Τετάρτη 4 Απριλίου 2018

ΑΙΣΩΠΟΣ - Μῦθοι (241.1-245.1)

241. ΥΑΙΝΑ ΚΑΙ ΑΛΩΠΗΞ [241.1] τὰς ὑαίνας φασὶ παρ᾽ ἐνιαυτὸν ἀλλασσομένης αὐτῶν τῆς φύσεως ποτὲ μὲν ἄρρενας, ποτὲ δὴ θηλείας γίνεσθαι. καὶ δὴ ὕαινα θεασαμένη ἀλώπεκα ἐμέμφετο αὐτήν, ὅτι φίλην αὐτῇ γενέσθαι θέλουσαν οὐ προσίεται. κἀκείνη ὑποτυχοῦσα εἶπεν· «ἀλλ᾽ ἐμὲ μὴ μέμφου, τὴν δὲ σὴν φύσιν, δι᾽ ἣν ἀγνοῶ, πότερον ὡς φίλῃ ἢ ὡς φίλῳ σοι χρήσωμαι».
πρὸς ἄνδρα ἀμφίβολον.

242. ΤΑΥΡΟΣ ΚΑΙ ΑΙΓΕΣ ΑΓΡΙΑΙ
[242.1] ταῦρος διωκόμενος ὑπὸ λέοντος ἔφυγεν εἴς τι σπήλαιον, ἐν ᾧ ἦσαν αἶγες ἄγριαι. τυπτόμενος δὲ ὑπ᾽ αὐτῶν καὶ κερατιζόμενος ἔφη· «οὐχ ὑμᾶς φοβούμενος ἀνέχομαι, ἀλλὰ τὸν πρὸ [τοῦ στόματος] τοῦ σπηλαίου ἑστῶτα».
οὕτω πολλοὶ διὰ φόβον τῶν κρειττόνων καὶ τὰς ἐκ τῶν ἡττόνων ὕβρεις ὑπομένουσιν.

243. ΠΙΘΗΚΟΥ ΠΑΙΔΕΣ
[243.1] τοὺς πιθήκους φασὶ δύο τίκτειν καὶ τὸ μὲν ἕτερον τῶν γεννημάτων στέργειν καὶ μετ᾽ ἐπιμελείας τρέφειν, τὸ δὲ ἕτερον μισεῖν καὶ ἀμελεῖν. συμβαίνει δὲ κατά τινα θείαν τύχην τὸ μὲν ἐπιμελούμενον ἀποθνῄσκειν, τὸ δὲ ὀλιγωρούμενον ἐκτελειοῦσθαι.
ὁ λόγος δηλοῖ, ὅτι πάσης προνοίας ἡ τύχη δυνατωτέρα καθέστηκεν.

244. ΤΑΩΣ ΚΑΙ ΚΟΛΟΙΟΣ
[244.1] τῶν ὀρνέων βουλευσαμένων περὶ βασιλείας ταὼς ἠξίου αὑτὸν χειροτονῆσαι βασιλέα διὰ τὸ κάλλος. ὁρμωμένων δὲ ἐπὶ τοῦτο τῶν ὀρνέων κολοιὸς εἶπεν· «ἀλλ᾽ ἐὰν σοῦ βασιλεύοντος ἀετὸς ἡμᾶς διώκῃ, πῶς ἡμῖν ἐπαρκέσεις;»
ὅτι οὐ δεῖ τοὺς δυνάστας κάλλει, ἀλλὰ δυνάμει κοσμεῖσθαι.

245. ΤΕΤΤΙΞ ΚΑΙ ΑΛΩΠΗΞ
[245.1] τέττιξ ἐπί τινος ὑψηλοῦ δένδρου ᾖδεν. ἀλώπηξ δὲ βουλομένη αὐτὸν καταφαγεῖν τοιοῦτόν τι ἐπενόησεν. ἄντικρυς στᾶσα ἐθαύμαζεν αὐτοῦ τὴν εὐφωνίαν καὶ παρεκάλει καταβῆναι λέγουσα, ὅτι ἐπιθυμεῖ θεάσασθαι, πηλίκον ζῷον τηλικαῦτα φθέγγεται. κἀκεῖνος ὑπονοήσας αὐτῆς τὴν ἐνέδραν φύλλον ἀποσπάσας καθῆκε. προσδραμούσης δὲ τῆς ἀλώπεκος ὡς ἐπὶ τὸν τέττιγα ἔφη· «ἀλλὰ πεπλάνησαι, ὦ αὕτη, εἰ ὑπέλαβές με καταβήσεσθαι. ἐγὼ γὰρ ἀπ᾽ ἐκείνου ἀλώπεκας φυλάττομαι, ἀφ᾽ οὗ ἐν ἀφοδεύματι ἀλώπεκος πτερὰ τέττιγος ἐθεασάμην».
ὅτι τοὺς φρονίμους τῶν ἀνθρώπων αἱ τῶν πέλας συμφοραὶ σωφρονίζουσιν.

***
241. Η ύαινα και η αλεπού.
[241.1] Καταπώς λέγεται, οι ύαινες αλλάζουν το φύλο τους κάθε χρόνο και γίνονται τη μία αρσενικές και την άλλη θηλυκές. Μια φορά, λοιπόν, κάποια ύαινα συνάντησε την αλεπού και της τα έψαλε: «Εγώ έχω τέτοια επιθυμία να γίνουμε φιλενάδες», της έλεγε, «μα εσύ δεν με καταδέχεσαι». Η αλεπού όμως δεν την άφησε να συνεχίσει: «Α όλα κι όλα, μη ρίχνεις σε μένα το φταίξιμο. Η δική σου φύση φταίει: εξαιτίας της δεν ξέρω αν πρέπει να σε πάρω για φιλενάδα μου ή για φίλο μου».
Ο μύθος απευθύνεται προς άνδρα που επαμφοτερίζει.

242. Ο ταύρος και τα αγριοκάτσικα.
[242.1] Ήταν ένας ταύρος που τον κυνηγούσε το λιοντάρι. Γι᾽ αυτό γύρεψε καταφύγιο σε μια σπηλιά, όπου βρίσκονταν ήδη κάτι αγριοκάτσικα. Τούτα, που λέτε, βάλθηκαν να τον βαράνε και να τον τσιγκλάνε με τα κέρατά τους. Εκείνος όμως είπε: «Μωρέ για σας δεν έχω φόβο. Εκείνο το θεριό που έχει στηθεί έξω από τη σπηλιά, εκείνο με σκιάζει και συγκρατούμαι».
Έτσι γίνεται με πολλούς: Από φόβο απέναντι στους ισχυρότερους, ανέχονται προσβολές ακόμη και από τους αδύναμους.

243. Τα παιδιά της μαϊμούς.
[243.1] Καθώς λέγεται, η μαϊμού γεννάει πάντα δύο παιδιά. Το ένα από αυτά το περιβάλλει με στοργή και το ανατρέφει με φροντίδα. Το άλλο, αντίθετα, το απεχθάνεται και το παραμελεί. Έλα όμως που η τύχη, καθορισμένη από θεού, κανονίζει αλλιώς το αποτέλεσμα: Βλέπετε, το μωρό που χαίρεται τις φροντίδες ψοφάει, ενώ το άλλο, το παραπεταμένο, φτάνει στην πλήρη ανάπτυξη.
Το δίδαγμα του μύθου: Η τύχη είναι πιο ισχυρή από οποιαδήποτε προφύλαξη.

244. Το παγόνι και η καλιακούδα.
[244.1] Μια φορά και έναν καιρό τα πουλιά έκαναν συνέδριο για να διαλέξουν βασιλιά. Το παγόνι τότε πρόβαλε την αξίωση να αναδειχθεί αυτό στον θρόνο, λόγω της μεγάλης ομορφιάς του. Τα άλλα πουλιά ήσαν όντως πρόθυμα να το ψηφίσουν. Όμως η καλιακούδα πρόβαλε αντίρρηση: «Καλά, δεν μας λες, αν τυχόν μας πάρει στο κυνήγι ο αετός κατά το διάστημα της βασιλείας σου, εσύ πώς ακριβώς λογαριάζεις να μας υπερασπιστείς;».
Δίδαγμα: Στολίδι για τον άρχοντα δεν είναι η ομορφιά αλλά η δύναμή του.

245. Το τζιτζίκι και η αλεπού.
[245.1] Ήταν κάποτε ένας τζίτζικας που τραγουδούσε πάνω σε ψηλό δέντρο. Που λέτε, η αλεπού ορεγόταν να τον καταβροχθίσει, γι᾽ αυτό επινόησε το ακόλουθο τέχνασμα. Πήγε στάθηκε αντίκρυ από το δέντρο και από εκεί βάλθηκε να εγκωμιάζει με θαυμασμό τον γλυκό ήχο του τζίτζικα. Και μέσα σε όλα τούτα, βέβαια, τον παρακαλούσε να κατεβεί κάτω, με το πρόσχημα ότι καιγόταν από λαχτάρα να δει πόσο μεγάλο ήταν το πλάσμα που έβγαζε τέτοιο ηχηρό κελάηδημα. Ο τζίτζικας βέβαια αντιλήφθηκε την παγίδα της πονήρως· γι᾽ αυτό έκοψε ένα φύλλο και το άφησε να πέσει χάμω. Αμέσως χίμηξε καταπάνω του η αλεπού, θαρρώντας πως επρόκειτο πραγματικά για το τζιτζίκι. Τότε ο τραγουδιστής την περιγέλασε: «Κούνια που σε κούναγε, μωρή ανόητη, αν νόμιζες ότι εγώ θα κατέβαινα ποτέ κάτω. Για να ξέρεις, εγώ λαμβάνω τα μέτρα μου με εσάς τις αλεπούδες από τότε που πήρε το μάτι μου φτερά τζιτζικιού μες στα σκατά σας».
Δίδαγμα: Οι μυαλωμένοι άνθρωποι παίρνουν μαθήματα από τις συμφορές των άλλων.

Συγχωρώ και ξεχνώ! Πάνε μαζί αυτά τα δύο;

Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η ετυμολογία της λέξης συγχωρώ, τόσο στα ελληνικά όσο και στα αγγλικά.
Συγχωρώ = χωρώ + κάτι/και αυτό. Δηλαδή, μέσα μου αφήνω χώρο να δεχθώ αυτό που μου συνέβη, για να το αποδεχθώ. Διαθέτω χώρο μέσα μου, συναισθηματικό και νοητικό.

Στα Αγγλικά η αντίστοιχη σχετική φράση είναι “forgive and forget” και σημαίνει ότι δίνω κάτι (for-give) και παίρνω επίσης κάτι με αυτό το δόσιμο (for-get). Tι δίνουμε και τι παίρνουμε σε αυτή τη δοσοληψία, λοιπόν; Δίνουμε κατανόηση και παίρνουμε ειρήνη του νου, την ησυχία μας.

Στην ουσία, αν το καλοσκεφτούμε όταν συγχωρούμε, ωφελούμε τον ίδιο μας τον εαυτό πρώτα. Τον ελευθερώνουμε. Είμαστε έτοιμοι για νέα πετάγματα, με άδειο το ρεζερβουάρ από εντυπώσεις, κακίες, πικρίες. Κι αν επιζητάμε δικαιοσύνη, ας μη γελιόμαστε, η ίδια η ζωή φέρνει ξανά και ξανά σε εμάς ό,τι χρειάζεται να πάρουμε, μέχρι να μάθουμε, μέχρι να περάσουμε το μάθημα. Ίσως θα έχετε ακούσει τη φράση: «Πάνω από την αρχή της δικαιοσύνης βρίσκεται η αρχή της φιλευσπλαχνίας».

Οπότε ας έχουμε στο νου και την καρδιά μας, ότι το πρώτο βήμα προς την ηρεμία του νου είναι το πιο δύσκολο, κι αυτό είναι η συγχώρεση. Είναι μια γενναία πράξη να αφήσουμε πίσω μας, απαλά, σαν τα φύλλα των δέντρων που πέφτουν αβίαστα και φυσικά προς το έδαφος, ό,τι θεωρούμε ότι μας πλήγωσε, μας πόνεσε, μας τσαλαπάτησε.

Το πιο σημαντικό όμως σε αυτό… είναι η συγχώρεση του εαυτού μας. Κι αυτό προϋποθέτει την ειλικρίνεια να δούμε σε πρώτο στάδιο τι κάναμε «λάθος», τι δεν ήταν λειτουργικό και ευγενικό προς τον ίδιο μας τον εαυτό. Αφού το αναγνωρίσουμε αυτό, ας μας κοιτάξουμε με συμπόνια. Εξάλλου αν εμείς οι ίδιοι πράττουμε τόσα λάθη από μόνοι μας, στον εαυτό μας ή στους άλλους, με τι καρδιά μπορούμε άκαμπτα και αυστηρά να κρίνουμε και ίσως να «καταδικάσουμε» αυτούς που μας στενοχώρησαν και μας πόνεσαν;

Λοιπόν, ας δίνουμε κατανόηση κι ας παίρνουμε ηρεμία. Ας βάλουμε αυτή την αρχή στη ζωή μας. Χρειάζεται εξάσκηση και μια μεγάλη καρδιά!

Παίρνουμε ό,τι δίνουμε και βρίσκουμε ό,τι προσδοκάμε

Είναι ατυχές, αλλά είναι αλήθεια ότι ζούμε σε έναν κόσμο που κατακλύζεται από ανθρώπους κυνικούς και σκεπτικιστές. Πρόκειται για μια κατηγορία ατόμων που δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να προβάλλουν την ανειλικρίνεια και την ανεντιμότητα που είναι σίγουροι ότι αποτελούν κοινό χαρακτηριστικό όλων των ανθρώπων. Είναι πεπεισμένοι ότι κάθε πράξη καλοσύνης και αγάπης υποκρύπτει κάποια υστεροβουλία.

Δυστυχώς, πολλοί από εμάς έχουμε αναπτύξει ένα σκληρό εξωτερικό κέλυφος. Όταν κάποιος μας προσφέρει ένα τριαντάφυλλο και αμέσως μετά μας ζητήσει να κάνουμε μια δωρεά, είναι βέβαιο ότι στο μέλλον θα αντιμετωπίζουμε με αρκετή επιφύλαξη κάθε τέτοια πράξη αβροφροσύνης. Από εκείνη τη φορά και μετά, κάθε λουλούδι που θα μας προσφέρεται θα συνιστά λόγο καχυποψίας.

Οι ερωτευμένοι που έχουν εμπιστευτεί τη σχέση τους και έχουν γίνει ευάλωτοι μπορεί ξαφνικά να ανακαλύψουν ότι εξαπατήθηκαν. Όταν μαζέψουν τα κομμάτια τους και κάποιος τους ξαναπροσφέρει αγάπη, είναι φυσικό να αντιμετωπίσουν τη νέα σχέση με σκεπτικισμό. Έχουν γίνει «υγιείς κυνικοί» – λιγότερο ανοιχτοί, λιγότερο εύπιστοι, λιγότερο ευάλωτοι. Εν ολίγοις, λιγότερο ικανοί να συντηρήσουν μια υγιή σχέση στο μέλλον.

Είναι πολύ ευκολότερο, μου φαίνεται, να γίνουμε κυνικοί παρά να ξεπεράσουμε την απογοήτευση και το ψυχικό τραύμα. Πρέπει ωστόσο να είμαστε πρόθυμοι να εμπιστευτούμε ξανά και να περιμένουμε κάτι καλύτερο απ΄ αυτό που μας δόθηκε στο παρελθόν.

Οι αληθινοί κυνικοί, που πιστεύουν ότι έχουν γίνει ειδικοί στο να «διαβάζουν» τους ανθρώπους, έχουν στην πραγματικότητα υποκύψει σε μια άλλη μορφή τύφλωσης. Εάν θέλουμε αγάπη, είναι καλύτερα να ψάχνουμε για το καλό στους ανθρώπους, έστω κι αν αυτό μας κάνει λίγο αιθεροβάμονες.

Δεν υπάρχει συνταγή ή μέθοδος. Μαθαίνεις να αγαπάς αγαπώντας. -ALDOUS HUXLEY

Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για τη χαρά όπως ψάχνουμε για ένα χαμένο ρούχο

Μόνο ανόητοι άνθρωποι είναι δυνατό να πιστεύουν ότι θα έχουν αδιάκοπα την ευτυχία, ή ότι θα τη διαφυλάξουν πάντα από τη στιγμή που θα την ανακαλύψουν. Η ευτυχία ήταν και είναι πάντοτε ένα παράγωγο κάποιου συναισθήματος ή κάποιας πράξης. Αλλά, παρόλο που το ξέρουμε αυτό, πάρα πολλοί άνθρωποι σπαταλούν τη ζωή τους σε μια εναγώνια αναζήτηση της ευτυχίας, σ’ ένα αδιάκοπο κυνηγητό της χαράς. Παραπονούμαστε ότι οι σχέσεις μας είναι ανιαρές. Ενεργούμε σαν να πρόκειται αυτά τα πράγματα να βρίσκονται κάπου εκεί έξω. Σπάνια συμβιβαζόμαστε με την ιδέα ότι η ευτυχία είναι μέσα σε μας.

Ο Δανός φιλόσοφος Σόρεν Κίρκεργκωρ αναγνώριζε ότι όταν «ένας άνθρωπος, που σαν φυσική ύπαρξη στρέφεται πάντα προς τα έξω, πιστεύοντας ότι η ευτυχία του βρίσκεται έξω απ’ αυτόν, τελικά στραφεί προς τα μέσα και, ανακαλύψει ότι η πηγή είναι εντός του», τότε βρίσκεται μπροστά σε μια από τις μεγάλες ενοράσεις της ζωής.

Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για τη χαρά όπως ψάχνουμε για ένα χαμένο ρούχο. Την ευτυχία μας τη δημιουργούμε εμείς. Την προσδιορίζουμε για τον εαυτό μας και τη βιώνουμε με το δικό μας μοναδικό τρόπο. Κανένας δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένος για λογαριασμό μας, ούτε να μας πει τι θα μας έκανε ευτυχισμένους- παρόλο που οι συνάνθρωποί μας αυτό προσπαθούν πάντα να κάνουν.

Είναι λυπηρό το γεγονός ότι πέφτουμε στις παγίδες των φωτεινών δρόμων που μας πείθουν ότι η ευτυχία μας βρίσκεται στο κατάλληλο ποτό, στο αστραφτερό αυτοκίνητο, στο αρωματισμένο αποσμητικό, στα υγιεινά δημητριακά, στα πρόχειρα φαγητά. Ακόμα και οι πιο έξυπνοι και γνωστικοί ανάμεσά μας δελεάζονται από τις φανταχτερές τηλεοπτικές διαφημίσεις και είναι έτοιμοι να πιστέψουν ότι μπορεί και η δική τους ζωή ν’ αλλάξει, αρκεί ν’ αλλάξουν μάρκα οδοντόκρεμας.

Νομίζουμε ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο που θα μπορούσε να μας φέρει την ευτυχία, αν εμείς δεν αποφασίζαμε ποιο πράγμα θα μας έκανε ευτυχισμένους. Στην πραγματικότητα, όμως, οι πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι στον κόσμο θα εξακολουθούσαν να παραμένουν ευτυχισμένοι ακόμα κι αν δεν τους έμεινε τίποτε άλλο εκτός από τη ζωή.

Η πλήξη δεν είναι κάτι που μπορούμε να το πάρουμε αψήφιστα

Η ζωή της μεγάλης πλειοψηφίας των ανθρώπων είναι ένας διαρκής αγώνας να επιβιώσουν, όντας σίγουροι πως στο τέλος θα χάσουν. Αυτό που τους δίνει τη δυνατότητα ν’ αντέξουν τον κάματο της μάχης δεν είναι τόσο πολύ η αγάπη της ζωής όσο ο φόβος του θανάτου, ο οποίος ωστόσο ως αναπόφευκτος περιμένει στα παρασκήνια, απ’ όπου μπορεί την κάθε στιγμή να βγει στη σκηνή. Η ίδια η ζωή είναι μια θάλασσα γεμάτη βράχια και φουρτούνες. Ο άνθρωπος αποφεύγει αυτές τις κακοτοπιές όσο πιο προσεχτικά μπορεί, αν και γνωρίζει ότι, ακόμα κι αν, με κόπο και επιδεξιότητα καταφέρει να τις ξεπεράσει, κάθε του βήμα τον φέρνει όλο και πιο κοντά στο μεγαλύτερο, στο απόλυτο, στο αναπόφευκτο και αναπότρεπτο ναυάγιο, για την ακρίβεια κατευθύνεται πλησίστιος προς αυτό, προς τον θάνατο. Αυτός είναι ο τελικός προορισμός του κουραστικού ταξιδιού και είναι χειρότερος απ’ όλα τα βράχια που έχει καταφέρει να αποφύγει.

Αξίζει εδώ να παρατηρήσουμε ότι απ’ τη μια μεριά, τα βάσανα και οι θλίψεις της ζωής μπορούν εύκολα να πάρουν τόσο μεγάλες διαστάσεις, ώστε ακόμη κι ο θάνατος, αυτό που κάθε ζωή προσπαθεί να αποφύγει, γίνεται επιθυμητός, κι ο άνθρωπος εκούσια πορεύεται προς αυτόν. Απ’ την άλλη μεριά, όμως, αξίζει να παρατηρήσουμε ότι, μόλις χαλαρώσουν κάπως οι στερήσεις και τα βάσανα, υπεισέρχεται αμέσως η πλήξη τόσο πιεστικά, ώστε οι άνθρωποι να χρειάζονται έναν τρόπο να ροκανίσουν το χρόνο. Αυτό που απασχολεί και κρατάει σε κίνηση όλα τα ζωντανά όντα είναι ο αγώνας για την ύπαρξη. Όταν όμως η ύπαρξη εξασφαλιστεί, δεν ξέρουν τι να την κάνουν. Οπότε το δεύτερο πράγμα που τους θέτει σε κίνηση, είναι η προσπάθεια ν’ απαλλαγούν απ’ το βάρος της ύπαρξης, να πάψουν να το νιώθουν, «να σκοτώσουν το χρόνο τους», με άλλα λόγια να ξεφύγουν απ’ την πλήξη. Έτσι παρατηρούμε, ότι σχεδόν όλοι, όσοι έχουν απαλλαγεί από έγνοιες και στερήσεις, τελικά, έχοντας απαλλαγεί απ’ όλα τα άλλα βάρη, έχουν μετατραπεί σε βάρος του εαυτού τους.

Θεωρούν κέρδος κάθε ώρα που περνάει, δηλαδή κάθε μείωση αυτής της ίδιας ζωής, την οποία μέχρι τότε κατέβαλαν κάθε δυνατή προσπάθεια να παρατείνουν, Η πλήξη δεν είναι κάτι που μπορούμε να το πάρουμε αψήφιστα` σε τελευταία ανάλυση ζωγραφίζει στα πρόσωπά μας την πραγματική απόγνωση. Κάνει κάποια πλάσματα, που αγαπιούνται ελάχιστα μεταξύ τους, όπως οι άνθρωποι, να επιζητούν το ένα την παρέα του άλλου, γι’ αυτό και αποτελεί τη ρίζα της κοινωνικότητας.

Το κράτος ενεργώντας έξυπνα, με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζει και άλλες συμφορές, παίρνει παντού μέτρα εναντίον της πλήξης` γιατί αυτή η μάστιγα, όπως και το άκρο αντίθετό της, η πείνα, μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους στις μεγαλύτερες υπερβολές και στην αναρχία` «άρτον και θεάματα» χρειάζεται ο λαός.

ARTHUR SCHOPENHAUER, Η ΤΕΧΝΗ ΝΑ ΕΠΙΒΙΩΝΕΙΣ

ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ

Η κινεζική σκέψη στοχάστηκε σε εντυπωσιακό βάθος την έννοια της διαδικασίας, της ωρίμανσης. Το γεγονός αυτό σηματοδοτεί ένα χάσμα σε σχέση με την ευρωπαϊκή σκέψη, η οποία αφιερώθηκε στη δραματοποίηση του αποτελέσματος: ενός αποτελέσματος φανερού αλλά βεβιασμένου — που φαίνεται επειδή ακριβώς είναι προϊόν βίας (μιας και η βία είναι αυτή που το φέρνει στο φως). Το αποτέλεσμα τούτο είναι, επομένως, επίπλαστο: ένα ψευδοαποτέλεσμα. Ας αφήσουμε για λίγο στην άκρη τη στρατηγική σκέψη, κι ας μελετήσουμε μια ιστορία από το βιβλίο του Μέγγιου, ένα κορυφαίο κείμενο της λεγόμενης κομφουκιανής παράδοσης, γραμμένο τον 4ο αιώνα π.Χ., την εποχή των μεγάλων θεωρητικών της στρατηγικής.

Ο Μέγγιος αφηγείται μια ιστορία. Ένας χωρικός γυρίζει σπίτι του το βράδυ και λέει στα παιδιά του: «Σήμερα είμαι κατάκοπος, όλη μέρα τραβούσα ένα-ένα τα φυντάνια του χωραφιού». Το να τραβήξεις τα φυντάνια ενός ολόκληρου χωραφιού, το ένα μετά το άλλο, είναι προφανώς κοπιαστικότατο. Όταν τα παιδιά του χωρικού πηγαίνουν να δουν το χωράφι, τα πάντα είναι ξεραμένα.

Να ένα παράδειγμα του τι δεν πρέπει να κάνουμε, μας λέει ο Μέγγιος. Θέλεις να αναπτυχθεί το φυτό και τραβάς προς τα πάνω το φυντάνι για να μεγαλώσει. Θέλεις να φτάσεις στο αποτέλεσμα με τον πιο ευθύ, τον πιο άμεσο τρόπο, δεδομένου του στόχου που έχεις θέσει. Κάνοντάς το όμως αυτό, χάνεις το αποτέλεσμα, διότι βίασες τα πράγματα. Θέλοντας να επιταχύνεις την ανάπτυξη και δρώντας με τρόπο άμεσο, έρχεσαι σε σύγκρουση με την εξελισσόμενη διαδικασία. Διότι εμποδίζεις, ανακόπτεις τη δυνατότητα αυτοδύναμης επέλευσης του αποτελέσματος. Διότι, προφανώς, η ανάπτυξη του φυντανιού ήταν κάτι που θα προέκυπτε από την ίδια την κατάσταση. Την εμπεριείχε ήδη ο σπόρος που βρισκόταν μέσα στη γη. Αντί να επέμβεις. αντί να κοπιάσεις, θα ήταν αρκετό να εκμεταλλευτείς τη δυναμική της κατάστασης: να αφήσεις την κατάσταση να ωριμάσει.

Δύο είναι οι παγίδες που πρέπει να αποφύγουμε, λέει ο Μέγγιος. Η μία είναι να πιάσουμε και να τραβήξουμε το φυντάνι για να πετύχουμε «άμεσα» την ανάπτυξη του φυτού. Εξαιτίας της σπουδής να πράξουμε, ώστε να πετύχουμε τον σκοπό μας, παύουμε να σεβόμαστε την αυτοδύναμη διαδικασία της ανάπτυξης: με άλλα λόγια, δεν αφήνουμε το αποτέλεσμα να ωριμάσει. Η άλλη παγίδα είναι να κάτσουμε στην άκρη του χωραφιού χαζεύοντας, περιμένοντας απλώς το φυτό ν’ αναπτυχθεί. Τι πρέπει να κάνουμε λοιπόν; Απαντώ: Αυτό που γνωρίζει ο κάθε αγρότης. Ούτε να τραβήξουμε το φυντάνι, ούτε να το κοιτάζουμε απλώς... Πρέπει να αφήσουμε τη διαδικασία να εξελιχθεί, δίχως όμως να την εγκαταλείψουμε. Ο Μέγγιος λέει: σκαλίζουμε και βοτανίζουμε γύρω απ’ το φυντάνι· οργώνουμε το χώμα, το αερίζουμε, κι έτσι βοηθάμε την ανάπτυξη του φυτού. Αποφεύγουμε τόσο την ανυπομονησία όσο και την αδράνεια. Ούτε βολονταρισμός, ούτε παθητικότητα. Αντίθετα, υποβοηθώντας τη διαδικασία της ανάπτυξης, αξιοποιούμε τις ροπές που έχουν ήδη τεθεί σε κίνηση και τις βοηθάμε να εκδηλωθούν πλήρως.

ΦΡΑΝΣΟΥΑ ΖΥΛΛΙΕΝ, ΕΓΚΩΜΙΟ ΤΗΣ ΑΠΡΑΞΙΑΣ
 

Βρίσκοντας ηρεμία μέσα στην αβεβαιότητα

Το μέλλον, όχι για άλλους αλλά σίγουρα για τους περισσότερους ανθρώπους έχει σαν κύριο χαρακτηριστικό την αβεβαιότητα. Οι περισσότεροι άνθρωποι, ως πλάσματα της συνήθειας, προσπαθούν να αντισταθούν στην αβεβαιότητα που έχουν να αντιμετωπίσουν. Εδώ που τα λέμε δεν τους αδικώ, ποιος δεν θα ήθελε για λίγο να κάνει τα πράγματα ακριβώς όπως αυτός τα θέλει στη ζωή του, χωρίς την παραμικρή αλλαγή στα σχέδια του; Από την άλλη μεριά πόσο εγωιστικό είναι να θέλεις να γίνουν τα πράγματα όπως τα θέλεις εσύ… και εγώ και ο κάθε άνθρωπος. Μέσα στο φάσμα του «νορμάλ» βρίσκεται και το γεγονός ότι αξίζει κάποιος να νευριάσει επειδή δεν έγιναν τα πράγματα έτσι όπως τα ήθελε.

Σίγουρα εγώ δεν είμαι έξω από αυτό, αλλά μερικές φορές γελάω όταν κάνω ένα βήμα και σκέφτομαι τις φορές που νεύριασα επειδή δεν πήγαν τα πράγματα όπως τα περίμενα.

Η εξερεύνηση του «άγνωστου» προϋποθέτει ανεκτικότητα της αβεβαιότητας -Brian Greene

Ηρεμία και αβεβαιότητα
Για πολλούς η δύο λέξεις είναι αντίθετες.
«Πως γίνεται να είμαι ήρεμος όταν δεν ξέρω τι θα γίνει;»
Καταρχάς για να αξίζει να συνεχίσεις να διαβάσεις αυτό το άρθρο πρέπει να αρχίσουμε από κοινό έδαφος.

Τι σημαίνει ηρεμία σε μια κατάσταση αβεβαιότητας;
Ηρεμία σε τέτοιες καταστάσεις δεν σημαίνει ότι ήμαστε ο Ζεν δάσκαλος, τυλιγμένοι με ύφασμα γύρω από το σώμα μας, ατενίζοντας την πανέμορφη κοιλάδα που περνάει μέσα από τα βουνά.

Ούτε ότι είμαστε συναισθηματικά ανεπηρέαστοι από τα γεγονότα που συμβαίνουν γύρω μας. Για κάποιο λόγο αρκετός κόσμος συνδέει την ηρεμία με τα θετικά συναισθήματα. Στην πραγματικότητα όμως, ηρεμία είναι η διαχείριση και των αρνητικών αλλά και των θετικών συναισθημάτων. Όταν μιλάμε για την αβεβαιότητα στη ζωή μας, τότε ηρεμία είναι η διαχείριση και των συναισθημάτων της αβεβαιότητας αλλά και της σιγουριάς που μπορεί να έχουμε για την εκάστοτε κατάσταση.

Πως μπορείς να τα διαχειριστείς τα συναισθήματα της αβεβαιότητας
Υπάρχουν αρκετά πράγματα που μπορείς να κάνεις. Αυτά που γράφω παρακάτω είναι δοκιμασμένα από εμένα προσωπικά και μπορεί να μην λειτουργήσουν 100% αλλά αξίζει να τα δοκιμάσεις.

Δεν θα είσαι ποτέ ήρεμος
Όσο παράδοξο και αν ακούγεται πάντα θα υπάρχουν «ανήσυχα» συναισθήματα μέσα σου. Οπότε το πρώτο πράγμα που μπορείς να κάνεις είναι να αρχίσεις να αποδέχεσαι την αβεβαιότητα σιγά σιγά και σε καθημερινή βάση. Μην την φοβάσαι αλλά ζήσε μέσα σε αυτήν. Η «συμβουλή» αυτή πηγάζει από την επαγγελματική αβεβαιότητα που βιώνω και πρακτικά έχω κουραστεί να της αντιστέκομαι. Δεν το λέω με το ύφος «κουράστηκα οπότε συνειδητά επιλέγω να βάλω STOP» αλλά με την κυριολεκτική έννοια δεν έχω άλλο συναισθηματικό απόθεμα να συνεχίσω να ανησυχώ για την επαγγελματική μου αβεβαιότητα.

Ο καλύτερος τρόπος για να μην φοβάσαι, είναι να γίνεις φίλος με τους φόβους σου -David Deida

ΠΡΟΣΟΧΗ. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν θα κάνεις πράγματα για αυτό. Τις περισσότερες φορές όταν αφήνεις το συναισθηματικό φορτίο της αβεβαιότητας τότε είναι που κάνεις την καλύτερη σου δουλειά, 100% συγκεντρωμένα.

Όταν καταλαβαίνεις μέσα σου θα βιώνεις συναισθήματα από όλο το φάσμα του «καλού και του κακού» τότε θα ηρεμίσεις πραγματικά.

Φτιάξε ένα “Plan B”
Είναι πολύ σημαντικό να κάνεις πρακτικές κινήσεις για το μέλλον σου και να είσαι σίγουρος ότι οι περισσότερες θα αποτύχουν, μιας και η ζωή μας κατακλύζεται από αβεβαιότητα. Όμως εσύ θα είσαι έτοιμος/η για αυτό, μιας και θα έχεις διαφορετικά πλάνα. Το να έχεις ένα βασικό σχέδιο είναι πολύ σημαντικό, αλλά ακόμα ποιο σημαντικό είναι να έχεις δικλίδες ασφαλείς και εξόδους διαφυγής.

Με αυτόν τον τρόπο μειώνεις στο άγχος από μια πιθανή «κακοτυχία» που μπορεί να εμφανιστεί ξαφνικά. Το να φέρεσαι πρακτικά είναι τόσο σημαντικό, όσο το να αποδέχεσαι τα συναισθήματα σου.

Στο κάτω κάτω γιατί να μην φροντίσεις να περιορίσεις το άγχος σου;

Πολύ άνθρωποι μπορεί να σκεφτούν:

“Αν αποδέχομαι οποιαδήποτε κατάσταση μου έρθει γιατί να κάνω τον κόπο για ένα Plan B”

Διότι δεν είναι ανάγκη να «χτυπάς» τον εαυτό σου για να αποδείξεις σε σένα και το περιβάλλον σου ότι μπορείς να διαχειριστείς καταστάσεις αβεβαιότητας.

Συνδύασε με έξυπνο τρόπο το πρακτικό μέρος (Plan B) και το εσωτερικό μέρος (αποδοχή της κατάστασης). Κάνε ότι μπορείς για να εξασφαλίσεις τρόπους με τους οποίους μπορείς να προσαρμοστείς και περίμενε να δεις ποιοι από αυτούς θα πετύχουν και ποιοι θα αποτύχουν.

Συνοψίζοντας
Σχεδόν τίποτα στη ζωή σου δεν θα πάει όπως το περιμένεις, οπότε μην χάνεις χρόνο στο να χτίζεις φανταστικά σενάρια στο μυαλό σου.
Δώσε χρόνο στο να φτιάχνεις διαφορετικά σχέδια για να πετύχεις αυτό που θέλεις.
Δεν γίνεται να μην νιώσεις ποτέ ξανά άγχος και να είσαι 100% ήρεμος. Μπορείς όμως να μάθεις να το διαχειριστείς.

Η αλληλεπίδραση μιας μελανής οπής με το μποζόνιο Higgs μπορεί να καταστρέψει το σύμπαν

Χαρακτηριζόταν ως το «ιερό δισκοπότηρο» της Φυσικής και η προσπάθεια εντοπισμού του από τους επιστήμονες είχε λάβει μυθιστορηματικές διαστάσεις. Το μποζόνιο του Higgs, που είναι το σωματίδιο που αντιστοιχεί στο πεδίο του Higgs και το οποίο προσδίδει μάζα στην ύλη, θα μπορούσε κάποια μέρα να οδηγήσει στην καταστροφή του σύμπαντος, αποκάλυψαν οι φυσικοί.  Λένε λοιπόν ότι ο Κόσμος μας μπορεί να τελειώσει τόσο απότομα όσο ξεκίνησε, από μία φυσαλίδα αρνητικής ενέργειας φτιαγμένη από μια σύγκρουση μιας μελανής οπής με ένα μποζόνιο Higgs.
 
Σύμφωνα με την νέα θεωρία ίσως έχει ήδη αρχίσει να σχηματίζεται στο Σύμπαν μια φυσαλίδα αρνητικής ενέργειας που θα το καταπιεί ολόκληρο
 
Ερευνητές του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, όπως ο Anders Andreassen, πραγματοποίησαν την εντυπωσιακή ανακάλυψη μελετώντας αυτό που ήδη γνωρίζουμε για τις μάζες των σωματιδίων και πώς αλληλεπιδρούν. Θεωρούν λοιπόν ότι η μάζα του μποζονίου Higgs μπορεί κάποια μέρα να μεταβληθεί και αν συμβεί αυτό, θα μπορούσε να αλλάξει τις διαδικασίες που κάνουν τη ζωή δυνατή. Εν συνεχεία θα μπορούσε να δημιουργήσει μια αναπτυσσόμενη φυσαλίδα αρνητικής ενέργειας στην οποία οι νόμοι της φυσικής, όπως τις ξέρουμε, είναι εντελώς απαγορευμένοι. 
 
Ο αργός θάνατος του συνεχώς διαστελλόμενου σύμπαντος προβλέπεται στο Καθιερωμένο Μοντέλο της Φυσικής των σωματιδίων, που χρησιμοποιείται από τους επιστήμονες για να εξηγήσει τα βασικά δομικά στοιχεία της ύλης. Στο μοντέλο αυτό μια δύναμη, που ονομάζεται σκοτεινή ενέργεια, προκαλεί την επιτάχυνση της επέκτασης του σύμπαντος, η οποία θα συνεχιστεί έως ότου τα πάντα εξαφανιστούν σε μια ψυχρή, άχαρη άβυσσο.

Οι υπερβαρέες  μαύρες τρύπες είναι απίστευτα πυκνές περιοχές στο κέντρο των γαλαξιών με μάζες που μπορεί να είναι δισεκατομμύρια φορές εκείνες του ήλιου. Προκαλούν βυθίσεις στο χώρο-χρόνο που ακόμη και το φως δεν μπορεί να ξεφύγει από την βαρυτική έλξη τους.
 
Αλλά μια νέα μελέτη υποδεικνύει ότι το τέλος θα έρθει με ένα bang (όπως ακριβώς ξεκίνησε) σε περίπου 10139 χρόνια.  Και ακόμα χειρότερα, οι διεργασίες πίσω από αυτό το δραματικό φινάλε σε όλο το σύμπαν, όπως το γνωρίζουμε, μπορεί να έχουν ήδη ξεκινήσει, ξεκινώντας από την αλληλεπίδραση μιας φυσαλίδας αρνητικής ενέργειας, που δημιουργήθηκε από ένα μποζόνιο Higgs με μια μαύρη τρύπα.
 
Το μποζόνιο Χιγκς δημιουργήθηκε στις ακραίες συνθήκες θερμοκρασίας που προέκυψαν την στιγμή της γέννησης του Σύμπαντος. Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι χωρίς το μποζόνιο Χίγκς το Σύμπαν θα ήταν πολύ ελαφρύ, χωρίς καθόλου μάζα και επομένως χωρίς βαρύτητα. Και χωρίς βαρύτητα δεν θα υπήρχαν άστρα, πλανήτες, άνθρωποι.
 
Σύμφωνα με την θεωρία που ανέπτυξαν οι ερευνητές είναι πιθανό η αλληλεπίδραση του σωματιδίου με μια μελανή οπή μπορεί να προκαλέσει δομικές αλλαγές στις ιδιότητες του. Αλλαγές τέτοιες που να αλλάξουν στην ουσία την φύση του σωματιδίου και να δημιουργήσουν ένα κοσμικό φαινόμενο που θα έχει ως αποτέλεσμα την καταστροφή του Σύμπαντος.
 
Πιο συγκεκριμένα οι ερευνητές αναφέρουν ότι αν το μποζόνιο Χιγκς που δίνει όλη τη μάζα στα σωματίδια, έχανε τη δική του μάζα, θα μπορούσε να διαλύσει όλες τις διαδικασίες που κάνουν τη ζωή στο σύμπαν μας εφικτή. Κι αυτό όταν έρθει σε επαφή με μια μαύρη τρύπα που είναι πιθανό να οδηγήσει στην δημιουργία μιας φυσαλίδας αρνητικής ενέργειας. Τελικά αυτή θα αρχίσει να απορροφά στο εσωτερικό της τις δομές και τα αντικείμενα του Σύμπαντος (την ύλη, τους γαλαξίες κλπ) και να διογκώνεται μέχρις ότου να απορροφήσει στο εσωτερικό της όλο το Σύμπαν.
 
Μέσα στην φυσαλίδα κανένας νόμος της φυσικής δεν θα λειτουργεί με αποτέλεσμα το Σύμπαν να πάψει να υπάρχει. Μάλιστα οι ερευνητές αναφέρουν ότι δεν αποκλείεται η διαδικασία αυτή να έχει ήδη ξεκινήσει σε κάποια μακρινή γωνιά του Σύμπαντος.
 
Η Ruth Gregory στο Πανεπιστήμιο Durham, που δεν συμμετείχε στη μελέτη, έχει δείξει ότι η καμπυλότητα του χωροχρόνου που περιβάλλει μια μικροσκοπική μαύρη τρύπα θα μπορούσε να προκαλέσει την έναρξη της κατάρρευσης του μποζονίου Higgs. Εάν αυτό συμβεί, είναι πιθανό να το μάθουμε πολύ αργά.

Το Hubble είδε το πιο μακρινό άστρο που απέχει 9 δις έτη φωτός από τη Γη

Αποτέλεσμα εικόνας για MACS J1149 + 2223 Lensed Star 1Αστρονόμοι στις ΗΠΑ μπόρεσαν, με τη βοήθεια του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble, να φωτογραφήσουν το πιο μακρινό μεμονωμένο άστρο που έχει παρατηρηθεί μέχρι σήμερα, τον Icarus, σε απόσταση εννέα δισεκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη.  Οι αστρονόμοι έχουν κατά καιρούς δει πολύ πιο μακρινούς γαλαξίες, εκρήξεις υπερκαινοφανών αστέρων) ή άλλα εκρηκτικά φαινόμενα, όπως εκλάμψεις ακτίνων γάμα, αλλά ούτε κατά διάνοια τόσο μακρινά μεμονωμένα κανονικά άστρα όπως ο ήλιος. Ο Ίκαρος, ένας μπλε υπεργίγαντας, είναι περίπου 100 φορές πιο μακριά σε σχέση με το δεύτερο μακρινότερο μεμονωμένο άστρο που είχε παρατηρηθεί έως τώρα.
 
Ο Ίκαρος, του οποίου το επίσημο όνομα είναι το MACS J1149 + 2223 Lensed Star 1, είναι το πιο μακρινό ατομικό αστέρι που έχει δει ποτέ. Οι εικόνες δεξιά δείχνουν αυτές που τραβήχτηκαν το 2011, χωρίς να είναι ορατός ο Icarus, σε σύγκριση με του 2016 που φαίνεται καθαρά στα αριστερά..

Μπορεί να μοιάζει με ένα μικροσκοπικό στίγμα μέσα σε το απέραντο σύμπαν, αλλά οι επιστήμονες λένε ότι το λιγοστό φως στην εικόνα που συλλήφθηκε από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble είναι το πιο μακρινό αστέρι που έχει δει ποτέ και δεν είναι σουπερνόβα. Η ομάδα πίσω από το εύρημα λέει ότι το φως εκπέμφθηκε από το αστέρι – ανεπίσημα ονομάστηκε Icarus αλλά επίσημα ονομάστηκε MACS J1149 + 2223 Lensed Star 1 – , πριν από 9 δισ. έτη ή τα 3/4 της ηλικίας του σύμπαντος. Ο Ίκαρος είναι τώρα πολύ πιο μακριά, αλλά σίγουρα θα έχει πεθάνει, σχηματίζοντας είτε μια μαύρη τρύπα είτε ένα αστέρι νετρονίων.
 
Οι ερευνητές που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό αστρονομίας «Nature Astronomy», χρησιμοποίησαν την μέθοδο του βαρυτικού φακού (εστιασμού) για να δουν το άστρο Ίκαρος. Με τη μέθοδο αυτή, ένα πιο κοντινό αντικείμενο – γαλαξίας ή άστρο- μεγεθύνει το φως ενός πιο μακρινού αντικειμένου πίσω του.
 
Οι επιστήμονες μπορούν να δουν πιο μακρινούς γαλαξίες, επειδή αυτοί λάμπουν με τη φωτεινότητα των δισεκατομμυρίων άστρων που περιέχουν, ενώ και μια σούπερ-νόβα, η οποία συχνά είναι πιο φωτεινή από ένα γαλαξία, μπορεί να γίνει ορατή σε όλο σχεδόν το σύμπαν σε αποστάσεις έως δέκα δισεκατομμυρίων ετών. Όμως αυτό δεν είναι δυνατό για τα μεμονωμένα άστρα, τα οποία είναι αδύνατο να παρατηρηθούν ως μεμονωμένα αντικείμενα, μετά από την απόσταση περίπου των 100 εκατομμυρίων ετών φωτός από τη γη. Χάρις ωστόσο στο φαινόμενο του βαρυτικού φακού, είναι δυνατό να μεγεθυνθεί ένα αντικείμενο που βρίσκεται πολύ μακριά, και να γίνει έτσι παρατηρήσιμο.
 
Συνήθως, ο βαρυτικός φακός μεγεθύνει ένα γαλαξία έως 50 φορές, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση το άστρο «Ίκαρος» μεγεθύνθηκε πάνω από 2.000 φορές, ενώ συνήθως τα αστέρια [μεγεθύνονται] κατά περίπου 600 φορές. Αλλά μερικές φορές ένα αστέρι που βρίσκεται  στη μέση ενός σμήνους θα φτάσει στο σωστό μέρος και αυτό θα συμβάλει στην πρόσθετη μεγέθυνση. Το ρόλο του βαρυτικού φακού για τον Ίκαρο έπαιξε, τόσο ένας ενδιάμεσος γαλαξίας, όσο κι ένα άλλο άστρο μέσα σε αυτόν τον γαλαξία, το οποίο – σε μια σπάνια συγκυρία – ευθυγραμμίσθηκε απολύτως ανάμεσα στο πολύ πιο μακρινό άστρο και στο Hubble.
 
Η θερμοκρασία του μπλε υπεργίγαντα αγγίζει τους 14.000 βαθμούς Κελσίου
Η ανάλυση του φωτός του Ίκαρου αποκάλυψε ότι είναι ένας μπλε υπεργίγαντας, ένα άστρο τύπου-Β, πολύ μεγαλύτερο σε μέγεθος, σε μάζα, σε θερμοκρασία και σε φωτεινότητα από τον ήλιο μας – ίσως ακόμη και εκατοντάδες χιλιάδες φορές πιο λαμπρό από το δικό μας άστρο. Η θερμοκρασία της επιφάνειάς του – υπερδιπλάσια σε σχέση με τον ήλιο μας – κυμαίνεται μεταξύ των 11.000 και 14.000 βαθμών Κελσίου. 
 
Περισσότερα τέτοια μακρινά άστρα μπορεί να ανακαλυφθούν στο μέλλον από το Hubble, που θα συνεχίσει να λειτουργεί έως τα μέσα του 2021 και, ακόμη περισσότερο, από το διάδοχό του, το πολύ πιο ισχυρό διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb που θα εκτοξευθεί στα μέσα του 2019.

Ο Αριστοτέλης για τη μεγαλοψυχία

Σχετικά με την μεγαλοψυχία ο Αριστοτέλης αναφέρει: «Η μεγαλοψυχία, όπως δείχνει και η ίδια η λέξη, έχει για αντικείμενό της μεγάλα πράγματα». (1123a 3, 38-39). Και για να γίνει πιο σαφής θα δώσει και τον ορισμό του μεγαλόψυχου ανθρώπου: «Μεγαλόψυχος είναι, κατά την κοινή αντίληψη, ο άνθρωπος που θεωρεί τον εαυτό του άξιο μεγάλων πραγμάτων και είναι πράγματι άξιος μεγάλων πραγμάτων· γιατί ο άνθρωπος που θεωρεί τον εαυτό του άξιο μεγάλων πραγμάτων χωρίς στην πραγματικότητα να το αξίζει, είναι ανόητος – κανένας όμως ενάρετος άνθρωπος δεν είναι ηλίθιος ή δίχως νου». (1123b 3, 2-5).
 
Κι επειδή η μεσότητα είναι και πάλι (όπως σε κάθε περίπτωση) το κριτήριο της ενάρετης συμπεριφοράς, η μεγαλοψυχία δεν πρέπει να εκληφθεί ως ακρότητα από την άποψη ότι αφορά τις μεγάλες πράξεις: «Ο μεγαλόψυχος λοιπόν από μεν την άποψη του μεγέθους αυτών των οποίων θεωρεί τον εαυτό του άξιο βρίσκεται στην ακρότητα, ενώ από την άποψη της ορθότητάς τους βρίσκεται στη μεσότητα, αφού θεωρεί τον εαυτό του άξιο αυτών των οποίων είναι άξιος· οι άλλοι βρίσκονται στο χώρο της υπερβολής ή της έλλειψης». (1123b 3, 15-18).
 
Η μεσότητα, δηλαδή, έχει να κάνει με την εξισορρόπηση των αληθινών δυνατοτήτων σε σχέση με τις ευθύνες που αναλαμβάνει κανείς. Στην ουσία πρόκειται για την επίγνωση των ικανοτήτων, ώστε η ανάληψη καθηκόντων και οι φιλοδοξίες να εναρμονίζονται μ’ αυτά που πράγματι μπορεί κάποιος να φέρει σε πέρας. Ο μεγαλόψυχος έχοντας πλήρη γνώση των υψηλών του δεξιοτήτων είναι σε θέση να αναλάβει μεγάλα σε μέγεθος έργα χωρίς φόβο ή δισταγμούς, κι αυτό όχι από αλαζονεία, αλλά από σωστή εκτίμηση του εαυτού. Κι όταν γίνεται λόγος για έργα μεγάλου μεγέθους δεν εννοούνται οι υλικές διαστάσεις (χωρίς, όμως, και να εξαιρούνται), αλλά το μέγεθος της αξίας ή της σπουδαιότητας ή της δυσκολίας που υπάρχει σε κάθε έργο.
 
Με άλλα λόγια, η μεγαλοψυχία είναι η αυτοπεποίθηση που προκύπτει από τη σωστή εκτίμηση του εαυτού. Κι αυτή είναι η ύψιστη αυτογνωσία. Ο μεγαλόψυχος δε θα κρυφτεί πίσω από τη μετριοπάθεια ούτε όμως και θα περάσει στον κομπασμό. Θα επιτελέσει έργα υψίστης σημασίας με αυτοπεποίθηση που προκύπτει από την ορθότητα της κρίσης. Η μεγαλοψυχία είναι ίσως η κορωνίδα των αρετών που ελάχιστοι άνθρωποι είναι σε θέση να φτάσουν: «Μοιάζει λοιπόν η μεγαλοψυχία να είναι κάτι σαν στολίδι των αρετών, αφού αυτή τις κάνει μεγαλύτερες και αφού δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς εκείνες. Γι’ αυτό και είναι δύσκολο να είναι κανείς πραγματικά μεγαλόψυχος· δεν είναι, πράγματι, δυνατό να είναι κανείς μεγαλόψυχος, αν δεν είναι τέλειος από κάθε άποψη». (1124a 3, 2-5).
 
Για μια κόμη φορά η μεσότητα που προκύπτει από την αυτογνωσία αποδεικνύεται ότι δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά το μέσο (ο δρόμος) για να φτάσει κανείς στο άριστο. Η τελειότητα, δηλαδή η υπερβολή του καλού, τίθεται ως σταθερός στόχος. Κι επειδή η μεγαλοψυχία είναι το αποκορύφωμα των αρετών, είναι φανερό ότι εμπεριέχει όλες τις άλλες: «Ο μεγαλόψυχος αν είναι άξιος των πιο μεγάλων πραγμάτων, θα πρέπει, λέω, να είναι ένας πολύ καλός άνθρωπος· γιατί αυτός που είναι πιο καλός, αξίζει πάντοτε κάτι πιο μεγάλο, και ο πιο καλός αξίζει το πιο μεγάλα». (1123b 3, 31-33).
 
Και ο Αριστοτέλης συμπληρώνει: «Και γνώρισμα του μεγαλόψυχου είναι, κατά την κοινή αντίληψη, ό,τι είναι μεγάλο στην κάθε επιμέρους αρετή. Και σε καμιά περίπτωση δε θα ταίριαζε στο μεγαλόψυχο να “βγάζουν φτερά τα πόδια του” μπροστά στον κίνδυνο ή να συμπεριφέρεται άδικα». (1123b 3, 34-37).
 
Για να φερθεί, λοιπόν, κάποιος με μεγαλοψυχία πρέπει να είναι και γενναίος και δίκαιος και σώφρων και δοτικός και σπλαχνικός και πράος και γενικά να εκπληρώνει όλες τις εκδοχές της αρετής. Κι αυτή είναι η αντίληψη της μεσότητας που συνοδεύεται από την αυτογνωσία: «Αν τον εξετάζαμε ως προς όλα, ένα προς ένα, τα χαρακτηριστικά του, θα φαινόταν ολωσδιόλου γελοίος ο μεγαλόψυχος που δεν είναι αγαθός». (1123b 3, 38-39).
 
Και θα ήταν γελοίος γιατί στην ουσία δε θα ήταν μεγαλόψυχος, αλλά θα τον προσποιούταν. Ο άνθρωπος που παριστάνει κάτι που δεν είναι πραγματικά δεν μπορεί να αποφύγει τη γελοιότητα, αφού μια πλαστή εικόνα είναι αδύνατο να υποστηρίζεται συνεχώς. Εν τέλει, οι πράξεις θα την προδώσουν. Ένας τέτοιος άνθρωπος στερείται αυτογνωσίας. Κι αυτή είναι η απαρχή της γελοιοποίησης.
 
Σε τελική ανάλυση το κυριότερο κίνητρο συμπεριφοράς του μεγαλόψυχου είναι η τιμή: «Κατά κύριο λοιπόν λόγο με την τιμή και με την ατιμία έχει σχέση ο μεγαλόψυχος». (1124a 3, 6-7). Κι όχι μόνο αυτό: «Με τις μεγάλες τιμές και με αυτές που προέρχονται από καλούς κι αξιόλογους ανθρώπους θα ευχαριστηθεί ο μεγαλόψυχος μετρημένα, έχοντας συνείδηση ότι παίρνει ό,τι του αξίζει, ή και λιγότερα από αυτά που του αξίζουν (αφού δεν μπορεί να υπάρξει τιμή αντάξια της τέλειας αρετής), εν πάση περιπτώσει όμως θα τις δεχτεί, αφού δεν έχουν να του προσφέρουν τίποτε μεγαλύτερο». (1124a 3, 7-11).
 
Όσο για τις τιμές που προέρχονται από ανάξιους ανθρώπους, ο μεγαλόψυχος είναι εντελώς αδιάφορος: «Για την τιμή όμως που προέρχεται από τυχαίους και όχι αξιόλογους ανθρώπους και που του απονέμεται για ασήμαντους λόγους, θα αδιαφορήσει τελείως (αφού δεν είναι αυτό που πράγματι του αξίζει), όπως θα αδιαφορήσει και για την προσβολή της τιμής του (αφού στην περίπτωσή του δε θα είναι καθόλου δικαιολογημένη)». (1124a 3, 11-14).
 
Με άλλα λόγια, ο μεγαλόψυχος επιδιώκει και αποδέχεται τις τιμές, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι έρμαιό τους. Κάτι τέτοιο δε θα του ταίριαζε, αφού θα χανόταν η αίσθηση του μέτρου. Η αναζήτηση της τιμής τίθεται κι αυτή μέσα σε πλαίσιο, που καθορίζεται τόσο από τις πράξεις που την επιφέρουν, όσο κι από τους ανθρώπους που την αποδίδουν.
 
Στην ουσία, ο μεγαλόψυχος γνωρίζει καλά ότι δεν μπορεί να υπάρξει τιμή αντάξια της αρετής. Πρόκειται για σύμβαση, για προσαρμογή στα μέτρα των ανθρώπων. Η επίγνωση αυτού είναι η απομυθοποίησή της. Ο μεγαλόψυχος επιθυμεί την τιμή από μια αίσθηση δικαίου, ως ελάχιστη ανταπόδοση, που την αξίζει για τις μεγάλες του πράξεις. Κι αυτό δεν έχει καμία σχέση με τη ματαιοδοξία ή την αυταρέσκεια. Γι’ αυτό και θα αδιαφορήσει αν τον συκοφαντήσουν. Γιατί τελικά, δεν περιμένει τους άλλους για να γνωρίσει την αξία του.
 
Το μέτρο προτάσσεται ως απαραβίαστος κανόνας για τη συμπεριφορά του μεγαλόψυχου: «Θα συμπεριφερθεί μετρημένα και απέναντι στον πλούτο, απέναντι στη δύναμη, καθώς και απέναντι σε κάθε καλή και κάθε κακή τύχη – ό,τι του έρθει –, και ούτε στην καλή του τύχη θα φτάσει σε υπερβολική χαρά ούτε στην κακή του τύχη σε υπερβολική λύπη – αφού ούτε και απέναντι στην τιμή δε συμπεριφέρεται σαν να ήταν κάτι πολύ μεγάλο». (1124a 3, 16-20).
 
Όμως, η άκρατη αίσθηση του μέτρου, που απομυθοποιεί ακόμη και τις τιμές, είναι στοιχείο που μπορεί να παρεξηγηθεί από τους άλλους ανθρώπους: «Η δύναμη και πλούτος είναι πράγματα που τα επιθυμεί κανείς για χάρη της τιμής – μήπως δεν είναι γνωστό ότι οι κάτοχοί τους θέλουν να έχουν μέσω αυτών τιμές; Ο άνθρωπος λοιπόν που θεωρεί μικρό πράγμα και την τιμή, δεν μπορεί παρά να θεωρεί μικρά και τα υπόλοιπα. Αυτός είναι ο λόγος που οι μεγαλόψυχοι θεωρούνται υπερόπτες». (1124a 3, 20-23).
 
Γι’ αυτό ο μεγαλόψυχος δεν έχει άλλη επιλογή απ’ την αδιαφορία αν προσβάλλουν την τιμή του. Γιατί είναι αδύνατο να φερθεί διαφορετικά. Σε τελική ανάλυση, αν φερθεί διαφορετικά, δε θα είναι μεγαλόψυχος. Ακόμη κι αν επιχειρήσει να υπερασπιστεί τον εαυτό του, θα το κάνει μέσα στο μέτρο που ορίζει η αξιοπρέπειά του. Ένας άνθρωπος ποταπός και χυδαίος είναι πολύ δύσκολο να το αντιληφθεί αυτό. Ίσως μάλιστα να το εκλάβει κι ως αδυναμία.
 
Ο συκοφάντης, ο λαϊκιστής, ο κενός περιεχομένου διεκδικητής αξιωμάτων, ο καιροσκόπος, με δυο λόγια αυτός που δεν έχει ιδιαίτερους ηθικούς ενδοιασμούς είναι ο συνήθης πρόθυμος να διαβάλει το μεγαλόψυχο. Αν είναι πολλοί, κατά κανόνα συνασπίζονται. Κι αλίμονο στην πόλη που θα εκτοπίσει το μεγαλόψυχο φέρνοντας στο προσκήνιο τέτοιους ανθρώπους. Δεν μπορεί να γνωρίσει τίποτε άλλο πέρα από τη συντριβή.
 
Και βέβαια, η μεγαλοψυχία δεν έχει να κάνει με την τύχη: «Υπάρχει η γνώμη ότι τα αγαθά που χαρίζει η τύχη συμβάλλουν και αυτά στη μεγαλοψυχία. Οι άνθρωποι, πράγματι, που έχουν αριστοκρατική καταγωγή θεωρούνται άξιοι τιμής, το ίδιο και οι άνθρωποι που έχουν δύναμη ή πλούτο. Ο λόγος είναι ότι οι άνθρωποι αυτοί βρίσκονται σε κατάσταση υπεροχής, και καθετί που υπερέχει σε κάτι καλό, τιμάται πιο πολύ. Γι’ αυτό και αυτού του είδους τα αγαθά κάνουν τους ανθρώπους αυτούς πιο μεγαλόψυχους· γιατί τιμώνται από κάποιους». (1124a 3, 24-29).
 
Το κατά πόσο ο πλούτος που έχει κληρονομηθεί κάνει τον άνθρωπο μεγαλόψυχο είναι μάλλον συζητήσιμο. Το σίγουρο είναι ότι επειδή οι τιμές ταιριάζουν στη μεγαλοψυχία, είναι δυνατό να θεωρούνται μεγαλόψυχοι όλοι όσοι γνωρίζουν τιμές. Όμως, άλλο να επαινείται κάποιος για την αρετή κι άλλο για την κοινωνική του υπεροχή.
 
Κι όπως έχει ήδη ξεκαθαριστεί από το πρώτο βιβλίο των «Ηθικών Νικομαχείων», η αρετή δε σχετίζεται ούτε με τη φύση ούτε με την τύχη, αλλά με τη σωστή καλλιέργεια, δηλαδή με τον ποιοτικό εθισμό, που βασίζεται στις επαναλαμβανόμενες πράξεις. Με άλλα λόγια, αυτός που είναι από αριστοκρατική καταγωγή δεν είναι κατ’ ανάγκη ενάρετος και οι τιμές που του αποδίδονται μπορεί να μην έχουν καμία σχέση με την άσκηση της αρετής.
 
Κι αυτός είναι ο λόγος που η μεγαλοψυχία δεν αφορά το τυχαίο της καταγωγής. Εξάλλου, ο Αριστοτέλης δε θεωρεί καθόλου σωστό το να τιμάται κάποιος για τα πλούτη και τις αριστοκρατικές του καταβολές: «Στην πραγματικότητα όμως τιμή πρέπει να αποδίδεται μόνο στον άνθρωπο που έχει αρετή». (1124a 3, 29).
 
Κι αν αυτό δεν είναι αρκετό, ο Αριστοτέλης θα γίνει απολύτως ξεκάθαρος: «Αυτοί όμως που έχουν αυτού του είδους τα αγαθά» (εννοείται πλούτη και καταγωγή) «δίχως να έχουν αρετή, ούτε το δικαίωμα να θεωρούν τον εαυτό τους άξιο τιμής έχουν ούτε είναι σωστό να λέγονται “μεγαλόψυχοι”· γιατί αυτά τα πράγματα προϋποθέτουν την τέλεια αρετή». (1124a 3, 30-33).
 
Κι όχι μόνο αυτό, αλλά για τον πλούσιο αριστοκράτη υπάρχει κι ένας επιπλέον κίνδυνος: «Γιατί δίχως αρετή δεν είναι εύκολο να αντιμετωπίσει κανείς με χάρη και με μέτρο τα αγαθά που χαρίζει η τύχη. Μη μπορώντας λοιπόν να τα αντιμετωπίσουν, και πιστεύοντας ότι είναι ανώτεροι από τους άλλους, περιφρονούν τους άλλους, και οι ίδιοι κάνουν ό,τι τους αρέσει. Μιμούνται, πράγματι, τον μεγαλόψυχο δίχως να του μοιάζουν, και αυτό το κάνουν εκεί που μπορούν: τις πράξεις της αρετής δεν τις κάνουν, περιφρονούν όμως τους άλλους». (1124a 3, 34-38 και 1124b 3, 1-5).
 
Ο μεγαλόψυχος, επειδή έχει μάθει να μη φοβάται τους κινδύνους κι επειδή δεν υπολογίζει τη γνώμη που θα σχηματίσουν οι άλλοι γι’ αυτόν, συμπεριφέρεται ελεύθερα, χωρίς να διστάζει να πει καθαρά τη γνώμη του: «Μιλάει, επίσης, και ενεργεί ανοιχτά· τον διακρίνει, πράγματι, η παρρησία, επειδή δίνει στον εαυτό του το δικαίωμα να περιφρονεί. Λέει, επίσης, πάντοτε την αλήθεια – εκτός από τις περιπτώσεις που θέλει να “κρυφτεί” μπροστά στους πολλούς. Υποχρεωτικά δεν μπορεί επίσης να προσαρμόζει τη ζωή του στις προτιμήσεις κάποιου άλλου, εκτός αν πρόκειται για φίλο. Αλλιώς θα ήταν άνθρωπος με ψυχή δούλου: αυτός είναι ο λόγος που όλοι οι κόλακες είναι δουλοπρεπείς και οι χαμηλού επιπέδου άνθρωποι είναι κόλακες». (1124b 3, 32-35 και 1125a 3, 1-3).
 
Το ότι είναι πρόθυμος να βάλλει στην άκρη τις προτιμήσεις του αν πρόκειται να ευχαριστήσει ένα φίλο είναι η απόδειξη ότι δεν κινείται από εγωισμό. Όσο για τη φράση «λέει πάντοτε την αλήθεια – εκτός αν θέλει να “κρυφτεί” μπροστά στους πολλούς», είναι ευνόητο ότι δεν υπονοεί αδυναμία ή φόβο προς την πλειονότητα που έχει άλλη γνώμη (κάτι τέτοιο θα ήταν άκρως αντιφατικό μ’ αυτά που προηγήθηκαν). Προφανώς ο Αριστοτέλης αναφέρεται σε περιπτώσεις που η άσκηση της αρετής επιβάλλει τη σιωπή και τη μυστικότητα «μπροστά στους πολλούς». Ο μεγαλόψυχος άνθρωπος έχει την κρίση, ώστε να επιλέγει σωστά πότε πρέπει να μιλήσει και πότε όχι.
 
Κι εδώ δεν τίθεται θέμα ελευθερίας. Η σύνεση και η ορθή κρίση δεν εναντιώνονται στην ελεύθερη επιλογή, αντιθέτως την κατοχυρώνουν. Εξάλλου, προς αποφυγή οποιασδήποτε παρεξήγησης ο Αριστοτέλης θα ξεκαθαρίσει: «Δεν μπορεί, επίσης, παρά να δείχνει φανερά το μίσος του και την αγάπη του (γιατί μόνο ο άνθρωπος που φοβάται κρύβει τα αισθήματά του και αδιαφορεί για την αλήθεια, προτιμώντας αυτά που πιστεύει ο πολύς κόσμος)». (1124b 3, 30-32). Ο μεγαλόψυχος είναι αδύνατο να διστάσει μπροστά στη διαφορετική άποψη των πολλών. Αν καμιά φορά επιλέξει να «κρυφτεί», αυτό σίγουρα έχει να κάνει με άλλους λόγους.
 
Κι ο Αριστοτέλης συμπληρώνει το πορτρέτο του μεγαλόψυχου: «Δεν είναι, επίσης, μνησίκακος, γιατί δεν ταιριάζει στον μεγαλόψυχο να κρατάει στη μνήμη του πράγματα και μάλιστα κακά· πιο πολύ του ταιριάζει να τα παραβλέπει. Ούτε του αρέσει να μιλάει για άλλους ανθρώπους: ούτε για τον εαυτό του μιλάει ούτε για τους άλλους· γιατί ούτε να ακούσει επαίνους για τον εαυτό του τον ενδιαφέρει ούτε να ακούσει κατηγορίες για τους άλλους. Ούτε, πάλι, είναι εύκολος στους επαίνους του· γι’ αυτόν το λόγο δεν είναι, επίσης, και κακολόγος, ακόμη και των εχθρών του … Για πράγματα που είναι απαραίτητα για τη ζωή ή για πράγματα μικρά και ασήμαντα σχεδόν ποτέ δεν ολοφύρεται ούτε παρακαλεί: μια τέτοια συμπεριφορά θα έδειχνε άνθρωπο που παίρνει τα πράγματα αυτά στα σοβαρά. Είναι, επίσης, άνθρωπος που προτιμάει να έχει πράγματα ωραία, και ας μη του αποφέρουν κέρδος, παρά πράγματα που αποφέρουν κέρδος και είναι χρήσιμα: μια τέτοια συμπεριφορά ταιριάζει πιο πολύ στον αυτάρκη άνθρωπο». (1125a 3, 4-14).
 
Ο Αριστοτέλης είναι διατεθειμένος να παραθέσει ακόμη και τις κινήσεις και τον τρόπο ομιλίας, που αρμόζουν στον μεγαλόψυχο: «Τέλος, στον μεγαλόψυχο άνθρωπο θεωρείται ότι ταιριάζουν η αργή κίνηση, βαριά φωνή και ο σταθερός λόγος· δεν μπορεί, πράγματι, να είναι βιαστικός ο άνθρωπος που λίγα μόνο πράγματα παίρνει στα σοβαρά, ούτε μπορεί η ένταση να χαρακτηρίζει έναν άνθρωπο που δε θεωρεί τίποτε μεγάλο: η τσιριχτή φωνή και το γρήγορο βάδισμα έχουν την αρχή τους σ’ αυτά τα πράγματα». (1125a 3, 14-18).
 
Θα έλεγε κανείς ότι δεν υπάρχει χαρακτηριστικό στο μεγαλόψυχο που να μην αποπνέει μεγαλείο. Χωρίς αμφιβολία η μεγαλοψυχία είναι για τον Αριστοτέλη η πιο ανόθευτη εκδοχή της αρετής. Κι αυτός είναι και ο λόγος που μπορεί να δικαιολογηθεί ακόμη η περιφρόνηση προς τους άλλους. Το ζήτημα είναι ότι οι μεγαλόψυχοι είναι εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις, σε αντίθεση μ’ αυτούς που συμπεριφέρονται περιφρονητικά υποτιμώντας τους άλλους…
 
Αριστοτέλης: Ηθικά Νικομάχεια