Δευτέρα 4 Σεπτεμβρίου 2017

ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Περὶ τοῦ στεφάνου (244-251)

[244] Οὐ τοίνυν οὐδὲ τὴν ἧτταν, εἰ ταύτῃ γαυριᾷς ἐφ᾽ ᾗ στένειν σ᾽, ὦ κατάρατε, προσῆκεν, ἐν οὐδενὶ τῶν παρ᾽ ἐμοὶ γεγονυῖαν εὑρήσετε τῇ πόλει. οὑτωσὶ δὲ λογίζεσθε. οὐδαμοῦ πώποθ᾽, ὅποι πρεσβευτὴς ἐπέμφθην ὑφ᾽ ὑμῶν ἐγώ, ἡττηθεὶς ἀπῆλθον τῶν παρὰ Φιλίππου πρέσβεων, οὐκ ἐκ Θετταλίας οὐδ᾽ ἐξ Ἀμβρακίας, οὐκ ἐξ Ἰλλυριῶν οὐδὲ παρὰ τῶν Θρᾳκῶν βασιλέων, οὐκ ἐκ Βυζαντίου, οὐκ ἄλλοθεν οὐδαμόθεν, οὐ τὰ τελευταῖ᾽ ἐκ Θηβῶν, ἀλλ᾽ ἐν οἷς κρατηθεῖεν οἱ πρέσβεις αὐτοῦ τῷ λόγῳ, ταῦτα τοῖς ὅπλοις ἐπιὼν κατεστρέφετο.

[245] ταῦτ᾽ οὖν ἀπαιτεῖς παρ᾽ ἐμοῦ, καὶ οὐκ αἰσχύνει τὸν αὐτὸν εἴς τε μαλακίαν σκώπτων καὶ τῆς Φιλίππου δυνάμεως ἀξιῶν ἕν᾽ ὄντα κρείττω γενέσθαι; καὶ ταῦτα τοῖς λόγοις; τίνος γὰρ ἄλλου κύριος ἦν ἐγώ; οὐ γὰρ τῆς γ᾽ ἑκάστου ψυχῆς, οὐδὲ τῆς τύχης τῶν παραταξαμένων, οὐδὲ τῆς στρατηγίας, ἧς ἔμ᾽ ἀπαιτεῖς εὐθύνας· οὕτω σκαιὸς εἶ.

[246] ἀλλὰ μὴν ὧν γ᾽ ἂν ὁ ῥήτωρ ὑπεύθυνος εἴη, πᾶσαν ἐξέτασιν λαμβάνετε· οὐ παραιτοῦμαι. τίν᾽ οὖν ἐστι ταῦτα; ἰδεῖν τὰ πράγματ᾽ ἀρχόμενα καὶ προαισθέσθαι καὶ προειπεῖν τοῖς ἄλλοις. ταῦτα πέπρακταί μοι. καὶ ἔτι τὰς ἑκασταχοῦ βραδυτῆτας, ὄκνους, ἀγνοίας, φιλονικίας, ἃ πολιτικὰ ταῖς πόλεσιν πρόσεστιν ἁπάσαις καὶ ἀναγκαῖ᾽ ἁμαρτήματα, ταῦθ᾽ ὡς εἰς ἐλάχιστα συστεῖλαι, καὶ τοὐναντίον εἰς ὁμόνοιαν καὶ φιλίαν καὶ τὴν τοῦ τὰ δέοντα ποιεῖν ὁρμὴν προτρέψαι. καὶ ταῦτά μοι πάντα πεποίηται, καὶ οὐδεὶς μήποθ᾽ εὕρῃ κατ᾽ ἔμ᾽ οὐδὲν ἐλλειφθέν.

[247] εἰ τοίνυν τις ἔροιθ᾽ ὁντινοῦν τίσιν τὰ πλεῖστα Φίλιππος ὧν κατέπραξε διῳκήσατο, πάντες ἂν εἴποιεν τῷ στρατοπέδῳ καὶ τῷ διδόναι καὶ διαφθείρειν τοὺς ἐπὶ τῶν πραγμάτων. οὐκοῦν τῶν μὲν δυνάμεων οὔτε κύριος οὔθ᾽ ἡγεμὼν ἦν ἐγώ, ὥστ᾽ οὐδ᾽ ὁ λόγος τῶν κατὰ ταῦτα πραχθέντων πρὸς ἐμέ. καὶ μὴν τῷ διαφθαρῆναι χρήμασιν ἢ μὴ κεκράτηκα Φίλιππον· ὥσπερ γὰρ ὁ ὠνούμενος νενίκηκε τὸν λαβόντα, ἐὰν πρίηται, οὕτως ὁ μὴ λαβὼν [καὶ διαφθαρεὶς] νενίκηκε τὸν ὠνούμενον. ὥστ᾽ ἀήττητος ἡ πόλις τὸ κατ᾽ ἐμέ.

 [248] Ἃ μὲν τοίνυν ἐγὼ παρεσχόμην εἰς τὸ δικαίως τοιαῦτα γράφειν τοῦτον περὶ ἐμοῦ, πρὸς πολλοῖς ἑτέροις ταῦτα καὶ παραπλήσια τούτοις ἐστίν· ἃ δ᾽ οἱ πάντες ὑμεῖς, ταῦτ᾽ ἤδη λέξω. μετὰ γὰρ τὴν μάχην εὐθὺς ὁ δῆμος, εἰδὼς καὶ ἑορακὼς πάνθ᾽ ὅσ᾽ ἔπραττον ἐγώ, ἐν αὐτοῖς τοῖς δεινοῖς καὶ φοβεροῖς ἐμβεβηκώς, ἡνίκ᾽ οὐδ᾽ ἀγνωμονῆσαί τι θαυμαστὸν ἦν τοὺς πολλοὺς πρὸς ἐμέ, πρῶτον μὲν περὶ σωτηρίας τῆς πόλεως τὰς ἐμὰς γνώμας ἐχειροτόνει, καὶ πάνθ᾽ ὅσα τῆς φυλακῆς εἵνεκ᾽ ἐπράττετο, ἡ διάταξις τῶν φυλάκων, αἱ τάφροι, τὰ εἰς τὰ τείχη χρήματα, διὰ τῶν ἐμῶν ψηφισμάτων ἐγίγνετο· ἔπειθ᾽ αἱρούμενος σιτώνην ἐκ πάντων ἔμ᾽ ἐχειροτόνησεν ὁ δῆμος.

[249] καὶ μετὰ ταῦτα συστάντων οἷς ἦν ἐπιμελὲς κακῶς ἐμὲ ποιεῖν, καὶ γραφάς, εὐθύνας, εἰσαγγελίας, πάντα ταῦτ᾽ ἐπαγόντων μοι, οὐ δι᾽ ἑαυτῶν τό γε πρῶτον, ἀλλὰ δι᾽ ὧν μάλισθ᾽ ὑπελάμβανον ἀγνοήσεσθαι (ἴστε γὰρ δήπου καὶ μέμνησθ᾽ ὅτι τοὺς πρώτους χρόνους κατὰ τὴν ἡμέραν ἑκάστην ἐκρινόμην ἐγώ, καὶ οὔτ᾽ ἀπόνοια Σωσικλέους οὔτε συκοφαντία Φιλοκράτους οὔτε Διώνδου καὶ Μελάντου μανία οὔτ᾽ ἄλλ᾽ οὐδὲν ἀπείρατον ἦν τούτοις κατ᾽ ἐμοῦ), ἐν τοίνυν τούτοις πᾶσι μάλιστα μὲν διὰ τοὺς θεούς, δεύτερον δὲ δι᾽ ὑμᾶς καὶ τοὺς ἄλλους Ἀθηναίους ἐσῳζόμην. δικαίως· τοῦτο γὰρ καὶ ἀληθές ἐστι καὶ ὑπὲρ τῶν ὀμωμοκότων καὶ γνόντων τὰ εὔορκα δικαστῶν.

[250] οὐκοῦν ἐν μὲν οἷς εἰσηγγελλόμην, ὅτ᾽ ἀπεψηφίζεσθέ μου καὶ τὸ μέρος τῶν ψήφων τοῖς διώκουσιν οὐ μετεδίδοτε, τότ᾽ ἐψηφίζεσθε τἄριστά με πράττειν· ἐν οἷς δὲ τὰς γραφὰς ἀπέφευγον, ἔννομα καὶ γράφειν καὶ λέγειν ἀπεδεικνύμην· ἐν οἷς δὲ τὰς εὐθύνας ἐπεσημαίνεσθε, δικαίως καὶ ἀδωροδοκήτως πάντα πεπρᾶχθαί μοι προσωμολογεῖτε. τούτων οὖν οὕτως ἐχόντων, τί προσῆκεν ἢ τί δίκαιον ἦν τοῖς ὑπ᾽ ἐμοῦ πεπραγμένοις θέσθαι τὸν Κτησιφῶντ᾽ ὄνομα; οὐχ ὃ τὸν δῆμον ἑώρα τιθέμενον, οὐχ ὃ τοὺς ὀμωμοκότας δικαστάς, οὐχ ὃ τὴν ἀλήθειαν παρὰ πᾶσι βεβαιοῦσαν;

 [251] Ναί, φησίν, ἀλλὰ τὸ τοῦ Κεφάλου καλόν, τὸ μηδεμίαν γραφὴν φυγεῖν. καὶ νὴ Δί᾽ εὔδαιμόν γε. ἀλλὰ τί μᾶλλον ὁ πολλάκις μὲν φυγών, μηδεπώποτε δ᾽ ἐξελεγχθεὶς ἀδικῶν ἐν ἐγκλήματι γίγνοιτ᾽ ἂν διὰ τοῦτο δικαίως; καίτοι πρός γε τοῦτον, ἄνδρες Ἀθηναῖοι, καὶ τὸ τοῦ Κεφάλου καλὸν εἰπεῖν ἔστι μοι. οὐδεμίαν γὰρ πώποτ᾽ ἐγράψατό μ᾽ οὐδ᾽ ἐδίωξε γραφήν, ὥσθ᾽ ὑπὸ σοῦ γ᾽ ὡμολόγημαι μηδὲν εἶναι τοῦ Κεφάλου χείρων πολίτης.

***
[244] Θα διαπιστώσετε λοιπόν ότι ακόμη και η ήττα της πόλης στη Χαιρώνεια, αν εσύ χαίρεσαι γι᾽ αυτήν ενώ έπρεπε να θρηνείς, καταραμένε, δεν οφείλεται σε καμιάν από τις δικές μου ενέργειες. Κάντε τους υπολογισμούς σας ως εξής: όπου στάλθηκα εγώ ως εκπρόσωπός σας, από πουθενά ποτέ δεν έφυγα ηττημένος από τους πρέσβεις του Φιλίππου· ούτε από τη Θεσσαλία, ούτε από την Αμβρακία, ούτε από τους Ιλλυριούς, ούτε από τους βασιλείς της Θράκης, ούτε από το Βυζάντιο, ούτε από κανένα άλλο μέρος, ούτε τώρα τελευταία από τη Θήβα· αλλά σε όποια μέρη νικήθηκαν οι πρέσβεις του Φιλίππου από τη διπλωματία, στα μέρη αυτά βάδιζε εκείνος με στρατό και τα υπέτασσε.

[245] Ζητάς λοιπόν από μένα να απολογηθώ γι᾽ αυτά και δεν ντρέπεσαι να χλευάζεις τον ίδιο άνθρωπο για δειλία και να αξιώνεις, ένας και μόνο άνθρωπος, να φανεί ανώτερος από τις στρατιωτικές δυνάμεις του Φιλίππου, και μάλιστα με τους λόγους; Γιατί ποιό άλλο μέσο είχα στη διάθεσή μου; Σίγουρα όχι το ψυχικό θάρρος του καθενός, ούτε και όριζα την τύχη αυτών που παρατάχθηκαν, ούτε και είχα τη διοίκηση του στρατού για την οποία ζητάς από μένα ευθύνες· τόσο παράλογος είσαι.

[246] Ωστόσο, κάντε μια εξονυχιστική έρευνα για όσα θα μπορούσε να είναι υπεύθυνος ένας ρήτορας· δεν ζητώ την επιείκειά σας. Ποιά λοιπόν είναι αυτά; Να δει τα γεγονότα στη γένεσή τους, να προβλέπει την πορεία τους και να προειδοποιεί τους άλλους. Αυτά όλα τα έχω κάνει. Οφείλει επιπλέον να περιορίζει στο ελάχιστο σε κάθε περίπτωση τις καθυστερήσεις, τους δισταγμούς, την άγνοια, την εριστική διάθεση, που είναι συνήθη και αναπόφευκτα ελαττώματα κάθε ελεύθερης πόλης· αντίθετα, να προτρέπει σε σύμπνοια και φιλία και σε οτιδήποτε παρακινεί τους ανθρώπους να κάνουν το καθήκον τους. Όλα αυτά επίσης έχουν γίνει από μένα και κανένας δεν μπορεί να βρει ότι έγινε κάποια παράλειψη από πλευράς μου.

[247]. Αν λοιπόν ρωτούσε κανείς οποιονδήποτε με ποιά μέσα πέτυχε ο Φίλιππος τα περισσότερα από τα κατορθώματά του, όλοι θα απαντούσαν με τον στρατό του και με το να δωροδοκεί και να διαφθείρει όσους ήταν στα πράγματα. Εγώ λοιπόν ούτε είχα τον έλεγχο των στρατιωτικών δυνάμεων ούτε ήμουν επικεφαλής τους· συνεπώς, για όσα έγιναν στον τομέα αυτόν, εγώ δεν φέρω καμιάν ευθύνη. Επίσης, όσον αφορά στη διαφθορά ή την καθαρότητα, έχω νικήσει τον Φίλιππο. Γιατί, όπως αυτός που επιχειρεί να εξαγοράσει, νικά αυτόν που τα παίρνει, εφόσον βέβαια τον εξαγοράσει, έτσι και αυτός που αρνείται τα χρήματα και δεν διαφθείρεται, νικάει τον αγοραστή. Επομένως, όσο εξαρτιόταν από μένα, η πόλη μας είναι αήττητη.

 [248] Αυτά και άλλα παραπλήσια προς αυτά είναι όσα παρασχέθηκαν από μένα ώστε να κάνει ο Κτησιφών δίκαια τέτοιες προτάσεις για μένα. Τώρα θα αναφέρω όσα παρεσχέθηκαν από όλους εσάς. Αμέσως λοιπόν μετά τη μάχη, εν μέσω συμφορών και κινδύνων, σε μια χρονική στιγμή που δεν θα ήταν παράξενο να δείξει το πλήθος ακόμη και αγνωμοσύνη προς εμένα, ο λαός, επειδή γνώριζε και είχε δει με τα μάτια του όλα όσα εγώ έκανα, πρώτα πρώτα ενέκρινε με την ψήφο του τις δικές μου υποδείξεις για τη σωτηρία της πόλης και όλες εκείνες τις ενέργειες για την ασφάλειά της, όπως η τοποθέτηση των φρουρών, οι τάφροι, οι δαπάνες για τα τείχη, που γίνονταν με ψηφίσματα που πρότεινα εγώ. Στη συνέχεια, από το σύνολο των πολιτών εμένα προτίμησε ο λαός και με διόρισε σιτώνη.

[249] Ύστερα από αυτά, όσοι φρόντιζαν να με βλάψουν, ενώθηκαν και κίνησαν εναντίον μου μηνύσεις, ελέγχους, καταγγελίες, τα πάντα. Στην αρχή τουλάχιστον όχι οι ίδιοι αλλά μέσω προσώπων που νόμιζαν ότι θα τους κάλυπταν απόλυτα (γνωρίζετε βέβαια και θυμάστε ότι τον πρώτο καιρό κάθε μέρα με έσερναν στα δικαστήρια και ούτε η παραφροσύνη του Σωσικλή, ούτε η συκοφαντία του Φιλοκράτη, ούτε η μανία του Διώνδα και του Μελάντου, ούτε τίποτε άλλο δεν είχε απομείνει που να μη χρησιμοποιήσουν αυτοί εναντίον μου). Παρ᾽ όλα αυτά λοιπόν, κυρίως χάρη στους θεούς αλλά και κατά δεύτερο λόγο χάρη και σε σας και τους υπόλοιπους Αθηναίους, κατάφερνα να σωθώ, και δικαίως. Αυτό είναι αλήθεια τιμητικό για δικαστές που είχαν πάρει όρκο και ήξεραν να τον τηρήσουν.

[250] Όταν λοιπόν με αθωώνατε σχετικά με τις εις βάρος μου καταγγελίες και δεν δίνατε στους μηνυτές μου το ένα πέμπτο των ψήφων, με την ετυμηγορία σας αυτή ήταν σαν να εγκρίνατε ότι εγώ ενήργησα τότε όσο καλύτερα μπορούσα. Εξάλλου, όταν στις δίκες για παράνομα ψηφίσματα απαλλασσόμουν από τις κατηγορίες, αποδείκνυα ότι τόσο οι προτάσεις μου όσο και οι λόγοι μου ήταν σύμφωνα με τους νόμους· όταν πάλι εγκρίνατε ενυπογράφως τους λογαριασμούς μου, παραδεχόσασταν επιπλέον ότι για όλα είχα ενεργήσει με τρόπο δίκαιο και αδιάφθορο. Αφού λοιπόν έτσι έχουν τα πράγματα, ποιόν ενδεδειγμένο και δίκαιο χαρακτηρισμό θα μπορούσε να προσδώσει ο Κτησιφών στις δικές μου πράξεις; Όχι αυτόν που έβλεπε να δίνει ο λαός, οι ορκωτοί δικαστές, όχι τον χαρακτηρισμό που έβλεπε να επιβεβαιώνει σε όλους η αλήθεια;

 [251] Ναι, λέει ο Αισχίνης, αλλά ωραίο είναι αυτό για το οποίο καυχιόταν ο Κέφαλος, ότι δεν παραπέμφθηκε σε δίκη καμιά φορά. Μά τον Δία, και τυχερό συνάμα. Αλλά, γιατί αυτός που πολλές φορές καταγγέλθηκε, αλλά ποτέ δεν αποδείχτηκε η ενοχή του, θα ήταν δίκαιο να είναι περισσότερο εκτεθειμένος σε μομφή; Ωστόσο, όσον εξαρτάται τουλάχιστον από τον Αισχίνη, Αθηναίοι, μπορώ να επικαλεστώ το ωραίο εκείνο καύχημα του Κεφάλου. Γιατί ποτέ δεν με μήνυσε ούτε και άσκησε δίωξη εναντίον μου· επομένως, χάρη στη δική σου ομολογία, Αισχίνη, δεν είμαι καθόλου χειρότερος πολίτης από τον Κέφαλο.

Ελληνικός Φιλοσοφικός λόγος και παγκοσμιοποίηση

Στις αρχές τον 6ου π.Χ. αιώνα, όταν ο Θαλής ο Μιλήσιος πρώτος αυτός τράβηξε το μανδύα τον μύθου και με αρματωσιά το φιλοσοφικό λόγο αναζήτησε να βρει την πρώτη αρχή, την ουσία του κόσμου, καινούριοι ορίζοντες ξανοίγονταν για την ιστορική πορεία της ανθρωπότητας.
 
Ξεκίνησε ένα υπέροχο και περιπετειώδες ταξίδι στον πολυδαίδαλο κόσμο της ανθρώπινης σκέψης που συνεχίζεται μέχρι σήμερα, για είκοσι έξι περίπου αιώνες με κάποια κενά μεσοδιαστήματα.
 
Πρωτοπόροι σ' αυτόν τον επικό αγώνα του ανθρώπινου νου, να ξεδιαλύνει τα σκοτάδια της άγνοιας και να δώσει ορθολογικές απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα και τις απορίες που τον απασχολούσαν, υπήρξαν οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι.
 
Γίγαντες της σκέψης όπως: ο Ηράκλειτος, ο Εμπεδοκλής, ο Δημόκριτος, ο Αναξαγόρας, ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, ο Επίκουρος κ.ά. προσπάθησαν με διαυγή και σαφή ελληνικό φιλοσοφικό λόγο να προσεγγίσουν την αληθινή πραγματικότητα, την ουσία του κόσμου, των όντων, των πραγμάτων, των ανθρωπίνων σχέσεων, της πολιτείας, της κοινωνίας και του νοήματος της ζωής.
 
Κάποιων από αυτούς ευτύχησαν να σωθούν ακέραια (ή και αποσπασματικά) τα έργα τους κι ο φιλοσοφικός λόγος αυτών αποτελεί μέγα «κτῆμα ἐς ἀεί» και πολύτιμη κληρονομιά τόσο ημών των - καυχωμένων και βαυκαλιζομένων πολλάκις - Νεοελλήνων όσο και ολόκληρης της πολιτισμένης ανθρωπότητας.
 
Από τα μέσα του 20ού - παρελθόντος πλέον - αιώνα και δώθε, μέχρι που παρέδωσε τη σκυτάλη της χρονικής διαδοχής στον -επελθόντα ακάθεκτο ως επιδρομέα - 21ο αιώνα, πολλές από τις «παλιές» αξίες, που στήριξαν την ανθρωπότητα και την κράτησαν όρθια στον απέραντο και τρικυμιώδη ωκεανό της ιστορικής διαδρομής, σωριάστηκαν σε ερείπια ως ξεπερασμένες, ως περιττές και άχρηστες.
 
Ο καθαρός φιλοσοφικός λόγος του Σωκράτη (που το 2001 ο­νομάστηκε «έτος Σωκράτη» -στα λόγια από ό,τι φαίνεται- επει­δή εορτάζονται τα 2.400 χρόνια από τη θανατική του καταδίκη), του Πλά­τωνα, του Αριστοτέλη κ.ά., καθώς και των νεώτερων Ευρωπαίων φιλο­σόφων, όπως: του Ντεκάρτ, του Έγελου, του Καντ, του Μαρξ, του Μπερξόν κ.ά., φαίνεται πως για τους... «μεταμοντέρνους» ανθρώ­πους της λεγόμενης εποχής της πα­γκοσμιοποίησης, της τεχνολογίας, του διαδικτύου και της «Αγοράς» δεν σημαίνει πλέον τίποτε.
 
Έννοιες όπως: ανθρωπιά, ευαι­σθησία, αρετή, αυτοσεβασμός, αμοι­βαιότητα, αλληλεγγύη, αγάπη, στορ­γή, εντιμότητα, ειλικρίνεια, δικαιο­σύνη και ανιδιοτελής προσφορά φαίνονται για τους τεχνοκράτες απαρχαιωμένες, χωρίς αντίκρυσμα, θεωρείται «ψώνιο» και «κορόιδο» - για να μη χρησιμοποιήσω τη «βδε­λυρή και χαμερπή» λέξη - «κλειδί» για κάθε χαρακτηρισμό και κάθε προσφώνηση των σημερινών «λεξιπενήτων» Νεοελλήνων- όποιος σέβεται ακόμη τον εαυτό του και τους συνανθρώπους του και συνεχίζει (παρά το σώριασμα των πάντων γύ­ρω του) να παραμένει τίμιος και α­κέραιος στις επαγγελματικές και κοινωνικές του σχέσεις.
 
Άλλες αξίες και συμπεριφορές έ­χουν πλέον πέραση, όπως: το άπλη­στο κυνηγητό του χρήματος, του κέρ­δους με κάθε μέσο, θεμιτό και αθέ­μιτο, η αυθαιρεσία και η ασυδοσία των (οικονομικά και πολιτικά) ισχυ­ρών, η ισοπέδωση και απάνθρωπη ε­ξόντωση των ανίσχυρων και αδυνά­μων, όταν τους θεωρούν εμπόδιο στην αχαλίνωτη «κούρσα» της κερ­δοσκοπίας και της κυριαρχίας. Σε έ­ναν κόσμο όπου κυριαρχεί ο νόμος της ζούγκλας, η ιδιοτέλεια και η δια­φθορά και όπου τα πάντα εκποιού­νται και υπολογίζονται με βάση το οικονομικό κέρδος, οι παλιές και δοκιμασμένες παναθρώπινες αξίες, που καλλιέργησε ο πολιτικός και η­θικός φιλοσοφικός λόγος, δεν βρί­σκουν πλέον πρόσφορο έδαφος να ευδοκιμήσουν.
 
Σ’ αυτή τη ξέφρενη και ανεξέλε­γκτη πορεία της υπερανάπτυξης, της υπερεκμετάλλευσης και εξάντλησης των φυσικών πόρων του πλανήτη και του αφανισμού του φυσικού περι­βάλλοντος για κερδοσκοπικούς λό­γους υπάρχει υπέρβαση του μέτρου και των ορίων των φυσικών νόμων, υπάρχει «ύβρις» και η ύβρις επισύ­ρει την «Νέμεσιν». Γι’ αυτό η Τε­χνολογία, για παράδειγμα, από ευ­λογία (λόγω της τεράστιας διευκό­λυνσης που πρόσφερε στη ζωή του ανθρώπου) κινδυνεύει να μεταβλη­θεί σε «μπούμερανγκ» και κατάρα της ανθρωπότητας, λόγω της αλόγι­στης και ανεξέλεγκτης χρήσης και κατάχρησης. Κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις. Από την ορθή και «έλλογο» χρήση απορρέουν η αξία και η χρη­σιμότητα κάθε ανθρώπινου δημιουρ­γήματος.
 
Αυτή την αυταπόδεικτη και α­πλοϊκή πρακτική αλήθεια αδυνατούν να συλλάβουν και να κατανοήσουν οι άψυχοι ηλεκτρονικοί εγκέφαλοι - υπολογιστές, καθώς και οι «ανεγκέ­φαλοι» τεχνοκράτες, που σκέφτο­νται και ενεργούν μηχανικά, ψυχρά, χωρίς ανθρωπιά και ευαισθησία και στην «οθόνη του μυαλού» τους τα βλέπουν όλα ως αριθμούς, ως οικονομικά μεγέθη. Όμως, όπως είχε πει χαριτολογώντας στη δεκαετία του '60 αείμνηστος και αμίμητος Έλλην πολιτικός, «ευημερούν οι αριθμοί αλλά πένονται και δυστυχούν οι άνθρωποι».
 
«Παγκοσμιοποίηση», «Χρηματι­στήριο», «Αγορά», «διαδίκτυο», «διαφήμιση υλικών αξιών», «καταναλωτισμός», «πλανητάρχες», είναι μερικά από τα εμβλήματα της «νέας
 
εποχής». Τα ηλεκτρονικά και έντυ­πα Μ.Μ.Ε. (που ελέγχονται από μια μικρή μειοψηφία οικονομικά και πο­λιτικά ισχυρών) βομβαρδίζουν επί 24ώρου βάσεως τους τηλεθεατές και αναγνώστες με ένα σωρό από ετερόκλητες, άχρηστες, «σαχλές» και εκμαυλιστικές εικόνες και «ειδήσεις», προκαλώντας τους σύγχυση και απο­χαύνωση. Μετέρχονται κάθε θεμιτό και αθέμιτο -δόλιο πολλές φορές-μέσο για να αποκοιμίσουν τις μάζες, να πολτοποιήσουν και να ευνουχί­σουν τη σκέψη τους και στο τέλος να τους χειραγωγήσουν «καθάπερ βοσκήματος».
 
Ιδού η κατάλληλη στιγμή να εμ­φανιστεί ένας νέος Σωκράτης, που ως «οίστρος», ως αλογόμυγα θα τσι­μπήσει και θ' αφυπνίσει τους αν­θρώπους από το λήθαργο, όπου τους έρριξαν οι απανταχού της γης κρα­τούντες και «δοκοῦντες οἰκεῖν άπενθή πέργαμα», θα ταρακουνή­σει τις ναρκωμένες συνειδήσεις ώ­στε ν' αντιληφθούν τον κλοιό που τους ετοιμάζουν και ν' αντισταθούν.
 
Οι υγιείς ανθρώπινες συνειδή­σεις, οι μπολιασμένες με τον ελληνι­κό φιλοσοφικό λόγο, αγανακτούν και εξεγείρονται με όλα αυτά τα ε­ξωφρενικά που διαπράττονται «χω­ρίς αιδώ, χωρίς περίσκεψιν».
 
Ο παραλογισμός και η παρα­φροσύνη των «πλανηταρ­χών» και των απανταχού ι­σχυρών ονομάζονται «ζωτικά εθνικά συμφέροντα», ο γκαγκστερισμός και η διεθνής τρομοκρατία χαρακτηρί­ζονται «ανθρωπιστική βοήθεια», ο βομβαρδισμός και η εξόντωση αμά­χων αντιφρονούντων βαφτίζονται «προστασία των ανθρωπίνων δικαι­ωμάτων (φαίνεται πως οι λέξεις έ­χουν χάσει πλέον το πραγματικό τους νόημα). Κι όλα αυτά τα «κου­φά» -κατά την «αργκό» των σημερι­νών νέων- προβάλλονται και προπαγανδίζονται από τα πλανητικά και δορυφορικά Μ.Μ.Ε. Τα φαντάσμα­τα του παρελθόντος -20ού αιώνα-ξαναζωντάνεψαν. Ο «φασισμός», ο «νεοναζισμός», και ο «μακαρθισμός» σε ενεργό δράση ανά την υφήλιο, για την ηθική και φυσική εξό­ντωση κάθε αντιφρονούντα, είτε πρόκειται για μεμονωμένα άτομα εί­τε για λαούς.
 
Το «διαδίκτυο» με τη σειρά του βομβαρδίζει νυχθημερόν τους χρή­στες και «ταξιδιώτες» του με πληθώ­ρα «πληροφοριών» (ανεξέλεγκτων και απατηλών πολλές φορές), που έ­τσι ατάκτως συσσωρευμένες και α­ντιφατικές προκαλούν σύγχυση και παραπλανούν τους αδαείς «επισκέ­πτες» των «σάιτς».
 
Άραγε οι πνευματικές ηγεσίες των λαών δεν αγανακτούν και δεν ε­ξεγείρονται με όλα αυτά που «τεκταίνονται» γύρω τους; Τόσο πολύ έχουν «αλωθεί» από το «σύστημα» και έχουν παρωπίδες ή (όπως καταγγέλλει και ο Νόαμ Τσόμσκυ) έχουν βολευτεί και απολαμβάνουν τις παχυλές οικονομικές παροχές για τις υπηρεσίες τους προς τους κρατούντες;
 
Ποια αξία έχει «πάσα επιστήμη χωριζόμενη της δικαιοσύνης καί της άλλης αρετής»; Πώς εννοείται επιστήμων, πνευματικός άνθρωπος, «φιλοσόφων νους», χωρίς ίχνος δι­καιοσύνης και αρετής; Και δεν λογί­ζεται ο «τοιούτος επιστήμων», «πα­νούργος» και ενσυνειδήτως «κακός και φαύλος», όταν «χωρίς αιδώ» α­νέχεται και βλέπει τους απανταχού της γης κρατούντες και ισχυρούς να «εκπορνεύουν την αρετή» και να σπέρνουν ολόγυρα την αδικία, τη δυστυχία και τον εξευτελισμό του ανθρώπινου όντος;
 
Ιδού μερικά σωκρατικά ερωτήμα­τα που θα έθετε και ο αγράμματος (με την πρακτική όμως λαϊκή σοφία προικισμένος) Μακρυγιάννης.
 
«Καιρός εστίν» ο ελληνικός φι­λοσοφικός λόγος - ο οποίος στη χώ­ρα μας, δυστυχώς, συρρικνώθηκε ε­σκεμμένα - να ξαναπάρει τη θέση που του αξίζει τόσο στην εκπαίδευ­ση των νέων όσο και στην εν γένει παιδεία των πολιτών, ώστε να σφυ­ρηλατήσει πνευματικά τις συνειδή­σεις και να χαλυβδώσει τις ηθικές α­ντιστάσεις, προκειμένου ν' αντιμε­τωπισθεί ο οδοστρωτήρας της λεγό­μενης παγκοσμιοποίησης. 

Αναπτυξιακό τραύμα: Πώς διαμορφώνει την ενήλικη ταυτότητά μας

Το αναπτυξιακό τραύμα είναι πιο κοινό απ’ ό,τι πιστεύουμε οι περισσότεροι. Σύμφωνα με το Αμερικάνικο Δίκτυο για το Παιδικό Τραυματικό Στρες, το 78% των παιδιών αναφέρουν πάνω από μια τραυματικές εμπειρίες πριν την ηλικία των 5. Το 20% αυτών που φτάνουν τα 6 χρόνια λαμβάνουν θεραπεία για σεξουαλική κακοποίηση, παραμέληση, έκθεση σε ενδοοικογενειακή βία και τραυματική απώλεια. Οι ενήλικες που αντιμετωπίζουν κάποιο αναπτυξιακό τραύμα συχνά αναπτύσσουν Σύνθετη διαταραχή Μετατραυματικού στρες (cPTSD), η οποία χαρακτηρίζεται από δυσκολίες στη συναισθηματική ρύθμιση, τη συνείδηση και τη μνήμη, την αυτό- αντίληψη, όπως επίσης διαστρεβλωμένες αντιλήψεις για τους θήτες τους, δυσκολίες στις σχέσεις με τους άλλους και αρνητικές επιδράσεις στη νοηματοδότηση της ζωής.

Αν και σαν διαταραχή είναι αρκετά συχνή, οι ειδικοί θεωρούν ότι τα νούμερα θα ήταν ακόμα μεγαλύτερα, αν ο κόσμος μιλούσε πιο ελεύθερα και δεν υπήρχαν ταμπού και προκαταλήψεις. Αν και δεν υπάρχει αυστηρή σχέση αιτίου – αποτελέσματος ανάμεσα στην κακομεταχείριση και στο cPTSD, ένας μεγάλος αριθμός παιδιών θα εμφανίσουν προβλήματα στην ενήλικη ζωή τους και η ανάρρωση είναι δύσκολη, ακόμα και γι’ αυτούς που δεν χρειάζονται αναγκαία κάποια θεραπεία.
Πώς το αναπτυξιακό τραύμα επιδρά στη διαμόρφωση της ταυτότητας;

Η διαμόρφωση της ταυτότητας αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της φυσιολογικής ανάπτυξης και λαμβάνει χώρα σε όλη τη ζωή μας. Η ταυτότητα περιλαμβάνει τη σύνδεση του συναισθήματος με την νοημοσύνη, τη βασική επίγνωση της συναισθηματικής μας κατάστασης, την αίσθηση ασφάλειας και συνοχής ως άτομα, ακόμα και τη βασική εμπειρία του ποιοι πραγματικά είμαστε. Όλα αυτά διαταράσσονται από το αναπτυξιακό τραύμα, επειδή εδώ προτεραιότητα έχει η βασική επιβίωση και οι πόροι που έχουμε ως άνθρωποι καταναλώνονται σε αυτό. Το πρώιμο τραύμα αλλάζει την πορεία της εγκεφαλική ανάπτυξης, καθώς ένα περιβάλλον για παράδειγμα, που χαρακτηρίζεται από φόβο και παραμέληση, απαιτεί διαφορετικές προσαρμογές από τον εγκέφαλο. Όσο πιο νωρίς προκαλείται το τραύμα, τόσο πιο έντονες οι αρνητικές επιπτώσεις.

Γι’ αυτούς λοιπόν που παλεύουν με ένα ή περισσότερα αναπτυξιακά τραύματα, η ανάπτυξη της ταυτότητας είναι μια δυσκολότερη διαδικασία, καθώς στη ζωή τους πολλές φορές περιλαμβάνονται η κατάχρηση ουσιών, οι διατροφικές διαταραχές, η κατάθλιψη, τα προβλήματα συμπεριφοράς και η δυσκολία στις κοινωνικές και διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις. Πολλοί από αυτούς παραμένουν αποσυνδεδεμένοι από τους εαυτούς τους καθ’ όλη τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, της εφηβείας και της πρώιμης ενήλικης ζωής.

Με αυτές τις διαπιστώσεις στο νου μας, στο παρόν άρθρο θα εστιάσουμε στους βασικούς τρόπους με τους οποίους η ταυτότητα διαμορφώνεται από τις πρώιμες τραυματικές εμπειρίες. Η κατανόηση των βασικών αυτών θεμάτων μπορεί να μας βοηθήσει να αναγνωρίσουμε τα σημεία στα οποία υφίστανται δυσκολίες, έτσι ώστε να μπορέσουμε να σκιαγραφήσουμε με μεγαλύτερη λεπτομέρεια τη θεραπεία, την προσπάθεια για επούλωση των πληγών και την προσωπική ανάπτυξη.

1. Απώλεια της παιδικής ηλικίας: «Δεν έζησα παιδικά χρόνια» ή «Δεν θυμάμαι και πολλά από τότε»

Όσα άτομα έχουν βιώσει μια δύσκολη και στρεσογόνα παιδική ηλικία συχνά δεν μπορούν να θυμηθούν μεγάλα κομμάτια της ζωής τους από τότε. Επιπροσθέτως, δεν έχουν μια ξεκάθαρη ιστορία να μας διηγηθούν ως παιδιά, ακόμα και από τα μετέπειτα χρόνια τους. Αυτή η αυτοβιογραφική ικανότητα ονομάζεται «συνεκτική αφήγηση» και εδώ μπορεί να είναι απούσα, μη ανεπτυγμένη, υπεραπλουστευμένη ή απλά ψευδής. Κάποιοι αναφέρουν με θυμό ότι νιώθουν σαν η παιδική τους ηλικία να έχει αρπαχτεί με βία από εκείνους.

2. Χαμένα κομμάτια του εαυτού: «Πάντα ένιωθα σαν να λείπει κάτι από εμένα, αλλά δεν γνωρίζω τι»

Μετά από έντονες στρεσογόνες καταστάσεις, τα παιδιά συχνά αποσυνδέουν σημαντικά κομμάτια του εαυτού τους, ώστε να επιβιώσουν. Μπορεί να αποφασίζουν ασυνείδητα να βασίζονται σε μια κύρια περσόνα, για να μπορέσουν να εξασφαλίσουν μια αίσθηση σταθερότητας και να εφησυχαστούν σε εκείνη- για παράδειγμα, εστιάζουν στο να είναι τέλειοι μαθητές- ενώ δεν έχουν καθόλου κοινωνική ή προσωπική ζωή. Αργότερα στη ζωή, μπορεί να νιώθουν ότι κάποια κομμάτια τους λείπουν. Μέσα από την προσωπική ανάπτυξη και θεραπεία, μπορεί να ανακαλύψουν ξανά και να δημιουργήσουν από την αρχή εκείνα τα χαμένα κομμάτια.

3. Προτίμηση για καταστροφικές σχέσεις: «Είμαι ένα άτομο που πάντα κάνει σχέσεις με εκείνους/ες που μου κάνουν κακό»

Είναι αρκετά συχνό τα άτομα που έχουν κάποιο τραύμα από τους ανθρώπους που τους φρόντιζαν να καταλήγουν με σχέσεις που δεν αποδεικνύονται καλές για εκείνα. Βρίσκουν ανθρώπους που ταιριάζουν στην τραυματική τους ταυτότητα, ακόμα και αν προσπαθούν να κάνουν τη διαφορά, οδηγούμενοι σε έναν συνεχή τραυματισμό μέσω της επανάληψης του παρελθόντος. Καταλήγουν να δένονται με μη διαθέσιμους, κακοποιητικούς ή ναρκισσιστικούς τύπους ανθρώπων χωρίς να επιλέγουν βεβαίως κάτι τέτοιο συνειδητά. Συχνά, θεωρούν ότι στην αρχή υπάρχει κάποια δυνατή «χημεία», αλλά αργότερα απογοητεύονται. Αυτή η επανάληψη μπορεί να σας αποπροσανατολίζει και να σας μπερδεύει, δυσκολεύοντας και τη διαμόρφωση της ταυτότητας.

4. Αποφυγή των σχέσεων: «Είναι καλύτερα για μένα να μείνω μόνος/η»

Εναλλακτικά, τα άτομα αυτά επιλέγουν να αποφεύγουν την εγγύτητα και απομονώνονται. Ορισμένες φορές αυτό αρχίζει νωρίς στη ζωή, άλλες αργά, σαν μια προσπάθεια να σπάσουν τον κύκλο των καταστροφικών αυτών σχέσεων. Όμως, οι υγιείς σχέσεις αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της προσωπικής ανάπτυξης. Η αποφυγή τους στην ενήλικη ζωή ως ένα μέτρο προστασίας επιδεινώνει την ανάπτυξη μιας πλήρους ταυτότητας, καθώς εγκαθιδρύει και μια αντίληψη αναξιότητας και αυτό- ενοχοποίησης.

5. Αποφυγή σύνδεσης με τον εαυτό: «Δεν μου αρέσει να σκέφτομαι για τον εαυτό μου, με κάνει να νιώθω άσχημα»

Κάθε υπενθύμιση αυτών των τραυματικών εμπειριών οδηγεί σε πόνο και αυτά τα άτομα προσπαθούν να αποδράσουν από αυτό και έτσι από τον εαυτό τους. Η ακραία μορφή αυτού μπορεί να οδηγήσει σε αυτό- καταστροφή. Η σύνδεση με τον εαυτό, αλλά και με άλλους, συνιστά μια έντονη υπενθύμιση του τραύματος, ενεργοποιώντας μνήμες και συναισθήματα, που είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν. Αυτή η αποφυγή γίνεται συνήθεια.

6. Δυσκολία ενσωμάτωσης των συναισθημάτων στην ταυτότητα: «Συνήθως δεν έχω έντονα συναισθήματα για πράγματα και καταστάσεις και πρόσωπα»

Όταν τα συναισθήματα δεν έχουν καμία θέση στην οικογένεια, δεν έχουν ούτε και στην ίδια την ταυτότητα κάποιου. Ωστόσο, είτε το θέλουν, είτε όχι, εκείνα συνεχίζουν να επιδρούν πάνω σε αυτά τα άτομα, οδηγώντας τα στη σύγχυση και στην αστάθεια. Δεν είναι ικανοί να προβλέψουν και να πάρουν συχνά κατάλληλες αποφάσεις. Αυτή η συναισθηματική δυσλειτουργία οδηγεί σε παρορμητικές αποφάσεις και εμποδίζει τη διαμόρφωση υγιών σχέσεων με άλλους. Οι ενήλικες συχνά νιώθουν ένα συναισθηματικό μούδιασμα. Μπορεί να βιώνουν μόνο κάποια αρνητικά ή εντελώς αποδυναμωμένα συναισθήματα. Η ταυτότητά τους αναπτύσσεται με έναν επίπεδο και στενόμυαλο τρόπο και συχνά έχουν έντονους φόβους και περιορισμένες αντιλήψεις.

Προχωρώντας μπροστά

Αν και μπορεί να είναι αποκαρδιωτικό να διαβάζετε τις τόσες αρνητικές επιπτώσεις των τραυμάτων στην ενήλικη ζωή, οι θεραπευτικές προσπάθειες, πρέπει να γνωρίζετε, ότι είναι αρκετά αποτελεσματικές. Η επούλωση, το πένθος και η ανάπτυξη, συχνά χρειάζονται χρόνο. Ωστόσο, είναι πράγματα που μπορούν να προσεγγιστούν και να επιτευχθούν, ακόμα και αν πολλές φορές φαντάζει βουνό. Η αυτοφροντίδα συνιστά το πρώτο βασικό βήμα, όπως επίσης και το να νιώσετε άνετα να ζητήσετε στήριξη και βοήθεια, κάτι που ένα παιδικό τραύμα μπορεί να έχει κάνει δύσκολο.

Θέλουμε ανθρώπους που δε λένε «αυτό το ξέρω», αλλά θα το μάθω καλύτερα.

Θέλουμε ανθρώπους που πρώτα διακρίνουν το καλό σε κάθε τι, και στο σκοτάδι ακόμα, κι έπειτα το κακό και το ανάποδο με σύνεση αλλάζουν.

Που δε σκώπτουν, ειρωνεύονται και διακωμωδούν, αν εναλλακτικές δεν έχουν οι ίδιοι να προτείνουν.

Ανθρώπους που αυτοσατιρίζονται, πριν το δικαίωμα να κρίνουν θεμελιώσουν, πρωτοπόροι για να γίνουν και παραδείγματα στην αλλαγή, που οραματίστηκαν και τεκμηριώνουν.

Πρόσωπα που δεν απομυζούν τη δύναμη από ομάδες, συντεχνίες και σινάφια, αλλά ατόφια την αυτοεκτίμηση από μέσα τους αντλούνε.

Συναξαριστές εμπειριών τούς θέλουμε κι όχι καθηλωμένους σε τόπους, σε συνήθειες, στα περασμένα.

Του διαφορετικού εραστές και του πρωτόγνωρου θιασώτες.

Πρόσωπα, που η γνώση της ματαιότητας, πείσμα ενάντια στο μηδέν τούς δίνει.

Που τα παιδιά, την οικογένεια, την ηθική ως πρόσχημα για την αδράνεια, τη χλεύη, τη φιλαυτία δεν παρουσιάζουν.

Ανθρώπους που ποτέ δε λεν «αυτό το ξέρω», αλλά θα το μάθω καλύτερα ακόμα.

Παράσιτα δε στέργουμε, που την ανασφάλεια προφασιζόμενα, ρουφούν τη δύναμη του άλλου και ευθύς μόλις τον ξεράνουνε, καινούργια θύματα γυρεύουν να προσκολληθούνε.

Παράφορους τους οραματιζόμαστε και πάντα ερωτευμένους με την οικουμένη.

Ιδανικούς μέσα στις ήττες τους και στις συγκυρίες με επίγνωση γενναίους.

Ανθρώπους που κερνούν κρασί το Χάροντα, την ασθένεια, τον πόνο, την οδύνη.

Θέλουμε πλάσματα τραγικά και αποφασισμένα, αντί για προσευχές ψελλίζουν.

Κι εκείνους που παλεύουν για το αδύνατο, επειδή γνωρίζουν πως έτσι ξεριζώνεται το χάος.
Θέλουμε ανθρώπους που την καθημερινότητα σε καινούργιο θαύμα μετατρέπουν.

Και δε μεμψιμοιρούν ή παραδίδονται, γιατί στο ελάχιστο και στο ασήμαντο διάλεξε ο Πλάστης να κρύψει το σύμπαν όλο.

Ανθρώπους που γεννήθηκαν και οι αποφάσεις τους οι μικρές αλλάζουν την ιστορία και τη μοίρα.

Μάρκος Αυρήλιος

Όταν είσαι Αγάπη, όλα ρέουν…

Τι όμορφο να σε αγαπούν και να σου το λένε…

Και πραγματικά όταν η αγάπη μας αγκαλιάζει ανθίζουν οι καρδιές μας σαν λουλούδι και μοσχοβολούν ολόγυρα αρώματα ευτυχίας.

Πως όμως μπερδεύτηκαν τα πράγματα μέσα στους αιώνες και καταλήξαμε να περιμένουμε από τους άλλους να κάνουν το πρώτο βήμα και να έρθουν να μας αγκαλιάσουν, να μας πουν όμορφα λόγια, να μας αγαπήσουν, να μας πουν πρώτοι σ’ Αγαπώ…

Πως είναι δυνατόν να έχουμε παραχωρήσει τέτοια δύναμη στους άλλους; Να περιμένουμε μέσα από τα μάτια τους να γίνουμε όμορφοι, αρεστοί… Το δικό τους χαμόγελο να κάνει τα δικά μας χείλη να χαμογελάσουν και μέσα από τη δική τους ευθυμία να αποκτήσουμε πάλι ενδιαφέρον για τη ζωή…

Βάλαμε τις ζωές μας σε αναμονή, δώσαμε στην αγάπη μας πατερίτσες και την βγάλαμε ζητιάνα στους δρόμους…

Ζητιανεύουμε ψίχουλα αγάπης έξω από εμάς όταν ο πραγματικός πλούτος της είναι μέσα μας. Εκεί στα παλάτια της καρδιάς μας. Και γινόμαστε ζητιάνοι, ξεχνώντας την δική μας δύναμη, τη δική μας ομορφιά και απλώνουμε το χέρι ζητιανεύοντας, ψάχνοντας να βρούμε κάποιον να χρήσουμε βασιλιά της ζωής μας αντί να στέψουμε τον εαυτό μας βασιλιά στα παλάτια της καρδιάς μας.

Δεν μπορεί κανένας έξω από εμάς τους ίδιους να γεμίσει τα κενά μας και να θεραπεύσει τις πληγές μας. Ο καθένας εκεί έξω έχει το δικό του πόνο να γαληνέψει, τα δικά του δάκρυα να κλάψει…

Γι’ αυτό, ας μην ζητιανεύουμε  την αγάπη…

Δεν αγαπάμε για να μας αγαπάνε. Αγαπάμε γιατί εμείς οι ίδιοι γεμίζουμε από την μαγευτική, την θεραπευτική ενέργεια της αγάπης. Αγαπάμε γιατί γινόμαστε καλύτεροι, λαμπερότεροι, ομορφότεροι, ολόκληροι…

Κι αν το μυαλό μας λέει πρόσεχε, μην εμπιστεύεσαι, οι άνθρωποι είναι επικίνδυνοι, ο έρωτας είναι επικίνδυνος, τότε χρειάζεται να ξέρουμε ότι τον πραγματικό κίνδυνο για τον καθένα από εμάς τον δημιουργεί το μυαλό του…

Αυτό μας κλείνει, μας υψώνει τείχη και μας περιορίζει στο λίγο, στο μικρό. Χωρίς να το καταλαβαίνουμε μας αναγκάζει να απλώνουμε το χέρι και να ζητιανεύουμε παρουσία, αγάπη…

Όταν καποιος είναι ολόκληρος, όταν είναι Αγάπη, όλα ρέουν…

Κάτι τελειώνει, κάτι άλλο αρχίζει, κι ο κόσμος γύρω του πάντα χαμογελαστός…

Όταν συναντιούνται δυο άνθρωποι και περιμένουν τα διαπιστευτήρια αγάπης για να εκδηλωθούν, να μοιραστούν, να νιώσουν τότε μόνο η δυστυχία και η ¨ένταση¨ χτυπά την πόρτα της καρδιάς τους. Μόνο τα παιχνίδια του μυαλού και της κυριαρχίας γεμίζουν τις στιγμές τους και ο κόσμος γύρω τους γίνεται θαμπός…

Ενώ, όταν δυο άνθρωποι ξεδιπλώνονται “αφύλαχτα” για να αφεθούν, να μοιραστούν, να ενωθούν… όταν ρέουν ο ένας μέσα στον άλλον χωρίς πυξίδες λογικής και μετρονόμους δοσίματος… όταν κι οι δυο είναι αγάπη τότε η Ολοκλήρωση και η Πληρότητα τους χαμογελούν και τους καλούν να παίξουν μαζί τους το παιχνίδι της Ζωής

Γι’ αυτό είναι καλό να την απλώνουμε την αγάπη μας και να τα ξοδεύουμε τα σ’ αγαπώ μας για να μην γίνουν μουχλιασμένοι σπόροι στα θησαυροφυλάκια του μυαλού μας αλλά ανθισμένα φυτά στα λιβάδια της καρδιάς μας που θα μοσχοβολάνε ολόγυρα…

Μεγάλη υπόθεση να είσαι ήρεμος. Τίποτα δε σε αγγίζει

Τις θυμάσαι εκείνες τις μέρες. Τις δύσκολες, τις στενάχωρες, που σου έφερναν τεράστια εσωτερική αναστάτωση. Τις θυμάσαι έντονα. Ακόμη και τώρα, όταν το μυαλό σου τις ανακαλεί, σου φέρνουν ταχυκαρδίες, σφίξιμο και μια γεύση πίκρας. Όλοι λίγο-πολύ έχουμε περάσει ή περνάμε δύσκολα.

Σημασία όμως δεν έχει τι περνάμε, αλλά πώς το διαχειριζόμαστε. Πώς μπορούμε να μετατρέψουμε την κακοκεφιά και τη σύγχυση σε κάτι όμορφο. Και τι πιο όμορφο απ’ το να κάνεις δώρο στον εαυτό σου την ηρεμία σου;

Μεγάλη υπόθεση να είσαι ήρεμος. Τίποτα δεν μπορεί να σ’ αγγίξει και τίποτα δεν μπορεί να σε αναστατώσει. Είσαι σε μια κατάσταση πλήρους ζεν. Το μυαλό σου επικεντρώνεται μόνο στα όμορφα, αφήνοντας στην άκρη ό,τι μπορεί να του προκαλέσει σύγχυση και δυσάρεστες σκέψεις. Σαν μια διαδικασία άμυνας απέναντί τους. Σίγουρα δεν είναι εύκολο να γίνει, αλλά όταν συμβεί θα είσαι άλλος άνθρωπος.

Γιατί να μην προσπαθήσεις; Γιατί να αφήσεις να σε επηρεάζουν όλα αυτά; Άγχος, πίεση κι υποχρεώσεις είναι σε ημερήσια διάταξη. Ποιος είναι άλλωστε ο καθένας, που έχει έτσι αυθαίρετα το δικαίωμα, να σε ταράζει; Υπάρχουν πολλοί, που το κάνουν στην καθημερινότητά σου. Απ’ το αφεντικό που ξύπνησε μες τα νεύρα και ξεσπάει πάνω σου, το φίλο που σε κατακρίνει για τις επιλογές σου, το άτομο που είσαι ερωτευμένος και σε αγνοεί ή ακόμη κι απ’ τους ίδιους σου τους γονείς. Γκρίνιες, μουρμούρες, αναρίθμητα κατηγορώ που σου προσφέρουν απλόχερα κι εσύ απλώς σφίγγεις τις γροθιές σου, για να μην εκτοξευτούν στα μούτρα κανενός.

Λάθος τακτική. Αδιαφόρησε. Εσύ είσαι εκείνος, που είσαι υπεύθυνος για τη ζωή σου. Κανένας άλλος. Κι όσο πιο σύντομα το ενστερνιστείς, τόσο πιο ήρεμα θα αισθανθείς. Σκληρή τακτική. Θέλει δουλειά. Αλλά τίποτα δεν έρχεται εύκολα, πόσο μάλλον η ηρεμία. Η αδιαφορία σε κάνει να έχεις τόσο γαλήνη στην ψυχή, που αυτό μετά σε βοηθά να έχεις σ’ όλα μια πιο ψύχραιμη αντιμετώπιση.

Άλλωστε το αξίζεις. Είσαι σε κανένα πρόγραμμα τιμωρίας και πρέπει να αυτομαστιγώνεσαι συνεχώς κι αδιαλείπτως; Έτσι καταντάει μαζοχισμός. Όλοι αξίζουν μια ήρεμη ζωή, μακριά από συνεχείς διαλόγους στο μυαλό και δεύτερες φωνές, να σε κατακρίνουν. Βούλωσέ τους το στόμα. Κι ακόμη όταν πάνε να ξαναπούν κάτι, κλείσε τα αυτιά σου. Γύρνα το κεφάλι σου αλλού κι ασχολήσου με κάτι όμορφο.

Διότι τα όμορφα κι ήρεμα πράγματα μας κάνουν όμορφους κι ήρεμους τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά. Μας κάνουν να αναλωνόσαστε στα ουσιαστικά και μόνο. Δεν ασχολούμαστε με μικρότητες. Επικεντρωνόμαστε έτσι μόνο στα καλά στοιχεία των άλλων, στην ποιότητα της σχέσης μας μαζί τους και δεν εστιάζουμε στα αρνητικά τους. Βλέπουμε έτσι τη ζωή αισιόδοξα κι αντιμετωπίζουμε τα πάντα με χαμόγελο. Κι όταν κάποιος χαμογελά λάμπει και κάνει και τους άλλους να χαμογελούν. Είναι μεταδοτικό.

Να είστε ήρεμοι λοιπόν. Να φροντίζετε τον εαυτό σας σαν το πολυτιμότερο δώρο. Να του λέτε λόγια γλυκά, να τον παινεύετε και σε καμία περίπτωση να μην τον τιμωρείτε. Μπορεί η ζωή να είναι ομαδικό άθλημα, αλλά στο τέλος μόνος σου είσαι πάντα παρέα με τον εαυτό σου.

Τι λέτε, δεν του αξίζει να είναι τουλάχιστον ήρεμος κι ευτυχισμένος;

Η ποιότητα των ανθρώπων δεν ορίζεται από το περιτύλιγμά τους

Αποτέλεσμα εικόνας για high fashionΠόσο όμορφα αισθανόμαστε στη θέα κάποιου δώρου, γνωρίζοντας ότι προορίζεται μονάχα για μας. Κυρίως ένα όμορφο περιτύλιγμα μας παραπέμπει αυτόματα σε ένα όμορφο δώρο.

Αρκετές φορές ξεγελιόμαστε από μια γυαλιστερή συσκευασία που δεν ανταποκρίνεται πάντοτε στις πραγματικές μας προσδοκίες.

Κάπως έτσι παρομοιάζονται και οι γύρω μας. Άνθρωποι όμορφοι εξωτερικά που δε σημαίνει πάντοτε αξιαγάπητα πλάσματα γλυκές και αθώες υπάρξεις.

Κάποιες φορές η εξωτερική εμφάνιση περικλείει όλο το πακέτο σε κάποιον άνθρωπο δηλαδή όμορφη εμφάνιση και υγιή προσωπικότητα και άλλοτε πάλι όχι.

Η ποιότητα των ανθρώπων δεν ορίζεται από το περιτύλιγμά τους. Αυτό δε φαίνεται εξαρχής. Απαιτεί το χρόνο του για να αντιληφθεί κανείς την ασχήμια και την υποκρισία της ψυχής. Η παγωμάρα και τα κενά συναισθήματα του άλλου που κρύβονται πίσω από τα υπέροχα μάτια, τα χείλη ή το πρόσωπο και το καλλίγραμμο σώμα του.

Όμως τι σημασία έχει αυτό το γυαλιστερό περιτύλιγμα του δώρου που μας χαρίζεται εφόσον ορίζεται από ένα κενό και αδιάφορο δώρο; Τι να το κάνεις το απλό χαρτί; Τι να την κάνεις την εξωτερική ομορφιά σαν κρύβει μέσα της μια άσχημη καρδιά; Απογοήτευση και πίκρα σου αφήνει.

Ο χρόνος αποκαλύπτει το μεγαλείο καρδιάς που ξεπροβάλλει πίσω από κάθε προσωπείο και σώμα. Η εξωτερική εμφάνιση μαραίνεται με το πέρασμα του χρόνου μα η ψυχή ξεπροβάλλει λαμπερή και ακριβή παντοτινά. Εξάλλου ότι λάμπει δεν είναι χρυσός.

ΓΙΑΤΙ ΕΣΥ ΕΙΣΑΙ ΕΣΥ ΚΙ ΕΓΩ ΕΙΜΑΙ ΕΓΩ

Με δυο λόγια, νομίζω ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε τις ιστορίες ενοχής, πρέπει να ανακατευθύνουμε τους θυμούς που καταπνίξαμε, πρέπει να πάψουμε να έχουμε ενοχές και ν’ αρχίσουμε να νιώθουμε ως ενήλικες, υπεύθυνοι για ό,τι κάνουμε. Για χάρη της υγείας και της ανάπτυξής μας, είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε πως εμείς δεν έχουμε καμία υποχρέωση ν’ ανταποκριθούμε άμεσα στις απαιτήσεις κανενός, κι ούτε έχουμε το δικαίωμα να ελπίζουμε πως ο άλλος θα ικανοποιήσει τις δικές μας προσδοκίες. Να καταλάβουμε, δηλαδή, αυτό που ο Φριτς Περλς ονόμαζε “Προσευχή Γκεστάλτ”, και είναι, κατά η γνώμη μου, η βάση όλων των διαπροσωπικών σχέσεων:

ΕΓΩ ΕΙΜΑΙ ΕΓΩ ΚΙ ΕΣΥ ΕΙΣΑΙ ΕΣΥ,
ΕΓΩ ΔΕΝ ΗΡΘΑ Σ’ ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
ΓΙΑ ΝΑ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΩ ΤΙΣ ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΣΟΥ
ΚΙ ΕΣΥ ΔΕΝ ΗΡΘΕΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
ΓΙΑ ΝΑ ΙΚΑΝΟΠΟΙΕΙΣ ΤΙΣ ΔΙΚΕΣ ΜΟΥ,
ΓΙΑΤΙ ΕΣΥ ΕΙΣΑΙ ΕΣΥ ΚΙ ΕΓΩ ΕΙΜΑΙ ΕΓΩ.


«Αν αυτό το “Πιστεύω” της υγείας μπορούσε να μας καθοδηγήσει στις διαπροσωπικές μας σχέσεις, ο καθένας μας θα άρχιζε να διερευνά τις δικές του προσδοκίες και τους δικούς του περιορισμούς — είτε του αρέσουν είτε όχι τα ευρήματά του. Καλά… δεν ακούγεται και πολύ ωραίο αυτό. Προτιμάμε να πιστεύουμε ότι έχουμε τη δύναμη να κάνουμε τον άλλον να νιώθει καλά ή άσχημα, και μας ηρεμεί η σκέψη ότι μπορούμε να υποχρεώσουμε κάποιον να μας αγαπάει, ή να χειραγωγήσουμε τις ενοχές του, ή να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες του.»

«Εντάξει… Αυτό ανακουφίζει το άγχος μας όταν νιώθουμε πως είμαστε μόνοι και απροστάτευτοι.»

«Τα άγχη ανακουφίζονται όταν συνειδητοποιούμε πως δεν είμαστε παντοδύναμοι. Κι αν τρέμουμε την ανικανότητά μας, μπορεί να φταίει αυτή η χαζή απαίτηση που έχουμε απ’ τον εαυτό μας να μην κάνουμε ποτέ λάθος.»

Και μια και μιλάω για παντοδυναμία, ας εκμεταλλευτώ ξανά την ευκαιρία για να απομυθοποιήσω αυτήν την ιδέα του κακομοίρη που κουβαλάει στην πλάτη το δισάκι με τις ενοχές του. Για να μπορώ να με κατηγορήσω και να με καταδικάσω για κάποιο κακό που έχω κάνει, είναι απαραίτητο να πιστέψω ότι θα μπορούσα και να το έχω αποφύγει. Για να το πω απλά: πρέπει να μπορώ να αισθανθώ υπεύθυνος για το συμβάν. Είναι πολύ δύσκολο να πιστέψεις ότι κάποιος θα μπορούσε να νιώσει ενοχές για τις πλημμύρες στο Τέξας… αλλά μπορεί να συμβεί μερικές φορές. Πώς είναι δυνατόν; Αυτό που συμβαίνει είναι ότι, αν και δεν είμαι πραγματικά υπεύθυνος, με θεωρώ υπεύθυνο — κι αυτό είναι τόσο πιο έντονο όσο πιο δυνατό θεωρώ τον εαυτό μου. Κάποια φορά σου διηγήθηκα ανέκδοτα για Αργεντινούς στην Ισπανία, θα σου πω ακόμη ένα: λέγεται πως είμαστε τόσο ξιπασμένοι, που αν συναντήσει κάποιος στο δρόμο έναν Αργεντινό στη Μαδρίτη και του πει: “Τι ωραία μέρα”, ο Αργεντινός θα του απαντήσει: “Ό,τι μπορούσα έκανα…”

Συνεπώς, θεωρώντας με παντοδύναμο, είναι πολύ πιθανό να καταλήξω να πιστεύω ότι θα μπορούσα —και θα έπρεπε— να είχα αποφύγει το κακό που έπαθε ο άλλος.»

«Και γιατί θα έπρεπε να αισθάνομαι ενοχές που κάνω ό,τι θέλω εγώ, αντί αυτού που θα ήθελε κι ο άλλος;»

«Η ιδέα που μας έχει καλλιεργηθεί είναι ότι θα έπρεπε να σκεφτόμαστε πρώτα τον άλλον και μετά τον εαυτό μας, αλλιώς είμαστε εγωιστές . Οπότε, όταν σκέφτομαι εμένα, τις επιθυμίες και τις προτεραιότητες μου, αισθάνομαι ενοχές γιατί βρίσκομαι αντιμέτωπος με τους προπατορικούς κανόνες που δημιούργησαν αυτήν την κουλτούρα.»

Κοινωνική Ψυχολογία: Γιατί και πότε οι ακόλουθοι υπακούν τους ηγέτες

Η ανάπτυξη της ηγεσίας και η ικανότητα της να επηρεάζει τα άτομα για την επίτευξη των στόχων, φαίνεται να είναι ένα αναπόσπαστο εργαλείο για την εξέλιξη της ανθρώπινης φύσης.

Η Ανάγκη για Ηγεσία
Στην περίπτωση που τα άτομα, τα οποία θεωρούνται και κοινωνικά όντα, δεν είχαν την τάση να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και να οδηγούν τους άλλους ανθρώπους είτε για ν’ αντιμετωπίσουν ενδεχόμενους κινδύνους, είτε για να συντονίζουν σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, το χάος θα κυριαρχούσε.

Είναι δεδομένο ότι η επιβίωση ενός ατόμου βασίζεται στην επιβίωση της ομάδας του, κατά συνέπεια μια ομάδα που έχει αποτελεσματικό ηγέτη θα επωφεληθεί και θα ενισχύσει την επιβίωσή του. Μελέτες αναφέρουν ότι τα άτομα, που αρχικά παίρνουν πρωτοβουλίες σε μια κατάσταση, είναι πιο πιθανό να θεωρηθούν ηγέτες (Vugt et al., 2008).

Ο Gustave Le Bon στο βιβλίο του “Η Ψυχολογία των Μαζών” (1896), αναφέρει ότι οι ακόλουθοι υπολογίζονται ποσοτικά βάσει αναλογικών προτύπων, πράγμα που σημαίνει ότι ένας ακόλουθος που εισέρχεται στην ομάδα άλλων ακολούθων, χάνει την ατομική του ταυτότητα. Γίνεται “κύτταρο” ενός πλήθους που καλύπτεται από την ανωνυμία και την αριθμητική δύναμη.

Σε όλη την διάρκεια της ιστορίας και της πολιτικής, πολλοί αυταρχικοί ηγέτες χρησιμοποίησαν τις αρχές του Le Bon για να επηρεάσουν και να χειραγωγήσουν τις σκέψεις και τις δράσεις των ανθρώπων, όπως ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι (Bendersky, 2007). Μελέτες έχουν δείξει ότι οι δικτατορίες προήλθαν από την αδυναμία των ακολούθων να προστατεύσουν τα δικαιώματά τους κατά των αυταρχικών ηγετών (Vugt. Et al., 2008). Η κοινωνική επιρροή αυξάνεται ανάλογα με τον αριθμό των πηγών επιρροής, αλλά η κοινωνική επιρροή διαφέρει ανάλογα με τους επιμέρους και τους περιστασιακούς παράγοντες.

Επίσης, η συμμόρφωση, η ενδοτικότητα ή η υπακοή ενός ατόμου εξαρτάται από τη διακύμανση των παραγόντων, όπως τα οφέλη, η στάση, η γνώση και η έκφραση ταυτότητας (MacCoun, 2012). Έτσι, η διαφοροποίηση της συμπεριφοράς των ακολούθων συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με ποιοτικά και περιστασιακά χαρακτηριστικά.

Παράγοντες και κίνητρα υπακοής
Τα άτομα θεωρούνται ιδιαίτερα ευάλωτα σε περιπτώσεις αβεβαιότητας και όταν στερούνται σταθερής αυτοπεποίθησης, καθώς και όταν ο εσωτερικός κοινωνικά προσανατολισμένος εαυτός τους υποφέρει από ασυνέπεια.

Σύμφωνα με τους Cialdini και Goldstein (2004), τα άτομα παρακινούνται να υπακούν στις εντολές, τις ανάγκες και τις απόψεις του ηγέτη με την παρουσία ανταμοιβών. Είναι απίθανο, τα άτομα να μην ασχολούνται με την κριτική αξιολόγηση του περιεχομένου των εντολών ή των απόψεων που θα έδινε ένας αρχηγός, αλλά μπορούν να παραμείνουν στα θετικά αποτελέσματα της υπακοής.

Οι άνθρωποι έχουν επίσης την τάση να συμμορφώνονται ή ακόμη και να υπακούν σε άλλα άτομα που μοιάζουν να μοιράζονται τα ίδια φαινοτυπικά (εξωτερικά εμφανισιακά) χαρακτηριστικά ή την ίδια προέλευση, πολιτισμικό πλαίσιο ή ακόμη και γενέθλια όπως αναφέρουν οι Cialdini & Goldstein.

Αυτό αναφέρεται ως ο «Στόχος του Δεσμού», συμπεριλαμβανομένης της αρεσκείας και της μιμητικής συμπεριφοράς, οι οποίες και οι δύο αποδίδονται σε ασυνείδητες διαδικασίες. Για παράδειγμα, όταν ένα άτομο μιμείται ένα άλλο άτομο, είναι πιθανότερο ότι το μιμούμενο άτομο θα αισθανθεί πιο εξοικειωμένο με το άτομο που μιμείται τη συμπεριφορά του.

Μια άλλη ανθρώπινη τάση, που θα μπορούσε να δώσει κάποιο φως στους λόγους πίσω από τις διαδικασίες κοινωνικής επιρροής και υπακοής, είναι το κίνητρο της κοινωνικής έγκρισης. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι κοινωνίες που θεωρούνται κολεκτιβιστικές είναι πιο πιθανό να προωθήσουν τη συμμόρφωση και την υπακοή σε σύγκριση με τις κοινωνίες που θεωρούνται ατομικιστικές. Επομένως, η πολιτισμική ερμηνεία της συμμόρφωσης, της ενδοτικότητας σε κοινωνικές περιστάσεις και της υπακοής φαίνεται να είναι σημαντική.

Ένα άλλο σημαντικό εύρημα που βασίζεται στην έρευνα, υποδηλώνει ότι τα άτομα μπορούν να τροποποιήσουν τη συμπεριφορά τους όχι μόνο για να ταιριάζουν με τους άλλους και να είναι κοινωνικά εγκεκριμένα, αλλά για προσωπικούς σκοπούς, όπως η αυτοεκτίμηση και η αίσθηση συγγένειας.

Τέλος, μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι η πηγή της αυτογνωσίας και της αυτοεκτίμησης του ατόμου που βασίζεται σε μια εξωτερική πηγή, όπως η επιτυχία, είναι πιο πιθανό να συμμορφώνεται ή να υπακούει σε σχέση με το άτομο που βασίζεται στην εσωτερική πηγή αυτογνωσίας. Δεδομένου ότι η αναζήτηση ουσιαστικών πληροφοριών για τον εαυτό του εσωτερικά, μπορεί να διασφαλίσει την αυτοεικόνα της συνέπειας (Cialdini & Goldstein, 2004).

Αντίληψη της κοινωνικής πραγματικότητας
Η ικανότητα ενός ατόμου να αντιλαμβάνεται την κοινωνική πραγματικότητα και ο ρόλος του σε αυτή, φαίνεται να είναι ένας κρίσιμος προγνωστικός παράγοντας της συμμετοχής του / της στη συμπεριφοριστική τροποποίηση βάσει των δεχόμενων κοινωνικών επιρροών ή εντολών.

Είναι σαφές ότι το πολιτισμικό πλαίσιο μπορεί να διαμορφώσει ή όχι τη κριτική αξιολόγηση μιας κατάστασης που η συμμόρφωση ή η υπακοή εξυπηρετούν κάποιο λειτουργικό στόχο ή στόχο επιβίωσης ή εξυπηρετούν τα συμφέροντα των αρχών.

Συμπερασματικά, η κοινωνική επιρροή που προκαλείται από την εκάστοτε ηγεσία μπορεί να αποδοθεί σε διάφορους μεμονωμένους καθώς και επιμέρους παράγοντες. Ωστόσο, οι ανάγκες των ανθρώπων για κοινωνική έγκριση, για να έχουν την αίσθηση ότι ανήκουν κάπου και για να διατηρήσουν μια σταθερή ιδέα αυτογνωσίας συσχετίζονται με τη συμπεριφοριστική τροποποίηση τους, έχοντας σαν αποτέλεσμα τη συμμόρφωση, την ενδοτικότητα και την υπακοή.

Ισορροπία μεταξύ των δυο πόλων

Όπως ο άνθρωπος δεν μπορεί να αρχίσει τη ζωή του αυτόνομα, μέχρι να αποχωριστεί από την κοιλιά της μητέρας του, το ίδιο δεν μπορεί να μπει στο δρόμο της πραγματικής προόδου μέχρι να αισθανθεί την ύπαρξη της δυαδικότητας μέσα του. Βαθμιαία, και καθώς κινείται προς ανώτερα επίπεδα της δυαδικότητας, μια μέρα, αντιλαμβάνεται συνειδητά πως υπάρχουν δυο πόλοι μέσα του, διαχωρισμένοι από ένα μεσαίο σημείο, το σημείο της ισορροπίας. Μέσα του είναι ο πόλος της ύλης και ο πόλος του πνεύματος, διαχωρισμένοι από την εσωτερική γέφυρα ή Ψυχή που εκφράζεται σαν η νόηση του ανθρώπου μέσα από την πνευματική ουσία του. Απ’ αυτό το σημείο υπάρχουν οι ορμές του υλικού πόλου και οι πιέσεις του πνευματικού πόλου και μεταξύ τους υπάρχει η αρχή της κατανόησης ή της μεταρσίωσης. Από τη στιγμή που ο άνθρωπος γίνει ικανός να αποκαθιστά μια ισορροπία μεταξύ των δυο αντίθετων σημείων και των πιέσεών τους, μπορεί να γίνει τριαδικότητα και μέσω αυτής μονάδα. Η μοναδικότητα δεν μπορεί να επιτευχθεί, μέχρις ότου το σημείο της ισορροπίας μεταξύ των δυο πόλων εγκαθιδρυθεί.

Όλες οι νοητικές, ψυχολογικές και φυσικές αρρώστιες του κόσμου ή του ανθρώπου είναι αποτελέσματα εσωτερικών διαμαχών μεταξύ του ανώτερου και του κατώτερου. Το μυστικό της υγείας, της χαράς και της επιτυχίας είναι η αρμονία, η ενοποίηση και η μεταρσίωση.

Ίσως έχετε δει κάποιον που, βγαίνοντας από το σπίτι του, κάνει μερικά βήματα και μετά ξαναγυρίζει, σταματά συλλογισμένος και συνεχίζει το δρόμο του με αβέβαιο τρόπο. Μια στιγμή αργότερα γυρίζει πάλι, ξανακάνει μερικά βήματα, σταματά και συνεχίζει το δρόμο του. Αυτή είναι η εξωτερική έκφραση του εσωτερικού αγώνα του ανθρώπου που είναι θύμα δυο αντιμαχόμενων ενεργειών, συναισθημάτων ή σκέψεων. Από τέτοιες διαμάχες προέρχεται η νωθρότητα του νου, η νευρική κατάρρευση, η απαισιοδοξία, η αμφιταλάντευση στην αποφασιστικότητα, η έλλειψη θάρρους και ίσως οι νοητικές ασθένειες με τα αναρίθμητα αποτελέσματά τους.

Η ξεχασμένη τέχνη της διπλωματίας

Το ότι η διπλωματία είναι μια τέχνη που έχει ξεχαστεί, φαίνεται από την αδυναμία των σύγχρονων ηγετών να έρθουν σε συνεννόηση μεταξύ τους, επιλέγοντας την οδό της ανώφελης σύγκρουσης από την οδό της συνεργασίας.

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ είναι η πρακτική της διεξαγωγής διαπραγματεύσεων όχι μόνο μεταξύ εκπροσώπων ομάδων ή κρατών, αλλά και μεταξύ ατόμων. Θέλοντας να δώσουμε ένα σύντομο ορισμό, θα λέγαμε ότι διπλωματία είναι η ευγενής τέχνη μέσω της οποίας πετυχαίνεις αυτό που θέλεις με την πειθώ του λόγου, χωρίς να χρειαστεί να καταφύγεις στο ψεύδος, την υποκρισία, την επιβολή κυρώσεων, την αντιπαλότητα και τον πόλεμο.

Αυτό είναι πράγματι δύσκολο, γι’ αυτό και οι πολλοί, με τον ίδιο τρόπο που ερμηνεύουν την συμπεριφορά του ευγενούς ανθρώπου ως υποχωρητικότητα και αδυναμία, ταυτίζουν λανθασμένα τη διπλωματία με την υποκριτική συμπεριφορά.

Όμως, η διπλόη, η απάτη, δεν έχει καμία σχέση με τη διπλωματική συμπεριφορά. Διπλόη (απ’ όπου και η λέξη δολοπλόκος) αποκαλούσαν οι αρχαίοι Έλληνες αυτό που εξωτερικά εμφανίζεται ως αρετή, εσωτερικά όμως βρίθει κακίας. Στις προσωπικές σχέσεις, πολλοί υποκρίνονται ότι είναι φίλοι σου στα φανερά, κρυφά όμως ψάχνουν την ευκαιρία να σε εκμεταλλευτούν και να σου σκάψουν το λάκκο.

Μια τέτοια στάση είναι πράγματι απεχθής, γιατί όπως λέει ο Όμηρος:

Δεν μου αρέσει ο άνθρωπος που άλλα λέει,και άλλα έχει στο μυαλό του.

Σε αντίθεση με την διπλόη, η διπλωματία είναι μια από τις ευγενείς τέχνες και συγκεκριμένα είναι «φιλοσοφική ρητορική». Αυτός είναι και ο λόγος που σήμερα ξεχάστηκε, ή μάλλον υποβιβάστηκε σε θεραπαινίδα της πολιτικής. Είναι δε τέτοιος ο ξεπεσμός της ώστε ο όρος έφτασε να καλύπτει τις διπλωματικές υπηρεσίες, τις προξενικές αρχές και τους υπαλλήλους του υπουργείου εξωτερικών, δηλαδή ανθρώπους που δεν ελάχιστη σχέση έχουν με τη διπλωματία.

Η ανυπαρξία διπλωματίας είναι εξόχως φανερή στον τομέα των διεθνών σχέσεων, όπου επικρατεί η με θρησκευτικό μπόλιασμα νοοτροπία του «καλού» και του «κακού». Τα ισχυρότερα κράτη προσπαθούν να επιβάλουν τη θέλησή τους πάνω στα ασθενέστερα κι όταν δεν το πετυχαίνουν επιβάλλουν κυρώσεις. Έτσι, έχουμε π.χ. κυρώσεις κατά της Ρωσίας, κατά του Ιράν, κατά της Βόρειας Κορέας – στάση που οδηγεί σε έναν διχασμένο κόσμο, παίζοντας το μέλλον του πλανήτη στα ζάρια. Και πολλά προβλήματα, όπως π.χ. το Κυπριακό, παραμένουν άλυτα.

Αυτή λοιπόν την ξεχασμένη τέχνη, που σου επιτρέπει να επιβιώνεις σε δύσκολους καιρούς, θα προσπαθήσουμε να την αναστήσουμε μέσα από μερικά παραδείγματα, σε αυτή τη σύντομη μελέτη.

Βασικό στοιχείο ο ελιγμός
Το πρώτο παράδειγμα το αντλούμε από τα ρωμαϊκά χρόνια. Ο Φαβωρίνος ήταν φιλόσοφος και ρήτορας του 2ου αι. μ.Χ. από τη Γαλατία. Για ένα διάστημα εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα, όπου μαθήτευσε κοντά στον Δίωνα τον Χρυσόστομο και συνδέθηκε με τον Πλούταρχο και τον Ηρώδη τον Αττικό. Όταν πήγε στη Ρώμη, ήρθε σε μετωπική σύγκρουση με τον αυτοκράτορα Αδριανό, διακινδυνεύοντας έτσι τη ζωή του. Όμως δεν έπαθε τίποτα. Αυτό που τον έσωσε ήταν η διπλωματία.

Ο λόγος της σύγκρουσης ήταν ο εξής. Όπως όριζε τότε ο νόμος για όσους κατείχαν υψηλές θέσεις, ο Φαβωρίνος, ο οποίος είχε το αξίωμα του αρχιερέα, όφειλε να οργανώσει με δικά του έξοδα όλες τις θρησκευτικές γιορτές και αγώνες της περιοχής που ήταν στη δικαιοδοσία του – ένας θεσμός γνωστός ως λειτουργία. Επειδή το κόστος ήταν μεγάλο, ο Φαβωρίνος, για ν’ αποφύγει τη δαπάνη, επικαλέστηκε έναν νόμο που έλεγε πως απαλλάσσονται από κάθε χορηγία όσοι είναι φιλόσοφοι.

Η υπόθεση έφτιασε στ’ αυτιά του Αδριανού που διέταξε να γίνει η δίκη μπροστά του. Τη μέρα της δίκης, ο Φαβωρίνος, βλέποντας ότι ο αυτοκράτορας σχεδίαζε να ψηφίσει εναντίον του, επειδή δεν τον θεωρούσε φιλόσοφο, τον πρόλαβε με τον ακόλουθο τρόπο: «Είδα, βασιλιά, ένα όνειρο», είπε, «που πρέπει να σου το πω. Παρουσιάστηκε μπροστά μου ο δάσκαλός μου ο Δίων και με συμβούλευσε γι’ αυτή τη δίκη, λέγοντας πως δεν έχουμε γεννηθεί μόνο για τον εαυτό μας αλλά και για την πατρίδα μας. Γι’ αυτό λοιπόν, βασιλιά, αποδέχομαι τα έξοδα της λειτουργίας, υπακούοντας στον δάσκαλό μου».

Ο Αδριανός, αν και ήταν θυμωμένος, του φέρθηκε σαν ίσος προς ίσο, κι ενώ είχε τη δυνατότητα να τον καταδικάσει σε θάνατο για άρνηση καθήκοντος, όχι μόνο του χάρισε τη ζωή, αλλά τον απάλλαξε κι από την υποχρέωση της λειτουργίας, εκτιμώντας τον εύστροφο ελιγμό του.

Γι’ αυτό και ο Φαβωρίνος ανέφερε μετά, υπό μορφή χρησμού, το ότι ήταν παράδοξο που εξακολουθούσε να ζει, ενώ ήρθε σε σύγκρουση με τον βασιλιά.

Ο έξυπνος άνθρωπος
Στην αρχαιότητα, η τέχνη της διπλωματίας ήταν γνωστή όχι μόνο στους πρεσβευτές αλλά και στους στρατηγούς. Στο βιβλίο του “Η τέχνη του πολέμου”, ο Σουν Τσου (Sun Zu) αναφέρεται στα καταστροφικά αποτελέσματα της οργής:

«Ο στρατηγός, που είναι ανίκανος να ελέγξει το θυμό του, θα στείλει τους άνδρες του στην έφοδο σαν πλήθος από μυρμήγκια, με αποτέλεσμα το ένα τρίτο απ’ αυτούς να σκοτωθούν…»

Και παρακάτω:

«Ο επιδέξιος ηγέτης υποτάσσει τα τμήματα του εχθρού χωρίς να δώσει καμία μάχη».

Ο Κινέζος στρατηγός Σουν Τσου έζησε στα τέλη του 6ου με αρχές του 5ου αι. π.Χ. Αν και παλιό, το έργο του “Η τέχνη του πολέμου” παραμένει επίκαιρο μέχρι σήμερα. Ο κεντρικός πυρήνας των ιδεών του συνοψίζεται στο ότι καταρχήν πρέπει να αποφεύγεται ο πόλεμος και να επιδιώκεται η επιτυχία του σκοπού του πολέμου χωρίς σύγκρουση – κάτι που είδαμε να πετυχαίνει η Ρωσία στην υπόθεση της Κριμαίας.

Το βιβλίο, γραμμένο με τη μορφή των αφορισμών, αποτελείται από 13 σύντομα κεφάλαια. Στο 4ο κεφάλαιο διαβάζουμε:

Παράγρ. 11. «Οι αρχαίοι αποκαλούσαν έξυπνο μαχητή εκείνον ο οποίος όχι απλώς νικάει, αλλά εκείνον που διακρίνεται γιατί νικάει με ευκολία».
Παράγρ. 13: «Στις μάχες νικάει εκείνος που δεν κάνει λάθη».
Παράγρ. 15. «Στον πόλεμο, ο νικηφόρος στρατηγός επιδιώκει τη μάχη αφού πρώτα έχει εξασφαλίσει τη νίκη, ενώ εκείνος που πρώτα μάχεται και μετά επιδιώκει τη νίκη είναι καταδικασμένος να ηττηθεί».

Πόλεμος χωρίς όπλα
Επεκτείνοντας τον αρχικό ορισμό, μπορούμε να πούμε ότι διπλωματία είναι η τέχνη να νικάς χωρίς όπλα. Δεν είναι η τέχνη του ειρηνοποιού, διότι τότε θα τη γνώριζαν και στον ΟΗΕ.

Όπως ο ευφυής στρατηγός γνωρίζει την τέχνη του πολέμου και δεν υποχωρεί φοβούμενος τη σύγκρουση, ο διπλωμάτης προσβλέπει στη νίκη χωρίς να χρειαστεί να καταφύγει στην απειλή των όπλων ή επιβολής κυρώσεων.

Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η στάση της Ελβετίας απέναντι στην κατηγορία των Αμερικανών ότι οι ελβετικές τράπεζες βοηθούν πολίτες των ΗΠΑ να φοροδιαφεύγουν.

Με επίσημο διάβημα προς τις ελβετικές αρχές, οι ΗΠΑ ζήτησαν τα ονόματα όλων των Αμερικανών πολιτών που έχουν αφορολόγητες καταθέσεις σε ελβετικές τράπεζες. Αν οι Ελβετοί δεν αποκάλυπταν τα ονόματα, η αμερικανική κυβέρνηση σκόπευε να επιβάλει στις ελβετικές τράπεζες που δραστηριοποιούνταν στο έδαφός της βαριά πρόστιμα και ποινικές διώξεις με την κατηγορία της παροχής βοήθειας στους Αμερικανούς πελάτες τους για να αποφύγουν την καταβολή φόρων.

Η απαίτηση των αμερικανικών αρχών συνοδευόταν από τη δήλωση: «Είμαστε οι ΗΠΑ και έχουμε δικαιοδοσία διεθνώς!» Ζητούσαν μάλιστα από την ελβετική κυβέρνηση να υπογράψει μια «ομολογία ενοχής»!

Οι Ελβετοί διαμήνυσαν στους Αμερικανούς πως δεν ήταν υποχρεωμένοι να υπακούσουν στην εντολή κάποιου αμερικανικού δικαστηρίου, αλλά σε ένδειξη καλής θέλησης ήταν πρόθυμοι να συνεργαστούν με τις αμερικανικές αρχές στη βάση της ισοτιμίας: «Η Ελβετία έχει δεσμευθεί να διασφαλίσει με τις αρχές των ΗΠΑ μια δίκαιη και ισορροπημένη διαδικασία ευθυγραμμισμένη με την αρχή της αναλογικότητας, προκειμένου να αποφευχθεί οι ελβετικές τράπεζες να τύχουν χειρότερης μεταχείρισης από άλλες τράπεζες, στο πλαίσιο των προσπαθειών εντοπισμού χρημάτων που είναι κρυμμένα σε υπεράκτιους τραπεζικούς λογαριασμούς».

Με άλλα λόγια, οι Ελβετοί αρνήθηκαν να ανοίξουν τους λογαριασμούς, χωρίς όμως να το κάνουν ευθέως, αλλά επικαλούμενοι τη «δίκαιη και ισορροπημένη διαδικασία ευθυγραμμισμένη με την αρχή της αναλογικότητας». Ο νοών νοείτω. Ύστερα από αυτό, το αμερικανικό αίτημα αποσύρθηκε.

Οι Ελβετοί πέτυχαν αυτό που ήθελαν, χωρίς ούτε να αρνηθούν να ανοίξουν τους λογαριασμούς ούτε να δεχτούν να τους ανοίξουν. Και αυτό απέναντι σε μια υπερδύναμη.

Άξονας και τροχός
Οι έριδες συνήθως ανακύπτουν επειδή η κάθε πλευρά πιστεύει ότι έχει το δίκιο με το μέρος της. Το δίκιο όμως δεν αποτελεί μονοπώλιο κάποιου κράτους, ομάδας ή ατόμου, όπως άλλωστε συμβαίνει με όλες τις καθολικές έννοιες.

Ο διπλωματικός άνθρωπος βλέπει τη γενικότερη εικόνα και δεν στέκεται στο ποιος έχει δίκιο και ποιος άδικο, διότι συνήθως το δίκιο και το άδικο είναι ισομοιρασμένα. Έτσι, υποστηρίζει μεν τις θέσεις και τις απόψεις του, αλλά δεν οδηγεί τα πράγματα στα άκρα. Διότι όταν κάποιος παίρνει ακραίες θέσεις, τα πράγματα οδηγούνται στη ρήξη, στη σύγκρουση, στον πόλεμο. Όποιος κι αν νικήσει, η νίκη του θα είναι πύρρειος.

Ο διπλωμάτης, επομένως, είναι ένας χειριστής καταστάσεων, ένας διαπραγματευτής που τον διακρίνει η πλαστικότητα και ο ελιγμός, καθώς δεν στέκεται υπερασπιζόμενος μια θέση, αλλά βλέπει τη συνολική εικόνα και ζει τα πράγματα κι από τις δύο πλευρές.

Μπορούμε να κατανοήσουμε τη θέση του από το παράδειγμα του άξονα και του τροχού. Η στεφάνη του τροχού είναι αυτή που δέχεται σε όλα τα σημεία της περιμέτρου το βάρος και την τριβή, υφίσταται δηλαδή μεγάλη καταπόνηση, ενώ αντίθετα ο άξονας δεν υφίσταται τέτοιες πιέσεις. Ο διπλωμάτης είναι κάποιος που στέκεται στο κέντρο, δηλαδή στον άξονα του τροχού και όχι σε κάποιο από τα πολλά σημεία της περιφέρειάς του. Αυτός που βρίσκεται στο κέντρο έχει την ορατότητα όλων των σημείων του τροχού, ενώ εκείνος που βρίσκεται σε κάποιο σημείο της στεφάνης έχει ορατότητα μόνο του σημείου στο οποίο στέκεται και όχι όλου του τροχού. Αυτή είναι σαφώς μια μειονεκτική θέση. Αυτός όμως που βρίσκεται στο κέντρο, στον άξονα περιστροφής, μπορεί και βλέπει ολόκληρο τον τροχό, στρέφοντας κάθε φορά τη ματιά του προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Έτσι, έχει την ορατότητα όλων των τμημάτων της περιφέρειας του τροχού, χωρίς να καταβάλει προσπάθεια. Από την κεντρική αυτή θέση μπορεί να μεταβαίνει άμεσα σε οποιοδήποτε σημείο του τροχού παραστεί ανάγκη, κάτι που δεν μπορεί να κάνει όποιος βρίσκεται στην περιφέρεια, καθώς δεν έχει καθολική ορατότητα.

Αυτή η θέση ονομάζεται «θέση του Παρατηρητή», και περιγράφεται πιο κάτω.

Αυτός είναι ο διπλωμάτης. Το αντίθετο είναι ο Ηγεμόνας, όπως περιγράφεται από τον Μακιαβέλι στο ομώνυμο βιβλίο του.

Το παράδειγμα του Ιουλίου Καίσαρα
Μέγιστος διπλωμάτης ήταν ο Ιούλιος Καίσαρας, ο οποίος με την πλαστικότητα που διέθετε, μπορούσε άλλοτε να υπερασπίζεται με φοβερή επιμονή εκείνο που τον εξυπηρετούσε, και άλλοτε να υποχωρεί και να απαρνείται αυτό που αρχικά ήθελε.

Για παράδειγμα, επιστρέφοντας νικητής από έναν πόλεμο, έπρεπε να τελέσει θρίαμβο, κάτι που θα αύξανε το λαϊκό έρεισμα που είχε και θα του έδινε μεγαλύτερη δύναμη και εξουσία. Έτυχε όμως την ίδια περίοδο να γίνονται οι εκλογές για το υπατικό αξίωμα για το οποίο ο Καίσαρας είχε θέσει υποψηφιότητα. Σύμφωνα με το νόμο, δικαίωμα να θέσει υποψηφιότητα είχε μόνο εκείνος που έμπαινε στην Ρώμη ως ιδιώτης και όχι ως στρατηγός. Ο Καίσαρας λοιπόν απαρνήθηκε τις θριαμβικές δάφνες, για να μην χάσει το δικαίωμα να είναι υποψήφιος για την υπατεία.

Μια άλλη φορά, προκειμένου να εκλεγεί δήμαρχος, ο Καίσαρας δεν δίστασε να απαρνηθεί την τάξη των πατρικίων στην οποία ανήκε, και να γραφτεί στα δημοτολόγια της τάξης των πληβείων, επειδή δικαίωμα στο δημαρχιακό αξίωμα είχαν μόνο όσοι προέρχονταν από την τάξη αυτή.

Εκεί όμως που έδειξε καθαρά τις διπλωματικές αρετές του, ήταν στην Αφρική όταν έπρεπε να αντιμετωπίσει τον Ιούβα, τον βασιλιά της Νουμιδίας, ο οποίος ερχόταν κατά πάνω του με πολυάριθμο στράτευμα Μαυριτανών.

Οι στρατιώτες του Καίσαρα, που ήταν λίγοι, άρχισαν να τρομοκρατούνται από τις φήμες που κυκλοφορούσαν για την αριθμητική υπεροχή των εχθρών και σκέπτονταν είτε να λιποτακτήσουν είτε να παραδοθούν για να αποφύγουν τον όλεθρο. Ο Καίσαρας τότε κατέφυγε σε έναν πρωτοφανή ελιγμό.

Τις παραμονές της άφιξης του Ιούβα, παρουσιάστηκε στο στράτευμα και τους μίλησε, όχι αρνούμενος τις φήμες ή προσπαθώντας να μειώσει τη σημασία τους, αλλά αντίθετα υπερβάλλοντας και παρουσιάζοντας, ακόμη και με ψέματα, πιο σοβαρό τον κίνδυνο απ’ όσο πραγματικά ήταν.

Συγκεκριμένα τους είπε: «Μάθετε ότι σε λίγο θα καταφθάσει εδώ ο βασιλιάς με δέκα λεγεώνες [ο Καίσαρας είχε μόνο δύο], τριάντα χιλιάδες ιππείς [ο Καίσαρας είναι μόνο 1.500], εκατό χιλιάδες ελαφρά οπλισμένους και τριακόσιους ελέφαντες. Γι’ αυτό ας σταματήσουν επιτέλους κάποιοι από εσάς να κάνουν συνεχώς ερωτήσεις και να παρασύρονται από τις φήμες, κι ας πιστέψουν εμένα, που είμαι καλά πληροφορημένος. Ειδάλλως θα διατάξω να τους επιβιβάσουν σε ένα πολεμικό πλοίο κι ας τους πάει εκείνο όπου τους βγάλει ο άνεμος».

Όχι μόνο δεν έφυγε κανείς, αλλά αντίθετα οι στρατιώτες συνήλθαν, γέμισαν με θάρρος και φυσικά νίκησαν.

Ο πυρήνας της διπλωματίας
Εφόσον σε μεγάλο βαθμό τα εξωτερικά πράγματα διαμορφώνονται από την τύχη και τις περιστάσεις, μένει να βρούμε το σταθερό σημείο στο οποίο πατά και στέκεται ο διπλωμάτης, αντλώντας διαύγεια και δύναμη.

Αυτό το σημείο το αποκαλέσαμε πιο πάνω «θέση του Παρατηρητή» (όχι παρατηρητή του ΟΗΕ).

Τα πλεονεκτήματα της διπλωματικότητας είναι προφανή: αποφυγή άσκοπων συγκρούσεων, αποφυγή άσκοπων επιθέσεων και υποχωρήσεων, οικονομία χρόνου και αποτελεσματικότητα, δηλαδή επίτευξη του σκοπού χωρίς εξόντωση του αντιπάλου, όπως συνηθίζουν σήμερα τα δυτικά κράτη (βλ. Αραβική Άνοιξη). Από τη σκοπιά αυτή, η διπλωματία είναι αρετή και ως αρετή αποτελεί, όπως είπαμε, πνευματική ατραπό.

Σε αντίθεση με την ρήξη και τον πόλεμο, η διπλωματία επιδιώκει το καλό, το καλό στηρίζεται στην αλήθεια και η αλήθεια υπάρχει μόνο στον βαθύτερο εαυτό.

Ο διπλωμάτης που το γνωρίζει αυτό δεν φέρεται εγωιστικά, γιατί το εγώ είναι χρήσιμο εργαλείο δεν είναι όμως σοφό.

Το εγώ είναι ένα δεκανίκι χρήσιμο για την επιβίωση, είναι όμως ζώο τυφλό. Στις δύσκολες καταστάσεις τα χάνει, πανικοβάλλεται και περιπίπτει σε σύγχυση και εκνευρισμό, αδυνατώντας να σκεφτεί ψύχραιμα. Και όπως λέει ο Αισχύλος:

κανένας σωστά δεν στοχάζεται,
όταν έχει μυαλό φλογισμένο.


Ο διπλωμάτης που τα γνωρίζει αυτά δεν φέρεται εγωιστικά, γιατί το εγώ είναι περιορισμένο και ασταθές. Περιορισμένο γιατί προβάλλει τη γνώμη που έχουμε ασπαστεί αβασάνιστα, γνώμη που δεν είναι δική μας αλλά την έχουμε υιοθετήσει αντιγράφοντας άλλους∙ αδυνατεί επομένως να συλλάβει την ουσία των πραγμάτων∙ και ασταθές επειδή αντιδρά ανάλογα με την επίδραση που έχουν πάνω του οι εξωτερικές συνθήκες, οι οποίες αλλάζουν και μεταβάλλονται συνεχώς. Έτσι, το εγώ είναι το αντίθετο του αληθινού εαυτού.

Ο διπλωματικός άνθρωπος είναι περισσότερο καλός ακροατής και λιγότερο καλός ομιλητής. Δεν αντιδρά παρορμητικά, αλλά στέκεται εν σιωπή, επιτρέποντας έτσι μέσα του την ανάδυση του Παρατηρητή. Προσπερνάει και δεν στέκεται στα εξωτερικά φαινόμενα, επειδή, όπως είπαμε αυτά αλλάζουν συνεχώς και μεταβάλλονται και μας παρασύρουν σε ψευδή πορίσματα και πλάνες. Σαν δεύτερο βήμα, σταματάει να ακούει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, επειδή είναι παράγωγα του εγώ. Μένει ακίνητος (στα αγγλικά θα το αποδίδαμε με τη φράση “be still”), όπως ακίνητος παραμένει ο νοητός άξονας περιστροφής του τροχού∙ έτσι δεν παρασύρεται από τις ταραγμένες σκέψεις, τα συναισθήματα και τα πάθη που πυροδοτεί μια κρίση. Όταν το πετύχει αυτό, επικρατεί μια εσωτερική ησυχία, μια σιωπή. Σε αυτή την κατάσταση, έρχεται σε επαφή με τον πυρήνα του εαυτού του, ο οποίος γνωρίζει την αλήθεια. Και τότε ο εαυτός αρχίζει να του μιλά.

Αυτή είναι η θέση του Παρατηρητή.
Επειδή δρα κάτω από δύσκολες συνθήκες, ο διπλωμάτης δεν αφήνει τον εαυτό του να καμφθεί από τις δυσμενείς περιστάσεις, ούτε τη σταθερότητά του να κλονιστεί. Το πετυχαίνει διατηρώντας το εσωτερικό του φως, ενώ εξωτερικά παραμένει υποχωρητικός και ευέλικτος. Με μια τέτοια στάση μπορεί να ξεπεράσει ακόμα και τις μεγαλύτερες αντιξοότητες.

Η διατήρηση της διαύγειας και του εσωτερικού φωτός επιτρέπουν στη θέληση, παρά τις δυσκολίες, να υπερισχύσει στο άμεσο περιβάλλον.

Ας δούμε όμως μερικά ακόμη παραδείγματα καλής και κακής διπλωματίας.

Ο Μαρκ Τουέιν είχε πει: «Το δούνε και λαβείν είναι η βάση της διπλωματίας – να δίνεις ένα και να παίρνεις δέκα». Το παράδειγμα που ακολουθεί δείχνει πόσο δίκιο είχε.

Ο τύραννος και ο ρήτορας
Στο τέλος του 1ου αι. μ.Χ., ο αυτοκράτορας Δομιτιανός, επειδή πίστευε ότι το κρασί οδηγεί σε εξεγέρσεις και επαναστάσεις, διέταξε να ξεριζωθούν όλα τα αμπέλια στη Μικρά Ασία και να μην φυτευτούν άλλα. Αυτό, όπως αντιλαμβάνεται κανείς, απειλούσε με οικονομική καταστροφή όλες τις ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας και τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, κυρίως όμως ήταν οδυνηρό για τη Σμύρνη η οποία έβγαζε και εμπορευόταν ένα από τα πιο φημισμένα κρασιά. Οι αντιπρόσωποι των ελληνικών πόλεων συναντήθηκαν στη Σμύσρνη κι αποφάσισαν να στείλουν κατεπείγουσα πρεσβεία στη Ρώμη για να μεταπείσουν τον αυτοκράτορα.

Ο Δομιτιανός, γιος του Βεσπασιανού και αδελφός του Τίτου, όταν ανέλαβε την εξουσία άρχισε να κυβερνά απολυταρχικά, μειώνοντας τις εξουσίες της συγκλήτου και επιβάλλοντας ένα καθεστώς που δεν απείχε πολύ από την τυραννία. Όταν οι φιλόσοφοι και οι άνθρωποι των γραμμάτων αντιτάχθηκαν στην αυταρχικότητά του, ο Δομιτιανός αντέδρασε με διώξεις, εξορίες και εκτελέσεις των αντιφρονούντων. Πολλοί φιλόσοφοι, επειδή θεωρήθηκαν ύποπτοι συνωμοσίας, φυλακίστηκαν και οι υπόλοιποι διατάχθηκαν να εγκαταλείψουν την Ιταλία. Αυτόν λοιπόν τον τύραννο έπρεπε να μεταπείσει η ελληνική πρεσβεία.

Έτυχε τότε ο πιο φημισμένος ρήτορας στη Σμύρνη να είναι ο Σκοπελιανός. Σε αυτόν έπεσε ο κλήρος να πάει στον αυτοκράτορα, που τον περιέβαλαν 24 σωματοφύλακες, σε μια αποστολή λιγότερο διπλωματική και περισσότερο αυτοκτονίας, καθώς ο Δομιτιανός θεωρούσε τους φιλοσόφους και τους διανοούμενους εχθρούς του. Είχε φυλακίσει και εξορίσει πολλούς, ενώ άλλους τους είχε εκτελέσει. Ο Σκοπελιανός λοιπόν έπρεπε να μαγέψει αυτό το θηρίο σαν άλλος Ορφέας.

Αυτός οδήγησε την πρεσβεία σε τέτοια ανέλπιστη επιτυχία, ώστε όχι μόνο επιτράπηκε ξανά το φύτεμα των αμπελιών, αλλά βγήκε νέος νόμος που επέβαλε πρόστιμο σε όσους δεν φύτευαν αμπέλια! Επιπλέον ο Δομιτιανός του πρόσφερε πολλά δώρα, άξια ενός βασιλιά, και τον έστειλε πίσω στην πατρίδα του με εγκώμια και επαίνους.

Πώς πέτυχε ο Σκοπελιανός αυτό το ανέλπιστο θαύμα;
Η αλήθεια είναι ότι δεν γνωρίζουμε. Πιθανόν επειδή προσέγγισε τον Δομιτιανό ως άνθρωπο, απευθυνόμενος σε αυτόν ως φίλο, και δεν τον είδε σαν άρχοντα ή τύραννο ή κάποιον που έχει δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω στους άλλους. Κάθε άνθρωπος, όσο σκληρός, δυνατός ή παράλογος κι αν είναι, έχει μέσα του έναν πυρήνα, αυτόν που ο Επίκτητος ονομάζει «αγαθή προαίρεση». Αυτός ο πυρήνας δεν έχει καμία σχέση με τα εξωτερικά πράγματα – τις θέσεις και τις τιμές, την εξουσία, τον πλούτο και όλα αυτά που κάνουν κάποιον να ξεχωρίζει από τους άλλους. Απευθυνόμενος σε αυτόν τον πυρήνα, ο ρήτορας ανάγκασε τον Δομιτιανό να τον ξαναθυμηθεί, έτσι ώστε, προσωρινά τουλάχιστον, ο τύραννος ξέχασε ότι είναι ένας σκληρός αφέντης, έχοντας μεταφερθεί συνειδησιακά σε έναν άλλο χώρο όπου η ψυχή του ανθρώπου αναπνέει ελεύθερα, δίχως να τον βασανίζουν οι έγνοιες και οι μέριμνες που μας ανησυχούν όλους καθημερινά∙ πολύ περισσότερο κάποιον που αγωνιά για την εξουσία του κι έχει μάθει να βλέπει όσους έχουν διαφορετική γνώμη από αυτόν ως αντίπαλους και εχθρούς.

Αυτό το πέτυχε μέσω του λόγου που εκφώνησε, ο οποίος ήταν λαμπρός, όπως μας πληροφορεί ο Φιλόστρατος στους Βίους των σοφιστών. Πιθανόν να κολάκευσε τον Δομιτιανό, πιθανόν να τον έκανε να γελάσει. Το βέβαιο είναι ότι μέσα στο σκοτάδι στο οποίο είχε βυθιστεί ο τύραννος, ο Σκοπελιανός έδρασε σαν ήλιος, σαν ένας φωτεινός νους, βγάζοντάς τον από εκεί, όπως έβγαλε από το σκοτεινό άντρο της στο φως την Λερναία Ύδρα ο Ηρακλής καθιστώντας την έτσι ακίνδυνη. Γιατί κάθε ύπαρξη, όσο ταπεινή ή φοβερή κι αν είναι, στρέφεται προς το φως για να πάρει ζωή, ώστε κάποτε να απελευθερωθεί από τα δεσμά.

Γνωρίζοντας τον τρόπο με τον οποίο συνέτασσαν τους λόγους τους τότε οι ρήτορες, δεν θα απείχαμε πολύ από την αλήθεια αν λέγαμε ότι στην αρχή της ομιλίας του ο Σκοπελιανός προσπάθησε, με λόγια μαλακά και κολακευτικά, να καταπραΰνει την καχυποψία του τυράννου. Στη συνέχεια άρχισε να τον συμβουλεύει για το επίμαχο θέμα, που ήταν τα αμπέλια, μιλώντας του ως φίλος και λέγοντας ότι ο Διόνυσος/Βάκχος είναι το θεϊκό στοιχείο μέσα στον άνθρωπο που έχει πεθάνει και πρέπει να αναστηθεί. Διατάσσοντας να ξεριζωθούν τα αμπέλια, σύμβολο του θεού, είναι σαν να διέταζε να ξεριζωθεί η ψυχή μέσα από τον άνθρωπο. Πιθανόν να του αφηγήθηκε την ιστορία του Πενθέα και να του θύμισε το τραγικό τέλος που είχε όταν θέλησε να τα βάλει με τον θεό. Συνεχίζοντας να μιλά ατάραχα και συγκεφαλαιώνοντας συμβούλεψε τον αυτοκράτορα να γίνει συνλειτουργός του θεού και συμπότης του, επιτρέποντας στους ανθρώπους να συνεχίσουν να κάνουν σπονδές στον Βάκχο, συμπεριλαμβάνοντας τώρα στις επικλήσεις τους και το όνομα του βασιλιά ως σωτήρα και προστάτη τους.

Ο τύραννος και ο ποιητής
Θα κάνουμε περισσότερο εναργή την εικόνα που θέλουμε να δώσουμε με ένα παράδειγμα άσκησης κακής διπλωματίας. Αν και έχουν περάσει από τότε δύο χιλιάδες τετρακόσια χρόνια, επιβεβαιώνει με τον καλύτερο τρόπο τα όσα αναφέραμε πιο πάνω.

Υπάρχουν άνθρωποι ωμοί, δεσποτικοί και φιλόδοξοι που όταν τύχει και πάρουν στα χέρια τους την εξουσία, γίνονται ακόμη χειρότεροι, καθώς στον κακό χαρακτήρα τους προστίθεται και η κακία που έχει από τη φύση της η εξουσία. Στην αρχαιότητα αυτούς τους αποκαλούσαν τυράννους και ένας από τους πιο ονομαστούς ήταν ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος, ο τύραννος των Συρακουσών. Αυτός αφού απελευθέρωσε τις Συρακούσες από τους Καρχηδόνιους, κατέλαβε το 405 π.Χ. πραξικοπηματικά την εξουσία και τη διατήρησε για 38 χρόνια, εξοντώνοντας τους αντιπάλους του και θανατώνοντας πολλούς συμπολίτες του για να προμηθευτεί χρήματα δημεύοντας τις περιουσίες τους.

Όπως είπαμε και πιο πάνω, δεν υπάρχει άνθρωπος καθ’ ολοκληρίαν κακός ή καλός. Κάθε άνθρωπος είναι μείγμα θετικών και αρνητικών ιδιοτήτων, αδυναμιών και αρετών, έχοντας ορισμένα τμήματα της ψυχής του φωτεινά και άλλα βυθισμένα στο σκοτάδι και την άγνοια. Το θέμα είναι ποιο από τα δύο υπερτερεί, αν δηλαδή είναι περισσότερα τα φωτεινά τμήματα ή αν είναι περισσότερα τα σκοτεινά. Και γι’ αυτό αποκαλούμε πνευματικά εξελιγμένο εκείνον που καταφέρνει να μεταστοιχειώσει τα αρνητικά τμήματα της ψυχής του σε θετικά, τα ελαττώματα και τις αδυναμίες του σε αρετές και το σκοτάδι που μέσα του σε φως. Το ζήτημα είναι πού θα επικεντρωθεί κάποιος – στα θετικά ή στα αρνητικά στοιχεία του άλλου;

Έτσι κι ο Διονύσιος, μπορεί να ήταν τύραννος, θεωρούσε όμως τον εαυτό του μεγάλο ποιητή και στην αυλή του φιλοξενούσε ποιητές και φιλοσόφους επειδή του άρεσε να τον κολακεύουν όταν τους διάβαζε τα έργα που είχε γράψει. Και αυτή ήταν η θετική πλευρά του χαρακτήρα του.

Ανάμεσα στους διανοούμενους που φιλοξενούσε ήταν και ο τραγικός ποιητής Αντιφών από την Αθήνα (δεν πρέπει να συγχέεται με τον ρήτορα Αντιφώντα). Αυτός, αν και ο ίδιος ήταν μέτριος ποιητής και χωρίς να εκτιμά ότι τρωγόπινε στην αυλή του τυράννου και δεχόταν από αυτόν χρήματα, συνήθιζε να εξευτελίζει τις τραγωδίες του Διονύσιου, που για τον Διονύσιο ήταν σημαντικότερες ακόμη και από την εξουσία.

Μια μέρα που ο Διονύσιος ρώτησε ποιο μέρος της γης βγάζει τον καλύτερο χαλκό, ο Αντιφών είπε: «Ο καλύτερος είναι της Αθήνας, από τον οποίο έχουν κατασκευαστεί τα αγάλματα του Αρμόδιου και του Αριστογείτονα», αναφερόμενος στους δύο ήρωες της δημοκρατίας που σκότωσαν στην Αθήνα τον τύραννο Ίππαρχο. Αυτά τα λόγια τον οδήγησαν στον θάνατο με την κατηγορία ότι υπονομεύει ότι υπονομεύει την εξουσία του Διονύσιου και προσπαθεί να στρέψει τους Σικελιώτες εναντίον του.

Όπως παρατηρεί εύστοχα ο Φιλόστρατος, «ο Αντιφών διέπραξε μέγα σφάλμα ερχόμενος σε σύγκρουση με τον τύραννο, κάτω από την εξουσία του οποίου επέλεξε να ζει και όχι στο δημοκρατικό καθεστώς της πατρίδας του. Επιπλέον, αποτρέποντας τον Διονύσιο από την συγγραφή τραγωδιών, στην πραγματικότητα τον απέτρεπε από το να είναι ήρεμος, επειδή τέτοιου είδους ενασχολήσεις κάνουν τους ανθρώπους αμέριμνους∙ και ειδικότερα οι τύραννοι είναι πιο ανεκτοί για τους υπηκόους τους όταν είναι χαλαροί μάλλον παρά σε υπερδιέγερση∙ διότι, αν είναι χαλαροί, θα κάνουν λιγότερους φόνους, θα διαπράξουν λιγότερες βίαιες πράξεις και αρπαγές.

«Ο τύραννος που ασχολείται με την τραγωδία, μοιάζει με γιατρό που είναι άρρωστος και προσπαθεί να θεραπεύσει τον εαυτό του. Εκτός αυτού, η σύνθεση των μύθων, οι μονωδίες, οι ρυθμοί του χορού και η παρουσίαση στη σκηνή χαρακτήρων, οι περισσότεροι των οποίων πρέπει να έχουν ήθος χρηστό, μεταβάλλουν την αδιαλλαξία και ωμότητα των τυράννων, όπως τα φάρμακα γιατρεύουν τις αρρώστιες. Αυτά δεν πρέπει να θεωρηθούν κατηγορίες σε βάρος του Αντιφώντα, αλλά συμβουλές που απευθύνονται σε όλους, για να μην προκαλούν τους τυράννους ούτε να εξοργίζουν ανθρώπους με χαρακτήρα κτηνώδη».

Πώς συγχωρείς τον εαυτό σου;

«Αν είχα ένα σφουγγάρι που μπορούσε να σβήνει τα λάθη του παρελθόντος θα έσβηνα πολλά από τα λάθη που έκανα. Θα επέλεγα να σβήσω εκείνα που πλήρωσα ακριβά, που με βασάνισαν περισσότερο, που με έκαναν να μετανιώσω. Αλλά κυρίως αυτά τα λάθη που δυσκολεύτηκα να συγχωρήσω στον εαυτό μου».

- Πιστεύεις πως τα λάθη σου, σε βοήθησαν κάπως να αντιληφθείς καποια πράγματα;
- Ναι, ίσως να με βοήθησαν. Δεν ξέρω όμως.Δεν υπάρχει άραγε κάποιος πιο ανώδυνος τρόπος να μάθεις κάτι; Χρειαζεται ό,τι μαθαίνεις να το πληρώνεις;
- Υπάρχουν πράγματα που μπορεί κανείς να τα μάθει βλέποντας τα λάθη των άλλων. Ακόμη μπορεί κανεις να περιορίσει τις λάθος επιλογές του αν θελήσει να συμβουλευθεί ανθρώπους που εμπιστεύεται. Υπάρχουν φυσικά και τα λάθη που κάνουμε σε νεαρή ηλικία καθότι είμαστε ανώριμοι.
- Γι'αυτά τα λάθη σου μιλάω. Αυτά που κάνει κανείς όταν είναι νέος. Στην ηλικία που βράζει το αίμα και νομίζεις πως ο κοσμος σου ανήκει. Ποιος μπορεί να συγκρατήσει τον οίστρο για ζωή που νιώθει ένας νέος; Εκείνα τα λάθη που κάνεις ως νεαρός ενήλικας και καλείσαι να τα αντιμετωπίσεις καθότι στην ενήλικη ζωή σου δεν δικαιολογούνται οι παιδιάστικες συμπεριφορές.

- Από ποιους δεν δικαιολογούνται;

- Από όλους! Κανένας δεν μπορεί να κατανοήσει ότι μπορεί να μιλά η νεανικότητα σου, τα θέλω σου, οι προσδοκίες σου. Ότι μπορεί να μιλάς καθισμένος σε ένα ροζ συννεφάκι το οποίο κάποια στιγμή θα κατεδαφιστεί. Κανένας δεν σε αντιμετωπίζει ανάλογα με την ηλικία σου. Ακόμη και οι γονείς σου κάποιες φορές σε κρίνουν σαν να μην υπήρξαν πότε οι ίδιοι νέοι.
- Γενικεύεις. Πιστεύω πως υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να σε καταλάβουν αλλά προέχει να μάθεις εσύ πως να καταλαβαίνεις τον εαυτό σου. Κάθε άνθρωπος που έχεις απέναντι σου και έχεις μια οποιαδήποτε σχέση μαζί του είτε φιλική, είτε συναδελφική κτλ περιμένει κάτι από εσένα. Και εσύ περιμένεις κάτι από αυτόν/η.

Υπάρχουν λοιπόν εκατέρωθεν κινητοποιές δυνάμεις που σας κινητοποιούν να περιμένετε πράγματα από αυτή τη σχέση. Το κόλπο είναι να ξέρεις τι θες από αυτή τη σχέση και να ξέρει και ο άλλος τι θέλει από σένα. Το μυστικό όμως είναι να είσαι σε θέση να καταλάβεις το τι περιμένει ο άλλος από εσένα. Αν το καταλάβεις αυτό υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μετριαστούν τα λάθη. Γιατί το μεγαλύτερο λάθος, που μπορείς να κάνεις στη ζωή σου, είναι να φοβάσαι συνεχώς ότι θα κάνεις λάθος.

- Και όταν τα λάθη, πλήξουν την αυτοεκτίμηση σου;
- Εσύ επέτρεψες να γίνει αυτό, καθότι στη σκέψη σου στροβιλίζει η παγίδα της τελειομανίας. Αυτή η ψευδαισιογόνως παγίδα, τρέφει την ματαιοδοξία της τελειότητας. Και όταν γίνει το λάθος δυσκολεύεσαι να το αποδεκτείς, να το παραδεκτείς και να συγχωρήσεις τον εαυτό σου.
- Και πως συγχωρείς τον εαυτό σου;
- Τον αποδέχεσαι τον εαυτό σου και τον μαθαίνεις και κατόπιν αλλάζεις ότι δεν σου αρέσει επάνω του και ύστερα καταλαβαίνεις πως δεν είναι τα λάθη μας που καθορίζουν ποιοι είμαστε. Μαθαίνεις, δηλαδή να τον αγαπάς. Είναι το πώς συνερχόμαστε από αυτά τα λάθη.

Τα χαμένα αριστουργήματα του Φειδία

Ο Φειδίας (περ. 490 π.Χ. – 430 π.Χ.) ήταν Έλληνας γλύπτης, ζωγράφος και αρχιτέκτονας, ο οποίος έζησε τον 5ο αιώνα π.Χ. και θεωρείται ευρέως ως ένας από τους σημαντικότερους γλύπτες της Κλασικής εποχής. Το Άγαλμα του Ολυμπίου Διός στην Ολυμπία, το οποίο φιλοτέχνησε ο Φειδίας, ήταν ένα από τα Επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου.

Ο Φειδίας σχεδίασε επίσης τα αγάλματα της θεάς Αθηνάς που βρίσκονταν στην Ακρόπολη των Αθηνών, δηλαδή την Αθηνά Παρθένο, που βρισκόταν μέσα στον Παρθενώνα, και την Αθηνά Προμάχο, ένα κολοσσιαίο χάλκινο άγαλμα που βρισκόταν ανάμεσα στο Ερεχθείο και τα Προπύλαια.

Τα πρώτα έργα του Φειδία ήταν αφιερωμένα εις μνήμην της νίκης των Ελλήνων στον Μαραθώνα εναντίον των Περσών. Στους Δελφούς ο Φειδίας ανήγειρε ένα γλυπτικό σύμπλεγμα από ορείχαλκο, που περιελάμβανε τα αγάλματα του Απόλλωνα και της Αθηνάς, μερικών άλλων ηρώων μαχητών και του στρατηγού Μιλτιάδη. Αργότερα κατασκεύασε τη χάλκινη Αθηνά Προμάχο που ήταν ανάθημα της Αθήνας στην Ακρόπολη από τα λάφυρα της νίκης. Το άγαλμα είχε ύψος 8-9 μέτρα και όπως αναφέρει ο περιηγητής του 2ου αιώνα μ.Χ. Παυσανίας, η αιχμή του δόρατος και η κορυφή του λοφίου από το κράνος της ήταν ορατά από το Σούνιο. Ήταν στημένο μεταξύ Προπυλαίων και Ερεχθείου, όπου διατηρείται η θεμελίωση του βάθρου.

Ο Φειδίας φιλοτέχνησε το περίφημο χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου για το σηκό του Παρθενώνα (446-438 π.Χ.), που είχε κολοσσικό μέγεθος και αποτέλεσε καινοτομία στην τεχνική των λατρευτικών αγαλμάτων. Όμως το έργο θα πρέπει να καταστράφηκε από την πυρκαγιά που έπληξε το εσωτερικό του ναού τον 3ο αι. μ.Χ. Έχει απομείνει ένα μέρος της θεμελίωσης του βάθρου στο δάπεδο του Παρθενώνα. Η Αθηνά Παρθένος υπήρξε μία δημιουργία που συνδύαζε τα πολύτιμα υλικά με τα μυθολογικά θέματα και συμπύκνωνε το ιστορικό παρελθόν και τη δύναμη της Αθηναϊκής δημοκρατίας του 5ου π.Χ. αιώνα.

Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος αναφέρει το ύψος του αγάλματος (11,544 μ.) και ο Παυσανίας αναλυτική περιγραφή. Μία ιδέα για τον τύπο του αγάλματος παρέχουν τα ρωμαϊκά αντίγραφα, όπως η Αθηνά Lenormant και η Αθηνά του Βαρβακείου (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο). Η θεά ήταν όρθια σε βάθρο ύψους 1,20 μ., φορούσε αιγίδα και πλούσια κοσμημένο κράνος. Στο δεξί της χέρι κρατούσε χρυσή Νίκη, ενώ το αριστερό άγγιζε την ασπίδα, όπου φώλιαζε το ιερό φίδι, υπόσταση του μυθικού Εριχθόνιου. Στον ξύλινο πυρήνα του αγάλματος στερεώνονταν τα ενδύματα με μορφή σφυρήλατων ελασμάτων χρυσού, ενώ το πρόσωπο και τα γυμνά μέρη της μορφής ήταν από πλάκες ελεφαντόδοντου. Ο χρυσός ζύγιζε 44 τάλαντα (1.140 χλγρ).

Η τεράστια ποσότητα χρυσού έδωσε αφορμή στους εχθρούς του Φειδία να τον κατηγορήσουν για κατάχρηση. Ο Φειδίας απέδειξε την αθωότητά του, επειδή ο Περικλής τον είχε συμβουλέψει να κάνει το χρυσό ένδυμα της Αθηνάς συναρμολογούμενο. Έτσι μπόρεσε να το αποσυναρμολογήσει και να το ζυγίσει. Το βάρος του χρυσού βρέθηκε ακέραιο κι έτσι ο Φειδίας αθωώθηκε. Όμως κατόπιν κατηγορήθηκε για αλαζονεία επειδή στην εξωτερική όψη της ασπίδας της Αθηνάς, που έφερε ανάγλυφη Αμαζονομαχία, παρέστησε σε δύο Αθηναίους πολεμιστές το πορτρέτο του Περικλή και το δικό του. Ο Φειδίας συνελήφθη και καταδικάστηκε.

Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι ο Φειδίας πέθανε στη φυλακή, ενώ σύμφωνα με το χρονικογράφο του 4ου αιώνα π.Χ. Φιλόχωρο, μετά την ολοκλήρωση της Παρθένου ο Φειδίας εγκατέλειψε για πάντα την Αθήνα για να αποφύγει την καταδίκη και πήγε στην Ολυμπία.

Το εργαστήριό του βρισκόταν στην Άλτη. Εκεί, με τους τεχνίτες του εργαστηρίου του και συνεργάτη το γλύπτη Κολώτη, φιλοτέχνησε το κολοσσικό χρυσελεφάντινο λατρευτικό άγαλμα του Διός, ύψους 11 μ., το διασημότερο έργο του στην αρχαιότητα, ώστε περιελήφθη στα επτά θαύματα του κόσμου.

Για το άγαλμα του Διός δεν σώζεται κανένα στοιχείο εκτός από μερικές μικρές παραστάσεις σε νομίσματα της Ηλείας, που δίνουν μία γενική μόνο ιδέα της στάσεως και του σχήματος της κεφαλής. Ο θεός ήταν καθισμένος σε θρόνο με σκήπτρο στο αριστερό του χέρι και Νίκη στο δεξί. Στα σανδάλια του αναγραφόταν η επιγραφή «Φειδίας Χαρμίδου υιός μ’ εποίησε Αθηναίος». Τα γυμνά μέρη του σώματος ήταν από ελεφαντόδοντο ενώ τα ενδύματα ήταν από χρυσάφι. Ο θρόνος έφερε πλουσιώτατο γλυπτικό διάκοσμο καθώς ήταν από χρυσό, ελεφαντόδοντο, έβενο και πολύτιμους λίθους.

Δυστυχώς όμως και εδώ τον Φειδία τον κυνήγησε η ίδια μοίρα, αφού ξανά κατηγορήθηκε για κατάχρηση και κλοπή χρυσού και φυλακίστηκε ως το θάνατό του. Το 408 μ.Χ. την εποχή του Θεοδοσίου ο ναός πυρπολήθηκε, και το άγαλμα καταστράφηκε ή κατατεμαχίστηκε και λεηλατήθηκε.

Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή ο Θεοδόσιος το 390 μ.Χ. το μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη, όπου καταστράφηκε από φωτιά το 416 μ.Χ. Ο ναός λεηλατήθηκε από τους Γότθους, και τα υπολείμματά του γίνανε χριστιανικός ναός μέχρι που γκρεμίστηκε από έναν σεισμό. Αργότερα τα ερείπια σκεπάστηκαν από την κοίτη του ποταμού Αλφειού.

Το 1875 μια γερμανική αποστολή έκανε αρχαιολογικές ανασκαφές και μέχρι το 1881 επανέφερε στο φως τα ερείπια, κάτω από τέσσερα μέτρα χώμα.

Το 1958, στη χριστιανική βασιλική που κτίστηκε στη θέση του εργαστηρίου του Φειδία, οι ανασκαφές έφεραν στο φως εργαλεία, θραύσματα από ελεφαντόδοντο, πήλινα καλούπια και λοιπό εξοπλισμό χύτευσης, καθώς και αγγείο με χαραγμένο το όνομα του Φειδία.

A. Schopenhauer: Πώς να ζούμε;

Από τη βούληση για ζωή στη μη βούληση

Ο Σοπενχάουερ ανήκει στην κατηγορία εκείνων των φιλοσόφων, που η φωνή τους ακούγεται κυρίως μετά θάνατον. Βασικά γνωρίσματα της βιο-φιλοσοφικής του πορείας είναι, κατ’ αρχήν, το γεγονός ότι δεν διατηρούσε καλές σχέσεις με τον ακαδημαϊκό κόσμο, πράγμα που καθυστέρησε τη διάδοση της σκέψης του. Κατά δεύτερον, η καλλιέργεια μιας καινοτόμας και ελεύθερης σκέψης, η οποία του χάρισε τη μεταθανάτια φήμη. Τρίτον, η προσπάθεια να σκεφτεί τον κόσμο ως μια δική του παράσταση, δηλαδή ως παράσταση του βουλητικού και γνωρίζοντος υποκειμένου. Ό,τι γνωρίζουμε σχετικά με τον κόσμο, έλεγε, αποτυπώνεται ως ένα φαινόμενο, ως μια ψευδαίσθηση. Οποιαδήποτε γνώση για τον κόσμο συνιστά ένα νοητικό οικοδόμημα του γνωρίζοντος υποκειμένου, κυριολεκτικά μια απεικόνιση. Στο έργο του, ο κόσμος ως βούληση και ως παράσταση, η γνώση προσδιορίζεται ως ένας σχηματισμός παραστάσεων του νου. Έτσι κάθε είδους γνώση συνδέεται με ένα υποκείμενο και με ένα αντικείμενο γνώσης. Τα αντικείμενα, απ’ αυτή την άποψη, δεν είναι ανεξάρτητα από την αντίληψη που έχουμε για αυτά και από την όλη ψυχολογία μας.

Ο κόσμος στο σύνολό του είναι παράσταση: ό,τι υπάρχει υπό την έννοια του κόσμου, ολόκληρη η πραγματικότητα, προϋποθέτει την ύπαρξη του υποκειμένου και σχετίζεται άμεσα με τη γνώση που διαθέτει το άτομο. Ολόκληρη έτσι η πραγματικότητα είναι μια νοητική παράσταση, μια διαισθητική εικόνα που έχει αυτό για τα πράγματα. Η εικόνα τούτη δεν απηχεί κάποια αντικειμενική εικόνα της πραγματικότητας παρά μια άκρως υποκειμενική, φαινομενική, απατηλή αναπαράσταση. Από την άποψη αυτή, η εν λόγω παράσταση αντανακλά, υποδηλώνει τον εξωτερικό κόσμο, αλλά δεν είναι σε θέση να αποκαλύψει, να φωτίσει τη βαθύτερη ουσία του, ολόκληρη την αλήθεια του, τις ακατάληπτες όψεις του. Το ερώτημα, ως εκ τούτου, που γεννιέται τώρα είναι: τελικά δεν μπορεί τίποτα να γνωρίσει πλήρως και αντικειμενικά ο άνθρωπος; Ο Σοπενχάουερ απαντά: τίποτα εκτός από το σώμα του. Το να διαθέτει το ανθρώπινο άτομο, ως μόνη αντικειμενική, νοητική γνώση, τη γνώση του σώματός του, τη σωματική του ουσία και υπόσταση, σημαίνει ότι το ατομικό του Εγώ δομείται πάνω στη βούληση για ζωή.

Το σώμα, λοιπόν, που προσδιορίζεται με βάση τη δυναμική της βούλησης για ζωή είναι μια ζωική ορμή. Στη συνάφεια τούτη η βούληση για ζωή έχει για δική της οδό αυτή την ορμή, πράγμα που σημαίνει ότι πάντοτε παραμένει ανικανοποίητη, άρα διέπεται από την αίσθηση της πείνας, της στέρησης και από την αχαλίνωτη τάση να τροφοδοτεί τον εαυτό της με καθετί που μπορεί να γεννά νέες επιθυμίες. Για τον άνθρωπο αυτό συνεπάγεται πηγή πόνου και δυστυχίας, γιατί αυτός, ως τέτοια βούληση, δεν γνωρίζει γιατί θέλει να υπάρχει ή να μην υπάρχει παρά μόνο πως θα εναλλάσσει την πλήξη του, τη μονοτονία του, την αποχαύνωσή του με την πραγμάτωση όλο νέων επιθυμιών του και κατ’ επέκταση με την επίτευξη απατηλών στόχων. Ωστόσο, αυτό το παιχνίδι της ζωής από την επιθυμία στην απόλαυση και από εδώ στη νέα επιθυμία συνιστά μια από τις κύριες μορφές της ευτυχίας του ανθρώπου, γιατί τον απαλλάσσει από την αδράνεια των κενών επιθυμιών και τον ωθεί να σχεδιάζει, κατά τη φορά του συγκεκριμένου παιχνιδιού, τις επιθυμίες του και να οργανώνει έτσι την όλη του προσπάθεια, ώστε να κρύβει τον βαθύτερο πόνο της ζωή, χωρίς βέβαια να μπορεί να τον αποβάλει ή να τον ελαχιστοποιήσει.

Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, η βούληση για ζωή εξουσιάζει τόσο οδυνηρά την ύπαρξή μας, ώστε να γεμίζει τη ζωή μας με πόνο. Την ίδια στιγμή, οι προαναφερθείσες μορφές ευτυχίας ικανοποιούν το φαίνεσθαι της ζωής αλλά δεν λυτρώνουν την ύπαρξη. Τι μέλλει γενέσθαι; Ο φιλόσοφος απαντά: μπορούμε να καταπολεμήσουμε τη βούληση για ζωή με το να καλλιεργούμε τη μη-βούληση. Πώς κατανοεί την άσκηση της τελευταίας τούτης; Ως σιωπή, ως φυγή –τουλάχιστον προσωρινή– από την πραγματικότητα μέσω κυρίως της τέχνης, ως μια μυστικιστική έκσταση χωρίς τη μεσολάβηση του θεού. Προτείνει μια πορεία άρνησης της ζωής, με το νόημα της εκρίζωσης από μέσα μας της όποιας άρρωστης επιθυμίας. Έτσι υπερβαίνουμε τον κλειστό ορίζοντα των σχεδιασμένων κινήσεων ή ενεργειών και φτάνουμε σε μια κατάσταση ειρήνης, γαλήνης της ψυχής, αποδέσμευσης από τη μετεώριση ανάμεσα στην επιθυμία και το φόβο, στη χαρά και τον πόνο, στην ικανοποίηση και στο ανικανοποίητο.

Από τη φιλοσοφία της γλώσσας

Η λέξη και το νόημα

Όταν στην αρχαία Ελλάδα μαινόταν ο Πελοποννησιακός πόλεμος -ο πιο φονικός και μοιραίος εμφύλιος πόλεμος των Ελλήνων-, έγραφε ο Θουκυδίδης στο Γ΄ βιβλίο του για την αναστροφή και διαστροφή που υπέστη η σημασία της λέξης ως τέτοιας:


«Και νόμισαν πως είχαν δικαίωμα ν’ αλλάξουν και τη συνηθισμένη αντιστοιχία των λέξεων προς τα πράγματα για να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους. Έτσι η αστόχαστη τόλμη πέρασε για ανδρεία, που κινείται από φιλία στους συντρόφους, ο δισταγμός από μέριμνα για το μέλλον δειλία που εμφανίζεται ως ευπρέπεια, η γνωστική μετριοπάθεια ως πρόσχημα ανανδρίας και η ικανότητα να βλέπει κανείς με σύνεση όλες τις πλευρές μιας κατάστασης, ανικανότητα δράσης σε όλα∙ τη βίαιη και οξεία αντίδραση την πρόσθεσαν στα προτερήματα του ανδρός, και την αποχή από επιβουλές εύλογη πρόφαση για αποφυγή κινδύνου».

Ως βλέπουμε, οι λέξεις χρησιμοποιούνται κατά το ήθος των ανθρώπων που διαχειρίζονται τα δημόσια πράγματα με τέτοια ιδιοτέλεια, αλαζονεία, ανημποριά, ώστε να χρειάζεται να αναστρέψουν τη σημασία των λέξεων.

Τι υποδηλώνει αυτό το παράδειγμα μεταλλαγής των λέξεων; Ότι οι λέξεις έχουν χάσει το αληθινό τους νόημα και έχουν υποστεί αδιανόητη για τον ανθρώπινο νου φθορά. Πότε συμβαίνει αυτό το φαινόμενο της φθοράς των λέξεων, της καταστροφής του λόγου, της διαστροφής της γλώσσας; Όταν μια κοινωνία βρίσκεται σε αποσύνθεση και η πολιτική έχει μετατραπεί σε διαφθορείο συνειδήσεων. Τότε απλώνεται η αχλύς της ασυνειδησίας από τους παροικούντες στην εξουσία και υποστασιοποιούνται βίαιες ιδεολογικές «ανακαλύψεις» για να συσκοτίσουν την αληθινή πραγματικότητα και με κυνικές υποσχέσεις να δεσμεύσουν τους ανθρώπους μέσα σε τόπους απατηλής ευφορίας. Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργούνται ολόκληρα τάγματα εφόδου από οπαδούς και στελέχη κομμάτων, παρα-κομμάτων, συντεχνιών και μηχανισμών, τα οποία είναι ταγμένα να μεταποιούν τον λαό σε όχλο και να τον ψυχ-αγωγούν με ήχους, εικόνες, θεάματα μαζικής κουλτούρας. Σε αυτά τα αισχρά θεάματα ανήκει και εκείνο το πρωτάκουστο, η κάθε Μαρία Μανταλένα, να επιζητεί την υπουργοποίησή της και να λαμβάνει πολιτικές αποφάσεις για το «καλό» του λαού, αντί να τραγουδάει στα υπόγεια καπηλειά συν ανδρί και τέκνω. 

Το ερώτημα που αναφύεται τώρα είναι: τι είναι η λέξη; Μήπως είναι η σκιά που σκιάζει το φώς; Μήπως είναι η πιο πάνω εκτεθείσα διαστροφή του λόγου και της σκέψης; Η λέξη είναι το υπαρκτικό μας Είναι. Και τούτο στις κοινωνικές και ιστορικές του υποδηλώσεις. Ακριβώς μέσα στον κύκλο αυτών των υποδηλώσεων η λέξη είναι το νόημά της. Σε συνάφεια με τούτο το Είναι της ο Χάιντεγκερ τη διακρίνει ρητά από τη φωνή. Η τελευταία, ως έναρθρη εκφορά ή ενότητα, γίνεται λέξη, εάν σημαίνει κάτι. Η λέξη, κατ’ αυτό το πνεύμα, είναι το νόημα του κόσμου και του εαυτού μας -τα όρια του κόσμου μου είναι τα όρια της γλώσσας μου, έλεγε ο Βιτγκενστάιν∙ είναι το δεικτικό σημαίνειν. Με βάση το τελευταίο τούτο, η φανέρωση του κόσμου εκδηλώνεται στις και με τις λέξεις. Επομένως, ανάλογα με το δεικτικό τους σημαίνειν, ο κόσμος είναι εκείνος ο σαθρός κόσμος που μας θύμισε πιο πάνω ο Θουκυδίδης ή ο κόσμος του ποιείν, έτσι όπως το κατανοεί ο Χάιντεγκερ: η ιστορική δημιουργία του ανθρώπου ως εκκάλυψη, μέσα στα έργα του, του νοήματος του Dasein του.

1. Ειδικά στην ως άνω περίπτωση, μια βήμα προς βήμα ανάγνωση του Θουκυδίδη, συν την αποδεδειγμένη του αντικειμενικότητα όχι μόνο στην ιστορική αφήγηση, αλλά και στην αξιολογική του πράξη, καθιστά πλήρως φανερό τούτο: το ορθό της συγκεκριμένης αξιολογικής κρίσης -που είναι συνάμα και ένα δείγμα έκ-θεσης των συμπτωμάτων της διεφθαρμένης πολιτικής εκείνη τη χρονική στιγμή- προκύπτει από τα ίδια τα γεγονότα. Η ιστορία δεν αμφισβητεί τη διαστροφή της γλώσσας από τους Αθηναίους πολιτικούς κατά την περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου. Και η ίδια η έλευση του συγκεκριμένου πολέμου από διαστροφές πολιτικών προκλήθηκε. Σημειωτέον ότι και ο ίδιος ο Περικλής φέρει σοβαρή ευθύνη για το ότι έφθασαν τα πράγματα στον πόλεμο και για το ότι μεταποιήθηκε η δημοκρατία των Αθηνών σε μονοκρατορία, κάτι που αντικειμενικά πλέον συνετέλεσε με μαθηματική ακρίβεια, ώστε να έλθουν, μετά τον Περικλή, όλοι οι διεφθαρμένοι στην εξουσία. Διαχρονικά ιδωμένο το τελευταίο τούτο -και στο παράδειγμα της Ελλάδας: η "δημοκρατική" μονοκρατορία "προοδευτικών" πολιτικών δυνάμεων θεμελιώνει και διασπείρει τη διαφθορά και δη τη διαφθορά συνειδήσεων, λόγω της ως άνω γλωσσικής παραφοράς. Η συντήρηση απλώς συντηρεί την εκάστοτε διαφθορά, γιατί είναι συντήρηση.

2. Η αναφορά μου στον Χάιντεγκερ δεν επιδιώκει να συμπληρώσει τον Θουκυδίδη παρά φέρνει σε γλώσσα ως θετικό πρόσημο της σκέψης του σύγχρονου ανθρώπου που είναι κυριολεκτικά περικυκλωμένος από την παρακμή των πάντων το εν λόγω ποιείν, το οποίο δεν είναι υποχρεωτικά τέκνο της θεμελιώδους οντολογίας.

3.Το συγκεκριμένο αντιμετωπίζεται πάντοτε συγκεκριμένα: η συνείδηση γίνεται και δεν είναι μόνο. Ωστόσο συνείδηση σημαίνει το συνειδητό-είναι του ανθρώπου σε σχέση με αυτό που ο τελευταίος ακόμα δεν είναι. Άρα εμπεριέχει κάτι από το οποίο ξεκινάμε για να φτάσουμε σε νέους κόσμους. Τα πιο πάνω σχόλια π.χ. αμφοτέρων μας είναι δείγμα υπάρχουσας και όχι υποχρεωτικά προϋπάρχουσας συνείδησης, άρα τόπος για να κρίνουμε τα επόμενα.

4. Όχι μόνο στον Θουκυδίδη, αλλά και σε όλους μας δεν υπάρχει παραδοσιακή και μη-παραδοσιακή αξιολόγηση, υπάρχει σκέψη επί τινος ή ολική ασκεψία. Εν προκειμένω όμως στον Θουκυδίδη υπάρχει μια στιγμή του ιστορικού Είναι που κατονομάζεται ως τέτοιο ή τέτοιο κοινωνικά και πολιτικά, εντός της δυναμικής της πολιτικής σκέψης. Αυτή την κατονομασία το ένα ή το άλλο υποκείμενο μπορεί να την χαρακτηρίζει ως αξιολογική κρίση, όμως το ορισμένο γεγονός, εδώ ο εκφυλισμός και η διαστροφή των νοημάτων και σημασιών των λέξεων, είναι, και τότε και τώρα. Τι σημαίνει είναι; πως έχει εισδύσει στο γίγνεσθαι ως Είναι, επομένως υπερβαίνει το απλώς ορθό και γίνεται αποκαλυπτικό του νοήματος του Είναι ως Dasein. Με αυτή την έννοια γλυτώνει το Είναι από τον οποιοδήποτε θεμελιωτισμό, εκτός από έναν:ότι είναι.