Σάββατο 23 Ιουνίου 2018

ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας (457-485)

ΑΓ. [καὶ μὴν τὸν ἐντεῦθεν λαχόντα πρὸς πύλαις]
λέξω· τρίτῳ γὰρ Ἐτεόκλῳ τρίτος πάλος
ἐξ ὑπτίου ᾽πήδησεν εὐχάλκου κράνους,
460 πύλαισι Νηίστῃσι προσβαλεῖν λόχον.
ἵππους δ᾽ ἐν ἀμπυκτῆρσιν ἐμβριμωμένας
δινεῖ, θελούσας πρὸς πύλαις πεπτωκέναι.
φιμοὶ δὲ συρίζουσι βάρβαρον βρόμον,
μυκτηροκόμποις πνεύμασιν πληρούμενοι.
465 ἐσχημάτισται δ᾽ ἀσπὶς οὐ σμικρὸν τρόπον·
ἀνὴρ [δ᾽] ὁπλίτης κλίμακος προσαμβάσεις
στείχει πρὸς ἐχθρῶν πύργον, ἐκπέρσαι θέλων.
βοᾷ δὲ χοὖτος γραμμάτων ἐν ξυλλαβαῖς,
ὡς οὐδ᾽ ἂν Ἄρης σφ᾽ ἐκβάλοι πυργωμάτων.
470 καὶ τῷδε φωτὶ πέμπε τὸν φερέγγυον
πόλεως ἀπείργειν τῆσδε δούλιον ζυγόν.
ΕΤ. πέμποιμ᾽ ἂν ἤδη τόνδε, σὺν τύχῃ δ᾽ ἴτω,
[καὶ δὴ πέπεμπται κόμπον ἐν χεροῖν ἔχων,]
Μεγαρεύς, Κρέοντος σπέρμα τοῦ σπαρτῶν γένους,
475 ὃς οὔτι μάργων ἱππικῶν φρυαγμάτων
βρόμον φοβηθεὶς ἐκ πυλῶν χωρήσεται,
ἀλλ᾽ ἢ θανὼν τροφεῖα πληρώσει χθονί,
ἢ καὶ δύ᾽ ἄνδρε καὶ πόλισμ᾽ ἐπ᾽ ἀσπίδος
ἑλὼν λαφύροις δῶμα κοσμήσει πατρός.
480 κόμπαζ᾽ ἐπ᾽ ἄλλῳ, μηδέ μοι φθόνει λόγων.

ΧΟ. ἐπεύχομαι δὴ τὰ μὲν εὖ τυχεῖν, ἰὼ [στρ. β]
πρόμαχ᾽ ἐμῶν δόμων, τοῖσι δὲ δυστυχεῖν.
ὡς δ᾽ ὑπέραυχα βάζουσιν ἐπὶ πτόλει
μαινομένᾳ φρενί, τώς νιν
485 Ζεὺς νεμέτωρ ἐπίδοι κοταίνων.

***
ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ
Ποιός έπειτα κληρώθηκε και για ποιά πύλη
τώρα θα πω· λοιπόν του Ετέοκλου τρίτου ο κλήρος
πήδηξε από τ᾽ ανάσκελο χάλκινο κράνος,
460 για να ρίξει το λόχο του στις Νηστές πύλες.
Και γύρο φέρνει τ᾽ άτια του, που φρουμανίζουν
στα γκέμια θέλοντας νά ειχαν ριχτεί στις πόρτες
κι άγρια σφυρίζουν οι χημοί, που απ᾽ τα ρουθούνια
τα φουσκωμένα φυσομάνισμα γιομίζουν.
Κι η ασπίδα του έχει διόλου ταπεινό σημάδι,
έναν οπλίτη που ανεβαίνει σκάλα επάνω
σε πύργο εχθρών μ᾽ απόφαση για να τον πάρει·
και με ψηφιά κι αυτός φωνάζει συθεμένα
πως ούτε κι ο Άρης θα τον βγάλει από τους πύργους.
470 Λοιπόν αντίκρυ και σ᾽ αυτόν στείλε τον άξιον
από ζυγό σκλαβιάς την πόλη μας να σώζει.

ΕΤΕΟΚΛΗΣ
Θα ᾽στελλα ευτύς τέτοιον που λες· μ᾽ από μια τύχη
έχει σταλεί ένας κιόλα, που την έπαρση έχει
μόνον στα χέρια, ο Μεγαρέας, του Κρέοντα σπέρμα
κι απ᾽ των Σπαρτών το γένος, που δε θα τρομάξει
το λυσσασμένο χουγιατό απ᾽ τ᾽ αλογίσιο
φρουμάνισμα, να πάρει πόδι από τις πύλες,
μα ή θα πληρώσει με το γαίμα του το χρέος
στη γη που τον ανάθρεψε, ή αφού θα πάρει
τους δύο άντρες και την πόλη που ᾽ναι στην ασπίδα,
θα τα στολίσει λάφυρα στο πατρικό του.
480 Άλλου καύχησες ᾽πες και μη μου τις ζηλεύεις.

ΧΟΡΟΣ
Για σε τη νίκη, ω των σπιτιών μου πρόμαχε,
παρακαλούν οι ευχές μου κι όλεθρο για κείνους·
κι έτσ᾽ όπως για την πόλη μας ασύφταστα
καυχιολογούνται με βλαμμένα φρένα,
έτσι ας τους δει κι ο Δίας ο εκδικητής
με βλέμματα οργισμένα.

Πέρα από την ευτυχία: Τα πλεονεκτήματα της κακής διάθεσης

Κανείς δεν αμφισβητεί την αξία του να αισθανόμαστε όμορφα. Στην πραγματικότητα, φαίνεται πως τα τελευταία είκοσι χρόνια στην Αμερική έχει επικρατήσει ένα ανελέητο κυνήγι της πνευματικής διαύγειας με τελικό σκοπό την μόνιμη εγκατάσταση μιας ψυχικής κατάστασης ανάμεσα στην ικανοποίηση και την έκσταση.

Η κακή διάθεση είναι ένα εντελώς διαφορετικό θέμα. Οι αφορμές που δημιουργούν δυσάρεστα συναισθήματα έχουν χαρακτηριστεί ως αμαρτίες (οργή, εμπάθεια), αποκλείονται από τις ευγενικές συζητήσεις (ζήλεια, εκνευρισμός) και στιγματίζονται ως ανθυγιεινές (θλίψη, ντροπή). Καταπιέζουμε τα συναισθήματά μας, ψέγουμε τους εαυτούς μας γιατί τα νιώθουμε και κάνουμε στοχασμό.

Καθώς αποστρεφόμαστε αυτά τα συναισθήματα, τα ονομάζουμε αρνητικά παρ’ όλο που αυτός ο ορισμός είναι ανακριβής. Τα συναισθήματα από τη φύση τους δεν είναι αρνητικά ή θετικά. Διακρίνονται ως τέτοια ανάλογα με το είδος του συναισθήματος που τα συνοδεύει. Κάτω από την επιφάνεια κάθε συναίσθημα συνεπάγεται μια σειρά από αλλαγές στα κίνητρα, στη φυσιολογία, στη συγκέντρωση, στην αντίληψη, στα «πιστεύω» και στη συμπεριφορά: η εφίδρωση, το γέλιο, η επιθυμία για εκδίκηση, η αισιοδοξία, η ανάκληση συγκεκριμένων αναμνήσεων. Κάθε συστατικό του συναισθήματος, έχει μια πολύ σημαντική συμβολή – είτε μας προετοιμάζει για να αναλάβουμε δράση (οργή), μας ωθεί να βελτιώσουμε την κοινωνική μας θέση (ζήλεια), ή μας επιτρέπει να διορθώσουμε μια κοινωνική απρέπεια (ντροπή).

Έχουμε μια λανθασμένη ιδέα για τα συναισθήματά μας. Είναι πολύ λογικά, είναι τα μέσα που μας βοηθούν να επιτυγχάνουμε κάθε στόχο που είναι σημαντικός για μας, εργαλεία με τα οποία ανιχνεύουμε το περιβάλλον ώστε να φτάσουμε στον προορισμό μας και να πετύχουμε τους στόχους μας. Εντοπίζουν τον κίνδυνο ή την ευκαιρία και προτείνουν τρόπους επιδιόρθωσης ζημίας ή κερδοφορίας. Είναι οδηγοί επιβίωσης χωρίς αυτά μάλιστα, θα είχαμε εξαφανιστεί .

Τα αρνητικά συναισθήματα δεν είναι απλώς σημαντικά για την ύπαρξή μας, αλλά ταυτόχρονα απαραίτητα για την καλή μας διάθεση.

Για να κατακτήσουμε μια ιδανική καθημερινότητα και ν’ αντέξουμε τις προκλήσεις της, είναι απαραίτητο να βιώσουμε όλο το εύρος των ψυχολογικών καταστάσεων που μας χαρακτηρίζουν ως ανθρώπινα όντα.

«Οι επιστήμονες της ευεξίας, έχουν ξεχάσει ότι ο κόσμος είναι ένα αβέβαιο, περίπλοκο μέρος, γεμάτο ενοχλητικούς κι εκνευριστικούς ανθρώπους» λέει ο Todd Kashdan ψυχολόγος στο πανεπιστήμιο George Mason και συν –συγγραφέας με τον Robert Biswas – Diener του “The upside of Your Dark Side” ( Τα πλεονεκτήματα της σκοτεινής σας πλευράς). Κατακτώντας τη δυνατότητα να βιώνουμε όλα μας τα αισθήματα μπορούμε να ζήσουμε καλύτερα με τον εαυτό μας και τους άλλους.

Θυμός

Μια πρώην κοπέλα μου, μου είπε κάποτε ότι δεν είχε καταλάβει πόσο πολύ νοιαζόμουν για εκείνη μέχρι που της έβαλα τις φωνές. Αυτή η παρατήρηση συμπύκνωσε δυο δεκαετίες έρευνας σχετικά με το πιο παρεξηγημένο μας αίσθημα. Ο θυμός μας πυροδοτείται όταν νιώθουμε ότι μας υποτιμούν. Μας παρακινεί να επαναπροσδιορίσουμε τη σημασία της ευζωίας όταν απειλούμε να βλάψουμε τους άλλους ή να τους στερήσουμε κάποια κεκτημένα αν δεν αποφασίσουν να επανεξετάσουν την αξία μας. Αυτό εξηγεί γιατί θυμώνουμε όταν κάποιος προσφέρεται να μας βοηθήσει όταν πιστεύουμε ότι δεν το χρειαζόμαστε πραγματικά. Παρά το γεγονός ότι δεν έχουν κακό σκοπό, μας έχουν υποτιμήσει.

Στην έρευνά του ο ψυχολόγος Aaron Sell εντόπισε ότι οι ισχυροί άντρες και οι όμορφες γυναίκες – εκείνοι δηλαδή, που μέσα στα χρόνια της εξέλιξης, έχουν τη δυνατότητα να προκαλέσουν κακό ή να στερήσουν δικαιώματα – θυμώνουν πιο εύκολα από τους συνομήλικούς τους. «Το κύριο όφελος του θυμού σύμφωνα με τον Sell, είναι ότι μας εμποδίζει από το να γίνουμε αντικείμενο εκμετάλλευσης».

Αν γνωρίζεις τι αξίζεις και κάποιος βλέπει τα πράγματα διαφορετικά, θυμώνεις. Αυξάνονται οι καρδιακοί παλμοί, αρχίζεις να ιδρώνεις, σκέφτεσαι όλα τα πράγματα που θα μπορούσες να κάνεις για να διορθώσεις την άποψη του άλλου. Οι έννοιες της ασφάλειας, της ευγένειας και της πρακτικότητας, εξατμίζονται. Όταν είσαι πραγματικά εξαγριωμένος, δεν μπορείς να συγκρατήσεις τις αντιδράσεις του σώματός σου. Πολλές κουλτούρες χρησιμοποιούν μεταφορές για το θυμό που αφορούν σε καυτά υγρά μέσα σε δοχεία. Είσαι τσαγιέρα ή ηφαίστειο, έτοιμο να εκραγεί.

Ο θυμός μπορεί να μοιάζει ως η υπέρτατη απώλεια του ελέγχου των αισθημάτων, ίσως επειδή πυροδοτεί πράξεις τόσο αντίθετες από τις καθημερινές μας τις γεμάτες ευγένεια και φροντίδα. Αλλά «κάθε αίσθημα, όταν είναι πραγματικά έντονο, μας καταλαμβάνει εξ΄ ολοκλήρου» σημειώνει η Maya Tamir, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο Hebrew της Ιερουσαλήμ.

Στην πραγματικότητα, ο εκνευρισμός για την απαξίωση που οδηγεί στο θυμό έχει συχνά θετική κατάληξη. Είναι ένα αξιόπιστο εργαλείο για να ανακτήσεις την υπεροχή σε διαπραγματεύσεις. Σίγουρα, ο θυμός που εξελίσσεται σε οργή μπορεί να χειροτερέψει την κατάσταση, αλλά η καταπίεση του αισθήματος της απαξίωσης μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη και προβλήματα υγείας. Ο θυμός μπορεί να λειτουργήσει ανασταλτικά για περαιτέρω επιδείνωση μιας κατάστασης, αφού μπορεί να αποτελέσει προειδοποίηση για την αποφυγή της κλιμάκωσης μιας επιθετικής συμπεριφοράς. Φωνάζω, υποχωρείς και όλα καλά.

Ο θυμός μπορεί να κινητοποιήσει τον οποιοδήποτε να αναλάβει δράση. Ενώ τα περισσότερα «αρνητικά» αισθήματα μας κάνουν παθητικούς – σκεφτείτε το φόβο για παράδειγμα- ο θυμός, απαιτεί κινητοποίηση. Ο θυμός εκτοξεύει στα ύψη την αυτοπεποίθηση, την αισιοδοξία και την ανάληψη ρίσκου, απαραίτητα στοιχεία όταν η εναλλακτική είναι να χάσουμε κάτι πολύτιμο για μας. Ο θυμός έχει τέτοια φήμη που σηματοδοτεί άμεσα τι προθέσεις και τις δυνατότητές μας. Αυτοί που εκδηλώνουν το θυμό τους θεωρούνται μάλιστα πιο επιτυχημένοι, περισσότερο ικανοί και αξιόπιστοι.

Ο τρόπος εκδήλωσης του θυμού διαφοροποιείται σημαντικά από κουλτούρα σε κουλτούρα. Η Tamir θυμάται ένα περιστατικό που συνέβη μόλις επέστρεψε στο Ισραήλ μετά τις σπουδές της στην Αμερική. Περίμενε πολύ ώρα σε μια ουρά για να βγάλει μια φωτογραφία για το καινούργιο δίπλωμα οδήγησής της. Τελικά κάποιος τη ρώτησε τι ήθελε και όταν του εξήγησε τη ρώτησε : «Ε, καλά, τότε γιατί δεν ήρθες να βάλεις μια φωνή;». Μην το δοκιμάσετε αυτό στην Ιαπωνία!

Από το αίσθημα του θυμού δεν επωφελείται μόνο το άτομο, αλλά και η κοινωνική πρόοδος. Κινητοποιεί τα κινήματα υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ισότητας των φύλων. Μπορεί να φέρει δικαιοσύνη, τόλμη και διαφάνεια. Χωρίς το θυμό οι μειονότητες και οι ευπαθείς ομάδες ενός πληθυσμού μπορεί να μην ακούγονταν ποτέ. Αν φιμώνεις πάντοτε το θυμό σου όταν ο σύντροφός σου κάνει κάτι που δεν σου αρέσει, το παράπονό σου μπορεί να μην έρθει ποτέ στο φως διαβρώνοντας αργά τη σχέση σου.

Αιδώς, Ενοχή, Ντροπή

Αρκετά χρόνια πριν, η Ilona de Hooge εργαζόταν ως επίκουρη καθηγήτρια Cυχολογίας. «Πραγματικά πίστευα ότι τα πήγαινα πού καλά» λέει, «αλλά φαίνεται πως δεν ήταν έτσι, και τελικά απολύθηκα». Για ένα μήνα «αυτομαστιγωνόταν». «Ένιωθα πως δε μπορούσα να κάνω τίποτα σωστά, ότι ήμουν εντελώς άχρηστη. Παρ’ όλο που είχα αποτύχει μόνο σε έναν τομέα της ζωής μου, ένιωθα ότι ήμουν αποτυχημένη σε όλα.». Όμως μετά από λίγες εβδομάδες, η εμπειρία «με κινητοποίησε να βρω τη δουλειά στην οποία θα μπορούσα να επιτύχω». Αυτό είχε πολύ καλά αποτελέσματα. Η De Hooge είναι τώρα καθηγήτρια διαφήμισης στο πανεπιστήμιο Εrasmus, όπου μελετά την αιδώ, την ενοχή και τη ντροπή.

Οι άνθρωποι δε θα ήταν τόσο επιτυχημένοι, μπορεί μάλιστα και να μην επιβίωναν χωρίς την κοινωνική συνεκτικότητα. Η ζωή με τους άλλους επιτάσσει τη συναίνεση στους κοινωνικούς και τους ηθικούς κανόνες: Μην πέρδεστε δημοσίως. Μη στέλνετε ερωτικά μηνύματα στο κινητό των συνεργατών σας. Όταν παραβιάζεται ένας κανονισμός επιστρατεύουμε τρόπους να επανέλθουμε στην καθώς πρέπει συμπεριφορά. Κι έτσι η αιδώς, η ενοχή, η ντροπή μας κάνουν να αξιολογούμε και να αναλαμβάνουμε την ευθύνη της συμπεριφοράς και των πράξεών μας.

Αρχικά αισθανόμαστε δύσθυμοι. Η De Hooge λέει ότι αισθανόταν εντελώς άχρηστη μετά την απόλυσή της, συναίσθημα που σχετίζεται στενά με τη ντροπή. Η αμηχανία αντίθετα, δεν μας επηρεάζει τόσο βαθιά. Όταν κάποτε η De Hooge έπεσε από το ποδήλατό της και έσπασε το χέρι της σκέφτηκε «έκανα κάτι ηλίθιο και όλοι με κοιτάζουν τώρα». Δεν ένιωσε κάποιο αίσθημα ντροπής, αλλά σίγουρα ένιωσε χαζή που έκανε ένα τέτοιο λάθος. Μετά την άρθρωση κάποιου κακότροπου σχολίου, ορκιζόμαστε ότι δε θα το ξανακάνουμε. Η εμπειρία και η πιθανότητα επερχόμενου ψυχικού πόνου δρουν ανασταλτικά στην υιοθέτηση ανόητης ή αγενούς συμπεριφοράς.

Η αμηχανία της ντροπής και ειδικά η αιδώς μάς στρέφουν στην ενδοσκόπηση, προκειμένου να διαπιστώσουμε τι μας οδήγησε σ’ αυτή την κατάσταση και τι ακριβώς είναι αυτό που χρειάζεται να επιδιορθώσουμε μέσα μας. «Οι άνθρωποι μαθαίνουν από τα λάθη τους, αφού πρωτίστως έχουν αναγνωρίσει ότι κάτι έχει πάει στραβά», λέει η De Hooge.

Τα συναισθήματα αποτελούν κίνητρο για να προβούμε σε επανορθωτικές κινήσεις. Όταν αισθανόμαστε αμηχανία, ενοχή ή ντροπή, προσπαθούμε να επιδιορθώσουμε αυτό που χάλασε, αλλάζοντας τη συμπεριφορά μας, ή προσφέροντας βοήθεια στους άλλους. Σύμφωνα με έρευνες, έτσι γινόμαστε περισσότερο γενναιόδωροι και συνεργάσιμοι, ακόμα και με αγνώστους. Οι εγκληματίες που νιώθουν ενοχές είναι λιγότερο πιθανό να ξαναβρεθούν στη φυλακή. Οι ασθενείς που αισθάνονται ντροπή κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στο γιατρό μπορεί να βελτιώσουν τις συνήθειες που αφορούν στην υγεία τους. Οι σύζυγοι που ξέρουν ότι έσφαλλαν αγοράζουν λουλούδια.

Ακούσια κοκκινίζουμε όταν ερχόμαστε σε αμηχανία και καταρρέουμε από ντροπή. Αυτές είναι ενδείξεις ευαλωτότητας και υποχωρητικότητας και εξυπηρετούν καλό σκοπό. Σας κάνουν αξιαγάπητους στους άλλους σύμφωνα με τον Dacher Keltner, καθηγητή Ψυχολογίας στο Berkeley, πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια. Μετά από κάποιο στραβοπάτημα, η έκφραση αμηχανίας, ντροπής, ή ενοχής κάνει τους ανθρώπους να σας συμπαθούν περισσότερο. Σας αντιμετωπίζουν ως περισσότερο ηθικούς, συμπάσχουν μαζί σας και σας προσφέρουν περισσότερη βοήθεια. Αν δεν εκφράσετε κάποιο αίσθημα, οι άλλοι είτε θα θεωρήσουν ότι δεν κατανοήσατε ότι παραβιάσατε κάποιο κανόνα ή ότι δε σας ενδιαφέρει και κανένα από τα δυο δε θα σας κάνει δημοφιλή. Το αμήχανο κοκκίνισμα «είναι μια σιωπηλή απολογία», λέει ο Keltner, «που μειώνει την πιθανότητα να σας επιτεθούν ή να σας κρίνουν πολύ αυστηρά». Είναι μια αυθεντική αντίδραση, χαρακτηριστική του ανθρώπινου είδους που μας ακολουθεί εξελικτικά ως αποδεικτικό της ευπρεπούς συμπεριφοράς.

Όμως η αμηχανία δεν εμφανίζεται μόνο όταν κάνουμε κάποιο λάθος. Εμφανίζεται όταν φλερτάρουμε, όταν συναντούμε έναν διάσημο, ή όταν μας τραγουδούν το τραγούδι των γενεθλίων. Η προσοχή που ελκύουμε άθελά μας ή η έλλειψη κάποιου συγκεκριμένου κοινωνικού πλαισίου, μπορεί να προκαλέσει αμηχανία που αποθαρρύνει τη σκληρή κριτική από τους άλλους και δημιουργεί ένα μη απειλητικό περιβάλλον.

Αισθανόμαστε ντροπή όταν ντρεπόμαστε και αισθανόμαστε αμηχανία που ήρθαμε σε αμηχανία (αυτά τα συναισθήματα είναι αυτοτροφοδοτούμενα) αλλά με αυτόν τον τρόπο καταφέρνουμε να συμβιώνουμε με τους άλλους. Χωρίς αυτά δε θα μπορούσαμε να εμπιστευτούμε κανένα, ούτε τον ίδιο μας τον εαυτό.

Φθόνος και Ζήλεια

O Niels van de Ven, κοινωνικός ψυχολόγος, θυμάται την εποχή που ως παιδί έπαιζε μπέιζμπολ. «Ένας συμπαίκτης μου – που συμπαθούσα αρκετά- ήταν πάντα καλύτερος χίτερ», λέει ο Van de Ven, «κάτι που είναι πολύ εκνευριστικό όταν παίζεις ένα σπορ σαν το μπέιζμπολ, όπου το ποιος είναι ο καλύτερος διαπιστώνεται άμεσα από τα στατιστικά». Ο De Ven ενοχλούνταν με κάτι που είχε ο φίλος του, αλλά ο ίδιος δεν διέθετε, όμως δε θα ήθελε να του στερήσει αυτή την ικανότητα. Έτσι προπονούνταν όλο και περισσότερο. Εξασκούσε το χτύπημά του την ώρα που θα έπρεπε να κοιμάται. «Κάποια στιγμή χτύπησα με το μπαστούνι τόσο δυνατά το κρεβάτι μου που έσπασα το κεφαλάρι», θυμάται ο De Ven. Έγινε καλύτερος.

Μεγάλο μέρος της επιτυχίας των ανθρώπων σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας μας -κοινωνικής, συναισθηματικής, οικονομικής- εξαρτάται από την κοινωνική μας θέση και τις δεξιότητές μας μέσα στην ομάδα. Δε χρειάζεται να τρέξετε πιο γρήγορα από την αρκούδα, απλά πιο γρήγορα από τους φίλους σας. Η ευτυχία σας επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τη σύγκρισή σας τους άλλους. Δε χρειάζεται να είστε οι πιο έξυπνοι ή οι πιο πλούσιοι απλά εξυπνότεροι και πλουσιότεροι από τους γείτονές σας. Η δυσάρεστη αίσθηση του να είσαι φτωχότερος από τους γύρω σου μπορεί να περιλαμβάνει εχθρότητα, ντροπή και απογοήτευση και μαζί να συνθέτουν το συναίσθημα του φθόνου.

Ο φθόνος μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες αλλά και οφέλη. Προκειμένου να μειώσουμε ή να αντιστρέψουμε το αίσθημα της κατωτερότητας, ο φθόνος μας κινητοποιεί να βελτιώσουμε την κοινωνική μας θέση ή να μειώσουμε τη θέση των άλλων. Ο αλάνθαστος τρόπος να βελτιώσουμε τη θέση μας είναι να γίνουμε πιο επιτυχημένοι. Ο Van de Ven, ψυχολόγος κι ερευνητής στο πανεπιστήμιο του Tilburg, ανακάλυψε ότι το αίσθημα του φθόνου μπορούσε να πυροδοτήσει την επιμονή και τη δημιουργικότητα των συμμετεχόντων σε ένα πείραμα ώστε να ολοκληρώσουν μια δραστηριότητα, περισσότερο από το αίσθημα του θαυμασμού. Ο θαυμασμός αναμφίβολα, μας κάνει να νιώσουμε καλύτερα στιγμιαία, αλλά το κέντρισμα του φθόνου είναι το καύσιμο για να επιτύχουμε στο μέλλον. Επίσης, μπορούμε να γίνουμε περισσότερο επιτυχημένοι μιμούμενοι το άτομο που φθονούμε. Ο φθόνος μάς κάνει αξιοθαύμαστους και αξιομνημόνευτους στους όμοφυλους και συνομήλικους μας.

Αυτό που αισθανόταν ο Van de Ven ήταν ένα είδος καλοπροαίρετου φθόνου: Αναγνώριζε ότι ο φίλος του ήταν ακριβοδίκαια καλύτερος και εστίασε στο τι χρειαζόταν να κάνει για να φτάσει κι κείνος σε αυτό το σημείο. Αλλά όταν κάποιος έχει κάτι που πιστεύεις ότι δεν του αξίζει, βιώνεις το αίσθημα του κακοπροαίρετου φθόνου, «μια πικρή δυσαρέσκεια που περιλαμβάνει εχθρότητα προς το άτομο που φθονείς ενόσω νιώθεις κατώτερος και “λιγότερος”», λέει ο ψυχολόγος Gerrod Parrott του πανεπιστημίου Georgetown και εκδότης του συλλογικού έργου «The Positive Side of Negative Emotion». Πραγματικά δυσάρεστο. Διαισθάνεσαι την αδικία και θέλεις να νικήσεις τον ανταγωνισμό.

Ενώ ο καλοπροαίρετος φθόνος είναι στην πραγματικότητα μια δύναμη δημιουργίας, ο κακοπροαίρετος φθόνος είναι καταστροφικός – παρ’ όλο που μπορεί να είναι καλός αν κάποιος άχρηστος χρειάζεται να καταστραφεί. Η αυξημένη συγκέντρωση σε έναν ανταγωνιστή σου επιτρέπει να μάθεις από αυτόν και να επικρατήσεις έναντι κάποιου που πέτυχε χωρίς να το αξίζει, εντοπίζοντας τα ελαττώματα και τα λάθη του μπορείς να τα εκμεταλλευτείς εναντίον του.

Ο φθόνος συχνά συγχέεται με τη ζήλεια, αλλά τα δυο αισθήματα διαφέρουν σημαντικά ως ψυχολογικές καταστάσεις. Ο φθόνος είναι μια λαχτάρα για κάτι που έχει κάποιος. Η ζήλεια έρχεται στην επιφάνεια όταν κάποιος τρίτος απειλεί μια πολύτιμη σχέση. Όπως και ο φθόνος, η ζήλεια μπορεί να γίνει καταστροφική, αλλά ως απάντηση σε μια προδοσία μπορεί να είναι οδηγός επιβίωσης. Η αγωνία κάποιου που αισθάνεται παραγκωνισμένος και ο φόβος της εγκατάλειψης αναγκάζει τα ζευγάρια να εξετάσουν και να επιδιορθώσουν τη σχέση τους, ώστε να παραμείνει ένας προστατευμένος χώρος όπου ανατρέφονται παιδιά και διαιωνίζεται το είδος.

Φόβος και Άγχος

Ένα βράδυ γύρω στις δέκα, η 30χρονη Samantha (αυτό δεν είναι το αληθινό της όνομα) περπατούσε προς το σπίτι της, μόνη, όταν καθώς περνούσε από ένα πάρκο όπου ένας άντρας της φώναξε να πλησιάσει. Καθώς έκανε κάποια βήματα προς εκείνον, την άρπαξε και καθώς πίεζε ένα μαχαίρι στο λαιμό της φώναξε, «Θα σε μαχαιρώσω, σκύλα!». Όπως αφηγήθηκε σ’ έναν ερευνητή η Samantha, αντί να πανικοβληθεί, τον κοίταξε μέσα στα μάτια και σχολιάζοντας την εκκλησιαστική μουσική που ακουγόταν από μια κοντινή εκκλησία, του είπε «Αν είναι να με σκοτώσεις θα πρέπει να παλέψεις τους αγγέλους του Θεού μου». Την άφησε να φύγει.

Η Samantha έχει μια σπάνια διαταραχή που έχει καταστρέψει την αμυγδαλή στον εγκέφαλό της, γεγονός που την καθιστά ανίκανη να νιώσει φόβο. Ως αποτέλεσμα, έχει αντιμετωπίσει πολυάριθμες απειλητικές για τη ζωή καταστάσεις, ατρόμητη. Μπορεί να σας φαίνεται ότι η αδυναμία της να νιώσει φόβο την έχει κρατήσει ζωντανή, αλλά σκεφτείτε ότι ακριβώς αυτή η αδυναμία μπορεί να την έχει φέρει αντιμέτωπη με αυτές τις καταστάσεις.

Ο φόβος είναι ο προστάτης μας, μια κατάλληλη αντίδραση σε απειλητικές ενδείξεις που αυξάνει την εγρήγορσή μας και προετοιμάζει το σώμα ώστε να ξεφύγει από τον κίνδυνο. Περιστασιακά οι άνθρωποι πλημμυρίζουν από το αίσθημα του φόβου και είτε αντιδρούν σπασμωδικά ή παραλύουν, αλλά συχνότερα τα γουρλωμένα μάτια και τα ανοικτά ρουθούνια είναι ενδείξεις αισθήματος φόβου και συμβαίνουν για να επιτρέψουν στο άτομο να συλλέξει περισσότερες πληροφορίες από το περιβάλλον του. Έτσι εξηγείται η επιθυμία κάποιων συμμετεχόντων σε ένα πείραμα ν’ ακούν τρομακτική μουσική ενώ έπαιζαν βιντεοπαιχνίδια στα οποία έπρεπε να αποφύγουν εχθρούς και εξωγήινους.

Ο φόβος ενεργοποιεί πολύ ρεαλιστικά σενάρια του τι μπορεί να πάει λάθος και πώς ν’ αποφύγουμε την τρομακτική κατάσταση. Να τρέξουμε; Να παλέψουμε; Να υποκριθούμε ότι είμαστε νεκροί; Τα μάτια στενεύουν, η καρδιά χτυπάει γρήγορα και δυνατά και οι αισθήσεις οξύνονται. Οτιδήποτε δεν σχετίζεται με την ασφάλειά μας εκείνη τη στιγμή, ξεθωριάζει.

Ενώ η αντίδραση στο φόβο είναι αυτοματοποιημένη, εδράζεται βαθιά στον εγκέφαλο και έχει διατηρηθεί στα είδη κατά τη διάρκεια της εξέλιξης, πολλοί εξειδικευμένοι φόβοι είναι επίκτητοι. Τα παιδιά, για παράδειγμα, πρέπει να διδαχθούν να αποφεύγουν την εξοικείωση με τις πρίζες.

Δεν είναι όλες οι απειλές θανάσιμες, μερικές απλά αποτελούν πλήγμα στην καλή σας φήμη. Οι φόβοι για πιθανή κοινωνική απομόνωση ή αποδοκιμασία είναι καλό που υπάρχουν, γιατί χάρη σε αυτούς ασχολούμαστε τόσο με τους καλούς τρόπους και την ηθική συμπεριφορά. Αποφεύγουμε να εκνευρίσουμε το αφεντικό μας και να έρθουμε σε αμηχανία. Αν δεν είχατε ποτέ έναν εφιάλτη ότι πήγατε γυμνός στο σχολείο, τότε δεν ξέρω αν σχετίζεστε με την ανθρώπινη φυλή.

Χωρίς το φόβο, γινόμαστε αδικαιολόγητα τυχοδιώκτες. Υπάρχουν κάποιες καταστάσεις που από μόνες τους, αμβλύνουν την ικανότητά μας να αξιολογήσουμε τον κίνδυνο –να έχουμε καταναλώσει αλκοόλ, να είμαστε σε θέση εξουσίας ή να είμαστε έφηβοι. Η αδικαιολόγητη ανάληψη ρίσκου μπορεί να σημαίνει από το να έχουμε μια σεξουαλική επαφή χωρίς προστασία έως το να οδηγηθούμε σε οικονομικό αδιέξοδο. Κάποιες φορές, δε μας φοβίζουν πράγματα όπως για παράδειγμα η κλιματική αλλαγή, γιατί οι συνέπειες δεν είναι αρκετά ορατές και σαφείς.

Όταν φοβόμαστε ότι δε μπορούμε να αντιμετωπίσουμε ευθέως την απειλή ή ακόμα και να την αναγνωρίσουμε, ο φόβος γίνεται άγχος. Κινητοποιώντας την ανάγκη συλλογής πληροφοριών, το άγχος στην πραγματικότητα βελτιώνει την απόδοση των ευφυών ανθρώπων (που έχουν τη δυνατότητα να το επεξεργαστούν), στη δουλειά ή στο σχολείο. Κάνει τους ανθρώπους να είναι σε εγρήγορση, ενεργητικοί. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι το άγχος όχι μόνο προστατεύει τη ζωή μας, αλλά είναι απαραίτητο σε κάθε περίσταση που απαιτεί προσοχή και αυτό-πειθαρχία.

Το άγχος για τον τρόπο που διάγουμε το βίο μας μπορεί να μας υποδείξει τρόπους με τους οποίους δεν είμαστε αυθεντικοί, τρόπους με τους οποίους οι πράξεις μας δεν ευθυγραμμίζονται με τις αληθινές μας επιθυμίες. Το άγχος είναι ένας επιδιορθωτικός μηχανισμός που μας επαναφέρει πίσω στον εαυτό μας.

Μεταμέλεια και Απογοήτευση

O Ted Ligety πήγε στο Vancouver το 2010 ως φαβορί να κερδίσει ένα ολυμπιακό μετάλλιο στο αλπικό σκι στην υπεργιγαντιαία κατάβαση. Έφυγε με άδεια χέρια. «Μετά τον αγώνα κατάλαβα ότι έχασα χρόνο κατεβαίνοντας την πλαγιά», είπε αργότερα. «Αυτό ήταν ένα βαθύ αίσθημα απογοήτευσης, αλλά με βοήθησε πολύ ν’ αλλάξω τη νοοτροπία μου». Πίεσε τον εαυτό του περισσότερο και τέσσερα χρόνια αργότερα κέρδισε το χρυσό.

Η μεταμέλεια κάνει την εμφάνισή της όταν αναρωτιόμαστε «τι θα γινόταν αν είχαμε κάνει κάτι λίγο διαφορετικά». Έχει τη βάση του σε παράλογες σκέψεις, στο συλλογισμό πάνω σε εναλλακτικές μορφές της πραγματικότητας. Αυτές οι παράλογες σκέψεις μάς βοηθούν ν’ αναλύσουμε το παρελθόν και το μέλλον, ώστε να κατανοήσουμε την αιτιότητα : «Αν δεν είχα κάνει το Α θα είχε συμβεί το Β», «Αν κάνω το Χ, θα συμβεί το Ψ». Έτσι αποκτούμε εμπειρία και μαθαίνουμε να προγραμματίζουμε.

Το να κάνουμε λάθη είναι μια εξαιρετικά εκπαιδευτική ευκαιρία κι έτσι τα αισθήματά μας επιμένουν όταν κάνουμε λάθος, προσθέτοντας τη μεταμέλεια στην ήδη επιβαρυμένη περίσταση. «Πώς μπόρεσα να το κάνω αυτό;» αναρωτιέσαι, «Φέρθηκα τόσο ανόητα! Αν ήξερα τότε αυτά που γνωρίζω σήμερα». Εξελιχθήκαμε αναγνωρίζοντας τα λάθη μας συχνά με κάθε επώδυνη λεπτομέρεια. Υπάρχει λόγος που μας κλωτσάμε όταν έχουμε ήδη πέσει. Οι έρευνες δείχνουν ότι καθώς η μεταμέλεια κάνει τα λάθη μας περισσότερο επώδυνα, γίνονται περισσότερο αξιομνημόνευτα κι έτσι αποφασίζουμε πιο σθεναρά ν’ αλλάξουμε πορεία. Η μεταμέλεια είναι ίσως, το πιο συνηθισμένο αρνητικό αίσθημα, που καλύπτει κάθε περίσταση από την επιλογή ερωτικού συντρόφου έως την επιλογή ουράς στο σούπερ μάρκετ.

Ο Todd Kashdan θυμάται ακόμα την ευκαιρία που είχε να πάρει ένα μάθημα του Carl Sagan στο πανεπιστήμιο. Είχε προγραμματίσει μια συνάντηση με τον αστρονόμο για να τον δεχτεί στο μάθημά του, αλλά ντρεπόταν τόσο να τον συναντήσει που τελικά δεν πήγε. «Ντρέπομαι που άφησα το άγχος μου να μου στερήσει μια τόσο όμορφη εμπειρία», λέει. «Είναι η λυδία λίθος που μου έρχεται στο νου όταν έρχομαι αντιμέτωπος με το άγχος του να συστηθώ σε κάποιον».

Η μεταμέλεια συνοδεύεται από ένα ακόμα αίσθημα που μας κρατάει μακριά από μπελάδες: τις τύψεις. Όταν δε μας παραλύουν, ο φόβος των τύψεων μας ωθεί ν’ αγοράζουμε προφυλακτικά, να πίνουμε λιγότερο αλκοόλ και να τρώμε πιο υγιεινά, όπως μας δείχνουν οι έρευνες.

Η μεταμέλεια μας κινητοποιεί επίσης να διορθώσουμε οποιαδήποτε ζημιά έχουμε κάνει ανεξάρτητα από το αν αυτό αφορά την επιστροφή μιας απερίσκεπτης αγοράς ή το να ζητήσουμε συγγνώμη σε ένα φίλο. Αυτό ακριβώς το στοιχείο της επανόρθωσης διακρίνει τη μεταμέλεια από την απογοήτευση η οποία μας οδηγεί να εγκαταλείψουμε ένα στόχο. Η μεταμέλεια έρχεται στην επιφάνεια όταν ένα αποτέλεσμα είναι χειρότερο από αυτό που περιμέναμε και αφορά στην προσωπική μας ευθύνη σε σχέση με αυτό. Η απογοήτευση αναδύεται όταν αισθανόμαστε ανήμποροι για την κακή έκβαση ενός γεγονότος. Παρ’ όλο που η απογοήτευση είναι δυσάρεστη, έχει και αυτή τη χρησιμότητά της. Για παράδειγμα βάζει τέρμα σε μια ανέφικτη επιθυμία, ελκύει τη συμπάθεια και την υποστήριξη των άλλων. Ως αποτέλεσμα, οι άλλοι γίνονται περισσότερο υποστηρικτικοί.

Η έκφραση της μεταμέλειας φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά. Το μοίρασμα των τύψεών μας μπορεί να μας κάνει να φαινόμαστε περισσότερο ταπεινοί –άλλωστε όλοι κάνουμε λάθη-, ευάλωτοι και υπεύθυνοι για τις συνέπειες των πράξεών μας.

Οι ψυχολόγοι Laura King και Joshua Hicks, πιστεύουν ότι η μεταμέλεια είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη της προσωπικότητας. Οι άνθρωποι που σκέφτονται στοχάζονται πάνω στις εκδοχές του εαυτού τους που δεν έγιναν πραγματικότητα έχουν περισσότερο ώριμες και περίπλοκες προσωπικότητες: είναι περισσότεροι ανθεκτικοί στην αβεβαιότητα, βιώνουν κάθε λεπτή απόχρωση των αισθημάτων τους, έχουν ενσυναίσθηση, είναι ανοικτοί σε νέες εμπειρίες και διατηρούν ισχυρούς δεσμούς με άλλους ανθρώπους. Η αναγνώριση της ήττας μάς διδάσκει να εγκαταλείπουμε παλιούς στόχους και να θέτουμε καινούργιους. Η μεταμέλεια μπορεί μακροχρόνια να οδηγήσει σε ένα πιο ολοκληρωμένο σχέδιο για ευτυχία, πιο ανθεκτικό και περίπλοκο.

Σύγχυση, Εκνευρισμός, Ανία

Όταν ο Sidney D’Mello ψυχολόγος στο Notre Dame, εκπαιδευόταν στον προγραμματισμό ηλεκτρονικών υπολογιστών, έγραφε ένα πρόγραμμα, το έτρεχε και στην οθόνη εμφανιζόταν άμεσα ένα μήνυμα βλάβης. Ενώ όλα έδειχναν μια χαρά, κάτι δεν δούλευε. Η εμφάνιση νέων πληροφοριών που δεν ταιριάζουν με τις παλιότερες – ένα μήνυμα βλάβης όταν δεν περιμένεις κάτι τέτοιο- προκαλεί έκπληξη και εάν η ασυμφωνία επιμείνει προκαλεί σύγχυση. Ο κόσμος γίνεται ένα παράξενο, ανησυχητικό μέρος όπου η αντίληψη και η λογική δεν είναι αρκετά αξιόπιστες. Το σύμπαν καταρρέει.

Όμως η σύγχυση μπορεί να γίνει παραγωγική, να μας εξαναγκάσει να ξανακολλήσουμε μεθοδικά τα κομματάκια του σύμπαντός μας. O D’ Mello κατέγραψε νοερά ένα μοντέλο του προγράμματός του και το δοκίμασε ξανά και ξανά για να διαπιστώσει αν υπήρχε κάποιο πρόβλημα στην τροφοδοσία και στην επικοινωνία όλων των μερών του υπολογιστή. « Αυτή η πλούσια διαδικασία, η αφηρημένη σκέψη, οι δοκιμές και η παρακολούθηση του τρόπου που δουλεύει ένα περίπλοκο σύστημα», λέει ο D’ Mello, είναι η ουσία κάθε μεθόδου εκπαίδευσης.

Ο D’Mello ερευνά τώρα τον τρόπο με τον οποίο οι φοιτητές προσεγγίζουν την επιστημονική σκέψη. Η δυσθυμία που προκαλεί η σύγχυση είναι το καύσιμο για την επίλυση προβλημάτων. Οι ερευνητές στον τομέα της εκπαίδευσης μιλούν για «καλοδεχούμενες δυσκολίες» που αναγκάζουν τους φοιτητές να ασχοληθούν με το εκπαιδευτικό υλικό και την διαδικασία πληροφόρησης σε βάθος. Οι στόχοι των δασκάλων, γράφει ο D’ Mello, θα έπρεπε να είναι να εντοπίσουν τις «ζώνες της δημιουργικής σύγχυσης».

Όταν η σύγχυση επιμένει, εκνευριζόμαστε τόσο, που καμιά φορά θυμώνουμε. Πιο συγκεκριμένα, η σύγχυση, ο εκνευρισμός και ο θυμός προκαλούν το ανασήκωμα των φρυδιών, που είναι ένδειξη ενός εμποδίου μπροστά από το στόχο. Ο εκνευρισμός σε κινητοποιεί να προσπαθήσεις περισσότερο, να σκεφτείς βαθύτερα, να παλέψεις για να επιλύσεις τις ασυμβατότητες.

Αν συνεχίσεις να προσπαθείς αλλά δεν έχεις αποτέλεσμα, αρχίζει η ανία. Η ανία σε αναγκάζει να αναζητάς πιο ενδιαφέροντα προβλήματα. Η ανία είναι τόσο ενοχλητική που οι άνθρωποι προτιμούν ένα ηλεκτροσόκ από το να μείνουν μόνοι με τις σκέψεις τους για ένα τέταρτο της ώρας. Αν δεν έχετε μια μπαταρία αυτοκινήτου, έτοιμη για χρήση, μπορείτε να ονειροπολήσετε ή να σκεφτείτε μια καινούργια πρόκληση. Κάπως έτσι γεννούνται οι μεγάλες ιδέες.

Θλίψη και Πένθος

Το 1995 η Jane και ο Flicka Rodman περιηγούνταν στο μονοπάτι από τον Καναδά στο Μεξικό. Δυο χιλιάδες μίλια από την εκκίνηση του ταξιδιού τους, το ζευγάρι ακολούθησε μια παρακαμπτήρια οδό για να συναντήσει κάποιους φίλους. Ένας οδηγός βγήκε εκτός πορείας και σκότωσε και τους δυο. Η μητέρα του Flick, η Barbara Perry διοχέτευσε το ανείπωτο πένθος της σε δυο κατευθύνσεις. Ίδρυσε τον οργανισμό «Jane and Flicka Fund for the Pacific Crest Trail Association» και οργάνωσε ένα ετήσιο δεκαπενθήμερο ταξίδι στο οποίο εκείνη και οι φίλοι του ζευγαριού ακολούθησαν το μονοπάτι. Κάθε βράδυ γύρω από τη φωτιά της κατασκήνωσης, η Barbara διάβαζε αποσπάσματα από το ημερολόγιο του Flicka που αφορούσαν στο κομμάτι της διαδρομής που είχαν μόλις καλύψει. Το κλάμα και το γέλιο εναλλάσσονταν μιας και ο Flicka ως φοιτητής ιατρικής είχε λεπτομερείς αναφορές στις αφοδεύσεις του.

Η αποτυχία να βιωθεί η θλίψη και ο θυμός μετά από μια τέτοια τραγωδία, είναι αδιανόητη. Η Barbara δε θα είχε ιδρύσει τον οργανισμό που ίδρυσε, για μια δραστηριότητα που αγαπούσε πολύ το παιδί της και δε θα είχε συγκεντρώσει τους φίλους του γιου της. «Ειδικά όταν υπάρχει μια τόσο αδιανόητη απώλεια», λέει η Barbara, «είναι αναγκαίο να βγει κάτι θετικό από αυτό».

Η θλίψη είναι η αντίδραση σε μια αληθινή ή πιθανή απώλεια και σηματοδοτεί την ανάγκη αποκατάστασης. Ως αποτέλεσμα, κινητοποιεί την αλλαγή και διαφορετικά είδη λύπης προκαλούν διαφορετικά είδη αποκατάστασης. Σε μια μελέτη, οι συμμετέχοντες φαντάστηκαν ότι έχαναν ένα αγαπημένο από καρκίνο, ότι αποτύγχαναν σε έναν σημαντικό στόχο, ή απλά ότι πήγαιναν για ψώνια και μετά έκαναν μια λίστα των πραγμάτων που θα ήθελαν να κάνουν. Εκείνοι που ένιωσαν την απώλεια μιας σχέσης επέλεξαν πιο κοινωνικές δραστηριότητες και εκείνοι που ένιωσαν αποτυχημένοι στράφηκαν σε επαγγελματικές δραστηριότητες. Ο πόνος μας ωθεί να επανορθώσουμε.

Η θλίψη μας κάνει περισσότερο λογικούς και ενθαρρύνει την πρακτική σκέψη. Μειώνει την αφέλεια, την αφηρημάδα και την ευπείθεια στα στερεότυπα. Μας στρέφει στην υπακοή στις κοινωνικές νόρμες, αυξάνει την ευγένεια και την ευθυκρισία. Αντίθετα, η ευτυχία μπορεί να συνδυάζεται με επιφανειακή σκέψη, ύβρη και ανάληψη ρίσκου. Η αποδοχή των αρνητικών συναισθημάτων όπως η θλίψη, μπορεί παραδόξως να μειώσει την κατάθλιψη, γιατί σημαίνει ότι δεν ενοχοποιεί τους ανθρώπους που αισθάνονται άσχημα.

Η θλίψη επίσης λειτουργεί ως σήμα για την παροχή βοήθειας από τους άλλους. Το κλάμα, σύμφωνα με κάποιους επιστήμονες είναι ξεκάθαρος δείκτης της θλίψης. Η κατάθλιψη, – η κατάσταση παρατεταμένης θλίψης και ανημποριάς- αντιμετωπίζεται σήμερα ως διαταραχή. Ωστόσο μπορεί να είναι μια υγιής αντίδραση σε δύσκολες καταστάσεις της ζωής. Πιθανόν να έχει εξελιχθεί σε μέσο απόσυρσης των ανθρώπων από περισπασμούς, ώστε να συγκεντρωθούν στο περίπλοκο πρόβλημα που τους καταβάλλει.

Αν προσπαθήσουμε να αποφύγουμε τη θλίψη ή το θυμό, την σύγχυση ή την ανία, εμποδίζουμε την ανάπτυξη και τη λειτουργικότητά μας και αποξενωνόμαστε από την πλήρη βίωση της ανθρώπινης εμπειρίας. «Παρ΄ όλο που κανείς δεν επιζητεί τη θλίψη, λέει η Barbara, «είναι μια από τις πιο μεταμορφωτικές εμπειρίες που θα έχετε ποτέ, ως ανθρώπινα όντα».

Ανακαλώντας την απόγνωση που ένιωσε όταν έχασε το γιο της, η Barbara μας λέει: «Πρέπει να βρεις τα πατήματά σου όπου μπορείς, ακόμα και αν αυτά βρίσκονται στην άκρη του γκρεμού», και γελάει.

Εάν δεν μπορείς να κάνεις μια αλλαγή, άλλαξε τον τρόπο που σκέφτεσαι

Μπορεί να μην ελέγχεις όλα τα γεγονότα που σου συμβαίνουν, αλλά μπορείς να αποφασίσεις να μη σε μειώνουν. Προσπάθησε να είσαι ένα ουράνιο τόξο στο σύννεφο κάποιου. Μην παραπονιέσαι. Κατέβαλλε κάθε προσπάθεια να αλλάξεις τα πράγματα που δεν σου αρέσουν. Εάν δεν μπορείς να κάνεις μία αλλαγή, άλλαξε τον τρόπο που σκέφτεσαι. Μπορεί να βρεις μία νέα λύση.
 
Όμορφα λόγια που εστιάζουνε σε σημαντικά λάθη που κάνουμε όλοι μας. Πόσες φορές δεν έχουμε νιώσει ότι θα θέλαμε να ελέγξουμε τις παραμέτρους στη ζωή μας και μας αγχώνει όταν δεν συμβαίνει αυτό;

Η αλλαγή όμως είναι να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης μας και να αποφασίσουμε να μην επηρεαστούμε από αυτή την συνθήκη. Πόσες φορές δεν γκρινιάζουμε και δεν παραπονιόμαστε για πράγματα που δεν έχουμε και μας χαρακτηρίζει ένα μόνιμα ανικανοποίητο συναίσθημα;

Η αλλαγή όμως είναι να αποφασίσουμε να αλλάξουμε τον τρόπο που διαχειριζόμαστε τα γεγονότα. Να γίνουμε αισιόδοξοι, να νιώσουμε ευγνωμοσύνη, να εστιάσουμε στα όμορφα πράγματα που συμβαίνουν στη ζωή μας. Εστίασε σε όσα σε ευχαριστούν.. Μην γκρινιάζεις. Εστίασε στην ουσία.

Βάλε προτεραιότητες και προσπάθησε να χτίσεις μέσα στο μυαλό σου τις ενέργειες που απαιτούνται για να τις πραγματοποιήσεις. Μην εστιάζεις στις ευθύνες των άλλων, στα λάθη των άλλων, γιατί αυτό θα μεγεθύνει το θυμό σου.

Άλλαξε τον τρόπο που σκέφτεσαι και εστίασε σε αυτά που πρέπει να κάνεις εσύ. Η λύση είναι πάντα μπροστά μας… Σημασία έχει απλά να μπορέσουμε να την δούμε.

Θυμηθείτε να δίνετε αξία στον εαυτό σας. Γιατί αν δεν του δώσετε εσείς, δεν θα σας δώσει κανένας την αξία που σας αρμόζει.

Στις κρίσεις σου να σε αγαπάς λίγο παραπάνω

Έλα να σου πω, βαρέθηκα να σε βλέπω αδρανή και ανήμπορο να διαχειριστείς τις κρίσεις πανικού σου. Σου γράφω άρθρα κάθε μέρα, προσπαθώ με όλη μου την καρδιά να σε βοηθήσω και να σε πείσω για τα όμορφα και κάθε που ξεχνιέσαι, κυλάς ξανά στον βούρκο.

Ο 21ος αιώνας κυρίες και κύριοι και βιώνουμε την εποχή της τελειότητας. Την εποχή που κανένας άνθρωπος δεν διανοείται πως είναι άνθρωπος. Πως έχει τα καλά και τα κακά του. Δεν διανοείται πως δεν μπορεί να μην είναι τέλειος. Μα πώς; Αφού η εικόνα των γύρω του είναι αψεγάδιαστη.

Εποχή του «φαίνεσθαι». Το «είναι»; Εξαφανισμένο έως ανύπαρκτο. Κι εσύ, ψυχή μου, τρως αυτό που σου πουλάνε. Κρύβεσαι στο καβούκι σου, γιατί ντρέπεσαι. Ντρέπεσαι να βγεις εκεί, σε όλους εκείνους τους τέλειους και να πεις τη δική σου αλήθεια.

Να πεις πως ζορίστηκες στη ζωή σου, πως δεν σου ήρθαν όλα έτοιμα, πως η εμφάνισή σου δεν είναι άψογη, όπως η δική τους. Και πως η ζωή σου, αγάπη μου, είναι γεμάτη από σκαμπανεβάσματα και δυσκολίες. Μα είναι αληθινή.

Επανέρχομαι στο θέμα μας. Κλείστηκες, λοιπόν, στο σπιτάκι σου, βολεμένος στη σκέψη της ασφάλειας. Η οποία ασφάλεια εν τέλει είναι πλαστή. Φοβάσαι να χρησιμοποιήσεις τα μέσα μεταφοράς, να μπεις σε μπαρ και καφετέριες, ακόμα και να πας βόλτα στα μαγαζιά γιατί (ναι, ξέρω) θα αρχίσεις να ζαλίζεσαι και στην καλύτερη περίπτωση, αν δεν πεθάνεις, θα έχεις λιποθυμήσει σε κάποιο πολυσύχναστο μέρος και ποιος θα βρεθεί να σε βοηθήσει?

Αχ, θα με τρελάνεις. Το πολύ-πολύ να πάθεις μια κρίση πανικού μπροστά σε αγνώστους. Ναι, ίσως είναι παρόντες και όλοι εκείνοι οι «τέλειοι» που λέγαμε. Άσε τα «θα γίνω ρεζίλι». Γίνε. Σε ενδιαφέρει περισσότερο το να μη σε σχολιάσουν αρνητικά γι’ αυτό που βιώνεις, παρά το να έχεις στο νου σου να βοηθήσεις τον εαυτό σου εκείνη τη στιγμή.

Άλλωστε, έχεις δίπλα σου ένα σωρό δικούς σου ανθρώπους. Μοναδικούς κι αληθινούς, κι ας μην είναι τέλειοι. Τους υπόλοιπους έτσι κι αλλιώς δεν τους χρειάζεσαι. Στην πραγματικότητα, σε θυμώνει που συνειδητοποιείς πως δεν γίνεται να ελέγχεις τα πάντα. Μα έτσι είναι η ζωή. Και είναι υπέροχη.

Να ξέρεις πως όλα αυτά που σου γράφω τόσο καιρό ,στα γράφω, γιατί τα έζησα στο πετσί μου. Δεν παριστάνω τον ήρωα, ούτε και είμαι κάποια ονειροπαρμένη που γράφει για ουτοπίες. Κι εγώ νόμιζα πως θα πεθάνω. Για την ακρίβεια, το πίστευα κιόλας. Και ναι, ακόμα υπάρχουν στιγμές που κι εγώ φοβάμαι.

Όμως ξέρεις κάτι; Αποφάσισα πως οι φόβοι μου με φοβούνται περισσότερο. Το ίδιο ισχύει και για τους δικούς σου. Στις κρίσεις σου να σε αγαπάς και να σε προσέχεις λίγο περισσότερο. Το νου σου, ψυχή μου.

Υποσυνείδητο: Ποιά η δύναμή του και πώς επηρεάζει τη ζωή μας

Τι είναι το υποσυνείδητο; Πώς μας επηρεάζει; Πώς αυτό καθορίζει τη ζωή μας; Πώς οι άνθρωποι πολλές φορές μπορεί να προσπαθούμε αλλά στο τέλος της ημέρας για κάποιον λόγο δεν τα καταφέρνουμε. Υπάρχει λόγος απλά δεν τον ξέρουμε εμείς αυτόν

Από τότε, λοιπόν, μου μπήκε μια ιδέα, ένας σπόρος μέσα στο μυαλό, και άρχισα να ψάχνω. Όπως έχω αναφέρει ξανά, ξεκίνησα με το βιβλίο “Η δύναμη του υποσυνείδητου” του Joseph Murphy – πολύ ωραίο και πολύ δυνατό βιβλίο, αν δεν το έχεις διαβάσει στο συστήνω ανεπιφύλακτα – και από εκεί και πέρα ήταν η αρχή για ένα πολύ μεγάλο ταξίδι.

Σε όλη αυτή τη διαδικασία κατάλαβα ότι όλο το παιχνίδι της ζωής παίζεται σε υποσυνείδητο επίπεδο. Κι αυτό για έναν λόγο. Και ο λόγος είναι απλός και λογικός. Όταν προχωράω στον δρόμο και δω μια λακκούβα τι θα κάνω; Ή θα πάω δεξιά, ή αριστερά, ή θα πηδήξω πάνω από την λακκούβα. Τι γίνεται όμως αν αυτή η λακκούβα είναι κρυμμένη με νερό; Τότε δεν κινδυνεύω, γιατί δεν ξέρω ότι εκεί έχει λακκούβα;

Γι’ αυτό τον λόγο, το υποσυνείδητο είναι το πιο σημαντικό κομμάτι της ζωής μας. Για τον λόγο ότι είναι αυτό το μέρος της ζωής μας στο οποίο δεν έχουμε πρόσβαση και γι’ αυτό οι άνθρωποι καλούμαστε να αναπτύσσουμε τη συνειδητότητά μας μέρα με τη μέρα, μήνα με τον μήνα, προκειμένου να φωτίσουμε όλο και μεγαλύτερο μέρος από αυτή τη σκοτεινή πτυχή της ύπαρξής μας.

Η ερώτηση λοιπόν είναι η εξής: Υπάρχει κάποιος πιο απλός τρόπος, ένας καθημερινός τρόπος, που θα μπορούσαμε οι άνθρωποι να αποκτούμε επίγνωση στο τι συμβαίνει μέσα στο υποσυνείδητό μας άσχετα από τη δουλειά που θα κάνουμε;

Ναι, βέβαια, υπάρχει! Και ποιός είναι αυτός ο τρόπος; Παλιά έλεγαν “Εν αρχήν ο λόγος”. Να θυμάσαι ότι ο λόγος, τα λόγια, οι λέξεις, ο τρόπος που μιλάμε, είναι ο τρόπος που εκφράζουμε αυτό που υπάρχει μέσα μας. Ή αν θέλεις, είναι ένας τρόπος αυτός. Έτσι λοιπόν, αυτό που χρειάζεται να κάνουμε είναι να αρχίζουμε να αποκτούμε επίγνωση στο τι λέμε, πώς το λέμε.

Δεν θα ξεχάσω ποτέ κάποια στιγμή που ήμουν με έναν φίλο, και εκεί που μιλούσαμε γυρνάω και του λέω: “’Έχω αρνητικές εικόνες στο μυαλό μου από την παιδική μου ηλικία”. Και μου λέει: “Το παρατήρησες;”. Του λέω: “Τι;”. “Να..” μου λέει, “Άκου.. Τι είπες;”. Του απαντάω “Έχω αρνητικές εικόνες από την παιδική μου ηλικία”. “Αυτό σημαίνει ότι τις έχεις ακόμα μέσα στο μυαλό σου, έτσι δεν είναι;”

Το προσπέρασα εκείνη τη στιγμή, δεν μπορούσα να το καταλάβω πάρα πολύ καλά όταν μου το είπε. Γιατί είναι αυτή η συνειδητότητα που λέμε ότι κάποιες φορές απουσιάζει ή πρέπει να την βρούμε, να την αναπτύξουμε. Έτσι λοιπόν, συνεχίσαμε τη συζήτηση, τελείωσε η βόλτα μας, και συνειδητοποίησα ότι τελικά ναι μεν είχα δουλέψει με τον εαυτό μου, αλλά κάποια πράγματα από την παιδική ηλικία υπήρχαν ακόμα μέσα μου. Και επειδή ο εγκέφαλος ανταποκρίνεται στις εικόνες που έχουμε μέσα στο μυαλό μας, αν εμένα οι εικόνες μου ήταν αυτές της παιδικής ηλικίας, τότε τι κάνει ο εγκέφαλος; Ανταποκρίνεται σε αυτή την πραγματικότητα.

Έτσι λοιπόν, τι κατάλαβα; Κατάλαβα πως ένας τρόπος για να μπορώ να μαθαίνω τι συμβαίνει πραγματικά μέσα μου, και όχι τι νομίζω ότι συμβαίνει, είναι να αρχίσω να παρατηρώ τις λέξεις που λέω. Το πώς περιγράφω την πραγματικότητα. Τις φράσεις. Τον τόνο. Την ένταση. Το πώς εκπροσωπώ, μεταφέρω, αυτό που υπάρχει μέσα μου προς τα έξω.

Έτσι λοιπόν, τι χρειάζεται να κάνεις; Αυτό που χρειάζεται να κάνεις είναι να αρχίσεις να παρατηρείς τι λες και πώς το λες στην καθημερινότητά σου και θα δεις αν αυτό συμβαδίζει και κατά πόσο με αυτό που πραγματικά θα ήθελες στη ζωή σου. Εάν δεν συμβαδίζει, τότε φρόντισε να μην προσπερνάς αυτά που λες και τον τρόπο που τα λες αλλά να πας λίγο πιο βαθιά και να δεις ακριβώς τι συμβαίνει μέσα στα βάθη της καρδιάς σου.

Επίσης, μην ξεχάσεις το εξής: Ότι είσαι υπέροχος! Ότι πρέπει να αγαπάς τον εαυτό σου.. Και να ζεις με πάθος.

Ευλογημένοι αυτοί που αισθάνονται πολλά

Τα συναισθήματα μας οδηγούν στο κάλεσμα της καρδιάς μας

Νιώθω την λαχτάρα στα κόκκαλα μου για μέρη που δεν έχω πάει ποτέ και για ανθρώπους που δεν έχω γνωρίσει ποτέ.

Έχω ερωτευτεί αγνώστους, στο δευτερόλεπτο που τα μάτια μας συναντήθηκαν καθώς περάσαμε ο ένας δίπλα στον άλλον. Έχω νιώσει την καρδιά μου να σπάει σε ένα εκατομμύριο μικροσκοπικά κομμάτια, να πηγαίνουν στον ουρανό, να διασκορπίζονται από τον άνεμο των ανείπωτων λέξεων και τα έχω ξανακολλήσει μαλακά πίσω ξανά και ξανά.

Έχω αφήσει το πάθος να με γονατίσει, την πεινασμένη πυρκαγιά του να καταστρέψει τα δάση της καρδιάς μου. Έχω κοιτάξει βαθιά την άβυσσο της δικής μου κενότητας και την γέμισα με κρασί και σημειώσεις, γραμμένες με το μελάνι της ψυχής μου.

Έχω αφήσει τους ωκεανούς να καταρρεύσουν στα μάγουλα μου, για να με καθαρίσουν και να με θεραπεύσουν με τα ζεστά, αλμυρά παλιρροιακά κύματα της απελευθέρωσης. Έχω φωτιστεί από την ίριδα κάθε πόρου και ανακάλυψα τις σκοτεινές, ιερές γωνίες του εαυτού μου, γεμάτες με παλιούς φόβους και πληγές, σαν σκονισμένα οστά.

Έχω χορέψει όλη τη νύχτα με τις σκιές μου και έχω φωτίσει τον κόσμο με την αποφασιστικότητα του πνεύματος μου. Έχω αισθανθεί τη συλλογική ταλαιπωρία κάθε όντος που έχει ζήσει ποτέ και γνωρίζω τη σιωπηλή γαλήνη που βρίσκεται στην ακινησία από τα παλιά δάση.

Έχω κρατήσει τον κόσμο στο στήθος μου και έχω κλάψει γι' αυτόν. Τον έχω αγαπήσει, έχω γελάσει μαζί του και έχω χαθεί μέσα του ταυτόχρονα.

Έχω αισθανθεί την καυτερή μαχαιριά της απόρριψης χωρίς να βλέπω ή να ακούω και έχω απαντήσει επεκτείνοντας την καρδιά μου για να αγκαλιάσω το σύμπαν και όλα τα αστέρια. Έχω γνωρίσει την απεριόριστη ελευθερία πέρα από το φόβο και έχω παλέψει με τους λύκους της αυτό-αμφισβήτησης μέχρι θανάτου.

Έχω χορέψει όλη τη νύχτα με τις σκιές μου.
Έχω αναπνεύσει στον κόσμο και σε όλη του την αθώα μαγεία με λεπτή τρυφερότητα. Έχω κολυμπήσει στις θάλασσες της αγάπης, τόσο βαθιά και τόσο άγρια που σχεδόν πνίγηκα.

Καμία μέρα δεν περνά χωρίς να μην σκιρτήσει η καρδιά μου

Νιώθω τα πάντα. Συνέχεια. Καμιά μέρα δεν περνά χωρίς να μην σκιρτήσει η καρδιά μου για τον έναν λόγο ή για τον άλλον.

Ακούγεται εξαντλητικό, και μπορεί να είναι, αλλά είναι το μόνο που έχω γνωρίσει ποτέ. Για μένα, το συναίσθημα είναι η πιο αληθινή από όλες τις εμπειρίες μου, επειδή είναι μια φυσική έκφραση του ότι είσαι ζωντανός. Με το να πάλλεσαι συνεχώς με ερεθίσματα, να δονείσαι σε διάφορες συχνότητες, ζεις την απόδειξη της ύπαρξης σου.

Πιστεύω πως η ζωή μετράται στην ικανότητα μας να αισθανόμαστε. Όσο πιο βαθιά και ακατέργαστα είναι τα συναισθήματα τόσο πιο αυθεντικά ζούμε. Τα δάκρυα θα ρέουν και οι καρδιές θα σπάσουν. Η θλίψη θα μας βυθίσει και το στομάχι μας θα κοπεί. Οι οργές θα κάψουν και το πάθος θα μας ξεπεράσει. Αυτός είναι ο τρόπος κατασκευής μας. Ίσως είναι ο τρόπος του σώματος να μας υπενθυμίζει ότι είμαστε ζωντανοί.

Αν ο Ουώλτ Ουίτμαν περιέχει πλήθη, τότε εγώ περιέχω άπειρους γαλαξίες, υπερκαινοφανείς αστέρες και νεφελώματα. Νεκρά αστέρια και μαύρες τρύπες. Περιέχω τις ζωές όλων των προγόνων μου. Έχω φτιαχτεί από κάθε άνθρωπο που έχω γνωρίσει και έχω αγαπήσει για εκατομμύρια χρόνια από τότε που υπήρχαν οι ανθρώπινες καρδιές.

Το μυαλό μου είναι ένας μεγάλος ωκεανός. Οι διαθέσεις ανεβαίνουν και συρρικνώνονται σαν παλίρροιες με τον κύκλο της σελήνης. Η καρδιά μου είναι ένας μυστηριώδης οδηγός-σκοτεινός, δυνατός και γεμάτος.

Μερικές φορές κλαίω όταν προσπερνάω κάποιον στο δρόμο λόγω της θλίψης στα μάτια του. Μερικές φορές θέλω να πλησιάσω, να αγκαλιάσω κάποιο άτομο που έχει αισθανθεί όπως και 'γω και να του δώσω ένα κομμάτι από μένα, ώστε να αισθάνεται λιγότερο μόνος.

Τα συναισθήματα μπορούν να είναι οι αξιόπιστοι οδηγοί μας

Η ζωή είναι προκλητική, αλλά όμορφη.

Ευλογημένοι εκείνοι που έχουν προσφέρει ένα κομμάτι της ψυχής τους στον κόσμο.

Τα συναισθήματα μας ανοίγουν στο σκοτάδι και στο φως μας. Μας εκθέτουν και μας τινάζουν. Μας καταστρέφουν και μας φτιάχνουν, αλλά τελικά μας απελευθερώνουν.

Κλείνοντας την καρδιά μας, αρνούμαστε οι ίδιοι την ευκαιρία να βιώσουμε τη ζωή σε όλη την ακατάστατη δόξα της. Σταματάμε την εξέλιξη μας προσποιούμενοι ότι είμαστε μικροί και πως δεν μας νοιάζει. Όταν στην πραγματικότητα μας νοιάζει. Μας νοιάζει πολύ, αλλά φοβόμαστε τόσο να το παραδεχτούμε.
«Δεν ψάχνω για αγιότητα, ιερότητα, αγνότητα. Αυτά τα πράγματα βρίσκονται μετά από αυτή τη ζωή, όχι σε αυτή τη ζωή. Αλλά σε αυτή τη ζωή αναζητώ να είμαι εντελώς άνθρωπος. Να αισθάνομαι, να δίνω, να παίρνω, να γελάω, να χάνομαι, να βρίσκομαι, να αγαπώ και να ποθώ, να είμαι τόσο άνθρωπος.» -C. Joybell C.

Μάθε τον εαυτό σου από μέσα προς τα έξω

Όταν αντιστεκόμαστε στο βάθος μας, αφήνουμε την δύναμη της ζωή μας να μαραθεί και να πεθάνει μέσα μας. Η δημιουργικότητα μας υποφέρει, οι σχέσεις μας υποφέρουν, μαραινόμαστε.

Ανοίγοντας την καρδιά μας και ακούγοντας την αλήθεια της, μπορούμε, και θα το κάνουμε, να απελευθερωθούμε. Το σώμα μας είναι ο μεγαλύτερος οδηγός μας. Μας δείχνει πράγματα που ποτέ δεν ξέραμε για τον εαυτό μας για τους άλλους. Εξηγεί σημαντικά μηνύματα με τρόπους που ποτέ δε θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε με λόγια.

Η αλήθεια που βρίσκεται μέσα μας, με τη μορφή διαίσθησης είναι ο πιο ισχυρός αγγελιοφόρος που θα γνωρίσετε ποτέ.

Το να νιώθεις τόσο βαθιά και τόσο συχνά, σημαίνει να γνωρίσεις τον εαυτό σου από μέσα προς τα έξω. Πόσο καλά γνωρίζουμε τον εαυτό μας; Πόσο πραγματικά αγαπάμε τον εαυτό μας;

Τα συναισθήματα είναι αυτά που κάνουν την ζωή να αξίζει.

Αυτά που μας εμπνέουν να συνεχίσουμε να αναζητούμε, να κινούμαστε και να συνεχίζουμε να δημιουργούμε. Είναι αυτά που μας ωθούν να συνεχίσουμε να αγαπάμε ακόμα και όταν χάνουμε τα πάντα. Τα συναισθήματα κοσμούν τις ψυχές μας και γεννούν τα όνειρα μας.

Αυτά τα συναισθήματα συνοδεύουν τα ταπεινά θαύματα της φύσης και τη δύναμη και την άνεση της εύρεσης συγγενικών συνδέσεων.

Τα βαθύτερα συναισθήματα είναι δώρο

Από αυτά τα συναισθήματα έχουμε φτιαχτεί. Κάτω από αυτό το δέρμα και αυτά τα κόκκαλα, αυτά τα συναισθήματα δημιουργήθηκαν για πρώτη φορά μέσα στα αστέρια και πέρασαν σε μας μέσα από το αίμα των αρχαίων σοφών. Μας συνδέουν μεταξύ μας με τα αόρατα νήματα των κοινών μας εμπειριών.

Όταν αφήνουμε τον εαυτό μας να αισθανθεί σιωπηλά και να μοιραστεί την εμπειρία, επιτρέπουμε στους άλλους να έχουν το θάρρος να βυθιστούν στα συναισθήματα τους με πιο αυθεντικό τρόπο και να εκφραστούν χωρίς ντροπή.

Τα βαθύτερα συναισθήματα είναι δώρο. Έχουν την ικανότητα να μας μεταμορφώσουν αν ακολουθήσουμε τη σοφία τους. Αφήστε τον εαυτό σας να αισθανθεί μέσα από τον πυρήνα σας, με την καρδιά σας και αφήστε τον εαυτό σας να μετακινηθεί.

Τα συναισθήματα που νιώθουμε τόσο συχνά, είναι η σύνδεση μας με το θεϊκό και ολοκληρωτικά με τον εαυτό μας. Αφήστε τα να σας καθαρίσουν σαν κύματα. Αφήστε τα να σας θεραπεύσουν. Αφήστε τα να σας σπάσουν και να σας φτιάξουν.

Αφήστε τα να σας δείξουν ποιος είστε και στη συνέχεια αφήστε να σας αφήσουν ελεύθερους.

Εσύ έχεις χώρο γι’ αυτά που προσπαθείς να μάθεις;

Ο άνθρωπος έφτασε στο μαγαζί του Μπάντγουιν, του σοφού, και του είπε:
«Έχω διαβάσει πολύ κι έχω βρεθεί με πολλούς ανθρώπους, σοφούς και φωτισμένους. Πιστεύω πως μπόρεσα να συγκρατήσω όλη αυτή τη γνώση που πέρασε απ΄ τα χέρια μου κι αυτή που οι δάσκαλοί μου μου άφησαν. Σήμερα πιστεύω ότι μόνο εσύ μπορείς να μου δείξεις τη συνέχεια. Είμαι βέβαιος ότι, αν με δεχτείς για μαθητή σου, μπορώ να συμπληρώσω αυτά που ξέρω με τα λίγα ή τα πολλά που μου λείπουν».

Ο δάσκαλος Μπάντγουιν του είπε:
«Πάντα είμαι διατεθειμένος να μοιραστώ όσα ξέρω. Ας πιούμε λίγο τσάι πριν αρχίσουμε το πρώτο μας μάθημα».

Ο δάσκαλος σηκώθηκε κι έφερε δύο πανέμορφα πορσελάνινα φλιτζάνια μισογεμάτα με τσάι και μια χάλκινη κανατούλα, απ’ όπου άχνιζε το αρωματικό αφέψημα.

Ο μαθητής άρπαξε ένα από τα φλιτζάνια κι ο δάσκαλος έπιασε την τσαγιέρα και την έγειρε, για να προσθέσει τσάι στο φλιτζάνι του.

Το υγρό δεν άργησε να ανέβει ως το χείλος της πορσελάνης, αλλά ο δάσκαλος δεν έδειξε να το προσέχει. Ο Μπάντγουιν συνέχιζε να ρίχνει τσάι στο φλιτζάνι το οποίο, αφού ξεχείλισε και γέμισε το πιατάκι που κρατούσε ο μαθητής, άρχισε να στάζει και στο χαλί του μαγαζιού. Τότε ήταν που ο μαθητής πήρε το θάρρος να επιστήσει την προσοχή του δασκάλου:
«Μπάντγουιν» του είπε, «μη ρίχνεις άλλο τσάι, το φλιτζάνι είναι γεμάτο, δε χωράει άλλο…»

Χαίρομαι που το προσέχεις,» είπε ο δάσκαλος, «στο φλιτζάνι δεν έχει χώρο γι΄άλλο τσάι. Εσύ, έχεις χώρο γι’αυτά που προσπαθείς να μάθεις μαζί μου;» και συνέχισε: «Αν είσαι διαθετειμένος να αφομοιώσεις πραγματικά ό,τι μάθεις, το φλυτζάνι σου, θα πρέπει να εγκαταλείπεις αυτό που γέμιζε το μυαλό σου, αυτό που γνωρίζεις, χωρίς καν να ξέρεις τι θα πάρει τη θέση του.»

Σχεδιάστε μια καλύτερη κοινωνία

Ο Τζον Ρολς (1921-2002), ένας μετριοπαθής, ήσυχος καθηγητής στο Χάρβαρντ, έγραφε ένα βιβλίο που άλλαξε τον τρόπο που κάποιοι σκέφτονταν αυτά τα ζητήματα. Έχει τίτλο Θεωρία -της δικαιοσύνης (1971) και είναι αποτέλεσμα είκοσι ετών στοχασμού. Είναι βέβαια το βιβλίο ενός καθηγητή, γραμμένο για άλλους καθηγητές σε ένα μάλλον στεγνό ακαδημαϊκό ύφος. Ωστόσο, σε αντίθεση με τα περισσότερα παρόμοια βιβλία δεν έμεινε σκονισμένο σε κάποια βιβλιοθήκη – καμία σχέση. Έγινε μπεστ σέλερ. Από μια άποψη, είναι εκπληκτικό το πόσοι άνθρωποι το διάβασαν. Αλλά οι βασικές ιδέες του έχουν τόσο ενδιαφέρον, ώστε αμέσως θεωρήθηκε ως ένα από τα πιο επιδραστικά βιβλία του 20ού αιώνα, που το διάβασαν φιλόσοφοι, νομικοί, πολιτικοί και πολλοί άλλοι — κάτι που ο ίδιος ο Ρολς δεν είχε ονειρευτεί ποτέ.

Φανταστείτε πως πρέπει να σχεδιάσετε μια νέα και καλύτερη κοινωνία. Ένα ζήτημα θα ήταν «Ποιος παίρνει τι». Αν ζείτε σε μια όμορφη έπαυλη με εσωτερική πισίνα και υπηρέτες και έχετε ένα ιδιωτικό τζετ που μπορεί να σας μεταφέρει αστραπιαία σε ένα τροπικό νησί, μπορεί κάλλιστα να επινοήσετε έναν κόσμο όπου κάποιοι είναι πολύ πλούσιοι -ίσως αυτοί που εργάζονται σκληρότερα- και κάποιοι πολύ φτωχότεροι. Αν τώρα ζείτε σε κατάσταση φτώχειας, πιθανόν θα σχεδιάσετε μια κοινωνία όπου κανείς δεν επιτρέπεται να είναι ζάπλουτος, μια κοινωνία όπου ο καθένας παίρνει ένα ίσο μερίδιο απ’ όσα είναι διαθέσιμα: δεν επιτρέπονται τα ιδιωτικά τζετ και υπάρχουν καλύτερες ευκαιρίες για τους άτυχους ανθρώπους. Η ανθρώπινη φύση είναι κάπως έτσι: οι άνθρωποι τείνουν να σκέφτονται τη δική τους θέση όταν περιγράφουν έναν καλύτερο κόσμο, ανεξάρτητα από το αν το συνειδητοποιούν. Αυτές οι προκαταλήψεις και η μεροληψία διαστρεβλώνουν τον πολιτικό στοχασμό.

Η ιδιοφυής κίνηση του Ρολς ήταν η επινόηση ενός νοητικού πειράματος -το ονόμασε «Πρωταρχική Θέση»- που υποβαθμίζει τη σημασία κάποιων εγωιστικών προκαταλήψεών μας. Η κεντρική του ιδέα είναι πολύ απλή: σχεδιάστε μια καλύτερη κοινωνία αλλά κάντε το δίχως να γνωρίζετε ποια θέση θα έχετε σε αυτή την κοινωνία. Δε θα ξέρετε αν θα είστε πλούσιος, φτωχός, με κάποια ανικανότητα, όμορφος, άνδρας, γυναίκα, άσχημος, έξυπνος ή βραδύνους, ταλαντούχος ή ατάλαντος, ομοφυλόφιλος, αμφιφυλόφιλος ή ετεροφυλόφιλος. Ο Ρολς πιστεύει πως θα επιλέξετε δικαιότερες αρχές πίσω από αυτό το φανταστικό «πέπλο της άγνοιας», επειδή δε θα ξέρετε που θα καταλήξετε, τι είδους άτομο θα είστε. Από αυτό το απλό τέχνασμα της επιλογής δίχως γνώση της θέσης σας, ο Ρολς ανέπτυξε τη θεωρία του για τη δικαιοσύνη. Αυτή βασιζόταν σε δυο αρχές που πίστευε πως όλοι οι λογικοί άνθρωποι θα αποδέχονται, τις αρχές της ελευθερίας και της ισότητας.

Η πρώτη αρχή είναι η Αρχή της Ελευθερίας.
Σύμφωνα με αυτή, όλοι έχουν το δικαίωμα σε ένα εύρος βασικών ελευθεριών που δεν πρέπει να τους αφαιρούνται, όπως η ελευθερία της πίστης, η ελευθερία να ψηφίζουν τους ηγέτες τους και η εκτεταμένη ελευθερία της έκφρασης. Παρ’ ότι ο περιορισμός κάποιων από αυτές τις ελευθερίες θα βελτίωνε τη ζωή της πλειονότητας των ανθρώπων, όπως πίστευε ο Ρολς, ήταν τόσο σημαντικές, ώστε οι ελευθερίες θα πρέπει να προστατεύονται πάνω απ’ όλα. Όπως όλοι οι φιλελεύθεροι, ο Ρολς έδινε ιδιαίτερη αξία στις βασικές ελευθερίες, θεωρώντας ότι όλοι είχαν δικαίωμα σε αυτές και ότι κανείς δεν πρέπει να τους τις αφαιρεί.

Η δεύτερη αρχή του Ρολς, η Αρχή της Διαφοράς, αφορά την ισότητα.
Η κοινωνία πρέπει να οργανώνεται έτσι, ώστε να δίνει περισσότερο πλούτο και ευκαιρίες στους πιο μειονεκτικούς. Αν οι άνθρωποι λαμβάνουν διαφορετικά ποσά χρημάτων, τότε αυτή η ανισότητα επιτρέπεται μόνο αν βοηθά άμεσα όσους βρίσκονται στη χειρότερη κατάσταση. Ένας τραπεζίτης μπορεί να παίρνει δέκα χιλιάδες φορές περισσότερα από τον χαμηλότερα αμειβόμενο εργάτη μόνο αν ο χαμηλότερα αμειβόμενος εργάτης ωφελείται άμεσα και λαμβάνει ένα αυξημένο ποσό χρημάτων που δε θα έπαιρνε αν ο τραπεζίτης πληρωνόταν λιγότερο. Ο Ρολς πιστεύει πως αυτός είναι ένας κόσμος που οι λογικοί άνθρωποι θα επέλεγαν, εφόσον δε γνώριζαν αν οι ίδιοι θα ήταν πλούσιοι ή φτωχοί.

Πριν από τον Ρολς, οι φιλόσοφοι και οι πολιτικοί που σκέφτονταν τι πρέπει να παίρνει ποιος υποστήριζαν συχνά μια κατάσταση που θα επέφερε τον υψηλότερο μέσο πλούτο. Αυτό σημαίνει πως κάποιοι θα ήταν ζάπλουτοι, κάποιοι ευκατάστατοι και κάποιοι πάμφτωχοι. Αλλά για τον Ρολς μια τέτοια κατάσταση είναι χειρότερη από την κατάσταση όπου δεν υπάρχουν ζάπλουτοι, αλλά όλοι έχουν ένα κάπως πιο ίσο μερίδιο ακόμα και αν ο μέσος πλούτος ήταν χαμηλότερος.

Αυτή είναι μια προκλητική ιδέα, ιδίως για όσους μπορούν να λαμβάνουν υψηλούς μισθούς στον κόσμο έτσι όπως αυτός είναι. Ο Ρόμπερτ Νόζικ (1938-2002), ένας άλλος σημαντικός Αμερικανός πολιτικός φιλόσοφος, πιο δεξιός πολιτικά από τον Ρολς, την αμφισβήτησε. Ασφαλώς οι φίλαθλοι που θα πήγαιναν να παρακολουθήσουν έναν εκπληκτικό μπασκετμπολίστα πρέπει να είναι ελεύθεροι να δίνουν ένα μικρό μέρος του εισιτηρίου σε αυτό τον παίκτη. Είναι δικαίωμά τους να ξοδεύουν έτσι τα χρήματά τους. Και αν εκατομμύρια πήγαιναν να τον παρακολουθήσουν, τότε ο αθλητής- δίκαια, κατά τον Νόζικ- θα κέρδιζε εκατομμύρια δολάρια. Ο Ρολς διαφωνούσε τελείως με αυτή την άποψη. Τα εισοδήματα του μπασκετμπολίστα δε θα έπρεπε να αυξάνονται σε τόσο υψηλά επίπεδα, υποστήριζε ο Ρολς, εκτός αν οι φτωχότεροι γίνονται πλουσιότεροι ως αποτέλεσμα αυτής της συμφωνίας. Ο Ρολς πίστευε, κατά τρόπο αμφιλεγόμενο, ότι ένας προικισμένος αθλητής ή ένας ιδιοφυής άνθρωπος δεν αποκτά αυτομάτως το δικαίωμα σε υψηλότερα εισοδήματα. Κι αυτό εν μέρει επειδή η αθλητική ικανότητα, όπως και η υψηλή ευφυΐα, είναι αποτέλεσμα τύχης. Δε δικαιούστε περισσότερα απλώς επειδή είχατε την τύχη να είστε ένας γρήγορος δρομέας ή ένας σπουδαίος ποδοσφαιριστής, ή αν είστε ιδιοφυής. Το αθλητικό ταλέντο ή η ευφυΐα είναι το αποτέλεσμα της νίκης στη «φυσική λοταρία». Πολλοί διαφωνούν σφοδρά με τον Ρολς και νιώθουν πως η υπεροχή πρέπει να επιβραβεύεται. Όμως ο Ρολς πίστευε πως δεν υπάρχει αυτόματη συσχέτιση ανάμεσα στο να είμαστε καλοί σε κάτι και στο να αξίζουμε περισσότερα.

Τι θα συνέβαινε όμως αν πίσω από το πέπλο της άγνοιας κάποιοι προτιμούσαν να το ρισκάρουν; Αν δηλαδή πίστευαν πως η ζωή είναι μια λοταρία και ήθελαν να εξασφαλίσουν ότι υπάρχουν μερικές πολύ γοητευτικές θέσεις στην κοινωνία για να τις καταλάβουν; Πιθανόν οι τζογαδόροι θα έπαιρναν το ρίσκο να καταλήξουν φτωχοί αν είχαν την ευκαιρία να γίνουν τρομερά πλούσιοι. Έτσι, θα προτιμούσαν έναν κόσμο με μεγαλύτερο εύρος οικονομικών δυνατοτήτων από εκείνον που περιέγραψε ο Ρολς. Ο Ρολς πίστευε πως οι λογικοί άνθρωποι δε θα ήθελαν να ρισκάρουν τη ζωή τους με αυτό τον τρόπο. Εδώ, μπορεί να έκανε λάθος.

Ο σοφός ο άνθρωπος ποτέ του δε γίνεται υπερόπτης

Ο Θαλής όμως δεν έλεγε να σηκωθεί από εκεί όπου καθόταν, στη μεγάλη πέτρα κάτω από ίσκιο του γεροπλάτανου. Ήταν βυθισμένος στους συλλογισμούς του. Σκεφτόταν όσα είχαν συμβεί τη μέρα που πέρασε, σκεφτόταν τι έπρεπε να κάνει με τον τρίποδα.

Τα άστρα ήταν οι καλύτεροι φίλοι του Θαλή. Από τότε που έμαθε να διαβάζει τα μυστικά τους, τα αστέρια τον ένιωθαν σαν να ήταν κι εκείνος ένα άστρο ανάμεσα τους. Σαν να ήταν δικός τους. Κάτω από το νυχτερινό στερέωμα πήρε ο Θαλής την απόφασή του.

Είχε κι εκείνος γνωρίσει στη ζωή του πολλούς σοφούς ανθρώπους εκτός από τον εαυτό του. Εύκολο δεν ήταν να κρίνει ποιος ήταν ανάμεσά τους ο σοφότερος. Θυμήθηκε όμως τότε ένα λόγο που είχε ακούσει από έναν από τους σοφούς ανθρώπους τους οποίους είχε τύχει να συναντήσει στο παρελθόν.

Ήταν αυτός εδώ ο λόγος που είχε ακούσει ο Θαλής από το Βίαντα, που ζούσε στην Πριήνη:

«Ο σοφός ο άνθρωπος ποτέ του δε γίνεται υπερόπτης. Η σοφία, κι ας μην είναι υλικό αγαθό, είναι το πιο σημαντικό εφόδιο για το πιο σημαντικό ταξίδι: για το ταξίδι του ανθρώπου από τη νεότητα ως τα γηρατειά».

Ο πιο σοφός απ’όλους

Μέτρο της ζωής είναι η σπουδαιότητα και όχι η χρονική διάρκειά της

ΠΑΡΑΜΥΘΗΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣ ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΝ (απόσπασμα)

Γενικά, ο καθένας θα έπρεπε να έχει την πεποίθηση, αν εξετάσει σοβαρά τα πράγματα και από μόνος του και μαζί με άλλον, ότι η άριστη ζωή δεν είναι η πιο μακροχρόνια αλλά η πιο σπουδαία.

Δεν επαινείται άλλωστε εκείνος που έπαιξε περισσότερη μουσική ή εκφώνησε περισσότερους λόγους ή κυβέρνησε περισσότερα πλοία αλλά εκείνος που έχει κάνει τα παραπάνω με εξαιρετικό τρόπο. Δεν πρέπει, δηλαδή, να υπολογίζουμε τη σπουδαιότητα με τη χρονική διάρκεια αλλά με την αξία και την κατάλληλη συμμετρία.

Αυτά θεωρούνται αποδείξεις καλοτυχίας και θεϊκής εύνοιας. Για τον λόγο αυτό, πάντως, οι ποιητές μας παραδίδουν για τους μεγαλύτερους και θεϊκής καταγωγής ήρωες ότι αφήνουν αυτή τη ζωή προτού γεράσουν, όπως για εκείνον,

που ο ασπιδοφόρος Δίας και ο Απόλλων
πολύ τον αγαπούσαν
με κάθε λογής αγάπη· αυτός δεν έφτασε στων γηρατειών
το κατώφλι (ΟΜΗΡΟΣ)

Σε όλες τις περιπτώσεις δηλαδή θεωρούμε ανώτερη την καλή χρήση του χρόνου παρά τα καλά γεράματα.

Και από τα φυτά, εξάλλου, καλύτερα είναι εκείνα που σε μικρό χρονικό διάστημα δίνουν τις περισσότερες σοδειές, και από τα ζώα εκείνα που σε μικρό χρονικό διάστημα μας δίνουν τη μεγαλύτερη ωφέλεια για τη ζωή μας. Οι όροι “πολύ” και “λίγο” σε σχέση με τον χρόνο φαίνεται να μην έχουν διαφορά, αν στρέψουμε το βλέμμα μας προς την αιωνιότητα.

Μια χιλιετία ή και δέκα χιλιετίες, σύμφωνα με τον Σιμωνίδη, δεν είναι παρά μια ανεπαίσθητη στιγμή του χρόνου ή μάλλον ένα ελάχιστο μόριο της στιγμής.

Υπάρχουν όπως λένε στις ακτές του Πόντου κάποια πλάσματα που ζουν μόνο μια μέρα· γεννιούνται το πρωί, φτάνουν στην ακμή τους το μεσημέρι και κατά το βράδυ γερνούν και η ζωή τους τελειώνει. Αν λοιπόν κι αυτά τα πλάσματα είχαν μέσα τους ανθρώπινη ψυχή και σκέψη, δεν θα είχαν και κείνα το ίδιο συναίσθημα που κυριαρχεί και σε μας και δεν θα τους συνέβαινε το ίδιο, προφανώς, ώστε όσα πεθαίνουν πριν από το μεσημέρι να προκαλούν θρήνους και δάκρυα, ενώ εκείνα που ζουν ολόκληρη τη μέρα θα μακαρίζονταν;

Μέτρο της ζωής είναι η σπουδαιότητα και όχι η χρονική διάρκειά της.

Πρέπει να θεωρούμε μάταιες και ανόητες τις αναφωνήσεις του είδους: “Μα δεν θα έπρεπε να τον πάρει τόσο νέο!”

Ποιος μπορεί να πει τι έπρεπε; Πολλά μάλιστα άλλα πράγματα, για τα οποία θα μπορούσε να πει κάποιος ότι “δεν έπρεπε να γίνουν”, έγιναν, γίνονται και θα συνεχίσουν να γίνονται.

Δεν είμαστε στον κόσμο τούτο για να θέσουμε νόμους, αλλά για να υπακούμε στις εντολές των θεών που κυβερνούν τα πάντα και στους ορισμούς της ειμαρμένης και της πρόνοιας.

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, ΗΘΙΚΑ

Αυτό συμβαίνει με τα προσωπεία

Αυτό συμβαίνει με τα προσωπεία. Την ενέργεια που ξοδεύουμε για να κρύψουμε την αλήθεια δεν μπορούμε να την χρησιμοποιήσουμε για να ζήσουμε τη ζωή μας – πόσο μάλλον για να τη ζήσουμε ευτυχείς.

Αυτή η φθορά προκαλεί τη χρόνια ενόχληση του ανικανοποίητου και οδηγεί πάντα σε μια συμπεριφορά τοξική και αυτοκαταστροφική, που πολλές φορές παίρνει μορφή ασθένειας (σωματικής ή ψυχικής), η οποία μπορεί να εκδηλωθεί με μια βίαιη έκρηξη, ακατανόητη για όλους.

Μετά απ’ όλα αυτά, δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε ότι ο πνευματικός δρόμος – μια πορεία που σχεδιάστηκε για να μας οδηγήσει στον πυρήνα της ύπαρξή μας – μπορεί να λειτουργήσει ως φάρμακο ή ακόμη και ως μέσο προστασίας από τέτοιες διαδικασίες.

Είναι πολύ δύσκολο – σχεδόν αδύνατον – να παραμείνουμε υγιείς όταν ζούμε “ανειλικρινώς”, κι αν αυτό ισχύει για το πνευματικό επίπεδο, ισχύει ακόμη περισσότερο για το ψυχικό.

Η ψυχή μας ανοίγει, μας αποδέχεται και βρίσκει γιατρειά όταν κάνει πέρα τις τεχνικές πόζες και τους ψεύτικους ρόλους.

Γιατί σε ξελογιάζουν οι δαιμονισμένες; Δε σου φτάνω εγώ;

Ήτανε μια φορά, μάτια μου, που η Ήρα και ο Δίας μέσα στα γελαστά δωμάτια της έπαυλής τους ήπιανε άφθονο το φαλέρνο κρασί, φτάσανε στο τσακίρικο κέφι, και πιάσανε τις αθιβολές.

Απάνου λοιπόν στα κανάκια και στα παιχνίδια, αυτό που το λέμε προσάναμμα της φωτιάς, ή το κυνήγι της πέρδικας από το μερακλή αβτζή, γυρίζει η Ήρα και λαλεί στο θεϊκό εραστή της:

— Καλός και περίκαλος είσαι, άντρα μου και παλικαρά μου. Και κάθε φορά που τυλίγεις το κορμί μου με την κομμένη ανάσα σου, αστράφτει και βροντάει, να καταποντιστεί ο Όλυμπος. Αλλά μου κάνεις πολλές μουρνταριές.
— Για πες, για πες! της λέει ο παμπόνηρος.
— Να! του διαμαρτύρεται η Ήρα. Δεν είναι ν’ απαντήσεις έμορφο θηλυκό στη γης, και να μην παλαβώσεις. Και δεν ησυχάζεις, αν δεν της κόψεις το λωτό. Από τα σαράντα κύματα τις περνάς. Όσο να λιγοθυμίσουν. Θα σου μείνει στα χέρια καμια μέρα καμία.
— Μη μου πεις πως ξέρεις και ονόματα;
— Απλώς ονόματα! και πούθε ν’ αρχίσω. Πρώτη εκείνη η μεθυσμένη Σεμέλη. Άλλοτε να λειώνεις το σταφύλι της να το πίνεις κρασί, άλλοτε φορώντας τις προβιές του τίγρη να την ξεσκίζεις ελαφάκι στις λόχμες του Κιθαιρώνα.

Ύστερα η απαλή Λητώ η καλλίζωνη. Εμ τί ‘ναι τούτη! Προτού λύσεις τη ζώνη της τρέμει και σπαρταρά σα μισοσκοτωμένο πουλί.

Και για τη Λήδα, που χάνεται να της λες παραμύθια; Και δε χορταίνεις, κάτου στα νερά και τα καλάμια του Ευρώτα, να τυλίγεσαι στους μηρούς της με το λαιμό του κύκνου.

Να σου είπω και για την Αλκμήνη; Εκείνη τη δαγκανιάρα με το αγορίστικο σώμα.

Ή για την αρκουδίτσα Καλλιστώ; Πώς μουγκρίζει τις νύχτες στα όρη της Αρκαδίας. Ως του Βορά το παραθύρι και το Βοράστρι ανεβαίνουν και χάνονται τα βογγητά της.

Ή για την αχόρταγη Ιώ τη λυσάρα; Ακόμη αποκρατά η αχώ από τις φωνές και τα χάι της, στον Καύκασο και στις ακτές της Λιβύης. Θέλεις κι άλλες;

— Σιώπα, να σε χαρώ! της λέει ο Δίας, και της έκλεισε τρυφερά το στόμα.
— Γιατί τα χάνεις; Γιατί σε ξελογιάζουν οι δαιμονισμένες; Δε σου φτάνω εγώ;
— Στάσου, τρυγόνα μου, λίγο να ξαποστάσω. Μου φτάνεις, αλλά δε μου περισσεύεις!
— Μη με φουρκίζεις. Γιατί Θα σε πληρώσω με το ίδιο χρυσάφι.
— Δε σου πρέπει. Κι άκου που ξέρω. Αν καμιά φορά σ’ απατώ, το κάνω για να παίρνω το δικό μου.
— Ποιο δικό σου;
— Να! το κάνω για να ισορροπώ τα πράγματα, και να κρατώ την τάξη. Αφήνω που και πάλι εγώ είμαι αποκάτου.
— Μα τι λες τώρα; Να με τρελάνεις βάλθηκες;
— Όχι. Το πράγμα είναι απλό, της λέει ο Δίας. Κάθε φορά που σμίγούμε, η συμμετοχή μας στο ερωτικό αγαθό είναι άνιση. Γιατί εσύ παίρνεις το πολύ, κι εγώ το λίγο. Έτσι τα ‘χει κανονισμένα η φύση.

Η Ήρα βουρλίστηκε.
— Μη με τρελαίνεις, θείο τραγί. Που το παίζεις τώρα και θύμα! Πιαστήκανε και μαλώνανε. Και δεν έβρισκαν άκρη. Ένας καυγάς στον ουρανό με βροντές και αστροπελέκια αλαλιάζει πατοθέμελα τη γη. Και ξαφνικά ο Δίας εγέλασε χαρούμενα, ξαστέρωσε η φύση, και έγνεψε στην Ήρα να ηρεμήσει.
— Θα σου δείξω πως το δίκιο είναι με μένα, της είπε. Φώναξε έναν τρίτο να μας λύσει τη διαφορά.
— Άλλο και τούτο! του κάνει η Ήρα. Και ποια μουρλή γυναίκα θα βρεθεί να υπογράψει τις μουρνταριές σας; Και ποιος χαΐνης άντρας δε θα ‘λεγε ναι στις απιστίες σας; Που δε θα ‘δίνε το πιστοποιητικό νομιμότητας; Σε τέτοια δίκη δεν υπάρχει δικαστής. ΄Ολες οι γυναίκες είναι με το μέρος μου. Όλοι οι άντρες θα ‘ναι με το μέρος σου.
— Άκου, κανάρι μου, της λέει τρυφερά ο Δίας. ο θεϊκός σου σύντροφος που όλα τα γνωρίζει, θα δώσει λύση. Θα κράξουμε ένανε, που τα ‘χει γνωρίσει και τα δύο. Τον Τειρεσία, λέω.
— Τον Τειρεσία;
— Ναι. Τον Τειρεσία με τα μαστάρια. Και της είπε την ιστορία του Τειρεσία.
— Ο Τειρεσίας, που λες, είναι ο μόνος που αγκάλιασε σαν άντρας, και μαζί αγκαλιάστηκε σα γυναίκα.

»Μια μέρα, καθώς περπατούσε στο λειβάδι, βλέπει δυο φίδια ζευγαρωμένα. Θέλεις από ξάφνιασμα. θέλεις από φόβο, χτυπά με το ραβδί του και τα χωρίζει. Διατάραξε μια ιερή στιγμή της φύσης. Επειδή διατάραξε μια ιερή στιγμή της φύσης, η φύση τον τιμωρεί. Αστραπιαία αλλάζει φύλο. Γίνεται γυναίκα. Εφτά χρόνους έζησε στην Κρήτη σα μια αδιαβόητη πόρνη.

»Απάνου στους εφτά χρόνους ξανασυναντά στην εξοχή τα φίδια ζευγαρωμένα. Θέλεις από ξάφνιασμα. θέλεις από φόβο, τα ξαναχτυπά με το ραβδί του και τα χωρίζει. Επειδή διατάραξε μια ιερή στιγμή της φύσης, η φύση τον τιμωρεί. Αστραπιαία αλλάζει φύλο. Ξαναγίνεται άντρας. Αυτόνε να καλέσουμε, να μας λύσει τη διαφορά.

Η Ήρα συμφωνεί.
— Φώναξέ τονε!
Έρχεται ο Τειρεσίας. Στέκεται δειλά εμπροστά στους Παντοδύναμους.
— Πες μας, Τειρεσία! του λέει ο Δίας. Άντρας και γυναίκα εσύ, γνώρισες την ηδονή, και κατέχεις γνώση διπλή. Στη διάρκεια της ερωτικής σμίξης ποιος χαίρεται περισσότερο, η γυναίκα ή ο άντρας;
Ο Τειρεσίας εζάρωσε. Κατέβασε τα μάτια. Στράφηκε στην ‘Ηρα.
— Να ειπώ;
— Να ειπείς! αλλά την αλήθεια.
— Να μη με τιμωρήσετε!
— Όχι, του λέει η Ήρα. Φτάνει να ειπείς την αλήθεια.
Ο Τειρεσίας εθάρρεψε. Μίλησε.
— Πες μας τώρα για τη μετοχή των φύλων στον καρπό της ηδονής.
Εκεί ο Τειρεσίας εδίκασε:
— Από το δέκα μερίσματα του καρπού της ηδονής για τη γυναίκα προορίστηκαν τα εννέα, και για τον άντρα το ένα. «Δέκα μοιρών ουσών εννέα τερπέσθαι την γυναίκα, οιήν δε τον άνδρα».

Η Ήρα ν’ ακούσει τέτοια κρίση, έκαμε έτσι με το ωραίο της χέρι μπροστά στο πρόσωπο του Τειρεσία. Γιομάτη θυμό. Του επήρε ο αέρας και τον ετύφλωσε. Acterna damnavit lumina nocte1.

Και επειδή, όταν εδιάταζε θεός ποινή σε θνητό δεν ημπορούσε κανείς  τη σηκώσει, ας ήταν κι ο Δίας, ο γιος του Κρόνου για να πραΰνει τη συφορά, του ‘δωκε το μέσα φως. Να βλέπει με το νου το άδηλο μέλλον. Pro lumine adempto scire futura dedit2. Έτσι έγινε προφήτης ο Τειρεσίας.
------------------
1Δίκασε τα μάτια του σε αιώνια νύκτα.
2 Για το φως που του πήρε του ‘δωκε να γνωρίζει τα μέλλοντα.

Δεν υπάρχει πάθος που να ταράζει τόσο τη διαύγεια της κρίσης μας όσο η οργή

Μέσα από την οργή, τα λάθη μας φαίνονται μεγαλύτερα, όπως τα αντικείμενα στην ομίχλη. Όποιος πεινάει, ας φάει φαΐ· ποτέ όμως δεν πρέπει να πεινάει ούτε να διψάει, αν έχει σκοπό να επιβάλει τιμωρία.

[Ὡς γάρ δι’ ὁμίχλης τα σώματα, καί δι’ ὀργῆς τα πράγματα μείζονα φαίνεται… Τροφῇ μέν γάρ ὁ πεινῶν κατά φύσιν χρῆται, τιμωρία δέ ὁ μή πεινῶν μηδέ διψῶν αὐτῆς, μηδέ ὥσπερ ὄψου πρός τό κολάσαι τοῦ θυμοῦ δεόμενος, ἀλλ’ ὅταν πορρωτάτω τοῦ ὀρέγεσθαι γένηται, προσάγων τόν λογισμόν ἀναγκαίως. (Πλούταρχος, Περί ἀοργησίας, ΧΙ)]

Ο Αρχύτας ο Ταραντίνος, επιστρέφοντας από έναν πόλεμο όπου ήταν στρατηγός, βρήκε τα πάντα άνω κάτω στο σπιτικό του και τα χωράφια του χέρσα από την κακή διαχείριση του επιστάτη του· και αφού έβαλε να τον φωνάξουν, του είπε: “Πήγαινε! Αν δεν ήμουν οργισμένος, θα σου άργαζα το τομάρι”!

Το ίδιο και ο Πλάτων: καθώς είχε κορώσει εναντίον ενός δούλου του, επιφόρτισε τον Σπεύσιππο να τον τιμωρήσει, με τη δικαιολογία πως δεν ήθελε να ασχοληθεί αυτός ο ίδιος με κάποιον που τον είχε θυμώσει.

Ο Χάριλλος ο Λακεδαιμόνιος είπε σε έναν είλωτα, που φερόταν με υπερβολική θρασύτητα κι αυθάδεια απέναντί του: “Μα τους Θεούς, αν δεν ήμουν θυμωμένος, θα σε έκανα να πεθάνεις ετούτη τη στιγμή κιόλας”. (ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ)

Ο θυμός είναι πάθος αυτάρεσκο και κολακεύει τον εαυτό του. Πόσες φορές, όταν είμαστε ταρακουνημένοι από λαθεμένη αιτία, αν έρθει κανείς να μας παρουσιάσει κάποια καλή απολογία ή δικαιολογία, χολωνόμαστε εναντίον της ίδιας της αλήθειας και της αθωότητας;

Συγκράτησα σχετικά ένα θαυμάσιο παράδειγμα της αρχαιότητας.
Ο Πίσων, άτομο κατά τα άλλα αξιοσημείωτης αρετής, εκνευρισμένος εναντίον ενός στρατιώτη του από το γεγονός ότι, όταν επέστρεψε μόνος από την κοπή χόρτου [για ζωοτροφές], δεν ήξερε να του δώσει λογαριασμό που είχε αφήσει ένα σύντροφό του, θεώρησε βέβαιο πως τον είχε σκοτώσει και μεμιάς τον καταδίκασε σε θάνατο. Την ώρα που ήταν στην κρεμάλα, να που φτάνει εκείνος ο χαμένος σύντροφος. Όλο το στράτευμα έκαμε μεγάλες χαρές και ύστερα από πλήθος χάδια και αγκαλιές των δύο συντρόφων, ο δήμιος οδηγεί τον έναν και τον άλλο μπροστά στον Πίσωνα, περιμένοντας όλη η ομήγυρη με βεβαιότητα πως αυτό θα του ήταν και εκείνου του ίδιου μεγάλη ευχαρίστηση. Συνέβη το ακριβώς αντίθετο: γιατί από αμηχανία και δυσαρέσκεια, η μανία του, που ήταν ακόμα ισχυρή, διπλασιάστηκε· και με ένα εύστροφο εύρημα, που το πάθος του του πρόσφερε ξαφνικά, όρισε και τους τρεις ένοχους, επειδή ένας τους είχε βρεθεί αθώος και έβαλε να τους στείλουν και τους τρεις στον άλλο κόσμο· τον πρώτο στρατιώτη, επειδή υπήρχε καταδικαστική απόφαση εναντίον του· τον δεύτερο που είχε χαθεί, επειδή ήταν αιτία του θανάτου του συντρόφου του· και τον δήμιο επειδή δεν είχε υπακούσει στη διαταγή που του είχε δοθεί.

Εκείνοι που έχουν να διαπραγματευθούν με γυναίκες ξεροκέφαλες, μπορεί να έχουν δοκιμάσει σε τι λύσσα πέφτουν, όταν αντιπαραθέτει κανείς στην ταραχή τους τη σιωπή και την κρυάδα και απαξιοί να συνδαυλίσει το θυμό τους.

Ο Φωκίων, μπροστά σε κάποιον που διέκοπτε τον λόγο του εκστομίζοντας τις χειρότερες ύβρεις, δεν έκαμε άλλο παρά να σωπαίνει και να του δίνει όλο το χρόνο να εξαντλήσει την οργή του· όταν αυτό έγινε, δίχως να αναφέρει αυτή τη διατάραξη, ξανάρχισε το λόγο του από το σημείο όπου τον είχε διακόψει. Δεν υπάρχει απόκριση τόσο δηκτική όσο μια τέτοια περιφρόνηση. (ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ)

Κατά τη γνώμη μου, δεν είναι καλή διαχείριση των υποθέσεών σου να τρώγεσαι εσωτερικά.
Η οργή χώνεται στο σώμα, όταν την κρύβουμε, όπως είπε ο Διογένης στον Δημοσθένη, ο οποίος, από φόβο μήπως τον δουν σε μια ταβέρνα, πήγαινε στο βάθος:

“Όσο πιο πολύ πηγαίνεις κατά πίσω, τόσο περισσότερο μπαίνεις βαθύτερα” (ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ)
Και θα προτιμούσα να φέρω στο φως τα πάθη μου παρά να τα κλωσάω σε βάρος μου· ατονούν, όταν ξεθυμαίνουν και όταν εκφράζονται· αξίζει περισσότερο η αιχμή τους να χώνεται προς τα έξω παρά να τη στρέφουμε εναντίον μας.

“Όλα τα κακά είναι ελαφρότερα, όταν είναι φανερά· και πιο ολέθρια, όταν κρύβονται υπό το μανδύα υγείας” (ΣΕΝΕΚΑΣ)

Νουθετώ τα μέλη της οικογένειάς μου που έχουν δικαίωμα να δείχνουν το θυμό τους: πρώτον, να είναι φειδωλοί στην οργή τους και να μην την σκορπίζουν όπως λάχει, γιατί αυτό εμποδίζει την αποτελεσματικότητά της και το βάρος της· η απερίσκεπτη και συνεχής φωνασκία γίνεται συνήθεια και κάνει τον καθένα να την περιφρονεί. Δεύτερον, να μην θυμώνουν καθόλου στον αέρα και να κοιτάζουν η επίπληξή τους να φτάνει σε εκείνον για τον οποίο παραπονούνται· γιατί συνήθως φωνάζουν πριν εκείνος βρεθεί μπροστά τους και συνεχίζουν να φωνάζουν έναν αιώνα μετά που έχει φύγει:

Η οξύθυμη παραφροσύνη κατά του εαυτού της στρέφεται (ΚΛΑΥΔΙΑΝΟΣ)

Τα βάζουν με τη σκιά τους και μεταφέρουν αυτή τη τρικυμία σε μέρη που ούτε τιμωρείται κανείς ούτε υποφέρει τις συνέπειες της, εκτός από όποιον δεν μπορεί να αντέξει το σαματά της φωνής τους. Ομοίως μέμφομαι εκείνους που προκαλούν και φουρτουνιάζουν σε καβγάδες, όπου δεν έχουν αντίπαλο.

Όταν θυμώνω, αυτό γίνεται όσο πιο σφοδρά, αλλά επίσης όσο πιο σύντομα και μυστικά μπορώ· χάνω για τα καλά την ψυχραιμία μου ταχύτατα και βίαια, όχι όμως με τέτοια ταραχή, ώστε να φτάνω στο σημείο να πετάω δώθε κείθε και δίχως επιλογή κάθε λογής υβριστικές λέξεις και να μην εξετάζω αν ρίχνω επιτήδεια τα βέλη μου, όπου κρίνω πως τραυματίζουν περισσότερο (γιατί δεν χρησιμοποιώ συνήθως παρά τη γλώσσα μου).

Η θύελλα προκαλείται μόνο από τη συρροή των θυμών, από τους οποίους ο ένας πρόθυμα γεννάει τον άλλο, ενώ και οι δυο τους δεν γεννιούνται την ίδια στιγμή.

Αφήνοντας κάθε οργή να πάρει το δρόμο της, τότε θα έχουμε πάντα ειρήνη. Χρήσιμη συνταγή, δύσκολη όμως να γίνει στην πράξη.

Η NASA αποκάλυψε το σχέδιο προστασίας της Γης από διαστημικές απειλές

Σχετική εικόναΤο σχέδιό της για την προστασία της Γης από αστεροειδείς που θα μπορούσαν να εξαφανίσουν ολόκληρες ηπείρους αποκάλυψε χθες η NASA.

Σύμφωνα με έκθεση που έδωσε στη δημοσιότητα σε συνεργασία με το Γραφείο Επιστήμης και Τεχνολογίας του Λευκού Οίκου και  άλλες αμερικανικές υπηρεσίες, είναι επείγουσα ανάγκη να αναπτυχθούν καλύτεροι τρόποι εντοπισμού των αστεροειδών. Όπως εκτιμάται θα χρειαστούν χρόνια μέχρις ότου κατασκευαστεί το διαστημόπλοιο που οι ειδικοί ελπίζουν ότι θα μπορεί να απομακρύνει τους αστεροειδείς από την πορεία τους προς τη Γη, αλλά αν γνωρίζουμε πότε πλησιάζει ένα τέτοιο ουράνιο σώμα τον πλανήτη μας, τουλάχιστον οι κάτοικοι θα έχουν τον χρόνο να απομακρυνθούν από την απειλούμενη περιοχή.

Μολονότι δεν έχουν εντοπιστεί μέχρι σήμερα αστεροειδείς, που να βρίσκονται σε τροχιά σύγκρουσης με τη Γη, η έκθεση των 18 σελίδων συνιστά ένα σημαντικό εργαλείο για την αντιμετώπιση μιας τέτοιας πιθανότητας μελλοντικά.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις εκατομμύρια αστεροειδείς βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο στο ηλιακό μας σύστημα, αλλά έως τώρα έχουν ανακαλυφθεί περίπου 15.000, ενώ κάθε εβδομάδα ανακαλύπτονται κατά μέσο όρο 30 νέοι, που μοιάζουν με μικρούς πλανήτες ή μεγάλους βράχους αναλόγως του μεγέθους τους.

Το τηλεσκόπιο VLT κάνει την πιο ακριβή δοκιμή της γενικής σχετικότητας του Αϊνστάιν εκτός του Γαλαξία

Χρησιμοποιώντας το όργανο MUSE στο Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο (VLT) της ESO στην Χιλή, μια ομάδα αστροφυσικών, με επικεφαλής τον Thomas Collett από το Πανεπιστήμιο του Πόρτσμουθ, υπολόγισε για πρώτη φορά τη μάζα του ESO 325-G004 (ένας γιγάντιος ελλειπτικός γαλαξίας που βρίσκεται στον αστερισμό του Κενταύρου, περίπου 465 εκατομμύρια έτη φωτός μακριά), μετρώντας την κίνηση των άστρων μέσα σε αυτόν τον κοντινό μας γαλαξία. Και από τη μάζα επιβεβαίωσαν τη Γενική Σχετικότητα.
 
Εικόνα του γειτονικού γαλαξία ESO 325-G004, με δεδομένα από το Hubble και το όργανο MUSE

Το MUSE μέτρησε την ταχύτητα των άστρων στο ESO 325-G004 για να παράγει τον χάρτη διασποράς της ταχύτητας, που επικαλύπτει την εικόνα του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble.  Η γνώση των ταχυτήτων των άστρων επέτρεψε στους αστρονόμους να υπολογίσουν τη μάζα του γαλαξία. Το ένθετο πάνω στην εικόνα δείχνει τον δακτύλιο Αϊνστάιν που προκύπτει από τη στρέβλωση του φωτός από μια πιο απομακρυσμένη πηγή, ενώ ο γαλαξίας ESO 325-004 παίζει το ρόλο του πιο κοντινού σε μας παρεμβαλλόμενου βαρυτικού φακού.
 
Με τα δεδομένα από το Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο μέτρησαν την ταχύτητα που κινούνται τα αστέρια στον ESO 325-G004, οπότε αυτό τους επέτρεψε να συμπεράνουν πόση μάζα πρέπει να υπάρχει στον γαλαξία για να συγκρατήσει αυτά τα αστέρια σε τροχιά.
 
Η ομάδα ήταν επίσης σε θέση να μετρήσει και μια άλλη πτυχή της βαρύτητας. Χρησιμοποιώντας το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble, παρατηρούν ότι ένας δακτύλιος Αϊνστάιν που προκύπτει από το φως από έναν μακρινό γαλαξία παραμορφώνεται από τον ενδιάμεσο ESO 325-G004, που παίζει το ρόλο του βαρυτικού φακού. Παρατηρώντας το δακτύλιον μέτρησαν οι αστρονόμοι πώς το φως, και επομένως ο χωροχρόνος, παραμορφώνεται από την τεράστια μάζα του γειτονικού μας γαλαξία. 
 
Η γενική θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν προβλέπει ότι τα μεγάλα αντικείμενα παραμορφώνουν τον χωροχρόνο γύρω από αυτά, προκαλώντας την εκτροπή οποιουδήποτε φωτός που περνάει από εκεί κοντά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ένα φαινόμενο που είναι γνωστό ως βαρυτικός φακός. Αυτό το φαινόμενο παρατηρείται μόνο στα πολύ ογκώδη αντικείμενα. Μας είναι γνωστοί μερικές εκατοντάδες ισχυροί βαρυτικοί φακοί, αλλά οι περισσότεροι είναι πολύ απομακρυσμένοι για να μετρήσουμε με ακρίβεια τη μάζα τους. Ωστόσο, ο γαλαξίας ESO 325-G004 είναι ένας από τους κοντινότερους φακούς, μόλις 450 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη.
 
Ο Collett εξηγεί: «Γνωρίζουμε τη μάζα του γαλαξία από τα νέα στοιχεία από το όργανο MUSE και μετρήσαμε έτσι το μέγεθος των βαρυτικών φακών που βλέπουμε από το Hubble.  Στη συνέχεια συγκρίναμε αυτούς τους δύο τρόπους για να μετρήσουμε τη δύναμη της βαρύτητας – και το αποτέλεσμα ήταν ακριβώς αυτό που προβλέπει η γενική σχετικότητα, με μια αβεβαιότητα μόλις 9%. Το αποτέλεσμα αυτό είναι το πιο ακριβές τεστ γενικής σχετικότητας εκτός του Γαλαξία μέχρι σήμερα και αυτό έγινε χρησιμοποιώντας μόνο ένα γαλαξία!
 
Η γενική σχετικότητα έχει δοκιμαστεί με εξαιρετική ακρίβεια στις κλίμακες του Ηλιακού Συστήματος, ενώ οι  κινήσεις των αστεριών γύρω από τη μαύρη τρύπα στο κέντρο του Γαλαξία μας βρίσκονται υπό λεπτομερή μελέτη, αλλά μέχρι τώρα δεν υπήρχαν ακριβείς δοκιμές σε μεγαλύτερες αστρονομικές κλίμακες. Η δοκιμή των ιδιοτήτων της βαρύτητας μεγάλης εμβέλειας είναι ζωτικής σημασίας για την επικύρωση του σημερινού μας κοσμολογικού μοντέλου.
 
Αυτά τα ευρήματα μπορεί να έχουν σημαντικές συνέπειες για κάποια εναλλακτικά μοντέλα βαρύτητας  στη γενική σχετικότητα, τα οποία έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί για να εξηγήσουν την επιταχυνόμενη διαστολή του Σύμπαντος. Αυτές οι εναλλακτικές θεωρίες προβλέπουν ότι οι επιδράσεις της βαρύτητας στην καμπυλότητα του χωροχρόνου εξαρτώνται από την κλίμακα των αποστάσεων. Αυτό σημαίνει ότι η βαρύτητα πρέπει να συμπεριφέρεται με διαφορετικό τρόπο σε μεγάλες αστρονομικές κλίμακες, από τον τρόπο που συμπεριφέρεται στις μικρότερες κλίμακες του Ηλιακού Συστήματος. Ο Collett και η ομάδα του διαπίστωσαν ότι αυτή η τελευταία θεωρία είναι απίθανο να είναι αληθινή, εκτός αν οι διαφορές αυτές εμφανίζονται μόνο σε κλίμακες μήκους μεγαλύτερες από 6.000 έτη φωτός.
 
«Το Σύμπαν είναι ένας καταπληκτικός τόπος που μας παρέχει τέτοιους βαρυτικούς φακούς,  που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ως εργαστήρια», προσθέτει το μέλος της ομάδας Bob Nichol, από το Πανεπιστήμιο του Portsmouth. «Είναι πολύ ικανοποιητικό να χρησιμοποιούμε τα καλύτερα τηλεσκόπια στον κόσμο για να μπορέσουμε να αμφισβητήσουμε τον Αϊνστάιν, και στο τέλος να μάθουμε πόσο σωστός ήταν.»

Σου μιλώ για εκείνους τους ανθρώπους…

Εκείνους τους ανθρώπους που κάνουν μία αμυχή στην ψυχή σου, που με φόρα εισβάλλουν στον κόσμο σου, που με το ελεύθερο πνεύμα και την αλήθεια τους  σε παρασύρουν στην πιο τρελή βόλτα της ζωής σου…
Εκείνους τους ανθρώπους που απολαμβάνουν κάθε στιγμή της ζωής τους καλή και άσχημη, που η σιωπή και το μελαγχολικό τους βλέμμα είναι πιο πλούσια ακόμη και από τις πιο περίτεχνες λέξεις, που φεύγουν βίαια όσο βίαια ήρθαν όχι γιατί δεν σε αγαπούν αλλά γιατί έτσι είναι προορισμένοι να αντιδρούν στον κατακλυσμό συναισθημάτων…
 
Εκείνους τους ανθρώπους που γεμίζουν κάθε κενό σου κομμάτι με τις σφιχτές τους αγκαλιές και τον τρόπο που σε αγγίζουν, που γελούν δυνατά, κλαίνε και αυτοσαρκάζονται ακόμη και στις πιο μαύρες σελίδες της ζωής τους…
 
Εκείνους τους ανθρώπους που σε παροτρύνουν να κυνηγήσεις την πιο βαθιά, τρελή σου επιθυμία, που πιστεύουν σε σένα, που σε κοιτάζουν με λατρεία και με ένα χαριτωμένο χαμόγελο μικρού παιδιού τη στιγμή που αφοσιώνεσαι σε κάτι που αγαπάς γιατί ξέρουν να παραμερίζουν κάθε είδους εγωλατρεία και να θέλουν μόνο να σαι ευτυχισμένη…

Εκείνους τους ανθρώπους που αγκιστρώνονται στην ψυχή σου και πολιορκούν το νου και το σώμα σου, που σαν μία φωτεινή σκιά θα σε ακολουθούν πάντα νοητά, που χάθηκαν κάπου στην πορεία αλλά πάντα θα ναι εκεί, που σε μάγεψαν, σε φρόντισαν, σε αγάπησαν , σε λάτρεψαν και μετά σε άφησαν γιατί δεν είχαν κάτι άλλο να σου δώσουν και δεν ήθελαν να παρασιτούν στη ζωή σου.
 
Γιατί ξέρουν πως όταν αγαπάς κάποιον αληθινά, σταματάς την υπέροχη βόλτα που σου χάρισε πριν ο χρόνος αμαυρώσει τη μαγεία της..
 
Εκείνοι οι άνθρωποι είναι σαν αερικά, που αν έτυχε ποτέ να τα γνωρίσεις θα σε φέρουν ένα βήμα πιο κοντά στην δική σου Ιθάκη…
 
Εκείνοι οι άνθρωποι κι ο έρωτας τους είναι που πρέπει να θεωρείς πραγματικό κόσμημα.
 
Όλοι οι άλλοι είναι κάλπικοι μέσα σε φανταχτερά περιτυλίγματα…

Ο Αριστοτέλης και οι παρανοήσεις της τελεολογίας στις θετικές επιστήμες

H αριστοτελική τελεολογία έμελλε να ακολουθήσει ίσως την πιο περιπετειώδη πορεία από κάθε άλλη ιδέα ανά τους αιώνες. Ως βασικότερη αρχή του Αριστοτέλη, σημάδεψε κάθε πτυχή του έργου του, από την ερμηνεία της κίνησης, μέχρι την ηθική αρετή και τους εκπαιδευτικούς στόχους ή, για να μιλήσουμε με σύγχρονα δεδομένα, από την καθαρή επιστημονική σκέψη μέχρι και τις απολύτως φιλοσοφικές και κοινωνιολογικές θέσεις του.
 
Στο λεξικό ως τελεολογία ορίζεται: «η αντίληψη ότι τα πάντα στον κόσμο διέπονται από ένα σκοπό, προς την εκπλήρωση του οποίου τείνουν». Ο Αριστοτέλης έφτασε στην αντίληψη αυτή με καθαρή παρατήρηση και λογική σκέψη, χωρίς δυνατότητες για  πειραματική εφαρμογή ή επιστημονική επαλήθευση, χωρίς εργαστηριακή υποδομή ή τεχνολογική βοήθεια. Ως εκ τούτου η τελεολογία είναι μη μετρήσιμη, δηλαδή μη χειροπιαστά αποδείξιμη με τον αμιγώς επιστημονικό τρόπο. Αφού δεν μπορεί να μετρηθεί, άρα δεν μπορεί να έχει δείκτες, δεν μπορεί να έχει πειραματική επαλήθευση, δεν μπορεί δηλαδή να αποκτήσει επιστημονική οντότητα. Παραμένει μια μεταφυσική σκέψη, ένα άλμα λογικής, θα λέγαμε ένα δόγμα, που οφείλει να γίνει αποδεκτό γιατί προσφέρει μια ερμηνεία.
 
Παρόμοιο δόγμα του Αριστοτέλη, στην ερμηνεία της κίνησης είναι το πρώτο κινούν που «κινεί όλα όσα βρίσκονται σε κίνηση χωρίς να κινείται το ίδιο και που πρέπει να είναι μάλλον ελκτικό παρά απωθητικό, αιώνιο, χωρίς υλικές διαστάσεις, χωρίς μέγεθος πεπερασμένο ή άπειρο και αμερές». (Δεν μπορεί να διαιρεθεί σε μέρη). Η αντίληψη για το πρώτο κινούν δίνει την εντύπωση περισσότερο μιας θεολογικής προσέγγισης – και μάλιστα σύγχρονης – παρά επιστημονικής τεκμηρίωσης. Η αριστοτελική θεωρία της κίνησης ίσχυσε για πολλούς αιώνες, όσο κράτησε η γεωκεντρική αντίληψη του κόσμου.
 
Την αντίληψη αυτή θα καταρρίψει πολύ αργότερα ο Γαλιλαίος που μίλησε για την αμετάτροπο κίνηση που είναι ομαλή κυκλική και δεν αποδίδεται σε κανένα κινούν. Με το Γαλιλαίο εισάγεται η σύγχρονη επιστημονική μέθοδος, όπου μόνο το πείραμα μπορεί να έχει αποδεικτική ισχύ και πηγή για κάθε επιστημονικά τεκμηριωμένη αντίληψη είναι η μέτρηση και μόνο η μέτρηση. Μπροστά σ’ αυτή τη νέα επιστημονική πνοή οι αριστοτελικές εικασίες αποδυναμώνονται. Ο επιστημονικός κόσμος χαράζει μια νέα πορεία όπου καμία φιλοσοφική προσέγγιση των φυσικών επιστημών δεν έχει θέση. Όταν πια ο Νεύτωνας παγίωσε τη θεωρία της αδράνειας στην κίνηση με τον περιβόητο τύπο F = m. γ ήταν τουλάχιστον αναχρονιστικό να μιλά κανείς για τον Αριστοτέλη.
 
Το χάσμα του Αριστοτέλη με τις επιστήμες παίρνει καθαρά συγκρουσιακό χαρακτήρα, αν αναλογιστούμε την καταπίεση της ανθρώπινης σκέψης από τη χριστιανική ηθική του πέτρινου μεσαίωνα. Η εκκλησία των γεωκεντρικών αντιλήψεων και της άυλης μεταφυσικής υπόστασης, όπως είναι λογικό, έκανε παντιέρα τον Αριστοτέλη, επιβάλλοντάς τον και καταπνίγοντας κάθε αντίθετη φωνή. (Η περίπτωση του Γαλιλαίου είναι αρκούντως κατατοπιστική). Μέσα σ’ αυτό το κλίμα η κατάρριψη της αριστοτελικής σκέψης αποτέλεσε βασικό στόχο των επιστημών, αφού, στην ουσία, επρόκειτο για την κατάρριψη της ίδιας της θεολογικής δικτατορίας που είχε οχυρωθεί πίσω της.
 
Υπό το κράτος των νέων επιστημονικών θεωριών δημιουργήθηκε ένα είδος αντιαριστοτελικού φανατισμού, καθώς οποιαδήποτε φιλοαριστοτελική στάση ταυτιζόταν πλέον με το θρησκευτικό σκοταδισμό. Η ταύτιση του Αριστοτέλη με την επικρατούσα μεσαιωνική εκκλησιαστική αντίληψη δεν είναι απλώς παρεξήγηση σε βάρος του, αλλά κατάφωρη αδικία απέναντι σ’ ένα φιλόσοφο – θεμελιωτή του ορθού λόγου, που από θέση αρχής προσπάθησε να φτάσει στην αντικειμενική αλήθεια παραβλέποντας κάθε άλλη οπτική πέρα από τη φυσική παρατήρηση.
 
Ο Αριστοτέλης μπορεί να μην είναι επιστήμονας με τη σύγχρονη έννοια – εξάλλου θα ήταν παράλογο να απαιτούμε κάτι τέτοιο από ένα στοχαστή που έδρασε τον 4ο αιώνα π. Χ. – ωστόσο, ανήκει σίγουρα σ’ αυτούς που έθεσαν τις βάσεις της επιστημονικής σκέψης. Σε κανένα σημείο δεν αναφέρει κανένα θεό ως κινητήρια δύναμη οποιασδήποτε δράσης, αλλά πάντα μελετά την ίδια τη φύση, όπως οφείλει κάθε επιστήμονας. Οποιαδήποτε σύνδεσή του με το χριστιανισμό είναι απολύτως αυθαίρετη, αλλά μπορεί να ερμηνευτεί, αν αναλογιστούμε το ολικό παράλογο αιώνων καταστολής της σκέψης, που, όπως είναι φυσικό, επέφερε την πόλωση θρησκείας – επιστήμης.
 
Ο Αριστοτέλης ταυτίστηκε με τη θεοκρατική φωνή της συντήρησης κι αυτό δεν έχει ξεπεραστεί ούτε στις μέρες μας. Ακόμη και στο λεξικό στο λήμμα τελεολογία (πέρα από τον ορισμό που ήδη παρατέθηκε) υπάρχει η συμπληρωματική φράση που χαρακτηρίζει το σκοπό ως «συνηθ. προκαθορισμένο από ένα υπέρτατο ον, τον θεό», αντίληψη, αριστοτελικά τουλάχιστον, απολύτως εσφαλμένη, αφού ο Αριστοτέλης δεν απέδωσε πουθενά την ύπαρξη του τελικού σκοπού πέρα από την ίδια τη φύση.
 
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί ο Αριστοτέλης θεωρείται μεταφυσικός φιλόσοφος. Δεν είναι μόνο το έργο του «Μετά τα φυσικά» που συνέβαλε στο χαρακτηρισμό αυτό, αλλά η ίδια η αντίληψη της τρέχουσας επιστήμης που τον τοποθετούσε στους μεταφυσικούς με την έννοια της θεολογικής στρέβλωσης. Αν θεωρήσουμε ως μεταφυσική σκέψη αυτή που δεν μπορεί να αποδειχθεί πειραματικά ή να μετρηθεί με οποιοδήποτε τρόπο, τότε ασφαλώς η τελεολογική θεώρηση του κόσμου είναι μεταφυσική σκέψη.
 
Όμως μεταφυσική σκέψη δεν είναι και ο απόλυτος χώρος του Νεύτωνα – «ένα τεράστιο, ακίνητο και παγκόσμιο σύστημα αναφοράς μέσα στο οποίο βρίσκεται και κινείται ολόκληρο το σύμπαν» – αφού δεν είναι ούτε μετρήσιμος ούτε αντιληπτός με τις αισθήσεις; Και τελικά, σε τι διαφέρει, ως προς το μεταφυσικό κομμάτι, ο απόλυτος χώρος του Νεύτωνα από το αριστοτελικό πρώτο κινούν; Ο χωρόχρονος του Αϊνστάιν και οι καμπυλώσεις του – η γνωστή ιστορία με το σεντόνι που καμπυλώνει και που εξηγεί τις πλανητικές κινήσεις – είναι ή όχι μεταφυσική σκέψη; Αν δεχτούμε ότι η αποκορύφωση της ανθρώπινης επιστημονικής σκέψης καταλήγει και πάλι σε μεταφυσικά συμπεράσματα, τότε γιατί τόσος αρνητισμός προς το μεταφυσικό της αριστοτελικής τελεολογίας;
 
Σήμερα υπάρχουν φωνές που δικαιώνουν τον Αριστοτέλη τόσο στη βιολογία, όσο και στη κβαντική μηχανική. Τελικά, το αν η τελεολογία ισχύει ή όχι έχει μικρή σημασία, καθώς η πορεία της ανθρώπινης επιστημονικής σκέψης εξελίσσεται μόνο μέσα από ανατροπές, γεγονός που βεβαιώνει ότι οι αλήθειες του σήμερα προφανώς θα είναι η ιστορία του αύριο κι ότι ανά πάσα στιγμή το μεγαλύτερο επιστημονικό δεδομένο μπορεί να γίνει μουσειακό είδος. Σημασία έχει η ίδια η ανθρώπινη σκέψη, που διαρκώς αναζητά μια βαθύτερη αλήθεια αδυνατώντας να την πλησιάσει (σ’ έναν αγώνα που προφανώς δεν θα τελειώσει ποτέ) και που τελικά καταφεύγει στη μεταφυσική, δηλαδή στην έσχατη υπόθεση, καθώς δεν μπορεί να πράξει διαφορετικά.
 
Όμως, οι μεταφυσικές υποθέσεις της επιστήμης δε σχετίζονται επ’ ουδενί με τη θρησκευτικότητα, αφού η επιστήμη λειτουργεί μόνο μέσα από τη διαρκή αναζήτηση, ενώ οι θρησκείες ανακόπτουν κάθε αναζήτηση. Οι επιστήμες δεν θεωρούν τίποτε δεδομένο και γι’ αυτό δε σταματούν να εξελίσσονται, ενώ οι θρησκείες θεωρούν τα πάντα δεδομένα και απεχθάνονται τις εξελίξεις. Η μεταφυσική των θρησκειών εκτοπίζει τη σκέψη, αφού δεν αφήνει κανένα περιθώριο, ενώ οι επιστήμες την αποθεώνουν. Ουσιαστικά, αντιπαραβάλλεται η μεταφυσική της πνευματικής εγρήγορσης με τη μεταφυσική της πνευματικής νωθρότητας. Το να συγκαταλέγουμε την αριστοτελική μεταφυσική στην θεοκρατική – θρησκευτική αντίληψη, δεν είναι απλώς παρανόηση, είναι η απόλυτη σύγχυση εννοιών.