Τετάρτη 21 Φεβρουαρίου 2018

ΑΙΣΩΠΟΣ - Μῦθοι (36.1-40.1)

36. ΑΝΗΡ ΚΑΚΟΠΡΑΓΜΩΝ [36.1] ἀνὴρ κακοπράγμων συνορισάμενος πρός τινα ψευδὲς ἐπιδείξειν τὸ ἐν Δελφοῖς μαντεῖον ὡς ἐνέστη ἡ προθεσμία, λαβὼν στρουθίον εἰς τὴν χεῖρα καὶ τοῦτο τῷ ἱματίῳ σκεπάσας ἧκεν εἰς τὸ ἱερὸν καὶ στὰς ἄντικρυς ἐπηρώτα, πότερόν τι ἔμπνουν ἔχει μετὰ χεῖρας ἢ ἄπνουν, βουλόμενος, ἐὰν μὲν ἄψυχον εἴπῃ, ζῶν τὸ στρουθίον ἐπιδεῖξαι, ἐὰν δὲ ἔμπνουν, ἀποπνίξας προενεγκεῖν. καὶ ὁ θεὸς συνεὶς αὐτοῦ τὴν κακοτεχνίαν εἶπεν· «ἀλλ᾽, ὦ οὗτος, πέπαυσο. ἐν σοὶ γάρ ἐστι τοῦτο, ὃ ἔχεις, ἢ νεκρὸν εἶναι ἢ ἔμψυχον».
ὁ λόγος δηλοῖ, ὅτι τὸ θεῖον ἀπαρεγχείρητόν ἐστι.

37. ΑΝΗΡ ΠΗΡΟΣ
[37.1] ἀνὴρ πηρὸς εἰώθει πᾶν τὸ ἐπιθέμενον εἰς τὰς χεῖρας αὐτοῦ ζῷον ἐφαπτόμενος λέγειν, ὁποῖόν τί ἐστι. καὶ δήποτε λυγκιδίου αὐτῷ ἐπιδοθέντος ψηλαφήσας καὶ ἀμφιγνοῶν εἶπεν· «οὐκ οἶδα, πότερον λύκου εἶ ἢ ἀλώπεκος ἢ τοιούτου τινὸς ζῴου γέννημα. τοῦτο μέντοι σαφῶς ἐπίσταμαι, ὅτι οὐκ ἐπιτήδειον τοῦτο τὸ ζῷον προβάτων ποίμνῃ συνιέναι».
οὕτω τῶν πονηρῶν ἡ διάθεσις πολλάκις καὶ ἀπὸ τοῦ σώματος καταφαίνεται.

38. ΑΡΟΤΗΣ ΚΑΙ ΛΥΚΟΣ
[38.1] ἀρότης λύσας τὸ ζεῦγος ἐπὶ πότον ἀπήγαγε. λύκος δὲ λιμώττων καὶ τροφὴν ζητῶν ὡς περιέτυχε τῷ ἀρότρῳ, τὸ μὲν πρῶτον τὰς τῶν ταύρων ζεύγλας περιέλειχε, λαθὼν δὲ κατὰ μικρὸν ἐπειδὴ καθῆκε τὸν αὐχένα, ἀνασπᾶν μὴ δυνάμενος ἐπὶ τὴν ἄρουραν τὸ ἄροτρον ἔσυρεν. ὁ δὲ ἀρότης ἐπανελθὼν καὶ θεασάμενος αὐτὸν ἔλεγεν· «εἴθε γάρ, ὦ κακὴ κεφαλή, καταλιπὼν τὰς ἁρπαγὰς καὶ τὸ ἀδικεῖν ἐπὶ τὸ γεωπονεῖν τραπείης».
οὕτως οἱ πονηροὶ τῶν ἀνθρώπων, κἂν χρηστότητα ἐπαγγέλλωνται, [διὰ τὸν τρόπον] οὐ πιστεύονται.

39. ΧΕΛΙΔΩΝ ΚΑΙ ΟΡΝΙΘΕΣ
[39a.1] ἄρτι τοῦ ἰξοῦ φυομένου ἡ χελιδὼν αἰσθομένη τὸν ἐνιστάμενον τοῖς πτηνοῖς κίνδυνον συναθροίσασα πάντα τὰ ὄρνεα συνεβούλευεν αὐτοῖς μάλιστα μὲν τὰς ἰξοφόρους δρῦς ἐκκόψαι, εἰ δ᾽ ἄρα τοῦτο αὐτοῖς ἀδύνατον, ἐπὶ τοὺς ἀνθρώπους καταφυγεῖν καὶ τούτους ἱκετεῦσαι, ὅπως μὴ χρησάμενοι τῇ τοῦ ἰξοῦ ἐνεργείᾳ συλλαμβάνωσιν αὐτά. τῶν δὲ γελασάντων αὐτὴν ὡς ματαιολογοῦσαν αὕτη παραγενομένη ἱκέτις τῶν ἀνθρώπων ἐγένετο. οἱ δὲ ἀποδεξάμενοι αὐτὴν ἐπὶ τῇ συνέσει καὶ σύνοικον αὐτοῖς προσελάβοντο. οὕτω συνέβη τὰ μὲν λοιπὰ ὄρνεα ἀγρευόμενα ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων κατεσθίεσθαι, μόνην δὲ τὴν χελιδόνα ὡς πρόσφυγα καὶ ἐν ταῖς αὐτῶν οἰκίαις ἀδεῶς νεοττοποιεῖσθαι.
ὁ λόγος δηλοῖ, ὅτι οἱ τὰ μέλλοντα προορώμενοι εἰκότως τοὺς κινδύνους διακρούονται.
[39b.1] χελιδὼν ἐκκλησίαν τῶν ὀρνέων κινήσασα παρῄνει φάσκουσα κράτιστον εἶναι τὸ μὴ προσκόπτειν τοῖς ἀνθρώποις, ἀλλὰ φιλίαν συνθεμένους οἰκείως διακεῖσθαι πρὸς αὐτούς. τῶν δὲ ὀρνέων τις τὰ ἐναντία αὐτῇ ἔλεγεν· «ἀλλ᾽ εἰ τὸ σπέρμα τοῦ λίνου μᾶλλον κατεσθίωμεν καὶ ἀφανὲς ποιῶμεν, ἵνα μηκέτι ἔχωσι δίκτυα καθ᾽ ἡμῶν». ἡ μὲν οὖν χελιδὼν ἀρίστην γνώμην ἔχουσα ἐγένετο ἐν ταῖς πόλεσι διατρίβουσα καὶ ἐν ταῖς οἰκίαις τίκτουσα παρ᾽ ἀνθρώποις καὶ οὐδὲν ὑπ᾽ αὐτῶν πάσχει δεινόν. τὰ δὲ λοιπὰ ὄρνεα ὑπομείναντα κατεσθίειν τὸ σπέρμα ὡς πάντων ὄντος κακῶν αἰτίου, συμβαίνει λιπαρὰς γενέσθαι οὕτω τε ἁλίσκεσθαι καὶ κατεσθίεσθαι. ταύτην οὖν τὴν κακογνωμοσύνην ὑπομένοντα μετενόησαν μὴ μετ᾽ ἀνθρώπων μένειν, ἀλλ᾽ ἐν ἀέρι ἵπτασθαι.
οὕτω καὶ τῶν ἀνθρώπων ὅσοι βιωτικοῖς πράγμασι τῷ τῆς ἀγχινοίας βουλεύματι ἐχρήσαντο, ἀκίνδυνοι διεφυλάχθησαν.

40. ΑΣΤΡΟΛΟΓΟΣ
[40.1] ἀστρολόγος ἐξιὼν ἑκάστοτε ἑσπέρας ἔθος εἶχε τοὺς ἀστέρας ἐπισκοπεῖσθαι. καὶ δήποτε περιιὼν εἰς τὸ προάστειον καὶ τὸν νοῦν ὅλον ἔχων πρὸς τὸν οὐρανὸν ἔλαθε καταπεσὼν εἰς φρέαρ. ὀδυρομένου δὲ αὐτοῦ καὶ βοῶντος παριών τις ὡς ἤκουσε τῶν στεναγμῶν, προσελθὼν καὶ μαθὼν τὰ συμβεβηκότα ἔφη πρὸς αὐτόν· «ὦ οὗτος, σὺ τὰ ἐν οὐρανῷ βλέπειν πειρώμενος τὰ ἐπὶ τῆς γῆς οὐχ ὁρᾷς;»
τούτῳ τῷ λόγῳ χρήσαιτο ἄν τις πρὸς ἐκείνους τῶν ἀνθρώπων, οἳ παραδόξως ἀλαζονεύοντες οὐδὲ τὰ κοινὰ τοῖς ἀνθρώποις ἐπιτελεῖν δύνανται.

***
36. Ο παλιάνθρωπος.
[36.1] Μια φορά ένας παλιάνθρωπος έβαλε στοίχημα με κάποιον να αποδείξει ότι το μαντείο των Δελφών λέει ψέματα. Που λέτε, όταν έφτασε η καθορισμένη ημερομηνία, ο λεγάμενος πήρε στο χέρι του ένα σπουργιτάκι και το σκέπασε με το πανωφόρι του. Έτσι προετοιμασμένος προσήλθε στο ιερό, στάθηκε απέναντι από τον θεό και του υπέβαλε το ερώτημά του: «Τί είναι αυτό που κρατάω στο χέρι μου — είναι κάτι ζωντανό ή μήπως άψυχο;». Καταλαβαίνετε βέβαια ποιά ήταν η πρόθεσή του: Αν ο Απόλλων έλεγε πως το πλάσμα είναι άψυχο, ο λεχρίτης θα φανέρωνε το σπουργιτάκι ζωντανό· αν πάλι έλεγε πως το πουλάκι ζει και ανασαίνει, αυτός ο σιχαμένος θα το ζούλαγε να σκάσει και μετά θα το παρουσίαζε. Ο θεός φυσικά κατάλαβε το δόλιο σχέδιο του αχρείου και αποκρίθηκε: «Σταμάτα, βρε αθεόφοβε. Από τη δική σου βούληση και μόνο εξαρτάται αν θα πεθάνει ή θα μείνει ζωντανό αυτό που κρατάς στο χέρι».
Το δίδαγμα του μύθου: Δεν μπορείς να τα βάλεις με τους θεούς.

37. Ο τυφλός.
[37.1] Ήταν ένας άνθρωπος τυφλός, που οποιοδήποτε ζώο και να του έβαζες στα χέρια, εκείνος το άγγιζε και ήταν ικανός να σου πει τί λογής πλάσμα είναι. Μια φορά, λοιπόν, του έδωσαν έναν μικρό λύγκα. Ο τυφλός τον ψηλάφησε και, μη μπορώντας να μαντέψει με σιγουριά, αποφάνθηκε: «Δεν ξέρω τί στο καλό είναι, αν είναι γέννημα λύκου ή αλεπούς ή κανενός άλλου τέτοιου ζώου. Πάντως για ένα είμαι σίγουρος: αυτό το πλάσμα δεν είναι σκόπιμο να το αφήσεις να σιμώσει το κοπάδι με τα πρόβατα».
Έτσι συμβαίνει και με τους φαύλους ανθρώπους: Ο χαρακτήρας τους διακρίνεται πολλές φορές ολοκάθαρα από την όψη τους.

38. Ο ξωμάχος και ο λύκος.
[38.1] Ήταν μια φορά ένας αγρότης που όργωνε, ώσπου σε κάποια στιγμή έλυσε τα βόδια του από τον ζυγό και τα πήγε να τα ποτίσει. Στο αναμεταξύ, όπως το έφερε η τύχη, πέρασε και πρόσεξε το αλέτρι ο λύκος, καθώς τριγυρνούσε ψόφιος της πείνας και γυρεύοντας τροφή. Στην αρχή, λοιπόν, βάλθηκε να γλείφει γύρω-γύρω τις ζεύγλες των βοδιών, και έτσι, χωρίς να το καταλάβει, έχωσε σιγά-σιγά τον σβέρκο του από κάτω από τον ζυγό. Δεν μπορούσε όμως να σηκώσει το αλέτρι, γι᾽ αυτό κατέληξε να το σέρνει πάνω στο χώμα. Πάνω στην ώρα γύρισε και ο αγρότης, και βλέποντας τον λύκο ξεφώνισε: «Βρε κερατένια σκατόφατσα, που μακάρι να άφηνες τις αρπαγές και τις βρομοδουλειές και να καταγινόσουνα με την καλλιέργεια της γης!».
Έτσι συμβαίνει και με τους δόλιους ανθρώπους: Ακόμη και αν διαλαλούν την αρετή τους, κανείς δεν τους πιστεύει, ξέροντας τον χαρακτήρα τους.

39. Το χελιδόνι και τα πουλιά.
[39a.1] Τον καιρό που μόλις είχε πρωτοβλαστήσει ο ιξός, το χελιδόνι διαισθάνθηκε τον κίνδυνο που εγκυμονούσε το φυτό αυτό για τα πουλιά. Μια και δυο, λοιπόν, συνάθροισε όλα τα πτηνά και τα συμβούλεψε πρώτα από όλα να κόψουν σύρριζα κάθε βελανιδιά όπου φυτρώνει ιξός. Αν τώρα κάτι τέτοιο αποδεικνυόταν πάνω από τις δικές τους δυνάμεις, το χελιδόνι είχε και δεύτερο σχέδιο: να καταφύγουν στους ανθρώπους και να τους εκλιπαρήσουν να το κάνουν εκείνοι. Αλλιώς, έλεγε, οι άνθρωποι θα εκμεταλλευτούν τις κολλητικές ιδιότητες του ιξού για να τσακώνουν τα πουλιά. Τα άλλα πετούμενα, βέβαια, έβαλαν τα γέλια και χλεύαζαν το χελιδόνι, θεωρώντας τα λόγια του ανοησίες. Τότε αυτό πήγε και προσέπεσε από μόνο του στους ανθρώπους σαν ικέτης· εκείνοι το υποδέχτηκαν μετά χαράς, εκτιμώντας την οξύνοιά του, και το πήραν για συγκάτοικό τους. Νά λοιπόν γιατί τα υπόλοιπα πουλιά ο κόσμος τα κυνηγάει και τα ξεκοκαλίζει, ενώ το χελιδόνι είναι το μόνο που μπορεί άφοβα και φτιάχνει τη φωλιά του ακόμη και μέσα στα σπίτια μας, σαν προστατευόμενός μας.
Το δίδαγμα του μύθου: Όσοι μπορούν να διαβλέπουν το μέλλον, φυσικά παίρνουν μέτρα για να αποφύγουν τους κινδύνους.

(Άλλη παραλλαγή).
[39b.1] Μια φορά το χελιδόνι συγκάλεσε συνέλευση των πουλιών και τους έβγαλε συμβουλευτικό λόγο. Όπως έλεγε, το καλύτερο είναι να μην έρθουν σε σύγκρουση με τους ανθρώπους, αλλά αντίθετα να συνάψουν φιλία μαζί τους και να διατηρούν σχέσεις εγκαρδιότητας. Τότε όμως κάποιο άλλο πουλί υποστήριξε ακριβώς τα αντίθετα: «Απεναντίας, είναι πολύ πιο σκόπιμο να τρώμε συστηματικά τα σπόρια του λιναριού, έτσι ώστε το φυτό αυτό να εξαφανιστεί. Τοιουτοτρόπως οι άνθρωποι δεν θα μπορούν πια να φτιάχνουν δίχτυα και να μας πιάνουν». Γι᾽ αυτό λοιπόν το χελιδόνι, χάρη στην εξαίρετη σκέψη του, έχει την άδεια να τριγυρνά στις πόλεις και να γεννάει τα αυγά του μέσα στα σπίτια, δίπλα στους ανθρώπους, που δεν του κάνουν κανένα κακό. Αντίθετα, τα υπόλοιπα πουλιά αποδέχτηκαν να τρώνε τα σπόρια, πιστεύοντας πως τούτα ήσαν η αιτία για όλα τα δεινά τους. Με τέτοια διατροφή, όμως, καταλήγουν να γίνονται παχιά όλο λίπος, και έτσι οι άνθρωποι τα τσακώνουν και τα ξεκοκαλίζουν. Επειδή λοιπόν υπέφεραν τόσο άσχημες συνέπειες από την αμυαλιά τους, άλλαξαν γνώμη και πήραν απόφαση να μην παραμείνουν ανάμεσα στην ανθρωπότητα, αλλά να πετούν στον ουρανό.
Έτσι συμβαίνει και με τους ανθρώπους: Όσοι χρησιμοποιούν το μυαλό τους και σκέφτονται έξυπνα στις διάφορες περιστάσεις της ζωής, προφυλάγονται από τους κινδύνους.

40. Ο αστρονόμος.
[40.1] Ήταν ένας αστρονόμος που είχε συνήθεια να βγαίνει έξω κάθε βράδυ και να παρατηρεί τα αστέρια. Μια φορά, λοιπόν, εκεί που τριγυρνούσε στα περίχωρα της πόλης με την προσοχή του στραμμένη εξ ολοκλήρου προς τον ουρανό, δεν είδε το πηγάδι μπροστά του και έπεσε κατευθείαν μέσα. Έβαλε τότε τις φωνές και βογκούσε, μέχρι που κάποιος περαστικός άκουσε τα κλάματά του και πλησίασε. Όταν όμως έμαθε τί είχε συμβεί, ο διαβάτης φώναξε στον πεσμένο αστρονόμο: «Καλά, μπουμπούνας είσαι; Τόσο πια απορροφήθηκες να κοιτάζεις τα ουράνια, που δεν σου έκοψε να προσέξεις λίγο και τη γη εδώ κάτω;».
Αυτός ο μύθος είναι πρόσφορος για ορισμένο είδος ανθρώπων: Εκείνους που αραδιάζουν τις πιο εξωφρενικές αμπελοφιλοσοφίες, ενώ δεν είναι ικανοί να φέρουν σε πέρας ούτε καν τις κοινές ανθρώπινες δουλειές.

Οποιος δεν ακολουθεί την ψυχή του, δεν ζει, απλά υπάρχει

Την ψυχή σου την φροντίζεις;
Ναι, σε σένα μιλάω που βλέπεις μόνο το απ’ εξω σου.
Μέσα σου έψαξες;
Κάτι υπάρχει κι εκεί.
Θέλει κι αυτό φροντίδα.
Πόσες επιπόλαιες κινήσεις να αντέξει;
Κουράζεται…
 
Όλο κάτι ψάχνεις, όλο κάπου θέλεις να πας όμως κάτι μένει κενό μέσα σου.
Είναι που σου μιλάει αλλά δεν την ακούς.
Θέλει να σου πει ότι όποιος δεν την ακολουθεί, δεν ζει απλά υπάρχει.
Είναι σημαντικό να έχει ψυχή αυτό που κάνεις, αυτό που δίνεις.
Αλλιώς μη το κάνεις.
Λιγότερο άδειος θα νιώθεις απ’ το να σκορπίζεσαι και να μένεις μόνο στην επιφάνεια.
Κάτω από την επιφάνεια, αν είσαι τυχερός θα βρεις και βάθος.
Εκεί θα μπερδευτείς, θα δυσκολευτείς αλλά μόνο τότε θα φτάσεις σε κάτι πραγματικά ουσιαστικό.
Στο δικό σου φως.
Στο δικό σου μοναδικό δρόμο.
 
Θα βρείς αυτό το κάτι παραπάνω που ψάχνεις
Θα βρείς απαντήσεις, τον πραγματικό σου εαυτό, ίσως και τον καλύτερο.
Ψάξε καλά όμως…
Μη φοβηθείς.
Και δεν θα χάσεις...
Γιατί η ψυχή μας είναι ο ναός μας.

Κρατήστε την αγάπη και την ενέργειά σας μόνο για τους σωστούς ανθρώπους

Σχετική εικόναΈνα από τα δυσκολότερα πράγματα που θα αντιμετωπίζουμε στη ζωή μας είναι το γεγονός ότι ορισμένες φορές θα υπάρχουν άνθρωποι, που δεν θα θέλουν να είναι μέρος της ζωής μας.

Ό,τι κι αν κάνουμε και όσο σκληρά κι αν προσπαθήσουμε να τους κάνουμε να μείνουν, εκείνοι πάντα θα ξεγλιστρούν.

Και μετά από λίγο, μια κρίσιμη ερώτηση σχηματίζεται στο νου μας και τραβάει την προσοχή μας: Πρέπει να παλέψω για εκείνους ή πρέπει να τους αφήσω να φύγουν από τη ζωή μου;

Το να προσπαθείς να «κερδίσεις» έναν άνθρωπο θεωρείται βασικό μέρος του παιχνιδιού. Ο αγώνας αυτός σηματοδοτεί ότι είστε έτοιμοι να θυσιαστείτε για το συγκεκριμένο άτομο και αποτελεί απόδειξη δέσμευσης και αφοσίωσης απέναντί του.

Οι άνθρωποι λένε συχνά ότι πρέπει όντως να παλεύουμε σκληρά για τους ανθρώπους, για τους οποίους νοιαζόμαστε. Ότι χρειάζεται να είμαστε πρόθυμοι να κάνουμε το κάτι παραπάνω για εκείνους τους ιδιαίτερους ανθρώπους στη ζωή μας.

Εντούτοις, αυτό μπορεί εύκολα να χάσει κάθε νόημα, όταν η ίδια αυτή προσπάθεια εξελιχθεί σε μια κουραστική ρουτίνα. Όταν εκείνες οι στιγμές γίνουν άλλο ένα μοτίβο κακών σχέσεων.

Είχα αρκετές σχέσεις στη ζωή μου, τόσο φιλικές, όσο και ερωτικές, στις οποίες είχα την αίσθηση πως ήμουν εγώ που είχα κάνει «όλη τη δουλειά» και μόνο εγώ.

Ένιωθα ότι ήμουν το μόνο άτομο που έκανε εκείνη τη σχέση να λειτουργεί και να υπάρχει.

Παρ’ όλα αυτά, ποτέ δε ζήτησα από τους άλλους να κάνουν τα πάντα για μένα. Το μόνο που ήθελα ποτέ να δω, ήταν ένα μικρό ψήγμα προσπάθειας, ακόμα και μια μικρή χειρονομία, ένα σημάδι που θα έδειχνε ότι με θεωρούσαν σημαντικό άνθρωπο στη ζωή τους, τόσο, όσο τους θεωρούσα κι εγώ.

Όμως, σε κανέναν δεν αρέσει να περιμένει να νιώσει την προσοχή ενός άλλου ανθρώπου!

Και οι περισσότεροι δεν έχουμε να σπαταλήσουμε το χρόνο και την ενέργεια σε άτομα που δεν το αξίζουν. Προσωπικά, δεν θέλω να ενδιαφέρομαι τόσο για τη ζωή κάποιου και να μην αισθάνομαι το ίδιο από μέρος του. Δεν θέλω να προσπαθώ να χωρέσω στη ζωή κάποιου.

Δεν θέλω να είμαι το μόνο άτομο που να παίρνει τηλέφωνο μετά από καιρό σιωπής, όταν εκείνοι δεν σκέφτονται καν να ρωτήσουν πώς ήμουν όλο αυτό τον καιρό. Δεν θέλω να πιέζω τις καταστάσεις.

Επειδή όταν δύο άνθρωποι θέλουν να είναι μαζί, δεν θα υπάρχει καμία ικανοποιητική δικαιολογία που θα τους εμποδίζει. Επειδή οι σχέσεις καταφέρνουν να διαρκούν στο χρόνο, μόνο επειδή και οι δύο πλευρές έχουν καταβάλλει προσπάθειες για να τις διατηρήσουν.

Πάλεψαν δίπλα- δίπλα. Και θα συνεχίζουν να παλεύουν ο ένας για τον άλλο, επειδή είναι ο μόνος τρόπος για να κάνουν μια σχέση να λειτουργεί. Οι δικαιολογίες είναι ψευδαισθήσεις. Ψευδαισθήσεις για κάτι που ξεκάθαρα δεν είμαστε ικανοί να κάνουμε.

Να θυμάστε: Όταν υπάρχει θέληση, υπάρχει πάντα και τρόπος!

Δυστυχώς, χρειάστηκα αρκετό χρόνο, μέχρι να μάθω ότι χρειάζεται κάποιες φορές να παραιτούμαι από τέτοιες, απέλπιδες προσπάθειες. Οι άνθρωποι πάντα θα δρουν όπως εκείνοι θέλουν και δεν υπάρχει τίποτα να κάνω γι’ αυτό.

Έτσι, κατάφερα να το αποδεχτώ. Έμαθα ότι δεν μπορώ να εμποδίζω τους ανθρώπους από το να συμπεριφέρονται εγωιστικά, αλλά αυτό που μπορώ να κάνω είναι να εξετάζω προσεκτικά σε ποιον αφιερώνω τον πολύτιμο χρόνο και την ενέργειά μου.

Μεγάλωσα και συνειδητοποίησα ότι χρειάζεται να δίνω περισσότερη αξία σε εμένα. Δεν χρειάζομαι δίπλα μου κανέναν που να μη με χρειάζεται.

Κι έτσι, τελείωσα με αυτό το «κυνήγι». Αυτό δε σημαίνει ότι έγινα εγωκεντρικός. Απλά αναμένω οι άλλοι να μου φέρονται με τον τρόπο που τους φέρομαι κι εγώ. Τόσο απλό.

Και αν και δεν είναι εύκολο απλά να φεύγει κανείς και να προχωρά στη ζωή του, αφού έχει επενδύσει τόσα πολλά σε μια σχέση, ξέρω ότι ποτέ δεν θα ικετέψω κανέναν άνθρωπο να μείνει στη ζωή μου, αν εκείνος δεν το θέλει. Και ούτε κι εσείς χρειάζεται να το κάνετε.

Να έχετε στο νου σας ότι αν κάποιος θέλει να είναι μαζί σας, δεν θα υπάρχουν ανεπίλυτα αινίγματα και παιχνίδια που χρειάζεται να παίξετε, για να το καταφέρετε. Κάθε κομμάτι του παζλ θα ταιριάζει απόλυτα, επειδή και οι δύο θα το κάνετε να συμβεί!

Οπότε, κρατήστε την αγάπη και την ενέργειά σας μόνο για τους σωστούς ανθρώπους. Επειδή το αξίζετε να νιώσετε ευτυχισμένοι και το αξίζετε να νιώσετε ότι αγαπιέστε. Οτιδήποτε λιγότερο από αυτό, δεν αξίζει!

Ο καθένας μας κρύβει μέσα του έναν νικητή και έναν χαμένο

Υπάρχει ένας νικητής μέσα μας καθώς και ένας χαμένος, και συχνά ανταγωνίζονται για το ποιος θα επικρατήσει. Ο λόγος για τον οποίο οι περισσότεροι άνθρωποι απλώς «τα βγάζουν πέρα» αντί να πετυχαίνουν πραγματικά στη ζωή τους είναι επειδή αφήνουν τον χαμένο να επικρατήσει.

Και πως καταλαβαίνει κάποιος ότι μιλά ο χαμένος; «Μπα, δεν μπορώ να το κάνω αυτό.» «Μπα, είναι πολύ ριψοκίνδυνο.» Ή, «Και αν αποτύχω;» «Και οι οικονομίες μου τι θα απογίνουν;» «Τι θα πούνε για μένα;»

Ο νικητής δε φοβάται το ρίσκο, ενώ αντίθετα ο χαμένος σκέφτεται μόνο την ασφάλεια και τη σιγουριά. Είναι ειρωνικό! Ο χαμένος φωνάζει και ωρύεται για την ασφάλεια και τη σιγουριά και καταλήγει με μια καριέρα και με μια ζωή που δεν είναι ποτέ πραγματικά ασφαλείς ή σίγουρες.

Που είναι η σιγουριά όταν παντρεύεσαι κάποιον ή κάποια που είναι απλά καλός/η σύζυγος, αλλά δεν είναι ο έρωτας της ζωής σου;

Που είναι η ασφάλεια όταν δίνεις την ψυχή σου για μια εταιρία η οποία πιθανόν να σε απολύσει μέσα στις επόμενες λίγες εβδομάδες; Νομίζεις ότι κάνοντας ασφαλείς επιλογές έχεις το κεφάλι σου ήσυχο;

Μέσα στον καθένα μας υπάρχει ο νικητής και ο χαμένος, ο δραστήριος και ο τεμπέλης, αυτός που πετάγεται σαν σούστα και αυτός που κάθεται στον καναπέ.

Αυτή είναι η μάχη. Ο λόγος που θέλεις να κάνεις ένα βήμα μπροστά, είναι επειδή μέσα σου θέλεις να υποστηρίξεις τον νικητή να διακριθεί και να πάρει τα ηνία.

Ο χαμένος μέσα μας θέλει να μείνουμε καρφωμένοι στον καναπέ, θέλει να προτιμήσουμε την ασφάλεια, γιατί αν το κάνουμε τότε δε θα προκαλέσουμε τον εαυτό μας να κάνει κάτι καινούργιο και διαφορετικό. Γι’ αυτό το λόγο στις επιχειρήσεις πάντοτε θα συναντήσεις νικητές.

Είναι εύκολο να πεις «Δεν μπορώ να το κάνω αυτό» ή «Δε θέλω να δουλεύω υπερβολικά σκληρά ή να παίρνω ρίσκα». Αυτά είναι τα λόγια ενός χαμένου.

Και δε θα πρέπει να νιώθεις άσχημα γι’ αυτό. Όλοι έχουμε έναν χαμένο. Κάθε πρωί, κάνουμε αυτήν την επιλογή : Ποιος ξύπνησε αυτό το πρωί; Ο νικητής ή ο χαμένος; Αυτή είναι η μάχη που δίνουμε.

Κάθε φορά που επιτρέπουμε στους φόβους μας, τις αμφιβολίες μας ή τη χαμηλή αυτοεκτίμηση μας να νικήσει, αναδεικνύεται ο χαμένος και επικρατεί.

Οι περισσότεροι δεν έχουν το θάρρος να συνεχίζουν στα δύσκολα, να χειρίζονται την απογοήτευση και να μην ξεχνούν ούτε στιγμή το όραμα προς το οποίο οδεύουν.

Απλώς δεν έχουν εκπαιδευτεί σε αυτή τη δεξιότητα. Όμως αυτό έχει ζωτική σημασία. Αυτή είναι η σημαντικότερη δεξιότητα που έχει κάποιος ο οποίος διαπρέπει στη ζωή.

Και από τη στιγμή που μιλάμε για δεξιότητα, σημαίνει ότι είναι κάτι που μπορούμε να δουλέψουμε και να εξελίξουμε. Αυτός είναι ο τρόπος σκέψης ενός νικητή.

Τίποτα στον κόσμο δε είναι σίγουρο και οι δυσκολίες θα εμφανίζονται παντού. Για να βγεις νικητής πρέπει να εξοικειωθείς με το αβέβαιο.

Εάν έχεις μάθει να πλατσουρίζεις σε ρηχά νερά και να πηγαίνεις μέχρι εκεί που πατάς, πρόσεχε γιατί τα κύματα μπορεί να σε παρασύρουν στα ανοιχτά χωρίς να το καταλάβεις και χωρίς να σε προειδοποιήσουν για να ετοιμαστείς.

Θα τα καταφέρεις να κολυμπήσεις στα βαθιά αν χρειαστεί; Το ρίσκο κρύβει μέσα του τη σιγουριά της νίκης. Αν κερδίσεις, είσαι νικητής. Ρίσκαρες, αγωνίστηκες και το αξίζεις.

Αν χάσεις, είσαι πάλι νικητής. Αρκεί που δοκίμασες και απέκτησες την εμπειρία και τη γνώση. Ότι δε σε σκοτώνει, σε κάνει πιο δυνατό. Στο ρίσκο δεν υπάρχει χαμένος. Η προσπάθεια είναι πάντα η πιο μεγάλη νίκη.

Κάθε πρωινό που ξυπνάς δεν πρέπει να αφήνεις χώρο στον χαμένο να δράσει. Επιμένεις να σηκωθεί από το κρεβάτι ο νικητής και τότε ξεκινάς τη μέρα σου.

Γέμισε τα κενά σου με τα ιδανικά σου

Μην αφήνεις τα κενά σου να γεμίζουν με μίσος.

Υπάρχει πολύ, συσσωρευμένο γύρω σου, είναι πολλή η πίεση και με κάθε ευκαιρία που του εμφανίζεται, θα βρει μια χαραμάδα από το διάτρητο το σώμα σου για να τρυπώσει.

Θυμήσου το ηφαίστειο που εκρήγνυται… με την πρώτη χαραμάδα, με την πρώτη δίοδο, δεν κρατιέται και ξεχύνει από μέσα του την αχνιστή του λάβα που τόσο γρήγορα, ερμητικά και αβασάνιστα ορμάει σε ότι υπάρχει γύρω του και το καλύπτει…

Καλύπτει όλα τα κενά και γεμίζει το τοπίο…

Κυριαρχεί μια και καλή, αλλάζοντας σύσταση, μορφή και χρώμα σε ότι άφησαν τα γύρω του για αργότερα. Δεν θα είναι ποτέ τα ίδια πια. Βλέπεις δεν μπόρεσαν να προβλέψουν την έκρηξη του.

Τα μικρά τραντάγματα και οι περιστασιακοί βρυχηθμοί δεν τα ενεργοποίησαν. Και έτσι έμειναν εκεί αμέριμνα ήσυχα σιωπηλά, σχεδόν αόρατα.

Σαν να περίμεναν την αλλοτρίωση τους από τον μεγάλο δημιουργό που φτιάχνει από την αρχή το δικό του σκηνικό. Εξαπλώνοντας την τρέλα του για έλεγχο κυριαρχία και ομοιομορφία, χωρίς να αφήνει χώρο για την μοναδικότητα και την ανάδειξη της.

Βλέπεις δεν του αρέσουν τα κενά. Θέλει να τα γεμίζει με τον τρόπο του. Νομίζω πως ούτε στην φύση αρέσουν τα κενά. Γέμισε τα κενά σου με τα ιδανικά συστατικά που έχεις μέσα σου.

Μην παραμένεις αμέριμνος. Ενεργοποίησε την αγάπη, την σοφία και την μοναδικότητα που έχεις μέσα σου και τα κενά θα πάψουν να υφίστανται. Κάνε αυτή τη σκέψη προτού αρχίσουν να μεγαλώνουν και γίνουν ευάλωτα στον ανυπόμονο εισβολέα.

Δεν είναι τυχαίο που έχουμε την τάση να βλέπουμε τις μορφές γύρω μας ολοκληρωμένες. Έχουμε την τάση να συμπληρώνουμε τα κενά των γύρω μας μόνο με μια ματιά.

Γιατί είναι τόσο δύσκολο να συμπληρώνουμε τα δικά μας ώστε να νιώθουμε ολοκληρωμένοι; Ίσως γιατί σε αυτή την περίπτωση τα μάτια… μας είναι άχρηστα.

Ο Σαίξπηρ και η αποτύπωση της Ψυχικής Διαταραχής στο Έργο του

«O Σαίξπηρ δεν ήταν μιας εποχής, αλλά όλων των εποχών!» -Ben Jonson
 
Ο  διάσημος Άγγλος Γουιλιαμ Σαίξπηρ (William Shakespeare) ήταν ένας διακεκεριμένος δραματουργός της Αναγέννησης. Ο Σαίξπηρ ήταν μοναδικός στις ιδέες του όσον αφορά τον ανθρώπινο νου και ψυχισμό (Heaton, 2011). Ο Σαίξπηρ γνώριζε την «βαθιά ψυχολογία» της ανθρωπότητας (Tung, 2007). Ως εκ τούτου, μπορεί να θεωρηθεί ως ένας από τους μεγάλους ψυχολόγους της Αναγέννησης. Ο Σαίξπηρ ήταν ένας από τους μεγαλύτερους δημιουργούς στην γκάμα των ανθρώπινων χαρακτήρων του 16ου αιώνα που παρουσιάζονται (Stompe, Ritter & Friedmann, 2006) στα 37 θεατρικά έργα και ποιήματα του, τα οποία περιέχουν πολλές αναφορές και παρουσιάζουν ενδιαφέρον για όλες σχεδόν τις ιατρικές ειδικότητες (Fogan, 1989). Ο Σαίξπηρ είχε την αποκλειστική ικανότητα να αντιλαμβάνεται τη δυναμική του ανθρώπινου μυαλού και να καταλαβαίνει τις δυσλειτουργίες της ανθρώπινης ψυχής. Δημιούργησε πολλούς χαρακτήρες που εμφανίζονται να πλήττονται από ψυχολογικές και ψυχιατρικές διαταραχές.
 
Ο Σαίξπηρ ήταν πολύ κατανοητός στις περιγραφές των διαφόρων ψυχολογικών και ψυχιατρικών συμπτωμάτων. Η επιρροή του σχετικά με την ψυχοπαθολογία ήταν ανυπολόγιστη. Πολλοί χαρακτήρες του Σαίξπηρ φαίνεται να έχουν ψυχικές διαταραχές, ακόμη και ψυχώσεις.
Το έργο του παρέχει ένα ευρύ φάσμα των ανθρώπινων ψυχικών καταστάσεων συμπεριλαμβανομένης και της ψυχοπαθολογίας.
Υπάρχουν πολλοί σαιξπηρικοί χαρακτήρες που καλύπτούν πολλά κριτήρια για τις ψυχικές διαταραχές που υπάρχουν στο DSM 5 (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών- ένα εγχειρίδιο που δημοσιεύθηκε από την American Psychiatric Association) και το ICD 10 (της Διεθνούς Στατιστικής Ταξινόμησης Νόσων και Συναφών Υγείας προβλήματων που έχει ταξινομηθεί από τον ΠΟΥ).
 
Η ιστορία του Βασιλιά Ληρ είναι σαφής αφήγηση της κατάθλιψης μεγάλης ηλικίας. Η κατάθλιψη είναι το συχνότερο και το πιο αναστρέψιμο πρόβλημα ψυχικής υγείας σε ηλικιωμένους. Η κατάθλιψη συνδέεται με σωματική ασθένεια και αναπηρία, με τα γεγονότα της ζωής, την κοινωνική απομόνωση και τη μοναξιά. Ορισμένοι ειδικοί θεωρούν την κατάθλιψη ως μια μορφή φυσιολογική αντίδραση στην τρίτη ηλικία. Ο Βασιλιάς Ληρ απομονώνεται και τοι αρνητικές σκέψεις του, αποτελούνται από αισθήματα αναξιότητας, απελπισίας, ενοχής, διέγερσης και αναποφασιστικότητας.
 
Εν συνεχεία, ένα άλλο θέμα στο έργο του είναι η ζήλια, ένα πολύπλοκο συναίσθημα που συμμαχεί με την ανασφάλεια, το φόβο και το άγχος. Ο Οθέλλος ήταν ένας ρομαντικός καθώς και εγωιστικός εραστής που δημιούργησε την παραληρητική πεποίθηση ότι η σύζυγός του ήταν άπιστη. Ο Οθέλλος έκανε επανειλημμένες καταγγελίες της απιστίας βασιζόμενος σε ασήμαντα τεκμήρια. Οι παραληρητικές ιδέες και η ζήλια του Οθέλλο είχε ισχυρή συσχέτιση με τη βία που οδήγησε στο θάνατο της συζύγου του. Ο Σαίξπηρ παρουσιάζει χαρακτήρα του Οθέλλο με δραματικό τρόπο και περιγράφει έντονα τις εσωτερικές ψυχικές συγκρούσεις του.
 
Ο ψυχαναλυτής Σίγκμουντ Φρόιντ είδε το έργο του Σαίξπηρ μέσω από τον ψυχαναλυτικό φακό και έκανε ψυχαναλυτική ανάγνωση του έργου του ειδικά τον Μάκβεθ και τον Άμλετ. Η πρώιμη φροϋδική ανάγνωση του Μάκβεθ δίνει έμφαση στην οιδιπόδεια σύγκρουση: τον αγώνα του πατέρα / γιου μεταξύ Μάκβεθ και Ντάνκαν και την πτώση των ηρώων μέσα από μια μοιραία συνείδηση (Favila, 2001). Ο Freud πρότεινε ότι Μάκβεθ και η Λαίδη Μάκβεθ είναι, στην πραγματικότητα, μια ενιαία προσωπικότητα (Chang Gung, 2012). Ο Μάκβεθ έχει προβληθεί ως ένα έργο για το οιδιπόδειο έγκλημα της πατροκτονίας (Krohn, 1986). Ο Φρόιντ το αποκάλεσε «τυφλή μανία καταστροφικότητας» (Freud, 1930). Ο Φρόιντ διευκρινίζει ότι η αποτυχία να παράγουν απογόνους προκαλείται από την εντυπωσιακή μεταμόρφωση του Μάκβεθ μετατρέποντας τον σε σκληρό τύραννο. Ο χαρακτήρας της Λαίδη Μάκβεθ συχνά παρουσιάζεται ως κακός και δαιμονικός (Prins, 2001).
 
Το 1900, ο Freud έγραψε για τον Άμλετ στο βιβλίο του «Η Ερμηνεία των Ονείρων». Ο Φρόιντ αναλύει πλήρως τα αισθήματα ενοχής που προκάλεσε στον Άμλετ η αιμομικτική επιθυμία για τη μητέρα του και την επιθυμία του να εκτοπίσει τον πατέρα του (Chang Gung, 2012). Ο Φρόιντ και πολλοί από τους οπαδούς του να αντιμετωπίζουν τον Άμλετ σαν να ήταν ένα πραγματικό πρόσωπο που αναστέλλεται από το οιδιπόδειο σύμπλεγμα (Bergmann, 2009). Το ψυχαναλυτικό προφίλ που φτιάχνει ο Φρόιντ για το χαρακτήρα του Άμλετ υποδηλώνει ότι είχε μια αφύσικη αγάπη για τη μητέρα του Γερτρούδη, Βασίλισσα της Δανίας. Αυτή η ίδια η ιδέα συμπίπτει με το γεγονός ότι της αδυναμίας του να αγαπήσει την Οφηλία. Η Οφηλία γίνεται παράφρων και πνίγει τον εαυτό της, όταν ο Άμλετ απέρριψε την αγάπη της. Αυτό μοιάζει με μια τυπική μορφή οξείας διαταραχής στρες.
 
Ο Φρόιντ θεωρεί ότι με τον Έμπορο της Βενετίας, την επιλογή μιας γυναίκας (Πόρσια) να έχει να κάνει μεταξύ των τριών μνηστήρων είναι ένα θέμα αντεστραμμένο (όπως στη λογική ενός ονείρου). Ο ίδιος εξετάζει την κατάσταση στην οποία ο Μπισάνιο είναι αναγκασμένος να επιλέξει ανάμεσα σε τρεις κασετίνες για να κερδίσει την Πόρσια, και, σαν να αναλύει ένα όνειρο, συσχετίζει τις κασετίνες με τα «σύμβολα του τι είναι απαραίτητο σε μια γυναίκα, και ως εκ τούτου, τι χρειάζεται μια γυναίκα για τον εαυτό της» (Sigmund Freud- Το θέμα των Τριών Κοσμημάτων, 1913). Ο Φρόιντ αντιλαμβάνεται αυτό το μοτίβο της «επιλογής ενός ανθρώπου μεταξύ τριών θεμάτων» σαν ενδεικτικό κάποιου οικουμενικού ανθρωπίνου θέματος, θα πρέπει να είναι μια αρχετυπική αναπαράσταση από κάτι που βρίσκεται βαθιά μέσα στην ανθρώπινη ψυχή  (Chang Gung, 1912).
 
O Ουίλιαμ Σαίξπηρ είναι ο πιο γνωστός συγγραφέας στην ιστορία. Ο Σαίξπηρ ήταν μια αληθινή ιδιοφυία που έκανε μια αξιόλογη ανάλυση της ανθρώπινης ψυχής. Οι παρατηρήσεις του ήταν μοναδικές. Παρουσίασε και έπλασε στους λογοτεχνικούς του χαρακτήρες με τόσο φυσικό τρόπο που να εκφράζουν εσωτερικές ψυχικές συγκρούσεις αλλά και τη συμπεριφορά τους δίνοντας μια αισθητική μορφή υψηλής ποιότητας. Ίσως ο Σαίξπηρ πληροί τις προϋποθέσεις για να κερδίσει τον τίτλο του Μεσαιωνικού Ψυχαναλυτή.

Η Κόλαση άδεια, οι δαίμονες όλοι είναι εδώ

Προφανώς οι δαίμονες για τους οποίους μιλάει ο Σαίξπηρ παίζουν και διασκεδάζουν απίστευτα στα πεδία του έρωτα.

Γιατί αν η μοναξιά μπορεί να είναι πικρή και βαρετή, η συνεύρεση με ένα άλλο άτομο, που έχει παρελθόν, τραύματα και όνειρα διαφορετικά από τα δικά μας, σημαίνει πάντα κι έναν πολύ μεγάλο άθλο για το συνταίριασμα, κατά τον οποίο δεν είναι δύσκολο να ξεπηδήσουν σπίθες.

Περιέργως, πολλοί άνθρωποι βεβαιώνουν ότι τις στιγμές της μεγαλύτερης μοναξιάς τις έχουν ζήσει όντας ερωτευμένοι, όταν η φαντασία πυροδοτείται και τα συναισθήματα μεγαλοποιούνται.

Οι παρακάτω στίχοι του Τζιάκομο Λεοπάρντι, του κυριότερου ποιητή του ιταλικού ρομαντισμού, μας λένε ότι αυτού του είδους οι δαίμονες μπορούν να προσφέρουν μια ευαίσθητη ηδονή:

Τα μυστικά της ανθρώπινης καρδιάς
κάποιες φορές είναι τόσο βαθιά
που δε γίνεται να διαπεραστούν εύκολα`
γι’ αυτό τον λόγο,
οι καλύτερες στιγμές ενός έρωτα
είναι εκείνες όπου σε πιάνει
μια γαλήνια και γλυκιά μελαγχολία
όταν κλαις
και δεν ξέρεις γιατί
όταν παραιτείσαι ήρεμα
μπροστά σε μια ατυχία χωρίς να ξέρεις ποια ειν’
αυτή
όταν ευχαριστιέσαι μ’ ένα τίποτα
και χαμογελάς με κάτι ακόμα πιο λίγο…

Προς τον διορθωτήν των ελευθέρων πόλεων Επικούρειον όντα

Σημείωση: Το κείμενο αυτό (προς τον επιθεωρητή των ελευθέρων πόλεων, που ήταν Επικούρειος) είναι κριτική της Επικούρειας θεωρίας, η οποία κατηγορείται ότι τοποθετεί το καλό του ανθρώπου στις σαρκικές ηδονές. Ο Επίκτητος υποστηρίζει ότι υπερέχουσες κατά την αξία είναι οι ηδονές της ψυχής.

Όταν ο επιθεωρητής πήγε σ’ αυτόν (ήταν Επικούρειος), ο Επίκτητος του είπε: Είναι σωστό εμείς, οι άσχετοι, να ρωτάμε εσάς, τους φιλοσόφους,- όπως αυτοί που μπαίνουν σε ξένη πόλη ρωτάνε τους πολίτες και όσους την ξέρουν- τι είναι το καλύτερο στον κόσμο ώστε, αφού μάθουμε ποιο είναι, να το αναζητήσουμε κι εμείς- όπως οι άλλοι αναζητούν τα αξιοθέατα της πόλης- και να το δούμε. Κανείς σχεδόν δεν αντιλέγει ότι τρία πράγματα αφορούν τον άνθρωπο, η ψυχή, το σώμα και τα εξωτερικά πράγματα- δικό σας έργο, λοιπόν, είναι ν’ απαντήσετε ποιο είναι το καλύτερο. Τι θα πούμε στους ανθρώπους; Η σάρκα; Γι’ αυτήν έπλευσε ο Μάξιμος μέχρι την Κασσιόπη, χειμωνιάτικα, με τον γιο του στο πηδάλιο; Για την ηδονή της σάρκας;

Εκείνος αρνήθηκε και είπε: Κάθε άλλο.

Οπότε ο Επίκτητος συνέχισε: Δεν πρέπει ν’ αναζητούμε το καλύτερο; – Πάνω απ’ όλα αυτό πρέπει. -Τι καλύτερο, λοιπόν, έχουμε από τη σάρκα;
– Την ψυχή, είπε.
-Και ποια είναι καλύτερα; Τα αγαθά της ψυχής εξαρτώνται από την ελεύθερη βούλησή μας ή όχι;
-Εξαρτώνται.
– Άρα, η ηδονή της ψυχής εξαρτάται από την ελεύθερη βούλησή μας;
-Το παραδέχτηκε.
-Και η ηδονή αυτή πώς δημιουργείται; Αφ’ εαυτού της; Αυτό είναι αδιανόητο, προηγούμενη αυτής πρέπει να υπάρχει η ουσία του καλού που, άμα την έχουμε, θα νιώσουμε την ηδονή στην ψυχή μας.
-Το παραδέχτηκε κι αυτό.
-Σε τι, λοιπόν, θα νιώσουμε αυτή την ψυχική ηδονή; Αν, δηλαδή, είναι στα ψυχικά αγαθά, θα έχει βρεθεί η ουσία του καλού, αφού δεν μπορεί άλλο να είναι το καλό και άλλο εκείνο για το οποίο χαιρόμαστε- κι ακόμα, αν το πρότερο δεν είναι αγαθό, δεν μπορεί να είναι αγαθό το ύστερο. Για να είναι εύλογο το επιγενόμενο, πρέπει να είναι αγαθό το προηγούμενο. Αλλά δεν θα μιλήσετε έτσι, αν έχετε μυαλό, διότι θα πείτε ότι αυτά είναι ανακόλουθα προς τον Επίκουρο και τις άλλες σας θεωρίες. Δεν σας μένει παρά να πείτε ότι στις σωματικές ηδονές βρίσκεται η ηδονή της ψυχής- αυτές, συνεπώς, γίνονται το προηγούμενο και η ουσία του καλού.

Γι’ αυτό ο Μάξιμος ενήργησε ανόητα, αν ταξίδεψε για κάτι άλλο εκτός από τη σάρκα, δηλαδή για ό,τι το καλύτερο. Ανόητα επίσης ενεργεί όποιος αποφεύγει να πάρει τα αγαθά του άλλου, ενώ είναι δικαστής και μπορεί να τα πάρει. Αλλά, αν θέλεις, ας φροντίσουμε μόνο να γίνει η κλοπή κρυφά, σίγουρα και χωρίς να το μάθει κανείς. Κατά τον Επίκουρο, δηλαδή, το κακό δεν είναι να κλέψεις αλλά να σε πιάσουν, και μόνο επειδή “δεν υπάρχει βεβαιότητα ότι θα περάσεις απαρατήρητος” λέει: “Μην κλέβετε”. Αλλά εγώ σου λέω ότι, αν γίνει καλά και κρυφά, δεν θα μας κυνηγήσουν- εξάλλου, “έχουμε στη Ρώμη ισχυρούς φίλους και φίλες”, ενώ “οι Έλληνες είναι άπραγοι. Κανείς τους δεν θα τολμήσει ν’ ανέβει στη Ρώμη γι’ αυτό”. Γιατί ν’ απαρνηθείς το δικό σου καλό; Είναι ανόητο, είναι ηλίθιο. Ακόμα κι αν μου πεις ότι θα το απαρνηθείς, δε θα σε πιστέψω. Όπως, άλλωστε, είναι αδύνατο να συγκατατεθούμε σε κάτι που φαίνεται ψεύτικο και ν’ αρνηθούμε κάτι αληθινό, το ίδιο αδύνατον είναι ν’ απαρνηθούμε κάτι που φαίνεται καλό. Όμως ο πλούτος είναι αγαθό και όντως θα μπορούσα να πω, αυτό που δίνει τις περισσότερες ηδονές. Γιατί δεν κυνηγάς τον πλούτο; Γιατί δεν πάμε να διαφθείρουμε τη γυναίκα του γείτονα, αν μπορούμε να το κάνουμε χωρίς να μας καταλάβουν, κι αν ο άντρας της πει καμιά ανοησία, γιατί δεν του σπάμε και τον λαιμό; Και τούτα, αν θέλεις να είσαι όπως πρέπει φιλόσοφος, τέλειος, πιστός στις αρχές σου- ειδεμή, δεν θα διαφέρεις σε τίποτε από μας, τους λεγόμενους Στωικούς- εμείς, δηλαδή, άλλα λέμε κι άλλα κάνουμε. Λέμε τα ωραία και κάνουμε τα άσχημα- η δική σου διαστροφή θα είναι αντίθετη- θα διακηρύσσεις τα άσχημα και θα κάνεις τα ωραία.

Στον Θεό σου! Φαντάζεσαι πόλη Επικούρειων; “Εγώ δεν παντρεύομαι”. “Ούτε εγώ- δεν πρέπει να παντρευόμαστε”. Ούτε να κάνουμε παιδιά, ούτε ν’ ασκούμε πολιτικά καθήκοντα. Και, τότε τι γίνεται; Από πού θα βρίσκονται οι πολίτες; Ποιος θα τους εκπαιδεύει; Ποιος θα είναι ο εφήβαρχος; Ποιος ο γυμνασίαρχος; Και τι παιδεία θα έχουν; Των Λακεδαιμονίων ή των Αθηναίων; Πάρε μου ένα νεαρό και ανάθρεψέ τον με τις δικές σου αρχές. Οι αρχές σου είναι κακές, ανατρέπουν πολιτεύματα, διαλύουν οικογένειες, δεν κάνουν ούτε για γυναίκες. Ασ’ τα αυτά, άνθρωπέ μου. Ζεις σε ηγέτιδα πόλη- πρέπει να πάρεις αξίωμα, να κρίνεις δίκαια, να μη φθονείς ξένα αγαθά, να μη θεωρείς άλλη γυναίκα ωραιότερη από τη δική σου, κανένα αγόρι όμορφο, ούτε αργυρό ή χρυσό αγγείο όμορφο. Αναζήτησε αρχές σύμφωνες με τα παραπάνω και, ξεκινώντας από αυτές, εύκολα θ’ αρνείσαι πράγματα που μπορούν να μας συναρπάσουν και να μας νικήσουν. Αν, αντίθετα, πέρα από την ευλογοφάνειά τους, έχουμε και φιλοσοφική θεωρία σαν τη δική σας, που μας σπρώχνει σ’ αυτά και μας βάζει να τα εκτιμούμε τι θα γίνει; Στο αγγείο τι είναι καλύτερο, το ασήμι ή η τέχνη; Η ουσία του χεριού είναι η σάρκα, αλλά τα έργα του χεριού προηγούνται. Άρα και τα καθήκοντα είναι τριών ειδών- τα πρώτα αφορούν το είναι, τα δεύτερα το είναι συγκεκριμένου είδους και τα τρίτα αφορούν τα προηγούμενα πράγματα καθαυτά. Το ίδιο και στον άνθρωπο, δεν πρέπει να εκτιμούμε την ύλη, το σαρκίο, αλλά τα προηγούμενα πράγματα. Ποια είναι αυτά; Να εκτελούμε τα χρέη μας ως πολίτες, να παντρευόμαστε, να κάνουμε παιδιά, να σεβόμαστε τον Θεό, να φροντίζουμε τους γονείς μας, να έχουμε επιθυμίες, αποστροφές, κλίσεις και αντιθέσεις, όπως ταιριάζει στο καθένα από αυτά και σύμφωνα με τη φύση μας. Τι σημαίνει σύμφωνα με τη φύση μας; Ως ελεύθεροι, ευγενείς,
συγκρατημένοι. Ποιο άλλο ζώο, άλλωστε, κοκκινίζει, ποιο ζώο έχει την παράσταση της ντροπής; Πρέπει να υποτάξεις την ηδονή σε τούτα ως βοηθό, ως υπηρέτρια, για να παρακινεί την προθυμία σου και να σε κρατάει στα κατά φύση έργα.

-Εγώ, όμως, είμαι πλούσιος και δεν χρειάζομαι τίποτα.
Τότε, γιατί προσποιείσαι ότι είσαι φιλόσοφος; Σου αρκούν τα χρυσά και αργυρά αγγεία, τι ανάγκη έχεις τι θεωρίες;
– Αλλά είμαι και κριτής στους Έλληνες.
– Ξέρεις να κρίνεις; Ποιος σ’ έμαθε να κρίνεις;
-Ο Καίσαρας μού έγραψε συστατικές επιστολές.
-Να σου γράψει κι άλλες, να κρίνεις και για τα μουσικά, και τι θα κερδίσεις; Εξάλλου, πώς έγινες κριτής; Ποιανού χέρι φίλησες; Του Συμφόρου ή του Νουμηνίου; Σε ποιανού τον προθάλαμο κοιμήθηκες; Σε ποιον έστειλες δώρα; Μα δεν καταλαβαίνεις πως είσαι τόσο άξιος κριτής όσο και ο Νουμήνιος;
– Αλλά μπορώ να βάλω φυλακή όποιον θέλω.
– Όπως και μια πέτρα.
-Μπορώ και να ξυλοκοπήσω όποιον θέλω.
– Όπως κι ένα γαϊδούρι. Έτσι, όμως, δεν κυβερνάς ανθρώπους. Κυβέρνησέ μας ως λογικούς ανθρώπους δείχνοντάς μας τι είναι συμφέρον, και θ’ ακολουθήσουμε. Δείξε μας τι είναι ασύμφορο, και θ’ απομακρυνθούμε. Κάνε μας ζηλωτές σου, όπως ο Σωκράτης έκανε άλλους ζηλωτές του εαυτού του. Εκείνος, πραγματικά, κυβερνούσε τους ανθρώπους ως ανθρώπους, διότι τους ανάγκαζε να του υποβάλλουν τις επιθυμίες τους, τις αποστροφές τους, τις επιλογές τους και τις αρνήσεις τους.
“Κάνε αυτό, μην κάνεις αυτό- αλλιώς, θα σε βάλω φυλακή”. Δεν είναι έτσι που κυβερνάνε λογικούς ανθρώπους. Αλλά, “όπως διέταξε ο Δίας, κάνε αυτό- αν δεν το κάνεις, θα πάθεις βλάβη, θα ζημιωθείς”. Ποια βλάβη; Καμιά άλλη, παρά μόνο ότι δεν έκανες το καθήκον σου- θα χάσεις την πίστη, τη συγκράτηση, την κοσμιότητα. Μη ζητάς ζημιές άλλες, μεγαλύτερες από τούτες.

ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ

ΟΞΥΡΥΓΧΕΙΟΙ ΠΑΠΥΡΟΙ

Σχετική εικόναΟ Μενένιος Άπιος υπήρξε Ρωμαίος συγκλητικός και για κάποια χρονική περίοδο φαίνεται να έχει διοικήσει ελληνικές πόλεις. Στο κείμενο που ακολουθεί, δίνονται αποσπάσματα της αλληλογραφίας που είχε με τον Ατίλιο Νάβιο, έναν νεαρό Ρωμαίο ανθύπατο, όπου τον συμβουλεύει για την φύση και τον χαρακτήρα των Ελλήνων, προσπαθώντας να κάνει το έργο του πιο εύκολο.

Οι επιστολές βρέθηκαν σε μορφή παπύρων στην Οξύρρυγχο, το σημερινό Μπενεζά, πλάι σε μια αναποδογυρισμένη σαρκοφάγο. Μόνο αποσπάσματα αυτών των επιστολών περισώζονται και συχνά λείπει η αρχή ή το τέλος τους.

"Ποτέ ο άρχων δεν πρέπει να περιφρονεί τον αρχόμενο, όσο άξιος και αν είναι αυτός, και όσο ανάξιοι οι αρχόμενοι. Πρέπει να σκύβει, να μελετά και να γνωρίζει το λαό του. Προ παντός όταν έχει να κάνει με τους δυσκολονόητους Έλληνες. Για αυτό μη με βαρεθείς, που θέλω να σου τους δείξω από πολλές πλευρές και που τις πολλές τούτες πλευρές πάω να τις αναγάγω σε μια πρώτη ρίζα. Όσο περνούν οι αιώνες τόσο κι εμείς και οι λαοί που κυβερνούμε γινόμαστε περισσότερο ατομιστές, ως που μια μέρα να μαραθούμε όλοι μαζί μέσα στη μόνωση των μικρών εαυτών μας. Νομίζω πως οι Έλληνες απάνω στους οποίους εσύ τώρα άρχεις είναι πρωτοπόροι σε αυτόν το θανάσιμο κατήφορο.

Δε σου έκανε κιόλας εντύπωση, καλέ μου Νάβιε, η αδιαφορία του Έλληνα για το συμπολίτη του! Όχι πως δε θα του δανείσει μια χύτρα για να μαγειρέψει, όχι πως αν τύχει μια αρρώστια δε θα τον γιατροπορέψει, όχι πως δεν του αρέσει να ανακατεύεται στις δουλειές του γείτονα, για να του δείξει μάλιστα την αξιοσύνη του και την υπεροχή του σε τέτοιες περιπτώσεις βοηθάει ο Έλληνας περισσότερο από κάθε άλλον. Βοηθάει πρόθυμα και τον που χάρις στους μεγάλους στωικούς, πάντα τον κατέχει, μιας πανανθρώπινης κοινωνίας. Του αρέσει να δίνει στον ασθενέστερο, στον αβοήθητο, είναι και αυτό ένας τρόπος υπεροχής.

Λέγοντας πως ο Έλληνας αδιαφορεί για τον πλησίον του, κάτι άλλο θέλω να πω. Αλλά μου πέφτει δύσκολο να στο εξηγήσω. Θα αρχίσω με παραδείγματα, που αν προσέξεις, ανάλογα θα δεις και εσύ ο ίδιος πολλά με τα μάτια σου.

Ακόμη υπάρχουνε ποιητές πολλοί και τεχνίτες στις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας. Πλησίασέ τους, καθώς είναι χρέος σου, και πες μου αν άκουσες κανέναν από αυτούς ποτέ να επαινεί τον ομότεχνό του. Δε χάνει τον καιρό του σε επαίνους των άλλων ο Έλληνας. Δε χαίρεται τον έπαινο. Χαίρεται όμως τον ψόγο και για αυτόν βρίσκει πάντα καιρό. Για την κατανόηση, την αληθινή, αυτή που βγαίνει από τη συμπάθεια για αυτό που κατανοείς, δε θέλει τίποτε να θυσιάσει. Το κίνητρο της δικαιοσύνης δεν τον κινεί για να επαινέσει ό,τι αξίζει τον έπαινο. Όχι που δεν θα ήθελε να είναι δίκαιος, αλλά δεν αντιλαμβάνεται καν την αδικία που κάνει στον άλλο. Αλλού κοιτάζει θαυμάζει ό,τι είναι ο δικός του κόσμος κάθε άλλον τον υποτιμά. Όταν ένας πολίτης άξιος δεν αναγνωρίζεται κατά την αξία του, λέει ο Έλληνας, αφού δεν αναγνωρίζομαι εγώ ο αξιότερός του, τι πειράζει αν αυτός δεν αναγνωρίζεται; Ο εγωκεντρισμός αφαιρεί από τον Έλληνα την δυνατότητα να είναι δίκαιος.

Και αυτό εννοούσα λέγοντας πως ο Έλληνας αδιαφορεί για τον πλησίον του, το πάθος του εγωισμού τον εμποδίζει να ασχολείται με τον άλλο, να συνεργάζεται μαζί του. Και φυσικά από την έλλειψη τούτη της αλληλεγγύης ματαιώνονται στις ελληνικές κοινωνίες οι κοινές προσπάθειες. Η δράση του Έλληνα κατακερματίζεται σε ατομικές ενέργειες, που συχνά αλληλοεξουδετερώνονται και συγκρούονται.

Κάποτε και τους νεκρούς ακόμα, όπου θα 'λεγε κανείς πως φθόνος δε χωρεί, τους αφήνουν ατίμητους οι Έλληνες, γιατί δε βρίσκουν μέσα τους τη διάθεση να θυσιάσουν κάτι από το νου και την καρδιά τους για ένα τέτοιο έργο δικαιοσύνης. Μόνο ο ηδονισμός του μίσους μπορεί να τους κάνει τυμβωρύχους.

Το εγώ – το τρομερό αυτό εγώ – το πάντα γυρισμένο προς τον εαυτό του, για να υψωθεί, ταπεινώνει και τους νεκρούς και εκδικείται ακόμη και για την περασμένη τους δόξα. Μόνο όταν δημιουργηθούν συμφέροντα που συμβαίνει να είναι κοινά σε πολλά άτομα μαζί, βλέπεις τη συναδέλφωση και την αλληλεγγύη πολύ σπάνια για την προάσπιση κοινών ιδανικών. Κοινά ιδανικά σχεδόν δεν υπάρχουν. Στον κάθε Έλληνα τα ιδανικά είναι ατομικά. Για αυτό οι πολιτικές τους φατρίες, είναι φατρίες συμφερόντων και το ιδανικό του κάθε ηγέτη, είναι ο εαυτός του.

Νάβιε, ο Κάτωνας από καιρό έχει πεθάνει και πέθανε μαζί του η παλιά μας δημοκρατία. Τώρα βαδίζουμε κι εμείς το δρόμο των Ελλήνων ως που και οι δικοί μας εγωισμοί, κάθε μέρα ωμότεροι και βιαιότερη, να σκεπάσουν με την πλημμυρίδα τους τη Σύγκλητο και την αγορά και ολόκληρη την αθάνατη πόλη."

Στην επόμενη επιστολή του λέει:

"Μήπως όμως υπερβάλλω, καλέ μου φίλε; Μήπως βλέπω το θαυμαστό γένος των Ελλήνων με τα μάτια της γεροντικής κακίας; Μα είναι χρόνια τώρα που με το λυχνάρι και με του ήλιου το φως διαβάζω Αριστοφάνη, Δημοσθένη, Ευριπίδη, Θεόφραστο, Επίκουρο, Ζήνωνα, Χρύσιππο και όλο και βεβαιώνομαι περισσότερο πως δεν είμαι μόνος στον τρόπο που τους κρίνω. Όχι φίλε μου, δε βλέπω πως είμαι άδικος όταν λέγω πως πρόθεσή τους συνήθως δεν είναι να ξεπεράσουν σε αξιότητα ή και σε καλή φήμη τον αντίπαλό τους, αλλά να τον κατεβάσουν στα μάτια του κόσμου κάτω από τη δική τους θέση, όποια και αν είναι. Την αρχαία «ύβριν» των (η λέξη στο πρωτότυπο είναι γραμμένη με ελληνικά στοιχεία) την κατεβάσανε στο χαμηλότερο επίπεδο! Κάποτε με τούτη την ισοπέδωση προς τα κάτω νομίζουν πως επαναφέρουν το πολίτευμά τους στην ορθή του βάση. Μάταια ξεχώρισε ο μεγάλος Σταγιρίτης τη «δημοκρατία» (την παρεμβατική δημοκρατία, δηλ. την οχλοκρατία) από την «πολιτεία» (την ορθή δημοκρατία).

Η θέλησή τους για ισότητα, άμα την αναλύσεις, θα δεις ότι δεν απορρέει από την αγάπη της δικαιοσύνης, αλλά από το φθόνο της υπέρτερης αξίας. «Μια που εγώ, λέει ο Έλληνας, δεν είμαι άξιος να ανεβώ υψηλότερα από εσένα, τουλάχιστον και εσύ να μην ανεβείς από εμένα ψηλότερα. Συμβιβάζομαι με την ισότητα».

Συμβιβάζεται με την ισότητα ο Έλληνας, γιατί τι άλλο είναι παρά συμβιβασμός να πιστεύεις ανομολόγητα πως αξίζεις την πρώτη θέση και να δέχεσαι μια ίση με των άλλων. Μέσα του λοιπόν δεν αδικεί τόσο ο Έλληνας, όσο πλανάται. Γεννήθηκε με την ψευδαίσθηση της υπεροχής.

Και ύστερα θα συναντήσεις και μεταξύ των Ελλήνων την άλλην την ψευδαίσθηση που τους κάνει να υπερτιμούν τη μια αρετή που έχουν και να υποτιμούν τις άλλες που τους λείπουν. Είδα δειλούς που φαντάζονταν πως μπορούν να διαπεράσουν όλους μονάχα με την εξυπνάδα τους και ανδρείους που πίστευαν πως φτάνει για να ξεπεράσουν όλους η ανδρεία τους. Είδα έξυπνους που δε φαντάζονταν πως δε χρειάζεται για να γίνουν πρώτοι, ούτε επιστήμη, ούτε αρετή. Είδα κάτι σοφούς που θέλουν να σταθούν απάνω και από τους έξυπνους και από τους ανδρείους με μόνη την επιστήμη και τη σοφία! Πόσο αλήθεια άμαθοι της ζωής μπορεί να είναι αυτοί οι αφεντάδες της γνώσης ! Τι κακό μας έκανε αυτός ο Πλάτωνας !

Πόσους δασκάλους πήρε στο λαιμό του που νομίσανε πως είναι «άνδρες βασιλείς»! (με ελληνικά στοιχεία στο πρωτότυπο). Μα είδα τέλος, αγαπητέ μου Νάβιε, και κάτι ενάρετους, που δεν το χώνευαν να μην είναι πρώτοι στην πολιτεία, αφού ήταν πρώτοι στην αρετή. Και βέβαια δε στασίαζαν όπως οι βάναυσοι και οι κακοί, αλλά ή αποσύρονταν σιωπηλοί και απογοητευμένοι στους αγρούς τους, αφήνοντας το δήμο στα χέρια των δημαγωγών και των συκοφαντών, ή δηλητηρίαζαν την ίδια τους την αρετή και τους ωραίους της λόγους με την πίκρα της αποτυχίας τους, ωσάν οι ηγεσίες των πολιτειών να μην ήταν μοιραία υποταγμένες στις ιδιοτροπίες της τύχης, και του χρόνου και σε λογής άλλους συνδυασμούς δυνάμεων που συνεχώς τις απομακρύνουν από την ιδεατή τους μορφή και τις παραδίδουν στα χέρια των ανάξιων ή τω μέτριων. Τέτοια είναι τα πάθη και οι αδυναμίες που φθείρουν τους ηγέτες των ελληνικών πόλεων."

Σε κάποια από τις επιστολές που ανταλλάχθηκαν, φαίνεται πως ο Νάβιος έδειξε κάποια δυσαρέσκεια από τους χαρακτηρισμούς που αποδιδει ο Μενένιος στους Έλληνες. Έτσι, στην παρακάτω επιστολή αποφασίζει να εξηγήσει πως κάποια από τα πάθη των Ελλήνων τους ωφέλησαν.

"Δε σου κρύβω πως με πείραξε ο λόγος σου, πως δείχνομαι τάχα κακός και άδικος με τους Έλληνες. Ας αρχίσω λοιπόν σήμερα το γράμμα μου με έναν έπαινο γι ́ αυτούς, για να ξεπλύνω έτσι κάπως τη μομφή σου. Ο εγωισμός δεν κάνει τους Έλληνες μόνο κακούς πολίτες στην αγορά, τους κάνει και καλούς στρατιώτες στον πόλεμο. Έχουν αιώνων τρόπαια που μέσα στη μνήμη τους γίνονται σα νόμοι άγραφοι και επιβάλλουν την περιφρόνηση της κακουχίας και του κινδύνου. Μη συγχέεις τη διάλυση της στρατιωτικής δύναμης που έχει αφορμή τις εμφύλιες έριδες, με την ατομική γενναιότητα καθώς και την πολεμική δεξιοτεχνία των Ελλήνων.

Μα και δεν είναι μόνο στον πόλεμο ο Έλληνας γενναίος και άξιος μαχητής, αλλά και στην ειρήνη. Ακριβώς γιατί η γενναιότητά του δεν είναι συλλογική, σαν των περισσότερων λαών αλλά ατομική για αυτό δε φοβάται, και εκεί που βρίσκεται μόνος του, να ριψοκινδυνεύει, στην ξενιτιά, στο παράτολμο ταξίδι, στην εξερεύνηση του αγνώστου. Για αυτό και τόλμησε τέτοια που εμείς δε θα τολμούσαμε ποτέ και θεμελίωσε για αιώνες αποικίες έξω από τις στήλες του Ηρακλέους και πέρα, μέσα στα χιόνια της Σκυθίας και στον καιρό μας ακόμη Έλληνες δεν είναι εκείνοι που τόλμησαν να διασχίσουν άγνωστες θάλασσες για να φτάσουν στη χώρα των Ινδών και στις έμπυρες χώρες πιο κάτω από τη γη των Αιθιόπων; Αναρωτιέσαι κάποτε γιατί τα τολμάει αυτά τα παράτολμα ο Έλληνας; Επειδή είναι γενναίος ο Έλληνας, είναι και παίκτης. Παίζει την περιουσία του, τη ζωή του και κάποτε και την τιμή του. Γεννήθηκε για να σκέφτεται μόνος, για να δρα μόνος, για να μάχεται μόνος και για αυτό δε φοβάται τη μοναξιά.

Εμείς αντίθετα είμαστε από τα χρόνια τα παλιά μια υπέροχα οργανωμένη αγέλη. Σκεπτόμαστε μαζί, δρούμε μαζί, μαχόμαστε μαζί και μοιραζόμαστε μαζί την τιμή, τα λάφυρα και τη δόξα. Οι Έλληνες δε δέχονται, όσο αφήνεται η φύση τους ελεύθερη, να μοιραστούν τίποτε με κανένα. Το εθνικό τους τραγούδι αρχίζει με έναν καυγά, γιατί θελήσανε να κάνουν μοιρασιά ανάμεσα σε άντρες που μοιρασιά δε δέχονται.

Και μια που πήρα το δρόμο των επαίνων, άκουσε και τούτον, που δεν είναι και ο μικρότερος. Οι αυστηρές κρίσεις που τώρα βδομάδες σου γράφω, θαρρείς πως είναι μόνο δικές μου; Τις πιο πολλές τις διδάχτηκα από Έλληνα, από τον Επίκτητο. Νέος τον άκουσα να εξηγεί το μέγα δράμα του γένους του. Ήσυχα, καθαρά, με την ακριβολογία και τη χάρη που σφράγιζε το λόγο του, μας ετοίμαζε για ένα κόσμο που είχε πια περάσει, για μια Ατλαντίδα που είχε κατακαλύψει ο Ωκεανός.

Κάποτε κάνοντας την απολογία της πατρίδας του, μας έλεγε :

«Δεν είναι τόσο δίκαια τα ανθρώπινα, ώστε μόνο αμαρτήματα να είναι οι αιτίες των τιμωριών. Η Τύχη, η τυφλή θεά, η τελευταία στην οποία θα πάψω να πιστεύω, πρόδωσε συχνά τους Έλληνες στο δρόμο τους. Αλλά και αυτοί, πρόσθετε, τη συντρέξανε με το δικό τους τρόπο».

Μη νομίσεις όμως πως μόνο ένας Επίκτητος κατέχει την αρετή του «γνώθι σαυτόν».(Στο πρωτότυπο γραμμένο ελληνικά). Σε κάθε κόχη απάγκια της αγοράς κάθε πόλης, σε κάθε πλάτανο από κάτω της ευλογημένης ελληνικής γης, θα βρεις και ένα Έλληνα, αδυσώπητο κριτή του εαυτού του. Και εύκολα θα σου ξανοιχτεί και ας είσαι ξένος. Αρκεί εσύ να μην αρχίσεις να κακολογείς τίποτε το ελληνικό, γιατί τότε μέσα του ξυπνάει μια άλλη αρετή, η περηφάνια. Ναι, ναι, σε βλέπω να γελάς, Ατίλιε Νάβιε, αυτούς τους ταπεινούς κόλακες που σέρνονται στους προθαλάμους μας, γελάς που τους ονομάζω περήφανους. Και όμως θα αστοχήσεις στο έργο σου αν αγνοήσεις αυτή την αλήθεια. Πρόσεξε την υπεροψία και τη φιλοτιμία των Ελλήνων. Μην πλανάσαι! Έχουν την ευαισθησία των ξεπεσμένων ευγενών. Είναι γκρεμισμένοι κοσμοκράτορες, ποτέ όμως τόσο χαμηλά πεσμένοι, ώστε να ξεχάσουν τι ήτανε.

Η πολυσύνθετη ψυχή τους χωράει λογής αντιφάσεις και έρχονται ώρες που για πολλούς είναι δίκαιος ο ειρωνικός λόγος του Ιουβενάλιου Graeculus esuriens, ia eneluni jusseris, ibit («Το λιμασμένο γραικύλο κι αν στον ουρανό τον προστάξεις (να πάει), θα πάει»). Άλλοι όμως είναι τούτοι οι γραικύλοι και άλλοι οι Έλληνες. Και το πιο περίεργο: οι ίδιοι τούτοι σε άλλες ώρες είναι γραικύλοι και σε άλλες Έλληνες (ο συγγραφέας παίζει εδώ με τις λέξεις graeculus και graeci). Στη μετάφραση φυσικά το λογοπαίγνιο χάνεται).

Δεν πρέπει ποτέ να δώσεις στον Έλληνα την εντύπωση ότι του αφαίρεσες την ελευθερία του. Άφησέ τον, όσο μπορείς, να ταράζεται, να θορυβεί και να ικανοποιεί την πολιτική του μανία, μέσα στη σφαίρα που δεν κινδυνεύουν τα συμφέροντα της αυτοκρατορίας. Εσύ πρέπει να έχεις την τέχνη να επεμβαίνεις μόνο την τελευταία στιγμή, όταν δεν μπορείς να βάλεις τους Έλληνες τους ίδιους να αποτρέψουν το δυσάρεστο. Πάντοτε βρίσκονται οι διαφωνούντες μεταξύ των Ελλήνων, που θα είναι πρόθυμοι να σε βοηθήσουν είτε θεληματικά, είτε, συνηθέστερα, αθέλητά τους.

Υποβοηθώντας το τυφλό παιχνίδι των φατριών από το παρασκήνιο, χωρίς να προσβάλεις την υπερηφάνεια τους, μπορείς να οδηγήσεις τις ελληνικές πόλεις προς το καλό πολύ ευκολότερα παρά με τις σοφότερες διαταγές που θα εξέδιδες, αν ήσουν ανθύπατος στην Ισπανία ή στην Ιλλυρία.
Valde aveo seire quid agas. Data Nonis Junis ex Tuseulo."

Πώς «τσαλακώνεται» ο χωροχρόνος

H Φυσική πλησιάζει ακόμα περισσότερο την Μαγεία μετά την ανακάλυψη των βαρυτικών κυμάτων που στην ουσίες πρόκειται για το «τσαλάκωμα» του χωροχρόνου.

Πριν από δύο εβδομάδες, το Νόμπελ Φυσικής απονεμήθηκε στους τρεις κορυφαίους επιστήμονες της ερευνητικής ομάδας 1.000 και πλέον μελών, η οποία ανίχνευσε για πρώτη φορά τα βαρυτικά κύματα, αυτές τις μικροσκοπικές «ρυτιδώσεις» στο υλικό του χωροχρόνου.

Τα βαρυτικά κύματα εντοπίστηκαν για πρώτη φορά το 2015. Έκτοτε έχουν ανιχνευθεί ακόμη τρεις φορές. Τώρα, μια διεθνής ομάδα επιστημόνων κατάφερε να ανιχνεύσει βαρυτικά κύματα από μια νέα πηγή: Την κατακλυσμική «σύγκρουση» αστέρων νετρονίων, των μικρότερων και πιο πυκνών άστρων στο σύμπαν.
Ωστόσο, αυτή δεν είναι απλώς η πέμπτη περίπτωση ανίχνευσης, αλλά κάτι πολύ πιο σημαντικό: Μια συγκλονιστική ανακάλυψη που σηματοδοτεί μια νέα εποχή στην αστρονομία, αλλάζει τα δεδομένα και μπορεί να συγκριθεί σε σπουδαιότητα ακόμα και με το τεράστιο επίτευγμα των τριών νομπελιστών επιστημόνων.

Οι λόγοι για τα παραπάνω είναι πολλοί. Η ανακάλυψη που ανακοινώθηκε εχθές με ταυτόχρονες συνεντεύξεις και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού σε Ουάσιγκτον, Λονδίνο και Γκάρτσινγκ Γερμανίας συνοδεύεται για πρώτη φορά από έναν τεράστιο όγκο δεδομένων που ανοίγουν έναν καινούργιο «παράθυρο» στο σύμπαν και αναμένεται να φέρουν την επανάσταση σε αρκετούς επιστημονικούς τομείς τα επόμενα χρόνια.

Ακολουθούν έξι λόγοι για τους οποίους η ανακάλυψη που έκαναν από κοινού επιστήμονες από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη συγκαταλέγεται στις σημαντικότερες των τελευταίων ετών στον κλάδο της αστρονομίας, και όχι μόνο.

Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν προέβλεψε ότι αν δύο αστέρια κινούνταν σε τροχιά το ένα γύρω από το άλλο, θα παρήγαγαν μια εντεινόμενη «έκρηξη» βαρυτικών κυμάτων, λίγο πριν την σύγκρουσή τους.

Ο αστέρας νετρονίων είναι ο μικρός, πυκνός πυρήνας που απομένει μετά την βαρυτική κατάρρευση ενός αστέρα μεγάλης μάζας. Επειδή ο μέσος αστέρας νετρονίων συγκεντρώνει μάζα ίση με δύο ήλιων σε έκταση που δεν ξεπερνά εκείνη μιας μικρής πόλης, είναι επίσης το τέλειο «εργαστήριο» για τη μελέτη ακραίων συνθηκών βαρύτητας.

Καθώς οι αστέρες νετρονίων είναι πολύ μικροί για να ανιχνεύονται στον ουρανό ως άστρα, το γεγονός ότι γνωρίζουμε την ύπαρξή τους το οφείλουμε στους αστρονόμους που τους ταύτισαν με τα πάλσαρ, αστέρες με ισχυρό μαγνητικό πεδίο που περιστρέφονται ταχύτατα γύρω από άξονα και εκπέμπουν ανιχνεύσιμη ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία με τη μορφή ραδιοφωνικών κυμάτων.

Το 1974, οι αστρονόμοι Russell Alan Hulse και Joseph Hooton Taylor Jr εντόπισαν έναν νέο τύπο «δυαδικού» πάλσαρ, που πήγαζε από ένα ζευγάρι αστέρων νετρονίων σε τροχιά το ένα γύρω από το άλλο, μια ανακάλυψη που «άνοιξε το δρόμο για νέες δυνατότητες στη μελέτη της βαρύτητας» και χάρισε στους δύο επιστήμονες το Νόμπελ Φυσικής το 1993.

Επρόκειτο για την πρώτη έμμεση «ένδειξη» βαρυτικών κυμάτων που άνοιξε νέους ορίζοντες στην αστρονομία, σύμφωνα με τον καθηγητή Matthew Bailes, διευθυντή του ARC Centre of Excellence for Gravitational Waves.

«Πριν από περίπου 30 χρόνια κάποιοι άνθρωποι συνέλαβαν την ιδέα για την κατασκευή ενός συμβολόμετρου, δηλαδή ενός οργάνου που θα μπορούσε να ανιχνεύσει αστέρες νετρονίων να «καταβροχθίζουν» ο ένας τον άλλο σε ένα εκατομμύριο γαλαξίες γύρω μας», εξηγεί ο καθηγητής.

Αργότερα, η κατασκευή αυτού του οργάνου πέρασε από τη θεωρία στην πράξη και οι δίδυμοι ανιχνευτές των παρατηρητηρίων LIGO (Advanced Laser Interferometry Gravitational Waves Observatories) ανίχνευσαν επιτέλους βαρυτικά κύματα το 2015, αλλά όχι από σύγκρουση αστέρων.

«Όταν ενεργοποίησαν τα όργανα ανακάλυψαν ότι, αντί για αστέρες νετρονίων, αυτό που συγχωνευόταν ήταν μαύρες τρύπες. Επρόκειτο για μια μεγάλη έκπληξη για τους ερευνητές», προσθέτει ο καθηγητής.

Έκτοτε, όλες οι άλλες «εκρήξεις» βαρυτικών κυμάτων που ανιχνεύθηκαν είχαν ως πηγή προέλευσης τη συγχώνευση μαύρων τρυπών. Λόγω του σημαντικά μικρότερού τους μεγέθους, οι συγχωνεύσεις αστέρων νετρονίων αποδείχθηκαν εξαιρετικά δύσκολο να εντοπιστούν, ακόμα και από επιστήμονες που γνώριζαν ακριβώς τι έψαχναν.

Τώρα, μετά από δεκαετίες έρευνας, οι ερευνητές δεν κατάφεραν μόνο να ανιχνεύσουν βαρυτικά κύματα από αστέρες που περιστρέφονταν προς τον θάνατό τους, αλλά για πρώτη φορά έγιναν μάρτυρες της εκρηκτικής συγχώνευσής τους και των συνεπειών της.

Η συγκεκριμένη ανακάλυψη σηματοδοτεί την πρώτη φορά που ένα σώμα στο σύμπαν ανιχνεύτηκε μέσα από συνδυασμό βαρυτικών και ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων. Επομένως «εγκαινιάζει» έναν νέο τύπο αστρονομίας, εκείνη των «πολλαπλών μηνυμάτων».

Όπως και στις προηγούμενες ανακαλύψεις το αρχικό σήμα ανιχνεύτηκε από τα παρατηρητήρια LIGO. Τα δύο παρατηρητήρια που βρίσκονται στις ΗΠΑ σε απόσταση 3.000 χλμ το ένα από το άλλο χρησιμοποιούν συμβολόμετρα λέιζερ για να εντοπίζουν μικροσκοπικές κινήσεις κατά μήκος δύο ακτίνων, οι οποίες έχουν μήκος αρκετά χλμ και σχηματίζουν μεταξύ τους ορθή γωνία.

Ενώνοντας τις δυνάμεις τους με τον επίγειο ανιχνευτή VIRGO στην Πίζα, τα LIGO μπορούν – μέσω του τριγωνισμού των σημάτων από το διάστημα – να υπολογίζουν κατά προσέγγιση την πηγή προέλευσης των βαρυτικών κυμάτων, ώστε να στρέφουν στη συνέχεια προς τα εκεί τα μεγάλα συμβατικά τηλεσκόπια.

Ωστόσο, στην περίπτωση της συγχώνευσης των μαύρων τρυπών, η παρατήρηση των «συνεπειών» της σύγκρουσης είναι ουσιαστικά ανούσια, αφού υπάρχει μονάχα «σκοτάδι» και δεν υπάρχουν δεδομένα τα οποία μπορούν να καταγράψουν τα τηλεσκόπια.

Αντίθετα, όταν δύο αστέρες νετρονίων καταστρέψουν ο ένας τον άλλον, η έκρηξη παράγει φως και ραδιοκύματα, τα οποία μπορούν να καταγραφούν. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα «σόου με πυροτεχνήματα» που παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον για τους επιστήμονες.

Τα ευρήματα που αναφέρονται παραπάνω ανοίγουν τον δρόμο για πιο ακριβείς μετρήσεις του μεγέθους του σύμπαντος, σύμφωνα με τον καθηγητή David Blair του Πανεπιστημίου της Δυτικής Αυστραλίας. Οι επιστήμονες προσπαθούν εδώ και δεκαετίες να προσδιορίσουν το ακριβές μέγεθος του σύμπαντος, αλλά αυτό είναι σχεδόν ακατόρθωτο με την χρήση της παραδοσιακή αστρονομίας.

Η περίπλοκη φόρμουλα που χρησιμοποιούσαν μέχρι στιγμής (κοσμική κλίμακα) έχει πολλούς περιορισμούς. Τα βαρυτικά κύματα, ωστόσο, παράγουν έναν χαρακτηριστικό ήχο που σου αποκαλύπτει πόσο μακριά βρίσκεται η πηγή τους, και πλέον οι ερευνητές μπορούν να ταυτίσουν αυτήν την πηγή και με μια σύγκρουση σε έναν συγκεκριμένο γαλαξία.

Κατά συνέπεια, μπορούν πλέον να έχουν μια πολύ πιο σαφή εικόνα για την απόσταση αυτού του γαλαξία από τη Γη. «Για πρώτη φορά έχουμε στη διάθεσή μας μια «μεζούρα» που μπορεί να μας βοηθήσει να υπολογίσουμε το μέγεθος του σύμπαντος και είναι απαλλαγμένη από τις αβεβαιότητες της παραδοσιακής αστρονομίας», εξηγεί ο καθηγητής Blair.

Ακόμη, οι επιστήμονες βρήκαν ένα νέο τρόπο για να μετρήσουν τη «σταθερά του Χαμπλ», που περιγράφει τον ρυθμό επέκτασης του σύμπαντος. Η νέα εκτίμηση είναι, ότι το σύμπαν επεκτείνεται με ρυθμό περίπου 70 χιλιομέτρων ανά δευτερόλεπτο ανά παρσέκ, που συμβαδίζει με τις έως τώρα εκτιμήσεις.

Eδώ και πολλά χρόνια, οι επιστήμονες πίστευαν ότι οι ατομικές εκρήξεις που προκαλούνται από συγκρούσεις αστέρων νετρονίων είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία των βαρύτερων χημικών στοιχείων (μολύβδου, χρυσού, πλατίνας κα) στο σύμπαν.

Ειδικότερα, σύμφωνα με τα θεωρητικά μοντέλα, πυρηνικές αντιδράσεις συμβαίνουν στην ύλη που εκτινάσσεται στο διάστημα κατά τη σύγκρουση των εν λόγω αστέρων, παράγοντας έτσι ατομικούς πυρήνες βαρύτερους από τον σίδηρο.

Αυτή η καυτή ραδιενεργή ύλη ξεχύνεται στο διάστημα εκπέμποντας φως σε πολλά μήκη κύματος, ένα φαινόμενο γνωστό ως «κιλονόβα». Πρόκειται για μια διαδικασία που παράγει στο σύμπαν βαριά στοιχεία και η οποία έως τώρα ήταν μόνο θεωρητική, αλλά πλέον πιστεύεται ότι παρατηρήθηκε για πρώτη φορά και έτσι επιβεβαιώθηκε.

«Αυτά τα σπάνια μέταλλα που βρίσκονται στη Γη δεν δημιουργήθηκαν σε κανονικά αστέρα, ούτε κατά το Big Bang. Αντίθετα, πιστεύουμε ότι σχηματίστηκαν σε συγχωνεύσεις αστέρων νετρονίων που έλαβαν χώρα πολύ πριν σχηματιστεί η Γη μέσα από ένα κοσμικό νέφος» εξηγεί ο Δρ. Christian Wolf από το Εθνικό Πανεπιστήμιο της Αυστραλίας.

Για έως και 4 μέρες μετά τον εντοπισμό των βαρυτικών κυμάτων και την πρώτη έκρηξη ακτίνων γάμμα, οι επιστήμονες συνέχιζαν να καταγράφουν τη λάμψη που παρήγαγε η σύγκρουση ώστε να προσδιορίσουν τη χημική της σύνθεση. «Αυτό που μετράει δεν είναι τα πρώτα λεπτά μετά τη συγχώνευση των αστέρων, αλλά το γεγονός ότι πλέον μπορούμε να καταγράψουμε τις συνέπειες για μεγαλύτερο διάστημα», εξηγεί ο Dr. Wolf.

Μόλις δύο δευτερόλεπτα μετά την ανίχνευση των βαρυτικών κυμάτων, το διαστημικό τηλεσκόπιο Fermi της NASA κατέγραψε μια σύντομη αλλά ισχυρότατη έκρηξη ακτίνων γάμμα (GRB) σε μια περιοχή από όπου εκτιμάται ότι προήλθαν τα βαρυτικά κύματα.

Πρόκειται για μια σαφή ένδειξη ότι τα δύο συμβάντα συνδέονταν.

Πολλοί αστρονόμοι εκτιμούν ήδη ότι τα νέα δεδομένα λύνουν το μυστήριο της έκρηξης των ακτίνων γάμμα, αφού επιβεβαιώνουν ότι μερικές τουλάχιστον GRBs γεννιούνται (παράλληλα με τα βαρυτικά κύματα) από τέτοια κατακλυσμικά κοσμικά φαινόμενα.

Ο συνδυασμός της αστρονομίας βαρυτικών κυμάτων και της παραδοσιακής αστρονομίας για μια ακόμη φορά «έβγαλε σωστό» τον Αϊνστάιν. Το 1915, ο ιδιοφυής επιστήμονας προέβλεψε ότι η βαρύτητα θα πρέπει να ταξιδεύει με την ταχύτητα του φωτός και όχι με «άπειρη ταχύτητα», όπως υπέθετε ο Νεύτωνας. Αυτό σημαίνει ότι η ταχύτητα της βαρύτητας (σύμφωνα με τη θεωρία της σχετικότητας) είναι κατά προσέγγιση 300.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο.

Οι διαφορετικές τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν για αυτή τη σημαντική ανακάλυψη έδωσαν στους επιστήμονες την ευκαιρία να αντιπαραβάλλουν τις δύο ταχύτητες και να διαπιστώσουν… ότι οι μετρήσεις ταίριαζαν.

Επρόκειτο για μια μέτρηση μικρής κλίμακας που ωστόσο μας αποκάλυψε, με απίστευτη ακρίβεια, ότι αυτοί οι δύο τύποι κυμάτων ταξιδεύουν με την ίδια ταχύτητα, εξηγούν οι αστρονόμοι.

Ο Αριστοτέλης και η γέννηση της πόλης

Ο Αριστοτέλης στο έργο του «Πολιτικά» ξεκαθαρίζει ότι η πόλη δεν αποτελεί ανθρώπινη επινόηση προς εξασφάλιση της επιβίωσης, αλλά φυσική επιταγή προς επίτευξη της ευδαιμονίας. Φυσικά η πρώτη μορφή κοινωνίας που γνώρισε ο άνθρωπος είναι η οικογένεια: «Η κοινωνία λοιπόν που συγκροτήθηκε κατά ένα φυσικό τρόπο για να καλύπτει τις καθημερινές βιοτικές ανάγκες του ανθρώπου είναι η οικογένεια». Και βέβαια η συνένωση πολλών οικογενειών προκειμένου να αντιμετωπιστούν περισσότερο απαιτητικές ανάγκες στο πλαίσιο της επιβίωσης λέγεται κώμη: «Η μορφή κοινωνίας που πρώτη συγκροτήθηκε από τη συνένωση περισσότερων οικογενειών για να καλύψει υπερκαθημερινές ανάγκες του ανθρώπου είναι η κώμη». Αποδεχόμενοι ότι η οικογένεια είναι επιταγή της φύσης δεν έχουμε παρά να αναγνωρίσουμε ότι και η κώμη προέρχεται επίσης από τη φύση, αφού δεν είναι τίποτε άλλο από την κοινωνική εξέλιξη της οικογένειας: «Ο φυσικός χαρακτήρας της κώμης φαίνεται να έγκειται κατεξοχήν στο γεγονός ότι αποτελεί προέκταση της οικογένειας. Και γι’ αυτό ορισμένοι ονομάζουν τα μέλη της κώμης ομογάλακτα, παιδιά και παιδιά των παιδιών».
 
Από τη στιγμή που γίνεται αντιληπτό ότι η συνένωση των κωμών δημιούργησαν την πόλη, καθίσταται σαφές ότι και η πόλη είναι από τη φύση. Γιατί όταν η εξελικτική πορεία κάποιου πράγματος έχει ως βάση τη φυσική επιταγή, είναι αδύνατο να συμβαίνει κάτι διαφορετικό και γι’ αυτό το ίδιο: «Γι’ αυτό κάθε πόλη είναι μια φυσική πραγματικότητα, εφόσον αυτό ισχύει και για τις πρώτες μορφές κοινωνίας (ενν. την οικία και την κώμη). Διότι αυτή συνιστά γι’ αυτές το σκοπό τους και η φύση είναι σκοπός». Η φράση «η φύση είναι σκοπός» αποτελεί τον πυρήνα της αριστοτελικής τελεολογίας που ξεκαθαρίζει  ότι κάθε πράγμα από τη φύση του είναι πλασμένο για ένα σκοπό. Με άλλα λόγια, τίποτε δεν έχει γίνει τυχαία από τη φύση και κατ’ επέκταση, κάθε φυσικό δημιούργημα  αποσκοπεί στην εκπλήρωση του σκοπού της ύπαρξής του. Από τη στιγμή που η πόλη είναι η ολοκλήρωση της εξέλιξης του οίκου και της κώμης δεν μπορεί παρά να είναι και η ίδια από τη φύση, τόσο επειδή τα προηγούμενα στάδια της εξελικτικής της πορείας είναι απ’ τη φύση, όσο κι επειδή αποτελεί ολοκλήρωση μιας εξελικτικής πορείας, αφού οτιδήποτε προέρχεται από τη φύση οφείλει να φτάσει στην ολοκλήρωσή του (την κορύφωση της εξελικτικής του πορείας), δηλαδή να φτάσει στην τέλεια κατάστασή του ώστε να επιτελεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το έργο για το οποίο είναι πλασμένο: «Διότι ό,τι είναι το κάθε πράγμα, αφού ολοκληρωθεί η ανάπτυξή του, αυτό λέμε ότι είναι η φύση του, όπως π.χ. του ανθρώπου, του ίππου, της οικίας. Εξάλλου ο σκοπός και η τελική αιτία του σκοπού είναι κάτι το άριστο».
 
Η αναγνώριση ότι «ο σκοπός και η τελική αιτία του σκοπού είναι κάτι το άριστο» είναι η επιβεβαίωση ότι όλα αποσκοπούν στο άριστο, ότι δηλαδή όταν φτάνουν στην ολοκλήρωσή τους – περνώντας όλα τα εξελικτικά στάδια – εκπληρώνουν το άριστο που τους έχει οριστεί από τη φύση, το οποίο είναι ασφαλώς και ο σκοπός τους. Γι’ αυτό λέμε ότι φτάνουν στην τέλεια κατάστασή τους. Γιατί είναι σε θέση να εκπληρώσουν με τρόπο τέλειο την αποστολή που τους δόθηκε από τη φύση: «Η πόλη δεν είναι λοιπόν τίποτε άλλο παρά η τέλεια κοινωνία που αποτελείται από περισσότερες κώμες και διαθέτει, μπορούμε να πούμε, τη μέγιστη δυνατή αυτάρκεια». Κι εδώ φτάνουμε στον τελικό σκοπό της πόλης, το άριστο, που νοηματοδοτεί ολόκληρη την εξελικτική της πορεία και που δεν είναι τίποτε άλλο από την αυτάρκεια. Κι όταν λέμε αυτάρκεια δεν εννοούμε την πληρότητα μόνο των υλικών αγαθών – χωρίς φυσικά και να την αποκλείουμε – αλλά την κάλυψη όλων των αναγκών του ανθρώπου συμπεριλαμβανομένων και των πνευματικών, ηθικών, μεταφυσικών κλπ. Γι’ αυτό η πόλη, πέρα από τα εύφορα εδάφη που θα προσφέρουν την υλική – διατροφική αυτάρκεια, οφείλει να παρέχει παιδεία, οργανωμένο σύστημα διοίκησης, ευνομία, στρατιωτική ισχύ, δικαιοσύνη και γενικά όλα εκείνα τα στοιχεία που θα κάνουν τους πολίτες να έχουν απόλυτη επάρκεια των αγαθών, ώστε να μπορούν να ζουν, χωρίς να χρειάζονται τίποτε από άλλες πόλεις. Γιατί αυτές είναι οι προϋποθέσεις που θα προσφέρουν στον άνθρωπο ασφάλεια. Κι αυτή είναι η μοναδική προοπτική προς την ευτυχία: «συγκροτήθηκε βεβαίως για την εξασφάλιση των αναγκαίων για τη ζωή προϋποθέσεων, όμως υπάρχει χάριν της ευδαιμονίας».
 
Ο Αριστοτέλης καθιστά σαφές ότι ο τελικός σκοπός της ανθρώπινης ύπαρξης είναι η ευτυχία. Ο άνθρωπος υπάρχει για να νιώθει ευτυχισμένος. Κι αυτό μόνο μέσα στο πλαίσιο της πόλης μπορεί να επιτευχθεί. Γι’ αυτό και η πόλη είναι από τη φύση. Γιατί δημιουργήθηκε ως φυσική αναγκαιότητα για να καλύψει όλες τις ανάγκες, ή αλλιώς για να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις της ευτυχίας, δηλαδή της ανθρώπινης ολοκλήρωσης. Μια πόλη που τελικά προσφέρει στους πολίτες τη δυστυχία είναι μια στρεβλή πόλη ή – αντιμετωπίζοντας το θέμα υπό το πρίσμα της αριστοτελικής τελεολογίας – δεν είναι πόλη, αφού κάθε πράγμα ορίζεται μονάχα από την επίτευξη ή όχι του σκοπού του. Το κομμένο χέρι δεν είναι χέρι, ακριβώς επειδή δεν μπορεί να επιτελέσει τις λειτουργίες για το οποίο είναι φτιαγμένο. Το ονομάζουμε χέρι, απλώς γιατί πρέπει να του δώσουμε ένα όνομα. Όπως ένα πέτρινο χέρι. Ομοίως μια στρεβλή πόλη, μια πόλη ανομίας, δυστυχίας και ανασφάλειας δεν είναι πόλη. Γιατί κάθε άλλο παρά παρέχει αυτάρκεια. Πόσο μάλλον ευτυχία. Η εκμηδένιση του τελικού σκοπού συνεπάγεται την εκμηδένιση της ίδιας της ύπαρξης. Από αυτή την άποψη, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι κάθε διακυβέρνηση που δεν αποσκοπεί στην αυτάρκεια της πόλης ως σύνολο, αλλά στα συμφέροντα ορισμένων προσώπων, δεν αποτελεί μόνο στρεβλή διακυβέρνηση, αλλά ματαίωση της ίδιας της πόλης. Γιατί διαλύει τον τελικό της σκοπό ματαιώνοντας την ουσία της αυτάρκειας, που εξ’ ορισμού αφορά το σύνολο κι όχι τους λίγους. Γιατί στρέφεται ενάντια στο άριστο: «Και η αυτάρκεια είναι συγχρόνως και σκοπός και κάτι το άριστο». (Το ότι ο Αριστοτέλης αναφέρεται στην έννοια πόλη – κράτος, δεν αλλάζει καθόλου την ουσία του συλλογισμού. Απλώς καθίσταται σαφές ότι η αρχαία ελληνική λέξη πόλη αντιστοιχεί περισσότερο στη νεοελληνική λέξη κράτος).
 
Και βέβαια, από τη στιγμή που η πόλη προέρχεται από τη φύση, δεν μπορούμε παρά να αποδεχτούμε ότι κι ο άνθρωπος είναι από τη φύση του κοινωνικό ον: «Απ’ αυτά συνάγεται ότι η πόλη αποτελεί μια φυσική πραγματικότητα και ότι ο άνθρωπος είναι από τη φύση του ζώο πολιτικό, και ότι αυτός που εξ’ αιτίας της φύσης του και όχι εξ’ αιτίας των περιστάσεων ζει εκτός πόλεως είναι είτε φαύλος είτε κάτι καλύτερο από άνθρωπος, όπως ακριβώς είναι και εκείνος που αποδοκιμάστηκε από τον Όμηρο: ο άνθρωπος χωρίς συγγενικούς δεσμούς, χωρίς νομικές δεσμεύσεις και χωρίς σπίτι. Ο άνθρωπος που από τη φύση του είναι τέτοιος είναι συγχρόνως και πολεμοχαρής, επειδή ακριβώς είναι μοναχικός, όπως λέμε στο παιχνίδι των πεσσών». Σε αντίθεση με το παιχνίδι των πεσσών που παραμένει ασαφές – δε γνωρίζουμε ακριβώς τι παιχνίδι ήταν αυτό, ίσως κάτι σχετικό με τη σημερινή ντάμα – ο συλλογισμός είναι σαφέστατος. Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του πλασμένος να ζει μέσα στις πόλεις. Όποιος από τη φύση του δε νιώθει αυτή την ανάγκη δεν είναι άνθρωπος. Είναι ή θηρίο ή θεός. Γιατί όλα ερμηνεύονται τελεολογικά και κατ’ επέκταση ορίζονται και με τον ίδιο τρόπο. Αφού ο άνθρωπος ολοκληρώνεται μέσα στην πόλη, ορίζεται και από αυτό. Όποιος συμπεριφέρεται διαφορετικά δεν ανήκει σ’ αυτό το είδος.
 
Εξάλλου, η εκ φύσεως κοινωνικότητα του ανθρώπου επιβεβαιώνεται και από το ίδιο το χάρισμα του λόγου. Τα ζώα δε μιλάνε – η φύση το όρισε αυτό – παρά μόνο βγάζουν κραυγές για να δηλώσουν την ευχαρίστηση ή τη δυσαρέσκεια: «Όμως ο έναρθρος λόγος υπάρχει για να εκφράζει το συμφέρον και το βλαβερό και συνακόλουθα το δίκαιο και το άδικο επίσης. Διότι αυτό είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα του ανθρώπου εν σχέση με τα άλλα ζώα, δηλαδή αυτός μόνο να αντιλαμβάνεται τι είναι καλό και τι κακό, τι δίκαιο και τι άδικο και τα άλλα». Όμως, τελικά, το δίκαιο και το άδικο, το ωφέλιμο και το βλαβερό, το ηθικό και το ανήθικο που μπορεί να εκφράσει ο ανθρώπινος λόγος, γιατί χρειάζονται; Γιατί η φύση έδωσε τη δυνατότητα στον άνθρωπο να τα εκφράσει – και κατ’ επέκταση να τα κατανοήσει – όλα αυτά; «… η συμμετοχή – κοινωνία σ’ αυτά θεμελιώνει την οικία και την πόλη». Γι’ αυτό τα ζώα δε χρειάζονται το λόγο. Γιατί η φύση δεν τα προόρισε να κάνουν οργανωμένες κοινωνίες.
 
Κι όταν γίνεται συνείδηση ότι ο άνθρωπος υφίσταται μόνο μέσα στο πλαίσιο της πόλης δε μένει παρά να γίνει αποδεκτό ότι η πόλη είναι το όλο ενώ ο άνθρωπος το μέρος. Κι εδώ βέβαια δε συνεπάγεται μόνο η υπεροχή του όλου έναντι του μέρους – η πόλη υπερέχει ως αξία έναντι κάθε ατομικότητας – αλλά και η τελική επισφράγιση ότι ο άνθρωπος είναι από τη φύση κοινωνικό ον. Γιατί, όπως οτιδήποτε που νοηματοδοτείται μέσα στο όλο όταν αποκόβεται παύει να υφίσταται – το κομμένο χέρι δεν υφίσταται παρά ως εκφραστικός τύπος στερούμενος δυναμικής – έτσι κι ο άνθρωπος, όταν αποκόβεται από την πόλη δεν υφίσταται. (Γι’ αυτό και ο απομονωμένος με ιδία θέληση δεν είναι άνθρωπος αλλά θηρίο ή θεός): «Όλων λοιπόν των ανθρώπων η ορμή προς μία τέτοια κοινωνία ανάγεται στην ίδια τους τη φύση, και εκείνος που πρώτος συγκρότησε μια τέτοια κοινωνία είναι πρωτουργός μεγίστων αγαθών». Η αναφορά του ανθρώπου που πρώτος συγκρότησε την κοινωνία (ενδεχομένως να πρόκειται για το Θησέα που σύμφωνα με το μύθο ίδρυσε την Αθήνα) δεν αναιρεί το βασικό ισχυρισμό της φυσικής προέλευσης της πόλης. Γιατί ο άνθρωπος που ίδρυσε πρώτος πόλη δεν ήταν παρά ο εκφραστής της φυσικής επιταγής. Ήταν δηλαδή αυτός που κατανόησε πρώτος τη βούληση της φύσης. Και γι’ αυτό είναι σπουδαίος. Γιατί έβαλε τον άνθρωπο στο φυσικό του δρόμο. Το προφανές συμπέρασμα ότι τελικά η φυσική επιταγή δεν είχε άλλη επιλογή από την εκπλήρωσή της, ότι δηλαδή αν δεν ήταν ο συγκεκριμένος ιδρυτής θα ήταν σίγουρα κάποιος άλλος που θα το έκανε αργότερα, δεν μειώνει καθόλου την προσφορά του. Ο Αριστοτέλης δεν έχει σκοπό να προβεί σε απαξιώσεις. Ο Αριστοτέλης έχει σκοπό να καταδείξει τη σημασία της πόλης ως φυσικό ανθρώπινο προορισμό και κατ’ επέκταση τη σημασία της προστασίας και διατήρησής της, αφού αν η πόλη διαλυθεί ο άνθρωπος θα απομακρυνθεί από τη φύση του.
 
Κι αυτή είναι η σημασία της δικαιοσύνης. Γιατί μόνο η δικαιοσύνη μπορεί να εξασφαλίσει τη συμβίωση: «Διότι το σύστημα απονομής δικαιοσύνης είναι η τάξη της πολιτικής κοινωνίας και η δικαιοσύνη είναι απόφανση περί του δικαίου». Η δικαιοσύνη, ως συνείδηση του δικαίου, δηλαδή ως κατανόηση και αποδοχή της αρετής είναι ο συνεκτικός κρίκος της κοινωνίας. Κοινωνία χωρίς δικαιοσύνη δεν υφίσταται. Η καταπάτηση του δικαίου και η ατιμωρησία δεν είναι τίποτε άλλο από την απαρχή της ζούγκλας. Κι αυτό είναι η διάλυση της πόλης. Υπό αυτή την έννοια η δικαιοσύνη είναι η πηγή της ευτυχίας. Γιατί η ευτυχία είναι υπόθεση συλλογική, αφού εξασφαλίζεται μόνο μέσω της αυτάρκειας που προσφέρει η πόλη. Ο άνθρωπος δεν έχει άλλη επιλογή απ’ το να συνυπάρξει με τους άλλους. Γι’ αυτό οφείλει να προασπίσει όλους τους θεσμούς της συλλογικότητας. Με άλλα λόγια οφείλει να πολεμήσει τα πάθη του. Κι αυτός είναι ο ρόλος του παιδαγωγού και του νομοθέτη: «Διότι, όπως ο άνθρωπος, όταν πετύχει την πλήρη ηθικοπλαστική του ανάπτυξη, είναι το τελειότερο ζώο, έτσι είναι το χειρότερο απ’ όλα, όταν ζει χωρίς νόμους και σύστημα απονομής δικαιοσύνης. Η χειρότερη μορφή αδικίας είναι βεβαίως εκείνη που διαθέτει όπλα. Και ο άνθρωπος γεννιέται έχοντας ως όπλα τις δυνατότητές του για διανοητικές και ηθικές αρετές. Αυτά όμως μπορεί να τα χρησιμοποιήσει κατεξοχήν και για αντίθετους σκοπούς. Γι’ αυτό ο άνθρωπος χωρίς αρετή είναι το πιο ανόσιο και άγριο ζώο και σχετικά με τις σαρκικές και γαστριμαργικές απολαύσεις το χειρότερο απ’ όλα».
 
Αριστοτέλης, Πολιτικά