Τρίτη 20 Μαρτίου 2018

ΑΙΣΩΠΟΣ - Μῦθοι (166.1-170.1)

166. ΛΥΚΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΑΤΟΝ [166.1] λύκος ὑπὸ κυνῶν δηχθεὶς καὶ κακῶς διατεθεὶς ἐβέβλητο τροφὴν ἑαυτῷ περιποιεῖσθαι μὴ δυνάμενος. καὶ δὴ θεασάμενος πρόβατον τούτου ἐδεήθη ποτὸν αὐτῷ ὀρέξαι ἐκ τοῦ παραρρέοντος ποταμοῦ. «ἐὰν γὰρ σύ μοι», φησί, «ποτὸν δῷς, ἐγὼ τὴν τροφὴν ἐμαυτῷ εὑρήσω». τὸ δὲ ὑποτυχὸν ἔφη· «ἐὰν ποτόν σοι ἐγὼ ἐπιδώσω, σὺ καὶ τροφῇ μοι χρήσῃ».
πρὸς ἄνδρα κακοῦργον δι᾽ ὑποκρίσεως ἐνεδρεύοντα ὁ λόγος εὔκαιρος.

167. ΛΕΑΙΝΑ ΚΑΙ ΑΛΩΠΗΞ
[167.1] λέαινα ὀνειδιζομένη ὑπ᾽ ἀλώπεκος ἐπὶ τῷ διὰ παντὸς ἕνα τίκτειν ἔφη· «ἀλλὰ λέοντα».
ὁ λόγος δηλοῖ, ὅτι τὸ καλὸν οὐκ ἐν πλήθει, ἀλλ᾽ ἐν ἀρετῇ.

168. ΛΥΚΟΣ ΚΑΙ ΑΡΝΙΟΝ
[168.1] λύκος ἀρνίον ἐδίωκεν, τὸ δὲ εἴς τι ἱερὸν κατέφυγε. προκαλουμένου δὲ αὐτὸ τοῦ λύκου καὶ λέγοντος, ὅτι θυσιάσει αὐτὸ ὁ ἱερεύς, εἰ καταλάβῃ, τῷ θεῷ, ἐκεῖνο ἔφη· «ἀλλ᾽ αἱρετώτερόν μοί ἐστι θεοῦ θυσίαν γενέσθαι ἢ ὑπὸ σοῦ διαφθαρῆναι».
ὁ λόγος δηλοῖ, ὅτι οἷς ἐπίκειται τὸ ἀποθανεῖν, κρείττων ἐστὶ ὁ μετὰ δόξης θάνατος.

169. ΛΑΓΩΟΙ ΚΑΙ ΑΛΩΠΕΚΕΣ
[169.1] λαγωοί ποτε πολεμοῦντες ἀετοῖς παρεκάλουν εἰς συμμαχίαν ἀλώπεκας. αἱ δὲ ἔφασαν· «ἐβοηθήσαμεν ἂν ὑμῖν, εἰ μὴ ᾔδειμεν, τίνες ἦτε καὶ τίσι πολεμεῖτε».
ὁ λόγος δηλοῖ, ὅτι οἱ φιλονεικοῦντες τοῖς κρείττοσι τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας καταφρονοῦσι.

170. ΜΑΝΤΙΣ
[170.1] μάντις ἐπὶ τῆς ἀγορᾶς καθεζόμενος ἠργυρολόγει. ἐλθόντος δέ τινος αἰφνίδιον πρὸς αὐτὸν καὶ ἀπαγγείλαντος, ὡς τῆς οἰκίας αὐτοῦ αἱ θύραι ἀνεσπασμέναι εἰσὶ καὶ πάντα τὰ ἔνδον ἐκπεφορημένα, ἐκταραχθεὶς ἀνεπήδησε καὶ στενάξας ἀπῄει δρομαῖος τὸ γεγονὸς ὀψόμενος. τῶν δὲ παρατυχόντων τις θεασάμενος εἶπεν· «ὦ οὗτος, σὺ τὰ ἀλλότρια πράγματα προειδέναι ἐπαγγελλόμενος τὰ σαυτοῦ οὐ προεμαντεύου;»
τούτῳ τῷ λόγῳ χρήσαιτο ἄν τις πρὸς ἐκείνους τοὺς ἀνθρώπους, οἳ τὸν ἑαυτῶν βίον φαύλως διοικοῦντες τῶν μηδὲν προσηκόντων προνοεῖσθαι πειρῶνται.

***
166. Ο λύκος και το πρόβατο.
[166.1] Ήταν μια φορά ένας λύκος που τον καταδάγκωσαν τα σκυλιά και τον άφησαν σε απελπιστική κατάσταση. Κειτόταν λοιπόν σωριασμένος χάμω και δεν μπορούσε να πιάσει τίποτε για να φάει. Σε κάποια στιγμή, που λέτε, πήρε το μάτι του ένα πρόβατο εκεί κοντά. Αμέσως ξέσπασε σε παρακάλια, γυρεύοντας από το ζώο να του φέρει λιγουλάκι νερό από το ποταμάκι που κυλούσε παραδίπλα. «Αχ, μια στάλα νεράκι μόνο φέρε μου», το εκλιπαρούσε, «και εγώ θα καταφέρω μετά να βρω και τροφή». Όμως το πρόβατο δεν τον άφησε να τελειώσει: «Δεν σφάξανε», του αποκρίθηκε. «Σιγά μη σου φέρω εγώ νεράκι, για να με μεταχειριστείς μετά εμένα σαν τροφή σου».
Ο μύθος αυτός ταιριάζει για κανέναν κακούργο που πασχίζει με την υποκρισία να στήσει παγίδες στους άλλους.

167. Η λιονταρίνα και η αλεπού.
[167.1] Μια φορά η αλεπού περιγελούσε τη λιονταρίνα επειδή σε όλη της τη ζωή δεν είναι άξια να γεννήσει παρά μόνο ένα παιδί. «Ένα, αλλά λιοντάρι», αποκρίθηκε εκείνη.
Το δίδαγμα του μύθου: Η αξία δεν βρίσκεται στην ποσότητα αλλά στις αρετές.

168. Ο λύκος και το αρνάκι.
[168.1] Μια φορά ο λύκος κυνηγούσε το αρνάκι, ώσπου εκείνο γύρεψε καταφύγιο σε κάποιον ναό. Ο λύκος τότε του φώναζε να βγει έξω, με τη δικαιολογία ότι ο παπάς θα το θυσιάσει στον θεό άμα το πιάσει εκεί μέσα. Όμως το αρνάκι τού αντέτεινε: «Τί λες μωρέ; Κάλλιο να γίνω θυσία για τον θεό παρά να με κατασπαράξεις εσύ».
Το δίδαγμα του μύθου: Αν είναι αναπόφευκτος ο θάνατος, πιο καλά να πεθάνεις ένδοξα.

169. Οι λαγοί και οι αλεπούδες.
[169.1] Κάποτε οι λαγοί έκαναν πόλεμο με τους αετούς και πρότειναν στις αλεπούδες να συμμαχήσουν μαζί τους. Εκείνες όμως αποκρίθηκαν: «Δεν θα είχαμε αντίρρηση να σας βοηθήσουμε. Έλα όμως που ξέρουμε καλά τί σόι πλάσματα είστε και με ποιούς πολεμάτε».
Το δίδαγμα του μύθου: Όσοι τα βάζουν με τους ανώτερούς τους δεν λογαριάζουν καθόλου το συμφέρον τους.

170. Ο μάντης.
[170.1] Ήταν ένας μάντης που καθόταν στην αγορά και μάζευε λεφτά προφητεύοντας το μέλλον στους περαστικούς. Ξαφνικά, που λέτε, τον πλησίασε κάποιος και του ανήγγειλε ότι κλέφτες είχαν διαρρήξει την πόρτα του σπιτιού του και είχαν σηκώσει όλα τα πράγματά του από μέσα. Αμέσως ο μάντης πετάχτηκε πάνω αναστατωμένος και έφυγε τρεχάτος για να δει τί είχε συμβεί, κλαίγοντας σε όλον τον δρόμο. Τότε κάποιος περαστικός, από αυτούς που έτυχε να βρίσκονται εκεί γύρω, τον είδε και σάρκασε: «Βρε αθεόφοβε, τί καθόσουνα και διαλαλούσες ότι μπορείς να προβλέψεις το μέλλον των άλλων, άμα δεν ήσουν σε θέση να μαντέψεις το δικό σου;».
Ο μύθος αυτός προορίζεται για ορισμένη κατηγορία ανθρώπων: Εκείνους δηλαδή που διαχειρίζονται πολύ άσχημα τη δική τους ζωή, αλλά παρ᾽ όλα αυτά θέλουν να χώνουν τη μύτη τους σε υποθέσεις για τις οποίες δεν τους πέφτει λόγος.

Όταν τα βλέπεις όλα μαύρα

Επιθυμίες που δεν ικανοποιήθηκαν, προσδοκίες που διαψεύστηκαν, ανάγκες που απορρίφθηκαν, τραύματα που δεν θεραπεύτηκαν… Όλα αυτά έρχονται μπροστά σου κάθε φορά που έχεις τις μαύρες σου και νιώθεις ότι τίποτα δεν προχωρά στη ζωή σου…

Γρήγορα, όμως, καταλαβαίνεις ή τουλάχιστον γρήγορα θα πρέπει να καταλάβεις (αν δεν θέλεις να συνεχίσεις για πολύ να τα βλέπεις όλα μαύρα) ότι δεν μπορείς να αντιμετωπίζεις τη ζωή έχοντας μια ηττημένη στάση.

Τι μπορείς να επιθυμείς, τι να προσδοκάς και τι να ζητάς όταν εσύ ο ίδιος νιώθεις ότι τίποτα δεν πρόκειται να αλλάξει; Πώς να γίνουν καλύτερα τα πράγματα όταν σε όλα το μόνο που διακρίνεις είναι μια μαυρίλα;

Πώς θα μπορούσε να γίνει πιο χρωματιστή η ζωή σου όταν εσύ επιλέγεις μόνο το μαύρο χρώμα για να βάλεις τις δικές σου πινελιές στις στιγμές που ζεις…

Και ξέρεις… ότι όσο πιο πολλές είναι αυτές οι μαύρες, σκοτεινές πινελιές που βάζεις στις στιγμές τόσο πιο μαύρο χρώμα βάζεις στη ζωή σου και μέσα από αυτές τις μαύρες πινελιές βλέπεις όλη σου τη ζωή, όλη σου την ύπαρξη, τον εαυτό σου και τους άλλους…

Όμως, όταν όλα είναι μαύρα ή τουλάχιστον όταν όλα γύρω σου τα βλέπεις μαύρα θα πρέπει να πιαστείς από κάτι για να μπορέσεις να αλλάξεις το χρώμα στο πινέλο σου…

Όταν όλα χαθούν, όταν όλα γίνουν σκοτάδι, τότε αναζήτησε γύρω σου το πινέλο που θα μπορέσεις από την αρχή να βάλεις κάποιες φωτεινές πινελιές στη ζωή σου.. κάτι μπορεί να βρεθεί κι αν δεν βρεθεί μόνο του, ψάξε και βρες εσύ ένα πινέλο με ένα πιο χαρούμενο και φωτεινό χρώμα, με ένα πιο ζεστό και απαλό χρώμα, που θα φωτίσει τη ζωή σου, αλλά και την ψυχή σου.

Σκέψου, πώς όταν όλα μοιάζουν να έχουν χαθεί κι εσύ μόνος και ανήμπορος βαδίζεις μέσα στο σκοτάδι, ψάξε και βρες το λόγο που θα σου κάνει να συνεχίσεις να ζεις… χρειάζεται απλά λίγη δύναμη, λίγο κουράγιο, για να ανακαλύψεις νέους λόγους ύπαρξης σ’ αυτή τη ζωή… που θα σ’ οδηγήσουν και πάλι να χαρίζεις χρωματιστές πινελιές στις στιγμές σου, σε σένα και στους ανθρώπους γύρω σου… πάντα υπάρχουν λόγοι ύπαρξης, αρκεί να τους αναζητήσουμε, αρκεί να κάνουμε λίγο το σκοτάδι στην άκρη ώστε να μπορέσουμε να τους δούμε…

Πάντα, μπορούμε να βρούμε κάποιο λόγο που θα μας κάνει να θέλουμε να ζήσουμε, να θέλουμε να χρωματίσουμε στις στιγμές μας, να θέλουμε να προσπαθήσουμε, να ονειρευτούμε και να ελπίσουμε… γνωρίζοντας ότι και την επόμενη φορά που θα χάσουμε τα χρωματιστά μας πινέλα και θα μας μείνει μόνο το μαύρο πινέλο, είναι στο χέρι μας να ξαναβρούμε και τα υπόλοιπα χρωματιστά πινέλα… και σίγουρα… μπορούμε να τα βρούμε…

Αυτό εξαρτάται από εμάς… αποκλειστικά από εμάς τους ίδιους… και πηγάζει από μέσα μας και πρώτα μέσα μας θα πρέπει να ψάξουμε… γιατί όσα πινέλα κι αν μας δανείσουν οι άλλοι πάντα δανεικά θα είναι και όταν τα χάσουμε θα γίνουμε πιο χαμένοι από ποτέ μέσα στο σκοτάδι, γιατί οφείλαμε μόνοι μας να μάθουμε να χρησιμοποιούμε τα δικά μας χρωματιστά πινέλα…

Προγραμμάτισε ένα Θαύμα

Σταμάτα να επενδύεις σε ανθρώπους που δεν αξίζουν!
Η ζωή είναι πολύ σύντομη για να ξοδεύεις τον λίγο και πολύτιμο χρόνο σου με άτομα που σου διαταράσσουν την ηρεμία σου & στην κυριολεξία σου “κλέβουν” και την ευδιαθεσία(το κέφι σου) και το χρόνο σου (όπως χαρακτηριστικά μας λέει ο σπουδαίος Γερμανός ποιητής & φιλόσοφος Γκαίτε) και που δεν σου συμπεριφέρονται όπως σου αξίζει! Αν θέλουν να είναι στη ζωή σου και εσύ στην δική τους θα προσπαθήσουν να προσαρμοστούν όλοι σε κάποιο από κοινού συμφωνηθέντα άτυπο – ηθικό κώδικα φιλίας έτσι ώστε να είστε όλοι χαρούμενοι!

Δεν θα νοιάζονται μόνο για τον εαυτό τους και δεν θα σε επικρίνουν! Θα σε υπολογίζουν, θα σε σέβονται και θα πρέπει να έχεις την αξίωση να σε λαμβάνουν σοβαρά υπόψιν, δίχως να δίνεις περιθώρια στο να σε θεωρούν αμελητέα ποσότητα ή υποδεέστερο, δεδομένο & διαθέσιμο, υποχείριο τους, ζητιάνο της προσοχής & της φιλίας τους! Αν τα κάνουν αυτά…. Θα πρέπει να σκεφτείς βρεις καλύτερους συνοδοιπόρους ζωής!

Σταμάτα να αγνοείς τα προβλήματα σου!
Αν συσσωρεύεις όλα τα προβλήματα και προσπαθείς να αγνοήσεις την αμείλικτη πραγματικότητα της ύπαρξης τους, κάποια στιγμή θα έρθεις αντιμέτωπος με ευθύνες τόσο πελώριες που η σκέψη σου θα σταματά στην προσπάθεια σου να λύσεις γόρδιους δεσμούς ή αινίγματα της Σφίγγας! Κανένας δεν είναι τέλειος και κανένας δεν έχει μια ζωή χωρίς προβλήματα, απλώς πρέπει να μάθεις να τα αντιμετωπίζεις έγκαιρα ώστε να τα λύσεις όσο είναι εύκολα!

Σταμάτα να εξαπατάς στον εαυτό σου!
Μπορείς να πεις όσα ψέματα θέλεις στον εαυτό σου, να εθελοτυφλείς, να τρέφεις αυταπάτες ή πιο απλά να κρύβεσαι πίσω από το δάχτυλό σου αλλά κατά βάθος να ξέρεις την αλήθεια! Η ζωή σου όμως θα βελτιωθεί μόνο αν πάρεις ρίσκα, αν αντιμετωπίσεις τις καταστάσεις με θάρρος, με όραμα, με σχέδιο…κατά πρόσωπο. Από το να ξοδεύεις μάταια το χρόνο σου και άδοξα τον εαυτό σου καλύτερα ακολούθησε μια ακόμη συμβουλή του  Γκαίτε, σύμφωνα με την οποία θα πρέπει να αρχίσεις  ότι μπορείς να κάνεις ή ότι ονειρεύεσαι πως θα ήθελες να κάνεις, γιατί η τόλμη του να αποφασίσεις να γίνεις αυτό που οραματίζεσαι εμπλουτίζει τη ζωή σου με μαγεία, ευφυΐα και δύναμη και το βασικότερο αν μάθεις να είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου θα δεις πως και όλοι οι άλλοι θα είναι πιο ειλικρινείς μαζί σου!

Σταμάτα να έχεις ως προτεραιότητα τις ανάγκες των άλλων!
Είναι πολύ όμορφο να νοιάζεσαι για τους ανθρώπους που έχεις γύρω σου, αλλά όταν οι ανάγκες τους μπαίνουν σε προτεραιότητα και οι δικές σου “δεύτερη” μοίρα, κάτι κάνεις λάθος! Το πιο επώδυνο πράγμα που μπορείς να κάνεις στον εαυτό σου είναι να υπονομεύσεις και να θέσεις στο περιθώριο τον εαυτό σου στην προσπάθεια σου να βοηθήσεις κάποιον άλλον! Και τούτο ποιείν κακείνο μη αφιέναι. Πρέπει δηλαδή να βρεις τη χρυσή τομή και να συγκεράσεις αντιθέσεις, να συμβιβάσεις αρμονικά, αμερόληπτα και ακριβοδίκαια καταστάσεις, αντικρουόμενες απόψεις,  δίχως να αδικείς τους άλλους και πρωτίστως τον εαυτό σου.

Σταμάτα να έχεις το βλέμμα στραμμένο στο παρελθόν!
Μπορεί το παρελθόν να σου επιφύλαξε δυσάρεστες εκπλήξεις, μια σχέση που ναυάγησε ή  ευκαιρίες που χάθηκαν ή προσδοκίες που διαψεύστηκαν ή σχέδια που ματαιώθηκαν! Το βασικό σε αυτήν την ομολογουμένως δυσάρεστη και τραυματική  κατάσταση είναι να αντιπαρέρχεσαι, να ανασυγκροτείς τις δυνάμεις σου, να αναθεωρείς απόψεις και τακτικές αλλά κυρίως απαιτείται ψυχραιμία, υπομονή & επιμονή στο όραμα, στο όνειρο, στο στόχο. Να εμπιστευόμαστε τον εαυτό μας, να συμβουλευόμαστε πρόσωπα “εμπιστοσύνης” , καλοπροαίρετα και υποστηρικτικά, να βάζεις πλώρη για νέα “ταξίδια ζωής” ατενίζοντας το ορίζοντα του μέλλοντος σου με αισιοδοξία δίχως να κοιτάς “πίσω” με θυμό, ούτε “μπροστά¨με φόβο αλλά γύρω με περίσκεψη. Αυτή η τακτική θα σε σώσει από τη δαπάνη της οργής, το κόστος του μίσους, τη σπατάλη του πνεύματος, επισημαίνει η Βρετανίδα συγγραφέας Μορ Χάνα.

Όσο μένεις προσκολλημένος στο παρελθόν κλείνεις την πόρτα σε όσα πρόκειται να έρθουν τη ζωή σου στο μέλλον και που πιθανώς να  επιφύλασσαν κάτι πολύ καλύτερο στο παρόν σου!

Σταμάτα να φοβάσαι το λάθος!
Πολλές φορές αρνιόμαστε να κάνουμε κάτι ή φοβόμαστε να πάρουμε μία απόφαση καθώς η ιδέα της αποτυχίας μας προκαλεί ρίγος, φόβο, αγωνία! Αν δεν κάνεις λάθη όμως δεν πρόκειται να μάθεις και δεν πρόκειται να αποκτήσεις εμπειρίες! Σίγουρα οι δυσκολίες μεγαλώνουν όσο ερχόμαστε πιο κοντά στο στόχο, στο ποθούμενο. Μην ξεχνάς πως κάθε επιτυχία κρύβει μέσα της ένα μονοπάτι στρωμένο από αποτυχίες και κάθε αποτυχία αποτελεί ένα μεταβατικό στάδιο στην εξελικτική σου πορεία που σε βοηθάει από “μικρός” και ευάλωτος να γίνεις “μεγάλος” και ανθεκτικός και αυτή η πορεία σαν ντόμινο και μέσα από αυτήν την  αλληλουχία γεγονότων & συγκυρίων θα σε οδηγήσει στο απόγειο της επιτυχίας.

Να θυμάσαι ότι…
Σε είκοσι χρόνια από τώρα θα είσαι πιο απογοητευμένος για τα πράγματα που δεν έκανες παρά για τα πράγματα που έκανες. Γι’ αυτό, λύσε τους κάβους. Σαλπάρισε μακριά από το σίγουρο λιμάνι. Εξερεύνησε, ονειρέψου, ανακάλυψε.

Και το βασικότερο…
Να είσαι ρεαλιστής. Προγραμμάτισε ένα Θαύμα!

Δεν υπάρχει αποτυχία, εκτός και αν προσπαθείς με τον ίδιο τρόπο ή τα παρατήσεις

Πόσο χρειάζεται για να αλλάξει η ζωή σου, προς το θετικό ή το αρνητικό; Όσο ένας χτύπος της καρδιάς μας! Και είναι αλήθεια… μια φυσική καταστροφή ή το να υπογράψεις συμβόλαιο για την δουλειά των ονείρων σου, μπορούν να αλλάξουν την ζωή σου σε ένα δευτερόλεπτο. Όμως πίσω από αυτά υπάρχει πολύ σκληρή δουλειά, υπομονή, επιμονή και εναλλακτικοί τρόποι δράσης, για να πετύχουμε το θετικό αποτέλεσμα ή και το αρνητικό αποτέλεσμα.
 
Οι αλλαγές, σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι τεράστιες. Είναι φανερό ότι δεν μπορούμε να δουλεύουμε με τον ίδιο τρόπο που δουλεύαμε παλιότερα. Είναι σημαντικό να φέρνουμε πίσω αποτελέσματα. Όποια και αν είναι η δουλειά μας. Αν δεν φέρουμε αποτελέσματα, τότε δοκιμάζουμε άλλον τρόπο δράσης. Όχι τον ίδιο τρόπο δράσης, κάτι που κάνουμε οι περισσότεροι. Εναλλακτικό. 
 
Ναι, είναι διαφορετικό, είναι μια αλλαγή, όμως δεν γίνεται αλλιώς. Αν προσπαθήσεις με τον ίδιο τρόπο θα έχεις το ίδιο αποτέλεσμα, εγγυημένα.
 
Για να δοκιμάσουμε εναλλακτικούς τρόπους δράσης πρέπει να μάθουμε νέους τρόπους, να ταΐσουμε το μυαλό μας με νέες, αξιόλογες πληροφορίες. Να δούμε ποιος τα κατάφερε, σε ποιο μέρος του κόσμου και πως; Ναι, ότι και αν κάνουμε σήμερα, το κάνει και κάποιος άλλος σε κάποια άλλη χώρα, μπορεί και καλύτερα! Να κάνουμε σχετικά μαθήματα και να διαβάσουμε σχετικά βιβλία. Να μιλήσουμε με γνωστούς που το έχουν καταφέρει ή με συναδέλφους από τον ανταγωνισμό και να δούμε πως μπορούμε να καταφέρουμε περισσότερα. Να σπουδάσουμε, όπως και όπου μπορούμε. Πάνε πια οι καιροί που σπουδάζαμε μέχρι τα 25. H λογική της δια βίου μάθησης είναι πίσω από κάθε επιτυχημένο άνθρωπο σήμερα.
 
Ότι και να συμβεί στην ζωή σου, το πιο πολύτιμο κεφάλαιο στην ζωή σου, είσαι ΕΣΥ. Εσύ και οι γνώσεις, οι εμπειρίες σου. Ό,τι έχεις καταφέρει μπορείς να το ξανακαταφέρεις. Και καλύτερα. Κανείς και τίποτα δεν μπορεί να σε εμποδίσει αρκεί να το θέλεις. Οι εκατομμυριούχοι φαλιρίζουν το λιγότερο 3 φορές στην ζωή τους. Και μετά ξαναδημιουργούν την περιουσία τους. Γιατί; Γιατί οι γνώσεις και οι εμπειρίες που έχουν συλλέξει τους έφεραν στο να γίνουν εκατομμυριούχοι και οι ίδιες γνώσεις και εμπειρίες, με εναλλακτικούς τρόπους δράσεις τους ξαναφέρνουν στην ίδια κατάσταση.
 
Δεν υπάρχει αποτυχία, εκτός και αν προσπαθείς με τον ίδιο τρόπο ή τα παρατήσεις.

Ο κόσμος δεν άλλαξε ποτέ, εσύ άλλαξες

Δε θα σας πω κάτι καινούριο. Ο κόσμος δεν άλλαξε ποτέ. Εμείς αλλάζουμε. Και αυτό είναι καλό. Είναι καλό γιατί μαθαίνουμε να αξιολογούμε καταστάσεις, ανθρώπους και συνθήκες, να τσεκάρουμε τις αντοχές μας, να αναμετρούμαστε με τα όρια μας, χωρίς να παίζουμε μαζί τους, να γεννιόμαστε μέσα από τις στάχτες μας ξανά.

Πολλές φορές χρειάζεται να καούμε, να μαυρίσουμε, να αγγίξουμε πάτο ψυχολογικό, προκειμένου να πατήσουμε το μαγικό, πολυπόθητο κουμπί «Restart». Θα γίνει όμως, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για αυτό. Από τη φύση μας άλλωστε, είμαστε φτιαγμένοι να… επιβιώνουμε. Το σημαντικό βέβαια, βρίσκεται μια στάση πέρα απ’ την επιβίωση. Ζωή!

Και η ζωή είναι δίπολα. Καλό – κακό, αυθεντικό – αναυθεντικό, δράση- αντίδραση και πάει λέγοντας… Και αυτά τα «δίπολα» συν τα βιώματά μας και ότι έχουμε «κερδίσει» από αυτά, μας αλλάζουν. Αρκεί να κρατάμε το «μάθημα» που υποσυνείδητα έκανε εγγραφή στο λογισμικό μας. Η αντιστροφή οπτικής, ποτέ δεν ήταν ένα απλό παιχνίδι, αλλά όλα έχουν την ερμηνεία που εμείς τους δίνουμε.

Όσο μεγαλώνουμε η τάση του «αφέντη- παντογνώστη» κυριαρχεί πάνω μας, πολλές φορές άθελά μας. «Τα ξέρω εγώ μωρέ αυτά, έτσι θα πάει η ιστορία», «Είναι τόσο προδιαγεγραμμένο, μην ασχοληθείς καν», «Το’ χω ξαναζήσει αυτό, τζάμπα κόπος» και πάει λέγοντας… Λάθος, μέγα λάθος!

Η ζωή, απαιτεί καρδιά. Και όταν ακούμε την καρδιά ουσιαστικά, το «είναι» μας, το παιδί μέσα μας, όλα μοιάζουν και είναι πολύ πιο απλά. Αφηνόμαστε στα ένστικτα, επιβαλλόμαστε στον «αφέντη- παντογνώστη» μέσα μας και εν ολίγοις, ζούμε ουσιαστικά και με επίγνωση.

Οι γρήγορες κρίσεις, αποτελούσαν ανέκαθεν τις εύκολες, εύπεπτες κρίσεις. Κρίσεις ηλιθίων. Εκεί ανήκουμε; Προσωπικά δε θα ‘θελα. Και δεν ανήκω εκεί. Προτιμώ να υπερασπίζομαι τον εαυτό μου -ή τουλάχιστον να προσπαθώ- με τα όποια πάθη, ή λάθη του, όνειρα και ένστικτά του, να αλλάζει.

Η ζωή είναι αλλαγή. Η αλλαγή είναι ζωή. Και ο κόσμος είναι, ότι εμείς ερμηνεύουμε πως είναι. Και όσο αλλάζουμε εμείς, αλλάζει κι εκείνος και παίρνει το χρώμα, το σχήμα και την όψη που του δίνουμε. Είμαστε ροζ; Ακτινοβολούμε ροζ και όλα (καθόλου ξαφνικά) γίνονται ροζ. Είμαστε γκρι; Ακτινοβολούμε γκρι και (επίσης καθόλου ξαφνικά!) γίνονται γκρι με ότι αυτό συνεπάγεται… Σκέψου το.

Γιατί ο έρωτας πονά τόσο;

Μεταμφιεσμένος σε έναν μικρό φτερωτό φίλο με ένα μεγάλο κόκκινο τόξο, τόσο εύκολος στην απόλαυση, μας κάνει να νιώθουμε ζωντανοί περισσότερο απ’ ότι θα πιστεύαμε ότι θα ήταν ποτέ δυνατό, μόνο για να μας πληγώσει με τον χειρότερο τρόπο αμέσως μετά.

Ο έρωτας πονά τόσο πολύ, επειδή επενδύουμε συναισθηματικά όλα όσα έχουμε σε αυτόν. Ανοιγόμαστε, είμαστε εκτεθειμένοι, τον αφήνουμε να τρέξει στις φλέβες μας. Τον κάνουμε μέρος της καθημερινής μας ζωής, τον αφήνουμε να επηρεάζει όλα όσα αγγίζουμε.

Γι’ αυτό, όταν ο έρωτας αποφασίζει να στραφεί εναντίον μας, είναι σαν τα ντόμινο που πέφτουν. Το ένα πέφτει και χτυπά το άλλο, το οποίο με τη σειρά του χτυπά το αμέσως επόμενο και αυτό συνεχίζεται. Συνεχίζεται μέχρι το κάθε ντόμινο να έχει πέσει και να συσσωρευτούν στο έδαφος, εκεί ακριβώς που κι εμείς σερνόμαστε.

Ο έρωτας πονά, επειδή μεταμορφώνει κάθε καλό πράγμα μέσα μας στο βαθύτερο μελαγχολικό μπλε που υπάρχει, κυριεύει κάθε αχτίδα ελπίδας και ευτυχίας και έχει τη δύναμη να τις καταστρέψει. Μας κάνει να μετανιώνουμε που ανοιχτήκαμε με εκείνο τον τρόπο.

Ύστερα, συνηθίζουμε στην αίσθηση μιας άδειας καρδιάς και στο αχνό χτύπημά της. Κάθε μέρα η ζωή χάνει το χρώμα της και ο κόσμος παίρνει μια απόχρωση του γκρι. Το γέλιο ακούγεται πια περισσότερο ειρωνικό και προσπαθούμε τόσο πολύ να νιώσουμε και πάλι χαρούμενοι, που ξεχνάμε, χάνουμε την επαφή με ό,τι μας έκανε ευτυχισμένους πριν από αυτόν. Πριν ο έρωτας μετατραπεί σε τόσο έντονο πόνο.

Γι’ αυτό και συναντάμε ανθρώπους που είναι απομονωμένοι από την πραγματικότητα, επειδή δεν έχουν καταφέρει να επανέλθουν στην κανονικότητα ξανά. Γι’ αυτό συναντάμε ανθρώπους που είναι οχυρωμένοι και φοβισμένοι στο να αφήσουν κάποιον άλλο να τους πλησιάσει, επειδή έχουν πληγωθεί στο παρελθόν και δεν μπορούν να φανταστούν τον εαυτό τους να το ξαναπερνά.

Ο έρωτας μπορεί να γίνει τόσο έντονος και περίπλοκος και έχει την ικανότητα να καταστρέψει

Εντοπίστηκε ο ορίζοντας γεγονότων, το «σημείο χωρίς επιστροφή» για την ύλη

Μια πολύ ενδιαφέρουσα όσο και σημαντική ανακάλυψη έκανε ομάδα ερευνητών στις ΗΠΑ. Εντόπισαν τον λεγόμενο «ορίζοντα γεγονότων» μιας μαύρης τρύπας. Ο ορίζοντας γεγονότων μιας μαύρης τρύπας είναι το «σημείο χωρίς επιστροφή», δηλαδή το σημείο στο οποίο η βαρυτική έλξη γίνεται τόσο δυνατή, ώστε κάθε διαφυγή να είναι αδύνατη. Με απλά λόγια όταν η ύλη σε οποιαδήποτε μορφή της (άστρα, αέρια ακόμη και το φως) βρεθεί στον ορίζοντα των γεγονότων μιας μαύρης τρύπας η τύχη της είναι προδιαγεγραμμένη, θα τη ρουφήξει η μαύρη τρύπα. Είναι η πρώτη φορά που εντοπίζεται ο ορίζοντας γεγονότων μιας μαύρης τρύπας.

Το τηλεσκόπιο «του ορίζοντα»
Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν ένα νέο διαστημικό παρατηρητήριο, το Event Horizon Telescope, ένα δίκτυο 50 ραδιοτηλεσκοπίων που βρίσκονται σε διάφορες περιοχές του πλανήτη. Το EHT μπορεί να βλέπει κοσμικά αντικείμενα με δύο χιλιάδες φορές μεγαλύτερη λεπτομέρεια από εκείνη που βλέπει το Σύμπαν το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble.

Οι ερευνητές έστρεψαν το βλέμμα των ραδιοτηλεσκοπίων στο κέντρο του γαλαξία Μ87 που βρίσκεται σε απόσταση 50 εκατομμυρίων ετών φωτός από τον γαλαξία μας. Εκεί βρίσκεται μια γιγάντια μαύρη τρύπα που έχει μάζα ίση με εκείνη 6 δισεκατομμυρίων άστρων σαν τον Ηλιο.

Ο ορίζοντας
Σύμφωνα με τους ερευνητές ο ορίζοντας γεγονότων της μαύρης τρύπας του Μ87 έχει πενταπλάσια έκταση από αυτή που έχει το ηλιακό μας σύστημα ή 750 φορές την απόσταση της Γης από τον Ηλιο (περίπου 150 εκατομμύρια χλμ). «Οταν κάτι πέσει στον ορίζοντα γεγονότων μιας μαύρης τρύπας χάνεται για πάντα. Είναι μια πύλη εξόδου από το δικό μας Σύμπαν. Δεν υπάρχει επιστροφή αν περάσεις αυτή την πύλη» αναφέρει σε δήλωση του ο Σεπ Ντόελμαν, του MIT Haystack Observatory, μέλος της ερευνητικής ομάδας.

Σύμφωνα με τους ερευνητές τα άστρα και η ύλη που βρίσκονται σε απόσταση από τον ορίζοντα γεγονότων της μαύρης τρύπας ίση με τη μισή έκταση του ηλιακού μας συστήματος μπορούν να κινούνται με ασφάλεια σε τροχιά γύρω από αυτή. Η έρευνα δημοσιεύεται στην επιθεώρηση Science.

Είναι πια επιβεβαιωμένο: Η ύλη είναι απλώς διακυμάνσεις του κενού

Η ύλη είναι χτισμένη πάνω σε εκκεντρικά θεμέλια. Οι φυσικοί έχουν πλέον επιβεβαιωθεί ότι η φαινομενικά στέρεα ουσία είναι στην πραγματικότητα τίποτα άλλο παρά διακυμάνσεις του κβαντικού κενού.
 
Οι ερευνητές προσομοίωσαν την φρενήρη δραστηριότητα που συνεχίζεται μέσα στα πρωτόνια και νετρόνια. Τα σωματίδια αυτά αποτελούν σχεδόν όλη τη μάζα της συνηθισμένης  ύλης στον Κόσμο.

Κάθε πρωτόνιο (ή νετρόνιο) αποτελείται από τρία κουάρκ - αλλά οι μεμονωμένες μάζες αυτών των τριών κουάρκ αποτελούν έως το 1% περίπου της μάζας του πρωτονίου μόνο. Από πού προέρχεται το υπόλοιπο τμήμα της μάζα του;

Η θεωρία λέει ότι έχει δημιουργηθεί από την δύναμη, που συνδέει μαζί τα κουάρκ, δηλαδή την ισχυρή πυρηνική δύναμη. Από κβαντική άποψη, η ισχυρή δύναμη μεταφέρεται από ένα πεδίο εικονικών σωματιδίων που ονομάζονται γκλουόνια, που τυχαία αναδύονται στον υπαρκτό κόσμο και μετά εξαφανίζονται. Η ενέργεια λοιπόν αυτών των διακυμάνσεων του κενού πρέπει να συμπεριληφθούν στη συνολική μάζα των πρωτονίων και νετρονίων.

Αλλά θέλουμε δεκαετίες για την επεξεργασία των πραγματικών αριθμών. Η ισχυρή δύναμη περιγράφεται από τις εξισώσεις της κβαντικής χρωμοδυναμικής (QCD), που είναι πολύ δύσκολο να επιλυθούν στις περισσότερες περιπτώσεις.

Έτσι οι φυσικοί έχουν αναπτύξει μια μέθοδο που ονομάζεται πλεγματική κβαντική χρωμοδυναμική, που αναπαράγουν τον ομαλό χώρο και χρόνο ως ένα πλέγμα από επιμέρους σημεία σαν ένα δίκτυο. Αυτή η προσέγγιση του συνεχούς χώρου και χρόνου με πίξελ επιτρέπει την πολυπλοκότητα της ισχυρής δύναμης να εξομοιώνεται κάπως με ηλεκτρονικό υπολογιστή.
 
Δύστροπος υπολογισμός
Μέχρι πρόσφατα, οι υπολογισμοί της πλεγματικής QCD συγκεντρώνονταν μόνο στα εικονικά γκλουόνια, και αγνοούνταν μια άλλη σημαντική συνιστώσα του κενού: τα ζεύγη των εικονικών κουάρκ και αντικουάρκ.
 
Τα ζεύγη κουάρκ-αντικουάρκ μπορεί να αναδυθούν και στιγμιαία να μετασχηματίσουν ένα πρωτόνιο σε ένα διαφορετικό, πιο εξωτικό σωματίδιο. Στην πραγματικότητα, το αληθινό πρωτόνιο είναι το άθροισμα όλων αυτών των δυνατοτήτων που έχουν τα ζεύγη κουάρκ-αντικουάρκ να εξελιχθούν.

Τα εικονικά κουάρκ κάνουν τους υπολογισμούς πολύ πιο περίπλοκους, με τη συμμετοχή ενός πίνακα πάνω από 10.000 τρισεκατομμύρια αριθμούς, λέει ο Stephan Dürr του Ινστιτούτου John von Neumann στο Jülich της Γερμανίας, που καθοδήγησε την ομάδα.

"Δεν υπάρχει υπολογιστής στη Γη που θα μπορούσε ενδεχομένως να αποθηκεύσει τόσο μεγάλη μήτρα στη μνήμη του", λέει ο Dürr, "γι αυτό και κάνουμε ένα τρικ για την αξιολόγηση του".
Συντόμευση του χρόνου
 
Αρκετές ομάδες έχουν δουλέψει με τους δικούς τους τρόπους για να χειριστούν αυτά τα τεχνικά προβλήματα, και μάλιστα πριν από πέντε χρόνια μια ομάδα με επικεφαλής τον Christine Davies του πανεπιστημίου της Γλασκώβης, κατάφερε να υπολογίσει τη μάζα του εξωτικού σωματιδίου B_c μεσόνιου.

Αυτό το σωματίδιο περιλαμβάνει μόνο δύο κουάρκ, κάνοντας έτσι πιο απλή την προσομοίωση από όσο το πρωτόνιο με τα τρία κουάρκ. Για να αντιμετωπίσει τα πρωτόνια και νετρόνια, η ομάδα του Dürr χρησιμοποίησε σύνολο χρόνου περισσότερο από ένα έτος σε ένα δίκτυο υπολογιστών στο Jülich, που μπορεί να χειριστεί 200 teraflops - ή 200 τρισεκατομμύρια αριθμητικούς υπολογισμούς ανά δευτερόλεπτο.

Ακόμα και με τόση ταχύτητα, έπρεπε να προσαρμόσουνε τον κώδικα  για να χρησιμοποιήσουν πιο αποτελεσματικά το δίκτυο.
 
Δίχως να υπολογίσουν τα κουάρκ, οι παλαιότερες προσομοιώσεις έκαναν ένα λάθος στη μάζα των πρωτονίων περίπου 10%. Μαζί με αυτά, ο Dürr μείωσε το λάθος στο 2% από την τιμή που μετρήθηκε στα πειράματα.
 
Οι υπολογισμοί δείχνουν ότι η μάζα ενός νουκεονίου (ο υπολογισμός δεν μπορεί να γίνει διάκριση μεταξύ πρωτονίου και νετρονίου) είναι 936 MeV/C2 με στατιστικές και συστηματικές αβεβαιότητες  ± 25 και ± 22 MeV/C2 αντίστοιχα. Η γνωστή μάζα των πρωτονίων και νετρονίων είναι 938 και 940 MeV/C2 αντίστοιχα.

Η ομάδα είναι επίσης σε θέση να χρησιμοποιήσει την τεχνική αυτή για να υπολογίσει τη μάζα δύο μεσονίων και επτά βαρύτερων βαρυονίων
 
Πεδίο Higgs
Αν και οι φυσικοί αναμένουν τελικά να ταιριάξουν τα πειράματα με τη θεωρία, πρόκειται για ένα σημαντικό ορόσημο. "Το μεγάλο γεγονός είναι ότι το αποτέλεσμα δείχνει ότι μπορείτε να φτάσετε κοντά στα πειράματα", λέει ο Davies. "Τώρα που γνωρίζουμε ότι η πλεγματική κβαντική χρωμοδυναμική δουλεύει, θέλουμε να γίνουν ακριβείς υπολογισμοί των ιδιοτήτων των σωματιδίων, δεν πρόκειται μόνο για τη μάζα."

Αυτό θα επιτρέψει στους φυσικούς να δοκιμαστεί η QCD, και να αναζητήσουν για φαινόμενα, πέραν της γνωστής φυσικής. Για τώρα, οι υπολογισμοί του Dürr δείχνουν ότι η QCD περιγράφει τα σωματίδια με βάση τα κουάρκ με ακρίβεια, και μας λέει ότι η περισσότερη από τη μάζα μας προέρχεται από τα εικονικά κουάρκ και γκλουόνια που αναβράζουν στο κβαντικό κενό.

Το πεδίο Higgs υπάρχει η άποψη πως έχει μια μικρή συμβολή στη μάζα, δίνοντας βάρος στα ατομικά κουάρκ καθώς και σε ηλεκτρόνια όπως και σε κάποια άλλα σωματίδια. Το πεδίο Higgs δημιουργεί μάζα από το ίδιο το κβαντικό κενό, με τη μορφή των εικονικών μποζονίων Higgs.
 
Έτσι ο επιταχυντής LHC επιβεβαιώνει ότι το Higgs υπάρχει, σημαίνει όλα στον Κόσμο μας είναι μια εικονική πραγματικότητα.
 
Ο διαχωρισμός της ασθενούς από την ισχυρή δύναμη
Ενώ ο υπολογισμός της μάζας του πρωτονίου φαίνεται σχεδόν συντριπτικά ακριβής, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι με την εργασία αυτή είναι δυνατόν να κάνουν σημαντικές προβλέψεις για το ρόλο της ισχυρής δύναμης στο σωματίδιο αλληλεπιδράσεις που σύντομα θα σημειωθούν στον LHC.
 
Για παράδειγμα η CP παραβίαση συνήθως συνδέεται με την ασθενή δύναμη μεταξύ των κουάρκ, αλλά τα κουάρκ πάντα αλληλεπιδρούν ισχυρά, με αποτέλεσμα να πρέπει επίσης να εξεταστεί η ισχυρή δύναμη. Το πείραμα LHCb στο  στον επιταχυντή LHC προτίθεται να διερευνήσει αυτές τις διαδικασίες για την CP παραβίαση ή ακόμη και νέα φυσικά φαινόμενα. Η δε ερμηνεία των αποτελεσμάτων θα απαιτήσει ακριβείς υπολογισμοί των ιδιοτήτων των σωματιδίων που περιέχουν το bottom quark.

Κενό: Ο πλούτος του τίποτα

Εισαγωγή

Είναι παντού γύρω μας χωρίς να το νιώθουμε. Είναι ένα τίποτα από το οποίο μπορούν να γεννηθούν τα πάντα. Είναι αόρατο και αφανές, παρότι μπορεί να δώσει αρκετή ενέργεια ακόμη και για τη δημιουργία ενός νέου σύμπαντος. Είναι το κενό.

Πολλοί μάλιστα φυσικοί θεωρούν ότι το κενό πρόκειται να αποτελέσει μείζον ζήτημα της επιστήμης του 21ου αιώνα. Εντούτοις, ως τα τέλη του 19ου αιώνα, το κενό αποτελούσε θέμα φιλοσοφικών και μόνο συζητήσεων. Για παράδειγμα, τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος (1596-1650) χρησιμοποίησε μια μακρά σειρά από λογικά επιχειρήματα προκειμένου να αποδείξει πως είναι αδύνατο να υπάρχει κενό: αν δύο σωματίδια διαχωρίζονται από το «τίποτα», τότε τίποτα δεν τα διαχωρίζει (συνεπώς, δεν μπορούν να θεωρηθούν ως ανεξάρτητα αντικείμενα). Στα πρώτα χρόνια της επιστήμης, συχνά τα λογικά επιχειρήματα συγχέονταν με τα λεκτικά.

Το κενό είναι κάτι το εξαιρετικά αινιγματικό. Πολλά εξέχοντα πνεύματα έχουν διατυπώσει υποθέσεις για τη φύση του —από τον Αριστοτέλη έως τον Feynman. H ρήση «η φύση αποστρέφεται το κενό» υποδεικνύει ότι το κενό είναι μια έννοια τόσο αφηρημένη και εξωπραγματική, ώστε να καθίσταται εκ των προτέρων βεβαία η αποτυχία κάθε επιστημονικής απόπειρας μελέτης της. Ωστόσο, οι σύγχρονοι θεωρητικοί φυσικοί δεν μπορούν να το παραβλέψουν. Έννοιες όπως «κατάσταση του κενού» και «ενέργεια του κενού» χρησιμοποιούνται σχεδόν σε κάθε φυσικό μοντέλο του μικρόκοσμου. Φαίνεται πως μέχρι σήμερα οι επιστήμονες έχουν περιφρονήσει τον εξαιρετικά γενικευμένο χαρακτήρα του ζητήματος του κενού. Το να σπαταλά κανείς το χρόνο του ασχολούμενος με το κενό θεωρούνταν ως ένα είδος «επιστημονικής ιεροσυλίας».

Το ζήτημα του κενού μάλιστα το έχουν πραγματευθεί με κάθε λεπτομέρεια και οι συγγραφείς μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας. Ακόμη και γι’ αυτούς, όμως, η υπόθεση πως οι ήρωες τους θα μπορούσαν να αντλήσουν ενέργεια από το «τίποτα» παραήταν εξωπραγματική. Την ενέργεια την προσέφεραν άλλες απροσδόκητες πηγές: ο χρόνος, το μέλλον ή ο υπερχώρος. Ίσως όμως τελικά αποδειχθεί ότι το κενό μπορεί πράγματι να αποτελέσει μια αναπάντεχη και ανεξάντλητη πηγή ενέργειας.

Θεωρήστε ένα κοινωνικό φαινόμενο το οποίο ελάχιστα σχετίζεται με την επιστήμη υπό την κλασική έννοια του όρου: η ολοένα αυξανόμενη δραστηριότητα των «ειδικών» επί της εξωαισθητήριας αντίληψης και άλλων αποκρυφιστικών φαινομένων όπως η διηπειρωτική μεταβίβαση πληροφοριών χωρίς τη βοήθεια ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων, η άμεση μεταβίβαση σκέψης ή η διαγνωστική «αστρικών σωμάτων». Για να πούμε την αλήθεια, είναι απορίας άξιον το πώς άνθρωποι που υποτίθεται ότι διαθέτουν τέτοιες «υπερφυσικές» ικανότητες δεν χρησιμοποιούν τις ιδέες του κενού και των διακυμάνσεων του. Καμιά φορά χρειάζεται να λαμβάνουμε υπόψη μας ακόμη και τις πιο «τρελές» υποθέσεις. Θα μπορούσε, άραγε, να συνδέονται με το κενό όλα αυτά τα αστρικά πεδία και οι ροές ενέργειας; Ασφαλώς μια τέτοια μελέτη θα έπρεπε να έχει επιστημονικό χαρακτήρα και να είναι απαλλαγμένη από μυστικιστικές ασυναρτησίες· ωστόσο, οι συγκεκριμένες ιδέες δεν πρέπει να παραμερίζονται χωρίς δεύτερη σκέψη.

Ωστόσο, το κενό όντως υπάρχει, και η κβαντική θεωρία το «γέμισε» με ουσία και περιεχόμενο. Το 1911, ο Max Planck (1858-1947) απέδειξε πως ένα σώμα εξακολουθεί να έχει ενέργεια ακόμη και στο απόλυτο μηδέν. Από πού να προέρχεται, άραγε;

Οι φυσικοί άρχισαν να αναζητούν αυτή τη μυστηριώδη ενέργεια του κενού, και πράγματι, το 1925, ο Robert Millikan (1868-1953) ανίχνευσε για πρώτη φορά την ύπαρξη της, μελετώντας το φάσμα εκπομπής του μονοξειδίου του βορίου. H συχνότητα της ακτινοβολίας που εκπεμπόταν καθώς τα ηλεκτρόνια μεταπηδούσαν από τη μία τροχιά στην άλλη δεν συμφωνούσε με τις θεωρητικές εκτιμήσεις. Κατά τη διάρκεια της τροχιακής κίνησης του το ηλεκτρόνιο έμοιαζε να «συγκρούεται» με κάτι.

Μόλις δύο χρόνια αργότερα, ο Werner Heisenberg (1901-1976) πρότεινε την περίφημη αρχή της απροσδιοριστίας και απέδειξε ότι δύο δυνάμει σωματίδια, παρότι έχουν εξαιρετικά σύντομο χρόνο ζωής, μπορούν να εμφανιστούν και να εξαϋλωθούν ακόμη και σε κατάσταση απόλυτου κενού. Οι ενεργειακές διακυμάνσεις παρουσιάζονται σε οποιοδήποτε σύστημα, αλλά όσο μεγαλύτερη είναι η ενεργειακή παραβίαση τόσο συντομότερη είναι η χρονική της διάρκεια. Σε περισσότερο μαθηματική γλώσσα, το γινόμενο της απροσδιοριστίας στην ενέργεια επί την απροσδιοριστία στη χρονική διάρκεια της (δηλαδή το γινόμενο του ενεργειακού «αναβρασμού» επί το χρόνο ζωής του) είναι μεγαλύτερο ή ίσο από τη σταθερά του Planck: ΔE · Δt > h. Επομένως, η τροχιακή κίνηση των ηλεκτρονίων εμποδίζεται από τα ζεύγη των δυνάμει σωματιδίων.

Οι διακυμάνσεις του κενού φανερώνουν την ύπαρξη τους και στον στοχαστικό θόρυβο των ηλεκτρονικών συσκευών. Επιβάλλουν περιορισμούς στην απολαβή των ενισχυτών ραδιοσυχνοτήτων. Ακόμη και οι γνωστές διαμοριακές δυνάμεις van den Waals προέρχονται από τις διακυμάνσεις κενού της ενέργειας των μορίων. H ενέργεια που «κρύβεται» μέσα στο κενό απαγορεύει την στερεοποίηση του υγρού ηλίου ακόμη και σε εξαιρετικά χαμηλή θερμοκρασία. Στην ίδια ενέργεια οφείλεται η εκπομπή φωτός κατά την εκκένωση σε έναν λαμπτήρα φθορισμού υδραργύρου: Όταν ένα άτομο υδραργύρου διεγείρεται από την ηλεκτρική εκκένωση, οι διακυμάνσεις κενού το αναγκάζουν να επιστρέψει από τη διεγερμένη στη θεμελιώδη κατάσταση. Έτσι, κάθε φορά που ανάβετε το λαμπτήρα, θυμηθείτε ότι δίνετε το έναυσμα για να ξεκινήσει ή ίδια διαδικασία από την οποία κάποτε δημιουργήθηκε το Σύμπαν!

Από την δεκαετία του ’40 οι φυσικοί κατάλαβαν πως αυτό που ονομάζουμε κενός χώρος δεν είναι πραγματικά καθόλου κενό. Υπάρχουν κρυμμένα σωματίδια και πεδία που συνεχώς έρχονται και φεύγουν μέσα σε αυτόν, τα οποία δεν μπορούν να ανιχνευθούν άμεσα, αλλά που μπορούν όμως να προκύψουν με τη μελέτη της κίνησης και των ιδιοτήτων των υποατομικών σωματιδίων.

Ένας Κόσμος αναδύθηκε από το Τίποτα

Το μοντέλο της Μεγάλης Έκρηξης αντιπροσωπεύει τη θριαμβεύτρια θεωρία της αστρονομίας των τελευταίων δεκαετιών. Σύμφωνα με αυτή, το Σύμπαν μας δημιουργήθηκε πριν από 20 δισεκατομμύρια χρόνια από την έκρηξη ενός υπέρπυκνου και υπέρθερμου σημείου. Ωστόσο, η λεπτομερής μελέτη των συμπερασμάτων και των προβλέψεων της εν λόγω θεωρίας αποκαλύπτει πλήθος προβλημάτων τα οποία η ίδια θεωρία αδυνατεί να τα εξηγήσει. O Allan Guth, του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης, και ο Andrei Linde, τότε ερευνητής του Ινστιτούτου Lebedev της Μόσχας και νυν καθηγητής φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, πρότειναν μια τροποποιημένη θεωρία — αυτή του πληθωριστικού Σύμπαντος.

Σύμφωνα με το νέο σενάριο, τις πρώτες στιγμές μετά τη γέννηση του Σύμπαντος το κενό ήταν ασταθές και είχε πολύ μεγάλη εσωτερική ενέργεια. H κατάσταση του μπορεί να συγκριθεί με εκείνη μιας σφαίρας στην κορυφή μιας κυρτής επιφάνειας — και οι δύο καταστάσεις είναι εξαιρετικά ασταθείς. Έτσι, το κενό, σαν τη σφαίρα που κυλά από την κορυφή προκειμένου να βρεθεί στην κατάσταση ελάχιστης ενέργειας, κατέληξε να απελευθερώσει τεράστιες ποσότητες ενέργειας. Σε εξαιρετικά μικρό χρονικό διάστημα, το Σύμπαν υπέστη τόσες φορές πληθωριστική διαστολή ώστε ο συγκεκριμένος αριθμός εκφράζεται από τη μονάδα ακολουθούμενη από εκατό μηδενικά!

Αυτή η πληθωριστική διαστολή είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός εξαιρετικά ομογενούς και επίπεδου Σύμπαντος. Έτσι, με τη βοήθεια του πληθωριστικού σεναρίου απαντήθηκαν πολλά από τα ερωτήματα της υπόθεσης της Μεγάλης Έκρηξης. Για παράδειγμα, οι επιστήμονες ουδέποτε κατόρθωσαν να ανιχνεύσουν μαγνητικά μονόπολα — δηλαδή σωματίδια που διαθέτουν έναν μόνο μαγνητικό πόλο.1 Αυτό είναι παράξενο, διότι η θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης προβλέπει ότι θα έπρεπε να είχε δημιουργηθεί τεράστιο πλήθος από τέτοια. Τι απέγιναν, λοιπόν; Το πληθωριστικό μοντέλο δίνει την απάντηση: η διαστολή είχε ως αποτέλεσμα να διασκορπιστούν όλα τα μονόπολα σε απίστευτα μεγάλες αποστάσεις, έτσι ώστε ελάχιστα απέμειναν στο μικροσκοπικό τμήμα του Σύμπαντος το οποίο μπορούμε να παρατηρήσουμε. Τα πάντα λοιπόν —οι κβάζαρ, οι πάλσαρ, οι πλανήτες, ακόμη και ο άνθρωπος — γεννήθηκαν από αυτό το «τίποτα», λόγω της ισοδυναμίας μεταξύ μάζας και ενέργειας, την οποία ανακάλυψε ο Αϊνστάιν.

Ωστόσο, η πλειοψηφία των κοσμολόγων θα προτιμούσε το κενό να είχε μετριάσει τη δραστηριότητα του αμέσως μετά την ολοκλήρωση του σπουδαίου επιτεύγματος του να δημιουργήσει το Σύμπαν. Στη ζωή όμως δεν έρχονται όλα όπως τα θέλουμε· έτσι, το κενό δηλώνει ακόμη και σήμερα την ύπαρξη του (με την επιτάχυνση της διαστολής του σύμπαντος) προκαλώντας τα επιστημονικά πνεύματα. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι η τεράστια εσωτερική ενέργεια του κενού περιπλέκει τις εξισώσεις της γενικής θεωρίας της σχετικότητας, προσθέτοντας σε αυτές ορισμένους νέους όρους. Βεβαίως, όλες αυτές οι νέες θεωρίες δεν μπορούν να θεωρούνται ολοκληρωμένες. Άλλωστε, ποιος γνωρίζει την πραγματική φύση των πραγμάτων;

Το κενό είναι γεμάτο ή άδειο,

Τις τελευταίες δεκαετίες ορισμένες νέες αναφορές των αστρονόμων αναστάτωσαν κατά καιρούς την κοινότητα των φυσικών. Σύμφωνα με κάποιες παλιότερες εκτιμήσεις, το Σύμπαν μας παρουσιάζεται νεότερο από τα ίδια του τα άστρα. Οι νέες εκτιμήσεις της ηλικίας του Σύμπαντος βασίστηκαν σε μετρήσεις της σταθεράς του Hubble. Οι εσφαλμένες αναφορές, σε συνδυασμό με την απροσδιοριστία που χαρακτηρίζει τις σχετικές μετρήσεις, ώθησαν τους φυσικούς να αναθεωρήσουν τα μοντέλα τους σχετικά με την εξέλιξη του Σύμπαντος.

Μια πιθανή εξήγηση της εν λόγω αντίφασης είναι ότι το κενό δεν έχει δαπανήσει όλη του την ενέργεια· αντιθέτως, συνεχίζει την «υπόγεια και ανατρεπτική δράση» του εξακολουθώντας να διαστέλλει το Σύμπαν. Αυτή η διαδικασία συμβάλλει στην αύξηση της ταχύτητας απομάκρυνσης των γαλαξιών και παραπλανά τους αστρονόμους: όσο μεγαλύτερη είναι η εν λόγω ταχύτητα τόσο λιγότερο απέχουμε από τη στιγμή της Μεγάλης Έκρηξης.

Ωστόσο, το κενό μπορεί να βοηθήσει στην επίλυση και ορισμένων ακόμη ζητημάτων, όπως για παράδειγμα της σκοτεινής ύλης. Έχουν διατυπωθεί διάφορες υποθέσεις σχετικά με το πού θα έπρεπε να αναζητηθεί η σκοτεινή ύλη, καμία όμως δεν στάθηκε ικανή να μας βοηθήσει στον εντοπισμό της.

Σύμφωνα με τον Γεώργιο Ευσταθίου, του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, η σκοτεινή ύλη είναι κρυμμένη ως ενέργεια του κενού. Την ίδια άποψη ασπάζεται και ο Chris Cosliareck, του Πανεπιστημίου του Καίμπριτζ, ο οποίος θεωρεί ότι η ύπαρξη βαρυτικών φακών συνηγορεί υπέρ αυτής της υπόθεσης. Φυσικά χρειάζεται να επισημάνουμε πως η συζήτηση μας αφορά κυρίως υποθέσεις παρά εξακριβωμένα γεγονότα. Δεν παρουσιάσαμε παρά τα μοντέλα που εφαρμόζουν οι θεωρητικοί, τα οποία μας φανερώνουν με ποιον τρόπο εργάζονται οι σύγχρονοι μάγοι της επιστήμης προκειμένου να φέρουν στο φως τις σωστές απαντήσεις. Ωστόσο, το κενό δεν «συγκινεί» μόνο τους αστρονόμους, διότι αυτό συνδέεται και με καθαρά «γήινα» ζητήματα.

Για παράδειγμα η αδράνεια — η ιδιότητα της ύλης να διατηρεί την κινητική της κατάσταση — αποτελεί μια από τις πλέον μυστηριώδεις εκδηλώσεις των υποθετικών ιδιοτήτων του κενού. Πρόκειται για μια ιδιότητα με την οποία είμαστε όλοι εξοικειωμένοι. H φύση της αδράνειας υπήρξε αινιγματική ακόμη και για μεγαλειώδεις επιστημονικές μορφές όπως ο Άλμπερτ Αϊνστάιν ή ο Richard Feynman. O Αϊνστάιν θεωρούσε πως η επιτάχυνση ενός σώματος κάπως επηρεάζει έμμεσα τα υπόλοιπα σώματα. Ωστόσο, δεν μπορούσε να εξηγήσει με ποιον ακριβώς τρόπο.

Λίγα χρόνια πριν, ο Bernard Hewish, του Πανεπιστημίου του Πάλο Άλτο, επιχείρησε να αναβιώσει αυτή την ιδέα του Αϊνστάιν. Υπέθεσε ότι η αδράνεια ενός σώματος οφείλεται στις αλληλεπιδράσεις του με τις διακυμάνσεις κενού. Τροποποίησε μάλιστα τον σχετικό νόμο του Νεύτωνα αντικαθιστώντας τη μάζα με μια παράμετρο που χαρακτηρίζει την αλληλεπίδραση ενός σώματος με το κενό.

Διατυπωμένη με απλούστερους όρους, η υπόθεση του συνίσταται στο ότι οι διακυμάνσεις κενού δημιουργούν ένα πεδίο παρόμοιο με το μαγνητικό. Όσο περισσότερα άτομα περιέχει το σώμα τόσο ισχυρότερα αλληλεπιδρά με αυτό το πεδίο «κενού», και έτσι τόσο δυσκολότερα επιταχύνεται.

Πρόκειται, ωστόσο, για μια ιδέα που προς το παρόν, δεν τεκμηριώνεται από ακριβείς υπολογισμούς. Όλες οι υπάρχουσες εκτιμήσεις διαφέρουν σημαντικά από τα πειραματικά δεδομένα: ο συντελεστής που περιγράφει αυτή τη διαφορά είναι της τάξεως της μονάδας ακολουθούμενης από πολλές εκατοντάδες μηδενικά. O Steven Weinberg, κάτοχος του βραβείου Νόμπελ φυσικής, ανέφερε χαριτολογώντας ότι ο συγκεκριμένος αριθμός αποτελεί την πλέον ανακριβή πρόβλεψη που έχει διατυπωθεί ποτέ στο χώρο της φυσικής.

Μολαταύτα, οι θεμελιωτές της εν λόγω υπόθεσης δεν αποθαρρύνθηκαν. Πρότειναν μάλιστα και τρόπους για να αποσπάσουμε ενέργεια από το κενό. Παρότι το όλο θέμα θυμίζει έργα επιστημονικής φαντασίας, ο Hewish μάς υπενθυμίζει πως μόλις πριν από εκατό χρόνια ουδείς φανταζόταν ότι θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμε αεροπλάνα, συσκευές ραδιοφώνου και τηλεόρασης, πόσο δε μάλλον ατομικές βόμβες.

Τι μπορούμε να «αποκομίσουμε» από το κενό;

H ιδέα ότι το κενό μπορεί να έχει κάποια πρακτική χρησιμότητα δεν είναι και τόσο σύγχρονη. Το 1948, ο ολλανδός επιστήμονας Hendrik Casimir επέδειξε ένα πείραμα κατά το οποίο δύο μεταλλικές πλάκες ελάχιστα διαχωρισμένες έλκονται μεταξύ τους. Αυτή η έλξη οφείλεται στις διακυμάνσεις κενού, οι οποίες «σπρώχνουν» τις πλάκες τη μία κοντά στην άλλη. Πιο συγκεκριμένα, στο χώρο μεταξύ των πλακών υπάρχουν ελαφρώς λιγότερα δυνάμει σωματίδια, με αποτέλεσμα στην εσωτερική επιφάνεια τους να προσκρούουν λιγότερα σωματίδια απ’ όσα στην εξωτερική. Ωστόσο, η προβλεπόμενη τιμή της πίεσης που αναπτύσσεται είναι εξαιρετικά μικρή: μόλις εκατό εκατομμυριοστά της ατμόσφαιρας όταν τις πλάκες τις χωρίζει απόσταση ενός εκατομμυριοστού του μέτρου. Ev προκειμένω, βέβαια, το μείζον ζήτημα δεν είναι τόσο η τιμή όσο η θεμελιώδης αρχή που εξηγεί το φαινόμενο. Εάν πάρουμε δύο εξαιρετικά καλοστιλβωμένες μεταλλικές πλάκες εμβαδού 1 τετραγωνικού μέτρου, τις τοποθετήσουμε σε απόσταση 1 μm τη μία από την άλλη και τις αφήσουμε ελεύθερες, οι ελκτικές δυνάμεις θα παραγάγουν ισχύ της τάξεως του ενός εκατομμυριοστού του Watt (1 μW). Ίσως αυτή η τιμή να μην μπορεί να χαρακτηριστεί σημαντική, ποιος μπορεί όμως να το πει με σιγουριά;

H πείρα που έχω αποκτήσει λόγω της μακρόχρονης ενασχόλησης μου με την επιστήμη, με κάνει να αντιμετωπίζω συνήθως τέτοια εξεζητημένα ερευνητικά προγράμματα με μια δόση σκεπτικισμού. Ωστόσο, η επιστημονική μου θητεία πλησιάζει στο τέλος της, και ο σκεπτικισμός μου πηγάζει από αντιλήψεις οι οποίες ανήκουν στον 20ό αιώνα. O επόμενος αιώνας, όμως, βρίσκεται προ των πυλών. Προκειμένου να αναζωογονηθεί το αίσθημα εμπιστοσύνης του κόσμου απέναντι στην επιστήμη και να υπάρξει επιστημονική άνθιση, χρειάζεται μια ανακάλυψη που να είναι αδύνατη για όσους σπεύδουν να εκφράσουν το σκεπτικισμό τους με χαμόγελα. Ας ελπίσουμε ότι όποιος θα πραγματοποιήσει πρώτος αυτό το βήμα δεν θα εμπλακεί σε ασυναρτησίες ψευδοεπιστημονικού χαρακτήρα, αλλά θα ανοίξει νέους δρόμους, αντλώντας ό,τι καλύτερο έχει να επιδείξει ο αιώνας που φεύγει.

Τα ζητήματα, λοιπόν, για τα οποία φαίνεται να διαγράφεται κάποια προοπτική αποφασιστικής προόδου μέσα από τη μελέτη του κενού είναι η δημιουργία του Σύμπαντος, η φύση της αδράνειας και οι ανεξάντλητες πηγές ενέργειας. Πολλά πράγματα μένουν να αποσαφηνιστούν ακόμη, ενώ οι εκτιμήσεις δεν έχουν υποκαταστήσει τις υποθέσεις. Ωστόσο, ένα είναι βέβαιο: δεν υπάρχει καιρός για χάσιμο. O αιώνας του κενού πλησιάζει!

Διακυμάνσεις του κενού και η προέλευση του Σύμπαντος

Υπάρχουν 1085 σωματίδια στην περιοχή του ορατού σύμπαντος. Από πού όμως προήλθαν όλα αυτά; Η απάντηση είναι ότι, στην κβαντική θεωρία, τα σωματίδια μπορούν να δημιουργηθούν από την ενέργεια υπό μορφή ζευγών σωματίων/αντισωματίων. Αλλά τώρα η ερώτηση γίνεται ως εξής: από πού προήλθε η ενέργεια;. Η απάντηση είναι ότι η συνολική ενέργεια στο σύμπαν είναι ακριβώς μηδέν.

  • Η ύλη στο σύμπαν φτιάχνεται από θετική ενέργεια, εντούτοις, όλη η ύλη ελκύεται από τη βαρύτητα. Δύο κομμάτια ύλης που είναι το ένα κοντά στο άλλο έχουν λιγότερη ενέργεια από τα ίδια κομμάτια που είναι μακριά το ένα από το άλλο, επειδή πρέπει να δαπανήσουμε ενέργεια για να τα χωρίσουμε, εξ αιτίας της ελκτικής δύναμης της βαρύτητας. Κατά συνέπεια, από μία άποψη, το βαρυτικό πεδίο έχει αρνητική ενέργεια. Στην περίπτωση ενός σύμπαντος που είναι σχεδόν ομοιόμορφο στο χώρο, αποδεικνύεται ότι αυτή η αρνητική ενέργεια βαρύτητας αντισταθμίζει ακριβώς τη θετική ενέργεια που αντιπροσωπεύεται από την ύλη. Έτσι η συνολική ενέργεια του σύμπαντος είναι μηδέν!
  • Υπάρχει μια ακόμα πιο αξιοπρόσεκτη δυνατότητα, η οποία είναι η δημιουργία της ύλης από μια κατάσταση μηδενικής ενέργειας. Η δυνατότητα αυτή προκύπτει επειδή η ενέργεια μπορεί να είναι και θετική και αρνητική. Η κινητική ενέργεια ή η ενέργεια της μάζας είναι πάντα θετική, αλλά η ενέργεια της έλξης, από τη βαρύτητα ή τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία, είναι αρνητική.
    Μπορούν να προκύψουν κάποιες περιπτώσεις στις οποίες η θετική ενέργεια της μάζας, των πρόσφατα δημιουργημένων σωματιδίων της ύλης, να αντισταθμίζεται ακριβώς από την αρνητική ενέργεια της βαρύτητας του ηλεκτρομαγνητισμού. Παραδείγματος χάριν, κοντά σε έναν ατομικό πυρήνα το ηλεκτρικό πεδίο είναι έντονο. Εάν θα μπορούσε να φτιαχτεί ένας πυρήνας που να περιέχει 200 πρωτόνια (πιθανό αλλά δύσκολο), τότε το σύστημα γίνεται ασταθές εξ αιτίας της αυθόρμητης παραγωγής των ζευγών ηλεκτρονίων-ποζιτρονίων, χωρίς να μπει καθόλου ενέργεια στο σύστημα. Ο λόγος είναι ότι η αρνητική ηλεκτρική ενέργεια (λόγω της έλξης) μπορεί να αντισταθμίσει ακριβώς την ενέργεια των μαζών τους.
  • Στη περίπτωση της βαρύτητας η κατάσταση είναι ακόμα πιο παράξενη, γιατί το βαρυτικό πεδίο είναι μόνο μια κύρτωση του χώρου – ένας κυρτός χώρος. Η ενέργεια που ‘κλειδώνεται’ σε μια κύρτωση του χώρου μπορεί να μετατραπεί σε σωμάτια και αντισωμάτια της ύλης. Το γεγονός αυτό εμφανίζεται, παραδείγματος χάριν, κοντά σε μια μαύρη τρύπα, και πιθανώς ήταν και η σημαντικότερη πηγή σωματιδίων κατά το big bang. Κατά συνέπεια, η ύλη εμφανίζεται αυθόρμητα από το κενό διάστημα. Η ερώτηση που προκύπτει έπειτα είναι αν η Αρχέγονη Έκρηξη κατείχε ενέργεια, ή είναι ολόκληρο το σύμπαν σε κατάσταση μηδενικής ενέργειας, με την ενέργεια όλης της μάζας να αντισταθμίζεται από την αρνητική ενέργεια της βαρύτητας έλξης;
    Το πιο πάνω ζήτημα μπορεί να διευθετηθεί με έναν απλό υπολογισμό. Οι αστρονόμοι μπορούν να μετρήσουν τις μάζες των γαλαξιών, της μέσης απόστασης που τους χωρίζει, και των ταχυτήτων που απομακρύνονται. Αν βάλουμε αυτούς τους αριθμούς σε έναν τύπο, τότε παράγεται μια ποσότητα που μερικοί φυσικοί έχουν ερμηνεύσει ως συνολική ενέργεια του σύμπαντος. Η απάντηση πράγματι βγαίνει να είναι μηδέν με την ακρίβεια που παρατηρούμε. Η αιτία για αυτό το ξεχωριστό αποτέλεσμα ήταν από καιρό μια πηγή αινιγμάτων για τους κοσμολόγους. Κάποιοι έχουν προτείνει ότι υπάρχει μια βαθιά κοσμική αρχή σε ισχύ, που απαιτεί το σύμπαν να έχει ακριβώς μηδενική ενέργεια. Εάν αυτό το τελευταίο είναι γεγονός, τότε το σύμπαν μπορεί να αναδυθεί χωρίς να απαιτείται καθόλου κάποια εισαγωγή ύλης ή ενέργειας.
Οπτικοποίηση εικονικών σωματιδίων στο κβαντικό κενό από τη θεωρία κβαντικού πεδίου. Ακόμη και στον άδειο – κενό χώρο, αυτή η ενέργεια του κενού είναι μη μηδενική
  • Μόλις δεχτούμε τη μεταβλητότητα της ύλης και τη νέα άποψη για το κενό, μπορούμε να σκεφτούμε και την προέλευση του μεγαλύτερου γεγονότος που ξέρουμε – του σύμπαντος. Ίσως το ίδιο το σύμπαν γεννήθηκε από το τίποτα – από μια γιγαντιαία διακύμανση του κενού την οποία ξέρουμε σήμερα ως Μεγάλη Έκρηξη. Είναι εντυπωσιακό ότι οι νόμοι της σύγχρονης φυσικής επιτρέπουν αυτήν την δυνατότητα.
  • Στη γενική σχετικότητα, ο χωρόχρονος μπορεί να είναι άδειος από ύλη ή ακτινοβολία, αλλά να περιέχει ενέργεια που αποθηκεύεται στην κυρτότητά του. Χωρίς καμιά αιτία, τυχαίες κβαντικές διακυμάνσεις σε ένα επίπεδο, κενό, συνηθισμένο χωρόχρονο μπορεί να παραγάγουν τοπικές περιοχές με θετική ή αρνητική κυρτότητα. Το γεγονός ονομάζεται «χωροχρονικός αφρός» και οι περιοχές αυτές λέγονται «φυσαλίδες του ψευδοκενού«. Οπουδήποτε η κυρτότητα είναι θετική μια φυσαλίδα του ψευδοκενού, σύμφωνα με τις εξισώσεις του Αϊνστάιν, θα διογκωθεί εκθετικά. Σε 10-42 δευτερόλεπτα η φυσαλίδα θα επεκταθεί στο μέγεθος ενός πρωτονίου και η ενέργεια μέσα σε αυτήν θα είναι επαρκής για να παραγάγει τη μάζα όλου του σύμπαντος.
  • Οι φυσαλίδες αρχίζουν χωρίς ύλη, ακτινοβολία, ή πεδία δυνάμεων και μέγιστη εντροπία. Περιέχουν ενέργεια λόγω της κυρτότητας τους, και είναι έτσι ένα «ψευδοκενό.» Καθώς διαστέλλονται, η ενέργεια μέσα τους αυξάνεται εκθετικά. Αυτό δεν παραβιάζει την διατήρηση της ενέργειας δεδομένου ότι το ψευδοκενό έχει μια αρνητική πίεση,  κι έτσι η διαστελλόμενη φυσαλίδα λειτουργεί από μόνη της. Όλα αυτά προκύπτουν φυσικά από τις εξισώσεις που ο Αϊνστάιν έγραψε το 1916.
  • Καθώς η φυσαλίδα-σύμπαν επεκτείνεται, εμφανίζεται ένα είδος τριβής με την οποία η ενέργεια μετατρέπεται σε σωματίδια. Έπειτα η θερμοκρασία μειώνεται και  εμφανίζεται μια σειρά αυθόρμητων διαδικασιών στις οποίες σπάει η συμμετρία, όπως σε έναν μαγνήτη που ψύχεται κάτω από το σημείο Κιουρί και εμφανίζεται μια βασικά τυχαία δομή των σωματιδίων και των δυνάμεων. Ο πληθωρισμός σταματά και κινούμαστε πια στην γνωστή μας Μεγάλη Έκρηξη.
    Οι δυνάμεις και τα σωματίδια που εμφανίζονται είναι περισσότερο ή λιγότερο τυχαία, που εξουσιάζονται μόνο από τις αρχές συμμετρίας (όπως οι αρχές διατήρησης της ενέργειας και της ορμής) που δεν είναι επίσης το προϊόν του σχεδιασμού, αλλά ακριβώς κάτι χωρίς κανένα σχέδιο.
    Οι λεγόμενες «ανθρωπικές συμπτώσεις», στις οποίες τα σωματίδια και οι δυνάμεις της φυσικής φαίνονται να είναι καθορισμένες με ακρίβεια, για την δημιουργία της ζωής που βασίζεται στον άνθρακα, εξηγούνται από το γεγονός ότι ο χωροχρονικός αφρός έχει έναν άπειρο αριθμό συμπάντων που αναδύονται από αυτόν, όμως το κάθε ένα τους είναι διαφορετικό. Συμβαίνει να είμαστε απλώς σε ένα σύμπαν όπου οι δυνάμεις και τα σωματίδια προσαρμόστηκαν στην παραγωγή του άνθρακα και άλλων ατόμων με την απαραίτητη πολυπλοκότητα για να μπορέσουν να εξελιχθούν οι ζωντανοί και ευφυείς οργανισμοί.
  • Οι πρόσφατες εντυπωσιακές θεωρητικές έρευνες φυσικών, όπως ο Steven Weinberg του Χάρβαρντ και Ya. Β. Zel’dovich στη Μόσχα, προτείνουν ότι το σύμπαν ξεκίνησε ως τέλειο κενό και ότι όλα τα σωματίδια του υλικού κόσμου δημιουργήθηκαν από την διαστολή του χώρου. Κατά αυτόν τον τρόπο ξέρουμε τώρα από πού προήλθε η ύλη και η ακτινοβολία στον κόσμο.
    Σκεφτείτε τον Κόσμο αμέσως μετά από το Big Bang. Ο χώρος επεκτείνεται βίαια με εκρηκτική ορμή. Ακόμα, όπως έχουμε δει, όλος ο χώρος συνταράσσεται με τις εμφανίσεις εικονικών ζευγών σωματίων και αντισωματίων. Κανονικά, ένα σωμάτιο και ένα αντισωμάτιο δεν έχουν κανένα πρόβλημα να ενωθούν μετά από ένα μικρό χρονικό διάστημα, έτσι ώστε να ικανοποιείται η διατήρηση της μάζας κάτω από την αρχή της αβεβαιότητας. Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Έκρηξης, εντούτοις, ο χώρος επεκτεινόταν τόσο γρήγορα που τα σωμάτια απομακρύνθηκαν πολύ γρήγορα από τα αντίστοιχα αντισωμάτιά τους. Δηλαδή αυτά τα εικονικά σωμάτια στις πρώτες στιγμές του Κόσμου στερήθηκαν της ευκαιρίας να επανασυνδεθούν με τα αντισωμάτιά τους, και έγιναν πραγματικά σωμάτια στον πραγματικό Κόσμο.
    Αλλά από πού προήλθε η ενέργεια για να επιτευχθεί αυτό το γεγονός;
    Να υπενθυμίσουμε ότι το Big Bang ήταν όμοιο με το κέντρο μιας μαύρης τρύπας. Ενώ η τροφοδοσία σε βαρυτική ενέργεια ήταν συνυφασμένη με την έντονη βαρύτητα αυτής της κοσμικής ιδιομορφίας. Αυτή η πηγή παρείχε άφθονη ενέργεια για να γεμίσει εντελώς τον κόσμο με όλα τα κατανοητά είδη σωματίων και αντισωματίων. Κατά συνέπεια, αμέσως μετά από την εποχή Planck, ο Κόσμος πλημμύρισε με σωμάτια και αντισωμάτια που δημιουργήθηκαν από τη βίαια διαστολή του χώρου.
  • Η ιδέα όμως της Πρώτης Αιτίας ακούγεται κάπως ύποπτα λαμβάνοντας υπόψη τη σύγχρονη θεωρία της κβαντικής μηχανικής. Σύμφωνα με την πιο συνηθέστερα αποδεκτή ερμηνεία της κβαντικής μηχανικής, μεμονωμένα υποατομικά σωματίδια μπορούν να συμπεριφερθούν με απρόβλεπτους τρόπους και υπάρχουν πολυάριθμα τυχαία γεγονότα.
Διακυμάνσεις του κενού και εικονικά σωματίδια

Αριστερά: Διάγραμμα ενός βαθμωτού πεδίου Φ παγιδευμένου σε ένα ψευδοκενό. Η ενέργεια Ε είναι υψηλότερη στο ψευδοκενό από ό,τι στο απόλυτο κενό ή στο αληθινό κενό. Το φράγμα μεταξύ των δύο ελαχίστων (αληθινού και ψευδοκενού) μπορεί να υπερπηδηθεί είτε από σωματίδια υψηλής ενέργειας είτε μέσω του κβαντικού φαινομένου σήραγγας.
  • Στον καθημερινό κόσμο, η ενέργεια είναι πάντα σταθερή. Ο νόμος της διατήρησης της ενέργειας είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της κλασσικής φυσικής. Αλλά στον κβαντικό μικρόκοσμο, η ενέργεια μπορεί να εμφανιστεί και να εξαφανιστεί από το πουθενά με έναν αυθόρμητο και απρόβλεπτο τρόπο.
  • Η Αρχή της Αβεβαιότητας υπονοεί ότι μπορούν να γεννηθούν σωματίδια για μικρά χρονικά διαστήματα ακόμα και όταν δεν υπάρχει αρκετή ενέργεια για να τα δημιουργήσει. Στην πραγματικότητα, δημιουργούνται από τις αβεβαιότητες στην ενέργεια (Αρχής της Αβεβαιότητας του Heisenberg). Η αδυναμία να προσδιορίσουμε με ακρίβεια το ενεργειακό απόθεμα μιας οποιασδήποτε μικρής περιοχής χώρου και χρόνου έχει ως συνέπεια να εμφανίζονται σε μικροσκοπική κλίμακα τα εικονικά σωματίδια. Όσο μάλιστα συντομότερο είναι αυτό το διάστημα, τόσο μεγαλύτερη είναι η αβεβαιότητα της ενέργειας.
  • Έτσι, κάποιος θα μπορούσε να πει ότι «δανείζονται» για λίγο την ενέργεια που απαιτείται για τη δημιουργία τους, και έπειτα, λίγο αργότερα, πληρώνουν το «χρέος» τους πίσω και εξαφανίζονται πάλι. Επειδή αυτά τα σωματίδια δεν έχουν μόνιμη ζωή, λέγονται εικονικά σωματίδια.
  • Ακόμα κι αν δεν μπορούμε να τα δούμε, ξέρουμε ότι αυτά τα εικονικά σωματίδια είναι «πραγματικά εκεί» στο κενό διάστημα, επειδή αφήνουν πίσω τους ένα ανιχνεύσιμο ίχνος της δραστηριότητας τους. Ένα γνωστό φαινόμενο των εικονικών φωτονίων, παραδείγματος χάριν, είναι η μικροσκοπική μετατόπιση στα ενεργειακά επίπεδα των ατόμων. Προκαλούν επίσης μια εξίσου μικροσκοπική αλλαγή στη μαγνητική ροπή των ηλεκτρονίων. Αυτές οι μικρές αλλά σημαντικές αλλαγές έχουν μετρηθεί με μεγάλη ακρίβεια χρησιμοποιώντας φασματοσκοπικές τεχνικές. Η αναμενόμενη επίδραση τους είναι πολύ λεπτή – η αλλαγή είναι της τάξεως του 1 προς 1.000.000.000, αλλά ακόμα κι αυτή έχει επιβεβαιωθεί από τους πειραματιστές. Το 1953 ο Willis Lamb μέτρησε αυτή τη διεγερμένη ενεργειακή κατάσταση για ένα άτομο υδρογόνου και γι αυτό ονομάστηκε μετατόπιση Lamb. Η ενεργειακή διαφορά που προβλέπεται από τα αποτελέσματα της δράσης του κενού στα άτομα είναι τόσο μικρή που είναι ανιχνεύσιμη μόνο ως μετάβαση στις συχνότητες των μικροκυμάτων. Στη συνέχεια ο Lamb έλαβε το βραβείο Νόμπελ για την εργασία του. Έτσι, καμία αμφιβολία δεν μένει ότι τα εικονικά σωματίδια είναι πραγματικά εκεί μέσα στο κενό. Ακόμη και στο πιο τέλειο κενό, δημιουργούνται συνεχώς και καταστρέφονται ζευγάρια εικονικών σωματιδίων.
  • Το νέο κβαντικό κενό μπορεί να υποστεί ακόμη και αλλαγές φάσης, όπως το νερό. Αλλά το κβαντικό κενό είναι πράγματι ένα είδος υλικού διότι η ενέργεια που περιέχει αντιστοιχεί σε μια ισοδύναμη μάζα, όπως απαιτεί η αρχή της ισοδυναμίας μάζας – ενέργειας. Θα μπορούσαμε δηλαδή να φανταστούμε το κβαντικό κενό σαν ένα ρευστό που αναβράζει διαρκώς, αλλά ο αναβρασμός του περιορίζεται σε εξαιρετικά μικρές διαστάσεις ώστε να παραμένει αόρατος και κρυμμένος από τον κόσμο της καθημερινής εμπειρίας.
  • Αλλά το κβαντικό κενό ή ρευστό φαίνεται ότι στη θεμελιώδη του κατάσταση υφίσταται σε πολλές μορφές. Αυτές οι μορφές, ή οι φάσεις του κενού, μπορεί να βρίσκονται σε ακόμη χαμηλότερες ενεργειακές καταστάσεις από εκείνη στην οποία βρίσκεται το συνηθισμένο κενό που συναντούμε γύρω μας.
  • Αυτό οφείλεται στο ότι η τιμή της μηδενικής ενέργειας στη θεωρία πεδίου δεν είναι πλέον ένας απλός αριθμός αλλά γίνεται μια συνάρτηση του ίδιου του πεδίου και επομένως μπορεί να έχει πολλά τοπικά ελάχιστα. Οι περισσότερες από τις διάφορες θεωρίες πεδίου που έχουν προταθεί κατά καιρούς είναι έντονα μη γραμμικές με αποτέλεσμα η ενέργεια μηδενικού σημείου να μη βρίσκεται στο απόλυτο αλλά σε κάποιο σχετικό ελάχιστο με υψηλότερη ενέργεια από τη χαμηλότερη δυνατή. Μια τέτοια κατάσταση του κενού ονομάζεται ψευδοκενό, επειδή ακριβώς η στάθμη της Ενέργειας Μηδενικού Σημείου δεν βρίσκεται στη χαμηλότερη δυνατή τιμή, αλλά σε κάποια άλλη που τοπικά εμφανίζεται ελάχιστη.
  • Θα μπορούσε όμως να δημιουργηθούν τοπικά οι απαραίτητες συνθήκες ώστε το κενό να αλλάξει φάση και να περάσει σε κατάσταση χαμηλότερης ενέργειας. Η κβαντική μηχανική επιτρέπει να συμβεί κάτι τέτοιο εξαιτίας του φαινομένου σήραγγας όπου υπάρχει πάντοτε μια μικρή πιθανότητα για την υπερπήδηση ενός φράγματος δυναμικού. Εάν αυτό συμβεί, τότε η διαταραχή αυτή θα ήταν δυνατό να διαδοθεί ακαριαία με τη μορφή μιας σφαίρας που αλλάζει τα πάντα στο πέρασμα της. Στην πραγματικότητα, μια τέτοια εξαπλούμενη φυσαλίδα κενού θα άλλαζε ακόμη και τις ίδιες τις φυσικές σταθερές, με άλλα λόγια θα μεταμόρφωνε το σύμπαν στο εσωτερικό της σε κάποιο άλλο ελαφρά ή και πολύ διαφορετικό στο οποίο θα ίσχυε κάποια διαφορετική φυσική και επομένως θα κατέστρεφε κάθε μορφή ζωής αποσυνθέτοντας τα ίδια τα μόρια της ύλης, προκαλώντας καταστροφή στο διάβα της φυσαλίδας του κενού.
  • Η κβαντική θεωρία πεδίου προσφέρει όμως και τη φυσική ασπίδα προστασίας απέναντι σε ένα τόσο καταστροφικό γεγονός. Μόνον σε συνθήκες ανάλογες με εκείνες που επικράτησαν τα πρώτα δευτερόλεπτα μετά τη Μεγάλη Έκρηξη θα μπορούσε να λάβει χώρα ένα τέτοιο φαινόμενο. Είναι δυνατόν στον κενό χώρο γύρω μας να εμφανιστούν τέτοιες φυσαλίδες αλλά ο χρόνος ζωής τους θα είναι εξαιρετικά μικρός και η ακτίνα στην οποία φτάνουν τόσο απειροελάχιστη ώστε να είναι πρακτικώς απαρατήρητες.
  • Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί κι ένα είδος καταστροφολογίας γύρω από το θέμα με αφορμή την κατασκευή του νέου μεγάλου επιταχυντή LHC (Large Hadron Collider) στο CERN, όπως και πιο πριν, το 1999, με την κατασκευή του αντίστοιχου RHIC (Relativistic Heavy Ion Collider) στο Εθνικό Εργαστήριο Brookhaven της Ν. Υόρκης. Κάποιοι υποστήριξαν δημόσια ότι ορισμένα από τα πειράματα θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μέσα στον επιταχυντή τις συνθήκες για αλλαγή φάσης του κενού, οδηγώντας στην κατάρρευση του σύμπαντος. Τόσο όμως η υπάρχουσα θεωρία όσο και τα πειραματικά αποτελέσματα δείχνουν ότι είναι εντελώς απίθανο να συμβεί κάτι τέτοιο, τουλάχιστον στο γήινο περιβάλλον.
  • Τώρα όμως, ο Louis Clavelli έρχεται να ταράξει και πάλι τα νερά υποστηρίζοντας ότι αυτό που είναι αδύνατον να συμβεί στη Γη μπορεί κάλλιστα να συμβαίνει συνεχώς στα πιο μακρινά άστρα που τελειώνουν τη ζωή τους με εντυπωσιακό τρόπο.

Περί των δημοκρατικών ηγεμονιών

1. Ας περάσουμε τώρα στην άλλη πλευρά, όταν ένας πολίτης όχι με εγκληματικές πράξεις ή άλλη ανυπόφορη βία, αλλά με την εύνοια των συμπατριωτών του γίνεται ηγεμόνας στην πατρίδα του. Στην περίπτωση αυτή το κράτος μπορεί να ονομαστεί δημοκρατική ηγεμονία και για να επιτευχθεί, δεν είναι απαραίτητη ή μόνο η ικανότητα ή μόνο η τύχη, αλλά κυρίως η πονηριά βοηθούμενη από την τύχη. Λέω λοιπόν πως αποκτά κανείς αυτή την εξουσία ή με την εύνοια του λαού ή με την εύνοια των ισχυρών. Σε κάθε πόλη απαντώνται αυτές οι δύο διαφορετικές τάσεις. Προκύπτει από το εξής: ο λαός δεν επιθυμεί να τον διατάζουν ούτε να τον καταπιέζουν οι ισχυροί, ενώ οι ισχυροί επιθυμούν να διατάζουν και να καταπιέζουν τον λαό. Από αυτές τις δύο διαφορετικές διαθέσεις έχουμε στις πόλεις ένα από τα εξής τρία αποτελέσματα: ή ηγεμονία ή ελευθερία ή οχλοκρατία.

2. Η ηγεμονία προκύπτει ή από τον λαό ή από τους ευγενείς, ανάλογα με την ευκαιρία που έχει η μία από τις δυο ομάδες να επιβληθεί στην άλλη. Οι ευγενείς, όταν βλέπουν πως δεν μπορούν να αντισταθούν στον λαό, αρχίζουν να ενισχύουν το κύρος ενός από αυτούς και τον κάνουν ηγεμόνα, ώστε να μπορέσουν να ικανοποιήσουν τις ορέξεις τους υπό την προστασία του. Ομοίως, ο λαός, αν δει πως δεν μπορεί να αντισταθεί στους ευγενείς, ενισχύει το κύρος κάποιου δικού του και τον κάνει ηγεμόνα, προκειμένου να προστατευτεί με τη δική του εξουσία. Αυτός που γίνεται ηγεμόνας με τη βοήθεια των ευγενών διατηρείται στην εξουσία με μεγαλύτερη δυσκολία από εκείνον ο οποίος γίνεται ηγεμόνας με τη βοήθεια του λαού. Διότι έχοντας γύρω του πολλούς που του φαίνονται όμοιοί του, δεν μπορεί ούτε να τους διατάξει ούτε να τους χρησιμοποιήσει όπως θέλει. Όμως εκείνος ο οποίος κατακτά την ηγεμονία με τη λαϊκή εύνοια βρίσκεται μόνος και δεν έχει γύρω του κανέναν ή, έστω, ελάχιστους που να μην είναι έτοιμοι να τον υπακούσουν. Πέρα από αυτό, δεν μπορεί να ικανοποιήσει τους ευγενείς με εντιμότητα και χωρίς να προκαλέσει ζημιά στους άλλους, αλλά πρέπει να ικανοποιήσει τον λαό, μια και ο σκοπός του λαού είναι πιο έντιμος από εκείνον των ευγενών: οι ευγενείς θέλουν να καταπιέσουν, ο λαός θέλει μόνο να μην καταπιέζεται. Επιπλέον, ένας ηγεμόνας δεν μπορεί ποτέ να αισθανθεί ασφαλής έχοντας τον λαό εχθρικό, γιατί ο λαός είναι μεγάλος. Με τους ευγενείς μπορείς πάντα να αισθάνεσαι σίγουρος, γιατί είναι λίγοι. Το χειρότερο που ένας ηγεμόνας μπορεί να περιμένει από τον λαό που είναι εχθρικός απέναντί του είναι να τον εγκαταλείψει. Αντιθέτως, από τους ευγενείς που είναι εχθρικοί απέναντί του, δεν πρέπει να φοβάται μόνο μήπως τον εγκαταλείψουν, αλλά και ότι θα οργανωθούν εναντίον του. Γιατί έχοντας μεγαλύτερη ικανότητα να προβλέπουν τα γεγονότα και όντας πιο πονηροί, βρίσκουν πάντα έγκαιρα τον τρόπο να σωθούν και προσπαθούν να συμμαχήσουν με εκείνον που ελπίζουν ότι θα νικήσει. Ο ηγεμόνας είναι επίσης αναγκασμένος να ζει πάντα με τον ίδιο λαό, αλλά μπορεί περίφημα να κάνει χωρίς τους ίδιους ευγενείς, επειδή έχει τη δυνατότητα να τους αφαιρέσει και να τους ξαναδώσει τα αξιώματά τους και το κύρος τους.

3. Για να διευκρινίσω καλύτερα ετούτο το σημείο, θεωρώ πως τους ευγενείς πρέπει να τους εξετάσουμε κυρίως από δύο πλευρές: ή, δίνοντάς τους μεγαλύτερο αξίωμα, τους συμπεριφέρεσαι με τέτοιον τρόπο ώστε να εξαρτώνται εντελώς από σένα ή όχι. Εκείνους που δεσμεύονται και δεν είναι άπληστοι πρέπει να τους τιμάς και να τους αγαπάς` τους άλλους πρέπει να τους εξετάσεις με δύο τρόπους: ή το κάνουν από δειλία και έλλειψη θάρρους, οπότε πρέπει να δεχτείς τις υπηρεσίες κυρίως όσων σε συμβουλεύουν καλά, επειδή στην ευημερία θα σε τιμούν και στις αντιξοότητες δεν θα έχεις τίποτα να φοβηθείς. Όταν όμως δεν δεσμεύονται από δολιότητα και από επιθυμία εξουσίας, σημαίνει πως σκέφτονται περισσότερο τον εαυτό τους παρά εσένα. Ο ηγεμόνας πρέπει να φυλάγεται από αυτούς και να τους φοβάται σαν να είναι φανεροί εχθροί, διότι πάντα στις αντίξοες περιστάσεις θα συμβάλλουν στην καταστροφή του.

4. Ωστόσο, κάποιος που γίνεται ηγεμόνας χάρη στην εύνοια του λαού πρέπει να διατηρήσει τον λαό φίλο του. Αυτό είναι εύκολο, επειδή ο λαός το μόνο που ζητάει είναι να μην καταπιέζεται. Κάποιος όμως που γίνεται ηγεμόνας ενάντια στη θέληση του λαού και με την εύνοια των ευγενών πρέπει πρώτα απ’ όλα να προσπαθήσει να κερδίσει την εύνοια του λαού. Αυτό είναι εύκολο: οφείλει απλώς να πάρει τον λαό υπό την προστασία του. Και επειδή οι άνθρωποι όταν ευεργετούνται από εκείνους από τους οποίους περίμεναν πως θα ζημιωθούν υποχρεώνονται περισσότερο στον ευεργέτη τους, ο λαός αρχίζει αμέσως να αγαπά περισσότερο τον ηγεμόνα, σαν να είχε κερδίσει την εξουσία χάρη στην εύνοιά του. Αυτό ο ηγεμόνας μπορεί να το πετύχει με πολλούς τρόπους, για τους οποίους δεν είναι δυνατόν να δοθεί ένας σίγουρος κανόνας, καθώς ποικίλλουν ανάλογα με την περίπτωση. Γι’ αυτό θα τους παραβλέψω.

5. Θα κλείσω λέγοντας μόνο πως ένας ηγεμόνας είναι υποχρεωμένος να έχει τον λαό με το μέρος του, διαφορετικά στις δυσκολίες δεν θα βρει κανέναν να τον βοηθήσει. Ο Νάβις, ηγεμόνας των Σπαρτιατών, άντεξε στην πολιορκία ολόκληρης της Ελλάδας και ενός ρωμαϊκού στρατού πάντα νικηφόρου και υπεράσπισε εναντίων εκείνων την πατρίδα και το κράτος του. Με την έλευση του κινδύνου, στάθηκε αρκετό να φυλαχτεί μόνο από έναν μικρό αριθμό αντιπάλων του. Αν είχε όμως τον λαό απέναντί του, δεν θα του αρκούσε. Κανένας ας μην απορρίψει ετούτη την άποψή μου αναφέροντας την κοινότοπη παροιμία: όποιος βασίζει τη δύναμή του στον λαό είναι σαν να χτίζει στην άμμο. Αυτή η παροιμία αληθεύει όταν ένας πολίτης στηρίζεται στον λαό και πιστεύει ότι ο λαός θα τον ελευθερώσει, όταν κινδυνεύει από εχθρούς ή αξιωματούχους. Στην προκειμένη περίπτωση μπορεί συχνά να εξαπατηθεί, όπως συνέβη στη Ρώμη στους Γράκχους και στη Φλωρεντία στον άρχοντα Τζόρτζο Σκάλι. Αν όμως ένας ηγεμόνας στηρίζεται στον λαό (δηλαδή ένας ηγεμόνας που μπορεί να κυβερνήσει είναι ανδρείος, δεν τρομάζει μπροστά στις αντιξοότητες, δεν αμελεί άλλες ετοιμασίες και με την ψυχή και τους νόμους του εμπνέει όλο τον λαό να κινηθεί), δεν θα εξαπατηθεί ποτέ από τον λαό και θα αντιληφθεί πως έχει θέσει τα πιο στέρεα θεμέλια της εξουσίας του.

6. Αυτές οι ηγεμονίες διατρέχουν κινδύνους όταν περνούν από τη δημοκρατική εξουσία στην απολυταρχία. Σ’ αυτή την περίπτωση, οι ηγεμόνες ή κυβερνούν με τη δική τους εξουσία ή μέσω αξιωματούχων. Στη δεύτερη περίπτωση είναι πιο επισφαλής και πιο αδύναμη η διατήρησή τους στην εξουσία, επειδή εξαρτώνται απόλυτα από τη θέληση των πολιτών που είναι αξιωματούχοι. Αυτοί, κυρίως στους αντίξοους καιρούς, μπορούν πολύ εύκολα να αφαιρέσουν την εξουσία του ηγεμόνα. Αρκεί να του φέρουν εμπόδια ή απλώς να μην τον υπακούσουν. Την ώρα του κινδύνου ο ηγεμόνας δεν έχει χρόνο για να εφαρμόσει απολυταρχία. Σ’ εκείνο το διάστημα, οι πολίτες και οι υπήκοοί του, οι οποίοι συνήθως δέχονται εντολές από τους αξιωματούχους, δεν είναι διατεθειμένοι να υπακούσουν τις δικές του. Και στις δύσκολες στιγμές, θα του λείπουν πάντα εκείνοι τους οποίους μπορεί να εμπιστευτεί. Ένας τέτοιος ηγεμόνας δεν μπορεί να στηριχτεί σε όσα βλέπει σε καιρούς γαλήνης, όταν οι πολίτες έχουν ανάγκη το κράτος. Τότε όλοι τρέχουν, όλοι υπόσχονται και όλοι θέλουν να πεθάνουν γι’ αυτόν, όταν ο θάνατος είναι μακρινός. Στους αντίξοους καιρούς όμως, όταν το κράτος έχει ανάγκη τους πολίτες, τότε βρίσκει λιγοστούς. Ετούτη η εμπειρία είναι πολύ πιο επικίνδυνη, καθόσον δεν μπορείς να τη βιώσεις πάνω από μία φορά. Οπότε, ένας συνετός ηγεμόνας πρέπει να σκέφτεται τον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες του, πάντα και σε κάθε περίσταση, θα έχουν ανάγκη το κράτος και τον ίδιο. Τότε θα του είναι για πάντα πιστοί.

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ, Ο ΗΓΕΜΟΝΑΣ