Παρασκευή 26 Μαΐου 2017

ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ - Φίλιππος (149-155)

Αποτέλεσμα εικόνας για ελληνεσ οπλιτεσ[149] Ταῦτ᾽ οὖν ἐξετάσας ἅπαντα καὶ διελθὼν πρὸς αὑτὸν, ἢν μέν τι τῶν εἰρημένων ᾖ μαλακώτερον ἢ καταδεέστερον, αἰτιῶ τὴν ἡλικίαν τὴν ἐμὴν ᾗ δικαίως ἂν ἅπαντες συγγνώμην ἔχοιεν· ἢν δ᾽ ὅμοια τοῖς πρότερον διαδεδομένοις, νομίζειν αὐτὰ χρὴ μὴ τὸ γῆρας τοὐμὸν εὑρεῖν ἀλλὰ τὸ δαιμόνιον ὑποβαλεῖν, οὐκ ἐμοῦ φροντίζον, ἀλλὰ τῆς Ἑλλάδος κηδόμενον καὶ βουλόμενον ταύτην τε τῶν κακῶν ἀπαλλάξαι τῶν παρόντων καὶ σοὶ πολὺ μείζω περιθεῖναι δόξαν τῆς νῦν ὑπαρχούσης.

[150] Οἶμαι δέ σ᾽ οὐκ ἀγνοεῖν ὃν τρόπον οἱ θεοὶ τὰ τῶν ἀνθρώπων διοικοῦσιν. Οὐ γὰρ αὐτόχειρες οὔτε τῶν ἀγαθῶν οὔτε τῶν κακῶν γίγνονται τῶν συμβαινόντων αὐτοῖς, ἀλλ᾽ ἑκάστοις τοιαύτην ἔννοιαν ἐμποιοῦσιν ὥστε δι᾽ ἀλλήλων ἡμῖν ἑκάτερα παραγίγνεσθαι τούτων.

[151] Οἷον ἴσως καὶ νῦν τοὺς μὲν λόγους ἡμῖν ἀπένειμαν, ἐπὶ δὲ τὰς πράξεις σε τάττουσιν, νομίζοντες τούτων μὲν σὲ κάλλιστ᾽ ἂν ἐπιστατῆσαι, τὸν δὲ λόγον τὸν ἐμὸν ἥκιστ᾽ ἂν ὀχληρὸν γενέσθαι τοῖς ἀκούουσιν. Ἡγοῦμαι δὲ καὶ τὰ πεπραγμένα πρότερον οὐκ ἄν ποτέ σοι γενέσθαι τηλικαῦτα τὸ μέγεθος, εἰ μή τις θεῶν αὐτὰ συγκατώρθωσεν,

[152] οὐχ ἵνα τοῖς βαρβάροις μόνον τοῖς ἐπὶ τῆς Εὐρώπης κατοικοῦσιν πολεμῶν διατελῇς, ἀλλ᾽ ὅπως ἂν ἐν τούτοις γυμνασθεὶς καὶ λαβὼν ἐμπειρίαν καὶ γνωσθεὶς οἷος εἶ, τούτων ἐπιθυμήσῃς ὧν ἐγὼ τυγχάνω συμβεβουλευκώς. Αἰσχρὸν οὖν ἐστὶν καλῶς τῆς τύχης ἡγουμένης ἀπολειφθῆναι καὶ μὴ παρασχεῖν σαυτὸν εἰς ὃ βούλεταί σε προαγαγεῖν.

[153] Νομίζω δὲ χρῆναί σε πάντας μὲν τιμᾶν τοὺς περὶ τῶν σοι πεπραγμένων ἀγαθόν τι λέγοντας, κάλλιστα μέντοι νομίζειν ἐκείνους ἐγκωμιάζειν τοὺς μειζόνων ἔργων ἢ τηλικούτων τὴν σὴν φύσιν ἀξιοῦντας, καὶ τοὺς μὴ μόνον ἐν τῷ παρόντι κεχαρισμένως διειλεγμένους, ἀλλ᾽ οἵτινες ἂν τοὺς ἐπιγιγνομένους οὕτω ποιήσωσι τὰς σὰς πράξεις θαυμάζειν ὡς οὐδενὸς ἄλλου τῶν προγεγενημένων. Πολλὰ δὲ βουλόμενος τοιαῦτα λέγειν οὐ δύναμαι· τὴν δ᾽ αἰτίαν δι᾽ ἣν, πλεονάκις τοῦ δέοντος εἴρηκα.

[154] Λοιπὸν οὖν ἐστὶν τὰ προειρημένα συναγαγεῖν, ἵν᾽ ὡς ἐν ἐλαχίστοις κατίδῃς τὸ κεφάλαιον τῶν συμβεβουλευμένων. Φημὶ γὰρ χρῆναί σε τοὺς μὲν Ἕλληνας εὐεργετεῖν, Μακεδόνων δὲ βασιλεύειν, τῶν δὲ βαρβάρων ὡς πλείστων ἄρχειν. Ἢν γὰρ ταῦτα πράττῃς, ἅπαντές σοι χάριν ἕξουσιν, οἱ μὲν Ἕλληνες ὑπὲρ ὧν ἂν εὖ πάσχωσιν, Μακεδόνες δ᾽ ἢν βασιλικῶς ἀλλὰ μὴ τυραννικῶς αὐτῶν ἐπιστατῇς, τὸ δὲ τῶν ἄλλων γένος, ἢν διὰ σὲ βαρβαρικῆς δεσποτείας ἀπαλλαγέντες Ἑλληνικῆς ἐπιμελείας τύχωσιν.

[155] Ταῦθ᾽ ὅπως μὲν γέγραπται τοῖς καιροῖς καὶ ταῖς ἀκριβείαις, παρ᾽ ὑμῶν τῶν ἀκουόντων πυνθάνεσθαι δίκαιόν ἐστιν· ὅτι μέντοι βελτίω τούτων καὶ μᾶλλον ἁρμόττοντα τοῖς ὑπάρχουσιν οὐδεὶς ἄν σοι συμβουλεύσειεν, σαφῶς εἰδέναι νομίζω.

***
Ο Φίλιππος εκλεκτός των θεών. — Η δόξα που τον περιμένει.
[149] Όλα αυτά λοιπόν αφού καλά τα μελετήσεις και τα συζητήσεις με τον εαυτό σου σε όλο τους το βάθος, αν κάτι από όσα είπα σου φανεί κάπως άτονο και οπωσδήποτε κατώτερο από τις προσδοκίες σου, να το αποδώσεις μόνο στην ηλικία μου, που όλοι θα την έβλεπαν δικαιολογημένα με κάποια επιείκεια. Αν όμως σου φανούν όμοια με αυτά που πιο παλιά υποστήριξα, είναι ανάγκη να πεισθείς πως δεν είναι τα γηρατειά μου που τα επινόησαν, αλλά μου τα είχε υποβάλει κάποια δύναμη θεϊκή, που φυσικά δεν νοιάζεται για μένα αλλά για την Ελλάδα και θέλει και αυτή να απαλλάξει από τα σημερινά δεινά της, αλλά και εσένα να σε περιβάλει με δόξα μεγαλύτερη από όση έχεις τώρα.

[150] Και είμαι βέβαιος ότι δεν αγνοείς με ποιό τρόπο ρυθμίζουν οι θεοί τις τύχες των ανθρώπων: Δεν φέρνουν με τα ίδια τους τα χέρια ούτε τις συμφορές ούτε την ευτυχία στους ανθρώπους, αλλά στο κάθε πράγμα δίνουνε τέτοιο νόημα, ώστε με τις δικές μας ενέργειες να προκαλούμε εμείς οι ίδιοι πότε τη μια, πότε την άλλη από τις δυο καταστάσεις. Έτσι ίσως και τώρα:

[151] Τους λόγους τούς ανάθεσαν σε μένα, ενώ στις πράξεις όρισαν εσένα, κρίνοντας πως εσύ θα τις πετύχαινες με τον πιο τέλειο τρόπο και πως ο λόγος ο δικός μου δεν θα προκαλούσε ίσως δυσφορία σ ᾽αυτούς που θα τον άκουγαν. Φτάνω μάλιστα στο σημείο να πιστεύω ότι τα προηγούμενά σου κατορθώματα ποτέ δεν θα είχαν και τέτοια σπουδαιότητα, αν κάποιος από τους θεούς δεν είχε συνεργήσει,

[152] και φυσικά μόνο για να μπορέσεις να συνεχίσεις τον πόλεμο ενάντια στους βαρβάρους που κατοικούνε στην Ευρώπη, αλλά κυρίως για να εξασκηθείς σ ᾽αυτούς, να αποχτήσεις πείρα, να συνειδητοποιήσεις τις δυνάμεις σου και ύστερα να στρέψεις την προσοχή σου σ᾽ αυτά που τώρα εγώ συμβουλεύω. Και δίχως άλλο είναι ντροπή η τύχη να σε οδηγεί σε δρόμους ένδοξους και συ να μένεις πίσω, να μην προσφέρεσαι να σε ανεβάσει εκεί που θέλει εκείνη.

[153] Νομίζω βέβαια πως πρέπει να εκτιμάς όλους που λεν λόγια καλά για όσα ως τώρα έκανες, να είσαι όμως βέβαιος ότι το πιο λαμπρό εγκώμιο σου το πλέκουν εκείνοι που σε θεωρούν άξιο για πράξεις πιο σπουδαίες από όσες έχεις κάνει και εκείνοι που δεν μιλούν ευχάριστα μόνο για το παρόν, αλλά θα κάνουν τις μελλούμενες γενιές να νιώθουν τόσο θαυμασμό για τις δικές σου πράξεις όσο δεν θα έχουν νιώσει για κανέναν προγενέστερο. Βέβαια πολλά τέτοια ακόμα θα ήθελα να πω, αλλά δεν έχω τη δύναμη. Τον λόγο τον έχω ήδη πει πιο πολλές φορές από όσες ίσως θα έπρεπε.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ανακεφαλαίωση. — Αξιολόγηση του θέματος.
[154] Τώρα απομένει να ανακεφαλαιώσουμε όλα τα προηγούμενα, για να μπορέσεις να κοιτάξεις μέσα σε λιγοστές γραμμές τον κεντρικό πυρήνα από τις συμβουλές μου. Λέω λοιπόν πως πρέπει να γίνεις ο ευεργέτης των Ελλήνων, ο βασιλιάς των Μακεδόνων και ο κυρίαρχος όσο μπορείς πιο πολλών βαρβάρων. Αν ενεργήσεις έτσι, όλοι θα σου χρωστούνε χάρη: Οι Έλληνες για τις ευεργεσίες σου, οι Μακεδόνες που τους κυβερνάς σαν βασιλιάς σωστός και όχι σαν τύραννος· και όλοι οι άλλοι οι λαοί που θα τους απαλλάξεις από τη δεσποτική κυριαρχία των βαρβάρων, για να τους προσφέρεις την προστασία των Ελλήνων.

[155] Αν βέβαια όλα αυτά έχουν γραφεί με όλες τις λεπτομέρειες και όπως το απαιτούν οι περιστάσεις, σωστό είναι να το μάθω από σας που με ακούτε· ότι όμως άλλος κανείς δεν είναι σε θέση να σου δώσει συμβουλές πιο ωφέλιμες από αυτές και πιο ταιριαστές για τις συνθήκες που μας περιβάλλουν τώρα, νομίζω πως το ξέρω με ασφάλεια.

Οι Νήσοι των Μακάρων

Σε ακατοίκητο Kυκλαδονήσι βρισκόταν πιθανότατα η πύλη για τα Ηλύσια Πεδία των αρχαίων Ελλήνων
 
Οι παλαιολιθικές ταφές (εποχή Νεάντερταλ, περίπου 35.000 χρόνια π. Χ.), που βρέθηκαν στο Καρμήλιον όρος της Παλαιστίνης, στο σπήλαιο Shanidar του Ιράν και στην La Ferraisie της Γαλλίας, αποτελούν την αρχαιότερη μαρτυρία που διαθέτουμε για τη συμπεριφορά του ανθρώπου απέναντι στους νεκρούς και επιβεβαιώνουν την ευρεία διάδοση της σχετικής αντίληψης. Η σύγχρονη τεχνολογία, που επιτρέπει λεπτομερείς αναλύσεις των υλικών καταλοίπων του ανθρώπου, έχει συμβάλει σημαντικά και στην ανίχνευση συναισθηματικών καταστάσεων. Ετσι, η αναγνώριση καταλοίπων γύρης γύρω από το σκελετό ενός νεκρού στο σπήλαιο Shanidar οδήγησε στο συμπέρασμα ότι εκείνοι που τον τοποθέτησαν εκεί φρόντισαν να τον καλύψουν με άνθη. Με τον τρόπο αυτόν, οι επιζώντες εκδηλώνουν την αγάπη τους στο άτομο που αποχώρησε οριστικά από τον κόσμο τούτο και ταυτόχρονα δείχνουν κάποια πίστη, ότι ο θάνατος δεν αποτελεί το τέλος της ύπαρξης, αλλά μάλλον σημαδεύει την αρχή του ταξιδιού προς έναν άλλο κόσμο. Προφανώς από εκεί ξεκίνησε και το παγκόσμιο επίσης έθιμο της ταφής του νεκρού μαζί με προσφιλή του αντικείμενα, τα γνωστά μας κτερίσματα.
 
Μεταθανάτιοι κόσμοι
 
Με την πάροδο των χιλιετιών, η πίστη στην ύπαρξη άλλου κόσμου, στον οποίο μεταβαίνουν οι νεκροί, πήρε πιο συγκεκριμένη μορφή στις μυθολογίες διαφόρων λαών με διάκριση περιοχών, στις οποίες κατέληγαν οι καλοί και οι κακοί αντίστοιχα. Παραδείγματος χάριν, το Alburz για τους Πέρσες, οι «χαρούμενοι τόποι κυνηγιού» για τους Ινδιάνους της Αμερικής, το Tlalocan (ανατολικά) ή το Tamoanchan (δυτικά) για τους Αζτέκους, το παραδεισιακό νησί Bolotu για τους κατοίκους της νήσου Tonga στον Ειρηνικό, τα Πεδία Ialu για τους αρχαίους Αιγυπτίους, ο Κήπος της Εδέμ για τους Εβραίους, τα Ηλύσια Πεδία για τους Αρχαίους Ελληνες, ο Παράδεισος για τους Χριστιανούς κ. λπ. είναι οι τόποι ευδαιμονίας, όπου καταλήγουν τα πνεύματα εκείνων που συμπεριφέρθηκαν σωστά επάνω στη γη. Αντίθετα, οι κακοί μεταναστεύουν σε τόπους αιώνιας τιμωρίας. Τέτοιοι τόποι ήσαν το Sheol ή Aralu για τους Βαβυλώνιους, η χώρα Yomi για τους Ιάπωνες, το Mictlan για τους Μεξικανούς, το Amenti για τους αρχαίους Αιγυπτίους, ο Αδης ή τα Τάρταρα για τους Ελληνες, η «γέεννα του πυρός» ή κόλαση για τους Χριστιανούς κ. ο. κ. Οσο ανιαρή κι αν φαίνεται αυτή η δειγματοληπτική απαρίθμηση των περιπτώσεων, υποδηλώνει τη διαχρονικότητα και τονοικουμενικό χαρακτήρα της αντίληψης για την ύπαρξη μεταθανάτιων κόσμων.
 
Σύμφωνα με μιαν ερμηνεία, ο τόπος αιώνιας ευδαιμονίας των αρχαίων Ελλήνων, τα «Ηλύσια Πεδία», απηχούν την αιγυπτιακή αντίληψη περί «Πεδίων Ιαλού» και συνεπώς αποτελούν αιγυπτιακή επίδραση. Ακόμη κι αν συνέβη αυτό, οι Ελληνες φαίνεται ότι την αντίληψη αυτή την επεξεργάστηκαν προσαρμόζοντάς την στις δικές τους εμπειρίες από τον δικό τους κόσμο. Στην τέταρτη ραψωδία της Οδύσσειας (561-565) δηλώνεται ότι τον Μενέλαο οι αθάνατοι θα τον μεταφέρουν «ες Ηλύσιον πεδίον», όπου βρίσκεται και ο ξανθός Ραδάμανθυς, ενώ κατά τον Ησίοδο οι ψυχές των ηρώων μεταβαίνουν στις Νήσους των Μακάρων, όπου κάνουν ξένοιαστη ζωή, αφού η εύφορη γη εκεί καρπίζει τρεις φορές το χρόνο (Έργα και Ημέραι 170-173). Είναι προφανές ότι τόσο τα Ηλύσια Πεδία όσο και οι Νήσοι των Μακάρων εκφράζουν αντιλήψεις εποχών πολύ παλιότερων από εκείνες του Ομήρου ή του Ησιόδου, και ίσως ανάγονται βαθιά στην Εποχή του Χαλκού, όπως συμβαίνει και με πολλούς άλλους ελληνικούς μύθους. Η δε σύλληψη της ιδέας ότι τα Ηλύσια Πεδία βρίσκονται σε νησιά προσιδιάζει στον χαρακτήρα λαού νησιωτικού.
 
Κυκλάδες και Κρήτη
 
Ένας από τους σημαντικότερους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν στην «πολυνησία» του Αιγαίου είναι ο Κυκλαδικός της 3ης χιλιετίας π. Χ. και είναι εύλογο να αναζητήσει κανείς σ’ αυτόν τον κόσμο την γένεση της ιδέας περί Νήσων των Μακάρων. Ο Μαρινάτος, που είχε ασχοληθεί με το θέμα, τοποθετούσε τη γένεση του μύθου στην Υστερη Εποχή του Χαλκού, τον 16ον αι. π. Χ., όταν ο Κρητομυκηναϊκός πολιτισμός βρισκόταν στο απόγειο της ακμής του. Ξεκινώντας από το γεγονός ότι η Κρήτη είναι το μεγαλύτερο και το πλουσιότερο νησί στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου, θεώρησε ότι αυτή πρέπει να είχε κεντρική θέση στην αντίληψη για το Ηλύσιον, όπου, συν τοις άλλοις, βασίλευε ο αδελφός του Μίνωος, ο Ραδάμανθυς. Ωστόσο, όπως έχει υποστηριχθεί (βλ. «Κ» 19-10-08), είναι αμφίβολο αν οι προϊστορικοί Κυκλαδίτες αντιλαμβάνονταν την Κρήτη ως νησί. Αλλωστε, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι οι νησιώτες θα τοποθετούσαν το καταφύγιο των ψυχών σε έναν τόσο πυκνά κατοικημένο τόπο, όπως ήταν η Κρήτη.
 
Από την αρχαιολογική έρευνα στα Πρωτοκυκλαδικά νεκροταφεία έχουν προκύψει σοβαρές ενδείξεις για ανακομιδές οστών, για ύπαρξη οστεοφυλακίων και κενοταφίων αλλά και για τελετουργικές πράξεις στα νεκροταφεία άσχετες από τους ενταφιασμούς νεκρών. Ισως μέσα στις τελετουργίες αυτές να περιλαμβανόταν και η ανακομιδή και εναπόθεση των οστών σε απόμακρους τόπους που θεωρούνταν ως μόνιμη κατοικία των νεκρών. Σύμφωνα με τους αρχαίους μυθογράφους, χάσματα και σπηλιές αποτελούσαν την είσοδο του Αδη, απ’ όπου οι ψυχές περνούσαν προκειμένου να ξεκινήσουν το μακρύ ταξίδι για τις Νήσους των Μακάρων, τις οποίες Όμηρος και Ησίοδος τοποθετούν σε τόπους μακριά από τους ζώντες («εις πείρατα γαίης»). Ακόμη, σύμφωνα με τον Όμηρο, στα νησιά αυτά «ούτε χιονίζει ούτε θύελλες υπάρχουν ούτε βρέχει καν, αλλά ο Ωκεανός πάντα στέλνει τις αύρες του Ζέφυρου που δροσίζουν τους ανθρώπους» (Οδύσσεια δ, 566-568), ένα κλίμα που δεν διαφέρει πολύ από εκείνο των Κυκλάδων. Σκόρπια μεταξύ 26ου και 28ου παραλλήλου τα νησιά αυτά βρίσκονται σε ομβροσκιά, διαθέτουν ήπιο ξηρό κλίμα τον χειμώνα, ενώ το καλοκαίρι δροσίζονται από τους ετησίας ανέμους, τα μελτέμια. Δεν αποκλείεται, λοιπόν, ένα απόμερο/ακατοίκητο νησί των Κυκλάδων να είχε θεωρηθεί η πύλη προς τις Νήσους των Μακάρων και σ’ αυτό να μεταφέρονταν τα οστά των νεκρών. Στα ανατολικά της Νάξου, ακριβώς απέναντι από τον όρμο της Μουτσούνας, υπάρχει μικρή συστάδα βραχονησίδων που είναι γνωστές με το όνομα Μάκαρες. Ωστόσο, η μέχρι σήμερα αγνόησή τους από την αρχαιολογική έρευνα δεν επιτρέπει τη διατύπωση οποιασδήποτε άποψης για τον ρόλο τους στην αρχαιότητα.
 
Η έρημη Κέρος
 
Πολύ μεγαλύτερο, αλλά εντελώς ορεινό και σχεδόν ακατοίκητο ήταν το νησί της Κέρου, ανάμεσα στη Νάξο και την Αμοργό. Το νησί αυτό έγινε γνωστό τα μεταπολεμικά χρόνια από την αρχαιολογική λεηλασία που υπέστη κατά τις δεκαετίες του 1950 και 1960 στη θέση Κάβος Δασκαλιού: χιλιάδες κομματιασμένα μαρμάρινα Κυκλαδικά ειδώλια και αγγεία κοσμούν μουσεία και ιδιωτικές συλλογές ανά τον κόσμο. Από τις μετέπειτα συστηματικές αρχαιολογικές έρευνες συνάγεται ότι τα αντικείμενα αυτά αποτελούσαν κτερίσματα νεκρών και είχαν μεταφερθεί στην Κέρο από διάφορα νησιά, αφού προηγουμένως είχαν αχρηστευθεί με τελετουργικό σπάσιμο. Ερμηνεύεται, δηλαδή, η θέση Κάβος Δασκαλιού στην Κέρο ως ένα είδος παγκυκλαδικού ιερού. Συστηματική γεωλογική έρευνα έδειξε ότι η σαθρότητα του βράχου στην περιοχή αυτή έχει συντελέσει στη δημιουργία ρηγμάτων και χασμάτων, κάποιο από τα οποία θα μπορούσε να έχει θεωρηθεί η πύλη προς τα Ηλύσια Πεδία, προς τις Νήσους των Μακάρων. Σταλαγμιτικές αποθέσεις που είχαν σχηματιστεί στην οροφή σπηλιάς πριν από την κατάρρευσή της της χρονολογήθηκαν στο δεύτερο μισό της 3ης χιλιετίας π. Χ. Επειδή δε η σπηλιά αυτή βρισκόταν ακριβώς μπροστά στην έκταση, όπου σημειώθηκε η μεγαλύτερη συγκέντρωση σπασμένων κτερισμάτων – εξ ού και η μεγαλύτερη λεηλασία από τους λαθρανασκαφείς –, ενδέχεται αυτή να είχε θεωρηθεί από τους πρώιμους Κυκλαδίτες η πύλη προς τις Νήσους των Μακάρων.

Σε βρήκα λίγο αργά σε αυτή τη ζωή μα σε βρήκα

Ξέρεις άγγελέ μου τι πιστεύω;

Η Αγάπη, ο Έρωτας είναι μία αέναη μάχη μέσα στον χρόνο, μέσα στην αιωνιότητα.
Είμαι σίγουρος ότι οι ψυχές ζούνε αιώνια και περιπλανιούνται μέσα στο χρόνο ψάχνοντας να βρουν το ταίρι τους…Και όταν το βρουν… τότε από ζωή σε ζωή σε διάφορα σώματα ψάχνουν να βρουν το ταίρι τους.Αργά η γρήγορα όμως το βρίσκουν.

Και σε βρήκα. Λίγο αργά σε αυτή τη ζωή , αλλά σε βρήκα.
Το κατάλαβες και το κατάλαβα.
Βλέπεις σε αυτή την φάση της ζωής μας που κολυμπάμε μέσα στα λυσσασμένα κύματά της πώς γαληνεύουν όλα γύρω μας όταν σε κοιτώ, όταν σου μιλώ, όταν με κοιτάς, όταν μου μιλάς….
Ηρεμούν οι ψυχές μας.

Έψαχνα χρόνια να σε βρω.
Κι όταν σε είδα, όταν μου μίλησες, κατάλαβα ότι ήσουν η ίδια ψυχή μου.
Τόσο όμοιοι…
Ακόμα και το όνομά σου. Ακόμα κι αυτό γαλήνεψε την ψυχή μου.
Μου μιλάς, μου γελάς, με πειράζεις…
Ναι μ’ αγαπάς.

Ζω μέσα σε ένα όνειρο που δε θέλω να τελειώσει…
Να κρατήσει για πάντα.
Να μ’ αγαπάς για πάντα.
Γιατί εγώ θα σ’ αγαπώ για πάντα, σε όλες τις ζωές μας.
Θα δίνω τη δική μου μάχη για να σε κερδίζω πάντα και πάντα θα τα καταφέρνω…
Και θα σε βρίσκω και θα γινόμαστε πάντα ένα.

Μύηση: Μια πορεία εξελικτικής διαδικασίας στο άγνωστο

Ο έρωτας είναι τυφλός. Ο θάνατος είναι τυφλός. Ο θεός Πλούτος στην αρχαία ελληνική παράδοση είναι τυφλός. Αυτό που μας ωθεί εν τέλει να κάνουμε πράγματα, να υπερβούμε καταστάσεις της ζωής είναι το αόρατο στοιχείο μέσα μας, το χθόνιο. Η συνειδητοποίηση ότι ήμαστε περαστικοί μας κάνει να θέλουμε να αφήσουμε κάτι αθάνατο πίσω μας, να δημιουργήσουμε σπουδαία πνευματικά έργα ή σε βιολογικό επίπεδο να κάνουμε παιδιά ούτος ώστε ούτε εμείς, αλλά ούτε και το γένος μας να χαθεί τελείως. Άρα το σημαντικότερο στοιχείο μας είναι το χθόνιο κομάτι του εαυτού μας. Το σημαντικότερο στοιχείο μας είναι αυτό που δεν βλέπουμε.

Πόσοι όμως κατανοούμε αυτά που δεν βλέπουμε μέσα σας; Πόσοι έχουμε την αυτογνωσία να τα κατανοήσουμε;

Σε πόσους ανθρώπους επιλέγουμε να μην χαμογελάμε κάθε μέρα επειδή ήμαστε καχύποπτοι και σε πόσους επιλέγουμε  να χαμογελάμε για λόγους ιδιοτέλειας;

Η άγνοια μας κάνει πάντα καχύποπτους.

Πως μπορούμε όμως να ελέγξουμε κάτι που δεν βλέπουμε;
Γι’ αυτό το λόγω ακριβώς οι αρχαίοι Έλληνες και όχι μόνο, είχανε θεσπίσει τα μυστήρια, κάτι που μας βοηθάει να δούμε αυτό που δεν φαίνεται,  που είναι αόρατο μέσα από την διαδικασία της διδασκαλίας, της κατήχησης, της μυσταγωγίας, από το ρήμα «μυώ» που σημαίνει εισάγω κάποιον στα μυστήρια, κάτι σαφώς μεγαλύτερο από το «μύω» που σημαίνει κλείνω τα μάτια ή τα χείλια, εξού και μύωψ (η ανικανότητα κάποιου να βλέπει μακριά).

Η μύηση είναι το βίωμα, η διαδικασία της είδωσης μέσα μας. Γι’ αυτόν που καταφέρνει να δει δεν έχει κανένα νόημα, αλλά και δεν του επιτρέπεται να μιλήσει για αυτά που έχει δει, διότι ο καθένας μας πρέπει να περάσει από την διαδικασία της κάθαρσης, της εμπειρίας, του βιώματος μόνος του, ως μία διαδικασία εσωτερικής κατάκτησης, εξέλιξης.

Βεβαίως η ζωή δεν αφήνει κανέναν να εφησυχάζει, μόνο που όλοι θυμόμαστε τις θεμελιώδεις αλήθειες που κρύβονται μέσα μας, κυρίως όταν η ζωή μας χτυπήσει την πόρτα.

Γι’ αυτό και κατ’ ουσίαν τις πραγματικές μυήσεις τις δίνει η ίδια η ζωή όταν καλούμαστε να υπερβούμε μία κατάσταση και όχι η όποια ομάδα εσωτερισμού, που δυστυχώς τα τελευταία χρόνια φυτρώνουν σαν μανιτάρια ειδικά στις μεγαλουπόλεις.

Ο Πλούταρχος μας λέει ότι όταν κάποιος μυηθεί και το δει μοιάζει για έναν άλλο σα να μην είναι τίποτα, γιατί δεν είναι ο χώρος που δημιουργεί την μύηση, αλλά η διαδικασία και για να φτάσεις σε αυτή την διαδικασία θα πρέπει να δεις στο άδειο το γεμάτο, γιατί εσύ το γεμίζεις.  Για να φτάσεις όμως να γεμίσεις το άδειο θα πρέπει να αφαιρέσεις από μέσα σου πολλά πράγματα (και τον εαυτό και τους άλλους και το ποιος είσαι και το τι θέλεις και πολλά άλλα πράγματα που πριν θεωρούσες σημαντικά). Η διαδικασία δηλαδή των μυστηρίων είναι βήματα.

Λέγεται ότι αυτός που ήταν μυημένος τον ξεχώριζαν στην πόλη από τον τρόπο που βάδιζε, με λίγα λόγια έχει σωματοποιηθεί η γνώση στα οστά και στις αρθρώσεις, την έφερε πάνω του ως ιδιότητα. Όταν κανείς αλλάζει επίπεδο δράσης μεταμορφώνει ή παραμορφώνει τον ψυχισμό του αλλάζοντας και η μορφή του προσώπου του. Όλη η ιστορία των μύθων αυτό μας δείχνει, για παράδειγμα η μεταμόρφωση του υάκινθου σε λουλούδι είναι η ολοκλήρωση ενός κύκλου σε μία νέα μορφή ικανή να φιλοξενήσει την ανώτερη και πειθαρχημένη συνείδηση. Αλλά και η «λύτρωση» της παραμόρφωσης όπως για παράδειγμα ενός ναρκομανούς ή ενός που είχε ένα ατύχημα, σε φυτό, είναι η επιστροφή του σε μία παλαιότερη αρχέγονη μορφή της φύσης. Για να μπορεί όμως κανείς να μορφοποιεί τον εαυτό του θα πρέπει να δρα, γιατί η δράση είναι μία βουλητική διαδικασία, ενώ η εξήγηση είναι  εφησυχασμός της νόησης.

Ζούμε σε μία χώρα που καλώς η κακώς λέγεται Ελλάδα και στην αρχαιότητα ζούσανε αντίστοιχα στην ίδια χώρα οι πρόγονοί μας και βιώνανε αυτά που λέμε εμείς σήμερα. Η ναυμαχία της Σαλαμίνας κρίθηκε σε μεγάλο βαθμό, μας λέει ο Ηρόδοτος, από τους μύστες της Σαλαμίνας. Υπήρχανε χιλιάδες μύστες οι οποίοι μετακινήθηκαν στην Σαλαμίνα και ήτανε έτοιμοι να πεθάνουνε για αυτό που εμείς σήμερα λέμε χώρα, έθνος, τόπο ή ιδέα. Για να έχουν το δικαίωμα οι απόγονοί τους, να μυηθούνε στο άγνωστο.

Πόσοι από μας είναι έτοιμοι για κάτι τέτοιο σήμερα;

Υπάρχουνε τρόποι ακόμη και σήμερα να μυηθούμε στο άγνωστο;

Αυτή την στιγμή κοινωνώ την άγνοιά μου μαζί σας. Ο καθένας από εμάς βρίσκεται πολλές φορές σε αυτό το σημείο, να κοινωνήσει την άγνοιά του με τους άλλους. Πόσοι όμως μεταφέρουν απλά το μήνυμα τους χωρίς να έχουν γίνει οι ίδιοι το μήνυμά τους; Αν θέλετε να εκθέσουν τον εαυτό τους σε μία «δημόσια γέννα». Να πουν σε έναν άλλο άνθρωπο σ’ αγαπώ ή απλά σ’ ευχαριστώ που υπάρχεις δίπλα μου.

Οι θεοί, οι ανώτερες λειτουργίες μας ή αν θέλετε η εξελιγμένη πλευρά του εγκεφάλου μας τρομάζει όταν δεν βρίσκει μέσα μας βλαστούς για να τραφεί.

Ο Ερμής, ο θεός της επικοινωνίας μεταξύ πόρου και πλούτου, ο θεός της ρητορικής, προσπαθεί να πείσει τον Πλούτωνα να φέρει την Περσεφόνη, την ψυχή μας, στον πάνω κόσμο και ναι μεν ο Πλούτων δέχεται την επιστροφή της Περσεφόνης στον πάνω κόσμο με τον όρο όμως ότι αυτή θα ξανά επιστρέψει πάλι στον Άδη.

Άρα τι μας διδάσκει ο μύθος; Τους κύκλους της ζωής, την αναζήτηση του βλαστού, της ψυχής μας μέσα από την ουσιαστική επαφή μας με τους άλλους και με τον εαυτό μας στον κόσμο του αοράτου, γνωρίζοντας όμως ότι θα την ξαναχάσουμε (την ψυχή μας) ή τον εαυτό μας αν θέλετε και κάποια στιγμή θα τον ξανακερδίσουμε και πάλι. Όσο όμως αυτό γίνεται γρηγορότερα η συνείδηση μας γίνετε ταχύτερη, είμαστε εν εαυτό δεν έχουμε διάσπαση, διάσταση.

Οι άνθρωποι είναι σε διάσπαση ενώ οι θεοί είναι σε συγκέντρωση, δεν διασπώνται είναι σε αρμονία. Αυτή η σύλληψη της αρμονίας εκφράστηκε στις μορφές των θεών, μέσα από την τέχνη της γλυπτικής. Ας μάθουμε λοιπόν να ανοιγοκλείνουμε την ψυχή μας.

Όταν οι άνθρωποι παύουν να έχουν βεβαιότητες μέσα τους. Όταν καταφέρνουν να ανοιγοκλείνουν την ψυχή τους, να είναι συνδεδεμένοι όλο και περισσότερο με τον ανώτερο εαυτό τους. Όταν καταφέρνουν να δουν εκεί που κανένα κέντρο εσωτερισμού δεν δίνατε να τους χαρίσει μια τέτοια είδωση τότε οι ίδιοι γίνονται μυστήριο για τους άλλους.

Συν-παρουσία: μια άλλη επικοινωνία

Δεν θα έπρεπε ποτέ να απαντάμε βιαστικά, αυτόματα. (Η εκβιαστική λειτουργία των σχολείων είναι μόνο μια πιστή αντανάκλαση/αντίγραφο της διαμορφωμένης δικής μας λειτουργίας και στάσης ζωής).
Δεν έχουμε άμεσα, ποτέ, ολόκληρη την πληροφορία. Η ανταπόκριση δεν υπακούει σε νόμους του εγώ, παρόλο που ανήκει, προσωρινά, σε συγκεκριμένο χωροχρόνο.

Πώς όμως τότε να βρισκόμαστε παρόντες, δράστες στη ζωή μας, στο δευτερόλεπτο της στιγμής που αναμένει μια απάντηση/ανταπόκριση; Στην πίεση του χρόνου. Στην αμηχανία της στιγμής...

Με έναν πολύ διαφορετικό τρόπο από αυτόν που υπηρετούμε.

Απενεχοποιημένα.
Ελεύθερα, χωρίς κριτική ή κατάταξη.
Γαλήνια, ταπεινά.

Κάτι που δεν είναι εφικτό ακόμα σε συλλογική κλίμακα.

Αν «καθίσεις σε μια γωνία και παρακολουθήσεις», μαθαίνεις αρκετά. Το εγώ σου θέλει/έχει ανάγκη να απαντήσει αμέσως. Να εξηγήσεις αυτά που θεωρείς πως δεν κατάλαβε/παρεξήγησε ο άλλος, να γεμίσεις τα κενά της μη κατανόησής του, να, να, να… Βλέπεις το σκηνικό, το αναγνωρίζεις. Ακόμα και προτού διαδραματιστεί.

Αντιλαμβάνεσαι τον πόνο του εγώ σου, τις ανάγκες του, τις διαδρομές της σκέψης του, την επιλεκτική μνήμη του που φωνάζει να παρουσιάσει, να αμυνθεί, να αποδείξει. Όλα είναι οικεία.

Κι όμως, όσες φορές κι αν ακολουθήσεις αυτή την οικειότητα, την αναγκαιότητα, που είναι στρωμένη με τις καλύτερες προθέσεις, ποτέ δεν είναι αρκετό, δε φτάνει, δε σε γεμίζει.

Ποτέ δεν λυτρώνεσαι, όσο κι αν υπερασπίζεσαι, εξηγείς, αποδεικνύεις. Οι γνώριμοι αυτοί δρόμοι δεν σου δίνουν πίσω την ολότητά σου. Δεν δημιουργούν ενότητα ή αρμονία. Ενισχύουν μόνο την απομόνωση, τον εγωισμό.

Οι οποιοιδήποτε δισταγμοί στο ν’ απαντήσεις έχουν παρόμοιες συνέπειες και επίσης αντιφατικές αντιδράσεις. Αδυναμία, ανικανότητα, άγνοια, αυτό-αμφισβήτηση. Κάπως έτσι στήνεται το πάρτι μέσα στο νου σου. Ένα γνώριμο σκηνικό. Που δεν είναι διαδικασία πια αλλά μια ήδη επιτυχημένη, αυτοματοποιημένη εφαρμογή: ένα πρόγραμμα.

Η ανάγκη να απαντήσεις σε πιέζει, είναι πραγματική. Την αισθάνεσαι στο σώμα και στο συναίσθημά σου. Σε βασανίζει, άσχετα τι κάνεις. Δεν είναι θεωρία. Όπως και η αποφυγή, η δραπέτευση, η σιωπή είναι το ίδιο, καθώς συνεχίζεις άηχα τον διάλογο που έχεις ανάγκη, μέσα σου, εσωτερικά, στην «ασφάλεια» της μη φανερωμένης/μη ομολογουμένης, αλλά παρ’ όλα αυτά, διαμορφωμένης θέσης σου.

Είναι αστείο το τι θεωρούμε κρυφό, άρα «ακίνδυνο».

Είναι ακόμα πιο αστεία η επίμονη διαβεβαίωση πως ακούμε…
Οι άνθρωποι δεν επικοινωνούν πραγματικά για να ξεδιαλύνουν, να πληροφορήσουν ή να εξηγήσουν. Όλα αυτά είναι προ-στάδια και ανάγκες μιας εσωτερικής επικοινωνίας με τον Εαυτό μας που δεν συμβαίνει. Κενά που πιέζουν να γεμίσουν.
 
Οι άνθρωποι επικοινωνούν πραγματικά όταν είναι για να μοιραστούν αυτά που ήδη γνωρίζουν και οι δυο. Είναι μια εντελώς ισότιμη, συν-παρουσία που δεν μπορεί παρά να ενώσει, να συνδέσει, να εναρμονίσει.

Κάτι που είναι ακόμα σπάνιο, άγνωστο, απειλητικό για τα φοβισμένα εγώ.

Οι σχέσεις-επικοινωνίες που δεν προτάσσουν το «παντοδύναμο» εγώ, παραμένουν λίγες και άχρονες. 
Δεν φθείρονται.

Είναι φτιαγμένες σε άλλες διαστάσεις, άλλες συχνότητες και δεν επιβάλλονται, δεν εμποδίζονται, δεν δεσμεύονται. Εκούσια εκφράζονται, από την ίδια την υπηρεσία της Αλήθειας/φανέρωσης. Δεν ελέγχονται. Συμβαίνουν. Δεν τις ορίζεις, δεν τις επιβάλλεις. Πάντα προσφέρουν, ποτέ δεν στραγγίζουν, δεν κλέβουν. Προσθέτουν, δεν περιορίζουν, δεν στερούν. 
 
Πρέπει να τις ζήσεις για να τις ξέρεις. Τότε τις αναγνωρίζεις. Και τις υπηρετείς, τις τιμάς, τις σέβεσαι. Γιατί είσαι Εσύ, γιατί και ο άλλος είσαι Εσύ. Δεν υπάρχει διαφορά γιατί βρίσκεστε σε κοινό έδαφος. Μέρη του Όλου, εκφράσεις του Ενός.
 
Απλά μείνε μακριά από τις καρδούλες, τα λουλουδάκια, την "αγάπη", τις έτοιμες εικόνες των ονείρων σου. Γιατί αυτή η επικοινωνία, η συν-παρουσία δημιουργείται. Δεν έχεις δεδομένα. Βρίσκεσαι σε άγνωστο έδαφος. 
Ένα κλειδί για το δρόμο σου (όχι το μοναδικό ούτε χαραγμένο "σε πέτρα" αλλά στα όνειρα, στο χρόνο).... 

Είναι το Θηλυκό που δημιουργεί αυτές τις επικοινωνίες...Το Αρσενικό τις φωτίζει. Μαζί διαπερνούν τις ψευδαισθήσεις του διαχωρισμού, της απομόνωσης.
 
Και το Παιδί γεννιέται... Η Ιερή Οικογένεια.
 
Πέρα από το φόβο... 

Το θαύμα της βροχής

Τον χειμώνα του 168/169, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος ξεκίνησε εκστρατεία μεγάλης κλίμακας εναντίον των φυλών πέρα από τα βορειότερα σύνορα της αυτοκρατορίας… τους Μακρομάνους και τους Κουάδους στην Τσεχία, τους οποίους μετά από μερικές αποτυχημένες προσπάθειες, νίκησε το 174. Κατά την διάρκεια της εκστρατείας, η αποκαλούμενη Κεραυνοβόλα Λεγεώνα [Thundering Legion, Legio XII Fulminata] περικυκλώθηκε από Κουάδους και παραλίγο να παραδοθεί, εξαιτίας έλλειψης νερού. Ωστόσο, όταν η καταστροφή έμοιαζε αναπόφευκτη, καταρρακτώδης βροχή απελευθέρωσε τους Ρωμαίους. Το γεγονός συνέβη μάλλον το 172.

Ευθύς, ρίζωσαν αρκετές παραδόσεις για το αίτιο του θαύματος. Σύμφωνα με τον Δίωνα Κάσσιο, Έλληνα ιστορικό ο οποίος συνέγραψε περί τα 40 έτη μετά το συμβάν, κάποιος Αιγύπτιος μάγος αξιώθηκε να το πραγματώσει. Από την άλλη, ο σύγχρονός του, Τερτυλλιανός, Χριστιανός συγγραφέας, υποστήριξε ότι οι προσευχές των Χριστιανών στρατιωτών είχαν προκαλέσει την θεϊκή παρέμβαση. Άλλες πηγές αναφοράς στο επεισόδιο αποτελούν κάποια νομίσματα και το ανάγλυφο στην τιμητική αψίδα για τον Μάρκο Αυρήλιο.

Η Ρωμαϊκή Ιστορία του Δίωνα Κάσσιου είναι μερικώς χαμένη, αλλά διασώζεται ένα απόσπασμα από τον Βυζαντινό συγγραφέα Ξιφιλίνο. Ακολουθεί η αναφορά του Δίωνος και η προσθήκη του Ξιφιλίνου, ο οποίος τον κατηγορεί για απάτη.

[72.8] Έτσι, ο Μάρκος υπέταξε τους Μακρομάνους και τους Ιάζυγες, μετά από πολλές σκληρές μάχες και κινδύνους. Ήταν η μοίρα του να κάνει μεγάλο πόλεμο ενάντια στον λαό των αποκαλούμενων Κουάδων και από τύχη να κερδίσει απρόσμενη νίκη για την οποία καλύτερα να λέγαμε ότι του παραχωρήθηκε από τον ουρανό. Επειδή, όταν οι Ρωμαίοι βρέθηκαν πολιορκημένοι κατά την διάρκεια της μάχης, θεία δύναμη τους έσωσε με τον πιο ανέλπιστο τρόπο. Οι Κουάδοι τους είχαν περικυκλώσει σε μέρος ιδανικό για τον σκοπό τους και οι Ρωμαίοι πολεμούσαν γενναία με τις ασπίδες τους ενωμένες· τότε οι βάρβαροι έπαψαν να μάχονται, προσδοκώντας να τους αιχμαλωτίσουν με ευκολία, εξαιτίας της ζέστης και της έλλειψης νερού. Τόσο πολυπληθέστεροι όπως ήταν, τοποθέτησαν φρουρές ολόγυρα εγκλωβίζοντάς τους ώστε να μην μπορούν να βρούν πουθενά νερό. Ως εκ τούτου η κούραση, οι πληγές, ο καυτός ήλιος και η δίψα έφεραν τους Ρωμαίους σε τρομερά δύσκολη θέση· δεν μπορούσαν ούτε να πολεμήσουν ούτε να παραδοθούν, παρά μονάχα στέκονταν όρθιοι, διατηρούσαν τις γραμμές και την σύνταξή τους σε διάφορες θέσεις, καμένοι από την ζέστη, όταν αίφνης μαζεύτηκαν πολλά σύννεφα και μια δυνατή βροχή, όχι δίχως θεϊκή παρέμβαση, ξέσπασε πάνω τους. Πράγματι, υπάρχει μια ιστορία σύμφωνα με την οποία ο Χαρνούφις (Harnuphis) Αιγύπτιος μάγος στην συνοδεία του Μάρκου, είχε προκαλέσει με τις δεήσεις του διάφορες θεότητες και συγκεκριμένα τον Ερμή, τον θεό του ανέμου [ο Ερμής δεν είναι γνωστός ως ουράνια θεότητα. Ωστόσο συχνά παρουσιάζεται σαν Ρωμαίος ομόλογος του Αιγυπτίου Θὠθ, ο οποίος με το όνομα Θωθ-Σου, είναι η προσωποποίηση του ανέμου] και με αυτόν τον τρόπο προσέλκυσε την βροχή.

[72.9] Αυτό αναφέρει ο Δίων για το θέμα, αλλά προφανώς σφάλλει, είτε σκόπιμα είτε για άλλο λόγο· επιπλέον, προτίθεμαι να πιστέψω ότι το λάθος του ήταν κυρίως εμπρόθετο. Θα πρέπει όντως να είναι έτσι, διότι δεν αγνοούσε την μεραρχία των στρατιωτών που κουβαλούσε το ιδιαίτερο όνομα Κεραυνοβόλα Λεγεώνα —πράγματι την αναφέρει στην σειρά με τις υπόλοιπες— τίτλος ο οποίος δεν αποδόθηκε για κανέναν άλλο λόγο (ουδείς έχει αναφέρει κάτι) παρά για το περιστατικό που συνέβη στον εν λόγω πόλεμο [ο τιμητικός τίτλος Φουλμινάτα (ρμ. κεραυνοβολώ ή αστραποβολώ) είχε στην πραγματικότητα χρησιμοποιηθεί τουλάχιστον έναν αιώνα πριν το θαύμα της βροχής. Ο λίβελος του Ξιφιλίνου κατά του Δίωνος είναι παντελώς ανυπόστατος]. Ήταν ακριβώς αυτό το γεγονός που έσωσε τους Ρωμαίους σε τούτη την περίσταση κι έφερε την καταστροφή για τους βαρβάρους, όχι ο μάγος Χαρνούφις· διότι ο Μάρκος δεν είχε αναφερθεί ότι αρεσκόταν στην συντροφιά μάγων ή την μαγεία [Αυτό απέχει πολύ από την αλήθεια. Ο Μάρκος Αυρήλιος είχε μεγάλη φήμη ως φιλόσοφος, όμως η σοφία προς τα τέλη του δευτέρου αιώνα, ενεπλάκη σε μη ορθολογικές προσεγγίσεις του θείου. Ο Χαρνούφις είναι γνωστός από επιγραφή η οποία βρέθηκε στην Ακυληία, μια από τις στρατιωτικές βάσεις του Μάρκου Αυρηλίου].

Η αναφορά, τώρα, που έχω στην διάθεσή μου για το επεισόδιο, είναι η ακόλουθη: Ο Μάρκος διέθετε μεραρχία στρατιωτών (οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν το τμήμα αυτό, λεγεώνα) από την Μελιτίνη· όλοι εκείνοι οι άνθρωποι ήσαν πιστοί στον Χριστό. Λέγεται ότι σ᾽εκείνη την μάχη, όταν ο Μάρκος βρέθηκε μπροστά στην καταστροφή, αναζητώντας λύσεις για την περίσταση και φοβούμενος για το στράτευμά του, τον πλησίασε ο έπαρχος και του είπε ότι εκείνοι που αποκαλούνταν Χριστιανοί μπορούσαν να επιτύχουν τα πάντα με τις προσευχές τους και ότι στην λεγεώνα τύχαινε να υπάρχει ολόκληρη ομάδα απ᾽αυτή την αίρεση. Στο άκουσμα εκείνο ο Μάρκος τους κάλεσε να προσευχηθούν· η δέηση εισακούστηκε άμεσα από τον θεό τους, ο οποίος έπληξε τον εχθρό με κεραυνό και ανακούφισε τους Ρωμαίους καταιονίζοντάς τους. Ο Μάρκος εξεπλάγη και όχι μόνο τίμησε τους Χριστιανούς αποδίδοντάς τους στρατιωτικά αξιώματα, αλλά ονομάτισε την λεγεώνα Κεραυνοβόλα. Αναφέρεται επίσης ότι διασώζεται σχετική επιστολή του Μάρκου. Όμως οι Έλληνες, αν και γνώριζαν ότι η λεγεώνα αποκαλούνταν έτσι και οι ίδιοι ήσαν αυτόπτες μάρτυρες του γεγονότος, ουδέποτε αναφέρθηκαν ανεξάρτητα στα αίτια της ονοματοδοσίας.

[72.10] Ο Δίων συνεχίζει το αφήγημα του για να πεί ότι όταν άρχισε να πέφτει βροχή, αρχικά όλοι έστρεψαν τα πρόσωπά τους στον ουρανό και γέμισαν τα στόματά τους με νερό· έπειτα κάποιοι κράτησαν έτσι τις ασπίδες και άλλοι τα κράνη τους, ώστε να μαζέψουν νερό και όχι μόνο ρούφηξαν οι ίδιοι μεγάλες γουλιές αλλά πότισαν και τα άλογά τους. Όταν οι βάρβαροι τους επιτέθηκαν ξανά, έπιναν και πολεμούσαν ταυτόχρονα· κάποιοι τραυματίστηκαν και στην ουσία κατάπιναν το αίμα που έρεε από τις πληγές στα κράνη τους αναμεμειγμένο με νερό. Πράγματι ήσαν τόσο προσηλωμένοι στο να ξεδιψάσουν, που θα μπορούσαν να έχουν υποστεί σοβαρότατες απώλειες από την επίθεση του εχθρού, αν δεν ήταν τόσο βίαια τα φαινόμενα της χαλαζόπτωσης και των κεραυνών που έπληξαν τις τάξεις του.

Έτσι, σ´ έναν και μόνο τόπο μπορούσε κάποιος να αντικρύσει νερό και φωτιά να πέφτουν από τον ουρανό ταυτόχρονα· την ώρα που εκείνοι στην πλευρά τους αφανίζονταν φλεγόμενοι κι ενώ η φωτιά, από την μία, δεν άγιξε τους Ρωμαίους, αλλά αν έπεφτε κάπου ανάμεσά τους, έσβηνε αμέσως, η καταρρακτώσης βροχή κάτι καλό δεν πρόσφερε στους βαρβάρους παρά, ομοιάζοντας τόσο με το λάδι, στην πραγματικότητα έτρεφε τις φλόγες που τους κατέτρωγαν κι έπρεπε να ψάχνουν για νερό ενώ ήταν μουσκεμένοι από την βροχή. Μερικοί αυτοτραματίζονταν για να πνίξουν τις φλόγες με το αίμα τους και άλλοι έτρεχαν προς την μεριά των Ρωμαίων πεπεισμένοι ότι μόνο εκείνοι είχαν το σωτήριο νερό· σε κάθε περίπτωση ο Μάρκος τους λυπήθηκε. Τώρα οι στρατιώτες τον προσφωνούσαν «Imperator» (στρατηγό-αυτοκράτορα) για έβδομη φορά· και παρότι δεν επιθυμούσε να δεχτεί τέτοια τιμή προτού εγκριθεί από την Σύγκλητο, τούτη την φορά την εξέλαβε ως ουράνιο δώρο κι έστειλε επιστολή προς την γερουσία.

Γίνεται να μην αποτύχεις ποτέ;

Πόσο εφικτό είναι να μην αποτύχουμε ποτέ και τι είναι αυτό που μας κάνει να ζούμε με το φόβο της αποτυχίας; Τι φοβόμαστε; Με τι έχουμε συνδέσει την αποτυχία; Πόσο χειρότερη την φανταζόμαστε από ότι να τη ζήσουμε; Πόσο άγχος μας προκαλεί αυτή η κατάσταση και πώς φτάσαμε σ’ αυτό το σημείο; Τι σκέψεις κάνουμε σχετικά με την αποτυχία; Τι σημαίνει για εμάς τους ίδιους και τι σημαίνει για την εικόνα που εμείς θεωρούμε ότι θα σχηματίσουν οι άλλοι για εμάς;
«Αγαπητέ μου φίλε, αλίμονο στον άνθρωπο που δεν απότυχε ποτέ. Κλάψ’ τον! Πάρε όλα τα έργα. Δίπλα στα πολύ μεγάλα υπάρχουν τα πολύ μικρά. Και να το ξέρετε: Τα μεγάλα υπάρχουν χάρη στα μικρά. Μια μεγάλη αποτυχία φέρνει μια μεγαλύτερη επιτυχία. Ποτέ όμως η μεγάλη επιτυχία δε φέρνει μια μεγαλύτερη. Άμα πετύχαινε ο άνθρωπος στην πρώτη εξόρμηση, δε θα ‘κανε δεύτερη. Η δόξα είναι μια κορυφή που για να την ανέβεις πρέπει πρώτα να κατέβεις».
«Οι Κερασιές Θα Ανθίσουν Και Φέτος», Μενέλαος Λουντέμης…
Ένα άτομο που θέλει να είναι τέλειο σε όλα, έχει απαιτήσεις από τον εαυτό του και θέλει να έχει μια τέλεια εικόνα και απέναντι στους άλλους. Κρίνει τόσο σκληρά τον εαυτό του, που σκέφτεται πως και οι άλλοι θα κάνουν το ίδιο μαζί του και θα σκεφτούν διάφορα αρνητικά στοιχεία σχετικά με το ίδιο, τις ικανότητές του και την προσωπικότητά του. Μια αποτυχία θεωρεί ότι ακυρώνει ολόκληρη την ύπαρξή του, τον εκθέτει απέναντι στον εαυτό του και στους άλλους, καταστρέφει την εικόνα που έχει και έχουν και οι άλλοι για αυτόν.
 
Ωστόσο, είναι σημαντικό να μπορέσουμε να δούμε και τα θετικά που μας προσφέρει μια αποτυχία. Θα πρέπει να είμαστε ικανοί να δούμε τι μάθαμε μέσα από αυτή την εμπειρία και ποιοι ήταν οι παράγοντες που οδήγησαν στην αποτυχία. Η αποτυχία είναι, δηλαδή, μια ευκαιρία να δούμε πράγματα στον εαυτό μας, να αξιολογήσουμε συμπεριφορές, ανθρώπους και καταστάσεις, αλλά κυρίως τον ίδιο μας τον εαυτό. Είναι μια ευκαιρία για προσωπική βελτίωση και ανάπτυξη, αλλά και να κάνουμε ένα ακόμη βήμα στο μονοπάτι της ωρίμανσης.
 
Σίγουρα είναι μια ακόμη εμπειρία στο ενεργητικό μας, που στο παρόν ή στο μέλλον μπορεί να μας φανεί χρήσιμη. Το ζητούμενο είναι πως θα αξιολογήσουμε και πως θα «εκμεταλλευτούμε» την αποτυχία ώστε να μάθουμε, να μπορέσουμε να βελτιωθούμε.
 
Είναι σημαντικό να μπορέσουμε ακόμη και να βρούμε τρόπους ώστε να αντιμετωπίσουμε την αποτυχία. Ουσιαστικά, δείχνουμε στον εαυτό μας ότι μπορούμε να ανταπεξέλθουμε, μπορούμε να τα βγάλουμε πέρα και να προχωρήσουμε. Βρίσκουμε τρόπους να προστατεύουμε τον εαυτό μας χωρίς όμως να ζούμε απλά με το φόβο τι θα γίνει αν αποτύχουμε, παίρνοντας τεράστιες διαστάσεις στο μυαλό μας και κάνοντάς το να φαντάζει σαν κάτι πολύ απειλητικό, που θα μας καταστρέψει τη ζωή μας.
 
Επίσης, μια αποτυχία μας υπενθυμίζει ή μας μαθαίνει ότι η ζωή έχει και επιτυχίες και αποτυχίες. Όλοι θέλουμε μόνο να επιτυγχάνουμε, όμως, και μια αποτυχία μπορεί να μας δώσει πολλά… μπορεί να μας μάθει πολλά, μπορεί να μας βοηθήσει περισσότερο κι από μια επιτυχία.
 
Όπως αναφέρει και η Αλκυόνη Παπαδάκη στο Το χρώμα του φεγγαριού:
«Αξίζει να ζεις μέσα στη γυάλα, από φόβο μην πληγωθείς; Ζήσε τη ζωή σου ελεύθερα. Κι όταν τσακίζεσαι, να ‘χεις το θάρρος και να λες, με γεια μου με χαρά μου. Φτου κι από την αρχή. Όχι κακομοιριές και κλαψούρες. 
Οι φόβοι και οι ανασφάλειες μοιάζουν πολύ με τα σκυλιά. Αν καταλάβουν πως τρέμεις, σου χιμούν. Αν δείξεις αδιαφορία, χοροπηδούν γύρω σου, κάνουν χαρούλες και απομακρύνονται κουνώντας την ουρά τους. 
Χρειάστηκαν τόσα χρόνια να περπατήσω στη βροχή, για να καταλάβω επιτέλους, πως πάντα πίσω από τα μαύρα σύννεφα, κρύβεται ένας ήλιος λαμπερός. 
Κράτησε μια μικρή πλατεία μέσα στην ψυχή σου, που θα κάθεσαι μόνο εσύ και τα πουλιά. 
Άκου, φίλε μου, αν δε χτυπούσανε τα κύματα εκείνους τους βράχους στ’ ακροθαλάσσι, δε θα καμάρωνες τώρα το σχήμα τους!»

Martin Heidegger: ο μέγιστος των στοχαστών και ο ελάχιστος των ανθρώπων

Γερμανός φιλόσοφος. Γεννήθηκε το 1889 στο Baden και πέθανε στις 26 Μαΐου 1976 στο Φράιμπουργκ. Σπούδασε θεολογία, φιλοσοφία, ιστορία και φυσικές επιστήμες στο πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ. Kυρίαρχο ζήτημα της φιλοσοφίας του είναι το ερώτημα γύρω από την έννοια του είναι, ερώτημα το οποίο πραγματεύθηκε αρχικά στο έργο του. Ασχολήθηκε με τη συγγραφή σπουδαίων φιλοσοφικών εργασιών που άσκησαν τεράστια επίδραση σε τομείς που εκτείνονται από τη φιλοσοφία μέχρι τη φυσική και τη λογοτεχνική κριτική. Ασπάστηκε τις ιδέες του Δανού φιλόσοφου Σέρεν Κίρκεγκααρντ και ανέπτυξε ένα σύστημα σκέψης που χαρακτηρίστηκε ως αθεϊστικός υπαρξισμός. Πραγματικά, θεωρούνταν ο κύριος εκπρόσωπος της γερμανικής υπαρξιστικής φιλοσοφίας μετά τον Καρλ Γιάσπερς και επηρέασε βαθιά το Ζαν Πολ Σαρτρ, ενώ υπήρξε ο κυριότερος κριτικός των σύγχρονων κοινωνικών ρευμάτων.
 
Ο Χάιντεγκερ παραμένει ένας φιλοσοφικός ογκόλιθος, ο σημαντικότερος φιλόσοφος του εικοστού αιώνα, μπροστά στον οποίο στοχαστές όπως ο Σαρτρ φαντάζουν ελάχιστοι. Μικρό μόνο μέρος του έργου του έχει αποδελτιωθεί ενώ το «Είναι και Χρόνος» αποτελεί κείμενο πλατωνικών διαστάσεων. Είναι αναμφίβολα ο διασημότερος καταραμένος φιλόσοφος του εικοστού αιώνα, με μέγεθος σκέψεως ανάλογο των Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Ιμμάνουελ Καντ και Φρήντριχ Χέγκελ.
 
Η ζωή του
Kατάγονταν από γονείς καθολικούς και επειδή πρόθεση της οικογένειας του ήταν να γίνει ιερωμένος, το 1909 έγινε δόκιμος μοναχός σε τάγμα Ιησουιτών, το οποίο εγκατέλειψε για λόγους υγείας. Συνέχισε σπουδάζοντας θεολογία στο πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ, όμως το 1911, εγκατέλειψε τις θεολογικές σπουδές, μαζί με την πρόθεσή του να γίνει ιερωμένος.
 
Έκτοτε ασχολήθηκε με τα μαθηματικά, την ιστορία, τη φιλοσοφία και τις φυσικές επιστήμες και υπήρξε μαθητής του Έντμουντ Χούσσερλ. Tο 1913 ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή, υπό την επίβλεψη του Heinrich Rickert, νεοκαντιανού φιλόσοφου, ενώ το 1915 υπέβαλε τη διατριβή του για υφηγητής. Υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία στο τέλος του Α’ Παγκοσμίου πολέμου και το 1919 έγινε βοηθός του Έντμουντ Χούσσερλ ο οποίος είχε λάβει την έδρα της φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ. Ως καθηγητής δίδαξε στο πανεπιστήμιο του Μάρμπουργκ, [Marburg], από το 1923 έως το 1928 και το 1927, δημοσίευσε το κυριότερο έργο του «Είναι και Χρόνος», που ήταν αφιερωμένο στο δάσκαλό του, το οποίο θεωρείται ως σταθμός στην εξέλιξη της φιλοσοφίας του 20ού αιώνα και το 1928 έγινε καθηγητής φιλοσοφίας και διαδέχτηκε τον Χούσερλ στην έδρα της φιλοσοφίας.
 
Σχέσεις με το Γ΄Ράιχ
Τον Απρίλιο του 1933 επιλέχθηκε πρύτανης στο πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ και η επιλογή του ν’ αποδεχθεί τη θέση δημιούργησε αντιπαράθεση γύρω από το ζήτημα των πολιτικών προεκτάσεων της φιλοσοφίας του, καθώς η αποδοχή της θέσεως σήμαινε και αποδοχή του καθεστώτος. Στον πρώτο δημόσιο λόγο του ύμνησε το Εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς και τον Αδόλφο Χίτλερ, που θεωρούσε ότι θα οδηγούσε το γερμανικό λαό στο ιστορικό του πεπρωμένο. Στο διάστημα που διατήρησε τη θέση του, επέβαλλε την εκκαθάριση του πανεπιστημίου από τις αντίθετες απόψεις με το καθεστώς και μετέτρεψε το Πανεπιστήμιο σε προπύργιο της Εθνικοσοσιαλιστικής προπαγάνδας, ενώ υπήρξε από το 1933 ως το 1945 μέλος του γερμανικού εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος.
 
Δεν έκρυψε ποτέ το θαυμασμό του για φιλοσόφους με εβραϊκή καταγωγή, όπως ο Γκέοργκ Ζίμελ και ο Ανρί Μπερξόν. Τον επόμενο χρόνο ήλθε σε διαμάχη με τους Εθνικοσοσιαλιστές, καθώς δεν υποστήριξε ούτε τον βιολογισμό ούτε τον αντισημιτισμό και υπέβαλλε ή εξαναγκάστηκε σε παραίτηση από την πρυτανεία, επειδή αρνήθηκε να υπογράψει την απόλυση 2 κομμουνιστών καθηγητών από το πανεπιστήμιο και του επιβλήθηκαν περιορισμοί, καθώς τον θεωρούσαν ύποπτο για υπόγεια κριτική στο καθεστώς.
 
Μεταπολεμικές διώξεις & αποκατάσταση
Οι διώξεις του συνεχίστηκαν και μετά το τέλος του πολέμου και την πτώση του Γ’ Ράιχ, το 1945, καθώς του απαγορεύτηκε να διδάσκει, ενώ το 1946 του αφαιρέθηκε η έδρα από το πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ, λόγω της στάσης του κατά την περίοδο του Εθνικοσοσιαλισμού. Τελικά το 1952, η η απαγόρευση ήρθη, όμως το ζήτημα της αναμείξεως του με το Εθνικοσιαλιστικό καθεστώς παρέμεινε σημείο τριβής για πολλά ακόμη χρόνια. Αποχώρησε το 1959 από την καθηγητική έδρα και συνταξιοδοτήθηκε, όμως συνέχισε -μέχρι το τέλος της ζωής του- να δημοσιεύει κείμενα και να δίνει διαλέξεις σε όλο τον κόσμο. Μετά το θάνατό του δημοσιεύθηκε μια συνέντευξη, παρά την οποία παρέμειναν ερωτηματικά για τη στάση του, που είχε παραχωρήσει το 1966, στην οποία υποστηρίζει ότι δέχτηκε τη θέση του πρύτανη, προσπαθώντας να αντιταχθεί στην επέλαση του Εθνικοσοσιαλισμού στα πανεπιστήμια.
 
Ταξίδι στην Ελλάδα
Η παρουσία της Ελλάδος είναι έντονη στο σύνολο του έργου του και είναι συχνές οι αναφορές του στους Ηράκλειτο, Παρμενίδη, Σοφοκλή, Αντιγόνη και Πλάτωνα. Με αφορμή την επίσκεψη του στην Ελλάδα το 1962, ως επιβάτης του πλοίου «Γιουγκοσλαβία», έγραψε το έργο «Διαμονές:Το ταξίδι στην Ελλάδα», στο οποίο περιγράφει τις εντυπώσεις του. Η περιγραφή του ταξιδιού του, ξεκινά με απόσπασμα από το ποίημα «Άρτος και Οίνος» του Χαϊλντερλίν, που είναι εμπνευσμένο από μια περιπλάνηση στον ελληνικό χώρο. Το πλοίο κατέπλευσε στην Κέρκυρα, στην Κεφαλλονιά, στην Ιθάκη και στο Κατάκωλο απ’ όπου κατευθύνθηκε οδικώς στην Ολυμπία. Ακολούθησαν η Κόρινθος, οι Μυκήνες, η Νεμέα, το Άργος, η Επίδαυρος, η Κνωσσός, η Φαιστός, η Πάτμος, η Δήλος, η Ρόδος και η Αττική, όπου επισκέφθηκε την Ακρόπολη, το Αρχαιολογικό Μουσείο, το Φάληρο, το Σούνιο και το Μοναστήρι της Καισαριανής, ενώ ολοκλήρωσε το ταξίδι με τις επισκέψεις στην Αίγινα και τους.
 
Η φιλοσοφία του Χάιντεγκερ
Η φιλοσοφία του Χάιντεγκερ παρουσιάζεται κυρίως στην πρώτη της περίοδο ως ερμηνευτική περιγραφή της κάθε φορά συμπεριφοράς του ανθρώπου. Το ενδιαφέρον της περιγραφής αυτής δεν στρέφεται προς τον άνθρωπο ως άνθρωπο, δεν προέρχεται από ουμανιστική διάθεση (την οποία μάλιστα ο Χάιντεγκερ αποκρούει), αλλά γεννιέται από το γεγονός ότι –ανάμεσα στα διάφορα όντα– ο άνθρωπος έχει το προνόμιο να είναι το μόνο που μπορεί να ερευνά και, επομένως, το μόνο που μπορεί να συλλάβει και να κατανοήσει την έννοια της ύπαρξης, που αποτελεί το πραγματικό αντικείμενο της φιλοσοφίας.

Έχοντας τη δυνατότητα να στρέφεται ερευνητικά στη βάση της, η ύπαρξη ανήκει, κατά τον Χάιντεγκερ, μόνο στον άνθρωπο και δεν έχει καμιά σχέση με την απλή πλασματική πραγματικότητα ενός πράγματος ή ενός αντικειμένου του φυσικού κόσμου. Αν όμως η ύπαρξη ως δυνατότητα δημιουργίας μιας ερωτηματικής σχέσης με το Είναι είναι μια προϋπόθεση που ανήκει αποκλειστικά στον άνθρωπο, μόνο ο άνθρωπος επίσης είναι προικισμένος από τη μοίρα του να αποκτήσει συνείδηση της χρεοκοπίας και του αδύνατου της σχέσης αυτής. Μεταξύ του Είναι και της ανθρώπινης ύπαρξης ανοίγεται πράγματι ένα χάσμα.
 
Το Είναι, που είναι άπειρη δυνατότητα, φωτεινή αλλά κενή ακαθοριστία, παρουσιάζεται στο ανθρώπινο πεπερασμένο ως ένα αγωνιώδες Μηδέν, που καταβροχθίζει και εκμηδενίζει όλους τους θεσμούς και τις πραγματικότητες του κοινωνικού και φυσικού κόσμου. Μια ριζική ασημαντότητα διαποτίζει όλες τις αντικειμενικές μορφές του κόσμου. Η άποψη του Είναι είναι γι’ αυτό και άποψη του Μηδενός. Ο άνθρωπος δοκιμάζει το άγχος, δηλαδή την ιλιγγιώδη κατάρρευση ενός κόσμου που εξαφανίζεται και βυθίζεται στη διαυγή νύχτα του Μηδενός.
 
Στην προσπάθειά τους να λυτρωθούν από τη ριζική αυτή εμπειρία, οι άνθρωποι βρίσκουν καταφύγιο, κατά τον Χάιντεγκερ, σε έναν τρόπο ζωής –την αναυθεντική ύπαρξη– όπου το άγχος αντικαθίσταται και εξορκίζεται από τη φροντίδα, δηλαδή το ενδιαφέρον και την ανήσυχη προσοχή που δίνουν στα ταμπού και στις πλασματικές αξίες της καθημερινότητας.
 
Η αναυθεντική ύπαρξη είναι ο τρόπος ζωής του ανθρώπου μέσα στη μαζική κοινωνία, η ύπαρξη του ανώνυμου και μη πραγματικού αυτού υποκειμένου, που είναι το απρόσωπο, ο μέσος όρος των ανθρώπων, όπως διαμορφώνεται και διαπλάθεται από τις συμβάσεις και τις πίστεις –το λέγεται, το πιστεύεται, το γίνεται κλπ.– που επιβάλλονται από τις κοινωνικές συνήθειες και τις συμβατικότητες. Ο άνθρωπος γλιτώνει από το άγχος ή, καλύτερα, προσπαθεί να το καταστείλει και να το ξεχάσει, τοποθετώντας την πραγματικότητα σε μια σειρά συγκεκριμένων αντικειμένων, που μπορούν να επηρεαστούν από την τεχνική και με τα οποία προσπαθεί να καλύψει την εκμηδενιστική ακαθοριστία του Είναι. Ο κόσμος των πραγμάτων καλύπτει και κρύβει έτσι την αληθινή πραγματικότητα που είναι το Μηδέν.
 
Αγκιστρωμένοι στην πλασματική στερεότητα των αντικειμένων, οι άνθρωποι φαντάζονται ότι θα αντλήσουν από αυτή γαλήνη και ασφάλεια. Μέσα και όργανα για τη στερεοποίηση αυτή ή πραγματοποίηση του κόσμου, με την οποία ο άνθρωπος προσπαθεί να αποφύγει τη ριζική εμπειρία του Μηδενός, είναι η τεχνική και η επιστήμη. Ο υπαρξισμός του X. είναι ένας άθεος υπαρξισμός. Η χριστιανική πρόσκληση, να στραφούμε προς τον εαυτό μας για να βρούμε την αλήθεια που υπάρχει μέσα μας, δεν έχει θέση στις σελίδες του. Εκείνο που ο X. εννοεί λέγοντας αυθεντική ύπαρξη, είναι μάλλον η ικανότητα του ανθρώπου να δεχτεί και να ζήσει μέχρι το βάθος, χωρίς ψευδαπάτες και χωρίς ρητορείες, τη μοίρα του, δηλαδή το να υπάρχει για τον θάνατό του.
 
Η αυθεντικότητα εμφανίζεται όταν –αφού πέσουν όλες οι αξίες της καθημερινότητας– ο άνθρωπος βρεθεί ενώπιος ενωπίω με το Μηδέν και με την εμπειρία του τέλους, όπως ο ήρωας του περίφημου διηγήματος του Τολστόι Ο θάνατος του Ιβάν Ίλιτς, τον οποίο ακριβώς μνημονεύει ο X. Εκείνη τη στιγμή πραγματικά, στην προσέγγιση δηλαδή του θανάτου, όλες οι αξίες στις οποίες ο Ιβάν Ίλιτς είχε ζητήσει να στηριχθεί σε όλη του τη ζωή –η οικογένεια, η σταδιοδρομία, η εντιμότητα, το αστικό αίσθημα της αξιοπρέπειας κλπ.– διαλύονται και αυτός μένει, χωρίς δυνατότητα παρηγοριάς και ψευδαπάτης, μπροστά στο εφήμερο της ύπαρξής του, που είναι προορισμένη να καταλήξει στο Μηδέν.
 
Στο φως των θεμάτων αυτών, που βρίσκουν την ανώτερη έκφρασή τους στο Είναι και Χρόνος, δηλαδή στο καλύτερο έργο του της πρώτης περιόδου, ο X. μπορεί να θεωρηθεί ένας από τους αξιολογότερους ερμηνευτές της κρίσης που συγκλόνισε την Ευρώπη και ειδικότερα τη Γερμανία μετά τον A’ Παγκόσμιο πόλεμο.
 
Γύρω στο 1940, έπειτα από μια μακρά περίοδο σιωπής, η σκέψη του X. φαίνεται να παίρνει διαφορετικό δρόμο και να μπαίνει σε νέα περίοδο. Εξαφανίζονται οι μηδενιστικοί τόνοι της πρώτης εποχής. Και με τη μελέτη της φιλοσοφίας του Πλάτωνα και ίσως περισσότερο ακόμα των προσωκρατικών, ο X. επιστρέφει στην ιδέα πως η αλήθεια είναι όχι μόνο μια αποκάλυψη, αλλά και πως η αποκάλυψη αυτή γίνεται διαμέσου της γλώσσας του ανθρώπου και ιδιαίτερα του ποιητή.
 
Ο λόγος, η γλώσσα είναι ο οίκος του Είναι. Στον οίκο αυτό κατοικεί και ο άνθρωπος που, ως τέτοιος, αποκαλύπτει διαρκώς, δίνοντάς του τον τρόπο να εκδηλωθεί, το Είναι, του οποίου –κατά την έκφραση του X.– είναι ο λειτουργός. Τα πρόσωπα διαμέσου του λόγου των οποίων αποκαλύπτεται το Είναι είναι οι φιλόσοφοι και οι ποιητές. Το απελπιστικό όραμα της πρώτης περιόδου διαδέχεται έτσι, σύμφωνα με τη θεωρία του X., η νοσταλγική αναπόληση μιας πατριαρχικής εποχής όπου οι θεοί δεν είχαν ακόμα φύγει από τον κόσμο και στην οποία οι άνθρωποι ζούσαν σε άμεση και μυστηριακή σχέση με το Είναι.
 
Ξαναγυρίζει έτσι το όνειρο της αρχαίας Ελλάδας, όχι όμως της Ελλάδας του Αριστοτέλη, αλλά της Ελλάδας όπως την ονειροπολούσε ο Χέλντερλιν, δηλαδή της μυθικής εκείνης εποχής –πριν από την εμφάνιση της επιστήμης και της διαλεκτικής σκέψης– όπου, όπως λέει ο X., η λογική, η ηθική και η φυσική δεν ήταν ακόμα χωριστές σφαίρες, αλλά μέρη μιας ενιαίας και αδιαίρετης Ολότητας. Τον αθεϊσμό της πρώτης περιόδου διαδέχεται μια αόριστη και δύσκολο να προσδιοριστεί θρησκευτικότητα, στην οποία μερικές φορές φαίνεται ότι μπορούμε να συλλάβουμε την οδύνη και τη νοσταλγία του X. για τη μυθική εποχή του Oμήρου, όπου οι θεοί ζούσαν ανακατεμένοι με τους ανθρώπους.
 
Ο Χάιντεγκερ θεωρεί τον εαυτό του φιλόσοφο του Όντος. Με το Ον (Είναι) δεν εννοεί τα όντα, αλλά το είναι αυτό καθεαυτό. Πριν προχωρήσει σε εξηγήσεις διερευνά, όπως ο Καντ, ποιες είναι οι δυνατότητες της ανθρώπινης ύπαρξης στο σύνολό της. Θεμελιώδης κατηγορία ύπαρξης για το Χάιντεγκερ είναι η «εγκοσμιότητα», δηλαδή η ύπαρξη μέσα στον κόσμο. Κόσμος δεν υπάρχει χωρίς τον άνθρωπο και άνθρωπος χωρίς τον κόσμο δε νοείται.
 
Συνεχίζοντας την ανάλυση αυτή ο Χάιντεγκερ επισημαίνει ότι το «είναι» του ανθρώπου αποτελεί η μέριμνα είτε προς τον κόσμο (κοσμομέριμνα) είτε προς τον άνθρωπο (ανθρωπομέριμνα). Με την πρώτη ο άνθρωπος έρχεται σε επαφή με τα όντα, με τη δεύτερη έρχεται σε επαφή με τον άλλο άνθρωπο. Η ανθρώπινη ύπαρξη, ενώ από τη φύση της είναι αυθεντική, μπορεί να καταντήσει αναυθεντική λέγοντας ό,τι «λέγεται», σκεπτόμενη όσα «σκέφτονται» οι πολλοί, συνηθίζοντας ό,τι «συνηθίζεται». Έρχεται, όμως, η στιγμή του θανάτου και τότε αναπόφευκτα ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται ότι «υπάρχω» αυθεντικά σημαίνει «υπάρχω προς θάνατο».
 
Ύστερα από μία στροφή που συμβαίνει γύρω στο 1940, ο Χάιντεγκερ αλλάζει δρόμο και πορεύεται από το Είναι προς τον άνθρωπο. Σε αυτό συνετέλεσαν βασικά ο Πλάτωνας και οι προσωκρατικοί. Όπως ο Πλάτωνας υποστήριξε ότι το αγαθό βρίσκεται «επέκεινα της ουσίας», έτσι και ο Χάιντεγκερ δέχεται το «συμβαίνον» πέρα από το «είναι», το οποίο θεωρεί όρο τόσο του ανθρώπου (νοείν) όσο και της ύπαρξης. Για την αλήθεια, που η κλασική μεταφυσική θεωρεί ως συμφωνία διάνοιας και πράγματος, ο Χάιντεγκερ απαντά ότι αυτή είναι γεγονός αποκάλυψης και όχι συμφωνίας, όπως την αποδίδει η ελληνική λέξη αλήθεια, δηλαδή έξοδος από τη λήθη, στέρηση της λήθης.
 
Έτσι ο Χάιντεγκερ απελευθερώνεται από την αντίληψη της αλήθειας ως αναπαράστασης, που οδήγησε τη Δύση στο μηδενισμό. Στο ερώτημα αν η φιλοσοφία μπορεί να σώσει την ιστορία και τον άνθρωπο, ο Χάιντεγκερ απαντά καταφατικά, όχι όμως με την παραδοσιακή της μορφή. Ομολογεί ότι ο ίδιος δεν είναι φιλόσοφος, αλλά διανοητής. Υπάρχει, κατά το Χάιντεγκερ, ακόμη ένα είδος ανθρώπου που μεριμνά πνευματικά, ο ποιητής. Αυτός κρατά το δεσμό με το «ον» διασώζοντας την αλήθεια.
 
Σπουδαιότερα έργα του: «Είναι και χρόνος» (1927), «Ο Καντ και το πρόβλημα της μεταφυσικής» (1929), «Τι είναι μεταφυσική;» (1929), «Η θεωρία του Πλάτωνα για την αλήθεια» (1942), «Εισαγωγή στη μεταφυσική» (1953), «Τι είναι φιλοσοφία;» (1956), «Στο δρόμο προς τη γλώσσα» (1959), «Νίτσε» (1961), «Ηράκλειτος» (1970), «Η πραγματεία του Σέλιγκ για την ουσία της ανθρώπινης ελευθερίας» (1971).

Γιατί τα δυστυχισμένα ζευγάρια δε χωρίζουν;

Για τους περισσότερους ανθρώπους, ο γάμος πρόκειται για μια ευχάριστη και δοτική εμπειρία. Ωστόσο, όλοι γνωρίζουμε ζευγάρια που είναι βαθύτατα δυσαρεστημένα με τον γάμο τους, αλλά παρόλα αυτά μένουν μαζί. Οπωσδήποτε θα υπάρχουν κάποιοι λόγοι που αυτοί οι δυστυχισμένοι άνθρωποι δεν απελευθερώνονται, δε λήγουν τη σχέση τους και δεν προχωρούν με τις ζωές τους. Αλλά οι ψυχολόγοι ακόμα προσπαθούν να κατανοήσουν το γιατί κάποια δυστυχισμένα ζευγάρια χωρίζουν, ενώ άλλα συνεχίζουν να μένουν μαζί.

Η επιστήμη των σχέσεων χαρακτηρίζεται κυρίως από τη θεωρία της αλληλεξάρτησης, που αναπτύχθηκε από τους κοινωνικούς ψυχολόγους Harold Kelley και John Thibaut πριν από μισό περίπου αιώνα. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, ο κάθε σύντροφος αξιολογεί την ικανοποίηση από τη σχέση του, υπολογίζοντας τόσο το κόστος, όσο και το όφελος. Όσο τα αντιλαμβανόμενα οφέλη υπερβαίνουν το κόστος, είμαστε ευτυχισμένοι μέσα στη σχέση μας.

Επιπροσθέτως, χρειάζεται να έχουμε υπόψη μας ότι οι σχέσεις δεν αποτελούν παιχνίδια μηδενικού αθροίσματος. Αν εγώ έχω μόνο μήλα και εσείς μόνο πορτοκάλια, το ένα από τα μήλα μου αξίζει πολύ περισσότερο για εσάς απ’ ότι σε εμένα και το αντίθετο συμβαίνει για μένα με τα πορτοκάλια σας. Με τον ίδιο τρόπο, δίνουμε στο σύντροφό μας αυτό που θέλει και ως αντάλλαγμα εκείνος ικανοποιεί τις ανάγκες μας. Αν διαπραγματευτούμε σοφά αυτές τις ανταλλαγές, και οι δύο θα νιώσουμε ότι έχουμε αποκτήσει περισσότερα απ’ όσα έχουμε δώσει.

Η ικανοποίηση από μια σχέση συχνά οδηγεί στην αφοσίωση, σύμφωνα με την θεωρία της αλληλεξάρτησης. Πιο συγκεκριμένα, οι σύντροφοι νιώθουν δεσμευμένοι και αφοσιωμένοι στη σχέση τους υπό τις ακόλουθες συνθήκες:

• Έχουν ήδη επενδύσει πολλά στη σχέση και αυτό τους δίνει την αίσθηση ότι ο γάμος τους έχει κάποια αξία.
• Δεν βλέπουν καμία άλλη βιώσιμη εναλλακτική, που να είναι καλύτερη από την τρέχουσα σχέση τους.
• Προς το παρόν νιώθουν ικανοποιημένοι με τη σχέση τους.

Η ικανοποίηση από μια σχέση εξαρτάται από την αντίληψη ενός πλέγματος οφελών, αλλά πιο πρόσφατα οι ερευνητές έχουν επίσης αρχίσει να δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στο ρόλο των προσωπικών κριτηρίων (standards). Στον σύγχρονο Δυτικό πολιτισμό, οι άνθρωποι επιθυμούμε οι σύντροφοί μας να εκπληρώνουν το ιδανικό της αδελφής μας ψυχής, του άλλου μας μισού, πλήρως εναρμονισμένου με τις ανάγκες μας. Θέλουμε να είναι και εραστές αλλά και φίλοι μας.

Δε βλέπουν όλες οι κοινωνίες τις ερωτικές σχέσεις με τον ίδιο τρόπο. Για παράδειγμα, οι Γιαπωνέζες συχνά λένε ότι θέλουν ο σύζυγός τους να είναι «υγιής και εκτός σπιτιού». Όσο εκείνος φέρνει τα χρήματα κάθε μέρα στο σπίτι, δεν νοιάζονται και τόσο για το τι κάνουν εκτός αυτού. Και εκείνες θέλουν την ελευθερία τους χωρίς την ανάμιξη του συζύγου. Και όταν ο γάμος κανονίζεται από τους γονείς, θεωρείται περισσότερο ως μια αυστηρά οικονομική σχέση, παρά ένα ζήτημα καρδιάς.

Στο ίδιο πνεύμα, τα ζευγάρια των δυσλειτουργικών σχέσεων μπορεί να μένουν μαζί απλά επειδή τα στάνταρ τους είναι χαμηλά. Για παράδειγμα, αν είχατε μεγαλώσει σε μια οικογένεια, όπου η κακοποίηση και η παραμέληση αποτελούσαν τη νόρμα, ίσως να υποθέτατε ότι όλες οι σχέσεις λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο. Κι αν είχατε χαμηλή αυτοεκτίμηση, ίσως να θεωρούσατε ότι αξίζετε αυτό το είδος κακομεταχείρισης από το/τη σύντροφό σας.

Υπάρχουν κι άλλες περιπτώσεις κατά τις οποίες τα ζευγάρια είναι πραγματικά δυσαρεστημένα με τις σχέσεις τους και όμως παραμένουν σε αυτές. Η εξήγηση αυτής της κατάστασης είναι ένα πρόβλημα όμως για την θεωρία της αλληλεξάρτησης με την τρέχουσα μορφή της. Σε ένα πρόσφατο άρθρο, ο ψυχολόγος Levi Baker και οι συνεργάτες του μας άνοιξαν ένα νέο δρόμο προς την κατανόηση του κινήτρου που κρύβεται πίσω από τη διατήρηση μιας δυστυχισμένης σχέσης.

Συγκεκριμένα, οι ψυχολόγοι εδώ τονίζουν ότι ακόμα και οι καλύτερες σχέσεις έχουν κάποιες δυσκολίες. Η αλλαγή καριέρας, μια αρρώστια, ακόμα και η γέννηση ενός μωρού μπορεί να αποτελέσουν στρεσογόνους παράγοντες σε μια σχέση, οι οποίοι θα μειώσουν το επίπεδο ικανοποίησης και για τα δύο μέρη. Κι όμως, το ζευγάρι θα παραμείνει αφοσιωμένο στη σχέση, αποφασισμένο να ξεπεράσει την κάθε δυσκολία.

Σύμφωνα με αυτούς τους ερευνητές, η αφοσίωση δε βασίζεται στο τρέχον επίπεδο ικανοποίησης από τη σχέση, όπως προβλέπει η θεωρία αλληλεξάρτησης. Εξαρτάται από την προσδοκώμενη ικανοποίηση που ο/η σύντροφος θα λάβει στο μέλλον. Με άλλα λόγια, τα άτομα που παραμένουν δεσμευμένα, το κάνουν επειδή πιστεύουν ότι η ποιότητα της σχέσης τους θα βελτιωθεί με τον καιρό. Επομένως, μένουμε σε μια σχέση επειδή ελπίζουμε σε μια καλύτερη μελλοντική σχέση, αφού οι δυσκολίες περάσουν.

Απ’ αυτή την άποψη, το τρέχον επίπεδο ικανοποίησης δεν μπορεί να αντιπροσωπεύσει τον λόγο της δέσμευσης και της αφοσίωσης στη σχέση. Αλλά μάλλον υποδεικνύει το αν υπάρχουν προβλήματα που πρέπει να αναγνωριστούν. Εκείνο το δυσάρεστο συναίσθημα μας λέει ότι πρέπει να δουλέψουμε περισσότερο για τη σχέση μας και όχι απλά να βρούμε τρόπο να φύγουμε από αυτή. Και αυτή η ενασχόληση με τη βελτίωσή της είναι που θα ενισχύσει και τις θετικές προσδοκίες για μελλοντική ευτυχία, που με τη σειρά της θα αυξήσει το βαθμό αφοσίωσης.

Από την άλλη πλευρά, πρέπει να εξετάσουμε το θέμα και πέρα από το δυτικό αυτό πρότυπο της ιδανικής ένωσης με το άλλο μας μισό, πάνω στην οποία δουλεύουμε. Ο γάμος και η συμβίωση παραμένουν ακόμα βασικές οικονομικές συμφωνίες για την ανατροφή μιας οικογένειας. Τέτοια ζευγάρια βρίσκουν λύσεις όπως ξεχωριστά υπνοδωμάτια και τραπεζικούς λογαριασμούς, επειδή θεωρούν οτι η επιλογή του διαζυγίου και ο διαχωρισμός των παιδιών ανάμεσα σε δύο σπίτια είναι το χειρότερο σενάριο.

Οι θρησκευτικές στάσεις σχετικά με το διαζύγιο παίζουν επίσης έναν σημαντικό ρόλο. Αν χωρίσω, η θρησκευτική μου κοινότητα μπορεί να με αποκλείσει, ίσως χάσω την κοινωνική στήριξη από τους συνανθρώπους μου. Ή θα νιώθω τόσες τύψεις και ενοχές με την πράξη μου, που δεν θα μπορώ να ζω έτσι. Και πάλι εδώ, η απόφαση δε βασίζεται στις παρούσες συνθήκες, αλλά περισσότερο στο τι αναμένεται να συμβεί στο μέλλον.

Μόλις γίνει ξεκάθαρο ότι δεν θα είναι ευτυχισμένοι για πάντα μέσα σε μια σχέση, οι άνθρωποι αξιολογούν τις προοπτικές τους για το μέλλον. Αν πιστέψουν ότι θα βρουν κάτι καλύτερο, μάλλον θα φύγουν από μια δυστυχισμένη σχέση. Ίσως αυτός να είναι κι ο λόγος που τα νεαρά ζευγάρια χωρίζουν πιο εύκολα· νιώθουν ότι εκεί έξω υπάρχουν ακόμα πολλές ευκαιρίες.

Όμως όταν οι άνθρωποι δεν οραματίζονται κάποιο εναλλακτικό ιδανικότερο σενάριο, παραμένουν σε μια δυστυχισμένη κατάσταση και προσπαθούν να βρουν τα καλά μέσα από αυτή ή δουλεύοντας πάνω σε αυτή. Αυτά τα ζευγάρια βρίσκουν τρόπους να αμβλύνουν τις διαμάχες και τις συγκρούσεις μεταξύ τους. Μπορεί να λαμβάνουν λίγη ικανοποίηση και χαρά από τη σχέση τους, αλλά δεν περιμένουν και κάτι άλλο. Και αρκετοί, ίσως οι περισσότεροι, λαμβάνουν αρκετή χαρά και ικανοποίηση από τις φιλίες τους ή από άλλες δραστηριότητες στη ζωή.

Συναίσθημα σε τιμή ευκαιρίας

Έρχονται στιγμές που νιώθεις τόσα πολλά, αλλά δε σου βγαίνει ούτε λέξη. Γνωρίζεις πολύ καλά την ταυτότητά τους και την προέλευσή τους καθώς και την πηγή τροφοδότησής τους, μα δεν μπορείς να τα αποβάλλεις. Δε μπορείς να τα διώξεις, ή δε θες. Το μόνο που παλεύεις συνεχώς είναι να πάψουν να μεγαλώνουν μέσα σου, μήπως έτσι ξεκουραστούν κι αυτά κι εσύ από την αγκαλιά του άδικου.

Το να μιλάς για την αγάπη κάποιοι το θεωρούν ρομαντισμό, κάποιοι τετριμμένο, μήπως όμως τελικά μιλώντας γι’ αυτήν, καταφέρουμε κάποτε να της δώσουμε τη θέση που πραγματικά αξίζει στη ζωή μας και στην κοινωνία μας γενικότερα;

Για κάποιους δεν είναι απλώς συναίσθημα, μα φιλοσοφία ζωής και τρόπος σκέψης. Για άλλους πάλι ίσως εκλαμβάνεται ως μορφή αδυναμίας και πάτημα προς εκμετάλλευση. Υπάρχουν και κάποιοι ακόμη που την αγάπη την παζαρεύουν. Είδος κι όχι συναίσθημα, με κρεμασμένο ταμπελάκι που αναγράφεται η αξία του.

Αγαπούν οι άνθρωποι υπό όρους; Κι όμως ναι! Εφαρμόζουν το «δούναι και λαβείν» κι έπειτα με ευκολία χαρακτηρίζουν όσους δεν το κάνουν, υπερβολικούς, ανόητους, έρμαια των συναισθημάτων. Είναι ίσως εκείνοι οι βιαστικοί που έχουν μάθει να μιλούν και να κρίνουν με προχειρότητα, εκείνοι που ίσως πότε δε θέλησαν να ασχοληθούν με τον δικό τους «ψυχικό οίκο».

Όταν είσαι κάτω, έχει πιο κάτω;

Ο δρόμος είναι μονόδρομος όταν είσαι κάτω, κι αυτός είναι ο ανήφορος αναγκαστικά. Ή μήπως όχι;

Σε όλους μας κάποια στιγμή έχει έρθει η στιγμή που είμαστε κάτω πεσμένοι και τα πράγματα είναι άσχημα, με αποτέλεσμα να είμαστε κι εμείς σε άσχημη κατάσταση. Θαρρούμε πως, είτε φταίμε ή όχι, πιάσαμε πάτο και αυτό που λέγεται σε αυτές τι περιπτώσεις είναι πως αναγκαστικά η κατεύθυνση μετά θα είναι ανοδική.

Ισχύει αυτό μα υπάρχει και κάτι άλλο που ισχύει επίσης, το αν πραγματικά πιάσαμε τον πάτο ή όχι ακόμη.

Έχει πιο κάτω;
Δίχως να τρομοκρατούμαστε ή να τρελαινόμαστε οφείλουμε να έχουμε υπόψιν μας ως καμιά φορά αυτό που θεωρούμε εμείς πάτο, δεν είναι ακόμη. Ακούγεται απαισιόδοξο μα είναι ρεαλισμός και δε κλείνεις τα μάτια σε αυτόν παρά τον αντιμετωπίζεις.

Ο σκοπός του να αναγνωρίσουμε πως υπάρχει και πιο κάτω από κει που είμαστε και μπορεί να βρεθούμε κιόλας, δεν είναι να απελπιστούμε αλλά να να το χειριστούμε.

Πολλές φορές μας έχουν τύχει δυσάρεστα πράγματα που μας έχουν λυγίσει. Έχουν έρθει μαζεμένα και πελαγώνουμε στην καλύτερη των περιπτώσεων - ας μην αναφέρουμε την χειρότερη! Εικάζουμε λοιπόν πως χειρότερα δε μπορούν να μας συμβούν πια και κάπως θα πρέπει να διαφανεί ένα φως στον ορίζοντα.

Κι εκεί που είμαστε έτσι ακριβώς, απροειδοποίητα και αιφνιδιαστικά, έρχονται κι άλλα άσχημα ως ακόλουθοι να εγκατασταθούν με τα υπόλοιπα.

Είναι μια πιθανότητα υπαρκτή δυστυχώς και δεν είμαστε υπεύθυνοι γι' αυτό μήτε έτοιμοι αλλά ούτε και το αξίζουμε. Δε ρωτά όμως η ζωή...

Τι κάνω;
Ποιος άραγε μπορεί να πει σε κάποιον τι να κάνει ή πως να νιώσει σε αυτές τις περιπτώσεις; Όλα είναι απλά παρηγοριά και ίσως κατανόηση και συμπόνοια μια που κανείς δεν καταλαβαίνει αν δεν έρθει σε τέτοια κατάσταση.

Όμως καλώς ή κακώς είμαστε υποχρεωμένοι να αντιδράσουμε, να πολεμήσουμε και να μη το βάλουμε κάτω, αν και αυτό το τελευταίο είναι φυσιολογικό για πολύ λίγο να συμβεί κι ανθρώπινο.

Αυτό που κάνουμε λοιπόν καταρχήν είναι να δώσουμε μια ανάπαυλα στον εαυτό μας να καταπιεί αρχικά ότι συμβαίνει στα αλήθεια, να έχει πάει και πιο κάτω από κει που ήταν κάτω.

Επείγον είναι να μην κατηγορήσουμε τον εαυτό μας και σαφέστατα να μην υποπέσουμε σε αυτολύπηση και μεμψιμοιρία με δεδομένο πως δε βοηθά τίποτα από αυτά.

Αν δε μπορούμε να βρούμε το απαραίτητο κουράγιο, ας αφήσουμε δικούς μας ανθρώπους να μας το δώσουν με όμορφα λόγια συμπαράστασης και αμέσως να βρούμε οποιοδήποτε στήριγμα που μπορούμε να κρατηθούμε, να αντλήσουμε χαρά ή να παλέψουμε για χάρη του.

Η αισιοδοξία μοιάζει με ανέκδοτο τούτες τις ώρες συνεπώς πιο ρεαλιστικό είναι να δούμε τα όποια θετικά έχουμε στη ζωή μας και να νιώσουμε χαρά που τα έχουμε. Κι έχουμε όλοι κάποια από δαύτα.

Αφού πάρουμε το χρόνο μας να ηρεμήσουμε μέσα στον κυκεώνα όσο είναι δυνατό, το πάμε βήμα βήμα, μέρα με την ημέρα. Στεκόμαστε στα πόδια μας για αρχή και αρχίζουμε να εξετάζουμε τι μπορούμε να κάνουμε για το κάθε θέμα από αυτά ανεξαρτήτως των θέλω μας.

Δίνουμε μάχη εσωτερικά ενδεχομένως αφού ο συμβιβασμός δεν είναι το καλύτερο πράγμα αλλά αν δεν μπορείς για την ώρα να αλλάξεις κάτι, άλλαξε τουλάχιστο οπτική γωνία που το βλέπεις.

Τι δεν κάνω;
Υπάρχουν και πράγματα που δεν πρέπει να κάνει κανείς σαν βρεθεί σε αυτή τη θέση. Καταρχήν ελέγχεις τον όποιο πανικό ή άγχος να μη παγιωθεί και σε ελέγξει. Απομακρύνεις κάθε κατάσταση ή άτομο ή οτιδήποτε αρνητικό επειγόντως από τον αρίζοντά σου και εννοείται δεν κλείνεσαι στον εαυτό σου μα επιδιώκεις επαφές με άτομα αισιόδοξα ή που σε νοιάζονται ή μπορούν να βοηθήσουν με οποιονδήποτε τρόπο.

Δεν κάνεις βιαστικές και επιπόλαιες σκέψεις μήτε κινήσεις. Δεν αισθάνεσαι ενοχές μα και ούτε τα βάζεις με τη μοίρα σου διότι είναι ανώφελο.

Δεν αφήνεσαι έρμαιο της θλίψης αλλά λυπάσαι σε υγιές επίπεδο και δε γίνεσαι έρμαιο συνάμα των νεύρων ή του θυμού. Κυρίως δε ξεσπάς σε ανθρώπους που δε φταίνε και δεν επιτρέπεις στην ηττοπάθεια να γίνει λάβαρο. Δεν αντιδράς με λάθος τρόπους όπως με αλκοόλ ή οτιδήποτε άλλο αφού έτσι δεν εξαφανίζεις προβλήματα μα προσθέτεις κι άλλα.

Δεν υιοθετείς σε καμιά περίπτωση την άποψη ότι έτσι θα είναι πάντα κι ότι δε θα αλλάξει τίποτα. Σπασμωδικές αποφάσεις και βιαστικά συμπεράσματα επιπροσθέτως δεν πρέπει να είναι αυτό που θα κάνουμε.

Άνοδος...
Φυσικά και ισχύει ότι αν πιάσει κανείς πάτο δεν έχει άλλο δρόμο παρά τον ανηφορικό. Φυσικότερα ισχύει ότι μετά από κάθε μπόρα θα βγει ένα ουράνιο τόξο. Το θέμα είναι πως όλα γίνονται στο χρόνο τους και αυτό δεν το ορίζουμε εμείς πάντα.

Επίσης όλα γίνονται για κάποιο λόγο, όσο κλισέ κι αν ακούγεται αυτό και δεν είναι παρηγοριά. Με το νόμο των πιθανοτήτων μα και της ζωής, είναι αδύνατο να είναι πάντα όλα άσχημα απλά δε ξέρουμε πότε φτάσαμε στο τέρμα και πως να το διαχειριστούμε.

Μετά από όλα αυτά θα είμαστε δυνατότεροι όμως, σοφότεροι σίγουρα και θα έχουμε αλλάξει φιλοσοφία αν όχι χαρακτήρα. Θα έχουν αποδειχτεί πολλά, όπως για παράδειγμα ποιοι αξίζουν τελικά να είναι στη ζωή μας. Οι λύσεις θα έρθουν κάποια στιγμή και με κάποιο τρόπο και ακριβώς σε αυτές τις δοκιμασίες θέλει δύναμη και κουράγιο.

Αποδεικνύουμε πως μπορούμε να υπερβούμε τον εαυτό μας και πως είμαστε έτσι κι αλλιώς νικητές ή πρωταγωνιστές κι όχι θεατές στο έργο που λέγεται ζωή.

Η άνοδος θα έρθει και θα ξεχαστούν οι άσχημες στιγμές. Ακόμη κι αν δε θα είναι η άνοδος με τις λύσεις που θα θέλαμε, δεν έχει σημασία. Θα έχουμε μάθει να εκτιμούμε πια τα πάντα έχοντας βιώσει τόση κατηφόρα.

Η ζωή δεν είναι στρωμένη με ροδοπέταλα και πολλάκις δεν μας αξίζουν κιόλας αυτά που βιώνουμε. Δεν είναι απλό ούτε εύκολο να είσαι δυνατός πάντα ή να τα ελέγχεις όλα ακόμη και τον ίδιο σου τον εαυτό. Πρέπει όμως να μένεις όρθιος και να αγωνίζεσαι πρώτα για σένα κι έπειτα για ανθρώπους σημαντικούς στη ζωή σου.

Να θαυμάζεις τους ανθρώπους που φορούν το χαμόγελό τους

Υπάρχουν διαφόρων ειδών χαμόγελα. Ψεύτικα χαμόγελα, ξεκαρδιστικά, μα και αληθινά. Κάποια όμως είναι πολύ ξεχωριστά. Διότι εκείνοι που τα φορούν είναι οι ίδιοι σπάνια, χαρισματικά πλάσματα.

Και φυσικά δε μιλάμε για ένα απλό χαμόγελο, το δικό μου και το δικό σου. Αυτοί οι ξεχωριστοί άνθρωποι χαμογελούν συνεχώς γιατί εκφράζονται μέσα από αυτό. Φορούν το χαμόγελό τους όπως εσύ φοράς τα ρούχα σου. Αυτό είναι που τους χαρακτηρίζει. Αποδεικνύει τον καθρέφτη  της ψυχής τους, την απέραντη καλοσύνη που εκπέμπουν, τη θετική τους στάση για τη ζωή. Χαμογελούν με το πρόσωπο, τα μάτια και τα χείλη.

Αυτό το ξεχωριστό χαμόγελό τους το φορούν διαρκώς, καθώς ξυπνούν το πρωί μέχρι να κοιμηθούν αργά το βράδυ. Δε χαμογελούν δήθεν, ούτε για να αποδείξουν πως είναι ευτυχισμένοι. Πηγάζει από μέσα τους. Σου εκπέμπουν  ηρεμία, θετική ενέργεια και αύρα. Σε χαλαρώνουν και σε οδηγούν στον όμορφό τους κόσμο.

Χαμογελούν στις δυνατές  στιγμές  και στα δύσκολα, δε νευριάζουν με το παραμικρό και γνωρίζουν πώς να γαληνεύουν τους άλλους. Σου δίνουν κουράγιο λέγοντάς σου «μη μου αγχώνεσαι, μη μου στενοχωριέσαι» κι ύστερα χαμογελούν από τα βάθη της ψυχής τους. Οι άνθρωποι αυτοί εμφανίστηκαν  για να μας διδάξουν την ομορφιά της ζωής . Η δική τους δεν είναι πάντοτε ρόδινη. Όμως το χαμόγελό τους είναι η κινητήρια δύναμή τους.

Να θαυμάζεται όσους φορούν το χαμόγελό τους. Εκείνες τις αθώες ψυχές που είναι οι ίδιοι το χαμόγελο που πήρε σάρκα και οστά και μεταμορφώθηκε σε επίγειο άνθρωπο.

Μην δηλητηριάζεις το παρόν σου κολλημένος στο παρελθόν σου

Όλοι θέλουν να ανέβουν και να ζήσουν στην “κορυφή” του βουνού γιατί νομίζουν ότι έτσι θα κατακτήσουν τη Ζωή, την ελευθερία. Δεν γνωρίζουν όμως ότι η αληθινή ελευθερία, η πραγματική Ζωή, κρύβεται μέσα στον τρόπο με τον οποίο κατεβαίνεις μια απόκρημνη πλαγιά…

Εκεί δοκιμάζεσαι, εκεί μεστώνεις σαν άνθρωπος…

Μαλακώνεις σκληραίνοντας ή αν θες σκληραίνεις μαλακώνοντας…

Όπως και να το πεις το ίδιο είναι γιατί στην ουσία μαθαίνεις να κάνεις τις αδυναμίες σου προτερήματα και να προχωράς…

Μαθαίνεις να κοιτάς τον άλλον στα μάτια και να αποδέχεσαι την μοναδικότητα του όπως αποδέχεσαι και τη δική σου…

Μαθαίνεις να έχεις πάντα μια ευαίσθητη ματιά πάνω στα πράγματα. Να κατανοείς, να αποδέχεσαι, να συγχωρείς και να προχωράς…

Μαθαίνεις ότι δεν έχεις όρια κι ότι η ψυχή σου, Όλα Τα Μπορεί…

Γι’ αυτό μη κοιτάζεις πίσω πενθώντας. Μην πενθείς για όσα δεν έζησες. Μην ματώνεις για τις στιγμές που δεν έφυγες, για τα όχι που δεν είπες, για τις γεύσεις που δεν δοκίμασες…

Ότι πενθείς, δεν φεύγει ποτέ από τη ζωή σου. Πρώτα πλημμυρίζει τα κρύα σου βράδια, τις σιωπές σου και σταδιακά γιγαντώνεται μέσα σε κάθε σου στιγμή και γίνεται η ανεξέλεγκτη φυλακή σου…

Αγάπησε τον εαυτό σου στην κάθε στιγμή που έζησε. Στην κάθε μικρή του στιγμή. Σε εκείνες που δοκίμαζες θαρραλέα καινούργια πράγματα αλλά και σε εκείνες που με φόβο πισωπατούσες κι άφηνε τη ζωή να σε προσπερνά. Τόσο μπορούσες, τόσο έκανες. Αποδέξου το, κατέβασε το δάχτυλο του κριτή, αγκάλιασε τον εαυτό σου και προχώρα…

Άφησε τα όλα πίσω. Μην τα καλείς μοιρολογώντας… Μην τα αφήνεις να σε κρατάνε πίσω αλυσοδεμένο, ανήμπορο να ζήσεις στο τώρα. Μην ζητιανεύεις τη γαλήνη. Γίνε η γαλήνη. Αποδέξου, συγχώρησε και προχώρα…

Μην δηλητηριάζεις το παρόν σου κολλημένος στο παρελθόν σου.
Προχώρα μπροστά… κι αν έρθουν “εμπόδια” καλωσόρισέ τα. Κάτι καινούργιο θα μάθεις, μια ακόμη πλευρά σου θα αναγνωρίσεις και η ωραιότητα της ωριμότητας θα σε αγγίξει ακόμα μια φορά.

Δεν υπάρχει “εμπόδιο” που δεν μπορείς να ξεπεράσεις. Μην ξεγελαστείς και κάνεις το “εμπόδιο” ζωή σου. Μην σταματάς! Προχώρα, έχει κι άλλο! Και μην ξεχνάς, Η Ψυχή Σου Όλα Τα Μπορεί.

Όταν το μάθεις αυτό τότε οι μάχες θα σταματήσουν, ο πόλεμος θα τελειώσει κι εσύ θα απολαμβάνεις τη ΖΩΗ σε κάθε σου εμπειρία.

Το μοναδικό πράγμα που θα αντιμετωπίσετε ποτέ είναι ο εαυτός σας

Η πρώτη μας επιλογή κάθε φορά που νιώθουμε δυστυχία είναι να προσπαθούμε να αλλάξουμε την κατάσταση στην οποία αποδίδουμε τη δυστυχία μας.

Πιστεύουμε πως αν αλλάξουμε το περιβάλλον που προκαλεί τη δυστυχία, θα βάλουμε ένα τέλος σ' αυτή. Αυτό όμως ποτέ δεν λειτούργησε πραγματικά, ούτε και θα λειτουργήσει, γιατί δυστυχία ή ευτυχία δεν είναι το ίδιο το γεγονός, αλλά η αντίδρασή μας σ' αυτό.

Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι μπορείτε να εγκαταλείψετε το φόβο των απρόβλεπτων αλλαγών ή προκλήσεων, γιατί το μοναδικό πράγμα που θα πρέπει να αντιμετωπίσετε ποτέ είναι ο εαυτός σας.

Ο μόνος κόσμος για τον οποίο ευθύνεστε είναι ο εσωτερικός σας κόσμος, ο κόσμος των σκέψεων, των αισθημάτων, των παρορμήσεων και των επιθυμιών.

Το επίπεδο ζωής σας καθορίζεται από το βαθμό καθαρότητας με τον οποίο μπορείτε να δείτε αυτό τον εσωτερικό κόσμο.

Σίγουρα δεν θα μπαίνατε στην κουζίνα του γείτονα για να επιδιορθώσετε το δικό σας σπασμένο νεροχύτη. Γιατί προσπαθείτε να αλλάξετε τον εξωτερικό κόσμο, όταν αποτελεί απλά αντανάκλαση της εσωτερικής σας ζωής;

Μην προσπαθείτε να αλλάξετε τον εξωτερικό κόσμο. Αλλάξτε τις δικές σας στάσεις και απόψεις. Όταν αλλάζετε τον εαυτό σας, αλλάζετε τον κόσμο σε όλα όσα σας αφορούν, γιατί εσείς είστε ο κόσμος σας. Ας το πούμε όμως και με έναν πιο τρόπο: το εσωτερικό καθορίζει το εξωτερικό.

Αυτοί που θέλουν να πετύχουν τον εξευγενισμό του μυαλού τους θα πρέπει πρώτα να πετύχουν την ειλικρίνεια των επιθυμιών τους

Ο Κομφούκιος γεννήθηκε στην Κίνα την εποχή περίπου του Βούδα στην Ινδία και του Πυθαγόρα στην Ελλάδα, το 552 π.Χ.

Όπως οι περισσότεροι από τους πραγματικά μεγάλους ηγέτες των αρχών και της ηθικής δεν έγραψε τίποτα. Η διδασκαλία του καταγράφηκε (από τους οπαδούς του) σε τέσσερα κύρια έργα έναν αιώνα μετά το θάνατό του, που ονομάζονται τα Σου (τα τέσσερα Κλασικά). Απ’ αυτά, η κύρια εργασία πάνω στην ηθική είναι το Λούεν Γιου.

Ο Κομφούκιος ήταν άνθρωπος, όχι θεός. Δεν ανέπτυξε ούτε θεωρητικά, ούτε καθολικά αποφθέγματα. Δεν διατύπωσε υποδείγματα για την ανθρώπινη φύση ή για θεϊκές εντολές. Απέφυγε ν’ ασχοληθεί με το μυστικισμό και τα πνευματικά ζητήματα και συγκεντρώθηκε περισσότερο στις απτές καθημερινές δραστηριότητες, τις περιπλοκές και τα διλήμματα της ζωής.

Αναφέρεται συχνά ως ο μεγαλύτερος διδάσκαλος στην κινέζικη ιστορία και αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του στις ανθρωπιστικές του διδασκαλίες και τη διαμόρφωση του ηθικού χαρακτήρα. Μπορεί στην ουσία να ειπωθεί ότι ήταν περισσότερο ένας κοινωνικός μεταρρυθμιστής από ένα θρησκευτικό ηγέτη. Τα μεγαλύτερα ενδιαφέροντα του ήταν να παρακινήσει τους ανθρώπους να έχουν το κουράγιο να είναι ο εαυτός τους και ν’ αποκτήσουν τη σύνεση, να αποτελέσουν ένα ενεργό κομμάτι της κοινωνίας μέσα στην οποία ζουν. Στην ουσία, ο σκοπός της αυτοπραγμάτωσης, σύμφωνα με τον Κομφούκιο, ήταν να μας βοηθήσει ν’ ανακαλύψουμε το μέρος που μας αναλογεί στη διαδικασία σύνθεσης και εναρμονισμού του κόσμου.

Στο κεφάλαιο V της Μεγάλης Μάθησης, ο Κομφούκιος λέει:
Οι αρχαίοι που θέλουν να δείξουν το λεπτό τους χαρακτήρα στον κόσμο θα πρέπει πρώτα να βάλουν πειθαρχία στην κατάστασή τους. Αυτοί που θέλουν να βάλουν πειθαρχία στην κατάστασή τους θα πρέπει πρώτα να ρυθμίσουν τα του οίκου τους. Αυτοί που θέλουν να ρυθμίσουν τα του οίκου τους, θα πρέπει πρώτα να καλλιεργήσουν την ανθρώπινη υπόστασή τους.

Συνεχίζει:
Αυτοί που θέλουν να καλλιεργήσουν την ανθρώπινη υπόστασή τους θα πρέπει πρώτα να πετύχουν τον εξευγενισμό του μυαλού τους. Αυτοί που θέλουν να πετύχουν τον εξευγενισμό του μυαλού τους θα πρέπει πρώτα να πετύχουν την ειλικρίνεια των επιθυμιών τους. Αυτοί που θέλουν να πετύχουν την ειλικρίνεια των επιθυμιών τους θα πρέπει πρώτα να επεκτείνουν τις γνώσεις τους. Η επέκταση των γνώσεων εξαρτάται από την έρευνα των πραγμάτων. Όταν εξετάζονται τα πράγματα, η γνώση επεκτείνεται. Όταν επεκτείνεται η γνώση, επιτυγχάνεται η ασφάλεια της επιθυμίας και το μυαλό εξευγενίζεται. Όταν εξευγενίζεται το μυαλό, καλλιεργείται η ανθρώπινη υπόσταση.

Η προσωπικότητα δεν ήταν για τον Κομφούκιο μια κατάσταση τελειότητας, αλλά περισσότερο μια συνεχώς μεταβαλλόμενη, πολύ ανθρώπινη κατάσταση, ακολουθούμενη συχνά από ανησυχία. Έλεγε για τον εαυτό του, “Το να μην αφοσιώνομαι στην αρετή, να μην εξηγώ στον εαυτό μου καθαρά τι μελετώ, να μην πραγματοποιώ αυτό που θεωρώ καθήκον μου, να μην απασχολούμαι με τα ίδια μου τα λάθη: Αυτές είναι οι ανησυχίες μου”. (Λουέν Γιου, VII, 3).

ΑΦΗΣΤΕ ΤΟΥΣ ΑΝΕΠΙΤΕΥΚΤΟΥΣ ΕΡΩΤΕΣ ΚΑΙ ΤΡΕΞΤΕ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΙΚΟ ΣΑΣ

Λένε πως οι ανεκπλήρωτοι έρωτες είναι οι πιο δημιουργικοί.

Μπούρδες.

Λένε πως είναι αυτοί που φτιάχνουν τραγούδια, ταινίες, γράφουν λογοτεχνία, ποίηση, ζωγραφίζουν πίνακες, τροφοδοτούν όλα τα είδη τέχνης.

Βλακείες.

Ο ανεκπλήρωτος έρωτας είναι το χειρότερο είδος από όλους.

Η ντροπή όλων των συναισθημάτων.

 Θα ‘πρεπε να απαγορεύσουν την κυκλοφορία σε όσους τον προκαλούν για να μάθουν να μην παίζουν με τη φωτιά.

Γιατί αν πούμε ότι ο έρωτας είναι φωτιά, ο ανεκπλήρωτος είναι μια αποτυχημένη προσπάθεια ν’ ανάψεις σπίθα με βρεγμένα σπίρτα.

Πιο ξενέρωτος κι από άδειο αναπτήρα.

 Αν έχετε ξεπεράσει την ηλικία που πιστεύατε πως αγαπήσατε κάποιον επειδή σας ακούμπησε κατά λάθος την ώρα της γυμναστικής, τότε είναι βέβαιο πως έχετε ζήσει έναν τέτοιο έρωτα.

Ή μάλλον εσείς προσπαθήσατε να τον ζήσετε.

Και μπράβο σας γι’ αυτό.

Γιατί δεν υπάρχει πιο θαρραλέο πράγμα από το να βγαίνεις εκεί έξω στην αρένα χωρίς κανένα όπλο, εκτεθειμένος στα αόρατα βέλη του κάθε πολεμιστή.

Και δεν είναι σίγουρο πως θα υπάρξει ευγενής άμιλλα.

Ο έρωτας δεν είναι ολυμπιακό άθλημα για να έχει κανόνες. Όλα τα χτυπήματα επιτρέπονται.

Κι ειδικά ο ανεκπλήρωτος έρωτας που δε φαίνεται με γυμνό μάτι, θέλει ακόμα περισσότερη προσοχή.

Γιατί δεν υπάρχει κανένα πυροτέχνημα που να προδίδει την ύπαρξή του.

 Είναι αόρατος, αθόρυβος και άοσμος.

Μια ύπουλη συλλογή από ψεύτικες ελπίδες που κάποιος έδωσε σε κάποιον απλώς γιατί μπορούσε.

Για να επιβεβαιώσει τον προσωπικό του εγωισμό, για να νιώσει ο ίδιος καλύτερα, να τονώσει την αυτοπεποίθησή του ή και να εκδικηθεί για κάποια δική του ανεκπλήρωτη ιστορία αγάπης.

Κλασική περίπτωση θύτη-θύματος.

Το άτιμο αυτό είδος μένει κρυμμένο μέχρι να βρει το θύμα του σε ένα ευάλωτο σημείο και να του επιτεθεί.

Θα μπορούσε να περιγραφεί σαν μια χρονική λούπα στην οποία κόλλησε κάποιος και τώρα είναι αναγκασμένος να ζει ξανά και ξανά τις ίδιες καταστάσεις χωρίς να είναι σε θέση να κάνει απολύτως τίποτα για να ξεφύγει.

Σαν να είναι εγκλωβισμένος στην κίνηση και δεν μπορεί να φτάσει ποτέ στον προορισμό του γιατί κάνουν έργα στον περιφερειακό.

Σαν να κάνει διάδρομο στο γυμναστήριο. Χωρίς μουσική. Και χωρίς παρέα.

Ή μάλλον καλύτερα, ο ανεκπλήρωτος έρωτας είναι σαν να φοράς ξένα γυαλιά μυωπίας.

Ξέρεις πως τα γυαλιά είναι η λύση στο πρόβλημα της όρασής σου.

Τα χρειάζεσαι, τα θέλεις, αλλά τα συγκεκριμένα δε σου ταιριάζουν, δεν είναι τα δικά σου, δεν κάνουν για ‘σένα.

Αν έκαναν για ‘σένα, θα έβλεπες καθαρά και δε θα κάναμε αυτήν την κουβέντα τώρα.

Οπότε, αν ο έρωτάς σου μένει ανεκπλήρωτος, να ‘σαι σίγουρος πως δεν είναι ο δικός σου έρωτας αυτός.

Αν ήταν όντως, δε θα έψαχνες τρόπους να αναθερμάνεις μισοσβησμένες σπίθες. Αλλά θα είχες καεί από τη φωτιά του.

Οπότε μην τον θεωρείς καν έρωτα. Πες τον επιθυμία, πόθο.

Σίγουρα όμως, όχι έρωτα. Χαλάς τη λέξη.

Η ανεκπλήρωτη λοιπόν αυτή επιθυμία μπορεί να παρομοιαστεί με πολλές καταστάσεις ακόμα.

Είναι σαν να ακούγεται πολύ χαμηλά η μουσική κι εσύ προσπαθείς να καταλάβεις ποιο τραγούδι παίζει.

Σαν να είσαι πίσω-πίσω στη συναυλία του αγαπημένου σου συγκροτήματος.

Σαν να κλειδώθηκες έξω από το σπίτι και δεν έχεις λεφτά για κλειδαρά.

Σαν να προσπαθείς να παίξεις πινγκ-πονγκ μόνος σου.

Όταν θέλει μόνο ένας, είναι σαν να μη θέλει κανένας.

Γιατί δε γίνεται αγκαλιά με ένα άτομο, δε γίνεται φιλί.

Είναι ντουέτο ο έρωτας.

Θέλει δυο φωνές.

Οτιδήποτε άλλο μειώνει την ίδια την ιδέα του.

Στον αγύριστο τα ανεκπλήρωτα λοιπόν.

Καθόλου χρόνος για όσους μοιράζουν βρεγμένα σπίρτα και υπόσχονται πως θα ανάψουν όμορφες φωτιές.

Μη δέχεστε ψεύτικες ελπίδες από κανέναν.

Υπάρχουν κι αλλού πυροτεχνήματα, αρκεί να έχετε τα μάτια και τ’ αυτιά σας ανοιχτά και να μην ντραπείτε να ζητήσετε κι εσείς μια θέση γύρω από τη φωτιά.

 Απομακρυνθείτε από καταστάσεις επαναλαμβανόμενες που δεν οδηγούν πουθενά.

Σταματήστε να τρέχετε πίσω από ξένους έρωτες και βρείτε τους δικούς σας.

 Κι ας σας κάψουν οι φλόγες τους.

Σενέκας: ο συμπαθής στωικός φιλόσοφος

Ο Λούκιος Ανναίος Σενέκας, γνωστός ως Σενέκας (περίπου 4 π.Χ. – 65 μ.Χ.), ήταν Ρωμαίος πολιτικός, ρήτορας, δραματουργός και στωικός φιλόσοφος. Ο Σενέκας επικάλυψε τον στωικισμό με ένα πέπλο ουμανισμού, που συνοψίζεται στη φράση του «ο άνθρωπος είναι ιερός για τον άνθρωπο», και υπηρέτησε το στωικό ιδανικό του σοφού που μεριμνά για την κοινωνία από θέση ευθύνης.

Τα φιλοσοφικά έργα του Σενέκα (Διάλογοι ή Επιστολές) είναι προσανατολισμένα στη στωική φιλοσοφία, η οποία εξακολουθούσε να διδάσκεται στον αρχαίο κόσμο (Αρχαία, Μέση και Νεότερη Στοά) για 600 συνεχόμενα χρόνια. Οι Στωικοί ήταν οι Έλληνες φιλόσοφοι της μεταγενέστερης αρχαιότητας, που έδωσαν υψηλό ηθικό τόνο στη διδασκαλία τους και έβλεπαν τον άνθρωπο, πάνω από όλα, ως ένα λογικό ον.

Στα φιλοσοφικά του έργα, ο Σενέκας, δεν ασχολείται με τη βελτίωση της θεωρίας αλλά με την προσαρμογή της ελληνικής στωικής φιλοσοφίας στη ρωμαϊκή εποχή.

Ο ίδιος προσπάθησε να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ φιλοσοφίας και πρακτικής ζωής. Με την προσπάθειά του αυτή ήθελε να τοποθετήσει την επίτευξη του φιλοσοφικού ιδεώδους μέσα στα όρια των δυνατοτήτων του μέσου ανθρώπου, να το καταστήσει ζωντανή δύναμη προσπελάσιμη στα άτομα μέσα στην κοινωνία προκρίνοντας από τα διάφορα ηθικά δόγματα των Στωικών εκείνα, που θεωρούσε ορθότερα και πιο ωφέλιμα, για να βασίζεται σε αυτά η ζωή.

Για τον Σενέκα χρέος των πλουσίων και των αρχόντων ήταν η βοήθεια προς τους κοινωνικά αδύναμους. Στα δράματα που έγραψε (π.χ. «Φαίδρα», «Οιδίπους», «Μήδεια» , «Κείμενα», «Θυέστης», «Αγαμέμνων» κλπ.), βασισμένα σε ελληνικούς μύθους και κλασικές αττικές τραγωδίες, επηρεάστηκε από τον Ευριπίδη, τον Βιργίλιο και τον Οβίδιο.

Ακόμα και στους Χριστιανούς έγινε συμπαθής για την ηθική διδασκαλία του και για το τέλος του ως «μάρτυρα» της φιλοσοφίας και από αυτή τη συμπάθεια προέκυψε η ψευδεπίγραφη αλληλογραφία του με τον Απόστολο Παύλο, η οποία βρήκε αναγνώστες στο χριστιανικό κόσμο.

Έγραψε 124 επιστολές, στις οποίες εξηγεί πώς μέσα από αρετές, όπως είναι η γενναιότητα, το θάρρος, η εγκαρτέρηση και η επιμονή, μπορεί να βαδίσει κανείς το δρόμο της ευδαιμονίας. Στο εκτεταμένο συγγραφικό έργο του Σενέκα, εκτός από δράματα, περιλαμβάνεται μια σειρά έργων φιλοσοφικού περιεχομένου: «Περί της συντομίας της ζωής», «Περί της πνευματικής γαλήνης», «Περί Προνοίας», Γ»ια μια ευτυχισμένη ζωή», «Περί της σταθερότητας του σοφού» κ.ά., στα οποία πραγματεύεται κυρίως θέματα ηθικής τάξης. Και στους χριστιανούς ακόμη ο φιλόσοφος αυτός έγινε συμπαθής για την ηθική διδασκαλία του. Γνωρίζουμε ότι οι χριστιανοί των πρώτων αιώνων διάβαζαν τα έργα του με πολλή συμπάθεια.

Σύμφωνα με τον ίδιο, «Η ζωή μπορεί να διαιρεθεί σε τρεις περιόδους… Από αυτές, εκείνη που ζούμε τώρα έχει ήδη φύγει, εκείνη που θα ζήσουμε επαφίεται στο τυχαίο, και η μόνη σίγουρη είναι εκείνη που έχουμε ήδη ζήσει…» Το μέλλον είναι η περίοδος που η τύχη βασιλεύει, η μόνη περίοδος που δεν ξέρουμε αν θα έχουμε την ευκαιρία να ζήσουμε, η μόνη που δεν ξέρουμε αν θα έρθει… Το παρελθόν αποτελεί το χρονικό διάστημα που ούτε η τύχη ούτε κι εμείς έχουμε την οποιαδήποτε εξουσία επάνω του. Είναι το κομμάτι που φροντίζει να μας θυμίζει τα λάθη και τις κατακτήσεις μας… Τέλος, υπάρχει και εκείνη η περίοδος, που δεν έχει τη χρονική έκταση μιας «περιόδου» αλλά μιας στιγμής. Είναι αυτή που ζούμε τώρα και έχει ήδη φύγει… Η μόνη που η τύχη έρχεται σε δευτερεύουσα μοίρα, η μόνη που τον πρώτο λόγο έχουμε εμείς. Ο εαυτός μας…

Έγινε διδάσκαλος του μέλλοντα Αυτοκράτορα Νέρωνα. Όταν ο τελευταίος ανεβαίνει στον θρόνο ο Σενέκας, για μία πενταετία, επηρεάζει ενεργά τη διακυβέρνηση του με θετικά αποτελέσματα. Ωστόσο τελικώς ο Νέρων επιβάλλει ένα τυραννικό καθεστώς κρατικής τρομοκρατίας και αποκόπτει τις γέφυρες επικοινωνίας με τον Σενέκα. Ο τελευταίος αποσύρεται σε θεωρητικούς φιλοσοφικούς στοχασμούς και το 65 κατηγορείται για συμμετοχή σε αποτυχημένη συνωμοσία κατά του Αυτοκράτορα· αμέσως διατάσσεται να αυτοκτονήσει κόβοντας τις φλέβες του.

Μολονότι υπήρξαν περιπτώσεις κατά τις οποίες ο Σενέκας έδειξε αδυναμίες και ταλαντεύσεις στη ζωή του, η προσπάθειά του είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτη σε καιρούς όπου ο άνθρωπος χρειαζόταν πολύ θάρρος, για να μπορέσει να αντιμετωπίσει την κακία της ζωής στον παράλογο και τραγικό κόσμο που γεννήθηκε. Τις τελευταίες ώρες του ανταποκρίθηκε με θάρρος στα στωικά ιδανικά. Γαλήνιος στο έπακρο, τερμάτισε με σωκρατική καρτερία τη ζωή του το έτος 64 ανοίγοντας θεληματικά τις φλέβες του, συνεπής με τα φιλοσοφικά κηρύγματα του στωικισμού για την «εύλογον από τη ζωήν έξοδον».

Αποφθέγματα του Σενέκα:
Δεν έχει σημασία αν είναι πολλοί ή λίγοι όσοι ακούνε τις μεγάλες αλήθειες. Σημασία έχει αν είναι ικανοί να τις εκτιμήσουν.
Η θρησκεία θεωρείται από το λαό αληθινή, από τους σοφούς ψεύτικη και από τους ηγεμόνες χρήσιμη.
Η φτώχεια θέλει λίγα, η αφθονία θέλει πολλά και η φιλαργυρία τα θέλει όλα.
Αυτός που δεν μπορεί να υπακούσει, δεν μπορεί να διοικήσει.
Να μην ενδιαφέρεσαι για τον αριθμό, αλλά για την ποιότητα των θαυμαστών σου. Το να μην αρέσεις στους μικρόψυχους, αποτελεί τίτλο τιμής.
Η τύχη φοβάται και τρέμει τους γενναίους, αλλά τρομοκρατεί και ποδοπατεί τους δειλούς.
Φτωχός δεν είναι ο άνθρωπος που έχει λίγα, αλλά εκείνος που θέλει περισσότερα.
Η ψυχή είναι ένας θεός που βρήκε καταφύγιο στο σώμα του ανθρώπου.
Ο δειλός θεωρεί τον εαυτό του προσεκτικό, ο φιλάργυρος προνοητικό.
Αν θέλεις ν’ απαλλαχτείς απ’ τις κακές σου προδιαθέσεις, πρέπει ν’ αποφύγεις τις κακές συναναστροφές.
Τον ευτυχισμένο άνθρωπο τον μισούν. Τον δυστυχισμένο τον περιφρονούν.
Είναι εύκολο να ξεφύγεις από τις επιχειρήσεις, αρκεί μόνο να περιφρονήσεις τα κέρδη τους.
Να μεταχειρίζεσαι τους κατωτέρους σου όπως θα ήθελες να σε μεταχειρίζονται οι ανώτεροί σου.
Η γαλήνη της καθαρής συνείδησης είναι η σπουδαιότερη ανταμοιβή της αρετής και οι τύψεις της ενοχής η μεγαλύτερη τιμωρία της κακίας.
Όπου κακός λόγος, εκεί και κακή σκέψη.
Ω, τι κακό και αηδιαστικό πράγμα είναι ο άνθρωπος, αν δεν ανυψωθεί πάνω από την ανθρώπινη φύση.
Καθετί που η ψυχή το επιθυμεί, το πετυχαίνει.