Πέμπτη 21 Ιουνίου 2018

ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας (369-421)

ΕΠΕΙΣΟΔΙΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟΝ


— ὅ τοι κατόπτης, ὡς ἐμοὶ δοκεῖ, στρατοῦ
370 πευθώ τιν᾽ ἡμῖν, ὦ φίλαι, νέαν φέρει,
σπουδῇ διώκων πομπίμους χνόας ποδῶν.
— καὶ μὴν ἄναξ ὅδ᾽ αὐτὸς Οἰδίπου τόκος
ἐς ἀρτίκολλον ἀγγέλου λόγον μαθεῖν·
σπουδὴ δὲ καὶ τοῦδ᾽ οὐκ ἀπαρτίζει πόδα.

375 ΑΓ. λέγοιμ᾽ ἂν εἰδὼς εὖ τὰ τῶν ἐναντίων,
ὥς τ᾽ ἐν πύλαις ἕκαστος εἴληχεν πάλον.
Τυδεὺς μὲν ἤδη πρὸς πύλαισι Προιτίσιν
βρέμει, πόρον δ᾽ Ἰσμηνὸν οὐκ ἐᾷ περᾶν
ὁ μάντις· οὐ γὰρ σφάγια γίγνεται καλά.
380 Τυδεὺς δὲ μαργῶν καὶ μάχης λελιμμένος
μεσημβριναῖς κλαγγαῖσιν ὡς δράκων βοᾷ·
θείνει δ᾽ ὀνείδει μάντιν Οἰκλείδην σοφόν,
σαίνειν μόρον τε καὶ μάχην ἀψυχίᾳ.
τοιαῦτ᾽ ἀυτῶν τρεῖς κατασκίους λόφους
385 σείει, κράνους χαίτωμ᾽, ὑπ᾽ ἀσπίδος δὲ τῷ
χαλκήλατοι κλάζουσι κώδωνες φόβον·
ἔχει δ᾽ ὑπέρφρον σῆμ᾽ ἐπ᾽ ἀσπίδος τόδε,
φλέγονθ᾽ ὑπ᾽ ἄστροις οὐρανὸν τετυγμένον·
λαμπρὰ δὲ πανσέληνος ἐν μέσῳ σάκει,
390 πρέσβιστον ἄστρων, νυκτὸς ὀφθαλμός, πρέπει.
τοιαῦτ᾽ ἀλύων ταῖς ὑπερκόμποις σαγαῖς
βοᾷ παρ᾽ ὄχθαις ποταμίαις, μάχης ἐρῶν,
ἵππος χαλινῶν ὣς κατασθμαίνων μένει,
ὅστις βοὴν σάλπιγγος ὁρμαίνει κλύων.
395 τίν᾽ ἀντιτάξεις τῷδε; τίς Προίτου πυλῶν
κλῄθρων λυθέντων προστατεῖν φερέγγυος;
ΕΤ. κόσμον μὲν ἀνδρὸς οὔτιν᾽ ἂν τρέσαιμ᾽ ἐγώ,
οὐδ᾽ ἑλκοποιὰ γίγνεται τὰ σήματα·
λόφοι δὲ κώδων τ᾽ οὐ δάκνουσ᾽ ἄνευ δορός.
400 καὶ νύκτα ταύτην ἣν λέγεις ἐπ᾽ ἀσπίδος
ἄστροισι μαρμαίρουσαν οὐρανοῦ κυρεῖν—
τάχ᾽ ἂν γένοιτο μάντις ἡ ἀνοία τινί.
εἰ γὰρ θανόντι νὺξ ἐπ᾽ ὀφθαλμοῖς πέσοι,
τῷ τοι φέροντι σῆμ᾽ ὑπέρκομπον τόδε
405 γένοιτ᾽ ἂν ὀρθῶς ἐνδίκως τ᾽ ἐπώνυμον,
καὐτὸς καθ᾽ αὑτοῦ τήνδ᾽ ὕβριν μαντεύσεται.
ἐγὼ δὲ Τυδεῖ κεδνὸν Ἀστακοῦ τόκον
τόνδ᾽ ἀντιτάξω προστάτην πυλωμάτων,
μάλ᾽ εὐγενῆ τε καὶ τὸν Αἰσχύνης θρόνον
410 τιμῶντα καὶ στυγοῦνθ᾽ ὑπέρφρονας λόγους.
αἰσχρῶν γὰρ ἀργός, μὴ κακὸς δ᾽ εἶναι φιλεῖ.
σπαρτῶν δ᾽ ἀπ᾽ ἀνδρῶν, ὧν Ἄρης ἐφείσατο,
ῥίζωμ᾽ ἀνεῖται, κάρτα δ᾽ ἔστ᾽ ἐγχώριος,
Μελάνιππος· ἔργον δ᾽ ἐν κύβοις Ἄρης κρινεῖ·
415 Δίκη δ᾽ ὁμαίμων κάρτα νιν προστέλλεται
εἴργειν τεκούσῃ μητρὶ πολέμιον δόρυ.

ΧΟ. τὸν ἁμόν νυν ἀντίπαλον εὐτυχεῖν [στρ. α]
θεοὶ δοῖεν, ὡς δικαίως πόλεως
πρόμαχος ὄρνυται· τρέμω δ᾽ αἱματη-
420 φόρους μόρους ὑπὲρ φίλων
ὀλομένων ἰδέσθαι.

***

Η ΚΟΡΥΦΑΙΑ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ
Νά του στρατού ο κατάσκοπος, αν δε γελιούμαι,
370 κάποια καινούργιαν είδηση, φίλες, μας φέρνει
με βία τ᾽ αδράχτια στρέφοντας των ποδαριώ του.
Μα νά κι ο ίδιος ο βασιλιάς ο γιος του Οιδίπου
φτάνει να μάθει σε καιρό τα νέα μαντάτα
κι από τη βία κι αυτός δεν πάει τα πόδια ταίρια.

ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ
Όλα τα ξέρω να σας πω για τους εχθρούς μας
και για ποιά πύλη τράβηξε καθένας κλήρο.
Πρώτα στου Προίτου εμπρός τις πύλες απ᾽ τα τώρα
380 βροντάει ο Τυδέας· μα ο μάντης του Ισμηνού το ρέμα
δεν τον αφήνει να περάσει, γιατί δείχνουν
όχι καλά οι θυσίες· μ᾽ απ᾽ τη λύσσα εκείνος
και του πολέμου τη μανία ξεφρενιασμένος,
σαν όφιος στο μεσημερνό χουγιάζει κάμα
και λούζει με βρισιές το σοφό μάντη Οικλείδη,
πως μπρος στη μάχη και στο θάνατο ζαρώνει
από αναντρία· και τέτοια κράζοντας τινάζει
τρεις δασές χήτες που του κρέμουνται απ᾽ το κράνος,
και κάτω απ᾽ την ασπίδα χάλκινα κουδούνια
τρομάρα ηχολογούν· κι έχει σ᾽ αυτήν απάνω
τέτοια περήφανα σημάδια δουλεμένα:
τον ουρανό που αστράφτει απ᾽ άστρα και στη μέση
βασίλισσα των άστρων σ᾽ όλη της τη δόξα
390 λάμπ᾽ η Σελήνη ολόγιομη, της νύχτας μάτι.
Με τέτοια ξώφρεν᾽ άρματα σα ξεπαρμένος
χουγιάζει εμπρός στον ποταμό διψώντας μάχη,
σαν τ᾽ άτι που τη ζώρη του ξαφράει στα γκέμια
και φρουμανίζει ώσπου τη σάλπιγγα ν᾽ ακούσει.
Ποιό θενά στείλεις μπρος σ᾽ αυτόν; ποιός, σα θ᾽ ανοίξουν
του Προίτου οι πύλες, άξιος να τις διαφεντέψει;


ΕΤΕΟΚΛΗΣ
Δεν είμ᾽ εγώ που οι αρματωσιές να με τρομάζουν,
ουδέ ξέρω πληγές ν᾽ ανοίγουν τα σημάδια
και δίχως δόρυ να δαγκούν κουδούνια ή φούντες.
400 Μα όσο γι᾽ αυτή τη Νύχτα, που ᾽ναι, λες, απάνω
στην ασπίδα κι αστράφτει με τ᾽ ουράνια τ᾽ άστρα,
ίσως με νόημα μάντης να γενεί για κάποιον.
Γιατ᾽ αν η νύχτα στα νεκρά τα μάτια πέσει
αυτού, που το περήφανο κρατάσει σημάδι,
μ᾽ όλα τα δίκια αληθινά θα του ταιριάσει
κι ο ίδιος την ίδια του πομπή θα ᾽χει μαντέψει.
Μα εγώ τον άξιο αντίκρυ στον Τυδέα θα στήσω
γιο του Αστακού, να διαφεντεύει αυτή την πύλη·
από πολύ τρανή γενιά τιμάει το θρόνο
410 της ντροπής κι αποστρέφεται τις κομποφάνειες,
αργός στα αισχρά, δειλός δε συνηθίζει να ᾽ναι
κι η ρίζα του από των Σπαρτών κρατάει το γένος
π᾽ άφησε ο Άρης ζωντανούς· ντόπιο βλαστάρι
με τα όλα του, ο Μελάνιππος· το τέλος βέβαια
ο Άρης θα κρίνει με τα ζάρια του, αυτόν όμως
το δίκιο της συγγένειας παρά καθ᾽ άλλον
στέλνει, για ν᾽ αποδιώξει το εχθρικό κοντάρι
μακριά απ᾽ τη μάνα γη, που τον γεννούσε.

ΧΟΡΟΣ
Είθε να δώσουν οι θεοί
στο δικό μου τον πρόμαχο τη νίκη,
που μ᾽ όλα του τα δίκια ξεκινά
για την πατρίδα του να πολεμήσει·
420 μα τρέμω, μη μου γράφεται να ιδώ
το θάνατο δικούς μας να θερίζει.

Να τη φυλάς την ευτυχία σου, μόνο για αυτήν να είσαι εγωιστής

Να τη φυλάς την ευτυχία σου
Να μην την κάνεις ταμπέλα για ξένα μάτια

Να τη φροντίζεις και να τη ζεις
Να της αφιερώνεσαι ολοκληρωτικά

Να μην την περιφέρεις, γιατί λίγο-λίγο θα συρρικνώνεται
Να μην την αναλύεις, δε χρειάζεται τα «μπράβο» τα μεγάλα.

Να τη φυλάς την ευτυχία σου
Να την ντύνεις με αρώματα που σου αρέσουν
Να τη σκεπάζεις και να την κρατάς ζεστή

Να τη φυλάς την ευτυχία σου
Μπορεί να είναι κάποιες στιγμές, μα φρόντισε τουλάχιστον να είναι δικές σου και να είναι δυνατές

Να τη φυλάς την ευτυχία σου
Να μην την παζαρεύεις γιατί είναι πολύτιμη, να μην τη συγκρίνεις γιατί είναι μοναδική

Να τη φυλάς την ευτυχία σου
Μόνο γι’ αυτήν να είσαι εγωιστής.
Μην τυχόν και στην πληγώσουν, στη λεκιάσουν, στην τσαλακώσουν. Είναι μέσα σου και εσύ μονάχα έχεις την ευθύνη

Να τη φυλάς την ευτυχία σου
Μπορεί να είναι ένα πλατύ χαμόγελο, μια βόλτα, μια αγκαλιά, μια κουβέντα, ένα χάδι. Μα εσύ φρόντισε να τη φυλάς

Να τη φυλάς την ευτυχία σου
Κι αν θολώσει και αν κάποτε τελειώσει, έμαθες τουλάχιστον πως υπάρχει, πως είναι εκεί, πως ίσως περιμένει εσένα

Να τη φυλάς την ευτυχία σου
Να τη μοιράζεσαι απλόχερα, αν είναι να κάνεις κάποιον ευτυχισμένο. Να τη φυλάς την ευτυχία σου, γι’ αυτό ξεκίνα με εσένα.

Πράγματα που αξίζει να θυμάστε όταν «είναι περίπλοκο»

Νιώθω παγιδευμένος από την έννοια του έρωτα. Γιατί δεν μπορώ να αδράξω του αληθινού νοήματός του; Γιατί συγχωρώ ανθρώπους που δεν θα με συγχωρήσουν; Γιατί ερωτεύομαι ανθρώπους, που επαναλαμβάνουν τα λάθη μου, σαν τη βελόνα που κόλλησε στο πικάπ; Ο έρωτας είναι μια απροσδιόριστη έννοια, έχω ξοδέψει ατέλειωτες ώρες προσπαθώντας να την ορίσω και να την κατανοήσω.

Μακάρι να είχα μια κάποια απάντηση στο προσωπικό σας σενάριο. Δεν γνωρίζω αν αυτό που κάνατε συγχωρείται ή αν πραγματικά χωρίσατε τελείως. Μπορώ μόνο να ευχηθώ το καλύτερο για εσάς και ελπίζω να πάρετε το αποτέλεσμα που τόσο θέλετε. Βέβαια, τι είναι αυτό που θέλετε, που θέλουμε;

Έτσι είμαστε οι άνθρωποι. Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα τι θέλουμε. Η ζωή, οι αποφάσεις, οι κινήσεις μας είναι όλες βασισμένες σε υποθέσεις από παρελθοντικά αποτελέσματα. Μα κάθε κατάσταση είναι μοναδική, σωστά; Δεν έχω τις απαντήσεις που θέλετε ή οποιαδήποτε λύση. Αλλά αυτό που μπορώ να προσφέρω είναι λίγες συμβουλές μέσα από μαθήματα που έχω πάρει από αποτυχημένες σχέσεις.

5 σημαντικά πράγματα που αξίζει να θυμάστε όταν οι σχέσεις γίνονται περίπλοκες

1. Είναι κλισέ, αλλά προσπαθήστε να απολαύσετε τη στιγμή

Κανείς δεν εγγυάται για τη συνέχεια, δεν ξέρουμε τι θα συμβεί μετά ή τι δεν θα συμβεί. Θα υπάρξουν άνθρωποι με τους οποίους θα νιώθετε βαθιά ερωτευμένοι και ύστερα με κάποιο τρόπο θα βρεθείτε να μαζεύετε τα πράγματά σας από το σπίτι τους. Αλλά θέλω να εστιάσετε σε αυτό που υπάρχει, πριν αυτό συμβεί. Στο χαμόγελό τους, στις μικρές στιγμές. Κρατήστε κάθε «σ’ αγαπώ», κάθε «μου λείπεις» στο χαρτί και κλειδώστε τα κάπου ασφαλές. Αν όλα πάνε στραβά, θα έχετε στο μέλλον εκείνο το ασφαλές σας μέρος, για να θυμάστε τις όμορφες στιγμές.

2. Βρείτε μια ισορροπία ανάμεσα στη μοναχική ευτυχία και στην ευτυχία που μοιράζεται

Κάποιοι είμαστε εκ φύσεως εσωστρεφείς, άλλοι εξωστρεφείς. Δεν υπάρχει τίποτα λάθος σε αυτό και δεν υπάρχει λόγος να εξαναγκάζουμε τους ανθρώπους να γίνουν κάτι άλλο. Αυτό που χρειάζεται να κάνουμε είναι να προκαλέσουμε τον εαυτό μας να απομακρυνθεί από αυτό που είναι «βολικό» γι΄ αυτόν. Όταν βρίσκεστε σε μια σχέση, δεν έχει πάντα τη μεγαλύτερη βαρύτητα το να μείνετε ασφαλείς και να νιώθετε άνεση. Θα υπάρχουν στιγμές που ο/η σύντροφός σας θα ήθελε να ξεφύγετε από τις συνήθειές σας και να κάνετε ορισμένες θυσίες. Θα χρειαστεί να βγείτε από τη ζώνη ασφαλείας σας.

3. Ο έρωτας δεν είναι ένας διαγωνισμός

Ορισμένες φορές στον έρωτα, μπαίνουμε σε διαδικασία σύγκρισης. Μετά από μια ερωτική απογοήτευση, τα λάθη εκτοξεύονται και από τις δύο πλευρές με την ταχύτητα που ρίχνουμε χιονόμπαλες σε έναν χιονοπόλεμο. Είναι φυσιολογικό, είμαστε άνθρωποι και ό,τι νιώθουμε είναι αληθινό. Αλλά ο έρωτας και η αγάπη δεν είναι να βυθίζουμε το κεφάλι ο ένας του άλλου στο παγωμένο νερό, δεν είναι να κατηγορούμε χωρίς τέλος την άλλη πλευρά. Η απογοήτευση είναι αναπόσπαστο μέρος κάθε είδους σχέσης. Είναι κρίμα να πούμε άσχημα πράγματα, για τα οποία θα μετανιώσουμε όταν πια θα είμαστε περισσότερο ψύχραιμοι και αποστασιοποιημένοι.

4. Τα διαλείμματα δεν είναι χωρισμοί

Πολλοί αποδέχονται ότι το ένα σημαίνει αυτόματα το άλλο. Καταλαβαίνω βέβαια πως είναι ευκολότερο να αποδέχεσαι ότι κάτι τελείωσε, παρά να ζεις με την ελπίδα. Αλλά οι σχέσεις δεν είναι μαύρο – άσπρο. Υπάρχουν κι άλλες αποχρώσεις, κι άλλες καταστάσεις. Όταν οι καυγάδες γίνονται τερατώδεις, όταν οι απαντήσεις βρίσκονται μέσα σε ένα θολό σύννεφο και δεν μπορούμε να τις δούμε, τότε νομίζω ότι είναι καλύτερο να πάρουμε χρόνο. Ορισμένες πληγές χρειάζονται  αδράνεια για να επουλωθούν και εμείς χρειαζόμαστε χρόνο να αναπνεύσουμε, χρόνο να είμαστε. Δεν ξέρω τι ακριβώς είναι το διάλειμμα για εσάς, αλλά δεν χρειαζόμαστε ένα που και που;

5. Να είστε υπομονετικοί, να δίνετε χρόνο

Στις σχέσεις, χρειάζεται να μάθετε την υπομονή. Χρειάζεται να μάθετε πώς να παίζετε το παιχνίδι της αναμονής. Αντί, όμως, να κάθεστε και να περιμένετε τις απαντήσεις, γιατί δεν γεμίζετε το χρόνο σας με κάτι άλλο, πιο δημιουργικό; Υπόσχομαι ότι όλα θα περάσουν πιο γρήγορα.

Εύχομαι να είχα πιο συγκεκριμένες συμβουλές για εσάς. Ή ένα βιβλίο λύσεων. Αλλά δεν θα υποκριθώ ότι γνωρίζω τα προβλήματά σας, ούτε το τι περνάτε. Ο καθηγητής βιολογίας μου κάποτε έγραψε στο εγχειρίδιό μας ότι «εμείς, σαν άνθρωποι προσπαθούμε τόσο πολύ να κατανοήσουμε τον κόσμο γύρω μας, γι’ αυτό και βάζουμε ταμπέλες, κατηγοριοποιούμε τα πάντα, ώστε να τα κατανοήσουμε».

Όταν κατανοούμε τα πράγματα, αρχίζουμε να τα φοβόμαστε λιγότερο, σαν να αποκτούμε τον έλεγχό τους. Αν έχω μάθει κάτι από τον έρωτα, είναι ότι χρειάζεται να αρχίσουμε να νιώθουμε άνετα με το αβέβαιο. Να σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε ταμπέλες μόνο και μόνο για να προσφέρουμε ασφάλεια στον εαυτό μας. Οι άνθρωποι δεν είναι και δεν θα είναι ποτέ κάτι απλό. Ούτε και οι σχέσεις τους.

Γέμισες την κούπα σου σήμερα;

Μη βιαστείς να απαντήσεις. Με την ερώτηση αυτή, δεν σε ρωτώ αν γέμισες την κούπα σου με καφέ, τσάι ή το αγαπημένο σου ρόφημα. Το πιθανότερο είναι ότι το έκανες. Τι έκανες όμως με την κούπα των συναισθημάτων σου. Την γέμισες; Τι έβαλες μέσα;

Αυτά που έβαλες μέσα σε κάνουν να νοιώθεις ότι υπάρχει στη ζωή σου στοργή, αγάπη, ασφάλεια και φροντίδα; Λένε ότι οι πιο σημαντικές ανάγκες της βρεφικής και παιδικής ηλικίας είναι αυτές. Κανείς όμως δεν λέει ότι σταματούν στην ενήλικη ζωή. Το αντίθετο μάλιστα. Αποκτούμε όλο και μεγαλύτερη επίγνωση αυτών των αναγκών και η ευθύνη για την φροντίδα τους ανήκει σε μας.

Και ευτυχώς για δική μας βοήθεια υπάρχει η κούπα των συναισθημάτων που ανάλογα με το πόσο γεμάτη είναι και τι περιέχει, μπορεί και λειτουργεί ως πυξίδα αποφάσεων και δράσεων. Η κούπα αυτή είναι ατομική. Την κούπα μας μπορούμε να την φτιάξουμε με την φαντασία μας όπως θέλουμε. Τη δική σου κούπα πως την φαντάζεσαι; Τι μέγεθος θέλεις να έχει; Είναι μικρή ή μεγάλη; Η λαβή της έχει κάποιο σχέδιο ή είναι χωρίς λαβή; Το χρώμα της, ποιο είναι;

Όταν την βλέπεις, σε φτιάχνει; Όταν την αγγίζεις; Το υλικό της; Από τι υλικό είναι φτιαγμένη; Καλύτερα να προτιμήσεις ένα άθραυστο υλικό. Εσύ διαλέγεις. Όπως διαλέγεις και τι θα βάζεις μέσα σε αυτή. Κάθε μέρα να διαλέγεις. Κάθε στιγμή. Και να το κάνεις συνειδητά. Και συνειδητά να βάλεις μέσα στην κούπα σου μια μια τις φορές που έχεις καταφέρει κάτι μικρό ή μεγάλο και ένιωσες το συναίσθημα της επιτυχίας.

Και να συνεχίσεις, με κάθε στιγμή που δίνεις την βοήθειά σου στον συνάνθρωπο ή για κάποιον θεάρεστο σκοπό και έτσι ζωντανεύει μέσα σου το αίσθημα της προσφοράς. Να προσθέσεις επίσης κάθε στιγμή που γίνεσαι εσύ ο αποδέκτης άνευ όρων βοήθειας και πλημμυρίζεσαι από το αίσθημα της ευγνωμοσύνης. Να βάλεις μέσα και κάθε στιγμή παιχνιδιού, κάθε στιγμή ξεγνοιασιάς.

Ακόμα και εκείνη τη στιγμή που σιγοτραγουδάς ή σφυρίζεις το αγαπημένο σου τραγούδι. Και το απολαμβάνεις. Η κούπα σου αρχίζει να γεμίζει με όμορφα λουλούδια και εσύ νοιώθεις υπέροχα. Κάθε στιγμή που έρχεσαι κοντά με τους αγαπημένους σου γίνεται μοναδική. Αναγνωρίζεις ότι είναι εκεί για σένα και εσύ για αυτούς και το συναίσθημα της οικειότητας ανθεί.

Η συναισθηματική κούπα σου εμπλουτίζεται κάθε μέρα. Με κάθε στιγμή τρυφερότητας. Μια γλυκιά καλημέρα, ένα όμορφο χαμόγελο, ένα απαλό χάδι, μια ζεστή αγκαλιά, μια φιλική χειρονομία. Και άλλες μοναδικές ευωδιαστές στιγμές γεμίζουν την κούπα σου και σε κάνουν να ξεχειλίζεις από αγάπη. Η κούπα σου ακτινοβολεί χαρά κι εσύ λάμπεις. «Αχ! Τι υπέροχο», σκέφτεσαι και μέσα μια φωνούλα σου λέει «Σιγά. Μην υπερβάλουμε κιόλας. Αυτά γίνονται μόνο στα παραμύθια»

Εντάξει. Θα συμφωνήσω μαζί σου. Ίσως κάποιες φορές να μην έρχονται όλα ρόδινα. Οι αναποδιές, οι ανατροπές, η σάρα, η μάρα και το κακό συναπάντημα μπορούν να πλησιάσουν ή και να χωθούν στην κούπα. Και τότε, εκείνη σαν πυξίδα, αναλαμβάνει δράση και πάντα σου δείχνει τον δρόμο. Μήπως χρειάζεται να επαναπροσδιοριστείς, να κάνεις διορθωτικές κινήσεις; Να αλλάξεις κάτι ή αν αποδεχθείς κάτι;

Δεν ξέρω. Ο εαυτός σου όμως ξέρει. Και στην ησυχία, σου δίνει τις απαντήσεις. Γι’ αυτό από σήμερα το βράδυ και κάθε βράδυ πριν κοιμηθείς αφιέρωσε χρόνο στον εαυτό σου και ρώτησε τον : «Εαυτέ μου, με τι γέμισες την κούπα σου σήμερα;» και αφουγκράσου ό,τι σου πει.

Πώς θα διατηρήσουμε τις σχέσεις μας με τους άλλους μέσα από την πολυπλοκότητά τους

Ένα από τα πιο σπουδαία χαρακτηριστικά των σχέσεων των ανθρώπων είναι ότι διέπονται από πολυπλοκότητα. Οι σχέσεις δεν είναι απλές. Η αλήθεια είναι όμως, πως στην απλότητα των σχέσεων μπορεί κανείς να διακρίνει και να απολαύσει την ομορφιά τους.

Όπως για παράδειγμα, όταν παλεύεις στη ζωή σου να επιτύχεις τον πιο δύσκολο στόχο… Προσπαθείς, «παλεύεις», αφοσιώνεσαι και όταν τελικά τα καταφέρεις, απολαμβάνεις την έκβασή του. Έτσι ακριβώς είναι και οι σχέσεις.

Σχέσεις κάθε είδους… Η σχέση του άνδρα με την γυναίκα, η σχέση του γονέα με το παιδί, των αδελφών μεταξύ τους, με τον φίλο, με τον συνάδελφο, με τον εργοδότη, με τον γείτονα, με τον περιπτερά, με τον σκύλο, με το αυτοκίνητο. Όλες είναι σχέσεις. Τα πάντα γύρω μας, κάθε τι που μας συνδέει με κάθε τι άλλο, έμψυχο ή άψυχο, θεωρείται σχέση. Για να ζήσουμε τη ζωή μας όσο το δυνατόν πιο λειτουργικά γίνεται, πρέπει να μπορούμε να ανταπεξερχόμαστε στις σχέσεις αυτές.

Ορισμένα μυστικά που θα διευκολύνουν τη ζωή μας είναι τα εξής παρακάτω:• Οι σχέσεις είναι ισότιμες, δεν έχει σημασία αν ο άλλος είναι μικρότερος ηλικιακά, πιο πλούσιος, με κύρος ή έχει κάποιο αξίωμα. Όλοι έχουν δικαίωμα να έχουν την άποψή τους και γι’ αυτό θα πρέπει να μάθουμε να ακούμε, ο ένας τον άλλον.
• Οι σχέσεις πολλές φόρες αναφέρονται σε δύο πρόσωπα με εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις. Θα πρέπει να μάθουμε να κάνουμε συμβιβασμούς, να υποχωρούμε, να μην έχουμε πάντα την απαίτηση να γίνεται το δικό μας.
• Στις σχέσεις οφείλουμε να μάθουμε να ελισσόμαστε. Καμιά φορά, μπορεί να πάρουμε μία απόφαση και να πρέπει να την μεταφέρουμε στην άλλη πλευρά όχι με έναν τρόπο αλλά με περισσότερους. Ακόμα κι αν αυτό σημαίνει κάποια αποτυχία, στο τέλος κερδισμένος θα βγει αυτός που θα φτάσει στον στόχο του.
• Στις σχέσεις συχνά χρειάζεται να παραμερίσουμε τον εγωισμό μας, να κάνουμε πίσω. Να κάνουμε στην άκρη. Ίσως χρειαστεί και να σιωπήσουμε, προκειμένου να μην χαλάσουμε το κλίμα. Κι όμως ναι, είναι φορές που χρειάζεται να το κάνουμε κι αυτό.

Θα αναρωτιέστε… Τελικά αξίζει τον κόπο, να προσπαθούμε τόσο πολύ για τις σχέσεις; Η απάντηση είναι ένα μεγάλο ΝΑΙ! Αξίζει να βρούμε το άλλο μας »μισό», γιατί »δυο» μαζί είμαστε πιο δυνατοί, πιο ασφαλείς και τελικά πιο ολοκληρωμένοι!

Οι ανάγκες και οι φόβοι του ανθρώπου

Σήμερα, θέλω να μιλήσω για τις βαθύτερες ανάγκες και φόβους του ανθρώπου. Ανάγκες και φόβοι, οι οποίοι θεωρώ ότι είναι κοινοί, καθώς ο άνθρωπος όσο μοναδικός και αν είναι, έχει κοινές ανάγκες, επιθυμίες και φόβους. Έτσι θεωρώ. Γι’ αυτό το λόγο, θεωρώ ότι όλοι επιθυμούμε τα ίδια πράγματα, έχουμε την ανάγκη των ίδιων πραγμάτων, αλλά καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε και τους ίδιους φόβους.

Μια από τις μεγαλύτερες ανάγκες λοιπόν του ανθρώπου είναι η ανάγκη για ευτυχία. Ευτυχία ως μια μόνιμη κατάσταση. Αυτό πιστεύω ότι μπορεί να επιτευχθεί κυρίως όταν έχουμε συνειδητοποιήσει και είμαστε πλέον σε θέση να εκτιμούμε την αξία των μικρών και καθημερινών πραγμάτων και μπορούμε πλέον να είμαστε συνέχεια ευτυχισμένοι με ό,τι και αν κάνουμε.

Αναφέρθηκα και σε προηγούμενο άρθρο μου για την αξία της στιγμής. Μια άλλη μεγάλη ανάγκη του ανθρώπου είναι η ανάγκη για αναγνώριση από τους άλλους με θετικό πρόσημο. Δηλαδή η ανάγκη να μας αγαπούν και να μας αναγνωρίζουν όλοι. «Το χρήμα πολύ εμίσησαν, τη δόξα ουδείς». Τέλος, θα τολμήσω να γράψω ότι η βαθύτερη επιθυμία του ανθρώπου είναι η αθανασία. Η επιθυμία δηλαδή να ζήσουμε για πάντα όχι μόνο στις καρδιές και στις ψυχές των άλλων αλλά κυριολεκτικά.

Αφού μίλησα για τις βαθύτερες επιθυμίες του ανθρώπου, θέλω να μιλήσω και για τους μεγαλύτερους και βαθύτερους φόβους του. Ένας μεγάλος φόβος είναι ο φόβος να είμαστε δυστυχισμένοι. Ο φόβος της μοναξιάς, της ανημπόριας της δυστυχίας. Αυτό θεωρώ ότι μπορεί να αποφευχθεί αν καταφέρουμε να έχουμε καλές σχέσεις με τους γύρω μας. Ένας άλλος μεγάλος φόβος του ανθρώπου είναι ο φόβος για αποδοκιμασία και κατακραυγή από τους άλλους.

Αν δούμε όμως τον άνθρωπο σαν ένα δικό μας κομμάτι εφόσον όλοι είμαστε άνθρωποι με τις ίδιες ανάγκες και θέλω να πιστεύω ότι μπορούμε να σταματήσουμε να αποδοκιμάζουμε τον διπλανό μας, όποια και αν είναι η επιλογή του. Καθώς πρέπει να εξετάσουμε πολύ προσεχτικά τα κίνητρα της επιλογής του, τα περιθώρια που είχε αλλά και τις ανάγκες του και τα δικά του προσωπικά βιώματα.

Επομένως, ας μην βιαζόμαστε να βάλουμε ταμπέλες και να αποδοκιμάσουμε τον διπλανό μας, αλλά ας αφήσουμε τους γιατρούς συγκεκριμένων ειδικοτήτων να βρουν και να θεραπεύσουν τα βαθύτερα αίτια. Ή ας αφήσουμε τους ιστορικούς να βρουν την αλήθεια αν πρόκειται για πολιτικές επιλογές. Δεν λέω να μην έχουμε άποψη και δυνατότητα αντίδρασης, αλλά αυτή να γίνεται σε ειρωνικό κλίμα και κατόπιν ώριμης σκέψης.

Η ικανότητα ωστόσο να κατανοήσουμε τον άλλο πιστεύω ότι μπορεί να επιτευχθεί αν βάζουμε τον εαυτό μας στη θέση του άλλου και κατανοούμε τον άνθρωπο. Τέλος, θέλω να μιλήσω για το μεγαλύτερο φόβο του ανθρώπου, το φόβο του θανάτου. Νομίζω ότι δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην θέλει να ζήσει για πάντα. Στα κατάβαθα της ψυχής μου ελπίζω και πιστεύω ότι και αυτό μπορεί να το επιτύχει ο άνθρωπος.

Αν εργαστούμε όλοι από τον δικό του τομέα βάζοντας αγάπη πιστεύω ότι κάποια στιγμή ίσως και να επιτευχθεί. Δεν είμαι γιατρός αλλά θεωρώ ότι οι στεναχώριες έχουν το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης για τις ασθένειες των ανθρώπων. Αν επιτύχουμε λοιπόν την ευτυχία ως μόνιμη κατάσταση, αν σεβόμαστε ο ένας τον άλλον αλλά και τον εαυτό μας, αν αγαπάμε ο ένας τον άλλον αλλά και τον εαυτό μας, αν δίνουμε και παίρνουμε αγάπη, αν είμαστε πράοι και συμπονετικοί, αν δεν βιαζόμαστε να κρίνουμε τον διπλανό μας, θέλω να πιστεύω ότι σιγά σιγά θα αυξηθεί σημαντικά ο μέσος όρος ζωής.

Η κοινωνία είναι ένα πεδίο μάχης, το οποίο προσπαθούν να κυβερνήσουν οι νόμοι

Σχετική εικόναΗ τάξη που διέπει την κοινωνική ζωή δεν είναι παρά η επιφάνεια. Στην πραγματικότητα στα βάθη της μαίνεται πόλεμος, ένας πόλεμος που τα κίνητρά του δεν διαφέρουν σε τίποτα από εκείνα που οπλίζουν τα χέρια των λαών.

Ο κάθε άνθρωπος έρχεται στη ζωή για να εξυπηρετήσει αποκλειστικά και μόνο τα δικά του συμφέροντα και τα δικά του πάθη, στο όνομα της φύσης του, η έκφραση της οποίας αποκαλείται Δικαίωμα της Προσωπικότητας. Το δικαίωμα αυτό, έτσι όπως εκφράζεται σε κάθε εποχή, καθορίζει τόσο τους κανόνες της μάχης όσο και τα όπλα που επιτρέπεται να χρησιμοποιηθούν.

Προκύπτει ένας ολόκληρος κόσμος από στρατηγικές, ίντριγκες και τεχνάσματα, μια ολόκληρη τέχνη επίθεσης και άμυνας, μια ολόκληρη στρατηγική, πού, με παραλλαγές, ισχύει σε κάθε εποχή και σε κάθε τόπο. Η μάχη δίνεται άνθρωπο με άνθρωπο, κοινωνική τάξη σε κοινωνική τάξη. Και πάνω από τη μάχη αυτή υπερίπταται ως όραμα η ανεξάντλητη έννοια της Φιλοδοξίας, κύρια σημεία της οποίας είναι η Εξουσία, η Ισχύς, η Κοινωνική θέση, το Χρήμα και η Δόξα.

Αυτό δεν αποτελεί φαινόμενο της εποχής μας. Έτσι γινόταν πάντα. Η διαφορά είναι πως οι σύγχρονες κοινωνίες διεξάγουν τη μάχη κάτω από συνθήκες ιδιαίτερα ασαφείς. Δεν υπάρχει κάποια αυστηρή ταξική διάκριση που να περιορίζει τις δραστηριότητες του καθενός σε μια συγκεκριμένη σφαίρα. Ολόκληρη η κοινωνική μάζα καλείται να μπει στην αρένα με αιχμή του δόρατος την προσωπική πρωτοβουλία. Τίποτα δεν μπορεί πλέον να σταθεί εμπόδιο στο μέλλον ακόμα και του πιο ταπεινού ανθρώπου, αν αυτός έχει γεννηθεί με το μικρόβιο της Φιλοδοξίας.

• Πώς είναι λοιπόν δυνατόν να διατηρηθεί η ισορροπία κάτω από αυτές τις συνθήκες;
• Πώς είναι δυνατόν μέσα από τέτοιον έντονο ανταγωνισμό να μην περνάμε διαρκώς από τον εμφύλιο πόλεμο στον κοινωνικό πόλεμο;
• Πώς γίνεται με τόσους πολλούς ανθρώπους που πιέζονται από τις ανάγκες, τους πόθους και τα μίση τους, να μην καταλήξουν όλα, κάποια στιγμή, σε μια τεράστια εξέγερση;

Ποιος μπορεί να κάνει τις μάζες να ανεχθούν το ζυγό της δουλείας και της φτώχειας; Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις; Η φιλοσοφία; Η αγάπη για τον ηγέτη ή η αγάπη για την πατρίδα; Οι ερωτήσεις αυτές μένουν αναπάντητες. ‘Η τάχα ο φόβος των νόμων; Μα αν τα πράγματα ωριμάσουν τόσο που να καταλήξουμε έτσι ώστε από τη μία πλευρά να βρεθούν μόνο αυτοί που επιθυμούν να υπερασπιστούν τους νόμους κι από την άλλη αυτοί που είναι αποφασισμένοι να τους ανατρέψουν, το ποιος θα νικήσει είναι θεωρητικά προφανές.

Πόσοι είναι οι άνθρωποι που η κοινωνία ευνοεί σε σχέση με τα εκατομμύρια αυτών που στην ουσία περιφρονεί; Μα απλώς ένα μικρό τρέμουλο να πιάσει όλους τους αδικημένους, θα γεμίσει μονομιάς με ερείπια η Οικουμένη.

Οτιδήποτε αξίζει να γίνει, αξίζει να γίνει και λάθος

Είναι χρήσιμο να συλλογιζόμαστε, ξανά και ξανά, ότι όλες αυτές οι αποτυχίες (τα λάθη, η απόρριψη, το χάσιμο μιας ευκαιρίας) αποτελούν μέρος της ανάπτυξης. Μια φράση που προέρχεται από τον κόσμο των επιχειρήσεων λέει: «Οτιδήποτε αξίζει να γίνει, αξίζει να γίνει και λάθος». Τα σημαντικά που αξίζουν το χρόνο μας, αξίζουν επίσης και την απογοήτευσή μας όταν δεν έρχονται κατά το δοκούν. Σε αυτήν την περίπτωση, το κέρδος μας είναι η δυνατότητα να μάθουμε, γιατί το θέμα δεν είναι ν’ αποφεύγεις την αποτυχία, αλλά τι κάνεις από εκεί και μετά. Συχνά, όταν το ενδιαφέρον μας εστιάζεται μόνο στην επιτυχία αδιαφορώντας για τη διαδικασία, τα αποτελέσματα έχουν την τάση να κινούνται ανάδρομα.

Λένε ότι, κάποτε, ένας νεαρός αριστοκράτης ήθελε πολύ να γίνει ξιφομάχος. Του είχαν μιλήσει για έναν σπουδαίο δάσκαλο ξιφασκίας, κι αυτός γύριζε όλα τα χωριά της περιοχής αναζητώντας τον. Κάποια στιγμή, επιτέλους, τον βρίσκει σε μια ταπεινή καλύβα, γονατίζει μπροστά του και του φιλάει το χέρι.
«Δάσκαλε» του λέει, «σε ψάχνω πολύ καιρό γιατί θέλω να γίνω σπουδαίος ξιφομάχος.»
Όσο ο δάσκαλος μένει σιωπηλός, ο νεαρός συνεχίζει:
«Δάσκαλε, αν αφοσιωθώ στη μελέτη, πόσο καιρό θα μου πάρει να γίνω ξιφομάχος;»
Ο δάσκαλος περνάει το χέρι του πάνω από τα γκρίζα του μαλλιά που τα είχε δεμένα σε κοτσίδα, και του λέει:
«Δέκα χρόνια, ίσως.»
Ο νεαρός απογοητεύτηκε με την απάντηση γιατί δεν είχε φανταστεί ότι θα χρειαζόταν τόσος καιρός.
«Ο πατέρας μου είναι ηλικιωμένος» του λέει, «και θα ήθελα να με δει να τα έχω καταφέρει. Αν προσπαθήσω πολύ, πόσο καιρό θα μου πάρει;»
«Τότε» του λέει ο δάσκαλος, «ίσως χρειαστείς τριάντα χρόνια.»
Ο νέος αρχίζει να μπερδεύεται: πρώτα δέκα χρόνια, μετά τριάντα…
«Δάσκαλε, θα κάνω ό,τι μου πεις. Είμαι έτοιμος για τα πάντα, να υποφέρω κάθε είδους στέρηση, να κάνω οποιαδήποτε θυσία… Το μόνο που θέλω είναι να γίνω ξιφομάχος!»
«Τότε» λέει ο δάσκαλος, «θα πρέπει να μελετήσεις μαζί μου εβδομήντα χρόνια».
Μπροστά στα δύσπιστα μάτια του νέου, ο δάσκαλος της ξιφασκίας σηκώνεται από την καρέκλα του, τον συνοδεύει ως την πόρτα και του λέει:
«Εσύ, θέλεις να γίνεις ξιφομάχος. Όταν θα θελήσεις να μάθεις ξιφασκία, ξαναέλα.»

Η τέχνη να εξελίσσεσαι χωρίς βιασύνη

Επιτυχία, πλούτη, λεφτά, ευημερία, καλοπέραση, ασφάλεια… Όλες αυτές οι λέξεις μας προκαλούν αίσθηση και μας δημιουργούν έντονα και συχνά αντιφατικά συναισθήματα. Συνήθως τις χρησιμοποιούμε αδιακρίτως, αλλά νομίζω ότι πρέπει να τις διαφοροποιήσουμε για να αποφύγουμε κάποια προβλήματα.

Το βασικό μπέρδεμα βρίσκεται στη διάκριση των εννοιών ευημερία και επιτυχία (ισπανικά, éxito). Όπως ίσως γνωρίζετε, η λέξη éxito προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη έξειμι, που σημαίνει «εξέρχομαι» (όπως αναγράφεται στις εξόδους κινδύνου στην αγγλική γλώσσα: EXIT). Δηλαδή, η επιτυχία είναι μια εκτίμηση που γίνεται στην έξοδο, στο τέλος. Μιλάει για ένα αποτέλεσμα, και τα αποτελέσματα δεν εξαρτώνται αποκλειστικά από εμάς. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που μεσολαβούν και τους οποίους δεν μπορούμε να ελέγξουμε, όπως είναι η τύχη κι οι αποφάσεις άλλων ατόμων, για ν’ αναφέρουμε μόνο δύο. Γι’ αυτό, δεν θα ήθελα να ενθαρρύνω την αναζήτηση της επιτυχίας. Η επιδίωξή της είναι μια στάση που μας κάνει να εξαρτόμαστε υπερβολικά από τους άλλους. Επιπλέον, ακόμη κι αν πετύχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα, θα βρεθούμε μπροστά στο αναπόφευκτο ερώτημα: «και τώρα;». Η άμεση απάντηση είναι: μια νέα πρόκληση, ένας καινούργιος στόχος, η επιδίωξη μιας νέας επιτυχίας. Πολλοί «κυνηγοί της επιτυχίας» ζουν έτσι, μεταπηδώντας από στόχο σε στόχο, ευτυχισμένοι όταν πετυχαίνουν αυτό που ποθούν, δυστυχισμένοι όταν δεν τα καταφέρνουν.

Τότε, τι μπορούμε να κάνουμε μ’ εκείνες τις επιθυμίες μας που αρνούμαστε να ρίξουμε στο μύλο της επιτυχίας; Νομίζω ότι σ’ αυτό το σημείο μπορεί να μας βοηθήσει η ιδέα της ευδοκίμησης, γιατί αυτή ορίζεται ως: «η ευνοϊκή εξέλιξη των πραγμάτων». Αξίζει να υπογραμμίσουμε τη λέξη «εξέλιξη» (σε αντίθεση με το «αποτέλεσμα»), καθώς η ιδέα της ευδοκίμησης παραπέμπει σε μια διαδικασία συνεχούς κίνησης· μια ροή προς τα εμπρός. Θα έλεγα ότι αυτός που προκόβει κινείται προς την κατεύθυνση που του υποδεικνύει η επιθυμία του. Αυτός που προκόβει δεν πιέζεται να συμβιβαστεί με τα λίγα ούτε ντρέπεται που θέλει περισσότερα. Δεν τρελαίνεται προσπαθώντας να κάνει τα πράγματα όπως τα ονειρευόταν, και δεν προσπαθεί να αποκομίσει σήμερα τα αυριανά. Ξέρει ότι πρέπει σήμερα να σπείρει αν θέλει αύριο να θερίσει. Ξέρει ότι το θέμα του δεν είναι να φτάσει, αλλά να έχει ροή.

Στο βιβλίο της Ένα ηρωικό ταξίδι προς την αφθονία και την ευημερία, η Άννα Μπλέσα σχολιάζει την ιδιαιτερότητα της ανάπτυξης του μπαμπού, εικονογραφώντας μια διαδικασία ευδοκίμησης που διαφέρει από αυτήν της επιτυχίας. Όπως φαίνεται, αφού φυτέψει κανείς τον σπόρο του μπαμπού, χρειάζεται να του ρίχνει λίπασμα και να τον ποτίζει καθημερινά. Ωστόσο, επί αρκετό καιρό δεν γίνεται τίποτα. Στην πραγματικότητα, δεν γίνεται τίποτα επί επτά χρόνια. Αμέσως μετά τα επτά χρόνια φροντίδας θα φυτρώσει ένα βλαστάρι το οποίο, σε έξι μόνο εβδομάδες θα ψηλώσει πάνω από τριάντα μέτρα. Τι έγινε εδώ; Μήπως το μπαμπού ξύπνησε απότομα; Όχι βέβαια. Μεγάλωνε όλο αυτό το διάστημα, μόνο που τα πρώτα επτά χρόνια έβγαζε και άπλωνε τις πυκνές και βαθιές του ρίζες, χωρίς τις οποίες δεν θα μπορούσε μετά να στηρίξει όλο αυτό το ύφος. Σίγουρα, αν περνούσε κάποιος από ένα χωράφι με μπαμπού τέσσερα χρόνια μετά τη σπορά, θα σκεφτόταν: «Αυτοί οι σπόροι δεν πέτυχαν» – και θα είχε δίκιο. Δεν πέτυχαν γιατί δεν έδωσαν (ακόμη) αποτελέσματα. Εντούτοις, ένας έμπειρος αγρότης θα ήξερε ότι κάτω από τη γη οι σπόροι ευδοκιμούσαν και προετοιμάζονταν για μεγάλα πράγματα. Ας μην ξεχνάμε κι εμείς τη σημασία της προσωπικής μας ανάπτυξης σε βάθος, που είναι μεν λιγότερο θεαματική, θα μας επιτρέψει όμως να στηρίξουμε αργότερα όσα θέλουμε να δημιουργήσουμε.

Είμαστε ελεύθεροι να είμαστε ο εαυτός μας;

Είμαστε ελεύθεροι να είμαστε ο εαυτός μας; Η απάντηση είναι όχι. Η αληθινή ελευθερία έχει να κάνει με το ανθρώπινο πνεύμα – ισοδυναμεί με το να είναι κανείς ο εαυτός του.

Ποιος μας εμποδίζει να είμαστε ελεύθεροι; Κατηγορούμε την κυβέρνηση, τον καιρό, τους γονείς μας, τη θρησκεία, το Θεό. Ποιος, όμως, είναι ο πραγματικός ένοχος; Μα ο εαυτός μας – εμείς εμποδίζουμε τον εαυτό μας. Τι σημαίνει να είναι κανείς ελεύθερος; Συχνά, όταν παντρευόμαστε, λέμε ότι χάσαμε την ελευθερία μας, όταν, όμως, παίρνουμε διαζύγιο, πάλι δεν είμαστε ελεύθεροι. Τι μας εμποδίζει; Γιατί δεν μπορούμε να είμαστε ο εαυτός μας;

Έχουμε αναμνήσεις από πολύ παλιά, από μια εποχή που υπήρξαμε ελεύθεροι και που απολαμβάναμε την ελευθερία μας, αλλά έχουμε ποια ξεχάσει τι σημαίνει στ’ αλήθεια ελευθερία.

Ας πάρουμε ένα παιδί δύο, τριών ή και τεσσάρων ετών – να ένας ελεύθερος άνθρωπος. Γιατί είναι ελεύθερος αυτός ο άνθρωπος; Επειδή εξακολουθεί να κάνει αυτό που επιθυμεί. Το παιδί είναι ένα άγριο πλάσμα – ένα λουλούδι, ένα δέντρο ή ένα ζώο που δεν έχει ακόμα εξημερωθεί! Κι αν παρατηρήσουμε ανθρώπους ηλικίας δύο χρόνων, θα προσέξουμε ότι τις περισσότερες φορές αυτοί οι άνθρωποι διασκεδάζουν κι έχουν ένα φωτεινό χαμόγελο ζωγραφισμένο στα χείλη. Εξερευνούν τον κόσμο. Δεν φοβούνται να παίξουν. Φοβούνται όταν πονούν, όταν πεινάνε, όταν κάποιες ανάγκες τους μένουν ανικανοποίητες, αλλά δεν ανησυχούν για το παρελθόν, δεν ενδιαφέρονται για το μέλλον – ζουν μονάχα στην παρούσα στιγμή.

Τα πολύ μικρά παιδιά δεν διστάζουν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Διαπνέονται από τόση αγάπη, ώστε όταν την αντιληφθούν γύρω τους, αφήνονται απόλυτα σε αυτήν. Δεν φοβούνται ούτε για μια στιγμή να αγαπήσουν. Αυτή είναι η περιγραφή ενός φυσιολογικού ανθρώπινου όντος. Όταν είμαστε παιδιά, δεν φοβόμαστε το μέλλον ούτε ντρεπόμαστε για το παρελθόν. Η φυσιολογική ανθρώπινη τάση είναι η ευχαρίστηση, το παιχνίδι, η εξερεύνηση, η ευτυχία και η αγάπη.

Ένα πράγμα είναι να φέρεις την ψυχή να δεχθεί τέτοιες ιδέες· άλλο πράγμα είναι να συνδυάσεις θεωρία και πράξη

Περί της αρετής

Μας συμβαίνει – και σε μας ακόμα – που δεν είμαστε παρά εξαμβλώματα ανθρώπων, να εξυψώσουμε καμιά φορά την ψυχή μας πέρα από τη συνήθη κατάστασή της, όταν οι λέξεις ή τα παραδείγματα άλλων ανθρώπων την αφυπνίσουν. Αυτό όμως είναι ένα είδος πάθους που την παρακινεί, την αναστατώνει και την συναρπάζει κάπως έξω από τον εαυτό της. Γιατί μόλις περάσει αυτός ο ανεμοστρόβιλος, βλέπουμε πως η ψυχή χαλαρώνει και ηρεμεί αυθορμήτως, αν όχι ως το τελευταίο σκαλοπάτι, τουλάχιστον σε χαμηλότερο σκαλοπάτι από εκείνο που βρισκόταν πριν, έτσι που μπορεί να εξωθήσουμε τον εαυτό μας στην οργή, λίγο πολύ όπως κάθε κοινός άνθρωπος, για την απώλεια ενός γερακιού ή επειδή ένα ποτήρι έσπασε.

Εκτός από μια τεταγμένη συμπεριφορά, εκτός από τη μετριοπάθεια και τη σταθερότητα, θεωρώ πως όλα μπορούν να γίνουν, ακόμα και από έναν άνθρωπο που γενικώς είναι ατελής και ελλειπής. Γι’ αυτόν το λόγο, λένε οι σοφοί, προκειμένου να κρίνεις όπως πράγματι αρμόζει έναν άνθρωπο, πρέπει να ελέγξεις τις πεζές πράξεις του και να τον συλλάβεις εξαπίνης στην καθημερινή του αμφίεση.

Ο Πύρρων, εκείνος που αναγόρευσε την άγνοια σε μια τόσο ευχάριστη επιστήμη, προσπάθησε, όπως όλοι οι άλλοι αληθινοί φιλόσοφοι, να συμμορφώσει τη ζωή του με τις ιδέες που είχε αναπτύξει. Και επειδή επέμενε πως η αδυναμία της ανθρώπινης κρίσης είναι τόσο ακραία, ώστε δεν είναι σε θέση να συνταχθεί ή να κλίνει προς κάποιο μέρος και ήθελε να την έχει αέναα να κρέμεται ισοζυγισμένη, θεωρώντας και αποδεχόμενη όλα τα πράγματα ως “αδιάφορα”, διηγούνται πως διατηρούσε πάντα την ίδια όψη και έκφραση.

Αν είχε αρχίσει μια κουβέντα, δεν παρέλειπε να την αποτελειώσει, ακόμα και αν εκείνος στον οποίο μιλούσε, είχε αποχωρήσει· αν πήγαινε κάπου, δεν άλλαζε το δρόμο του, όποιο εμπόδιο και αν παρουσιαζόταν, γλιτώνοντας από γκρεμούς, από χτυπήματα αμαξιών και άλλα ατυχήματα χάρη στους φίλους του. Γιατί ο φόβος ή η αποφυγή κάποιου πράγματος θα σήμαιναν πως ερχόταν σε σύγκρουση με τις προτάσεις του, οι οποίες αφαιρούσαν, ακόμα και από τις αισθήσεις, κάθε επιλογή και βεβαιότητα. Κάποια φορά άντεξε με τέτοια σταθερότητα να του κάνουν τομή και να τον καυτηριάσουν, ώστε δεν είδαν ούτε καν να τρεμοπαίζουν τα μάτια του.

Ένα πράγμα είναι να φέρεις την ψυχή να δεχθεί τέτοιες ιδέες· άλλο πράγμα είναι να συνδυάσεις θεωρία και πράξη. Πάντως, αυτό δεν είναι αδύνατο. Εκείνο όμως που είναι σχεδόν απίστευτο να καταφέρεις είναι να συνδυάσεις θεωρία και πράξη με τέτοια επιμονή και σταθερότητα, ώστε από αυτόν το συνδυασμό να καθορίσεις την καθημερινή πορεία της ζωής σου με ενέργειες τόσο απομακρυσμένες από την κοινή πρακτική.

Να γιατί ο Πύρρων, όταν τον βρήκαν κάποτε στο σπίτι του να μαλώνει έντονα με την αδερφή του και τον μέμφθηκαν πως είχε ξεχάσει όλα τα σχετικά με τη θεωρία του της “αδιαφορίας”, είπε: “Τι; Πρέπει λοιπόν ακόμα και ετούτο το γύναιο να χρησιμεύει ώστε να αποδεικνύονται οι κανόνες μου;” Μιαν άλλη φορά που τον είδαν να υπερασπίζεται τον εαυτό του από ένα σκυλί, είπε: “Είναι πολύ δύσκολο να παραμερίσεις τελείως τον άνθρωπο· και πρέπει να ορίσουμε πως χρέος μας είναι να προσπαθήσουμε να καταπολεμήσουμε τα πράγματα, πρώτα με τις πράξεις, αλλά, αν το πράγμα φτάσει στο χειρότερο, με λογική και επιχειρήματα”.

[Ἀκόλουθος δ’ ἦν καί τῶ βίω, μηδέν ἐκτρεπόμενος μηδέ φυλαττόμενος, ἄπαντα ὑφιστάμενος, ἁμάξας, εἰ τύχοι, καί κρημνούς καί κύνας καί ὅλως μηδέν ταῖς αἰσθήσεσιν ἐπιτρέπων. Σώζεσθαι μέντοι… ὑπό τῶν γνωρίμων παρακολουθούντων. Καί χολήσας τι περί τῆς ἀδερφῆς… πρός τόν ἐπιλαμβανόμενον εἰπεῖν ὡς οὐκ ἐν γυναίῳ ἡ ἐπίδειξις τῆς ἀδιαφορίας. Καί κυνός ποτ’ ἐπενεχθέντος διασοβηθέντα εἰπεῖν πρός τόν αἰτιασάμενον, ὡς χαλεπόν εἴη ἐκδῦναι τόν ἄνθρωπον· διαγωνίζεσθαι δ’ ὡς οἷόν τε πρῶτον μέν τοῖς ἔργοις πρός τά πράγματα, εἰ δέ μή, τῶ γε λόγω. Φασί δέ σηπτικῶν φαρμάκων καί τομῶν καί καύσεων ἐπί τινος ἔλκους αὐτῶ προσενεχθέντων, ἀλλά μηδέ τά ὀφρῦς συναγαγεῖν.] (ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Πύρρων, Θ’, 62,66,67)

Επιστήμονες ανακαλύπτουν πώς να βελτιώνουν τη σταθερότητα των μεταλλικοργανικών πλαισίων

Τα μεταλλικοργανικά πλαίσια (MOFs) είναι πορώδη υλικά που μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο που κατακρατούμε άνθρακα, τα φίλτρα νερού και μια σειρά άλλων εφαρμογών. Οι χημικοί της EPFL (Ecole Polytechnique Fédérale de Lausanne) έχουν βρει τώρα σύνδεσμο μεταξύ μηχανικής σταθερότητας και δομής, υπερβαίνοντας έτσι ένα σημαντικό εμπόδιο στην βελτιστοποίηση των MOFs.

Τα «μεταλλικοργανικά πλαίσια» (MOFs) είναι υλικά με πόρους νανο-κλίμακας στην κρυσταλλική δομή τους. Οι πόροι αυτοί επιτρέπουν τα MOFs να συλλαμβάνουν μόρια τόσο αποτελεσματικά που τώρα είναι κύριοι υποψήφιοι σε εφαρμογές όπως η κατακράτηση άνθρακα και το φιλτράρισμα νερού. Η πρόκληση με τα MOFs είναι η μηχανική τους σταθερότητα. Τα υλικά είναι ευπαθή σε φυσικές και χημικές τάσεις, που μπορούν να επηρεάσουν τη δομή τους και τελικά τη συμπεριφορά τους. Επειδή πολλές εφαρμογές MOFs σχετίζονται με εναλλαγές μεταξύ διαφορετικών θερμοκρασιών, μεταβαλλόμενες πιέσεις και άλλα χημικά μόρια που ασκούν τριχοειδείς δυνάμεις, κατέστη πρωταρχικό στο πεδίο τα MOFs να παρουσιάζουν επαρκή μηχανική σταθερότητα.

Τώρα, το εργαστήριο του Berend Smit στο EPFL στη Sion, μαζί με τον Lev Sarkisov του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου, ανακάλυψαν πώς σχετίζονται οι μηχανικές ιδιότητες των MOFs με τη δομή τους, πράγμα που ήταν επί μακρόν ένα εμπόδιο στη βελτιστοποίηση της σταθερότητας των υλικών.

Για τη μελέτη αυτή, οι επιστήμονες εστίασαν σε έναν ευρείας χρήσης τύπο των MOFs που ονομάζονται «ιμιδαζολικά ζεολιθικά πλαίσια», που χρησιμοποιούνται στην κατακράτηση του άνθρακα, στην κατάλυση και ακόμη στις στρατηγικές χορήγησης ορισμένων φαρμάκων. Η ομάδα ανέπτυξε λογισμικό που δημιουργεί χημικές δομές για να σχεδιάσει μεγάλους αριθμούς αυτών των MOFs με διαφορετικές μοριακές δομές. Μελετώντας τες, μπόρεσαν να εξαγάγουν αρχές που συνδέουν τις μηχανικές ιδιότητες ενός MOF με τη δομή του, καθώς και να σχεδιάσουν υλικά με αυξημένη μηχανική σταθερότητα.

Στη συνέχεια ο ερευνητές «διακόσμησαν» τα οργανικά μέρη των MOFs με μια ποικιλία λειτουργικών ομάδων, όρος που αναφέρεται σε ομάδες ατόμων που δίνουν στο μόριο (στην περίπτωση αυτή, το MOF) ειδικές χαρακτηριστικές ιδιότητες. Αυτό το τμήμα της μελέτης έδειξε ότι, ανάλογα με τη δομή του πόρου, οι ίδιες λειτουργικές ομάδες μπορούν είτε να σκληραίνουν τη δομή ενός MOF και να αυξάνουν τη μηχανική του σταθερότητα ή να τη μαλακώνουν και να το κάνουν ασταθές.

Το κλειδί των επιδράσεων των λειτουργικών ομάδων έγκειται σε αυτό που αποκαλείται «μη-συνδεδεμένες αλληλεπιδράσεις», που συμβαίνουν μεταξύ ατόμων με μη χημική σύνδεση. Οι μη-συνδεδεμένες αλληλεπιδράσεις περιλαμβάνουν αλληλεπιδράσεις ηλεκτροστατικές και Van der Waals – ο τελευταίες διέπουν το σχηματισμό σταγόνων νερού. Οι επιστήμονες της EPFL βρήκαν ότι οι μη-συνδεδεμένες αλληλεπιδράσεις παίζουν σημαντικό ρόλο στην δυσκαμψία/σκληρότητα των MOFs. Αυτό σημαίνει ότι στρατηγικά τοποθετημένες λειτουργικές ομάδες μπορούν να βοηθήσουν να ρυθμιστεί η μηχανική σταθερότητα ενός MOF με την εισαγωγή επιπλέον συνδεσιμότητας μεταξύ των ατόμων του μέσω των μη-συνδεδεμένων αλληλεπιδράσεων.

Οι συγγραφείς περιγράφουν τις λειτουργικές ομάδες που βοηθούν να σηκώνουν το μηχανικό φορτίο που εφαρμόζεται στο MOF ως «χημικές Καρυάτιδες», αναφερόμενοι στα αγάλματα γυναικών που λειτουργούσαν ως υποστηριχτικές κολώνες για κτίρια στην αρχαία Ελλάδα, με περισσότερο γνωστές αυτές του Ερεχθείου στην Ακρόπολη των Αθηνών.

«Η πρόσθεση μιας λειτουργικής ομάδας μπορεί να μοιάζει διακόσμηση, όμως εάν είναι στρατηγικά τοποθετημένη, παρέχει μια ουσιαστική ενίσχυση της δομής του MOF», ανέφερε ο Berend Smit. «Στο εργαστήριό μας, έχουμε αναπτύξει λογισμικό το οποίο πειραματικές ομάδες μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να προβλέψουν εάν προσθέτοντας διάφορες λειτουργικές ομάδες βελτιώνεται η μηχανική σταθερότητα του υλικού τους».

Οι Δάσκαλοι είναι μηχανικοί του εγκεφάλου: Μελέτη δείχνει πώς η εντατική διδασκαλία αλλάζει τα εγκεφαλικά κυκλώματα σε αναγνώστες με προβλήματα

Είναι τα πρώτα χρόνια που ο εγκέφαλος αναπτύσσεται περισσότερο, σχηματίζοντας νευρωνικές συνδέσεις που ανοίγουν το δρόμο για το πώς ένα παιδί – και ενδεχομένως ο ενήλικας – θα εκφράσει συναισθήματα, θα αρχίσει να ασχολείται με μια εργασία και θα μάθει νέες δεξιότητες και έννοιες. Οι επιστήμονες έχουν ακόμη θεωρητικοποιήσει ότι η ανατομική δομή των νευρωνικών συνδέσεων σχηματίζει τη βάση για το πώς τα παιδιά προσδιορίζουν γράμματα και αναγνωρίζουν λέξεις. Με άλλα λόγια, η αρχιτεκτονική του εγκεφάλου μπορεί να προκαθορίσει ποιος θα έχει προβλήματα με το διάβασμα, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών με δυσλεξία. Μια νέα μελέτη του Πανεπιστημίου της Washington (UW), όμως, βρίσκει ότι η διδασκαλία μπορεί αυτό να το αλλάξει.

Χρησιμοποιώντας μετρήσεις MRI των νευρωνικών συνδέσεων του εγκεφάλου, ή της «λευκής ουσίας», οι ερευνητές του UW έδειξαν ότι, σε αναγνώστες που δυσκολεύονται, το νευρωνικό κύκλωμα ενισχύθηκε – και η αναγνωστική τους ικανότητα βελτιώθηκε – μετά από ένα εξειδικευμένο πρόγραμμα διδασκαλίας, μόλις οκτώ εβδομάδων. Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε 8 Ιουνίου στο Nature Communications, είναι η πρώτη που μετράει λευκή ύλη κατά τη διάρκεια μιας εντατικής εκπαιδευτικής παρέμβασης και συνδέει την μάθηση των παιδιών με την ευελιξία του εγκεφάλου τους.

«Η διαδικασία της εκπαίδευσης ενός παιδιού είναι που αλλάζει φυσικώς τον εγκέφαλο», είπε ο Jason Yeatman, επίκουρος καθηγητής τόσο στο Τμήμα των Επιστημών Λόγου και Ακοής, όσο και στο Ινστιτούτο για τις Επιστήμες Μάθησης και Εγκεφάλου (I-LABS). «Μπορέσαμε να ανιχνεύσουμε αλλαγές σε συνδέσεις του εγκεφάλου μέσα σε μόνο λίγες εβδομάδες από την αρχή προγράμματος παρέμβασης. Είναι υποτιμημένο το γεγονός ότι οι δάσκαλοι είναι μηχανικοί του εγκεφάλου που βοηθούν τα παιδιά να οικοδομήσουν νέα εγκεφαλικά κυκλώματα για σημαντικές ακαδημαϊκές δεξιότητες, όπως το διάβασμα».

Η μελέτη εστίασε σε τρεις περιοχές της λευκής ουσίας – περιοχές πλούσιες σε νευρωνικές συνδέσεις – που συνδέουν περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονται στη γλώσσα και την όραση. «Τείνουμε να θεωρούμε ότι οι συνδέσεις αυτές είναι σταθερές», είπε η επίσης συγγραφέας Elizabeth Huber, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο UW. «Στην πραγματικότητα, διάφορες εμπειρίες μπορούν να σχηματοποιήσουν τον εγκέφαλο με δραματικούς τρόπους κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης».

Μετά από οκτώ εβδομάδες εντατικής διδασκαλίας στους συμμετέχοντες στην έρευνα, που δυσκολεύονταν με την ανάγνωση, δυο από αυτές τις τρεις περιοχές έδειξαν στοιχεία δομικών αλλαγών – μια μεγαλύτερη πυκνότητα της λευκής ουσίας και περισσότερο οργανωμένη «καλωδίωση». Αυτή η πλαστικότητα δείχνει ότι οι αλλαγές επήλθαν από το περιβάλλον, δείχνοντας επίσης ότι οι περιοχές αυτές δεν είναι εγγενώς ανελαστικές δομές. Αναδιοργανώνονται σε απάντηση στις εμπειρίες που έχουν τα παιδιά στην τάξη.

Η δυσλεξία, μια μαθησιακή διαταραχή που επηρεάζει την ικανότητα κάποιου να διαβάζει και να γράφει ορθά λέξεις, είναι η πιο κοινή σχετιζόμενη με τη γλώσσα μαθησιακή διαταραχή. Αν και οι εκτιμήσεις ποικίλουν, μεταξύ 10% και 20% του πληθυσμού έχει κάποια μορφή δυσλεξίας. Δεν υπάρχει γρήγορη και απλή θεραπεία και χωρίς παρέμβαση, παιδιά με δυσλεξία τείνουν να δυσκολεύονται στο σχολείο καθώς η ανάγκη για γραφή και ανάγνωση αυξάνει με το χρόνο. Ο Yeatman, ο οποίος ξεκίνησε το Εργαστήριο Ανάπτυξης του Εγκεφάλου και Εκπαίδευσης στο I-LABS διεξήγαγε τη μελέτη κατά τη διάρκεια των καλοκαιριών του 2016 και το 2017, όταν ένας ολικός αριθμός 24 παιδιών, ηλικιών 7 μέχρι 12 ετών, συμμετείχαν σε ένα πρόγραμμα παρέμβασης στην ανάγνωση. Οι γονείς των συμμετεχόντων είχαν αναφέρει ότι τα παιδιά τους είτε δυσκολεύονταν με το διάβασμα ή είχαν διαγνωσθεί με δυσλεξία.

Κατά τη διάρκεια οκτώ εβδομάδων, τα παιδιά έλαβαν ένα προς ένα οδηγίες για τέσσερις ώρες την ημέρα, πέντε ημέρες την εβδομάδα. Έκαναν μια σειρά από τεστ ανάγνωσης πριν και μετά τη παρακολούθηση του προγράμματος και υποβλήθηκαν σε τέσσερις σαρώσεις MRI και συνεδρίες συμπεριφορικής αξιολόγησης στην αρχή, στη μέση και στο τέλος της περιόδου των οκτώ εβδομάδων. Μια ομάδα ελέγχου 19 παιδιών με μίγμα επιπέδων δεξιότητας ανάγνωσης συμμετείχε στο MRI και στις συμπεριφορικές συνεδρίες, όμως δεν έλαβαν την παρέμβαση στην ανάγνωση.

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μετρήσεις απεικόνισης διάχυσης (diffusion MRI) για να προσδιορίσουν την πυκνότητα των τριών περιοχών της λευκής ουσίας – περιοχές που περιέχουν νευρικές ίνες και συνδέουν διαφορετικά εξειδικευμένα κυκλώματα επεξεργασίας μεταξύ τους. Ειδικότερα, εξέτασαν το ρυθμό με τον οποίο διαχέεται το νερό μέσα στη λευκή ουσία: Μια πτώση στο ρυθμό της διάχυσης δείχνει ότι έχει σχηματιστεί επιπρόσθετος ιστός, ο οποίος επιτρέπει την πληροφορία να μεταφέρεται ταχύτερα και ευκολότερα.

Η ανάλυση εστίασε στην αριστερή τοξοειδή δεσμίδα (στην εικόνα εγκεφάλου του κειμένου με πράσινο χρώμα), που συνδέει περιοχές όπου επεξεργάζονται γλώσσα και ήχοι. Η αριστερή κατώτερη διαμήκης δεσμίδα (μπλε), όπου οπτικά εισιόντα, όπως τα γράμματα σε μια σελίδα, μεταφέρονται σε όλο τον εγκέφαλο και στις πίσω συνδέσεις του μεσολοβίου (ροζ), που συνδέουν τα δυο ημισφαίρια του εγκεφάλου.

Υποκείμενα της ομάδας ελέγχου δεν έδειξαν αλλαγές στους ρυθμούς διάχυσης ή στη δομή μεταξύ των μετρήσεων MRI. Όμως για τα υποκείμενα που έλαβαν μέρος στο πρόγραμμα διδασκαλίας, οι δεξιότητες ανάγνωσης βελτιώθηκαν κατά μέσο όρο επιπέδου μιας πλήρους βαθμίδας. Στην πλειονότητα αυτών των υποκειμένων, οι ρυθμοί διάχυσης μειώθηκαν στην τοξοειδή και την κατώτερη διαμήκη δεσμίδα. Για τα λίγα παιδιά που δεν έδειξαν σημαντική πτώση στη διάχυση από το MRI, ο Yeatman είπε ότι θα μπορούσαν να συνδυάζονται οι διαφορές στις ατομικές ικανότητες για την πλαστικότητα του εγκεφάλου, στην ηλικία των συμμετεχόντων (νεότεροι εγκέφαλοι μπορεί να είναι περισσότερο επιρρεπείς στο να αλλάξουν από ότι οι ελαφρά μεγαλύτεροι) ή άλλοι παράγοντες.

Οι συνδέσεις του μεσολοβίου δεν έδειξαν αλλαγές μεταξύ των δυο ομάδων (αυτής που δέχθηκε την παρέμβαση και του ελέγχου), αποτελέσματα που υποστηρίζει προηγούμενη έρευνα που υποστηρίζει ότι αυτή η δομή, αν και είναι σχετική με την εκμάθηση ανάγνωσης, μπορεί ήδη να είναι ώριμη και σταθερή από την ηλικία των 7 ετών, είπε ο Yeatman. Το τι είδους ιστός δημιουργήθηκε μεταξύ των συμμετεχόντων στο πρόγραμμα ανάγνωσης είναι πιθανό να αποτελέσει το θέμα μελλοντικής μελέτης, είπαν οι συγγραφείς. Για παράδειγμα, οι μετρήσεις να ανιχνευτούν αυξημένες στον αριθμό ή στο μέγεθος ορισμένων τύπων κυττάρων που βοηθούν στη θρέψη και τη διατήρηση της λευκής ουσίας, ή στην επιπρόσθετη μόνωση στις υπάρχουσες νευρωνικές συνδέσεις, είπε η Huber. Η πρόκληση με τα δεδομένα της απεικόνισης, επισήμανε ο Yeatman, είναι ότι αντανακλούν μια έμμεση μέτρηση – όχι μια πρακτική-διαδραστική εξέταση του εγκεφάλου.

Όμως η δομή αυτού του πειράματος υπογραμμίζει τη σημαντικότητα των ευρημάτων, πρόσθεσε: Τα παιδιά συμμετείχαν σε μια στενά ελεγχόμενη, βραχυχρόνια εκπαιδευτική παρέμβαση, με μετρήσιμη, αναγνωρίσιμη αύξηση του εγκεφαλικού ιστού από την αρχή μέχρι το τέλος. «Πολλά από αυτά που γνωρίζουμε για την πλαστικότητα του εγκεφάλου προέρχονται από έρευνα που έγινε σε ζώα», ανέφερε ο Yeatman. «Η ομορφιά των εκπαιδευτικών παρεμβάσεων είναι ότι παρέχουν ένα μέσο να μελετηθούν βασικές ερωτήσεις σχετικά με τη σύνδεση των παιδικών εμπειριών, την εγκεφαλική πλαστικότητα και τη μάθηση, όλα ενώ δίνεται στα παιδιά επιπλέον βοήθεια στην ανάγνωση.

Ο Yeatman θεωρεί ότι τα ευρήματα μπορεί να επεκταθούν στα σχολεία. Οι δάσκαλοι έχουν τη δυνατότητα να αναπτύσσουν τους εγκεφάλους των σπουδαστών τους, ανεξάρτητα του εάν έχουν τους πόρους να παρέχουν εξατομικευμένη διδασκαλία για κάθε μαθητή στις τάξεις τους. «Ενώ πολλοί γονείς και δάσκαλοι μπορεί να ανησυχούν ότι η δυσλεξία είναι μόνιμη, αντανακλώντας εγγενή ελλείμματα στον εγκέφαλο, τα ευρήματα αυτά δείχνουν ότι στοχευμένα, εντατικά προγράμματα ανάγνωσης όχι μόνον οδηγούν σε ουσιαστικές βελτιώσεις στις δεξιότητες ανάγνωσης, αλλά επίσης αλλάζουν την υποκείμενη καλωδίωση στο κύκλωμα ανάγνωσης του εγκεφάλου», αναφέρει ο Yeatman.

Ένα πλανητικό σύστημα με μια μαύρη τρύπα

Είναι δυνατόν να βρεθούν μαύρες τρύπες και πλανήτες μαζί; Γι' αυτό θα κάνουμε εισαγωγή πρώτα στις μαύρες τρύπες και εν συνεχεία θα κατασκευάσουμε το ηλιακό (πλανητικό) σύστημα μιας μαύρης τρύπας.  Ξέρετε τι συμβαίνει όταν ρίχνετε μια μπάλα στον αέρα; Η μπάλα ανεβαίνει και επανέρχεται πίσω στη Γη. Εάν θα μπορούσατε να στείλετε τη μπάλα με 40.000 km/h, θα επιστρέψει ποτέ πίσω στη Γη, γιατί θα φτάσει στην ταχύτητα διαφυγής της Γης 
 
Η ταχύτητα διαφυγής είναι ένα μέτρο της βαρύτητας του σώματος. Ισχυρότερη βαρύτητα, υψηλότερη ταχύτητα διαφυγής.
 
Η ταχύτητα διαφυγής στον αστεροειδή Vesta είναι 360 μέτρα ανά δευτερόλεπτο, περίπου 1290 km/h. Η ταχύτητα διαφυγής της Σελήνης είναι 2,4 χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο, περίπου 8,000 km/h. Ο Δίας έχει τη μεγαλύτερη βαρύτητα οποιουδήποτε άλλου πλανήτη στο Ηλιακό Σύστημα, με ταχύτητα διαφυγής 60 χλμ. / δευτερόλεπτο, ενώ η ταχύτητα διαφυγής του ήλιου είναι δέκα φορές υψηλότερη, 618 km/s. Το λευκό νάνο αστέρι Sirius B έχει ταχύτητα διαφυγής δέκα φορές υψηλότερη, στα 5.200 km/s (περισσότερα από 18 εκατομμύρια χιλιόμετρα την ώρα). 
 
Αυτές οι ταχύτητες διαφυγής είναι τρομερά γρήγορες. Ποιά είναι η υψηλότερη ταχύτητα διαφυγής που μπορείτε να φανταστείτε; Λοιπόν, τίποτα δεν μπορεί να ξεπεράσει το φως. Υπάρχει αντικείμενο με τόσο μεγάλη βαρύτητα που η ταχύτητα διαφυγής του να ήταν η ταχύτητα του φωτός;
 
Ε! ναι. Αυτό το σώμα είναι μια μαύρη τρύπα, με τόσο μεγάλη βαρύτητα που δεν μπορεί να διαφύγει ούτε το φως.
 
Οποιοδήποτε αντικείμενο μπορεί να είναι μια μαύρη τρύπα, αν η ταχύτητα διαφυγής του είναι μεγαλύτερη από την ταχύτητα του φωτός.    Θα μπορούσατε να μετατρέψετε οτιδήποτε σε μια μαύρη τρύπα, αυξάνοντας τη βαρύτητά της, είτε αυξάνοντας τη μάζα του είτε με τη συρρίκνωσή του. Η βαρύτητα ενός αντικειμένου εξαρτάται από δύο μόνο παράγοντες: τη μάζα και το μέγεθος του. Υψηλότερη μάζα, ισχυρότερη βαρύτητα. Μικρότερο μέγεθος, ισχυρότερη βαρύτητα. Χωρίς να αλλάξει το μέγεθός της, η Γη θα ήταν μια μαύρη τρύπα αν η μάζα της ήταν 700 εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη (με περισσότερη από 2000 φορές μάζα από τον Ήλιο!). Ή, χωρίς να αλλάξει τη μάζα της, η Γη θα ήταν μια μαύρη τρύπα, η οποία θα είχε το μέγεθος ενός μικρού βότσαλου. Ο ήλιος θα ήταν μια μαύρη τρύπα αν είχε το μέγεθος ενός γηπέδου ποδοσφαίρου. Ολόκληρος ο γαλαξίας θα ήταν μια μαύρη τρύπα αν είχε το μέγεθος του Ηλιακού Συστήματος. Εσείς ο ίδιος θα είσαστε μια μαύρη τρύπα, αν είσαστε συρρικνωμένος περίπου στο ένα δέκατο δισεκατομμυριοστό του μεγέθους ενός πρωτονίου.
 
Το μέγεθος μιας μαύρης τρύπας μετράται τυπικά με την ακτίνα Schwartzschild, ή «ορίζοντα γεγονότων», που είναι απλά η απόσταση από το κέντρο της μαύρης τρύπας όπου η ταχύτητα διαφυγής είναι ακριβώς η ταχύτητα του φωτός  
 
Υπάρχουν δύο είδη μαύρων οπών που γνωρίζουμε καλύτερα: οι αστρικές μαύρες τρύπες και υπερβαρέες μαύρες τρύπες. Οι αστρικές μαύρες τρύπες είναι αυτό που παίρνεις αν σβήσει ένα αστέρι. Αυτό συμβαίνει όταν ένα μεγάλο αστέρι καταρρέει όταν του τελειώσουν τα καύσιμα του. Τότε η βαρύτητα του αστεριού αναλαμβάνει και συρρικνώνεται, οπότε δεν μπορεί να επανέλθει στην πρότερη κατάσταση.
 
Σε ένα κανονικό αστέρι, η βαρύτητα εξισορροπείται από την πίεση που παράγεται από τη σύντηξη . Καθώς ένα αστέρι εξελίσσεται, τελικά εξαντλούνται τα καύσιμα που έχει για τη σύντηξη. Τότε δεν υπάρχει τίποτα που μπορεί να σταματήσει το αστέρι να καταρρεύσει από μόνο του. Καθώς τα μεγάλα αστέρια καταρρέουν πυροδοτούν μια τρομερή έκρηξη, την υπερκαινοφανή ή σουπερνόβα . Το κέντρο του αστεριού συνεχίζει να καταρρέει και καταλήγει είτε σε αστέρι νετρονίων είτε σε μια μαύρη τρύπα.
 
Μόνο τα πολύ ογκώδη αστέρια κάνουν εκρήξεις σουπερνόβα και μπορούν να γίνουν μαύρες τρύπες
 
Οι υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες κρύβονται στα κέντρα των γαλαξιών και των γαλαξιακών σμηνών. Είναι εκατομμύρια έως δισεκατομμύρια φορές πιο βαριές από τον Ήλιο. Ο δικός μας Γαλαξίας έχει μια μαύρη τρύπα μάζας, περίπου, 4 εκατομμυρίων ήλιων . Πιστεύουμε ότι οι υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες αυξήθηκαν από τις λεγόμενες αστρικές μαύρες τρύπες. Οι αστρικές μαύρες τρύπες που σχηματίζονται σε μεγάλους γαλαξίες καταβροχθίζουν κυριολεκτικά τα γειτονικά αστέρια, αέριο και άλλες μαύρες τρύπες και βυθίζονται στο κέντρο του γαλαξία. Οι υπερβαρέες μαύρες τρύπες πιθανότατα δημιουργήθηκαν πολύ νωρίς στην ιστορία του Σύμπαντος, διότι ακόμη και οι πιο απόμακροι γαλαξίες δείχνουν ότι έχουν τέτοιες υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες.
 
Υπάρχουν και άλλοι τύποι μαύρων οπών
 
Το σφαιρικό σμήνος Mayall II (M31 G1) είναι ένας πιθανός υποψήφιος χώρος για τη φιλοξενία μιας ενδιάμεσης μαζικής μαύρης τρύπας στο κέντρο της.
 
Ένα πολύ πυκνό σφαιροειδές σμήνος άστρων μας δίνει κάποια στοιχεία για μια ενδιάμεση μαζική μαύρη τρύπα (IMBH), περίπου 1000 Ήλιων. Δεν υπάρχει ακόμη σαφής ανίχνευση ενός IMBH, αλλά οι έμμεσες ενδείξεις από διάφορες κατευθύνσεις είναι ελπιδοφόρες. Άλλα αστρονομικά αντικείμενα μπορεί επίσης να έχουν μαύρες τρύπες σε αυτό το εύρος και οι θεωρίες αναμένουν ότι υπάρχουν, αλλά είναι δύσκολο να βρεθούν.
Ο σπειροειδής γαλαξίας RX J1140.1 + 0307 θεωρείται ότι έχει στο κέντρο του μια μαύρη τρύπα ενδιάμεσης μάζας.
 
Τώρα ας ανοικοδομήσουμε το ηλιακό μας σύστημα με μια μαύρη τρύπα.
Ένα συνηθισμένο νοητικό πείραμα στις τάξεις των φυσικών είναι να φανταστεί κανείς ότι ο Ήλιος αντικαταστάθηκε με μια μαύρη τρύπα ακριβώς της ίδιας μάζας. Τι θα άλλαζε; Η απάντηση είναι ότι τίποτα δεν θα αλλάξει όσον αφορά τις τροχιές των πλανητών. Όλες αυτές οι τροχιές εξαρτώνται από τη μάζα, και η μαύρη τρύπα έχει την ίδια μάζα με τον ήλιο. Αλλά νομίζω ότι όλοι θα μας έλειπε ο Ήλιος αρκετά γρήγορα για άλλους λόγους …
 
Προσθέτοντας μια μαύρη τρύπα στο Ηλιακό Σύστημα, βασικά αντιμετωπίζουμε τη μαύρη τρύπα σαν μια σκοτεινή ύλη  Δηλαδή, μια μάζα που δεν παρέχει κανένα φως. Αλλά εξακολουθούμε να χρειαζόμαστε το φως γιατί θέλουμε να διατηρήσουμε τη κατοικισιμότητα της Γης.
 
Ο πιο απλός τρόπος για να συμβεί αυτό είναι να αντικατασταθεί ο Ήλιος με ένα δυαδικό σύστημα μαύρης τρύπας-ήλιου. Η μόνη πραγματική επιλογή μας είναι η μάζα της μαύρης τρύπας. Για απλότητα ας χρησιμοποιήσουμε μια μαύρη τρύπα που έχει την ίδια μάζα με τον Ήλιο. Θα τοποθετήσουμε τον Ήλιο και τη μαύρη τρύπα σε στενή τροχιά. Ας πούμε, μια τροχιά με διάμετρο 0,1 αστρονομικών μονάδων (ο ημιάξονας θα είναι 0.05 AU). Είναι πολύ μεγάλο για να αποφύγουμε εδώ στη Γη τίποτα περίεργο.
 
Ο ήλιος και η μαύρη τρύπα έστω ότι περιστρέφονται το ένα γύρω από το άλλο κάθε 2,9 ημέρες. Οι τροχιές των πλανητών δεν αλλάζουν τότε αξιοσημείωτα. Διατηρώντας τις ίδιες τροχιακές αποστάσεις, κινούνται λίγο πιο γρήγορα για να αντισταθμίσουν τη μεγαλύτερη συνολική μάζα του «Ήλιου». Ένα έτος στη Γη μειώνεται από 365 ημέρες σε 258. Εκτός από αυτό, υπάρχουν ελάχιστες αλλαγές (λίγες τεχνικές λεπτομέρειες: θα επηρεαστούν οι αποκαλούμενες κοσμικές συχνότητες που σχετίζονται με τις μακροχρόνιες ταλαντώσεις στις τροχιές των πλανητών).

Η απόσταση της Γης-Ήλιου έχει τώρα μια επιπλέον παράμετρο. Σε 2,9 ημέρες ο ήλιος και η μαύρη τρύπα ολοκληρώνουν μια τροχιά. Αυτό κάνει την απόσταση Γη-Ήλιου να κυμαίνεται μεταξύ 95% και 105% της μέσης τιμής του. Η ποσότητα ενέργειας που λαμβάνεται από τη Γη κυμαίνεται μεταξύ 90% και 110% του μέσου όρου της κάθε 2,9 ημέρες. Αυτή είναι μια διαφορά 20% μεταξύ των άκρων της ενέργειας που λαμβάνεται μεταξύ των πλησιέστερων και μακρύτερων προσεγγίσεων της Γης. Είναι σαν να αναπηδούν μεταξύ της Νέας Υόρκης και του Μαϊάμι και πάλι πίσω κάθε 2,9 ημέρες. Η μέση ενέργεια που λαμβάνεται από την τροχιά της Γης δεν θα αλλάξει αισθητά.
 
Τι θα συμβαίνει όταν η μαύρη τρύπα περνά μπροστά από τον Ήλιο;
Όπως θα παρατηρείται από τη Γη, η μαύρη τρύπα θα περνάει μπροστά από τον Ήλιο μια φορά σε 3 μέρες αφού θα περνάει η μαύρη τρύπα γύρω από τον Ήλιο. Χρειάζεται δε η μαύρη τρύπα περίπου 3 λεπτά για να διασχίσει τον Ήλιο.
 
Αποδεικνύεται ότι δεν συμβαίνει αυτό για πολύ. Η ίδια η μαύρη τρύπα είναι μικροσκοπική – ο ορίζοντας γεγονότων της απέχει μόλις 6 χιλιόμετρα, περίπου το ένα χιλιοστό του μεγέθους της Γης. Η δε μαύρη τρύπα μπλοκάρει περίπου το ένα δέκατο δισεκατομμυριοστό του φωτός του Ήλιου.
 
Η βαρύτητα της μαύρης τρύπας κάμπτει  κάποιο φως που περνά κοντά της, αλλά όχι τόσο πολύ. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται βαρυτικός φακός. Αυτό μπορεί να κάνει τη ζωή πιο ενδιαφέρουσα σε συστήματα με πιο μαζικές μαύρες τρύπες. Στην περίπτωση μας είναι ελάχιστη η επίδραση του.

Μια παραξενιά της κβαντομηχανικής: στοιχειωμένη δράση από απόσταση

Ο Έρβιν Σρέντιγκερ απεκάλεσε την διεμπλοκή σαν το “καθοριστικό γνώρισμα» της κβαντικής θεωρίας. Ο Αϊνστάιν από την άλλη δεν ήθελε να πιστέψει σε αυτήν καθόλου, νομίζοντας ότι η κβαντική θεωρία είχε σοβαρά λάθη. 
 
Τι είναι η διεμπλοκή; 
Είναι η ιδέα ότι δύο σωματίδια μπορούν να βρίσκονται σε τέτοια σύζευξη μεταξύ τους, που η αλλαγή της κβαντικής κατάστασης του ενός να επηρεάζει ακαριαία και του άλλου, ακόμη και αν είναι έτη φωτός μακριά. Αυτή η «στοιχειωμένη δράση από απόσταση”, σύμφωνα με τον Αϊνστάιν, είναι ένα σοβαρό πλήγμα για την αντίληψη που έχουμε για το πώς λειτουργεί ο κόσμος.
 
Το 1964, ο φυσικός John Bell του CERN, έδειξε αν και κατά πόσο θα μπορούσε να ισχύσει αυτή η ιδέα. Υπολόγισε λοιπόν μια μαθηματική ανισότητα που περιείχε το μέγιστο συσχετισμό μεταξύ των καταστάσεων των απομακρυσμένων σωματιδίων, σε πειράματα στα οποία διατηρούνται τρεις «λογικές» προϋποθέσεις: πρώτον ότι οι πειραματιστές έχουν ελεύθερη βούληση να καθορίσουν τα πράγματα όπως αυτοί θέλουν, δεύτερον ότι οι ιδιότητες των σωματιδίων που μετριούνται είναι πραγματικές και προϋπάρχουσες, κι όχι απλώς να αναδύονται κατά τη στιγμή της μέτρησης. Και τέλος, ότι κανένας συσχετισμός (επίδραση) δεν ταξιδεύει γρηγορότερα από ότι το φως, το κοσμικό όριο της ταχύτητας.
 
Όπως έχουν δείξει πολλά πειράματα από τότε, η κβαντομηχανική παραβιάζει κανονικά την ανισότητα του Bell, παράγοντας επίπεδα του τρόπου συσχέτισης πάνω από αυτά που είναι δυνατόν, εάν διατηρούν και τις τρεις προαναφερόμενες συνθήκες.
 
Αυτό μας φέρνει σε ένα φιλοσοφικό δίλημμα. Μήπως δεν έχουμε ελεύθερη βούληση, που σημαίνει ότι κατά κάποιο τρόπο προκαθορίζεται τι μετρήσεις παίρνουμε; Το τελευταίο δεν αποτελεί την πρώτη επιλογή κανενός ανθρώπου. 
 
Μήπως δεν είναι οι ιδιότητες των κβαντικών σωματιδίων πραγματικές – πράγμα που σημαίνει ότι τίποτα δεν είναι πραγματικό στην πράξη, αλλά απλώς υπάρχει ως αποτέλεσμα της αντίληψης μας; Αυτή είναι η πιο δημοφιλής θέση, αλλά μας αφήνει ελάχιστα περιθώρια να γίνουμε σοφότεροι.
 
Ή μήπως υπάρχει πραγματικά μια επίδραση που ταξιδεύει ταχύτερα από το φως;
 
Βασισμένοι στην Ελβετική φήμη για την ακρίβεια της μέτρησης του χρόνου, το 2008 ο φυσικός Nicolas Gisin και οι συνεργάτες του στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, έδειξε ότι, αν η πραγματικότητα και η ελεύθερη βούληση διατηρούνται, τότε η ταχύτητα της μεταφοράς των κβαντικών καταστάσεων μεταξύ πεπλεγμένων φωτονίων που πραγματοποιήθηκαν σε δύο χωριά, που απείχαν 18 χιλιόμετρα, ήταν περίπου 10.000 φορές παραπάνω από την ταχύτητα του φωτός. Όπως αποδείχτηκε τότε, η όποια αλλαγή (π.χ. στο χρώμα) συνέβαινε στο ένα φωτόνιο, χωρίς χρονική υστέρηση συνέβαινε και στο άλλο, παρόλο που απείχαν τόσα χιλιόμετρα. Συνεπώς, ο Αϊνστάιν είχε άδικο που θεωρούσε ότι τίποτε δεν μπορεί να ταξιδέψει πιο γρήγορα από το φως
 
Οι φυσικοί συνεχώς επιβεβαιώνουν πειραματικά την διεμπλοκή, ένα από τα πλέον θεμελιώδη φαινόμενα της κβαντομηχανικής, δηλαδή ότι δύο υποατομικά σωματίδια ή φωτόνια μπορούν να αλληλεπιδρούν από απόσταση, ανεξάρτητα από το πόσο μεγάλη είναι αυτή, μεταβάλλοντας έτσι ακαριαία τις ιδιότητές τους.
 
Και αυτά τα πειράματα  αποτελούν την πιο βάσιμη μέχρι σήμερα ένδειξη ότι δεν ισχύει η «τοπικότητα», μία θεμελιώδης αρχή της κλασικής φυσικής – η αρχή της τοπικότητας.
 
Σύμφωνα με την κλασική φυσική, καμία αλληλεπίδραση δεν μπορεί να διαδοθεί ταχύτερα από το φως, ενώ όταν δύο συστήµατα που αλληλεπιδρούν µεταξύ τους απομακρυνθούν πάρα πολύ, τότε διαχωρίζονται και δεν υπάρχει καμία αλληλεπίδραση µεταξύ τους.
 
Στην αρχή της τοπικότητας είχε βασισθεί ο Αϊνστάιν για να υποστηρίξει πως η κβαντική φυσική δεν είναι μία πλήρης θεωρία που καταφέρνει να περιγράψει την πραγματικότητα. Ο Αϊνστάιν δεν αποδεχόταν ότι η αβεβαιότητα είναι μία εγγενής ιδιότητα της φύσης, όπως πρεσβεύει η κβαντική φυσική, λέγοντας χαρακτηριστικά «πως ο Θεός δεν παίζει ζάρια με τον κόσμο».
 
Και αυτή η «μυστηριώδης δράση από απόσταση», φαίνεται να προκύπτει από την παραβίαση της αρχής της τοπικότητας, γιατί όντως ισχύει η κβαντομηχανική.
 
Όποια και αν είναι η πραγματική απάντηση σε αυτό το ζήτημα, αυτό είναι περίεργο. Καλώς ήρθατε λοιπόν στην κβαντική πραγματικότητα.

Μεγαλώνοντας, ξεχνάμε

Μεγαλώνοντας απομακρυνόμαστε. Απομακρυνόμαστε από τον επαναστατημένο εφηβικό εαυτό μας, από τα όνειρα μας. Απομακρυνόμαστε από τους γνωστούς και τους φίλους μας, απομακρυνόμαστε από τα έξω, από τις πολλές συνάφειες και συγκεντρώσεις. Οι φίλοι γίνονται γνωστοί και οι γνωστοί ξένοι.
 
Μεγαλώνοντας χάνουμε. Χάνουμε τις συνήθεις μας, χάνουμε τα στέκια μας. Χάνουμε τον προσανατολισμό μας, χάνουμε την οικειότητα, χάνουμε την αγάπη. Χάνουμε το μέτρημα των συναισθημάτων που εξαφανίστηκαν κάπου στο βάθος του χρόνου.
 
Μεγαλώνοντας συνηθίζουμε. Συνηθίζουμε την πείνα, την φρίκη τους πολέμους. Συνηθίζουμε την αδιαφορία. Συνηθίζουμε και μεις να ζούμε με τα λίγα, και οι άλλοι να ζουν με το τίποτα. Συνηθίζουμε τις απώλειες και το πένθος. Συνηθίζουμε το γκρίζο.
 
Μεγαλώνοντας κουραζόμαστε εύκολα. Κουραζόμαστε από τη δουλειά, τη ζωή και τα προβλήματα. Κουραζόμαστε να εξηγούμε και να απολογούμαστε. Κουραζόμαστε από τα προβλήματα τα δικά μας, και τα προβλήματα των άλλων. Κουραζόμαστε τόσο, που ούτε που το παίρνουμε χαμπάρι όταν ο ναρκισσισμός μας κάνει επίσημη πρόσκληση στην μοναξιά.
 
Μεγαλώνοντας, μικραίνουμε. Μικραίνει το μέσα μας και κρύβεται, γιατί φοβάται. Φοβάται το μέλλον. Φοβάται τους άλλους, φοβάται την αρρώστια, την αδικία, τον ξενιτεμό. Φοβάται την ανασφάλεια, την αναξιοπρέπεια, τα γηρατειά. Φοβάται την απώλεια, την απομόνωση, την αποξένωση. Φοβάται το θάνατο. Το θάνατο των άλλων και το θάνατο το δικό του.
 
Μεγαλώνοντας ξεχνάμε. Ξεχνάμε τι σημαίνει αυθορμητισμός, τι σημαίνει χαρά, τι σημαίνει ανθρωπιά και αυτοθυσία. Ξεχνάμε ότι καμιά φορά μπορεί να κάνω καλό απλά δίχως να κάνω ή να λέω τίποτα κακό. Ξεχνάμε ότι μπορεί να είμαστε απλά «εκεί», δίχως επίκριση και συμβουλές.
 
Μεγαλώνοντας αμβλύνονται οι αισθήσεις μας. Αμβλύνεται και θολώνει η όραση, θολώνει η κρίση. Μεγαλώνοντας αμβλύνεται τόσο η ακοή μας, που δεν ακούμε τα βήματα των αγαπημένων μας όταν φεύγουν.
 
Μεγαλώνοντας μικραίνουμε καμιά φορά τόσο, που πρέπει να προσέχουμε να μην εξαφανιστούμε. Να προσέχουμε μήπως και ενώ υπάρχουμε, δεν μας βλέπει κανείς.

Από τον Ηράκλειτο έως σήμερα: τι είναι πολιτική ύβρις;

Πολιτική ύβρις: στον αρχαίο και το σύγχρονο κόσμο

§1

     Ι. Στην αρχαία ελληνική σκέψη, από την εποχή ήδη του Ομήρου, η λέξη ύβρις είναι συνώνυμη με τον όλεθρο του ανθρώπου. Κλείνει μέσα της ό,τι πρέπει να αποφεύγει ο τελευταίος. Τι πρέπει να αποφεύγει; Την υπερβολή και την έπαρση, την αυθάδικη βία, την προσβολή του φυσικού‒ανθρώπινου μέτρου, συνεπώς την προσβολή του θείου, τη βουλιμία για α‒λογισμό και στρεψοδικία, με την οποία τείνει να επικαλύπτει το φθονερό και καταστροφικό του έργο, που μπορεί να διαπράττει από θέση ισχύος. Η ύβρις λοιπόν μπορεί να εγκατασταθεί στη ζωή μας μόνο ως βιασμός του μέτρου και της αρμονίας, ως καταστρατήγηση του «ξυνού λόγου» (=του κοινού-καθολικού λόγου) κατά Ηράκλειτο.


     ΙΙ. Γι’ αυτό, ο μεγάλος Προσωκρατικός διανοητής παρατηρεί, με βαθυνόητο τρόπο, σχετικά:

«ύβριν χρή σβεννύναι μάλλον ή πυρκαϊήν:
την έπαρση πρέπει να κατασβήνει κανείς περισσότερο κι από την πυρκαγιά» (απ. 43).

Η ύβρις, σύμφωνα με το απόσπασμα, κάτι που αναλογικά ισχύει και στον νεοελληνικό κόσμο, είναι εκ πρώτης όψεως θρησκευτική, ουσιωδώς όμως πολιτική. Συνιστά, πριν απ’ όλα, υπέρβαση του μέτρου σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο· στη συνάφεια τούτη αποβαίνει αμετρία, αλαζονεία, αχαλίνωτη ακολασία και βία, που συνεπάγεται η άγονη αντιπαράθεση ανάμεσα στις διάφορες πολιτικές ομάδες ή φατρίες της πολιτείας. Ο Ηράκλειτος δεν σκεφτόταν ως εκπρόσωπος της «αριστοκρατικής» μερίδας ενάντια στη «δημοκρατική» μερίδα, όπως γράφουν αφελώς και ανοήτως ορισμένα εγχειρίδια αμόρφωτων προφεσόρων ‒εγχειρίδια για να περνούν τις εξετάσεις τους σπουδαστές οι σπουδαστές‒ αλλά ως βαθύς ερμηνευτής του Λόγου και του δια-Λόγου. Στο εύρος λοιπόν της καθολικής δραστηριότητας του ανθρώπου, συμπεριλαμβανομένης και της προαναφερθείσας πολιτικής, η ύβρις υφίσταται ερήμην του καθολικού Λόγου και ως αμετρία, αταξία, αναταραχή κ.λπ. είναι ευθέως αντίθετη με την τάξη των θεών, του θείου, του ιερού. 
§2

Να γιατί, στην περιοχή της θρησκείας, οι θεοί τιμωρούσαν τους ανθρώπους που διέπρατταν ύβρι, δηλαδή γίνονταν δέσμιοι της ξιπασιάς, της υπερβολής και της ακολασίας παντός είδους. Στο πεδίο της πολιτικής, δηλαδή της δημόσιας δραστηριότητας της πόλης, όσοι με το έργο τους διέπρατταν ύβρι, καθ’ όλες τις εκδοχές της, δεν απέφευγαν με κανένα τρόπο τον όλεθρο που οι ίδιοι απεργάζονταν για τους άλλους. Αναφέρει, για παράδειγμα, πολύ παραστατικά ο Ευριπίδης για τον νικητή που, αφού προκάλεσε στον εχθρό του τον όλεθρο είναι: 

«σαν έναν φτωχό άνθρωπο που, όταν έφτασε να γίνει πλούσιος, διαπράττει ύβρι [=ξιπάστηκε] και λόγω της ύβρεως [=της ξιπασιάς του] οδηγείται κι αυτός με τη σειρά του στον όλεθρο» (Ικέτιδες στ. 741-43).

Το φαινόμενο της αρχαίας ύβρεως δεν είναι αποκλειστικά φαινόμενο της αρχαίας ελληνικής ζωής, αλλά ισχύει εξίσου και στη σύγχρονη ζωή των λαών. Απλώς, οι Αρχαίοι συνέλαβαν μοναδικά την έννοια και τη θεωρία της ύβρεως, καθώς είχαν επιτύχει την ύψιστη διαύγεια σκέψης.  

§3

     Η ύβρις, κατά κανόνα, συνυφαίνεται με τη δύναμη, την ισχύ και την εξουσία. Όπου υπάρχει πολιτική κυριαρχία, όπου επικρατεί ισχυρή δεσποτεία, εκεί εμφανίζεται και η ύβρις, γιατί εκεί συμβαίνει υπέρβαση του ανθρώπινου μέτρου. Ωστόσο δεν εμφανίζεται μόνο ως πρόκληση μεγάλων συμφορών για τον καταδυναστευόμενο, για τον ηττημένο, για τον υπήκοο, για την πολιτεία, αλλά και ως επιστροφή του κακού στον ίδιο το δυνάστη που το προκαλεί. Τούτο σημαίνει πως η ύβρις δεν είναι κάτι το μοιρολατρικό, που χρησιμοποιείται ως μια αφηρημένη παρηγοριά από [και για] τους υφιστάμενους την ύβρι, αλλά ανήκει στην ίδια την ανορθολογική φύση της εξ-ουσιαστικής δύναμης. Πρόκειται για εκείνο τον ανορθολογισμό που αντιστρατεύεται ευθέως τη φυσιολογική, την κατά τον ρυθμό του κοινού λόγου εξέλιξη των ανθρωπίνων πραγμάτων. Οι Αθηναίοι, για παράδειγμα, άσκησαν την ηγεμονία τους στις άλλες ελληνικές πόλεις με ύβρι, με αποκορύφωμα την ύβρι στη Μήλο. Παραβίασαν έτσι κατ’ εξακολούθηση τον κοινό λόγο, δηλαδή, την κοινή-την ανθρωπίνως κοινωνική συνθήκη ζωής, και έπρεπε να πληρώσουν. Και τότε, οι συμφορές που προκάλεσαν επέστρεψαν εις εαυτούς με ολοκληρωτική καταστροφή τους: με την αρχή του τέλους τους ως αρχαίας πόλεως-κράτους. 

§4

     Ι. Πώς γεννιέται και ωριμάζει η λειτουργία της ύβρεως κατά την άσκηση της εξουσίας; Ανήκει στους «άγραφους νόμους» της τελευταίας, όσο αυξάνεται και βιώνει τη στιγμιαία της κυριαρχία ως αιώνια πραγματικότητα, να αισθάνεται φόβο, ανασφάλεια, καχυποψία και -όχι λιγότερο- μίσος απέναντι στους υποτελείς της. Τότε συμβαίνει να εξαπολύει και τους τελευταίους κεραυνούς της πολιτικής ύβρεως ενάντια στους πάντες: στο λαό, στους πολιτικούς αντιπάλους ή ακόμη και συνοδοιπόρους κ.λπ.: ακριβώς ό,τι συμβαίνει και στο σημερινό διαχρονικά πεδίο της πολιτικής. Η πολιτική φρόνηση του Περικλή του επιτρέπει να στοχάζεται, στον Επιτάφιο, με γνώμονα το μέτρο:

«δεν διακυβεύεται μόνο η δουλεία ή η ελευθερία, αλλά και η απώλεια της εξουσίας και ο κίνδυνος που γεννιέται από το μίσος που ενέπνευσε η άσκηση της εξουσίας» (Θουκυδίδης ΙΙ, 63).

     ΙΙ. Πώς λειτουργεί η πολιτική ύβρις στην παρούσα συγκυρία: παγκόσμια, ευρωπαϊκή αλλά και νεοελληνική, βέβαια με ορισμένες επί μέρους διαφοροποιήσεις μεταξύ τους; Περίπου κατά παρόμοιο τρόπο: οι ανταγωνιζόμενες πολιτικές δυνάμεις, μακριά-απόμακρα από τον κατά Ηράκλειτο Λόγο του νοήματος και του μη-νοήματος, καλλιεργούν έναν στρεψόδικο λόγο, παράλληλα με την ανάπτυξη βίαιης δράσης –γεμάτης μίσος–καταπνίγοντας κάθε αντί-παλη φωνή και συγκαλύπτοντας τις αιτίες και τους εκάστοτε υπεύθυνους της καταστροφής. Συμβαίνει κατά κόρο να πασχίζουν να απο-ενοχοποιούν τους πρωταίτιους της καταστροφής και του μηδενισμού, δηλαδή τους εαυτούς τους ή τους εταίρους τους, αερολογώντας ακατάσχετα και απειλώντας παντοιοτρόπως, επικαλούμενοι μάλιστα προς τούτο συστήματα ηθικής, ιδίως πολιτικής ηθικής, που οι ίδιοι δεν τα πιστεύουν: όπως δημοκρατικά ήθη, πολιτική φρόνηση, μετριοπάθεια, πολιτικό διαλέγεσθαι, καταπολέμηση της πολιτικής απάτης, ανοχή της διαφορετικότητας ή και της αντίπαλης σκέψης κ.λπ.. Έτσι προκαλούν σε απόλυτο βαθμό πολιτική ύβρι, μαζί και τον δικό τους πολιτικό θάνατο.