Παρασκευή 27 Ιουλίου 2018

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Εὐμενίδες (614-643)

ΑΠ. λέξω πρὸς ὑμᾶς, τόνδ᾽ Ἀθηναίας μέγαν
615 θεσμόν, δικαίως, μάντις ὢν δ᾽ οὐ ψεύσομαι.
οὐπώποτ᾽ εἶπον μαντικοῖσιν ἐν θρόνοις,
οὐκ ἀνδρός, οὐ γυναικός, οὐ πόλεως πέρι,
ὃ μὴ κελεύσαι Ζεὺς Ὀλυμπίων πατήρ.
τὸ μὲν δίκαιον τοῦθ᾽ ὅσον σθένει μαθεῖν,
620 βουλῇ πιφαύσκω δ᾽ ὔμμ᾽ ἐπισπέσθαι πατρός.
ὅρκος γὰρ οὔτι Ζηνὸς ἰσχύει πλέον.
ΧΟ. Ζεύς, ὡς λέγεις σύ, τόνδε χρησμὸν ὤπασε,
φράζειν Ὀρέστῃ τῷδε, τὸν πατρὸς φόνον
πράξαντα μητρὸς μηδαμοῦ τιμὰς νέμειν;
625 ΑΠ. οὐ γάρ τι ταὐτὸν ἄνδρα γενναῖον θανεῖν
διοσδότοις σκήπτροισι τιμαλφούμενον,
καὶ ταῦτα πρὸς γυναικός, οὔ τι θουρίοις
τόξοις ἑκηβόλοισιν, ὥστ᾽ Ἀμαζόνος,
ἀλλ᾽ ὡς ἀκούσῃ, Παλλάς, οἵ τ᾽ ἐφήμενοι
630 ψήφῳ διαιρεῖν τοῦδε πράγματος πέρι.
ἀπὸ στρατείας γάρ νιν, ἠμποληκότα
τὰ πλεῖστ᾽ ἄμεινον, εὔφροσιν δεδεγμένη
. . .
δροίτῃ περῶντι λουτρὰ κἀπὶ τέρματι
φᾶρος περεσκήνωσεν, ἐν δ᾽ ἀτέρμονι
635 κόπτει πεδήσασ᾽ ἄνδρα δαιδάλῳ πέπλῳ.
ἀνδρὸς μὲν ὑμῖν οὗτος εἴρηται μόρος
τοῦ παντοσέμνου, τοῦ στρατηλάτου νεῶν.
† ταύτην τοιαύτην εἶπον, ὡς δηχθῇ λεώς,
ὅσπερ τέτακται τήνδε κυρῶσαι δίκην.
640 ΧΟ. πατρὸς προτιμᾷ Ζεὺς μόρον τῷ σῷ λόγῳ·
αὐτὸς δ᾽ ἔδησε πατέρα πρεσβύτην Κρόνον.
πῶς ταῦτα τούτοις οὐκ ἐναντίως λέγεις;
ὑμᾶς δ᾽ ἀκούειν ταῦτ᾽ ἐγὼ μαρτύρομαι.

***
ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ
Σε σας, που η Αθηνά μεγάλο έχει ορίσει
κριτήριο, θενα πω: πως δίκαια το ᾽χει κάμει
κι ως μάντης που ᾽μαι ψέμα δεν μπορεί να λέγω.
Δεν έδωσ᾽ απ᾽ το μαντικό ποτέ μου θρόνο
χρησμό ούτε γι᾽ άντρα ούτε γυναίκα ούτε για πόλη,
που να μην ήταν προσταγή του Δία πατέρα·
πόσο λοιπόν βαραίνει αυτό, καλά σας θέλω
να στοχαστείτε και με τη βουλή να πάτε
620 σύμφωνα του πατέρα μου, γιατ᾽ από το Δία
πιο πολλή δύναμη κανείς όρκος δεν έχει.
ΧΟΡΟΣ
Ο Δίας λοιπόν, καθώς το λες, σου έδωκ᾽ εκείνο
να πεις του Ορέστη το χρησμό, για να εκδικήσει
το φόνο του πατέρα του, χωρίς καθόλου
το σεβασμό της μάνας του να λογαριάσει;
ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ
Το ίδιο δεν είναι αν σκοτωθεί ένας ήρωας άντρας
με του σκήπτρου τη θεόδοτη εξουσία ζωσμένος
κι από γυναίκα μάλιστα· κι όχι με βέλη
που από μακριά στον πόλεμο ρίχνει Αμαζόνα,
μα όπως θ᾽ ακούσετε, Αθηνά, και σεις που τώρα
630 θ᾽ αποφασίσει η ψήφος σας γι᾽ αυτή τη δίκη:
Γυρνούσε από τον πόλεμο και τα είχε ως τότε
φέρει δεξιά τα πιότερα· και κείνη πάλι
χαρούμενη τον δέχτηκε, μα όταν στο τέλος
έβγαιν᾽ απ᾽ το λουτρό, τον τύλιξε τριγύρω
με πέπλο κεντητό που πέρασμα δεν είχε
κι έτσι πιασμένο τον κτυπά και τον σκοτώνει.
τέτοιος τον βρήκε θάνατος, καθώς σας είπα,
τον ήρωα τον τρισένδοξο αρχηγό του στόλου,
κι έτσι όπως τον ιστόρησα, ν᾽ αγαναχτήσουν
αυτοί πὄχουν ταχθεί τη δίκη αυτή να κρίνουν.
ΧΟΡΟΣ
640 Πιο σημασία κατά που λες ο Δίας δίνει
στο φόνο του πατέρα, ενώ έριξεν ο ίδιος
στα σίδερα το γέρο του πατέρα Κρόνο·
πώς να μην είν᾽ ενάντια αυτά με τ᾽ άλλα που ᾽πες;
και σεις να ᾽σαστε μάρτυρες γι᾽ αυτά π᾽ ακούτε.

Ο Άνταμ Σμιθ και το δόγμα της νεοφιλελεύθερης ανάπτυξης

Ο Άνταμ Σμιθ αναφερόμενος στην τιμή της εργασίας ξεκαθάρισε ότι θα είναι υψηλή ή χαμηλή ανάλογα με τη δυναμική της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας κι όχι με το πόσο πλούσια είναι: «Αυτό που προκαλεί την αύξηση του μισθού της εργασίας δεν είναι το πραγματικό μέγεθος του εθνικού πλούτου, αλλά η συνεχής του αύξηση. Κατά συνέπεια, οι υψηλότεροι μισθοί της εργασίας παρατηρούνται όχι στις πιο πλούσιες χώρες, αλλά στις πιο γρήγορα αναπτυσσόμενες, σε αυτές που γίνονται εύπορες με τους ταχύτερους ρυθμούς. Σήμερα, η Αγγλία είναι ασφαλώς μια πολύ πλουσιότερη χώρα απ’ οποιοδήποτε μέρος της Βόρειας Αμερικής. Ωστόσο, ο μισθός της εργασίας είναι πολύ υψηλότερος στη Βόρεια Αμερική από οποιοδήποτε μέρος της Αγγλίας». Αν δεχτούμε ότι η αγοραστική δύναμη του μισθού της εργασίας είναι από τους βασικότερους δείκτες για την ευμάρεια κάθε χώρας, συμπεραίνουμε ότι μια πλούσια χώρα είναι αδύνατο να προσφέρει την ευμάρεια μιας ταχύτατα αναπτυσσόμενης χώρας. Γιατί σε μια αναπτυσσόμενη χώρα, οι διαρκώς επεκτεινόμενες οικονομικές δραστηριότητες προϋποθέτουν τέτοια ζήτηση ανθρώπινου δυναμικού, που εκτινάσσουν την τιμή της εργασίας στα ανώτερα όρια της.
 
Αντίθετα σε μια στάσιμη αναπτυξιακά χώρα, όσο πλούσια κι αν είναι, ο μισθός της εργασίας δεν έχει άλλη επιλογή από τη συρρίκνωση: «Στην περίπτωση μιας χώρας της οποίας ο πλούτος είναι πολύ μεγάλος, πλην όμως στάσιμος επί ένα μεγάλο διάστημα, δε θα πρέπει να αναμένουμε πολύ υψηλούς μισθούς εργασίας. Οι πόροι που προορίζονται για την πληρωμή των μισθών, δηλαδή το εισόδημα και το απόθεμα των κατοίκων της, θα μπορούσαν να είναι ιδιαίτερα υψηλοί, αν όμως παρέμεναν επί πολλούς αιώνες στο ίδιο ή περίπου στο ίδιο επίπεδο, ο αριθμός των απασχολούμενων κάθε χρόνο εργατών θα μπορούσε άνετα να προσφέρει, και μάλιστα να υπερκαλύψει, τον αριθμό των εργατών που θα ζητηθούν την επόμενη χρονιά. Πολύ δύσκολα θα μπορούσε να παρατηρηθεί έλλειψη χεριών και τα αφεντικά δε θα υποχρεώνονταν να ανταγωνίζονται μεταξύ τους προκειμένου να εξασφαλίσουν εργατικά χέρια».
 
Το ζήτημα λοιπόν της τιμής της εργασίας δεν έγκειται τόσο στον υπαρκτό πλούτο της χώρας, όσο στην αναπτυξιακή της πορεία. Από την άποψη αυτή κάθε χώρα, αν θέλει να διατηρήσει – ή και να αυξήσει – το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων της, δεν έχει άλλη επιλογή από το να αναζητά τη διαρκή, την ακατάπαυτη ανάπτυξη. Κι αν ο Σμιθ από το 1776 διαβλέπει ότι οι εργαζόμενοι μπορούν να ξεπεράσουν την εργασιακή ζήτηση μετά από στασιμότητα πολλών αιώνων, οι σύγχρονες συνθήκες της άκρατης τεχνολογικής εξέλιξης και της ταχύτητας μέσα σε όλες τις παραγωγικές – και κατ’ επέκταση οικονομικές – δομές καθιστούν το διάστημα αυτό απείρως μικρότερο. Θα λέγαμε ότι όλες οι χώρες βρίσκονται διαρκώς μπροστά στην έσχατη απειλή. Όμως, από τη στιγμή που η στασιμότητα, ως οικονομική κατάρα, δεν είναι τίποτε άλλο από τα προεόρτια της παρακμής, η ανάπτυξη, ως οικονομική πρόοδος, δεν μπορεί παρά να λειτουργεί ως ξεκάθαρος οικονομικός εκβιασμός. Όποιος δεν αναπτυχθεί, όποιος δεν μπορέσει να προσελκύσει καινούργιες επενδύσεις, θα μείνει στάσιμος (για να μην πούμε ότι θα χάσει και τα ήδη επενδυμένα κεφάλαια που έχει) οπότε αυτόματα θα αρχίσουν και τα παρατράγουδα.
 
Κι εδώ δε μιλάμε για την αναπόφευκτη φρενίτιδα των παραγωγικών δομών, που οφείλουν διαρκώς να επεκτείνονται, αν θέλουν να επιβιώσουν (και που σε τελική ανάλυση δεν είναι παρά η φρενίτιδα του ίδιου του ανθρώπου), ούτε για το φαρισαϊσμό του νεοφιλελευθερισμού που, ξεπερνώντας τον Άνταμ Σμιθ, κατάφερε να μεταφέρει τις μονάδες παραγωγής στις χώρες της Ασίας εξασφαλίζοντας υψηλούς δείκτες ανάπτυξης και εξευτελιστικά μεροκάματα ταυτοχρόνως, καταδεικνύοντας με σαφήνεια τι λογής είναι η ανάπτυξη που ευαγγελίζεται. Εδώ μιλάμε για το ασυνάρτητο του νεοφιλελεύθερου δόγματος, που από τη μια θέλει διαρκή ανάπτυξη, δηλαδή ολοένα και πιο επιθετική διείσδυση των επιχειρήσεων στις αγορές και από την άλλη (δήθεν) διαρκή επιχειρηματικότητα, σα να είναι το πιο εύκολο πράγμα του κόσμου να ανταγωνιστεί κανείς παραγωγικά τους ήδη διαμορφωμένους κολοσσούς που συγχωνεύονται κι ενισχύονται μονοπωλώντας την παγκόσμια αγορά. Σα να μην προϋποθέτει η διαρκής ανάπτυξη τη διαρκή συσσώρευση κεφαλαίου και σα να μη λειτουργεί στην αγορά η υπερσυσσώρευση κεφαλαίου ως έσχατη καταστολή κάθε ανταγωνιστικότητας. Από τη μια διακηρύσσεται η πίστη στον ελεύθερο ανταγωνισμό κι από την άλλη διαμορφώνονται όλες οι συνθήκες για την οριστική επικράτηση των πολυεθνικών. Η ανάπτυξη, ως επένδυση κεφαλαίων, δεν μπορεί παρά να αμβλύνει τις ήδη υπάρχουσες ανισότητες, αφού μόνο το χρήμα φέρνει άλλο χρήμα κι όποιος δεν το έχει, όχι μόνο δεν μπορεί να δράσει επιχειρηματικά, αλλά ακόμη κι αν βρεθεί κάτοχος μιας παραγωγικής μονάδας, δεν μπορεί να εξελιχθεί, αφού δεν μπορεί να επεκτείνει – στους εξοντωτικούς ρυθμούς που επιβάλλει η ανταγωνιστικότητα – την παραγωγική του ισχύ. Μοιραία θα μείνει στάσιμος, οπότε θα παρακμάσει. Ο άκρατος ανταγωνισμός της ελεύθερης αγοράς δεν είναι τίποτε άλλο από τη νομιμοποίηση της ανισότητας ή αλλιώς, από τη μετατροπή των συμφερόντων της ισχύος σε καθολική συνείδηση.  Κι αυτή είναι η πιο επαίσχυντη επίφαση δικαίου.
 
Όμως, ακόμη κι αν προσπερνούσαμε το παράλογο της κατοχυρωμένης αδικίας που περνιέται για δικαιοσύνη, οφείλουμε να σκοντάψουμε πάνω στο παράλογο της ίδιας της φύσης της διαρκούς καπιταλιστικής ανάπτυξης, δηλαδή πάνω στο αδύνατο του εφικτού μιας τέτοιας δυνατότητας. Χωρίς να θίξουμε καν το ζήτημα του περιβάλλοντος, κατά πόσο δηλαδή ο ίδιος ο πλανήτης μπορεί να αντέξει αυτού του είδους την ανάπτυξη, τόσο σε επίπεδο παροχής πρώτων υλών όσο και σε επίπεδο μόλυνσης (το διαρκές εμπεριέχει το άπειρο κι ο πλανήτης έχει συγκεκριμένες δυνατότητες), πρέπει να σταθούμε πάνω στις δομές αυτής της οικονομικής συλλογιστικής. Η ανάπτυξη δεν είναι τίποτε άλλο από την παραγωγική πράξη που διαρκώς διογκώνεται. (Αν πάψει να διογκώνεται πέφτει στη στασιμότητα). Με άλλα λόγια είναι η διαρκώς αυξανόμενη μάζα των προϊόντων που πρέπει οπωσδήποτε να καταναλωθούν, αφού αν μείνουν απούλητα είναι αδύνατο να συνεχιστεί η παραγωγή, λόγω έλλειψης ρευστού χρήματος. (Είναι τα προβλήματα της κύκλησης του  κεφαλαίου, που τόσο ξεκάθαρα οριοθέτησε ο Μαρξ). Αναλογιζόμενοι την αχαλίνωτη τεχνολογική εξέλιξη που εκτινάσσει τις παραγωγικές δυνατότητες μέσα σε ελάχιστο χρόνο, αντιλαμβανόμαστε ότι αυτό που ονομάζουμε ανάπτυξη οριοθετείται ως γεωμετρική κι όχι ως αριθμητική πρόοδος. Υπό αυτή την έννοια αν φανταστούμε ότι μια παραγωγική μονάδα 100 ατόμων μπορεί να καλύψει τις ανάγκες για αυτοκίνητα μιας ολόκληρης χώρας, το επόμενο μέλημα είναι να επεκταθεί και σε άλλες, αφού αν δεν το κάνει θα μείνει στάσιμη. Το στοίχημα λοιπόν είναι διπλό. Κατά πρώτον πρέπει να αυξήσει την παραγωγή (και κατά συνέπεια και τις εμπορικές της δυνατότητες) και κατά δεύτερον να μειώσει τον αριθμό των εργαζομένων για να ρίξει το κόστος. Μπορεί με το μισό προσωπικό να παράγει τη διπλάσια ποσότητα; Αυτό είναι το ζητούμενο.
 
Κι εδώ δε μιλάμε για τις στρατιές των ανέργων που προφανώς θα δημιουργηθούν (αυτές μπορεί να φανούν και χρήσιμες ως μηχανισμός πίεσης για την πτώση των μεροκάματων, όπως σωστά εξήγησε ο Μαρξ), ούτε για τις προφανείς αδυναμίες που θα προκύψουν στις πωλήσεις, αφού ο μη έχων χρήματα δεν καταναλώνει (η εξωφρενική χρηματική ελίτ που θα προκύψει, δεν μπορεί να καταναλώσει κι όλα τα παραγόμενα αυτοκίνητα!) Μιλάμε για το αδιέξοδο του ίδιου του μηχανισμού, αφού η διαρκής ανάπτυξη του ενός δεν μπορεί παρά να επιτευχθεί με τη συρρίκνωση ή τη στασιμότητα του άλλου. Γιατί δεν είναι μόνο ο πλανήτης πεπερασμένος, είναι και το καταναλωτικό κοινό. Η αναζήτηση παρθένων αγορών δεν μπορεί να ισχύει για πάντα. Και η διεισδυτικότητα στις αγορές έχει όρια. Το δόγμα της ανάπτυξης δεν είναι τίποτε άλλο από το αέναο παιχνίδι της κυριαρχίας. Μοιραία οφείλει να λειτουργήσει δια του αποκλεισμού. Οι ισχυροί που προκύπτουν από την υπερσυσσώρευση κεφαλαίου θα συνεχίσουν, εξελίσσοντας διαρκώς την παραγωγή και ρίχνοντας το κόστος. Οι υπόλοιποι που δεν μπορούν να παρακολουθήσουν θα πάνε σπίτι τους. Δεν μπορεί να γίνει πιο σαφές ότι ο τελικός στόχος του ελεύθερου ανταγωνισμού είναι η εξάλειψη κάθε ανταγωνισμού.
 
Όμως, ανάπτυξη που λειτουργεί με ανταγωνιστικούς όρους, που αποσκοπεί δηλαδή στον περιορισμό της δραστηριότητας των άλλων προς όφελος των ιδίων δραστηριοτήτων, δεν έχει άλλη επιλογή από το αδιέξοδο. Ή θα πρέπει να περιμένουμε μέχρι την τελική επικράτηση του ενός, που θα λυμαίνεται όλη την αγορά και μοιραία δε θα μπορεί να αναπτυχθεί άλλο ή να παρακολουθήσουμε τη συμφωνία των λίγων ισχυρών που θα επικρατήσουν, στο μοίρασμα των αγορών. Αλλά, ακόμη κι έτσι, και πάλι θα βρισκόμαστε μπροστά στη στασιμότητα, εκτός κι αν ελπίζουμε σε νέες παρθένες αγορές εκτός πλανήτη. (Η διαρκής τεχνολογική πρόοδος, που από τη φύση της ανανεώνει ραγδαία το καταναλωτικό ενδιαφέρον, λόγω της επαναπώλησης προϊόντων με βελτιωμένες δυνατότητες, όχι μόνο δεν αλλάζει την κατάσταση, αλλά νομιμοποιεί τον αποπροσανατολισμό τόσο της παραγωγής όσο και της επιστημονικής έρευνας, που στρέφεται αναγκαστικά σε οτιδήποτε είναι κερδοφόρο, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα την ωφελιμότητα). Παρακολουθούμε το κατοικίδιο που διαρκώς φουσκώνει μέσα στο κλουβί του και κάποιους να ισχυρίζονται ότι πρέπει να συνεχίσει να φουσκώνει, σα να μη βλέπουν – πέρα από το γεγονός ότι θα σκάσει – ότι στο τέλος δε θα χωράει στο κλουβί. Είναι προφανές ότι το νεοφιλελεύθερο δόγμα της ανάπτυξης αυτού του είδους δεν έχει κανένα σχεδιασμό για το μέλλον. Είναι η λογική της αρπαχτής που προσπαθεί να αποκτήσει και ιδεολογική – επιστημονική βάση. Αυτό συμφέρει, αυτό κάνουμε. Όταν σφίξουν τα αδιέξοδα βλέπουμε. Ίσως ένας πόλεμος να σώσει την παρτίδα.
 
Όσο για τις χώρες που από τη στασιμότητα περνούν στη φάση της παρακμής, ο Άνταμ Σμιθ είναι ξεκάθαρος: «Πολλοί απ’ αυτούς που ανατράφηκαν στους κόλπους των κατώτερων τάξεων, καθώς δε θα βρίσκουν απασχόληση στην ειδικότητά τους, ευχαρίστως θα την αναζητούσαν στους κόλπους των κατώτερων τάξεων. Στις κατώτερες τάξεις, που θα γνωρίζουν όχι μόνο την υπερπληθώρα των δικών τους εργαζομένων αλλά και την εισροή όλων των άλλων τάξεων, ο ανταγωνισμός για απασχόληση θα είναι τόσο μεγάλος, ώστε θα μειώσει το μισθό της εργασίας στα πιο άθλια και πενιχρά μέσα διαβίωσης του εργάτη. Πολλοί δε θα είναι σε θέση να βρουν απασχόληση ακόμα και κάτω από αυτούς τους σκληρούς όρους, και είτε θα λιμοκτονήσουν είτε θα οδηγηθούν στην αναζήτηση των αναγκαίων μέσω της επαιτείας ή της διάπραξης των μεγαλύτερων εγκλημάτων. Η φτώχεια, η πείνα και η θνησιμότητα θα κυριαρχήσουν άμεσα σε αυτή την τάξη και απ’ αυτή θα επεκταθούν σε όλες τις ανώτερες τάξεις, μέχρις ότου ο αριθμός των κατοίκων αυτής της χώρας μειωθεί στα επίπεδα αυτών οι οποίοι θα μπορούσαν άνετα να συντηρηθούν από το εισόδημα και το απόθεμα που παρέμειναν, και οι οποίοι θα έχουν διαφύγει από την τυραννία ή τη συμφορά που κατέστρεψαν τους υπόλοιπους». Κι εδώ βρίσκεται το μικρό μυστικό της νεοφιλελεύθερης ανάπτυξης. Η εξαθλίωση κάνει πάντα πιο βολικές τις διαπραγματεύσεις γι’ αυτόν που έχει τα λεφτά. Γίνεται πιο κερδοφόρα. Ο Σμιθ, αναφέρει: «το επίπεδο του κέρδους δεν αυξάνεται σε περιόδους οικονομικής άνθησης και δε μειώνεται σε περιόδους παρακμής της κοινωνίας. Αντίθετα, είναι γενικά χαμηλό στις πλούσιες και υψηλό στις φτωχές χώρες, και είναι πάντα υψηλότερο στις χώρες που βαδίζουν προς την καταστροφή». Εξάλλου όλοι πλέον το έχουμε αποδεχτεί. Κανένας επενδυτής δε ρίχνει λεφτά για την ψυχή της μάνας του. Γιατί η ανάπτυξη είναι μπίζνες και οι μπίζνες δεν αφορούν τις συλλογικότητες.  Ο Σμιθ συμπληρώνει: «Η πρόταση κάθε νέου νόμου ή ρύθμισης του εμπορίου που προέρχεται από αυτή την τάξη (εννοείται των εργοδοτών κατόχων του κεφαλαίου) θα πρέπει πάντα να ακούγεται με επιφύλαξη και δε θα πρέπει να υιοθετείται, παρά μόνο έπειτα από μακρά και προσεκτική εξέταση, με την επίδειξη της μέγιστης σχολαστικότητας αλλά και της μέγιστης καχυποψίας. Οι προτάσεις αυτές προέρχονται από μια τάξη ανθρώπων, των οποίων τα συμφέροντα δεν ταυτίζονται ποτέ με αυτά της χώρας, που έχουν γενικά συμφέρον να εξαπατούν, ακόμα και να καταπιέζουν τη χώρα, και οι οποίοι, για το λόγο αυτόν, σε πολλές περιπτώσεις και την εξαπάτησαν, αλλά και την καταπίεσαν».
 
Και βέβαια, από την καταδίκη του νεοφιλελεύθερου αναπτυξιακού μοντέλου δε συνεπάγεται σε καμία περίπτωση η προοπτική της στασιμότητας. Κάτι τέτοιο δε θα ήταν μόνο οπισθοδρομικό αλλά και γελοίο. Η ανθρωπότητα οφείλει να προχωρήσει. Ο αγώνας για μια καλύτερη ζωή δεν ολοκληρώνεται ποτέ. Όμως, αυτή η καλύτερη ζωή πρέπει να αφορά τις πλειοψηφίες. Ανάπτυξη θα πει να περάσουν τα οφέλη της υψηλής τεχνολογίας της παραγωγής στα χέρια όλων. Ανάπτυξη σημαίνει αύξηση του ημερομισθίου και μείωση του χρόνου εργασίας. Ανάπτυξη σημαίνει σεβασμός στο περιβάλλον. Τελικά το μοντέλο της οικονομικής ανάπτυξης είναι πρωτίστως θέμα παιδείας. Είναι θέμα συνείδησης ότι πρόκειται για κάτι συλλογικό. Και δυστυχώς, ο άνθρωπος δε φαίνεται ακόμη ώριμος για κάτι τέτοιο.
 
Άνταμ Σμιθ: Έρευνα για τη φύση και τις αιτίες του πλούτου των εθνών

Περιβαντολογικές καταστροφές και ο μύθος του Ερυσίχθονα

Ο μύθος του Ερυσίχθονα παραμένει επίκαιρος και αποτελεί ένα διαχρονικό μήνυμα στην ανθρωπότητα. Δυστυχώς οι σύγχρονοι Ερυσίχθονες πολλοί. Καταστροφείς του φυσικού περιβάλλοντος άνθρωποι που έχουν υιοθετήσει αξίες υπερκαταναλωτισμός, ανταγωνισμός, οικονομική κυριαρχία, άκρατος υλισμός και αποξένωσε από την φύση, την οποία την αντιμετωπίζουμε ως ξένο και άψυχο σώμα χρήσιμο. Την καταστρέφουμε συστηματικά, ξεχνώντας πως αποτελούμε αναπόσπαστο τμήμα της, και πως οι ακόρεστες επιθυμίες μας είναι άπειρες, την στιγμή που ο πλανήτης μας είναι πεπερασμένος.

Αξίες marketing, διαφημίζουν το πρόσκαιρο κέρδος και το ατομικό συμφέρον αδιαφορώντας για τις ανεπανόρθωτες βλάβες που προκαλούν στο περιβάλλον, υποθηκεύοντας το μέλλον των επόμενων γενιών. Αναζήτηση πλούτου, και επίπλαστου ευημερισμού, αδιαφορία για τις πραγματικές μας ανάγκες, και τις επιπτώσεις των επιλογών μας.

Στην Ελλάδα όπου κυριαρχεί ο ανορθολογισμός η έλλειψη σχεδιασμού, η μη εφαρμογή των νόμων, η κομματοκρατίας, ο ατομισμός και ο ωχαδερφισμός, το μέλλον των παιδιών μας καταστρέφεται συστηματικά, όχι μόνο από την οικονομική πτώχευση και τα μνημόνια αλλά και την συστηματική καταστροφή του περιβάλλοντος και τις πυρκαγιές οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα πλήθος άλλων περιβαλλοντολογικών επιπτώσεων και καταστροφών. Πριν από 11 μόνο χρόνια είχε ξανακαεί η Ελλάδα. Η επιθυμία και η βούληση του Νεοέλληνα δεν μπορεί να παραβιάζει ατιμώρητα, τους νόμους της φύσης, της οικολογίας, της οικονομίας και της κοινωνίας.

Οι δασικές πυρκαγιές από το 1973 και μετά, αυξήθηκαν αποδεικνύοντας την παντελή έλλειψη σχεδίου, και την υποταγή στα σκοτεινά οικονομικά συμφέροντα, που μαίνονται τις δασικές εκτάσεις προκαλώντας εγκληματικούς εμπρησμούς. Και ενώ οι αντιπρόσωποι της κληρονομικής δημοκρατίας μας , κάνουν λόγο για αναδασώσεις και σχέδια επί χάρτου, στην πράξη ολιγωρίες και παραλήψεις, αλλά και εμπαιγμοί, όπως η αναθεώρηση του άρθρου 24 για τα δάση, που αναστέλλει τις κατεδαφίσεις των αυθαιρέτων, αποδεικνύει τα αντίθετα. Κατά την περίοδο της απελευθέρωσης της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό, υπολογίζεται ότι τα ελληνικά δάση κάλυπταν το 50% περίπου του ελληνικού εδάφους., ενώ σήμερα περίπου καλύπτουν περίπου το 20%, έχουμε ακόμη αρκετά να κάψουμε.

Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας διαμόρφωσε στο πέρασμα του χρόνου τις κατάλληλες εκείνες συνθήκες για μια βλάστηση, που εκτός της Ιβηρικής χερσονήσου, διατηρεί την μεγαλύτερη ποικιλία ειδών χλωρίδας στην Ευρώπη.

Από τα είδη της ελληνικής χλωρίδας, το 13% περίπου συναντάται μόνο στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα έχουμε, δέκα «Εθνικούς Δρυμούς» συνολικής έκτασης περίπου 68.000 εκταρίων, από τα οποία 34.000 εκτάρια είναι οι πυρήνες τους.

Τα αίτια των πυρκαγιών και των πλημμυρών οι οποίες στοίχισαν και προφανώς θα συνεχίζουν να στοιχίζουν τόσες ψυχές (σε μία χώρα με τεράστιο ανάμεσα στα άλλα δημογραφικό πρόβλημα), πιθανότατα δεν οφείλονται ούτε σε ασύμμετρες απειλές ούτε σε υβριδικούς πολέμους και θεϊκές τιμωρίες. Αποτελούν απλώς το επιστέγασμα του γεγονότος πως η χώρα αυτή λειτουργεί μονίμως με αυτόματο πιλότο, δεν μαθαίνουμε από τα λάθη μας, δρούμε πάντα μετά το πρόβλημα. Γραφειοκρατία, έλλειψη υποδομών απλά επιδεινώνουν την ήδη επιβαρυμένη σε παγκόσμια κλίμακα κατάσταση. Η ευθύνη σε τοπικό επίπεδο μας βαραίνει όλους σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Κυβερνώντες πρώην και νυν και πολίτες που εκλέγουν τους κυβερνώντες και κάνουν τα στραβά μάτια.

Η κλιματική αλλαγή είναι ένα φαινόμενο που μας αφορά όλους. Η τοπική όμως διαχείριση του φαινομένου στον μικρό μας μικρόκοσμο και η ανάπτυξη της οικολογικής συνείδησης, αφορά όλους τους Έλληνες. Οι πρόγονοι μας μας είχαν προειδοποιήσει για την Νέμεση που επιφέρει η ύβρης έναντι στην φύσεως. Ο μύθος του Ερισύχθονος είναι χαρακτηριστικός.

Ο μυθικός Ερυσίχθονας ο Θεσσαλός, ήταν γιος του Τρίοπα και εγγονός του Θεού Ποσειδώνα. O Ερυσίχθονας ήταν εγωιστής, ασεβής, βλάσφημος, και υπερόπτης. Δεν είναι τυχαίο πως το όνομα του σημαίνει, αυτός που σχίζει, που προκαλεί πληγή στη γη, όπως θα διαπιστώσουμε στην συνέχεια του Μύθου. Θέλοντας να χτίσει ένα μεγαλοπρεπές παλάτι, κάποια ημέρα ο Ερυσίχθονας διέταξε τους υπηρέτες του να πάνε στο παρακείμενο ιερό άλσος, το οποίο είχαν αφιερώσει οι Πελασγοί στη θεά Δήμητρα για να κόψουν τα δέντρα, ώστε να μπορέσει να χτίσει με αυτά το παλάτι του.

Ανάμεσα στα δέντρα βρισκόταν και μία πανύψηλη ιερή βελανιδιά η οποία ήταν αφιερωμένη στην Θεά Δήμητρα (Θεά της Γης) , γύρω από την οποία χόρευαν οι Δρυάδες. (Η βελανιδιά ήταν επίσης το ιερό δένδρο του Δία και το χαρακτηριστικό θρόισμα των φύλλων της μαζί με το νερό που έβγαινε από την κοιλότητα του δέντρου θεωρούνταν στη Δωδώνη έδινε χρησμό). Πριν προχωρήσω στην συνέχεια του μύθου, είναι σκόπιμο να κάνω μία αναφορά, τόσο στην σχέση ανθρώπου και φύσης στην αρχαιότητα, όσο και στην «υπόσταση» των νυμφών.

Στην αρχαιότητα ο άνθρωπος ένοιωθε αναπόσπαστο μέρος της φύσης, βιώνοντας την αμοιβαία αλληλεξάρτηση όλων των βασιλείων της ζωής. Θεωρούσε την Γαία (γη) και τα βασίλεια της ζώντες οργανισμούς, εκφράσεις ενός ενιαίου συνόλου, αποδίδοντας τους Θεϊκές ιδιότητες.Όσον αφορά τις νύμφες, πίστευαν πως κατοικούσαν στα όροι, στα δάση στα ποτάμια και στις Θάλασσες. Οι Νύμφες κατατάσσονταν γενικά μεταξύ θεών και θνητών ως ημίθεες. Δεν ήταν αθάνατες ζούσαν όμως πολλά χρόνια και τρέφονταν με αμβροσία.

Οι αρχαίοι τις λάτρευαν παντού στην Ελλάδα και τους πρόσφεραν θυσίες με πρόβατα, κατσίκες, μέλι και λάδι. Ζούσαν στα βουνά και στην άγρια φύση, τραγουδούσαν και χόρευαν μαζί με τον Πάνα, τις Χάριτες, και την Άρτεμη σε λιβάδια και πλαγιές, συνήθως κοντά σε πηγές. Υπήρχαν οι Νύμφες των ποταμών, οι Ναϊάδες, οι νύμφες της θάλασσας οι Νηρηίδες και οι Ωκεανίδες, οι νύμφες των Βουνών, και οι νύμφες των δασών και των δέντρων οι Αμαδρυάδες οι οποίες ζούσαν στα δέντρα .

Μόλις έκανε την εμφάνιση του ένα δέντρο στην επιφάνεια της γης, πίστευαν πως μία Αμαδρυάδα το «εμψύχωνε», το προστάτευε, και μοιραζόταν την μοίρα της μαζί του. Πίστευαν πως οι Αμαδρυάδες πέθαιναν ταυτόχρονα με τα δένδρα, και τις θεωρούσαν «όντα» που μπορούσαν να διαδραματίσουν ρόλο μεσάζοντα ανάμεσα στους θεούς. Όταν ερχόταν η ώρα της Νύμφης να πεθάνει, μαραινόταν πρώτα το δέντρο της μέσα στη γη. Οι Νύμφες έχουν επιζήσει στη λαϊκή παράδοση έως σήμερα, ως νεράιδες.

Αναφέρει σχετικά Αναστάσιος Στέφανος:

«Εν γένει ο σεβασμός των αρχαίων Ελλήνων προς τα ιερά άλση ήτο τοιούτος, ώστε από των δένδρων τούτων δεν ήτο επιτετραμμένον ν' αφαιρεθώσιν ούτε κλάδοι, ούτε τα καταπέσοντα φύλλα, ακόμη δε περισσότερον απηγορεύετο και η κοπή τούτων. Τι απέγινεν όμως η αρχαία προς τα δάση λατρεία και ο θρησκευτικός σεβασμός τον οποίον έτρεφον οι ημέτεροι πρόγονοι και τον οποίον μαρτυρεί η ιστορία; Δυστυχώς δεν εκληροδοτήθη εις ημάς, διότι τα ημέτερα ήθη πολύ απεμακρύνθησαν των προγονικών. Οι θρησκευτικοί δεσμοί των αρχαίων από πολλού διερρήχθησαν, οι δε δεσμοί, δι' ων συνέδεσεν η φύσις την ευδαιμονίαν των ανθρώπων μετά της υπάρξεως δασών, έπαυσαν όντες τοιούτοι. Το δένδρον δεν προσωποποιείται πλέον ως νύμφη, δεν παρίσταται πλέον εις το όμμα του νεωτέρου θετικιστού ως μετέχον της λύπης και της χαράς ημών. Το ελληνικόν δάσος θα σωθή, αν ξυπνήση εις την κοινωνίαν μας η πίστις εις την ωφελιμότητά του, εις την ωμορφιά του καθώς και εις την χρησιμότητά του. Είναι ανάγκη να κινηθή η δημοσία γνώμη υπέρ της Ελληνικής χλωρίδος».

Επιστρέφοντας στην εξιστόρηση του μύθου, όταν οι υπηρέτες του Ερυσίχθονα έχοντας διαπιστώσει την αλόγιστη καταστροφή των δέντρων εξαιτίας της πλεονεξίας του, προσπάθησαν να τον μεταπείσουν για την άσκοπη κοπή τόσων δένδρων. Κυρίως όμως του εξέφρασαν τον φόβο τους για το ενδεχόμενο να ξεσπούσε επάνω τους η οργή της θεάς Δήμητρας. Αυτός όμως άρπαξε ένα τσεκούρι και είπε:

- «Δεν με ενδιαφέρει αν το δέντρο αυτό το αγαπά η Θεά. Ακόμα και η ίδια να ήταν, θα την έριχναν κάτω αν στεκόταν στον δρόμο μου».

Κάποιον δε που προσπάθησε να τον σταματήσει, τον σκότωσε φωνάζοντας :

-«Ορίστε η ανταμοιβή σου για τον οίκτο σου».

Με την πρώτη όμως τσεκουριά που έδωσε, παρουσιάσθηκε ενώπιον του η ιέρεια της Δήμητρας Νικίππη, που δεν ήταν παρά η ίδια η θεά μεταμορφωμένη. Η ιέρεια προσπάθησε να σταματήσει το κόψιμο των δέντρων, αλλά ο Ερυσίχθονας την απείλησε με την αξίνα του. Η Θεά τότε εμφανίσθηκε με όλη της τη θεϊκή μεγαλοπρέπεια. Σύμφωνα με τον Καλλίμαχο (3ο αι. π.X.), η Θεά ρώτησε :

- «Tις μοι καλά δένδρεα κόπτει;» - ποιος είναι ο βέβηλος που κόβει την ιερή βελανιδιά της - ;

Hταν ο Eρυσίχθων,«πίτυς, μεγάλαι πτελέαι και όχναι» – πεύκα, φτελιές μεγάλες και αχλαδιές. Στα επόμενα χτυπήματα του τσεκουριού η βελανιδιά, δέντρο πελώριο με κορμό δεκαπέντε οργιές χοντρό, αναστέναξε κι από την πληγή έτρεξε αίμα, και η νύμφη που ζούσε μέσα του, πεθαίνοντας μαζί του, προέβλεψε την τιμωρία του ιερόσυλου Ερυσίχθονα.

Οι δούλοι στην θέα της Θεάς Δήμητρας έφυγαν πανικόβλητοι, ικετεύοντας για οίκτο. Η Δήμητρα πράγματι τους λυπήθηκε και τους άφησε να φύγουν δίχως να τους βλάψει, ενώ τον ασεβή Ερυσίχθονα τον περίμενε πολύ σκληρή τιμωρία, λίγο αργότερα. Η Δήμητρα ζήτησε από την Πείνα που κατοικούσε στην Σκυθία μαζί με τον τρόμο και το κρύο, να επισκεφτεί και να κυριεύσει τον Ερυσίχθονα. Της ζήτησε να μην μπορεί να ανακουφίσει την πείνα του ο Ερυσίχθονας με τα πλούσια δώρα που η Γη παρέχει στον άνθρωπο. Η πείνα υπάκουσε τις εντολές της Δήμητρας, και το βράδυ που ο Ερυσίχθονας κοιμόταν τον επισκέφτηκε. Μετά από αυτό, η πείνα έφυγε από την γη της αφθονίας την Θεσσαλία, και επέστρεψε στο σπίτι της. Ο ιερόσυλος Ερυσίχθονας ονειρεύτηκε στον ύμνο του πως πεινούσε, και όταν ξύπνησε η πείνα του είχε γίνει απερίγραπτη.

Από εκείνη την στιγμή ο Ερυσίχθονας άρχισε να τρώει ό,τι έβρισκε μπροστά του. Αφού έφαγε ό,τι φαγώσιμο βρισκόταν στο σπίτι του, άρχισε να γυρίζει στους δρόμους και να αρπάζει τις προσφορές από τους βωμούς. Κανείς δεν μπορούσε πλέον να τον βοηθήσει, ούτε οι γονείς του, ούτε ο παππούς του ο Ποσειδώνας, λόγω της ύβρεως απέναντι σε άλλο Θεό. Στο μεταξύ ο Ερυσίχθονας βασανιζόταν όλο και περισσότερο από την πείνα. Η κόρη του Μήστρα που είχε την ικανότητα από τον Ποσειδώνα να μεταμορφώνεται, μεταμορφωνόταν συνέχεια σε διαφορετικές σκλάβες προς πώληση, ώστε να κερδίζει χρήματα για να «σώσει» με αυτά αγοράζοντας τρόφιμα για τον πατέρα της. 

Στο τέλος όμως τίποτα δεν ήταν ικανό να κορέσει την πείνα του Ερυσίχθονα. Έτσι μη έχοντας να φάει τίποτα πια, άρχισε να τρώει τις ίδιες του τις σάρκες έως ότου βρήκε κατ’ αυτό τον τρόπο φρικτό θάνατο...!

Η εκ νέου αναγνώριση της αλληλεπίδρασης του φυσικού κόσμου στο σύνολό του, η συνειδητοποίηση των αποτελεσμάτων της αλόγιστης και καταστροφικής δραστηριότητας του ανθρώπου, στο οικοσύστημα, και εν τέλη η άρση της ανθρώπινης αλαζονείας, θα πρέπει να αποτελέσουν τα βασικά συνθετικά στοιχεία του συνειδητοποιημένου πολίτη της κοινωνίας του 21ου αιώνα. Οι πρόγονοι μας πρωταγωνίστησαν στο παρελθόν στη θέσπιση των άυλων αξιών, εμείς συνεπώς σήμερα έχουμε την ιερή υποχρέωση να πρωτοστατήσουμε σε αυτή την αλλαγή συνείδησης για μία άλλη στάση ζωής.

Θα πρέπει να αντιληφθούμε την φύση ως «ΟΛΟΝ». Και επειδή η Φύση αφορά το « ΟΛΟΝ» , η θέληση για το καλό, θα πρέπει να αποτελέσει ένα οικουμενικό ιδεώδες, για όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες. Η ανάγκη των σύγχρονων κοινωνιών συνεπώς, θα πρέπει να είναι η αναγνώριση αξιών, που θα προϋποθέτει τον σεβασμό για όλες τις μορφές της ζωής, και το δικαίωμα για μια ζωή αξιοπρεπή, με τοποθέτηση του κοινού καλού πάνω και πέρα από το ατομικό συμφέρον.

Όχι αλλά λόγια εκ των υστέρων , δράσεις εκ των προτέρων απαιτούνται. Το αύριο των παιδιών μας αφανίζεται σταδιακά από τις δράσεις και τις επιλογές του χθες και το σήμερα. Είναι η ώρα της αφύπνισης, και της δράσης χωρίς πολλά λόγια και υποσχέσεις. Η τύχη της Ελλάδας βρίσκεται στα χέρια μας.

Ευτυχία να βρίσκεσαι εκεί που θες

Ευτυχία. Μία τόσο μικρή λέξη της οποίας ο ορισμός δεν μπορεί να είναι απόλυτος αλλά ούτε και μόνιμος. Η ευτυχία έχει να κάνει με την ψυχική ικανοποίηση που λαμβάνει ένας άνθρωπος, μέσα από πράξεις ή καταστάσεις που ικανοποιούν εκείνον και τους στόχους που έχει θέση στη ζωή του. Στην πραγματικότητα, η ευτυχία δεν είναι τίποτα άλλο παρά μονάχα στιγμές. Στιγμές που σε γαληνεύουν και μένουν για πάντα χαραγμένες στην καρδιά και στο μυαλό σου όταν τις μοιράζεσαι όχι μόνο με άτομα αλλά και με μέρη, που μπορούν να κάνουν την αξία τους να μετρήσει.    

«Έπρεπε να γεράσω, αγόρι μου, για να μάθω τι είναι ευτυχία. Τελικά ευτυχία είναι ένα ζευγάρι χέρια, δύο χέρια σφιχτά δεμένα. Αυτά που θα σε αγκαλιάσουν, θα σε κρατήσουν, θα σε κοιμίσουν, θα σε περιποιηθούν, θα σου μαγειρέψουν, θα σε χαϊδέψουν και στο τέλος θα σου κλείσουν τα μάτια. Τα πολλά χέρια απλά σε κατσιάζουν. Είναι απλά χάσιμο χρόνου. Θα το δεις κι εσύ, όσο μεγαλώνεις». Μερικά λόγια για την ευτυχία. Λόγια που διαχρονικά εξακολουθούν κάθε φορά να αγγίζουν την καρδιά μας, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, προκαλώντας μας συγκίνηση. Βάζοντάς μας στη διαδικασία να τα σκεφτούμε, να ταυτιστούμε και στο τέλος να τα κατανοήσουμε ακόμα πιο εύκολα.

Την αληθινή ευτυχία, λοιπόν, μπορείς να την βρεις στον άνθρωπό σου, στην οικογένειά σου, στους φίλους σου. Μπορείς να την βρεις στη δουλειά σου, αν φυσικά επιλέξεις να ακολουθήσεις αυτό που πραγματικά αγαπάς κι όχι κάτι που κάθε μέρα μετανιώνεις. Μπορείς να την βρεις σ’ ένα γνώριμο ή και σ’ ένα άγνωστο μέρος, που με τον καιρό θα σε κάνει να χαμογελάς όλο και πιο πολύ.

Εξάλλου, ευτυχισμένος θα είσαι εκεί που μπορείς να είσαι ο εαυτός σου. Εκεί που θα νιώθεις ήρεμος, ασφαλής κι άνετος, ούτως ώστε να μη χρειαστεί για κανένα λόγο να προσποιηθείς ποτέ κάτι που δεν είσαι, μόνο και μόνο για να ευχαριστήσεις κάποιον άλλο. Πολλοί είναι αυτοί που λένε πως το «σπίτι» σου είναι εκεί που βρίσκεται η καρδιά σου. Έτσι και σ’ αυτήν την περίπτωση. Η καρδιά σου είναι η καλύτερη πυξίδα. Αν δεν είναι αυτή που θα σε οδηγήσει στο σωστό δρόμο, τότε ποιος; Εκεί λοιπόν που βρίσκεται η καρδιά σου, εκεί που νιώθεις όμορφα, εκεί πρέπει να είσαι, όπου και με όποιον κι αν είναι αυτό το «εκεί».

Απ’ τα πιο μικρά κι απλά πράγματα δημιουργούνται οι πιο όμορφες κι αξιοθαύμαστες στιγμές. Αυτές που μας μένουν για πάντα αξέχαστες. Στιγμές των οποίων η αξία δε φθείρεται ούτε με το πέρασμα του χρόνου ούτε με άλλες στιγμές, ακόμα πιο έντονες από ‘κείνες. Είναι το είδος των στιγμών και των αναμνήσεων που θα ζουν για πάντα.

Αυτή είναι η «τέχνη» του να είσαι ευτυχισμένος. Χωρίς ψεύτικα χαμόγελα, χωρίς μάσκες, χωρίς τίποτα λιγότερο απ’ την αλήθεια. Με θετική ενέργεια, ατέλειωτους λόγους για να χαμογελάς και πάνω απ’ όλα το να νιώθεις ελεύθερος. Κάπως έτσι, ό,τι κι αν συμβαίνει στη ζωή σου, όσο δυσάρεστο κι αν είναι αυτό, εσύ, με κάποιο μαγικό τρόπο, θα συνεχίζεις να κρατιέσαι, αντλώντας δύναμη απ’ την ευτυχία που πηγάζει από μέσα σου κι απ’ το περιβάλλον σου.

Οι καλοί φίλοι είναι απαραίτητοι για την ψυχική μας υγεία

Διαλέγοντας την «οικογένειά» μας

Ολοένα περισσότερες έρευνες υποδηλώνουν ότι η ευεξία μας επηρεάζεται τελικά σε σημαντικό βαθμό από τους φίλους μας.

Ειδικότερα, επιστήμονες έχουν ανακαλύψει ότι ορισμένες συμπεριφορές που επηρεάζουν την υγεία είναι μεταδοτικές και πως τα κοινωνικά δίκτυα (διά ζώσης και διαδικτυακά) που έχει κανείς στη ζωή του μπορεί να επηρεάσουν παραμέτρους της υγείας όπως η παχυσαρκία, το άγχος και η ευτυχία.

Ακόμα και οι συνήθειές μας όσον αφορά την άσκηση μπορεί να επηρεαστούν από τον κοινωνικό μας ιστό, σύμφωνα με την πιο πρόσφατη από αυτές τις μελέτες.

Γιατί, όμως, συμβαίνει αυτό;

Όταν έχεις αληθινούς φίλους, είσαι πιο ευτυχισμένος, νιώθεις λιγότερο στρες και έτσι είσαι πιο υγιής ψυχικά και σωματικά, δεδομένου ότι ψυχή και σώμα είναι αλληλένδετα.

Οι φίλοι ασκούν μεγάλη επιρροή στη ζωή και στην υγεία μας, με τρόπο που κανένα διαιτολόγιο ή πρόγραμμα ασκήσεως δεν θα μπορούσε. Ας μην ξεχνάμε ότι οι φίλοι είναι το αντίδοτο στη μοναξιά και αλλεπάλληλες μελέτες έχουν δείξει πως, παρότι αυτή είναι χρήσιμη μερικές φορές, όταν είναι μόνιμη κατάσταση έχει σοβαρές συνέπειες στην σωματική και ψυχική υγεία. Και οι μοναχικοί άνθρωποι έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό την απουσία αληθινών φίλων.

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι στο μέρος του κόσμου με τους μακροβιότερους κατοίκους, την Οκινάουα της Ιαπωνίας, οι κάτοικοι δημιουργούν ένα κοινωνικό δίκτυο που αποκαλείται moai. Το moai είναι μία ομάδα από πέντε φίλους, που παρέχουν κοινωνική, βιοποριστική, συναισθηματική, ακόμα και οικονομική υποστήριξη ο ένας στον άλλο από την ημέρα της γεννήσεως έως τον θάνατό τους. Η επιλογή της πεντάδας γίνεται από τους γονείς όταν γεννιούνται τα μωρά και αυτά μεγαλώνουν και ζουν μαζί έως το τέλος της ζωής τους, περνώντας μαζί όλες τις δύσκολες και τις ευτυχισμένες στιγμές.

Οι στενές φιλίες είναι χαρακτηριστικό και σε άλλους μακρόβιους πληθυσμούς, ενώ υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι οι φιλίες δυναμώνουν καθώς μεγαλώνουμε και ίσως τελικά καθίστανται πιο σημαντικές για την υγεία από τους οικογενειακούς δεσμούς.

Μία από τις μεγαλύτερες αναλύσεις για το θέμα δημοσιεύθηκε το 2017 στο περιοδικό Personal Relationships. Επιστήμονες από το Τμήμα Ψυχολογίας του Πολιτειακού Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν ανέλυσαν στοιχεία από σχεδόν 280.000 ανθρώπους από 100 χώρες του κόσμου, διαπιστώνοντας πως ενώ η επιρροή της οικογένειας στην υγεία και την ευεξία είναι σταθερή στη διάρκεια της ζωής, οι φίλοι μπορεί μακροπρόθεσμα να ευνοήσουν ή να υπονομεύσουν και τα δύο. Μάλιστα στις προχωρημένες ηλικίες οι φιλίες φάνηκε να είναι πιο σημαντικές για την υγεία και την ευεξία.

Έτσι, όσοι εθελοντές ανέφεραν πως είχαν ισχυρή στήριξη από στενούς φίλους, είπαν πως ένιωθαν ευτυχέστεροι και πιο υγιείς. Αντιθέτως, όσοι είπαν πως οι φίλοι τους αποτελούν πηγή στεναχώριας, έπασχαν από περισσότερα χρόνια προβλήματα υγείας.

Οι δεσμοί που δημιουργούμε με άτομα εκτός οικογενείας είναι πολύ σημαντικοί για την επιβίωσή μας. Οι άνθρωποι που έχουμε γύρω μας επηρεάζουν -και σε σημαντικό βαθμό διαμορφώνουν- κάθε πλευρά της προσωπικότητας και του ψυχισμού μας. Μοιραία λοιπόν όταν οι κοινωνικοί δεσμοί εκλείπουν, απειλούμαστε όχι μόνο ψυχικά αλλά και σωματικά.

Ωστόσο έχει μεγάλη σημασία να διαλέγουμε τους σωστούς φίλους. Ένας καλός φίλος μπορεί να φέρει πολλά θετικά πράγματα στη ζωή μας, αλλά ένας κακός μπορεί να μας χαντακώσει. Οι στενοί φίλοι είναι η οικογένεια που επιλέγουμε (είναι η λεγόμενη μετα-οικογένεια των συστημικών θεραπευτών), επομένως πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στη διαδικασία αυτή.

Τι μας προσφέρουν

Τι μπορεί λοιπόν να μας προσφέρουν οι καλοί φίλοι;

Κατ’ αρχάς μπορούν να βελτιώσουν τον αυτοέλεγχό μας. Επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο Duke δημοσίευσαν το 2013 στο περιοδικό Psychological Science μελέτη που έδειξε πως όταν κάποιος έχει χαμηλό αυτοέλεγχο, επιδιώκει την παρέα ατόμων με αυξημένο αυτοέλεγχο, ούτως ώστε να μάθει και ο ίδιος να είναι εγκρατής.

Είναι επίσης καλά τεκμηριωμένο ότι οι καλοί φίλοι συμπαραστέκονται στη λύπη μας. Όλοι είναι πρόθυμοι να συμμετάσχουν σε γλέντια και χαρές, αλλά τη δύσκολη ώρα μόνο οι καλοί φίλοι είναι πάντα δίπλα μας για να μας ακούσουν, να μας δώσουν καλές συμβουλές και να προσπαθήσουν να μας τονώσουν.

Αυτό που δεν κάνουν οι καλοί φίλοι είναι να βρίσκουν δικαιολογίες, να μας μειώνουν και να μας ωθούν σε κακές συνήθειες. Αντιθέτως, μας βοηθούν να αναπτύξουμε κοινωνικές δεξιότητες και δεν μας αφήνουν να κλεινόμαστε στον εαυτό μας και να μένουμε μόνοι.

Μας φέρνουν επίσης αντιμέτωπους με την αλήθεια (και αυτό είναι ένα από τα δυσκολότερα πράγματα που κάνουν). Είναι πάντοτε ειλικρινείς μαζί μας και μας λένε τις σκληρές αλήθειες με καλοσύνη και αγάπη, την κατάλληλη στιγμή και στον κατάλληλο τόπο, χωρίς να αδιαφορήσουν για τα συναισθήματά μας.

Οι φιλίες από την παιδική ηλικία και στην εφηβεία μάς μαθαίνουν επίσης πώς να κάνουμε συμβιβασμούς στις σχέσεις μας, ποιες μάχες αξίζει να δώσουμε στη ζωή μας και πώς να επικοινωνούμε με τους άλλους. Όλες αυτές οι δεξιότητες είναι απαραίτητες για να δημιουργήσουμε υγιείς σχέσεις μεγαλώνοντας - και σε αυτές συμπεριλαμβάνονται και οι σχέσεις συντροφικής δέσμευσης.

Και φυσικά, οι καλοί φίλοι κάνουν καλό στην υγεία. Μελέτες έχουν δείξει πως όσοι έχουν στενούς φίλους, είναι πιθανό να ζήσουν περισσότερο, ακόμα κι αν εκδηλώσουν σοβαρές ασθένειες (η στήριξη και η φροντίδα των καλών φίλων σε τέτοιες περιπτώσεις έχει ανυπολόγιστη αξία).

Οι καλοί φίλοι μπορεί επίσης να μας προστατεύσουν από την κατάθλιψη, να τονώσουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα και να μας προφυλάξουν από την εκδήλωση ασθενειών, όπως η καρδιοπάθεια και ο διαβήτης, μεταδίδοντάς μας καλές συνήθειες όπως η προσεγμένη διατροφή και η συστηματική άσκηση.

Οι ζωές μας είναι πολυάσχολες και οι φίλοι μπορεί να έρχονται και να φεύγουν στην πορεία τους. Είναι όμως σημαντικό να κάνουμε τις φιλίες προτεραιότητα, διότι οι καλοί φίλοι έρχονται στη ζωή μας για να μείνουν.

Τα ψέματα που σου λέει η κατάθλιψη

Η χειρότερη, η πιο καταπιεστική, η πιο τοξική σχέση που θα μπορούσες να κάνεις ποτέ. Μην την αφήνεις να σου λέει ψέματα.

Η κατάθλιψη σου λέει ότι είσαι μόνος σου. Ότι κανείς δεν μπορεί να σε καταλάβει και ότι τα προβλήματά σου είναι χειρότερα από τα προβλήματα των άλλων.

Η κατάθλιψη σου λέει ότι υπερβάλλεις συνεχώς, ότι αντιδράς χωρίς λόγο, ότι κανένας δεν θα σε πιστέψει και κανένας δεν σε συμπαθεί.

Η κατάθλιψη σου λέει ότι όλοι θα σε παρατήσουν—και πως, όταν συμβεί αυτό, θα φταις εσύ για όλα.

Η κατάθλιψη σου λέει ότι είσαι ένα βάρος. Στους φίλους σου, στην οικογένειά σου, σε ολόκληρο τον κόσμο. Σου λέει πως δεν αξίζεις αυτά που επιθυμείς, και ότι δεν θα τα αποκτήσεις ποτέ.

Η κατάθλιψη σε πείθει να μισήσεις τον εαυτό σου, και σε πείθει ότι όλοι οι υπόλοιποι σε μισούν. Σου λέει πως ό,τι κάνεις είναι λάθος, σε ρίχνει στα πατώματα χωρίς να ξέρεις ακριβώς γιατί τις περισσότερες φορές.

Η κατάθλιψη σε κάνει να βλέπεις πόσο ευτυχισμένοι είναι οι άλλοι, σου κρύβει πόσο επιφανειακά είναι αυτά που βλέπεις. Δεν σε αφήνει να σκεφτείς ότι όλοι υποφέρουν, ο καθένας με τον τρόπο του.

Η κατάθλιψη σου λέει ψέματα και παίζει με κάθε ανασφάλεια που είχες ποτέ, αργά το βράδυ που δεν σε αφήνει να κοιμηθείς…

…και όταν ξυπνάς το πρωί, κουρασμένος, με λιγοστό ύπνο, σου λέει ότι είσαι ανίκανος που δεν μπορείς να λειτουργήσεις, που σέρνεσαι ενώ θα έπρεπε να πετάς.

Η κατάθλιψη σε κάνει να παραμελείς τον εαυτό σου. Σου λέει ότι δεν χρειάζεται να πλύνεις το πρόσωπό σου το πρωί, γιατί κανείς δεν θα το προσέξει, και μετά σε κάνει να φοβάσαι ότι είσαι ο πιο βρώμικος άνθρωπος που περπατά στην πόλη.

Η κατάθλιψη σε κάνει να ξεχνάς να φας, και μετά – κατεστραμμένος απ’ την πείνα – να το παρακάνεις. Και μετά σου δίνει για επιδόρπιο ενοχές.

Η κατάθλιψη σου λέει πως ό,τι έχεις καταφέρει είναι μικρό και τιποτένιο. Σε ρωτάει ευθέως αν βρίσκεις κάτι που να αξίζει σε όλη σου την ζωή, κι έπειτα απαντάει για ‘σένα. Σε φιμώνει και σε αναγκάζει να την ακούς, σαν τον πιο εγωμανή δικτάτορα.

Η κατάθλιψη σε κάνει να πιστεύεις πως η εξάντληση είναι φυσιολογική, κι ότι οι μέρες που ξυπνάς και νιώθεις καλά είναι σημάδια πως κάτι χειρότερο θα ακολουθήσει. Σε κάνει να φοβάσαι τις σκιές πίσω από κάθε γωνία, και τα τέρατα κάτω από το κρεβάτι, και σου λέει πως όλα αυτά έχουν το πρόσωπό σου.

Η κατάθλιψη σου λέει ότι θα ήταν καλύτερο να τα παρατούσες, τι προσπαθείς ακόμα να πετύχεις;

Η κατάθλιψη σου λέει ότι ένα κομμάτι μέσα σου είναι άδειο, κι ας βλέπεις τα σημάδια της κατάληψης που έχει κάνει σε κάθε σημείο του κορμιού σου.

Η κατάθλιψη σου λέει πως είσαι κακός άνθρωπος, άνθρωπος εγωιστής και μνησίκακος. Και κάθε φορά που ακούς το αντίθετο από έναν άνθρωπο που σε αγαπά, η κατάθλιψη σου λέει πως όλα είναι ψέματα, και πως είσαι ένας υποκριτής που κοροϊδεύει τους ανθρώπους.

Η κατάθλιψη δεν σου λέει πως όλα αυτά είναι ψέματα. Πως αν, για ένα λεπτό, κλείσεις τα αυτιά σου και στρέψεις την προσοχή σου αλλού, χάνει όλη την δύναμή της. Πως είναι κομμάτι σου, και τα κομμάτια σου τα ορίζεις και τα ελέγχεις μόνο εσύ. Η κατάθλιψη δεν σου λέει πως δεν είναι ντροπή να ζητάς βοήθεια, πως η βοήθεια μπορεί να είναι ακόμα κι ένα χαμόγελο, αν ξέρεις να το εκτιμάς όπως του αξίζει.

Η κατάθλιψη δεν ξέρει τίποτα για εσένα.

Η απόρριψη λόγω της εξωτερικής εμφάνισης

Η κοινωνία μας έχει θεσπίσει σκληρούς κανόνες σχετικά με την εξωτερική εμφάνιση και φέρεται πάντοτε με απύθμενη σκληρότητα στους ανθρώπους οι οποίοι αποκλίνουν λίγο ή πολύ από αυτό που θεωρείται «ωραίο». Κι όμως, πολλές φορές η εξωτερική εμφάνιση μπορεί να γίνει αιτία για απόρριψη ενός ανθρώπου, χωρίς το άλλο άτομο που τον απορρίπτει να του δώσει καν την ευκαιρία να τον γνωρίσει ως προσωπικότητα και εσωτερικό κόσμο.

Και είναι πραγματικά σκληρό και άδικο ένας άνθρωπος να υφίσταται τόσο σκληρή αντιμετώπιση για ένα γεγονός για το οποίο δεν ευθύνεται καν ο ίδιος σε μεγάλο βαθμό. Η εμφάνιση, το ύψος, το χρώμα ματιών ή μαλλιών είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό απόρροια κληρονομικότητας και γενετικών στοιχείων, όχι μία ικανότητα για την οποία ένας άνθρωπος έχει μοχθήσει για να αποκτήσει.

Η αλήθεια είναι πως η εμφάνιση και η εμμονική προσκόλληση σε αυτή, όχι μόνο μας καθιστά ανθρώπους επιφανειακούς που δεν ενδιαφέρονται για πράγματα πιο ουσιώδη όπως τον πνευματικό κόσμο, αλλά μπορεί και είναι αποτρεπτική στο να μας εμπνεύσει να βελτιώσουμε τον πνευματικό μας κόσμο. Η ομορφιά χάνεται με το πέρας του χρόνου και μπορεί μεν να μας «τραβάει» για να έρθουμε σε μία αρχική τριβή με ένα πρόσωπο, αλλά αν δεν υπάρχουν και άλλες αρετές, τότε σίγουρα η γνωριμία θα βαλτώσει.

Κανένας δεν πρέπει να αισθάνεται άσχημα αν είναι όμορφος. Σίγουρα είναι θεμιτό και επιθυμητό ένας άνθρωπος να έχει μία εμφάνιση η οποία να έλκει τους άλλους και να τους ευχαριστεί οπτικά. Αλλά το ίδιο πρέπει να κάνει και ένας άνθρωπος, ο οποίος μπορεί να μην ανήκει στην υψηλή κλίμακα της ομορφιάς, όπως εκείνη έχει οριστεί από την σύγχρονη κοινωνία.

Όλοι οι άνθρωποι είναι όμορφοι στα μάτια εκείνων που τους αγαπούν, ανεξαρτήτως των εξωτερικών χαρακτηριστικών τους. Όλοι οι άνθρωποι έχουν τη δική τους ομορφιά, ανεξαρτήτως των εξωτερικών τους στοιχείων και σίγουρα η κάθε ανθρώπινη ψυχή μπορεί να αισθανθεί αποδοχή, αγάπη και την αίσθηση πως αξίζει την προσοχή για αυτό που είναι πραγματικά.

Αυτό που πρέπει να κάνουμε όλοι μας είναι να κοιτάξουμε τον εαυτό μας κατάματα, να τον αγαπήσουμε πραγματικά και να αναρωτηθούμε: πώς θα μπορούσα να γίνω καλύτερος άνθρωπος και να βελτιώσω τον πνευματικό μου κόσμο; Αν πραγματικά καταναλώναμε τόση ώρα όση ξοδεύουμε σε κομμωτήρια ή μάσκες ομορφιάς για τον ψυχικό μας κόσμο, τότε σίγουρα θα ζούσαμε σε έναν καλύτερο κόσμο.

Η εξωτερική εμφάνιση δεν είναι ικανότητα. Είναι πιο σημαντικό να θαυμάζουμε έναν άνθρωπο για αυτά που έχει πετύχει με την προσωπική και ατομική του προσπάθεια, όπως τη συγγραφή ενός βιβλίου, τη δημιουργία ενός πίνακα ή την απόκτηση ενός πτυχίου. Η ωραία εξωτερική εμφάνιση μπορεί μεν να είναι ευχάριστη, αλλά αυτός που την έχει δεν έχει καταβάλλει αγώνα στο να την αποκτήσει.

Μπορεί μεν να την έχει βελτιώσει, αλλά σε μεγάλο βαθμό πολλά χαρακτηριστικά του σώματος είναι απόρροια κληρονομικότητας ή γονιδίων. Δεν είναι ικανότητα πχ. κάποιος να έχει μπλε μάτια ή να είναι ψηλός. Ικανότητα είναι να αγωνίζεσαι και να πετυχαίνεις κάτι με τον κόπο σου. Να αγαπάμε τους ανθρώπους για αυτό που υπάρχει στην ψυχή τους και όχι για το πώς είναι εξωτερικά.

Η αδελφή ψυχή σου είναι αυτός που δεν μπορείς να ανεχτείς

Αν αναζητήσετε τον ορισμό της αδελφής ψυχής στο λεξικό, πιθανώς να βρείτε το παρακάτω:

«Μια αδελφή ψυχή είναι το άτομο με τον οποίο έχετε ένα βαθύ συναίσθημα φυσικής έλξης, αγάπης, οικειότητας, σεξουαλικότητας και πνευματικότητας

Υπάρχουν τόσες πολλές παρερμηνείες για τις αδελφές ψυχές και οι περισσότερες από αυτές υπάρχουν επειδή τείνουμε να εξιδανικεύουμε τους ανθρώπους και τις σχέσεις, αναγκάζοντας τον εαυτό μας να ζήσει σε ένα φανταστικό κόσμο που αργά ή γρήγορα μας συντρίβει.

Όταν οι περισσότεροι από εμάς φανταζόμαστε ένα ζευγάρι αδελφών ψυχών, τείνουμε να σκεφτόμαστε τον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα, τον Τριστάνο και την Ιζόλδη, ή την Πεντάμορφη και το Τέρας.

Η ένταση του ρομαντισμού αυτών των ζευγαριών μας κάνει να σκεφτούμε ότι η ιστορία αγάπης μας μπορεί να είναι τόσο μαγική και μοναδική όσο η δική τους και αυτό μας ωθεί στον φαύλο κύκλο των κακών και αποτυχημένων σχέσεων που μας αφήνουν πληγωμένους και απογοητευμένους.

Αλλά ενώ αυτές οι αναζωογονητικές και συχνά τραγικές ιστορίες αγάπης μας δίνουν μια λάμψη ελπίδας πως και οι δικές μας ιστορίες θα είναι τόσο μαγευτικές, στην πραγματικότητα, παλεύουμε με τους ρομαντισμούς που είναι ανεπαρκείς στην καλύτερη περίπτωση και εντελώς ασυμβίβαστοι στην χειρότερη.

Οπότε, γιατί να μην αναζητήσουμε κάτι διαφορετικό για την ψυχή.

Μας μιλά για το πώς είμαστε όλοι έτοιμοι να συναντήσουμε την αδελφή ψυχή μας αλλά οι ιδέες που έχουμε μπορούν να μας οδηγήσουν στο να παραστρατήσουμε εντελώς.

Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η αδελφή ψυχή είναι ένας ρομαντικός σύντροφος με τον οποίο έχουν ένα ευτυχισμένο τέλος. Μπορεί να εμφανιστεί έτσι, αλλά αυτοί που μας πιέζουν περισσότερο είναι επίσης αδελφές ψυχές.

Αδελφή ψυχή είναι κάποιος που σας βοηθά να εξελίξετε την ψυχή σας. Όταν τον κοιτάτε με αυτή την ιδέα, μπορείτε να δείτε πως διευρύνει το είδος σχέσης που έχετε.

Ελεύθεροι να επιλέγουμε ή ανίκανοι να επιθυμούμε;

Ας ανακεφαλαιώσουμε. Επειδή θέλουμε να πάμε εκεί όπου μας σπρώχνει ο άνεμος, πιστεύουμε ότι η κίνησή μας εξαρτάται αποκλειστικά από τη βούλησή μας. Όταν ο άνεμος μας σπρώχνει προς την αντίθετη κατεύθυνση, κατηγορούμε τον εαυτό μας για έλλειψη βούλησης και αυτοπειθαρχίας. Υπάρχουν όμως και φορές που επικρατεί γαλήνη ή ο άνεμος φυσάει ταυτόχρονα λίγο πολύ από παντού- κι εμείς βρισκόμαστε ανάμεσα σε αντίθετες επιθυμίες.

Σε μια τέτοια κατάσταση μπορούμε εξίσου να αισθανθούμε είτε ότι βασανιζόμαστε από ασυμβίβαστες επιθυμίες είτε ότι στερούμαστε κινήτρου είτε ότι είμαστε αναποφάσιστοι και αδιάφοροι. Αφού τίποτα δεν μας σπρώχνει προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση, νομίζουμε ότι θα έπρεπε να ήμασταν ελεύθεροι να διαλέξουμε τη μία ή την άλλη. Έχουμε έτσι την εντύπωση πως διαθέτουμε ελευθερία βούλησης, πως μπορούμε να προχωρήσουμε ή να οπισθοχωρήσουμε, να δεχθούμε ή να αρνηθούμε, να πιούμε ή να φάμε, γιατί τελικά το ίδιο μας κάνει. Το να διαλέξουμε τη μία ή την άλλη από αυτές τις δυνατότητες φαίνεται να μην απαιτεί παρά μια μικρή προσπάθεια της θέλησής μας. Κι όμως, η κατάσταση αυτή δεν δείχνει την ελευθερία της βούλησής μας, αλλά την αναποφασιστικότητα των επιθυμιών μας. Και έχουμε κάθε λόγο να στοιχηματίσουμε πως, όταν καταλήγουμε να πάρουμε μια απόφαση, δεν είναι επειδή η θέλησή μας έκανε την επιλογή της, αλλά επειδή ο συσχετισμός δυνάμεων ανάμεσα στις αντίθετες επιθυμίες μας άλλαξε και κάποια από αυτές κατάφερε να επιβληθεί.

Πρόσφατα πειράματα στη νευροβιολογία επιβεβαιώνουν σημείο προς σημείο αυτό που ο Σπινόζα διαισθάνθηκε. Μελετώντας τις κινήσεις των νευρώνων σε άτομα που είχαν κληθεί να πάρουν μια απόφαση, ο Μπέντζαμιν Λάιμπετ απέδειξε ότι συνειδητοποιούμε πως παίρνουμε μια απόφαση μισό με ένα δευτερόλεπτο μετά την ανταλλαγή νευρο- διαβιβαστών, η οποία είναι η αιτία αυτής της απόφασης. Οι πραγματικές αποφάσεις μας λαμβάνονται εν αγνοία μας και ανεξάρτητα από το τι θέλουμε ή δεν θέλουμε. Η συνειδητή απόφαση -η προσπάθεια της βούλησης για την οποία τόσο πολύ καμαρώνουμε- έρχεται πολύ αργά ώστε να έχει την παραμικρή επίδραση στις ενέργειές μας· δεν είναι παρά ένα επιφαινόμενο, ο απόηχος ή ο ίσκιος των πραγματικών δυνάμεων που μας κάνουν να ενεργούμε. Άρα είχε δίκιο ο Σπινόζα όταν έγραφε πριν από τριακόσια και πλέον χρόνια:

«Οι άνθρωποι σφάλλουν ως προς την πεποίθησή τους πως είναι ελεύθεροι, η οποία βασίζεται μόνο στο ότι έχουν συνείδηση των ενεργειών τους και άγνοια των αιτίων από τα οποία αυτές καθορίζονται. Άρα η ιδέα της ελευθερίας τους έγκειται στο ότι δεν γνωρίζουν κανένα αίτιο των ενεργειών τους. Διότι όταν λένε ότι οι ανθρώπινες ενέργειες εξαρτώνται από τη βούληση, δεν έχουν ιδέα για τι μιλάνε. Όλοι αγνοούν πράγματι τι είναι η βούληση και πώς κινητοποιεί το σώμα, ενώ όσοι διατυμπανίζουν άλλα και πλάθουν με το μυαλό τους έδρες και ενδιαιτήματα της ψυχής, προκαλούν συνήθως γέλιο ή αηδία».

Το εσωτερικό κενό και ο υπερκορεσμός είναι αυτά που τους εξωθούν στην κοινωνικότητα

Από την άλλη πλευρά, αυτό που κάνει τους ανθρώπους κοινωνικούς δεν είναι παρά η ανικανότητα τους ν’ αντέξουν την μοναξιά τους και τον εαυτό τους όταν είναι μόνοι τους. Το εσωτερικό κενό και ο υπερκορεσμός είναι αυτά που τους εξωθούν στην κοινωνικότητα, καθώς επίσης σε ξένες χώρες και σε ταξίδια. Το πνεύμα τους στερείται της ελαστικότητας που απαιτείται για να δώσει το ίδιο κίνηση στον εαυτό του- για τον λόγο αυτό, χρειάζονται διαρκή διέγερση έξωθεν, μάλιστα την πλέον ισχυρή, την διέγερση δηλ. την προερχόμενη από όμοια μ’ αυτούς πλάσματα. Χωρίς αυτήν, το πνεύμα τους βυθίζεται υπό την πίεση του ιδίου βάρους και περιπίπτει σ’ έναν θλιπτικό λήθαργο. Θα μπορούσε επίσης να πει κανείς ότι ο καθένας απ’ αυτούς δεν είναι παρά ένα μικρό κλάσμα της ιδέας του ανθρώπου, ώστε χρειάζεται να συμπληρωθεί με την βοήθεια άλλων για να προκύψει ένα λίγο πολύ πλήρες ανθρώπινο συνειδέναι. Όποιος, αντίθετα, είναι ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος, ένας άνθρωπος κατ’ εξοχήν, μία μονάδα και όχι ένα κλάσμα αρκείται, άρα, στον εαυτό του.

Υπ’ αυτή την έννοια, η ανθρώπινη κοινωνία μπορεί να παραβληθεί τις ρωσικές εκείνες ορχήστρες κόρνων στις οποίες το κάθε κόρνο παράγει έναν και μόνο φθόγγο, και το μουσικό αποτέλεσμα προκύπτει απλώς από τον ακριβή συγχρονισμό των εκτελεστών. Μονότονο όπως ένα τέτοιο μονοτονικό κόρνο είναι όντως το πνεύμα όλων σχεδόν των ανθρώπων˙ οι περισσότεροι έχουν μια τέτοια όψη σαν να έχουν διαρκώς μία και την αυτή σκέψη στο μυαλό τους, ανίκανοι να συλλάβουν μία άλλη. Από τούτο εξηγείται όχι μόνο γιατί είναι τόσο ανιαροί, άλλα και γιατί είναι τόσο κοινωνικοί ώστε ν’ αγαπούν να ζουν σε αγέλες: the gregariousness of mankind [το αγελαίο ποιόν της ανθρωπότητας]. Η μονοτονία του εαυτού τους είναι αυτό που είναι για τον καθέναν τους ανυπόφορο: omnis stulitia laborat fastidio sui [Σενέκας, Epist. 9] «κάθε ηλιθιότητα υποφέρει από υπερκορεσμό για τον εαυτό της». Και μόνο μαζί όταν συναγελάζονται, αποκτούν μία κάποια οντότητα, όπως τα ρώσικα κόρνα.

Ο πνευματικά χαρισματικός άνθρωπος απεναντίας, είναι συγκρίσιμος μ’ έναν βιρτουόζο που εκτελεί το κοντσέρτο μόνος ή, επίσης, με το πιάνο: όπως τούτο είναι από μόνο του μία μικρή ορχήστρα, έτσι κι εκείνος ένας μικρόκοσμος˙ και την οντότητα που οι κοινοί άνθρωποι αποκτούν μόνον όταν συμπράττουν, αυτός την έχει στο ένα και ενιαίο συνειδέναι.

Για να σε σέβονται οι ηλίθιοι, πρέπει να συμπεριφέρεσαι σύμφωνα με τις προσδοκίες τους

Γιατί θα έπρεπε να σε απασχολεί η αναγνώριση; Η αναγνώριση δεν έχει νόημα μόνο αν δεν αγαπάς αυτό που κάνεις. Μόνο τότε έχει νόημα, επειδή τότε είναι ένα υποκατάστατο. Μισείς αυτό που κάνεις, δεν σου αρέσει, το κάνεις όμως επειδή θα υπάρξει αναγνώριση, θα σε αποδέχονται, θα σε τιμούν. Αντί να σκέφτεσαι την αναγνώριση, ξανασκέψου αυτό που κάνεις. Το αγαπάς; Τότε, τέλειωσε. Αν δεν το αγαπάς, τότε άλλαξέ το!

Οι γονείς όμως και οι δάσκαλοι πάντοτε ενθαρρύνουν την αναγνώριση. Αυτή είναι μια πολύ πονηρή στρατηγική για να κρατιούνται οι άνθρωποι υπό έλεγχο.

Μάθε ένα βασικό πράγμα: Κάνε αυτό που θέλεις εσύ να κάνεις, αγάπα το και ποτέ μη ζητάς αναγνώριση. Γιατί θα έπρεπε να ζητάει κανείς αναγνώριση; Γιατί θα έπρεπε να ζητάει κανείς αποδοχή; Κοίταξε βαθιά μέσα σου. Πιθανόν να μη σου αρέσει αυτό που κάνεις. Πιθανόν να φοβάσαι ότι βρίσκεσαι σε λάθος μονοπάτι, οπότε η αποδοχή θα σε βοηθήσει να νιώσεις πως είσαι σωστός. Η αναγνώριση θα σε κάνει να νιώσεις ότι πηγαίνεις προς το σωστό στόχο.

Το ζήτημα είναι το πώς νιώθεις εσύ μέσα σου. Δεν έχει καμία σχέση με τον εξωτερικό κόσμο. Και γιατί να εξαρτάσαι από τους άλλους; Όλα αυτά τα πράγματα εξαρτώνται από τους άλλους κι εσύ ο ίδιος γίνεσαι εξαρτημένος. Αποδεχόμενος ένα βραβείο, σημαίνει ότι δεν είσαι περήφανος για τον εαυτό σου, αλλά για το βραβείο. Αυτήν εδώ τη στιγμή, μπορείς να είσαι εσύ ο ίδιος περήφανος για τον εαυτό σου.

Μ’ αυτόν τον τρόπο γίνεται κανείς άτομο. Και το είσαι άτομο, το να ζεις μέσα σε πλήρη ελευθερία, το να στέκεσαι στα πόδια σου, το να πίνεις από τις ίδιες σου τις πηγές, είναι αυτό που κάνει έναν άνθρωπο κεντραρισμένο και ριζωμένο. Αυτή είναι η αρχή για το υπέρτατο άνθισμά του.

Ο άνθρωπος που έχει αίσθηση της ατομικότητάς του, ζει αγαπώντας τη ζωή του, αγαπώντας αυτό που κάνει και δεν νοιάζεται καθόλου για το τι σκέφτονται οι άλλοι. Όσο μεγαλύτερη αξία έχει η δουλειά σου, τόσο λιγότερη πιθανότητα υπάρχει να κερδίσεις κοινωνική υπόληψη από αυτήν. Και αν η δουλειά σου είναι δουλειά μιας μεγαλοφυΐας, τότε δεν πρόκειται να δεις κανενός είδους σεβασμό όσο ζεις. Θα σε επικρίνουν όλη σου τη ζωή. Ύστερα δυο-τρεις αιώνες όμως, θα σου φτιάξουν αγάλματα – επειδή στην ανθρωπότητα παίρνει δυο-τρεις αιώνες για να φτάσει στην ευφυΐα που έχει σήμερα ένας άνθρωπος μεγαλοφυής. Το χάσμα είναι τεράστιο.

Για να σε σέβονται οι ηλίθιοι, πρέπει να συμπεριφέρεσαι σύμφωνα με τις προσδοκίες τους. Για να σε σέβεται αυτή η αρρωστημένη ανθρωπότητα, πρέπει εσύ να είσαι πιο άρρωστος απ’ αυτούς. Τότε θα σε σέβονται. Τι θα κερδίσεις όμως; Θα χάσεις την ψυχή σου και δεν πρόκειται να κερδίσεις τίποτα.

Είναι απόλυτα αναγκαίο να αγαπάει κανείς τον εαυτό του, με υγιή αγάπη, για να μπορεί να τον υπομένει και να μην περιπλανιέται

5 ΒΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ:

1. Ζήσε για σένα, όχι για τον κόσμο. Τα άτομα που δεν ξέρουν να αγαπούν τον εαυτό τους αναζητούν μονίμως την επιβεβαίωση στους άλλους και υποφέρουν στην ιδέα της απόρριψης. Για να σπάσουμε την εθιστική αυτή δυναμική, πρέπει να αποδεχτούμε ότι δε γίνεται να τους ικανοποιήσουμε όλους.

2. Απόφευγε τις συγκρίσεις. Είναι μια σημαντική πηγή δυστυχίας. Πολλοί άνθρωποι έχουν ιδιότητες και προτερήματα που λείπουν από εσένα, όμως κι εσύ έχεις αρετές που λείπουν από τους άλλους. Πάψε να κοιτάζεις πλάι, δεξιά κι αριστερά, και χάραξε ίσια μπροστά τη μοίρα σου.

3. Μην αναζητάς την τελειότητα. Μην την αναζητάς ούτε στους άλλους ούτε στον εαυτό σου, γιατί η τελειότητα δεν υπάρχει. Αυτό που όντως υπάρχει είναι ένα απέραντο περιθώριο για βελτίωση.

4. Συγχώρα στον εαυτό σου τα λάθη. Ειδικά τα λάθη του παρελθόντος, αφού πια δεν γίνεται να αλλάξουν ούτε έχουν κάποια χρησιμότητα. Απλώς μάθε από αυτά, ώστε να μην τα επαναλάβεις.

5. Σταμάτα να αναλύεις. Αντί να κοιτάς τι πήγε άσχημα, είναι πολύ καλύτερα να ενεργείς, αφού αυτό σου επιτρέπει να τελειοποιήσεις τις αρετές σου. Η κίνηση είναι ζωή και επομένως εξέλιξη.

ΝΙΤΣΕ

Μοιάζουν με ηθοποιούς πάνω στη σκηνή

Ο πλούτος και η εξουσία, με άλλα λόγια, γεννάνε κυρίως ψευδαισθήσεις κενές περιεχομένου. Το υπενθυμίζει με εύγλωττο τρόπο και ο Σενέκας, στις Επιστολές στον Λουκίλιο, χρησιμοποιώντας τη μεταφορά του θεάτρου του κόσμου. Οι πλούσιοι και οι ισχυροί είναι ευτυχείς όπως μπορούν να είναι οι ηθοποιοί που ερμηνεύουν το ρόλο του βασιλιά πάνω στη σκηνή. Μόλις τελειώσει η παράσταση και βγάλουν τα βασιλικά ρούχα, ο καθένας τους γίνεται πάλι εκείνος που είναι πραγματικά στην καθημερινή ζωή του:

Απ’ όλους τους ανθρώπους που βλέπεις ντυμένους στην πορφύρα, ούτε ένας τους δεν είναι ευτυχισμένος. Μοιάζουν με ηθοποιούς πάνω στη σκηνή, στους οποίους το σκήπτρο και η χλαμύδα έχουν δοθεί για τις ανάγκες του έργου. Μπροστά στο κοινό περπατούν καμαρωτοί, φορώντας τους κοθόρνους τους, κι έπειτα, μόλις επιστρέψουν στα παρασκήνια, βγάζουν τους κοθόρνους και επανέρχονται στο φυσικό τους μέγεθος. Από όλους αυτούς που τα πλούτη και οι τιμές τους έχουν ανεβάσει στα ύπατα αξιώματα, κανένας δεν είναι μεγάλος (Ένατο βιβλίο, επιστολή 76,παρ. 31 ).

Για τον Σενέκα, το λάθος μας καθορίζεται κυρίως από το γεγονός πως δεν αξιολογούμε τους ανθρώπους για εκείνο που είναι αλλά από τα ρούχα και τα στολίδια που φοράνε:

Όταν λοιπόν θέλεις να δεις τι πραγματικά αξίζει κάποιος και τι άνθρωπος είναι, δες τον γυμνό, απαλλαγμένο από την κληρονομιά του, απαλλαγμένο από τους τίτλους κι όλα τα απατηλά της τύχης, γυμνωμένο ακόμα και από το ίδιο του το σώμα. Κοίτα την ψυχή του, ποια είναι, πόση είναι, αν είναι ξένο ή πηγάζει από μέσα της το μεγαλείο του (Ένατο βιβλίο, επιστολή 76, παρ. 32).

Κάθε εγκέφαλος είναι μοναδικός και έχει το δικό του αποτύπωμα

Είναι η δομή του εγκεφάλου κάθε ανθρώπου μοναδική; Κι αν ναι, με βάση ποια χαρακτηριστικά μπορεί να γίνει ο διαχωρισμός μεταξύ εγκεφάλων; Σε αυτά τα ερωτήματα προσπάθησαν να απαντήσουν ερευνητές από τη Ζυρίχη της Ελβετίας στην πρόσφατη δημοσίευσή τους στην επιστημονική επιθεώρηση Scientific Reports. Οι επιστήμονες απέδειξαν πως κάθε εγκέφαλος έχει το δικό του μοναδικό αποτύπωμα, όπως ακριβώς γίνεται με δακτυλικά αποτυπώματα.

Μέχρι τώρα, υπήρχαν πολλές ενδείξεις πως η ανατομία κάθε εγκεφάλου έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, δεδομένου πως έχει δειχθεί ότι γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους επηρεάζοντας τη διαμόρφωση της νευροφυσιολογίας και της νευροανατομίας του εγκεφάλου. Ωστόσο, είναι η πρώτη φορά που αποδεικνύεται ότι τα χαρακτηριστικά αυτά συνθέτουν ένα μοναδικό αποτύπωμα σε κάθε άνθρωπο.

Για να εξάγουν τα αποτελέσματά τους, οι ερευνητές αποτύπωσαν με μαγνητική τομογραφία (MRI) τους εγκεφάλους 191 ανθρώπων. Ακολούθως, χρησιμοποιώντας κατάλληλο λογισμικό που έχει αναπτυχθεί σε προηγούμενες έρευνες, έκαναν μετρήσεις σε 148 περιοχές του κάθε εγκεφάλου, μετρώντας το μέγεθος, τον όγκο και το πάχος των περιοχών αυτών. Οι μετρήσεις αυτές αναλύθηκαν με στατιστικές μεθόδους, από τις οποίες τα καλύτερα αποτελέσματα έδωσε η γραμμική διακριτική ανάλυση (linear discriminant analysis – LDA). Η ανάλυση αυτή χρησιμοποιείται στην τεχνητή νοημοσύνη και στην αναγνώριση μοτίβων, ανιχνεύοντας πιθανούς συνδυασμούς παραμέτρων, βάσει των οποίων μπορούν να διαχωριστούν δύο οποιαδήποτε αντικείμενα.

Από την ανάλυση αυτή, οι επιστήμονες κατάφεραν να δείξουν πως για να γίνει σαφής διαχωρισμός μεταξύ δύο εγκεφάλων χρειάζεται η μελέτη μόνο 11 περιοχών του εγκεφάλου (από τις 148 περιοχές που μελέτησαν). Το εύρημα αυτό αποδεικνύει πως κάθε εγκέφαλος έχει το δικό του μοναδικό αποτύπωμα, συμπληρώνοντας καθοριστικά τα μέχρι τώρα ερευνητικά ευρήματα τα οποία υποδεικνύουν πως παράμετροι όπως το περιβάλλον ή γενετικοί παράγοντες αλλά και η εμπειρία, η μάθηση, η προσωπικότητα, διαμορφώνουν τα ανατομικά χαρακτηριστικά του εγκεφάλου.

«Μόλις 30 χρόνια πριν πιστεύαμε πως ο ανθρώπινος εγκέφαλος του καθένα είχε ελάχιστα ή και καθόλου μοναδικά χαρακτηριστικά» σημειώνει ο ερευνητής Lutz Jäncke στο Science Daily, καταλήγοντας πως «με την έρευνά μας αυτή, καταφέραμε να επιβεβαιώσουμε πως κάθε ανθρώπινος εγκέφαλος είναι μοναδικός. Ο συνδυασμός γενετικών και μη γενετικών παραγόντων επηρεάζει ξεκάθαρα όχι μόνο τη λειτουργία του εγκεφάλου αλλά και την ανατομία του».

Ο γαλαξίας μας είχε έναν μεγάλο αδελφό τον οποίον κατασπάραξε η Ανδρομέδα

Ο γαλαξιακός κανιβαλισμός είναι από τα πιο εντυπωσιακά αλλά και σημαντικά για την εξέλιξη του Σύμπαντος κοσμικά φαινόμενα. Μεγαλύτεροι σε μέγεθος γαλαξίες χρησιμοποιούν τις ισχυρές βαρυτικές τους δυνάμεις για να «συλλάβουν» μικρότερους γειτονικούς γαλαξίες, τους οποίους στην συνέχεια απορροφούν.
 
Ο εικονιζόμενος γαλαξίας της Ανδρομέδας εξαφάνισε πριν από δύο δισ. έτη ένα μεγάλο γαλαξία, που οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι ήταν αδελφός του δικού μας γαλαξία
 
Η διαδικασία αυτή οδηγεί σε εξαφάνιση τον μικρότερο γαλαξία, με τον μεγαλύτερο να αυξάνει περαιτέρω το μέγεθος του, ενώ ταυτόχρονα προκαλεί την γέννηση αμέτρητων νέων άστρων μέσα σε αυτόν. Πρόκειται για μια συνήθη κοσμική διεργασία η οποία εξελίχτηκε πολλές φορές και στην δική μας γαλαξιακή γειτονιά.
 
Έχει διαπιστωθεί ότι ο γαλαξίας μας ήταν… κανίβαλος. Προηγούμενες μελέτες έδειχναν ότι ο γαλαξίας είχε «κατασπαράξει» στην διάρκεια της ζωής του μερικούς μικρότερους γαλαξίες που βρίσκονταν γύρω του.
 
Στις αρχές του έτους οι επιστήμονες του ερευνητικού προγράμματος «Dark Energy Survey» ανακοίνωσαν ότι στην πορεία της εξέλιξής του ο γαλαξίας μας δεν άφησε τίποτε ζωντανό στη γαλαξιακή μας γειτονιά, συλλαμβάνοντας και απορροφώντας περίπου 11 γαλαξίες. Σύμφωνα με ομάδα ερευνητών, με επικεφαλής επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης στη Γερμανία, ο γαλαξίας μας παγίδευσε και στη συνέχεια «καταβρόχθισε» 15, ίσως και 18 γαλαξίες. Μάλιστα, σύμφωνα με την μελέτη κάποιοι από αυτούς τους γαλαξίες ήταν μεγαλύτεροι σε μέγεθος από τον δικό μας, αλλά παρόλα αυτά δεν κατάφεραν να γλιτώσουν.
 
Ερευνητές του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν στις ΗΠΑ με δημοσίευση τους στην επιθεώρηση «Nature Astronomy» αναφέρουν ότι υπήρχε ένας ακόμη γειτονικός γαλαξίας τον οποίον ο δικός μας άφησε στην ησυχία του. Οι ερευνητές ονόμασαν αυτόν τον γαλαξία Μ32 και υποστηρίζουν ότι επρόκειτο για το μεγαλύτερο αδελφάκι του γαλαξία μας με το οποίο ήταν… αγαπημένοι γι’ αυτό και δεν ενεπλάκησαν σε κάποια μεταξύ τους κοσμική διένεξη.
 
Όμως σύμφωνα με τους ερευνητές την ευκαιρία αυτή δεν άφησε να πάει  χαμένη ο μεγαλύτερος γαλαξίας της περιοχής, αυτός της Ανδρομέδας. Οι ερευνητές εντόπισαν τα ίχνη του Μ32 στην Ανδρομέδα, κάτι που σημαίνει ότι η Ανδρομέδα κατασπάραξε τον αδελφό του γαλαξία μας.
 
Οι ερευνητές υπολογίζουν ότι η Ανδρομέδα απορρόφησε τον Μ32 πριν από περίπου δύο δισ. έτη. Η ανακάλυψη προσφέρει νέα δεδομένα για τον σχηματισμό του αποκαλούμενου Τοπικού Σμήνους, του συστήματος γαλαξιών στο οποίο ανήκει και ο δικός μας. Το Τοπικό Σμήνος αποτελείται από περίπου 55 γαλαξίες και είναι μέρος του υπερσμήνους Λιανιάκεα, που αποτελείται από περίπου εκατό χιλιάδες γαλαξίες.

Υλικό που αντιδρά στο φως αλλάζοντας τη δομή του

Ερευνητές του ΜΙΤ σχεδίασαν ένα πολυμερές υλικό που μπορεί να αλλάζει τη δομή του αντιδρώντας στο φως, μετατρεπόμενο από σκληρό σε μαλακό, που μπορεί να αυτθεραπεύεται όταν υφίσταται ζημιές. Όπως αναφέρει το MIT News, το υλικό αποτελείται από πολυμερή που είναι προσκολλημένα σε ένα φωτοευαίσθητο μόριο, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιείται για να μεταβάλλει τους δεσμούς που σχηματίζονται εντός του υλικού. Τέτοιου είδους υλικά θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως επικαλύψεις αυτοκινήτων ή δορυφόρων, παρέχοντάς τους τη δυνατότητα να θεραπεύονται αφού έχουν υποστεί ζημιές, αν και τέτοιες εφαρμογές είναι ακόμα αρκετά μακριά στο μέλλον.
 
«Μπορείς να εναλλάσσεις τις καταστάσεις του υλικού, και σε καθεμία από αυτές, το υλικό λειτουργεί σαν να ήταν εντελώς διαφορετικό, ακόμα και αν αποτελείται από τα ίδια συστατικά» λέει ο Τζερεμάια Τζόνσον, αναπληρωτής καθηγητής Χημείας στο ΜΙΤ και επικεφαλής της ομάδας των ερευνητών. 
 
Πολλές από τις ιδιότητες των πολυμερών, όπως η ακαμψία τους και η δυνατότητά τους να διαστέλλονται, ελέγχονται από την τοπολογία τους- το πώς είναι η διάταξη των συστατικών του υλικού. Συνήθως, όταν ένα υλικό σχηματίζεται, η τοπολογία του δεν μπορεί να μεταβληθεί αναστρέψιμα- πχ μια λαστιχένια μπάλα παραμένει ελαστική και δεν μπορεί να γίνει σκληρή χωρίς να αλλάξει η χημική της σύσταση.
 
Στο σχετικό paper, οι ερευνητές ήθελαν να δημιουργήσουν ένα υλικό που θα μπορούσε να εναλλάσσεται αναστρέψιμα μεταξύ δύο τοπολογικών καταστάσεων, κάτι που δεν είχε γίνει ξανά στο παρελθόν. Ο Τζόνσον και οι συνάδελφοί του αντιλήφθηκαν πως ένα είδος υλικού που είχαν σχεδιάσει πριν λίγα χρόνια (polyMOCs- polymer metal-organic cages) αποτελούσε πολλά υποσχόμενο υποψήφιο για αυτή την προσέγγιση.
 
Τα polyMOCs αποτελούνται από δομές που θυμίζουν κλουβιά, περιέχουσες μέταλλο, οι οποίες συνδέονται από εύκαμπτους πολυμερείς συνδέσμους. Οι ερευνητές δημιούργησαν αυτά τα υλικά αναμειγνύοντας πολυμερή συνημμένα σε ομάδες (συνδέτες) που μπορούν να συνδέονται σε άτομα μετάλλων. Το κάθε άτομο μετάλλου- επί της προκειμένης, παλλάδιο- μπορεί να δημιουργεί δεσμούς με τέσσερα μόρια- συνδέτες, δημιουργώντας συμπλέγματα- «κλουβιά», με διαφορετικές αναλογίες, οι οποίες και καθορίζουν το μέγεθος των κλουβιών.
 
Στη νέα μελέτη, οι ερευνητές ανέλαβαν να δημιουργήσουν ένα υλικό το οποίο θα μπορούσε να εναλλάσσεται αναστρέψιμα μεταξύ δύο κλουβιών διαφορετικών μεγεθών. Για να το κάνουν αυτό, ενσωμάτωσαν ένα φωτοευαίσθητο μόριο (DTE), το οποίο, όταν εκτίθεται σε υπεριώδες φως, σχηματίζει έναν δακτύλιο στο συνδέτη, που αυξάνει το μέγεθος της γωνίας με την οποία το άζωτο συνδέεται με το παλλάδιο. Αυτό κάνει τα συμπλέγματα να σπάνε και να σχηματίζονται μεγαλύτερα συμπλέγματα. Όταν οι ερευνητές φωτίζουν με πράσινο φως, ο δακτύλιος διασπάται, η γωνία μικραίνει και τα μικρότερα συμπλέγματα σχηματίζονται ξανά. Η διαδικασία αυτή χρειάζεται πέντε ώρες για να ολοκληρωθεί, και οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι μπορούσαν να κάνουν την αντιστροφή αυτή μέχρι και επτά φορές, καθώς σε κάθε αντιστροφή ένα μικρό ποσοστό των πολυμερών αδυνατούν να «επιστρέψουν».
 
Οι ερευνητές δουλεύουν επίσης πάνω σε υλικά που μπορούν να μεταβαίνουν αναστρέψιμα από στερεή κατάσταση σε υγρή, και στη χρήση φωτός για τη δημιουργία μαλακών και άκαμπτων τομέων στο ίδιο υλικό.

Ρητορεία και ρητορική: 20ός αιώνας και εξής

Μέσα στον 20ο αι. η ρητορική εξαφανίζεται ως αυτόνομος κλάδος από το στερέωμα των ακαδημαϊκών σπουδών. Ωστόσο, η πολιτική ρητορεία ανθεί (στις αρχές του αιώνα κάποτε ως φλογερός επαναστατικός λόγος -η τεχνικά εντυπωσιακή ρητορεία της Ρόζας Λούξεμπουργκ (1870-1919) προσφέρει ένα παράδειγμα-, προς τα μέσα του ίδιου αιώνα κυρίως ως πολιτική προπαγάνδα - στο Γ΄ Ράιχ ο εμπαθής πολιτικός λόγος αναδεικνύεται σε βασικό εργαλείο χειραγώγησης των μαζών), ενώ η ρητορική θεωρία βρίσκει εφαρμογή στη διαφήμιση, που γνωρίζει σταδιακά μεγάλη διάδοση χάρη στην ολοένα και μαζικότερη χρήση των μέσων επικοινωνίας (καταρχάς του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης). Μάλιστα γνωστικά αντικείμενα που ανήκουν κατά παράδοση στη ρητορική, όπως η ψυχολογία του κοινού, τα ήθη των προσώπων, η εύρεση του υλικού και η αποτελεσματική, δηλαδή πειστική, οργάνωση του λόγου περνάνε στη δικαιοδοσία άλλων επιστημών: της ψυχολογίας, της κοινωνιολογίας, της θεωρίας και επιστήμης των μέσων μαζικής ενημέρωσης/επικοινωνίας, της φιλολογίας, της θεολογίας (στο πλαίσιο της ομιλητικής).
 
Mέσα στον ίδιο αυτόν αιώνα η αρχαία ρητορική άσκησε ιδιαίτερα μεγάλη και γόνιμη επίδραση σε διάφορες επιστημονικές περιοχές. Καταρχάς στον χώρο της λογοτεχνικής κριτικής: οι εργασίες του Klaus Dockhorn, που απέδειξε ότι τα καθήκοντα του ρήτορα (να διδάξει, να τέρψει, να συγκινήσει - docere, delectare, movere) είναι καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξη της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας μέχρι και τον 19ο αι., έφεραν και πάλι στην επιφάνεια τη ρητορική θεωρία, που μέχρι τότε αγνοούνταν, όπως και τη λογοτεχνία που είναι σαφέστατα επηρεασμένη από αυτήν (κείμενα της Αναγέννησης, του Ανθρωπισμού, του Μπαρόκ, του Διαφωτισμού). Ιδιαίτερα σημαντική ήταν και η επίδραση του συγγράμματος του Ernst Robert Curtius Europäische Literatur und lateinisches Mittelalter (Ευρωπαϊκή λογοτεχνία και λατινικός Μεσαίωνας, 1948). Εδώ ο τεχνικός ρητορικός όρος τόπος/τόποι αξιοποιήθηκε, για να κατονομάσει καταρχήν ιδέες γενικού και αφηρημένου χαρακτήρα που μπορεί να λειτούργησαν από την αρχαιότητα και μετά στην αφηρημένη τους μορφή, ως πηγή ενός συλλογισμού (επομένως ως γνήσιοι ρητορικοί τόποι), στην πορεία όμως του χρόνου μεταλλάχθηκαν σε λογοτεχνικό υλικό και απέκτησαν συγκεκριμένη μορφή και μέσα από την επανάληψη στερεότυπο χαρακτήρα.
 
Έναν χρόνο αργότερα (1949) ο ρωμανιστής Heinrich Lausberg εκδίδει ένα σύντομο διδακτικό εγχειρίδιο με τίτλο Elemente der literarischen Rhetorik. Eine Einführung für Studierende der romanischen Philologie (Στοιχεία της λογοτεχνικής ρητορικής. Εισαγωγή για φοιτητές της ρωμανικής φιλολογίας). Πρόκειται για τον πρόδρομο του μνημειώδους συγγράμματός του Handbuch der literarischen Rhetorik. Eine Grundlegung der Literaturwisseschaft (Εγχειρίδιο της λογοτεχνικής ρητορικής. Θεμέλιο της λογοτεχνικής θεωρίας), που εκδίδεται για πρώτη φορά το 1960. Στο συγκεκριμένο έργο ο Lausberg έχει παρουσιάσει με απαράμιλλη ακρίβεια, αναλυτική και συνθετική ικανότητα ολόκληρο το σύστημα της αρχαίας ρητορικής όπως και σημαντικές στιγμές της πρόσληψής του από εκπροσώπους της λατινογενούς ευρωπαϊκής γραμματείας. Πρόσφερε έτσι ένα εξαιρετικό εργαλείο για τη μελέτη και την κριτική αξιολόγηση της αρχαίας και νεότερης ρητορείας αλλά και γενικότερα της παλαιότερης και της νεότερης λογοτεχνίας.
 
Μέσα στη δεκαετία του '40 η φορμαλιστική θεωρία (κυρίως των Eichenbaum και Schklowskij και των γλωσσολόγων της Πράγας), με καταβολές στην αρχαία ρητορική, διαδίδεται με τη μεσολάβηση της Σχολής της «Νέας Κριτικής» (New Criticism). Οι φορμαλιστές προβάλλουν με έμφαση τις ιδιαιτερότητες της λογοτεχνικής γλώσσας και την διακρίνουν από τη γλώσσα της επιστήμης αφενός ως γλώσσα ιδιαιτέρως εκφραστική των συναισθημάτων και του ήθους του ομιλητή-συγγραφέα, αφετέρου ως γλώσσα ικανή να επηρεάσει τον αναγνώστη, να τον πείσει και εν τέλει να τον αλλάξει.
 
Δύο δεκαετίες αργότερα ο Hans-Georg Gadamer (Wahrheit und Methode, 1960) θα συνδέσει τη ρητορική με την ερμηνευτική υποστηρίζοντας ότι τα θεωρητικά εργαλεία της ερμηνείας έχουν τις καταβολές τους σε αυτή την αρχαία τέχνη. Είναι εξάλλου σαφής η θεματική και εν μέρει μεθοδολογική συγγένεια της επιστήμης των μέσων επικοινωνίας, της δημοσιογραφίας και γενικότερα της επιστήμης της επικοινωνίας, που πρωτοεμφανίζονται την ίδια περίοδο, με την αρχαία ρητορική, ακόμη κι αν η σχέση αυτή δεν είναι για τους περισσότερους προφανής.
 
Μέσα στην ίδια δεκαετία (1960) αναπτύσσεται στη Γερμανία, στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη Γαλλία το ρεύμα της «Νέας Ρητορικής» (Neue Rhetorik, New Rhetoric, Nouvelle Rhétorique). Ο όρος παραπέμπει από τη μια με σαφήνεια στην αρχαία τέχνη (η αριστοτελική Ῥητορική είναι το βασικό σύγγραμμα με το οποίο διαλέγονται οι εκπρόσωποι της νέας αυτής τάσης), ενώ από την άλλη δηλώνει τη διάθεση ανανέωσης του αρχαίου υλικού, των βασικών εννοιών του και των μεθόδων που το διέπουν ή/και που προτείνονται μέσα από αυτό. Θα μπορούσε να διακρίνει κανείς τρεις βασικές κατευθύνσεις: η πρώτη δίνει έμφαση στην ψυχολογία και την επιστήμη της επικοινωνίας, ενώ ενδιαφέρεται να περιγράψει και να αναλύσει τη διαδικασία της πειθούς. Η δεύτερη είναι προσανατολισμένη στη φιλοσοφία, τη θεωρία του επιχειρήματος και της επικοινωνίας. Η τρίτη τάση συνδέει τη ρητορική με τη γλωσσολογία και τη σημειωτική δίνοντας έμφαση στα ρητορικά σχήματα και τους τρόπους.
 
Ειδικότερα, η προσπάθεια (επανα)σύνδεσης της φιλοσοφίας με τη ρητορική -η προσπάθεια αυτή έχει σημαντική προϊστορία στην αρχαιότητα- υποστηρίζεται από το έργο επιφανών θεωρητικών: εκτός από τον Hans-Georg Gadamer, αυτή την επανασύνδεση επιχειρούν ο Hans Blumenberg και ο Karl-Otto Apels (με τις θέσεις τους γύρω από τη φιλοσοφία της γλώσσας), ο Chaim Perelman (με τη θεωρία του για το επιχείρημα) και ο Jürgen Habermas (με τη θεωρία του για τη «συναινετική αλήθεια» [Konsensustheorie der Wahrheit]). Άλλωστε οι προφανείς οφειλές της φιλοσοφίας στη ρητορική -οι φιλοσοφικές θέσεις διατυπώνονται εν τέλει με λόγο, ακόμη και στην περίπτωση που αυτός δεν είναι τεχνικά άρτιος- αποτέλεσαν επανειλημμένα αντικείμενο κριτικής συζήτησης από μεταμοντέρνους θεωρητικούς, όπως ο Peter L. Oesterreich, ο Jacques Derrida, o Jean-François Lyotard. Την προσοχή πολλών θεωρητικών προσείλκυσε ιδιαίτερα η εκτεταμένη χρήση της μεταφοράς και της μετωνυμίας στο φιλοσοφικό λόγο.
 
Ο ρόλος της ρητορικής, του λόγου εν γένει, για την καταγραφή και τη μεταφορά του παρελθόντος αποτέλεσε επίσης αντικείμενο μελέτης και κριτικής θεωρητικών της ιστορίας. Και στη συγκεκριμένη περιοχή η δόξα, η γνώμη για τα ιστορικά γεγονότα, όπως αυτή αποτυπώνεται σε μαρτυρίες, αποσπάσματα, αρχεία και εν τέλει στην ίδια την ιστοριογραφία αναδεικνύεται ως η μόνη ιστορική «αλήθεια» που μπορεί να καταγραφεί και να μεταδοθεί.
 
Στα τέλη της δεκαετίας του '60 τίθεται στον χώρο της παιδαγωγικής και της διδακτικής το θέμα της επιστροφής στην παλαιότερη παράδοση διδασκαλίας του μαθήματος της έκθεσης. Η παράδοση αυτή έφερε ευδιάκριτη τη σφραγίδα της αρχαίας ρητορικής, αφού προέβλεπε την εξάσκηση των μαθητών στη σύνθεση ειδολογικά συγκεκριμένων κειμένων (περιγραφή, διήγηση, επιστολή, χρεία), στην εύρεση του υλικού, στη διάταξη και στην παρουσίασή του, επομένως στα βασικά «έργα του ρήτορα». Στη Γερμανία -το ελληνικό κράτος βρίσκεται, κιόλας από την ίδρυσή του, για ιστορικοπολιτικούς λόγους στη σφαίρα επιρροής της- η παράδοση αυτή τερματίζεται στις αρχές του αιώνα. Ωστόσο, η ανάγκη να αναπτυχθούν στο πλαίσιο του μαθήματος της γερμανικής γλώσσας κατευθυντήριες γραμμές που να ενισχύουν την κριτική και επικοινωνιακή ικανότητα των μαθητών υπηρετείται με μεταρρυθμίσεις που εισάγονται κιόλας από το 1970. Στο συγκεκριμένο πλαίσιο δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην καλλιέργεια του προφορικού λόγου και σε άλλα θέματα ρητορικής (ανάπτυξη της ευχέρειας επικοινωνίας, σύνταξη μεστών και αποτελεσματικών κειμένων συγκεκριμένου είδους). Αντίθετα, στη χώρα μας η συστηματική διδασκαλία του μαθήματος της έκθεσης θα καθυστερήσει για τουλάχιστον μια δεκαετία ακόμα - τα πρώτα ειδικά σχολικά εγχειρίδια εισάγονται μόλις το 1984. Μάλιστα στο πλαίσιο του μαθήματος πίσω από τη σαφή επιρροή νεότερων κλάδων της γλωσσολογίας, που πάνω τους φιλοδοξούν να στηριχθούν τα σύγχρονα αναλυτικά προγράμματα διδασκαλίας της έκθεσης κυρίως στις τρεις τελευταίες τάξεις του Λυκείου, ανιχνεύεται απλώς ο αδύναμος απόηχος της αρχαίας ρητορικής. Ωστόσο, οι Πανελλήνιοι Μαθητικοί Αγώνες Επιχειρηματολογίας - Αντιλογίας, που θεσπίστηκαν το 2000, είναι ενδεικτικοί της τάσης θετικής επανεκτίμησης του συστήματος της αρχαίας ρητορικής και της συμβολής του στην καλλιέργεια της γλωσσικής ευχέρειας, της επικοινωνιακής δεξιότητας και της κριτικής ικανότητας των μαθητών.
 
Σε κάθε περίπτωση, από τον χάρτη των ακαδημαϊκών σπουδών στην Ελλάδα λείπει μια ειδική σχολή θεωρίας και εφαρμογών της ρητορικής, αν και η αρχαία ρητορική και κυρίως η αρχαία ρητορεία καλύπτουν, ανάλογα και με την εξειδίκευση των φοιτητριών/-τών, ένα μέρος του προγράμματος σπουδών των ελληνικών πανεπιστημιακών τμημάτων φιλολογίας. Ωστόσο, στις Η.Π.Α. τα περισσότερα πανεπιστήμια διέθεταν κιόλας στις αρχές της δεκαετίας του '70 "Departments of Speech", το πρόγραμμα σπουδών των οποίων δεν προβλέπει απαραιτήτως διδασκαλία της ρητορικής με τη στενή έννοια, περιλαμβάνει όμως κατά κανόνα θεωρία και ιστορία της συγκεκριμένης τέχνης ή πραγμάτευση των τεχνικών της πειθούς και της ψυχολογίας της. Για την Ευρώπη (και όχι μόνο για τη Γερμανία) εξαιρετική είναι η περίπτωση του Seminar für Allgemeine Rhetorik (του Τμήματος Γενικής Ρητορικής), που λειτουργεί στο Πανεπιστήμιο της Τυβίγγης από το 1967 και προσφέρει αυτόνομες σπουδές στη ρητορική. Η συγκεκριμένη σχολή θέτει συνειδητά ως στόχο της να αναδείξει και να αναπτύξει τη ρητορική, στην οποία αποδίδει κατά την αρχαία παράδοση διεπιστημονική εμβέλεια, σε συστατικό στοιχείο της πράξης που διέπει τον κόσμο που βιώνουμε, και ταυτόχρονα σε σύστημα εκπαίδευσης σύμφωνα με τις αρχές των ανθρωπιστικών επιστημών.
 
Αν στην εποχή μας κυριαρχεί όχι κυρίως η απλή και άδολη αλλά μάλλον η σκόπιμη, κατευθυνόμενη και συχνά οικονομικά άκρως ενδιαφέρουσα πληροφορία, η ανάγκη για διεισδυτική κατανόηση των τεχνικών του λόγου και της επιρροής τους στο κοινό είναι για τους σύγχρονους πολίτες -κυρίως εκείνους των οικονομικά και κοινωνικά προηγμένων χωρών- μεγαλύτερη από ποτέ. Ακόμη και η απλή γνωριμία με το σύστημα της αρχαίας ρητορικής προσφέρει τη βεβαιότητα ότι εδώ υπάρχει αποθησαυρισμένη μια ποικιλία εργαλείων, εντυπωσιακών ως προς τις μορφές και την αποτελεσματικότητά τους και απολύτως κατάλληλων για την κατανόηση και την αξιοποίηση των μυστικών του επικοινωνιακά ισχυρού λόγου. Ωστόσο, είναι σαφές ότι αυτή ακριβώς η σκευή θα μπορούσε στα χέρια δημαγωγών να οδηγήσει σε σοβαρά κοινωνικά και πολιτικά αδιέξοδα. Ως μόνη ασφαλιστική δικλείδα μπορεί να λειτουργήσει η ηθική ακεραιότητα και η πνευματική ωριμότητα τόσο των χρηστών του λόγου όσο και των παραληπτών του. Η ίδια η ρητορική θα μπορούσε να συμβάλει στην καλλιέργεια αυτής της ωριμότητας. Πρόκειται ουσιαστικά για αρετή που ο Κικέρωνας, ο μεγαλύτερος ρήτορας της αρχαίας Ρώμης και ένας από τους σημαντικότερους θεωρητικούς της τέχνης του λόγου, θα ονόμαζε συνοπτικά και μονολεκτικά sapientia (σοφία). Η ακόλουθη ρήση του είναι σαφής και περιεκτική: «η σοφία χωρίς την ευγλωττία ελάχιστα ωφελεί τις πολιτείες· η ευγλωττία όμως χωρίς τη σοφία βλάπτει τις περισσότερες φορές πολύ σοβαρά, ενώ δεν ωφελεί ποτέ» (De inventione 1.1.1).