία Ελλάδα και δημιούργησαν τις προϋποθέσεις  ώστε αυτός να μεγαλουργήσει.

Η Ισχύς  (η οποία συμβολιζόταν  από τον Θεό Δία),
Το Κάλλος (το οποίο συμβολιζόταν  από τον Θεό Απόλλωνα).
Η Σοφία ( η οποία συμβολιζόταν από την Θεά Αθηνά).

Οι τρείς αυτές θεμελιώδεις αρετές,   αντιστοιχούσαν επίσης σε έναν αρχιτεκτονικό ρυθμό και στο πνεύμα που διείπε καθεμία εκ των τριών μεγάλων Ελληνικών πόλεων:

Ιωνικός –Αθήνα (Φιλο -Σοφία)
Δωρικός –Σπάρτη (ανδρεία- ισχύς)
Κορινθιακός –Κόρινθος (Κάλλος).

Η Σύνθεση των τριών αρετών έκανε τους Έλληνες να μεγαλουργήσουν.
Εδώ είναι χρήσιμο να κάνω μία παρένθεση, σε σχέση με τι οφείλουμε να διδασκόμαστε από το παρελθόν, ώστε να είναι δυνατή η εφαρμογή τους στις νέες συνθήκες και ανάγκες της χώρας μας.

Η αλήθεια είναι πως γεννιόμαστε ως Ιστορία. Στο κορμί μας είναι τυπωμένη η βιολογική ιστορία των γενεών που μας γέννησαν, στη μορφή μας αποτυπώνονται τα χαρακτηριστικά των συγγενών μας που έφυγαν από τη ζωή ή ζουν ακόμα. Όσον αφορά το παρόν και το μέλλον μας, αυτό επιλέγεται από τις δράσεις μας καθώς… Το καλό κρασί δεν φαίνεται από την ετικέτα’. Άλλο εμείς… και άλλο οι πρόγονοι μας!

Είναι γεγονός  λέει ο Καζαντζάκης πως», «Εμείς οι Έλληνες έχουμε  την περηφάνια της φυλής μας. Νιώθουμε  ότι όντας Έλληνες έχουμε την ευθύνη να είμαστε  αντάξιοι των προγόνων μας. H πεποίθησή μας , ότι καταγόμαστε από τον Πλάτωνα και τον Περικλή, μπορεί ίσως να είναι μια ουτοπία, μια αυθυποβολή χιλιετιών, όμως αυτή η αυθυποβολή, γενόμενη πίστη, ασκεί μια γόνιμη επίδραση στη νεοελληνική ψυχή. Χάρη σ’ αυτή την ουτοπία επιζήσαμε οι Έλληνες. Μετά από τόσους αιώνες εισβολών, σφαγών, λιμών, θα έπρεπε να είχαμε  εξαφανιστεί. Όμως η ουτοπία, που έγινε πίστη, δεν μας  αφήνει να πεθάνουμε –έως τώρα τουλάχιστον να προσθέσω εγώ. H Ελλάδα επιζεί ακόμα, επιζεί νομίζω μέσα από διαδοχικά θαύματα».

Προσοχή όμως,  άλλο η αρχαιολατρεία,  και άλλο η αρχαιογνωσία. H υπερ­βολική στροφή στο παρελθόν:  «μπορεί να σημαίνει ότι δεν έχουμε μέλλον. Το παρελθόν δεν είναι λιμάνι για ν’ αράξουμε σ’ αυτό. Είναι φάρος που πρέπει να δείχνει τα λιμάνια του μέλλοντος. Η παθητική ενα­τένιση του παρελθόντος δεσμεύει,  η δυναμική ελευθερώνει από πολλά. Ακόμη κι από την ευπι­στία. Γιατί το μέγα δίδαγμα της Ιστορίας δεν είναι μόνο το όποιος πρόδωσε, θα ξαναπροδώσει, αλλά το όποιος προδόθηκε θα ξαναπροδοθεί, αν δεν ανοίξει τα μάτια του ενωρίς. Και ο λαός μας παρα­μένει ή τουλάχιστον παρέμενε «πάντα ευκολόπιστος και πάντα προδομένος», όπως το είπε ο Σολω­μός. Και φοβάμαι παρά τη διάχυτη καχυποψία, που δηλητηριάζει την ατμόσφαιρα, ότι θα ξαναπροδοθεί. Γιατί κανείς δεν του μιλά για εργασία. Όλοι του μιλούν για θέσεις εργασίας. Να κάθεται»!

Ο Έλληνας δεν έχει εφοδιαστεί ή δεν έχει συμφιλιωθεί με την ιδέα να μαθαίνει. Και όχι για να το παρακάνει, αλλά για να αποκτά όσες γνώσεις χρειάζονται για μια πληρέστερη αυτογνωσία και αυτοπροστασία. Προσωπικά πιστεύω πως αν οι Έλληνες ήξεραν καλά τον τόπο τους,  την ιστορία τους, τον πολιτισμό και τον χαρακτήρα τους, θα ήταν πολύ λιγότερο εκτεθειμένοι στις κάθε λογής ξενηλασίες.

Το κλειδί θα συμπλήρωνα εγώ είναι η παιδεία, που δημιουργεί τις συνθήκες για ορθή σκέψη και ορθή πράξη. Χωρίς την σωστή παιδεία, τίποτε δεν μπορεί να αλλάξει. Η μάχη αυτή ίσως πρέπει να δωθεί γύρω τα επόμενα τρία συστατικά στοιχεία. Το «μεγάλο», το «ωραίο» και το «συγκλονιστικό».

Το μεγάλο είναι να πολεμάμε για μια καλύτερη ζωή, σεβόμενοι την ιστορία μας , τον εαυτό μας, τις πραγματικές ανάγκες μας και το μέλλον των παιδιών μας. Αυτό οφείλουμε να κάνουμε σήμερα περισσότερο από ποτέ.

Το «ωραίο» είναι καθετί που στολίζει τη ζωή. Η μουσική, η τέχνη, το περιβάλλον ας αναζητήσουμε τον πολιτισμό και το χαμένο Ελληνικό κάλλος, ας μετατρέψουμε το γκρι σε πράσινο, είναι καιρός να αναδείξουμε και πάλι το μεράκι και την αγάπη για ζωή του Ζορμπά του Καζαντζάκη…

Το συγκλονιστικό είναι η αγάπη. Ας ξανά αγαπήσουμε τον εαυτό μας, την ιστορία μας, την κοινωνία, την πατρίδα.

Αν καταφέρουμε να συνδυάσουμε όλα τα παραπάνω,  θα καταφέρουμε να δημιουργήσουμε υπεύθυνους και δημοκρατικούς πολίτες  οι οποίοι θα  έχουν όραμα για το αύριο. Δημοκρατία χωρίς πνευματική καλλιέργεια δεν νοείται ούτε ως έννοια ούτε ως πραγματικότητα.

Για να συλλάβει κανείς  την έννοια της δημοκρατίας στην ουσία της, αλλά και για να την  πραγματώσει ως άτομο τόσο και σε σχέση με τον εαυτό του όσο και σε σχέση με τους άλλους, απαιτείται να έχει υψηλό βαθμό πνευματικής  καλλιέργειας. Κάτι που προϋποθέτει φυσικά την σωστή παιδεία. Η πνευματική καλλιέργεια δεν είναι μόνο προϋπόθεση της δημοκρατίας, αλλά μόνιμος και σταθερός σκοπός.

Μέσα στην δημοκρατία ο άνθρωπος αξιολογείται κυρίως ως πνευματικό ον και ως ηθική προσωπικότητα. Τα μέτρα των αξιών της δημοκρατίας είναι το πνεύμα και η αρετή. Δίχως αυτά δεν υπάρχουν δημοκρατία.

Ο κίνδυνος για την δημοκρατία είναι πάντοτε η τυχόν μείωση μέσα της του βαθμό της πνευματικής καλλιέργειας. Πρώτο μέλημα της δημοκρατίας λοιπόν δεν πρέπει να είναι απλώς η ευημερία, αλλά η παιδεία των πολιτών. Με την παιδεία η δημοκρατία θέλει να αναδείξει τον άνθρωπο, τις αρετές και τις δεξιότητες του. Όταν η δημοκρατία περνά κρίση, ή όταν η πνευματική καλλιέργεια κινδύνευε τότε η κατάσταση, της κοινωνίας παρουσιάζεται συγκεχυμένη. Οι άνθρωποι χάνουν τα σταθερά κριτήρια των αξιών.

Όπως αναφέρει ο Αντόνιο Γκράμσι: «Αν καταφέρεις να κυριεύσεις το πνεύμα των ανθρώπων, τότε η θέληση και οι πράξεις τους θα ακολουθήσουν».

Ο μορφωμένος πολίτης, είναι ο καλύτερος θεματοφύλακας και προστάτης του δημοκρατικού πολιτεύματος, αφού αυτός είναι σε θέση αφού σκεφθεί να κρίνει να αποφασίζει εκλέγοντας τους άριστους που θα προάγουν και θα εξασφαλίσουν την ευημερία της πολιτείας….

Σήμερα  πολλά πράγματα δείχνουν ότι οδηγούμαστε παγκοσμίως σε μια μεταβατική περίοδο, μετά την οποία προφανώς κάτι νέο θα «γεννηθεί» με τρόπο  μάλλον επώδυνο.

Βιώνουμε όλοι την εποχή όπου «όλα τελειώνουν»,  την εποχή της «αναμονής». Το παρόν θρυμματίζεται αποσυντίθεται και εξαντλείται ταχύτατα, ενώ το «νέο» δυσδιάκριτο  στο ακόμα στο παρόν, θα προκύψει σταδιακά από σαθρά  ερείπια του χθες.

Η  ανθρωπότητα για μία ακόμη φορά υποβάλλεται σε μια εξελικτική κρίση, στην οποία «κρύβεται»  εκ νέου η  επιλογή του πεπρωμένου της.  Η τεχνολογία και η επιστήμη αναμφισβήτητα πρόσφεραν και προσφέρουν πολλά στην ανθρωπότητα.

Παρατάθηκε ο χρόνος ζωής μας, θεραπεύθηκαν θανατηφόρες ασθένειες και προσφέρθηκε γενικότερα μία καλύτερη ποιότητα ζωής. Με την επιστήμη παραμερίστηκαν  δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις,  παρά όμως την τεχνολογική εξέλιξη νέα προβλήματα και νέες απορίες έχουν προκύψει, νέες  ασθένειες,  ρύπανση του περιβάλλοντος, παγκόσμια υπερθέρμανση,  μεταλλαγμένα τρόφιμα, οικονομικές κρίσεις, θρησκευτικές συγκρούσεις, πόλεμοι για την ενέργεια.

Παρόλη λοιπόν την βελτίωση των όρων ζωής στις Δυτικές κοινωνίες τα τελευταία χρόνια  έχει παρατηρηθεί σημαντική αύξηση στην  κατανάλωση αντικαταθλιπτικών ουσιών. Και αυτό διότι από μια άποψη ο ανθρώπινος πολιτισμός  ενώ έχει επιτύχει μια τεράστια τεχνολογική  ανάπτυξη, στέκει αποσβολωμένος και συγχυσμένος, καθώς δεν είναι ευτυχισμένος.

Ο  καθηγητής Marinoff Lou λοιπόν προτείνει να διαβάζουμε Πλάτωνα αντί να παίρνουμε αγχολυτικά Prosac. Στο βιβλίο του «πως η φιλοσοφία μπορεί να αλλάξει την ζωή σας», ο Marinoff αντλώντας από τη σοφία των μεγάλων φιλοσόφων παρουσιάζει λύσεις στα προβλήματα της καθημερινής ζωής, εγκαινιάζοντας έτσι ένα κίνημα που αποκατέστησε τη φιλοσοφία στην πρότερη θέση της. Να είναι πρακτικά χρήσιμη στη ζωή μας ώστε να  γίνει μια αλλαγή στον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα μπορεί να μεταμορφώσει πραγματικά τη ζωή μας.

Παρατηρήσεις επιβεβαιώνουν υπερταχείς (φαίνονται ότι κινούνται τέσσερις φορές ταχύτερα από το φως) πίδακες υλικού από συγχώνευση άστρων νετρονίων

Ακριβέστατη μέτρηση με τη χρήση ενός συστήματος ραδιοτηλεσκοπίων του NSF (National Science Foundation) αποκάλυψε ότι ένας στενός πίδακας σωματιδίων που κινούνται κοντά στην ταχύτητα του φωτός απέδρασε στον διαστρικό χώρο μετά από τη συγχώνευση ενός ζεύγους άστρων νετρονίων, σε έναν γαλαξία 130 εκατομμύρια έτη φωτός μακριά από τη Γη. Η συγχώνευση, που συνέβη τον Αύγουστο του 2017, έστειλε βαρυτικά κύματα να εξαπλώνονται στο διάστημα. Ήταν το πρώτο γεγονός που ανιχνεύτηκε τόσο από βαρυτικά, όσο και από ηλεκτρομαγνητικά κύματα, συμπεριλαμβανομένων των ακτίνων-γ, του ορατού φωτός και των ραδιοκυμάτων.

Το απότοκο της συγχώνευσης, που ονομάστηκε GW170817, παρατηρήθηκε από τροχιακά και επίγεια τηλεσκόπια από όλον τον πλανήτη. Οι επιστήμονες παρακολουθούσαν, καθώς τα χαρακτηριστικά των λαμβανόμενων κυμάτων άλλαζαν με το χρόνο και χρησιμοποίησαν τις αλλαγές αυτές ως στοιχεία για να αποκαλύψουν τη φύση των φαινομένων που ακολουθούσαν τη συγχώνευση. Ένα ερώτημα που ξεχώριζε, ακόμη και μήνες μετά τη συγχώνευση, ήταν εάν το γεγονός είχε παραγάγει ένα στενό πίδακα, ταχέως κινούμενου υλικού που έκανε τη διαδρομή του στο διαστρικό χώρο, ή όχι. Αυτό ήταν σημαντικό, επειδή τέτοιοι πίδακες απαιτούνται για να παράγουν τον τύπο των εκρήξεων ακτίνων-γ που οι θεωρητικοί είχαν πει ότι θα προκαλούνταν από τη συγχώνευση ενός ζεύγους άστρων νετρονίων.

Η απάντηση προέκυψε όταν οι αστρονόμοι χρησιμοποίησαν ένα συνδυασμό τηλεσκοπίων και συστοιχιών τηλεσκοπίων [το GBT (Robert C. Byrd Green Bank Telescope), τη VLBA (Very Long Baseline Array) του NSF και τη VLA (Karl G. Jansky Very Large Array)] και ανακάλυψαν ότι μια περιοχή της ραδιοεκπομπής από τη συγχώνευση είχε κινηθεί και η κίνηση ήταν τόσο ταχεία που μόνο ένας πίδακας θα μπορούσε να εξηγήσει την ταχύτητά της. «Μετρήσαμε μια φαινόμενη κίνηση που είναι τέσσερις φορές ταχύτερη από το φως. Αυτή η ψευδαίσθηση, που ονομάζεται υπερφωτεινή κίνηση, παράγεται όταν ο πίδακας κατευθύνεται περίπου προς τη Γη και το υλικό στον πίδακα κινείται με ταχύτητα κοντά στην ταχύτητα του φωτός», αναφέρει ο Kunal Mooley, από το National Radio Astronomy Observatory (NRAO) και το Caltech.

Οι αστρονόμοι παρατήρησαν το αντικείμενο 75 ημέρες μετά τη συγχώνευση και πάλι, στη συνέχεια, 230 ημέρες μετά. «Με βάσει την ανάλυσή μας, ο πίδακας αυτός πιο πιθανά είναι πολύ στενός, το πολύ 5 μοίρες εύρος γωνίας και κατευθύνονταν μόνο 20 μοίρες απόκλιση από την κατεύθυνση που βρίσκεται η Γη», ανέφερε ο Adam Deller, από το Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας του Swinburne, στην Μελβούρνη, στην Αυστραλία και παλαιότερα του NRAO και πρόσθεσε: «Όμως για να ταιριάζουν οι παρατηρήσεις μας, το υλικό του πίδακα επίσης πρέπει να εκτοξεύεται με πάνω από το 75% της ταχύτητας του φωτός».

Το σενάριο που αναδύεται είναι ότι η αρχική συγχώνευση των δυο υπέρπυκνων άστρων νετρονίων προκάλεσε μια έκρηξη που προώθησε ένα σφαιρικό κέλυφος υπολειμμάτων προς τα έξω. Τα άστρα νετρονίων κατέρρευσαν σε μια μαύρη τρύπα της οποίας η ισχυρότατη βαρύτητα άρχισε να τραβάει υλικό προς αυτήν. Το υλικό αυτό διαμόρφωσε ένα ταχύτατα περιστρεφόμενο δίσκο που δημιούργησε ένα ζευγάρι πίδακες, προς τα έξω, από τους δυο πόλους της. Καθώς το γεγονός εξελίσσονταν, το ερώτημα έγινε αν οι πίδακες θα δραπετεύσουν από το κέλυφος των υπολειμμάτων από την αρχική έκρηξη. Τα δεδομένα από τις παρατηρήσεις έδειξαν ότι ένας πίδακας είχε αλληλεπιδράσει με τα υπολείμματα, διαμορφώνοντας ένα ευρύ κέλυφος, ένα «κουκούλι», υλικού που επεκτείνονταν προς τα έξω [βλέπε μικρή εικόνα]. Ένα τέτοιο κέλυφος θα επεκτείνεται πιο αργά από έναν πίδακα.

«Η ερμηνεία μας είναι ότι το κέλυφος κυριάρχησε στην ραδιοεκπομπή μέχρι περίπου 60 ημέρες μετά τη συγχώνευση και στον επόμενο χρόνο η εκπομπή ήταν κυριαρχούμενη από τον πίδακα», ανέφερε ο Ore Gottlieb, από το Πανεπιστήμιο του Tel Aviv, ένας κορυφαίος θεωρητικός στη μελέτη. «Ήμασταν τυχεροί που μπορέσαμε να παρατηρήσουμε το γεγονός αυτό, επειδή εάν ο πίδακας κατευθύνονταν πολύ πιο μακριά από τη Γη, η ραδιοεκπομπή θα πρέπει να είναι πολύ ασθενής για μας για να ανιχνευθεί», λέει ο Gregg Hallinan του Caltech.

Η ανίχνευση ενός ταχέως κινούμενου πίδακα στο GW170817 ενισχύει ιδιαίτερα τη σύνδεση μεταξύ των συγχωνεύσεων άστρων νετρονίων και σύντομης διάρκειας εκρήξεις ακτίνων-γ, είπαν οι επιστήμονες. Πρόσθεσαν ότι ο πίδακας πρέπει να κατευθύνεται σχετικά κοντά στην κατεύθυνση προς τη Γη για να ανιχνευτούν οι εκρήξεις των ακτίνων-γ. «Η μελέτη μας δείχνει ότι ο συνδυασμός των παρατηρήσεων από τις VLBA και VLA, καθώς και το GBT είναι ένας ισχυρό μέσο της μελέτης των πιδάκων και της φυσικής που συνδέεται με τα γεγονότα βαρυτικών κυμάτων», ανέφερε ο Mooley.

«Το γεγονός της συγχώνευσης ήταν σημαντικό για διάφορους λόγους και συνεχίζει να εκπλήσσει τους αστρονόμους με περισσότερες πληροφορίες», είπε ο Joe Pesce, διευθυντής προγράμματος του NSF για το NRAO. «Οι πίδακες είναι αινιγματικά φαινόμενα που εμφανίζονται σε μια σειρά περιβάλλοντα και τώρα αυτές οι εκπληκτικές παρατηρήσεις στο τμήμα των ραδιοκυμάτων του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος παρέχουν συναρπαστικές γνώσεις για αυτά, βοηθώντας μας να κατανοήσουμε πώς λειτουργούν».

Τα νανοφωτονικά ιστία ακτινοβολίας θα μπορούν να ταξιδεύουν με σχετικιστικές ταχύτητες

Μια μέρα – στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον – τα ιστία που θα κινούνται με τη βοήθεια της ακτινοβολίας – μπορεί να φτάσουν στο διάστημα με ταχύτητες περίπου το 20% της ταχύτητας του φωτός (ή 60.000 km/sec). Δεν θα κινούνται με καύσιμα αλλά με την πίεση ακτινοβολίας από υψηλής ισχύος λέιζερ στη Γη. Ταξιδεύοντας σε αυτές τις σχετικιστικές ταχύτητες, τα ιστία ακτινοβολίας με λέιζερ θα μπορούσαν να φθάσουν σε περίπου 20 χρόνια στο πλησιέστερο γειτονικό αστέρι (εκτός από τον Ήλιο), το Άλφα του Κενταύρου ή τον πλησιέστερο γνωστό δυνητικά κατοικήσιμο πλανήτη Proxima Centauri b. Και τα δύο αντικείμενα απέχουν λίγο περισσότερο από τέσσερα έτη φωτός μακριά μας..
 
Ένα ιστίο ακτινοβολίας απαιτεί λειτουργίες πολλαπλών ζωνών: υψηλή ανακλαστικότητα στην περιοχή εγγύς υπέρυθρων για την πρόωση και υψηλή εκπομπή ακτινοβολίας στην περιοχή θερμικής (μέσης) υπέρυθρης ακτινοβολίας για ψύξη.
 
Η σχεδίαση τέτοιων ιστίων είναι μια σημαντική πρόκληση μηχανικής, όμως, απαιτούνται συγκρουόμενα χαρακτηριστικά που ακούγονται σχεδόν αδύνατα: ένα ιδανικό ιστίο ακτινοβολίας θα πρέπει να είναι αρκετά μέτρα πλατύ και μηχανικά ανθεκτικό ώστε να αντέχει την έντονη ακτινοβολία, ωστόσο να είναι πάχους μόλις 100 νανόμετρα και να ζυγίζει μόνο λίγα γραμμάρια.
 
Άλλες απαιτήσεις προκύπτουν από το μηχανισμό με τον οποίο λειτουργούν αυτά τα πανιά. Σύμφωνα με τις εξισώσεις του Maxwell, το φως έχει ορμή και ως αποτέλεσμα μπορεί να ασκήσει πίεση στα αντικείμενα. Ωστόσο, τα ιστία ακτινοβολίας δεν ωθούνται απλά από την πίεση της ακτινοβολίας, όπως ένα ιστιοφόρο ωθείται από τον άνεμο. Αντίθετα, η ώθηση προκύπτει από το πανί που αντανακλά  την ακτινοβολία. Αυτό έχει αποτέλεσμα, ένα βέλτιστο ιστίο θα πρέπει να αντανακλά την πλειονότητα της ακτινοβολίας στο φάσμα του εγγύς υπέρυθρων ακτίνων από ένα λέιζερ, ενώ θα εκπέμπει ταυτόχρονα ακτινοβολία στη περιοχή της μέσης υπέρυθρης ακτινοβολίας για αποτελεσματική ψύξη με ακτινοβολία.
 
Νανοφωτονικά πανιά
Σε μια νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Nano Letters , οι ερευνητές Ognjen Ilic, Cora Went και Harry Atwater στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας, έχουν δείξει ότι οι νανοφωτονικές δομές μπορεί να έχουν τις δυνατότητες να πληρούν τις αυστηρές απαιτήσεις των υλικών για ιστία ικανά να ταξιδεύουν με σχετικιστικές ταχύτητες.
 
Οι  νανοφωτονικές δομές έχουν την ικανότητα να χειρίζονται το φως σε μια χωρική κλίμακα μικρότερη από το μήκος κύματος του, δίνοντάς τους ένα πλεονέκτημα στην αντιμετώπιση των ταυτόχρονων απαιτήσεων για αποτελεσματική πρόωση (ανάκλαση) και θερμική διαχείριση (εκπομπή). Για παράδειγμα, οι ερευνητές έδειξαν ότι μια στοίβα από δύο στρώματα πυριτίου και διοξείδιο του πυριτίου δείχνει ότι είναι πολλά υποσχόμενο, λόγω των συνδυασμένων ιδιοτήτων και των δύο υλικών. Ενώ το πυρίτιο έχει μεγάλο δείκτη διάθλασης – ο οποίος αντιστοιχεί στην αποτελεσματική πρόωση – αλλά κακή ικανότητα ψύξης, το διοξείδιο του πυριτίου έχει καλές ακτινοβολικές ιδιότητες ψύξης αλλά μικρότερο δείκτη διάθλασης.
 
Στην επιστολή τους, οι ερευνητές πρότειναν επίσης μια νέα μορφή προτερήματος που συμβιβάζει την χαμηλή μάζα των ιστίων και την υψηλή ανακλαστικότητα. Στο μέλλον, αυτή η ιδέα θα βοηθήσει στην ελαχιστοποίηση των περιορισμών στην ισχύ του λέιζερ και στο μέγεθος της συστοιχίας λέιζερ.
 
Ιστορικό στα ελαφρά πανιά   
Παρόλο που έχει σχεδιαστεί σχεδόν έναν αιώνα πριν, μόνο τις τελευταίες δεκαετίες η τεχνολογία έφθασε σε επίπεδα για να προωθούν ένα διαστημικό σκάφος με την πίεση του φωτός. Εμπνευσμένο από τον τρόπο που η ακτινοβολία του Ήλιου ωθεί την ουρά του κομήτη προς την αντίθετη κατεύθυνση, οι αρχαιότερες έννοιες ήταν ηλιακά πανιά που χρησιμοποιούν την ακτινοβολία από το ηλιακό φως παρά από τα λέιζερ.
 
Το πρώτο ηλιακό πανί ξεκίνησε το 2010 από την Ιαπωνική Αεροδιαστημική Εξερευνητική Υπηρεσία (JAXA) και έφτασε επιτυχώς στην τροχιά της Αφροδίτης σε έξι μήνες. Τροφοδοτούμενο μόνο από την πίεση της ακτινοβολίας του ηλιακού φωτός, το ηλιακό ιστίο πέτυχε επιτάχυνση 100 μέτρων ανά δευτερόλεπτο. Τώρα οι ερευνητές εργάζονται στο σχεδιασμό ηλιακών ιστίων ικανών να επιταχύνουν μερικά χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο, που είναι ανταγωνιστικά με την επιτάχυνση των πυραύλων και προσφέρει τη δυνατότητα να ξεκινήσουν διαστημόπλοια χωρίς το κόστος δισεκατομμυρίων δολαρίων των συμβατικών προωθητικών.
 
Παρόλο που τα ηλιακά πανιά μπορούν να επιτύχουν ταχύτητες που μοιάζουν με ρουκέτες, η ακτινοβολία του ήλιου είναι σχετικά αδύναμη σε σύγκριση με μια συστοιχία λέιζερ υψηλής ισχύος. Αυτό έχει αποτέλεσμα, μια συστοιχία λέιζερ να προσφέρει το δυναμικό για μια πολύ ταχύτερη πρόωση, μέχρι τις σχετικιστικές ταχύτητες – αλλά χρειάζεται περισσότερη δουλειά πριν από την εμφάνιση τέτοιων πλωτών ιστίων με λέιζερ.