Κυριακή 26 Μαρτίου 2017

ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΛΥΣΙΑΣ - Κατὰ Ἐρατοσθένους (4-11)

[4] Οὑμὸς πατὴρ Κέφαλος ἐπείσθη μὲν ὑπὸ Περικλέους εἰς ταύτην τὴν γῆν ἀφικέσθαι, ἔτη δὲ τριάκοντα ᾤκησε, καὶ οὐδενὶ πώποτε οὔτε ἡμεῖς οὔτε ἐκεῖνος δίκην οὔτε ἐδικασάμεθα οὔτε ἐφύγομεν, ἀλλ᾽ οὕτως ᾠκοῦμεν δημοκρατούμενοι ὥστε μήτε εἰς τοὺς ἄλλους ἐξαμαρτάνειν μήτε ὑπὸ τῶν ἄλλων ἀδικεῖσθαι.

[5] ἐπειδὴ δ᾽ οἱ τριάκοντα πονηροὶ [μὲν] καὶ συκοφάνται ὄντες εἰς τὴν ἀρχὴν κατέστησαν, φάσκοντες χρῆναι τῶν ἀδίκων καθαρὰν ποιῆσαι τὴν πόλιν καὶ τοὺς λοιποὺς πολίτας ἐπ᾽ ἀρετὴν καὶ δικαιοσύνην τραπέσθαι, [καὶ] τοιαῦτα λέγοντες οὐ τοιαῦτα ποιεῖν ἐτόλμων, ὡς ἐγὼ περὶ τῶν ἐμαυτοῦ πρῶτον εἰπὼν καὶ περὶ τῶν ὑμετέρων ἀναμνῆσαι πειράσομαι.

[6] Θέογνις γὰρ καὶ Πείσων ἔλεγον ἐν τοῖς τριάκοντα περὶ τῶν μετοίκων, ὡς εἶέν τινες τῇ πολιτείᾳ ἀχθόμενοι· καλλίστην οὖν εἶναι πρόφασιν τιμωρεῖσθαι μὲν δοκεῖν, τῷ δ᾽ ἔργῳ χρηματίζεσθαι· πάντως δὲ τὴν μὲν πόλιν πένεσθαι τὴν ἀρχὴν ‹δὲ› δεῖσθαι χρημάτων.

[7] καὶ τοὺς ἀκούοντας οὐ χαλεπῶς ἔπειθον· ἀποκτιννύναι μὲν γὰρ ἀνθρώπους περὶ οὐδενὸς ἡγοῦντο, λαμβάνειν δὲ χρήματα περὶ πολλοῦ ἐποιοῦντο. ἔδοξεν οὖν αὐτοῖς δέκα συλλαβεῖν, τούτων δὲ δύο πένητας, ἵνα αὐτοῖς ᾖ πρὸς τοὺς ἄλλους ἀπολογία, ὡς οὐ χρημάτων ἕνεκα ταῦτα πέπρακται, ἀλλὰ συμφέροντα τῇ πολιτείᾳ γεγένηται, ὥσπερ τι τῶν ἄλλων εὐλόγως πεποιηκότες.

[8] διαλαβόντες δὲ τὰς οἰκίας ἐβάδιζον· καὶ ἐμὲ μὲν ξένους ἑστιῶντα κατέλαβον, οὓς ἐξελάσαντες Πείσωνί με παραδιδόασιν· οἱ δὲ ἄλλοι εἰς τὸ ἐργαστήριον ἐλθόντες τὰ ἀνδράποδα ἀπεγράφοντο. ἐγὼ δὲ Πείσωνα μὲν ἠρώτων εἰ βούλοιτό με σῶσαι χρήματα λαβών·

[9] ὁ δ᾽ ἔφασκεν, εἰ πολλὰ εἴη. εἶπον οὖν ὅτι τάλαντον ἀργυρίου ἕτοιμος εἴην δοῦναι· ὁ δ᾽ ὡμολόγησε ταῦτα ποιήσειν. ἠπιστάμην μὲν οὖν ὅτι οὔτε θεοὺς οὔτ᾽ ἀνθρώπους νομίζει, ὅμως δ᾽ ἐκ τῶν παρόντων ἐδόκει μοι ἀναγκαιότατον εἶναι πίστιν παρ᾽ αὐτοῦ λαβεῖν.

[10] ἐπειδὴ δὲ ὤμοσεν, ἐξώλειαν ἑαυτῷ καὶ τοῖς παισὶν ἐπαρώμενος, λαβὼν τὸ τάλαντόν με σώσειν, εἰσελθὼν εἰς τὸ δωμάτιον τὴν κιβωτὸν ἀνοίγνυμι· Πείσων δ᾽ αἰσθόμενος εἰσέρχεται, καὶ ἰδὼν τὰ ἐνόντα καλεῖ τῶν ὑπηρετῶν δύο, καὶ τὰ ἐν τῇ κιβωτῷ λαβεῖν ἐκέλευσεν.

[11] ἐπεὶ δὲ οὐχ ὅσον ὡμολόγητο εἶχεν, ὦ ἄνδρες δικασταί, ἀλλὰ τρία τάλαντα ἀργυρίου καὶ τετρακοσίους κυζικηνοὺς καὶ ἑκατὸν δαρεικοὺς καὶ φιάλας ἀργυρᾶς τέτταρας, ἐδεόμην αὐτοῦ ἐφόδιά μοι δοῦναι, ὁ δ᾽ ἀγαπήσειν με ἔφασκεν, εἰ τὸ σῶμα σώσω.

***
Διήγηση
[4] Ο πατέρας μου Κέφαλος ακολούθησε τη συμβουλή του Περικλή και ήρθε σ᾽ αυτό τον τόπο, όπου έζησε τριάντα χρόνια· και με κανέναν ποτέ ούτε εμείς ούτε εκείνος δεν ήρθαμε σε δικαστικό αγώνα, ούτε ως κατήγοροι ούτε ως κατηγορούμενοι, αλλά ζούσαμε τον καιρό της δημοκρατίας με τέτοιον τρόπο, που ούτε εμείς βλάφταμε τους άλλους ούτε οι άλλοι μας ενοχλούσαν.

[5] Όταν πήραν την εξουσία οι Τριάντα, αυτοί οι πανούργοι και συκοφάντες, διακήρυξαν ότι ήταν απαραίτητο να εκκαθαρίσουν την πόλη από τα επικίνδυνα στοιχεία, και έτσι να οδηγηθούν οι πολίτες σε μια φρόνιμη και ενάρετη ζωή. Μολονότι όμως υπόσχονταν κάτι τέτοια, τίποτε απ᾽ αυτά δεν επιχειρούσαν να πραγματοποιήσουν, όπως θα προσπαθήσω να σας θυμίσω και σχετικά μ᾽ εσάς, αφού μιλήσω πρώτα για το προσωπικό μου θέμα.

[6] Ο Θέογνης και ο Πείσωνας σε μια σύσκεψη των Τριάντα υποστήριξαν σχετικά με τους μετοίκους ότι ήταν ανάμεσά τους μερικοί δυσαρεστημένοι με την πολιτική κατάσταση· είχαν λοιπόν οι Τριάντα μια θαυμάσια πρόφαση να δημιουργήσουν την εντύπωση ότι επιβάλλουν κυρώσεις, στην πράξη όμως να εξοικονομήσουν χρήματα· άλλωστε η πόλη βρισκόταν σε οικονομικό αδιέξοδο, και η κυβέρνηση χρειαζόταν πόρους.

[7] Δε δυσκολεύτηκαν να πείσουν το ακροατήριό τους· γι᾽ αυτούς η εκτέλεση ανθρώπων είχε ελάχιστη σημασία, ενώ η εξασφάλιση χρημάτων μεγάλη. Αποφάσισαν λοιπόν να συλλάβουν δέκα μετοίκους, ανάμεσά τους και δύο φτωχούς, για να έχουν και για την περίπτωση των υπολοίπων κάποιο πρόσχημα, ό,τι τάχα οι ενέργειές τους δεν είχαν οικονομικά κίνητρα, αλλά αποσκοπούσαν στο συμφέρον της πολιτείας ― λες και οποιαδήποτε άλλη από τις πράξεις τους ήταν δικαιολογημένη.

[8] Μοίρασαν λοιπόν ανάμεσά τους τα σπίτια και ξεκίνησαν. Εμένα με βρήκαν να έχω τραπέζι σε κάτι φίλους· τους διώχνουν και με παραδίνουν στον Πείσωνα. Οι υπόλοιποι πήγαν στο εργαστήριό μας και άρχισαν να καταγράφουν τους δούλους. Ρώτησα τότε τον Πείσωνα αν ήταν διατεθειμένος να με σώσει παίρνοντας χρήματα·

[9] εκείνος είπε ναι, αρκεί να ήταν πολλά. Του είπα ότι ήμουν έτοιμος να δώσω ένα τάλαντο ασημένια νομίσματα· συμφώνησε να το κάνει. Ήξερα, φυσικά, ότι δε φοβάται ούτε θεούς ούτε ανθρώπους, αλλά, κάτω από τις συνθήκες εκείνες, νόμισα ότι ήταν απόλυτη ανάγκη να του αποσπάσω κάποια ένορκη διαβεβαίωση.

[10] Όταν ορκίστηκε στη ζωή του και στη ζωή των παιδιών του ότι, μόλις πάρει το ποσό, θα με σώσει, μπαίνω στο δωμάτιό μου και ανοίγω το χρηματοκιβώτιο. Όταν με αντιλήφθηκε ο Πείσωνας, έρχεται μέσα και, βλέποντας το περιεχόμενο του κιβωτίου, φωνάζει δύο από τους βοηθούς του και δίνει εντολή να πάρουν όσα είχε μέσα.

[11] Επειδή όμως, δικαστές, το κιβώτιο δεν είχε μόνο όσα είχαμε συμφωνήσει, αλλά τρία τάλαντα ασημένια νομίσματα, τετρακόσιους κυζικηνούς και εκατό δαρεικούς και ακόμα τέσσερις ασημένιες κούπες, τον παρακάλεσα να μου αφήσει τουλάχιστο τα απαραίτητα για το ταξίδι, αλλά εκείνος μου είπε να είμαι ευχαριστημένος, αν σώσω τη ζωή μου.

Η ΤΥΡΑΝΝΙΔΑ

Αποτέλεσμα εικόνας για Η ΤΥΡΑΝΝΊΑΙ
 
Ιωνικό γούστο προδίνει και η πολυτελής, πολυδάπανη κι επιδεικτική ζωή της εποχής των τυράννων, που, αρχίζοντας μαζί με τον έκτο αιώνα, φτάνει στη μεγαλύτερη ακμή της στο δεύτερο μισό του. Σχεδόν όλοι οι τύραννοι ήταν άνδρες με αριστοκρατική καταγωγή, που όμως ήρθαν σε ρήξη με την τάξη τους, ανέλαβαν την ηγεσία των δυσαρεστημένων μαζών και κατέλαβαν την εξουσία με πραξικόπημα. Η λέξη τύραννος, που είναι ξένη (πιθανότατα λυδική), σημαίνει τον άρχοντα και δεν ήταν ποτέ επίσημος τίτλος· στην αρχή δεν είχε καθόλου τη μισητή έννοια που της έδωσαν αργότερα οι Έλληνες και που διατηρήθηκε ως σήμερα· ακόμα και οι τραγωδοί τη χρησιμοποιούν συνήθως με απόλυτα αντικειμενική σημασία, αλλά καμιά φορά της δίνουν ήδη αρνητική χροιά. Ο Πλάτων λέει ότι η βασιλεία και η τυραννίδα διακρίνονται μεταξύ τους με βάση τα γνωρίσματα της αυτοβουλίας και της βίαιης επιβολής ή της νομιμότητας και της παρανομίας. Αυτό είναι σωστό, από την άποψη ότι η εξουσία των τυράννων είχε πράγματι εγκαθιδρυθεί παράνομα και, απειλημένη από δεξιά κι αριστερά, έπαιρνε αναγκαστικά τη μορφή στρατιωτικής δικτατορίας. Ας σημειώσουμε, με την ευκαιρία, ότι και στους Ρωμαίους η έκφραση «μεταχειρίζομαι κάποιον βασιλικά» (regie) σήμαινε περίπου: του φέρνομαι δεσποτικά και ωμά· επομένως, η έννοια του rex (βασιλιά) πέρασε και σ’ αυτούς από παρόμοια αλλαγή όπως στους Έλληνες ο τύραννος.
 
Οι τύραννοι, όπως ήταν φυσικό, ήταν ιδιότροποι και ισχυρογνώμονες, αλλά τις περισσότερες φορές ήταν και έξοχοι ηγεμόνες. Αυτοί προ πάντων είναι που για πρώτη φορά πραγματοποίησαν την ισότητα πλούσιου και φτωχού, αριστοκράτη και πληβείου. Επίσης μόχθησαν, με μεγάλη επιτυχία, για την ανύψωση του πολιτισμού: στα χρόνια τους άνθησαν το εμπόριο και η βιομηχανία, η τέχνη και η επιστήμη. Ανάμεσά τους είχαν ένα είδος αλληλεγγύης, που προσπαθούσαν να την εδραιώσουν με δεσμούς γάμου. Κατά τα άλλα, η εξωτερική τους πολιτική ήταν ιμπεριαλιστική και η εσωτερική τους κληρικαλιστική, αν μπορεί κανείς να εφαρμόσει αυτούς τους χαρακτηρισμούς στις ελληνικές συνθήκες. Σ’ αυτό το σημείο έμοιαζαν με τους νεότερους σφετεριστές της εξουσίας, όπως ο Κρόμγουελ, που στηρίχθηκε αποκλειστικά στους θρησκόληπτους Πουριτανούς, ο Ναπο­λέων Α', που φρόντισε να στεφθεί από τον Πάπα, και ο Ναπολέων Γ', που προστάτεψε το εκκλησιαστικό κράτος· και οι τρεις αυτοί ηγέτες έστρεψαν κυρίως την προσοχή τους σε επεκτατικούς «πολέμους αντιπερισπασμού». Άλλες ομοιότητες είναι ότι η υλική ευημερία γνώρισε μεγάλη άνοδο κάτω από την εξουσία των τυράννων και ότι το σύστημά τους δεν κατάφερε να επιβιώσει μετά τον θάνατό τους. Κι αυτοί επίσης δεν ήταν σε θέση να εξασφαλίσουν διάρκεια στο καθεστώς τους, που βασιζόταν εξ ολοκλήρου στις προσωπικές ικανότητες ενός ανθρώπου. Έτσι, το καθεστώς αυτό κατέρρεε συνήθως στην επόμενη κιόλας γενιά. Αν έχει κανείς την τόλμη ν’ αντικαταστήσει τους Δελφούς με το Βατικανό, τον Ισθμό της Κορίνθου με το Σουέζ και τον Παρθενώνα με την παγκόσμια έκθεση, τότε θ’ ανακαλύψει και μερικές άλλες αναλογίες. Αλλά ο πιο σωστός παραλληλισμός των αρχαίων τυράννων είναι με τους ηγεμόνες της Αναγέννησης.
 
Ο πρώτος μεγάλος τύραννος που ξέρουμε ήταν ο Θρασύβουλος της Μιλήτου, που κατέλαβε την εξουσία γύρω στο 600. Υπεράσπισε την ανεξαρτησία της πόλης εναντίον των Λυδών, που προέλαυναν νικηφόρα σ’ ολόκληρη σχεδόν τη δυτική Μικρά Ασία, κι έκλεισε μαζί τους συμμαχία με ευνοϊκούς όρους. Κάτω από την εξουσία του οι εμπορικές σχέσεις της Μιλήτου έφταναν απ’ τη νότια Ρωσία ως το Δέλτα του Νείλου κι απ’ τον Ευφράτη ώς την Ετρουρία. Λέγεται πως όταν ο Περίανδρος έστειλε έναν απεσταλμένο για να τον ρωτήσει ποιος ήταν ο πιο σίγουρος τρόπος για να κυβερνά κανείς, ο Θρασύβουλος οδήγησε τον απεσταλμένο σ’ ένα σταροχώραφο κι έκοψε σιωπηλά τα στάχυα που εξείχαν πάνω απ’ το πλήθος των άλλων. Το πιθανότερο είναι ότι η ιστορία αυτή είναι ανέκδοτο, αλλά είναι ένα ανέκδοτο πολύ χαρακτηριστικό.
 
Ουσιαστικά η τυραννίδα έμεινε περιορισμένη στις ιωνικές ακτές, σ’ ένα μέρος των νησιών και στις πνευματικά πιο ανήσυχες πόλεις της κυρίως 'Ελλάδας. Στη Μεγάλη Ελλάδα, μόλις γύρω στο 500 γνώρισε κάπως μεγαλύτερη εξάπλωση, αλλά, παρά τα συνεχή σκαμπανεβάσματα, διατηρήθηκε περισσότερο καιρό απ’ οπουδήποτε αλλού. Στον Ισθμό, η Σικυών γνώρισε κάτω από την εξουσία του Κλεισθένη μεγάλη δύναμη, που ποτέ δεν την ξανάφτασε, και η Κόρινθος απόκτησε με τον Περίανδρο μια αίγλη που οι ακτίνες της χρύσωναν τη θύμηση των κατοπινών αιώνων. Ο Περίανδρος εμπέδωσε ένα είδος «αιγαίου συμφώνου», συμμαχώντας με τον Θρασύβουλο, τον Αλυάττη της Λυδίας και τον Άμασι της Αιγύπτου, και χάρη στη μεγαλόπνοη πολιτική του έγινε ρυθμιστής των πολιτικών πραγμάτων σ’ ολόκληρη την Ελλάδα, ενώ η Κόρινθος έγινε η εμπορική μητρόπολη της Μεσογείου. Τα κορινθιακά αγγεία και οι κορινθιακοί διθύραμβοι στέλνονταν σ’ ολόκληρο τον κόσμο.
 
Αλλά η φυσιογνωμία που απασχόλησε περισσότερο από κάθε άλλη τη φαντασία των Ελλήνων ήταν ο Πολυκράτης, που κατέλαβε την εξουσία στη Σάμο το 537, μισόν αιώνα μετά τον θάνατο του Περίανδρου. Είχε στη διάθεσή του τα πιο καλοτάξιδα καράβια και τους πιο έμπειρους ναυτικούς, με τους οποίους εξασκούσε ένα είδος πειρατικής τρομοκρατίας σ’ ολόκληρο το Αιγαίο και συσσώρευε τεράστιους θησαυρούς απ’ τα λάφυρα και τα «τέλη συνοδείας». Οι Κυκλάδες και οι Σποράδες, καθώς και πολλές παράκτιες πόλεις, ήταν φόρου υποτελείς του, ενώ η Αθήνα και η Αίγυπτος ήταν σύμμαχοί του. Ο ναός που έχτισε προς τιμή της Ήρας, και από τον οποίο ήρθαν πρόσφατα στο φως ορισμένα τμήματα, φαίνεται ότι ήταν ο καλλιτεχνικότερος και μεγαλοπρεπέστερος που υπήρχε στην Ελλάδα εκείνης της εποχής. Ένα υδραγωγείο, που το τροφοδοτούσαν με νερό βουνίσιες πηγές, ύδρευε ολόκληρη την πρωτεύουσα και το καλοκαίρι έφερνε δροσιά χάρη σε μαρμάρινα σκαλοπάτια που καταβρέχονταν. Στην τεράστια βιβλιοθήκη υπήρχαν όγκοι ελληνικών, βαβυλωνιακών και αιγυπτιακών ειληταρίων, ενώ οι κήποι των ανακτόρων ήταν γεμάτοι με φανταχτερά εξωτικά φυτά. Γύρω απ’ τον τύραννο ήταν μαζεμένα τα ωραιότερα αγόρια, οι ονομαστότεροι μεταλλοπλάστες και αρχιτέκτονες, αστρολόγοι και τραγουδιστές. Έπινε τα πιο διαλεχτά κρασιά, φορούσε τα πω φίνα πορφυρά φορέματα και περπατούσε πάνω στα ακριβότερα χαλιά, ενώ το δαχτυλίδι του Πολυκράτη, ένα αριστούργημα της κοσμηματοποιίας, δεν περίμενε τον Σίλερ για να γίνει διάσημο. Αλλά γύρω στο 530, καθώς ο δυνάστης βρισκόταν στο αποκορύφωμα της δύναμής του, αυτοεξορίσθηκε ο μεγάλος Πυθαγόρας: ένας φιλόσοφος δεν μπορούσε ν’ αντέξει τη δηλητηριώδη ατμόσφαιρα της ανελευθερίας και αστυνόμευσης. Οχτώ χρόνια αργότερα ο σατράπης των Σάρδεων παρέσυρε τον ηγεμόνα της Σάμου στη μικρασιατική ακτή, τάζοντάς του ακόμα περισσότερα πλούτη, κι εκεί έβαλε να τον σταυρώσουν ανάμεσα στους θησαυρούς που του είχε υποσχεθεί και αντίκρυ στα ονειρεμένα ακρογιάλια της Σάμου, τα ερείπια της οποίας προκάλεσαν τον θαυμασμό ακόμα και του Καλιγούλα. Το χρυσάφι, που είχε κάνει τρανό τον Πολυκράτη, τον κατάστρεψε τελικά.
 
Φυσικά, και σ’ αυτό επίσης το πεδίο η Σπάρτη ήταν έξω από το γενικό κλίμα. Ίδρυσε την Πελοποννησιακή Συμμαχία, ένα είδος στρατιωτικού συμφώνου, στο οποίο ανήκαν όλα τα κράτη της χερσονήσου εκτός από το Άργος, και υποστήριζε όπου μπορούσε το αριστοκρατικό κόμμα. Ακόμα και την Αθήνα προσπάθησε να θέσει υπό σπαρτιατικό έλεγχο ο βασιλιάς Κλεομένης, με την επανόρθωση της αριστοκρατίας. Γύρω στο 560 είχε επικρατήσει στην Αθήνα ο Πεισίστρατος, ένας άνθρωπος από πολύ αριστοκρατικό γένος, που πίστευε ότι οι ρίζες του γενεαλογικού του δέντρου ξεκινούσαν από τον Νέστο- ρα. Ο Πεισίστρατος κατέλαβε τη στρατηγική πόλη Σίγειο στον Ελλήσποντο, εξασφαλίζοντας έτσι την εισαγωγή σιτηρών από τα εδάφη του Πόντου, ναυπήγησε ένα πολεμικό στόλο, ανέπτυξε τη γεωργία και την οδοποιία, στόλισε την πόλη με μεγαλοπρεπείς ναούς και άλλα κτίρια, και, καθιερώνοντας τα Μεγάλα Διονύσια, στα οποία γίνονταν παραστάσεις με χορωδιακά και διαλογικά στοιχεία, έβαλε τα θεμέλια της αττικής τραγωδίας. Στα χρόνια του η λατρεία της Αθηνάς απόκτησε για πρώτη φορά την ξεχωριστή σημασία της, και το γεγονός ότι μαζί μ’ αυτήν ο Πεισίστρατος ξαναζωντάνεψε τη λατρεία των παραμελημένων από καιρό χθόνιων θεών, ιδιαίτερα της Δήμητρας, αποδείχνει το βαθύ του ένστικτο για τις ανάγκες της λαϊκής ψυχής. Προστατευμένος χάρη σε μια οχυρή ακρόπολη και μια ισχυρή σωματοφυλακή, κυβερνούσε σύμφωνα με την αρχή της πεφωτισμένης δεσποτείας, έχοντας, όπως μας λέει ο Αριστοτέλης, τη γνώμη ότι οι πολίτες πρέπει να κοιτάνε τη δουλειά τους και να τον αφήνουν να φροντίζει αυτός για το κράτος. Με την ευκαιρία, ο Αριστοτέλης προσπάθησε επίσης να μας δώσει την εικόνα του τυπικού τύραννου, έχοντας πιθανότατα στο μυαλό του τον Πεισίστρατο. Απαριθμεί τα μέσα, με τα οποία ένας τύραννος μπορεί να διατηρηθεί στην εξουσία: αποδυνάμωση των ισχυρών, εξουδετέρωση των ανυπότακτων, επιτήρηση όλων των εκδηλώσεων της ζωής, ακόμα και των επιστημονικών συζητήσεων, διατήρηση ενός μόνιμου κλίματος φόβου, παρακολούθηση των πάντων από χαφιέδες, υποκίνηση αμοιβαίων ερίδων, πόλεμοι. Από την άλλη μεριά, ο Αριστοτέλης συγκαταλέγει στα γνωρίσματα του πετυχημένου τύραννου τη μέριμνα για το κρατικό ταμείο, για τη θρησκεία, για την όψη της πόλης, για την αξιοσέβαστη εμφάνισή του, για την ανταμοιβή των ωφέλιμων υπηρεσιών (όλα αυτά όμως ο τύραννος, κατά τον Αριστοτέλη, τα κάνει μόνο για τα μάτια του κόσμου) και τελικά παραδέχεται ότι ο τύραννος δεν πρέπει να είναι και κανένας παλιάνθρωπος. Η περιγραφή αυτή είναι, αναμφίβολα, κακόβουλη.
 
Όταν πέθανε ο Πεισίστρατος, το 527, οι γιοί του Ίππαρχος και Ιππίας τον διαδέχθηκαν ομαλά, και όπως φαίνεται ασκούσαν την εξουσία από κοινού. Αλλά έπειτα από δεκατρία χρόνια ο Ίππαρχος δολοφονήθηκε από τον Αρμόδιο και τον Αριστογείτονα, που σκοτώθηκαν και οι δυό τους: ο πρώτος επί τόπου, ο δεύτερος από το χέρι του δήμιου. Μια ταυτόχρονη απόπειρα κατά του Ιππία απότυχε, κι έπειτα απ’ αυτά τα γεγονότα ο Ιππίας έγινε πραγματικός τύραννος. Τότε όμως ανακατεύτηκε στην υπόθεση ο Κλεομένης, περνώντας τον Ισθμό μαζί με τον πελοποννησιακό στρατό και πολιορκώντας τον Ιππία στην Ακρόπολη. Τελικά ο Ιππίας παραιτήθηκε από την εξουσία, με αντάλλαγμα ν’ αποχωρήσει απείραχτος και να πάει στο Σίγειο. Αυτό έγινε το 510. Στην κορυφή του κράτους ανέβηκε τότε ο Κλεισθένης, από το πανάρχαιο αριστοκρατικό γένος των Αλκμεωνιδών. Όμως οι σπαρτιατικοί υπολογισμοί βγήκαν λάθος, γιατί ο Κλεισθένης στράφηκε εναντίον της τάξης του κι έγινε υπερασπιστής του δήμου. Έδωσε στην Αθήνα ένα σύνταγμα, που στην ουσία ήταν το σολωνικό, βασισμένο στη λαϊκή κυριαρχία και το ταξικό δικαίωμα ψήφου. Γι’ άλλη μια φορά επενέβη ο Κλεομένης, αλλά η επιτυχία του ήταν πρόσκαιρη, κι όταν του αντιτάχθηκε ακόμα κι ο ίδιος ο συμβασιλιάς του ο στρατός διαλύθηκε. Η δημοκρατία είχε σωθεί.
 
ΙΙ - Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΥΡΑΝΝΙΑ
 
"Σοβαρότατο θέμα για κάθε πολίτευμα γενικά είναι με τους νόμους και τα υπόλοιπα μέτρα να μην είναι δυνατόν να πλουτίσουν οι άρχοντες."Και τούτο πρέπει να τηρείται κυρίως στα ολιγαρχικά πολιτεύματα" γιατί ο κόσμος ο πολύς δεν αγανακτεί τόσο επειδή δεν παίρνει αξιώματα, αντίθετα ευχαριστιέται όταν είναι ελεύθερος να ασχολείται με τις δικές του υποθέσεις, αγανακτεί όταν νομίζει ότι οι άρχοντες κλέβουν το δημόσιο χρήμα, γιατί τότε ο λαός λυπάται και για τα δυο, δηλαδή τόσο για το ότι δεν συμμετέχει στην εξουσία, όσο και για το ότι δεν συμμετέχει στα κέρδη."[1]
 
"Μπορούμε να ισχυριστούμε πως οι περισσότεροι τύραννοι προήλθαν από τους δημαγωγούς, αφού κέρδισαν την εμπιστοσύνη του λαού, κατηγορώντας τους προνομιούχους. Έτσι ορισμένες τυραννίδες επικράτησαν όταν οι πόλεις έγιναν πιο πολυάνθρωπες, ενώ άλλες νωρίτερα, επειδή οι βασιλείς παρέβησαν τους παραδοσιακούς νόμους και επιδίωξαν μεγαλύτερη απολυταρχία. Αλλες δημιουργήθηκαν από άτομα που πήραν αξιώματα με εκλογή (αφού τα χρόνια τα παλιά τα δημοκρατικά πολιτεύματα έκαναν μακρόχρονες τις θητείες των θρησκευτικών και πολιτικών αρχόντων). Άλλες πάλι γεννήθηκαν μέσα από τα ολιγαρχικά πολιτεύματα, αφού τα τελευταία αναδείκνυαν ένα μόνο ανώτατο άρχοντα. Με όλες τούτες τις συνθήκες εύκολα γινόταν κάποιος τύραννος, φτάνει να το ήθελε, αφού η βασιλεία και τα αξιώματα του έδιναν τη δυνατότητα." [2]
 
"Ο τύραννος επιδιώκει τις απολαύσεις, ενώ ο βασιλιάς να κάνει καλό. Γι' αυτό χαρακτηριστικό πλεονέκτημα του τυράννου είναι τα χρήματα, ενώ του βασιλιά οι τιμές. Αλλά και τη φρουρά του βασιλιά την αποτελούν πολίτες, ενώ του τυράννου μισθοφόροι.

Είναι φανερό ότι η τυραννίδα περιέχει όλα τα κακά της δημοκρατίας και της ολιγαρχίας. Από την ολιγαρχία έχει την επιδίωξη του πλούτου (γιατί έτσι μόνο εξασφαλίζει τη διατήρηση και την τρυφηλότητα) και την έλλειψη εμπιστοσύνης προς τον λαό (γι' αυτό του παίρνει τα όπλα, φέρεται άσχημα στο πλήθος, βασανίζει τους πολίτες, εξαναγκάζοντάς τους να φεύγουν για άλλους τόπους). Τούτα είναι ελαττώματα τόσο της τυραννίδας όσο και της ολιγαρχίας. Κι από την ακραία όμως δημοκρατία η τυραννίδα έχει πάρει τη δίωξη των επιφανών και την κρυφή και φανερή εξόντωσή τους και την εξόριση τους, αφού τους θεωρεί αντιπάλους και εμπόδιο στην εξουσία. Γιατί σ'αυτούς οφείλονται συνήθως οι προσπάθειες ανατροπής, αφού υπάρχουν άλλοι που θέλουν να ανεβούν στην εξουσία κι άλλοι που δεν ανέχονται να είναι δούλοι." [3]
 
"Οι τυραννίδες επιβιώνουν με δυο τελείως αντίθετους τρόπους- ο ένας είναι γνωστός από την παράδοση και μ' αυτόν κυβερνούν οι περισσότεροι τύραννοι' λέγεται ότι τα περισσότερα μέτρα τα θεσμοθέτησε ο Περίανδρος ο Κορίνθιος. Πολλά παρόμοια στοιχεία όμως υπάρχουν και στη βασιλεία των Περσών. Μερικά από εκείνα που χρησιμοποιεί η τυραννίδα για να διατηρηθεί όσο θέλει, τα έχουμε αναφέρει παλιότερα' δηλαδή τον περιορισμό των πολιτών που υπερεχουν , τον αφανισμό των γενναίων και μεγαλοφρόνων, την κατάργηση των συσσιτίων, των εταιριών, της παιδείας και όλων των σχετικών. Πρέπει ιδιαίτερα να προφυλάγονται από τη γενεσιουργό αιτία δυο παραγόντων" του αδέσμευτου φρονήματος και της αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Πρέπει ακόμα να μην τους αφήνουν να ιδρύουν φιλοσοφικές σχολές και κάθε άλλο είδος πνευματικού ομίλου. Γενικά οι τύραννοι πρέπει να κάνουν το παν ώστε ο ένας πολίτης να μην ξέρει τον άλλο (γιατί η γνωριμία μεταξύ των ανθρώπων καλλιεργεί την εμπιστοσύνη)" [4]
 
"Εκτός από τα παραπάνω μπορούμε να αναφέρουμε και άλλα περσικά και βαρβαρικά μέτρα της τυραννίδας (όλα στοχεύουν σ' ένα σκοπό) να μην τους διαφεύγει τι λένε και τι κάνουν οι αρχόμενοι και να υπάρχουν κατάσκοποι' όπως στις Συρακούσες έχουν τις γυναίκες που λέγονται «ποταγωγίδες» και τους ωτακουστές, που έστελνε ο Ιέρων σε όλες τις φιλικές και πολιτικές συγκεντρώσεις (από φόβο για τους ανθρώπους εκείνους οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να εκφραστούν ελεύθερα' κι αν εκφραστούν ελεύθερα, περνούν λιγότερο απαρατήρητοι). Άλλη μέθοδος των τυράννων είναι να συκοφαντούν και να προκαλούν φιλονικία μεταξύ φίλων, μεταξύ του λαού και των επιφανών, και μεταξύ των πλουσίων. Μια μέθοδος των τυράννων είναι να φτωχαίνουν τους αρχόμενους επιβάλλοντας φόρους, ώστε οι φρουροί τους να συντηρούνται με δικά τους έξοδα, και για να μη διαθέτουν χρόνο για συνωμοσίες εναντίον τους, αφού για να συντηρήσουν την οικογένεια πρέπει να δουλέψουν. Παράδειγμα οι Πυραμίδες της Αιγύπτου, τα αφιερώματα των Κυψελιδών, ο ναός του Ολύμπιου Δία από τον Πεισίστρατο και τους γιους του στην Αθήνα και τα έργα του Πολυκράτη στη Σάμο (όλα στον ίδιο σκοπό αποβλέπουν, στην απασχόληση και τη φτώχεια των αρχομένων). Αλλο παράδειγμα είναι οι υψηλοί φόροι στις Συρακούσες (την εποχή του Διονυσίου οι πολίτες πλήρωναν σε πέντε χρόνια όλη την περιουσία τους για φόρο86). Ο τύραννος είναι και φιλοπόλεμος, για δυο λόγους· κρατά τους πολίτες απασχολημένους και χρειάζονται κι αρχηγό. Τη βασιλεία τη σώζουν οι πιστοί οπαδοί, ενώ χαρακτηριστικό της τυραννίδας είναι ότι δεν εμπιστεύεται τους φίλους, γιατί ενώ όλοι οι πολίτες επιθυμούν την κατάλυση μόνο αυτοί μπορούν να την πετύχουν." [5]
      
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ - ΒΙΒΛΙΟ V

[1]  1308b -30~35
[2]  1310b -15~20
[3]  1311a - 0~10
[4]  1311a -30~40
[5]  1313b - 0~25
      
ΙΙΙ - Τα βασικά γνωρίσματα του τυραννικού καθεστώτος
 
Το τυραννικό καθεστώς της εξεταζόμενης περιόδου, ή η πρώιμη τυραννίδα, όπως χαρακτηρίζεται από τους ιστορικούς, είναι νέο είδος καθεστώτος για την Ελλάδα και διαφέρει έτσι από τα άλλα καθεστώτα. Τόσο από το καθεστώς της βασιλείας και το αριστοκρατικό καθεστώς όσο, πολύ περισσότερο, από το δημοκρατικό καθεστώς της εποχής. Ο τύραννος δεν είναι κληρονομικός άρχοντας ούτε εκλέγεται από κανέναν. Παίρνει την εξουσία με τη βία και τη διατηρεί και την ασκεί με τη βία. Δεν λογοδοτεί σε κανέναν ούτε ελέγχεται από κανέναν. Επίσης αυτός μόνο έχει το δικαίωμα να ορίζει και να παύει τους άλλους άρχοντες. Τους στρατολογεί συνήθως από τις γραμμές των αριστοκρατών και με κριτήριο την αφοσίωσή τους και τη δουλικότητά τους απέναντί του.
 
Σε ορισμένες πάντως περιπτώσεις διατηρούνται στο καθεστώς της τυραννίδας η Βουλή και η Συνέλευση του λαού καθώς και άλλοι δημοκρατικοί θεσμοί του προηγούμενο καθεστώτος (αριστοκρατικού ή δημοκρατικού). Το γεγονός αυτό δεν αλλάζει ωστόσο τον αυταρχικό, αντιδημοκρατικό χαρακτήρα του τυραννικού καθεστώτος, γιατί οι θεσμοί αυτοί καταντούν καθαρά τυπικοί. Δεν έχουν στην πραγματικότητα κανένα δικαίωμα εκτός από το να εγκρίνουν τις αποφάσεις του τυράννου και ιδιαίτερα τους διορισμούς και καθαιρέσεις αρχόντων που έχουν ήδη προαποφασιστεί ή πραγματοποιηθεί από τον ίδιο.
 
Σημειώνουμε με την ευκαιρία ότι ο θεσμός της αιρετότητας δεν υπάρχει μόνο στο δημοκρατικό καθεστώς, αλλά και στο αριστοκρατικό καθεστώς. Και σ΄αυτό το καθεστώς οι άρχοντες δεν διορίζονται, άμεσα ή έμμεσα, από κάποιο άτομο-φορέα της ανώτατης εξουσίας. Εκλέγονται από τη βουλή και η εκλογή τους επικυρώνεται (ή και γίνεται απευθείας) από τη συνέλευση του λαού. Δικαίωμα ωστόσο εκλεξιμότητας, υποψηφιότητας έχουν μόνο οι αριστοκράτες (“ευγενείς”, “ευπατρίδες”) ή, για τα ανώτερα αξιώματα, τα μέλη μιας μερίδας των αριστοκρατών, ενός ορισμένου αριστοκρατικού γένους.
 
Ο θεσμός της αιρετότητας των αρχόντων στο αριστοκρατικό καθεστώς παρουσιάζει μια ολόκληρη εξέλιξη η οποία είναι αποτέλεσμα (από μια ορισμένη περίοδο και μετά) του αγώνα κυρίως του δήμου για τον “εκδημοκρατισμό” του αριστοκρατικού καθεστώτος. Στην αρχή οι άρχοντες ήταν ισόβιοι και δικαίωμα εκλεξιμότητας για όλα τα δημόσια αξιώματα είχαν όσοι ανήκαν σε ένα ορισμένο αριστοκρατικό γένος. Αργότερα (το 753) η θητεία τους περιορίστηκε σε δέκα χρόνια, και το δικαίωμα εκλεξιμότητας στα δημόσια αξιώματα επεκτάθηκε (το 714), σ’ όλα τα αριστοκρατικά γένη. Τέλος (το 683), η θητεία των αρχόντων μειώθηκε από δέκα χρόνια σ’ ένα μονάχα.
 
Το αριστοκρατικό καθεστώς είναι λοιπόν “δημοκρατικό”, μη αυταρχικό καθεστώς για την κυρίαρχη τάξη, την αριστοκρατία των γενών.
 
Το αντίθετο συμβαίνει με το τυραννικό καθεστώς. Είναι αυταρχικό, αντιδημοκρατικό για την τάξη αυτή καθώς και για όλες τις άλλες τάξεις. Το γεγονός δεν είναι ανεξήγητο. Η κοινωνική μερίδα στην οποία στηρίζεται το τυραννικό καθεστώς δεν έχει τη δυνατότητα να επιβάλλει, να “περάσει” τη θέλησή της με δημοκρατικά μέσα, με κάποια μορφή πολιτικής δημοκρατίας, γιατί είναι μια μικρή μειοψηφία, μικρότερη κι από την αριστοκρατία των γενών και τη χωρίζουν βαθιές ανταγωνιστικές αντιθέσεις με τη μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών, το λαό. Τα μόνα αποτελεσματικά μέσα που μπορεί να χρησιμοποιήσει γι’ αυτό το σκοπό – και τα χρησιμοποιεί πράγματι όσο έχει τη δυνατότητα – είναι έτσι τα μέσα με τα οποία πήρε την εξουσία, τα κάθε λογής αντιδημοκρατικά μέσα και κατά πρώτο λόγο η βία και η τρομοκρατία.
 
Πολύ πιο αυταρχικό είναι φυσικά το τυραννικό καθεστώς για τον πιο ισχυρό και πιο επικίνδυνο αντίπαλό του, το λαό, το δήμο στην κυριολεξία.
 
Όπως ωστόσο συμβαίνει κατά κανόνα μ’ όλα τα δικτατορικά κι αντιλαϊκά καθεστώτα, το τυραννικό καθεστώς δεν αναγνωρίζει το γνώρισμά του αυτό. Έτσι, στην περίοδο που μας απασχολεί καθώς εξάλλου και στην κατοπινή (την περίοδο της όψιμης τυραννίδας (από το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου ως την κατάργηση της πόλης-κράτους, λιγότερο πάντως στη δεύτερη περίοδο)) οι τύραννοι παρουσιάζονται σαν προστάτες του λαού και υπερασπιστές των συμφερόντων του.
 
Στην πραγματικότητα άλλος βέβαια είναι ο προορισμός τους. Η εξυπηρέτηση των συμφερόντων της νέας και πιο πλούσιας μερίδας της δουλοχτητικής τάξης, μερίδας που ασχολείται βασικά με το εμπόριο και αποτελείται στην πλειοψηφία της από πολίτες μη αριστοκρατικής προέλευσης. Και στο βαθμό που συμβιβάζονται μ’ αυτά, η εξυπηρέτηση επίσης των οικονομικών συμφερόντων των αριστοκρατικών γενών και των άλλων στρωμάτων της τάξης των ελεύθερων (και πολιτών).
 
Στα πλαίσια και για την πραγματοποίηση της πολιτικής τους στον οικονομικό τομέα οι τύραννοι δημιούργησαν γενικά καλύτερους όρους για ΄την ανάπτυξη της εμπορευματικής παραγωγής και του εμπορίου. Επίσης, πήραν μέτρα για τη βελτίωση όπως θα λέγαμε του βιωτικού επιπέδου των πιο φτωχών στρωμάτων (απαλλαγή από τα υπερβολικά φορολογικά βάρη, εκτέλεση από το κράτος έργων κοινής ωφέλειας, περιορισμός της αύξησης των δούλων κλπ) και ενίσχυσαν το ρόλο του κράτους στον τομέα της διοίκησης και της δικαιοσύνης (αφαίρεση της διοικητικής και δικαστικής εξουσίας από τα διάφορα “τοπικά” αριστοκρατικά γένη και ανάθεσή τους σε κεντρικά, αρμόδια για όλη την επικράτεια κρατικά όργανα). Τέλος ευνόησαν γενικά την τεχνική πρόοδο και την ανάπτυξη της τέχνης και της επιστήμης (στο βαθμό εννοείται που επέτρεπε και εξυπηρετούνταν το τυραννικό καθεστώς).
 
Το βασικό ωστόσο γνώρισμα της πολιτικής των τυράννων είναι η ικανοποίηση των ιδιαίτερων, καθαρά “ταξικών” συμφερόντων της τάξης – στρώματος που εκπροσωπούν. Έτσι, η κυριότερη αιτία της κρίσης και κατάρρευσης του αριστοκρατικού καθεστώτος δεν εξαλείφθηκε. Συνεχίστηκε και βάθυνε η πόλωση των πολιτών σε πολύ πλούσιους, “σφόδρα εύπορους” από τη μια μεριά και φτωχούς και πολύ φτωχούς, “σφόδρα απόρους” από την άλλη.
 
Θύματα της διαδικασίας αυτής, της όλης οικονομικής πολιτικής του τυραννικού καθεστώτος είναι όλες οι μερίδες του δήμου μαζί και το μεσαίο τμήμα του καθώς και (σε λιγότερο φυσικά βαθμό) μια σημαντική μερίδα των αριστοκρατικών γενών.
 
Για το λόγο αυτόν άπό τη στιγμή κιόλας της επιβολής του τυραννικού καθεστώτος αρχίζει, με τη μια ή την άλλη μορφή, ο αγώνας του λαού ενάντια σ’ αυτό. Κι επειδή πρόκειται για καθεστώς καθαρά αυταρχικό, καθεστώς που δεν επιδέχεται κανενός είδους “εκδημοκρατισμό”, ο βασικός στόχος του αγώνα δεν μπορεί να είναι και δεν είναι άλλος από την ανατροπή του και την εγκαθίδρυση αντίθετου είδους, αντιαυταρχικού, δημοκρατικού καθεστώτος. Καθεστώς εξουσίας του λαού και διοίκησης του κράτους από το λαό και για το λαό.
 
Στον αγώνα αυτόν παίρνει μέρος και μάλιστα σαν σύμμαχος συνήθως του λαού, για τους δικούς της ωστόσο σκοπούς, (σε ό, τι αφορά τη λύση του πολιτειακού ζητήματος, μετά την ανατροπή του τυραννικού καθεστώτος) η παραπάνω αναφερόμενη μερίδα της τάξης των αριστοκρατικών γενών.
 
Σε ορισμένες περιπτώσεις, χάρη στην αντίσταση του λαού και των άλλων αντιπάλων του τυραννικού καθεστώτος, ματαιώνεται, στην προκείμενη περίοδο, η επικράτηση του τυραννικού καθεστώτος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Σπάρτη. Ο δήμος στην πόλη αυτή και η αντιτυραννόφρονη μερίδα της αριστοκρατίας των γενών η οποία ήταν φαίνεται επικεφαλής του αγώνα, απόκρουσαν όλες τις απόπειρες επιβολής τυραννικού καθεστώτος και σαν αποτέλεσμα της κοίνής νίκης και ύστερα από συμφωνία, συμβιβασμό που επιτεύχθηκε ανάμεσα στους νικητές, έγιναν σπουδαιότατες αλλαγές στο καθεστώς της χώρας. Έτσι, η πόλη απόκτησε γραπτούς νόμους (γύρω στα 650 π.Χ., πρόκειται για τους λεγόμενους νόμους του Λυκούργου) σύμφωνα με τους οποίους έπρεπε να διοικείται στο μέλλον. Επίσης εξασφαλίστηκε ως ένα βαθμό στο δήμο το δικαίωμα και η δυνατότητα να συμμετέχει στη διοίκηση του κράτους και ιδιαίτερα στην εκλογή και στον έλεγχο των αρχόντων.
 
Ανάλογη τύχη είχαν, στην εξεταζόμενη περίοδο, και οι απόπειρες επιβολής τυραννικού καθεστώτος στην Αθήνα. Η σπουδαιότερη απ’ αυτές είναι το πραξικόπημα που έκανε (το 636 π.Χ., πιθανότατα) ο αριστοκράτης “ευπατρίδης” και αρχηγός της τυραννόφρονης παράταξης Κύλων με τη βοήθεια του τυράννου των Μεγάρων Θεαγένη για την εγκαθίδρυση τυραννικού καθεστώτος.
 
Ο υποψήφιος τύραννος σημείωσε στην αρχή ορισμένες επιτυχίες. Η αντίσταση ωστόσο που πρόβαλε ο δήμος (κυρίως το ένοπλο τμήμα του, οι “οπλίτες”, όπως λένε οι σχετικές αρχαίες μαρτυρίες) και μαζί του η αντιτυραννόφρονη μερίδα των αριστοκρατικών γενών, ήταν τόσο ισχυρή και αποτελεσματική που τελικά το πραξικόπημα απότυχε και πολλοί από τους πρωτεργάτες του και υποστηρικτές του τιμωρήθηκαν με επί τόπου εκτέλεση.
 
Αντίθετα απ’ ό,τι συνέβη στη Σπάρτη, στην Αθήνα δεν έγινε μετά τη νίκη αυτή καμιά ουσιαστική αλλαγή στο καθεστώς. Η κυρίαρχη τάξη των αριστοκρατικών γενών, των ευπατρίδων κατάφερε να διατηρήσει ακέραια την εξουσία της κι από τα αιτήματα του λαού δέχτηκε μόνο ένα. Τη θέσπιση γραπτών νόμων (νόμοι του Δράκοντα, 621 π.Χ.).
 
Το νόημα ωστόσο και ο σκοπός της μεταρρύθμισης αυτής ήταν η κατοχύρωση και προστασία των συμφερόντων της κυρίαρχης τάξης και ιδιαίτερα των πλούσιων γαιοκτητών. Έιτσι ο αγώνας του δήμου για την πραγματοποίηση των επιδιώξεών του δεν σταμάτησε αλλά συνεχίστηκε και μάλιστα με μεγαλύτερη ένταση.
 
Καρπός της νέας αυτής φάσης του αγώνα του δήμου στην Αθήνα κατά του αριστοκρατικού καθεστώτος υπήρξε η οριστική ανατροπή του αριστοκρατικού καθεστώτος και η εγκαθίδρυση της δημοκρατίας του Σόλωνα.
 
Ίδιου τύπου καθεστωτικές αλλαγές έγιναν, στην εξεταζόμενη περίοδο και σε άλλες πόλεις-κράτη, από τις οποίες η πιο γνωστή είναι η περίπτωση της Χίου.
 
Το καθεστώς του Σόλωνα είναι η πρώτη, η αρχική μορφή του δημοκρατικού καθεστώτος που γνώρισε η αρχαία Ελλάδα. Παραλλαγή του δημοκρατικού καθεστώτος αυτού του είδους αποτελεί το καθεστώς της αισυμνητείας. Εμφανίστηκε στην περίοδο αυτή που μας ενδιαφέρει εδώ στη Μυτιλήνη (επικεφαλής του ήταν ο Πιττακός) και αλλού. Είναι ένα είδος προεδρικής δημοκρατίας της αρχαιότητας. Παρουσιάζει ωστόσο μια αξιόλογη διαφορά με το καθεστώς τύπου δημοκρατίας του Σόλωνα. Είναι δημοκρατικό μόνο για το δήμο, το λαό. Για την τάξη των αριστοκρατών είναι αυταρχικό, “δικτατορικό”.
 
Με τη μεταπολίτευση του Σόλωνα στην Αθήνα, ο αγώνας για το πολιτειακό δεν σταμάτησε. Αντίθετα, συνεχίστηκε με μεγαλύτερη ένταση και με όλα τα μέσα τόσο από την πλευρά του δήμου όσο κι από την πλευρά των αντιπάλων του, των οπαδών του αριστοκρατικού και του τυραννικού καθεστώτος. Οι τελευταίοι, οι “τυραννόφρονες” είναι τώρα ο πιο ισχυρός αντίπαλος του δήμου. Για τον λόγο αυτόν υποστηρίζονται ανοιχτά ή κρυφά από τη μερίδα των αριστοκρατικών που βάζει τις πολιτικές της αντιθέσεις και διαφορές με τη δημοκρατική παράταξη πάνω από εκείνες που τη χωρίζουν με την παράταξη των τυραννοφρόνων και προτιμά έτσι, σαν μικρότερο κακό, το τυραννικό καθεστώς από το δημοκρατικό καθεστώς.
 
Ο αγώνας ανάμεσα στις δύο βασικές αντίπαλες παρατάξεις, τη δημοκρατική και την τυραννόφρονη ήταν από τους πιο μακρόχρονους. Κράτησε έναν αιώνα περίπου και η πρώτη φάση του έληξε με νίκη της παράταξης των τυραννοφρόνων. Ανατράπηκε (το 561) η δημοκρατία του Σόλωνα και επιβλήθηκε τυραννικό καθεστώς με επικεφαλής έναν αριστοκράτη, τον Πεισίστρατο, που εμφανιζόταν σαν ένθερμος οπαδός του Σόλωνα και είχε κατορθώσει να γίνει αρχηγός της δημοκρατικής παράταξης.
 
Με την άνοδο του Πεισίστρατου στην εξουσία ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος που είχε δυο φορές σαν αποτέλεσμα την απομάκρυνση τυράννου από την εξουσία και την εξόρισή του.
 
Η φάση αυτή του αγώνα τερματίστηκε επίσης με νίκη των αντιπάλων της δημοκρατίας. Με την επάνοδο του Πεισίστρατου στην εξουσία (το 546).
 
Ακολούθησε περίοδος σχετικής “σταθεροποίησης” του τυραννικού καθεστώτος, αλλά και συνέχισης του αγώνα της δημοκρατικής παράταξης για την ανατροπή του. Με το θάνατο του Πεισίστρατου και την άνοδο του γιου του Ιππία στην εξουσία ο αγώνας ενάντια στο καθεστώς αυτό δυνάμωσε σε τέτοιο βαθμό που σχετικά σύντομα επιτεύχθηκε ο σκοπός του και μάλιστα ολοκληρωτικά. Με εξέγερση του δήμου, που ήταν από τις πιο καλά οργανωμένες του είδους της, ανατράπηκε συθέμελα (το 510 π.Χ.) το καθεστώς των τυράννων και εγκαθιδρύθηκε η δημοκρατία του Κλεισθένη. Καθεστώς ανώτερο, πιο δημοκρατικό, από το καθεστώς του Σόλωνα.
 
Η νίκη αυτή του δήμου της Αθήνας αποδείχτηκε η πιο σημαντική απ’ όλες του είδους της. Μαζί κι από εκείνη που εκφράστηκε με την επικράτηση του πρώτου δημοκρατικού καθεστώτος (της δημοκρατίας του Σόλωνα). Σήμανε τον οριστικό τερματισμό της παρουσίας της πρώιμης τυραννίδας στον πολιτικό στίβο της Ελλάδας και ταυτόχρονα άνοιξε μια νέα και τη σπουδαιότερη περίοδο στην ιστορία του δημοκρατικού καθεστώτος. Περίοδο που κρατάει δύο περίπου αιώνες και τελειώνει με το τέλος της πόλης-κράτους. Με την ουσιαστική και οριστική κατάργηση αυτής της μορφής κράτους που έφερε η επιβολή της κυριαρχίας του κράτους της Μακεδονίας στην Ελλάδα.
 
Στην περίοδο αυτή, που χαρακτηρίζεται κι από την πιο πλούσια άνθιση του πολιτισμού, η Αθήνα και οι περισσότερες από τις άλλες τις αναπτυγμένες πόλεις-κράτη δεν γνώρισαν ουσιαστικά άλλο καθεστώς εκτός από το δημοκρατικό παρά μόνο μια φορά και για πολύ μικρό διάστημα. Όταν, σαν αποτέλεσμα της ήττας τους στον Πελοποννησιακό πόλεμο, έχασαν την ανεξαρτησία τους και τους επιβλήθηκε απ’ έξω, από τη νικήτρια και αντίμαχη της δημοκρατίας Σπάρτη, ένα νέου είδους (σε σύγκριση με το παλιό και γνωστό ως τότε) τυραννικό καθεστώς (όψιμη τυραννίδα). Καθεστώς που πολύ γρήγορα, μέσα σε μερικούς μήνες, κατεδαφίστηκε από τη δημοκρατική παράταξη, το λαό στο σύνολό του, και παλινορθώθηκε το πατροπαράδοτο, “πάτριο” καθεστώς τύπου δημοκρατίας του Κλεισθένη – Περικλή.

ΤΟ ΥΠΕΡΤΑΤΟ

Η Πραγματικότητα μπορεί να γίνει Γνωστή, Πραγματικά Γνωστή, με ένα μοναδικό τρόπο, με την Άμεση Βίωση. Όταν σε Κατάσταση Πραγματικής Ησυχίας υπάρχει «άμεση φυσική ανεμπόδιστη ανόθευτη αντίληψη» (η βασική φυσική προεννοιολογική αντίληψη) τότε Αποκαλύπτεται η Ολότητα, η Ενότητα, η Παγκοσμιότητα, της Ύπαρξης, μια Αντίληψη Που Τα Περιλαμβάνει Όλα. Σε Αυτή την Αντίληψη Υπάρχουν Όλα Ταυτόχρονα, Τώρα. Και το Άπειρο Ήσυχο Βάθος της Ουσίας και η Δραστηριότητα της Ουσίας και οι Επιφανειακές Αλλαγές που Συμβαίνουν Τώρα. Αυτό το Τώρα είναι η Παρούσα Στιγμή που Ρέει κι είναι Ουσιαστικά Άχρονο, δεν περιέχει τίποτα άλλο από αυτό που συμβαίνει πραγματικά τώρα (καμιά ενέργεια μνήμης ή φαντασίας που μας βγάζει από το Τώρα σε ένα εικονικό κόσμο).

Αυτή η Αντίληψη, η Άμεση Αντίληψη της Ύπαρξης που είναι μια Πλήρης Όραση της Πραγματικότητας, δεν εκδηλώνεται μόνο διαφορετικά από αυτό που βιώνει ο συνηθισμένος άνθρωπος σαν σκέψη (που είναι μια επεξεργασία εκ των υστέρων και μια παραμόρφωση της πρωτογενούς αντίληψης της πραγματικότητας, μια «κατασκευή», μια εικονική «συμβολική» πραγματικότητα) αλλά εκδηλώνεται και σε διαφορετικό κέντρο του φορέα της Συνείδησης (της Ανώτερης Πνευματικής Ψυχικής Οντότητας, οι όροι είναι συμβατικοί). Εκδηλώνεται συγκεκριμένα στον Εσωτερικό Εγκέφαλο, στο «Σημείο» σύνδεσης (επαφής, αλληλεπίδρασης) με το ανθρώπινο σώμα,. Επίσης η Άμεση Αντίληψη της Πραγματικότητας έχει το δικό της Περιεχόμενο (ένα δικό της Βίωμα της Ζωής) διαφορετικό από αυτό που βιώνει ο συνηθισμένος άνθρωπος. Για Αυτόν που «Βλέπει» Είναι Όλα Εδώ, Τώρα. Δεν υπάρχει Μέσα-έξω, Ανώτερο-κατώτερο, Πραγματικό-μη πραγματικό, Κάτι που είναι-κάτι που πρέπει να γίνει. Η Ζωή Είναι Πλήρης, Εδώ, Τώρα. Τα Περιλαμβάνει Όλα. Κι η Ίδια η Ουσία της Ζωής Είναι Ανεξάρτητη από την όποια επιφανειακή δραστηριότητα και από την περιορισμένη ατομική εμπειρία. Ακόμα κι αν το εξωτερικό σύμπαν καταρρεύσει κι όλοι οι κόσμοι σβήσουν, Κάτι Υπάρχει, Κάτι Μένει, η Καρδιά της Ουσίας Συνεχίζει να Χτυπά Μέσα στην Άχρονη Στιγμή, Είναι Παρούσα Παντού, Πάντα, Γεμίζει το Όλο, Είναι το Όλον. Μέχρι να υπάρξει ξανά Δραστηριότητα και Ύπαρξη και Κόσμοι και Εμπειρία και Ζωή στην «Επιφάνεια».

Έτσι, Αυτή η Κατάσταση Ύπαρξης Βιώνεται σαν Ολότητα, σαν Ενότητα, σαν Παγκοσμιότητα και σαν Ελεύθερη Ανεμπόδιστη Αντίληψη και Δράση, σε Όλα τα Επίπεδα, αφού η Βίωση του Απύθμενου Βάθους δεν εμποδίζει την εξωτερική αίσθηση. Αντιλαμβανόμαστε Πάντα στο Τώρα, πάντα αυτό που συμβαίνει πραγματικά τώρα.

Κάποιος που Βιώνει μια Τέτοια Κατάσταση δεν δεσμεύεται από τίποτα και μπορεί να είναι εδώ στη γη ή «αφήνοντας» το σώμα να είναι σε πιο «εσωτερικούς» κόσμους («εσωτερικούς» για την αίσθηση του συνηθισμένου ανθρώπου). Αλλά δεν έχει κανένα λόγο να «καθυστερεί» πουθενά παρά μόνο όπου υπάρχει «εσωτερική» ανάγκη. Στην πραγματικότητα Είναι Απόλυτα Ελεύθερος, Παντού, κι Αναπαύεται στο Απύθμενο Βάθος της Πραγματικής Ουσίας, και Ταυτόχρονα Δρα στην «Επιφάνεια». Είναι Τελείως Ελεύθερος, Ένας Αληθινά Φωτισμένος, Κάτι Πέρα από τον Κόσμο.

Ο συνηθισμένος άνθρωπος δεν λειτουργεί έτσι. Λειτουργεί στο επίπεδο της σκέψης (της εννοιολογικής επεξεργασίας κι ανάλυσης και «δόμησης»). Λειτουργεί στον εξωτερικό εγκέφαλο δίνοντας περισσότερη («αποκλειστική») προσοχή στην σύνδεσή του με τον εξωτερικό κόσμο, ταυτιζόμενος (σαν Συνείδηση) με την σκέψη. Λειτουργεί σαν «εγώ» διαχωρισμένο από τον κόσμο, μέσα σε μια δυαδική πραγματικότητα (που κατασκευάζει με την σκέψη) και σε σύγκρουση με όλα.

Που ακριβώς ξεγελιέται ο άνθρωπος κι αυταπατάται; Γιατί ξεγελιέται; Τι είναι στην πραγματικότητα η «σκέψη»; Η σκέψη (δηλαδή η επεξεργασία της πρωταρχικής αντίληψης της πραγματικότητας) χρησιμοποιεί πραγματικά στοιχεία. Η ίδια η σκέψη βγάζει αυθαίρετα το συμπέρασμα πως η «σύλληψη» κι η επεξεργασία των αληθινών στοιχείων είναι αληθινή (ενώ πρόκειται μόνο για «συμβολική αναπαράσταση της πραγματικότητας»). Στην πραγματικότητα όμως τι συμβαίνει; Τα στοιχεία μπορεί να είναι πραγματικά, όμως η «επιλογή», ο «συνδυασμός», είναι πάντα «προσωπικός» (και συχνά αυθαίρετος). Έτσι, πάντα μια οικοδόμηση, μια σύλληψη της πραγματικότητας, είναι μια «κατασκευή» και τελικά κάτι «ψεύτικο» (με την έννοια του «παραμορφωμένου πραγματικού» κι όχι του «ανύπαρκτου»). Ο κόσμος που έχουμε «απέναντί» μας είναι αληθινός. Αλλά ήδη το γεγονός ότι τον βλέπουμε από ένα «περιορισμένο σημείο» (το εγώ) και «απέναντι», είναι μια διαστρέβλωση της πραγματικότητας (που γίνεται ακόμα μεγαλύτερη όταν υιοθετούμε αυτή την αντίληψη). Στην συνέχεια, οι επιλογές μας κι οι δραστηριότητές μας παραμορφώνουν ακόμα περισσότερο την εικόνα της πραγματικότητας που σχηματίζουμε. Έτσι, ο κόσμος απέναντί μας είναι αληθινός αλλά οι ερμηνείες που του δίνουμε είναι όλες λανθασμένες. Με αυτόν τον τρόπο ξεγελιούνται όλοι οι άνθρωποι.

Κάποιος νομίζει ότι επειδή σκέπτεται (δηλαδή συλλαμβάνει μια συμβολική αναπαράσταση της πραγματικότητας) αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα. Ότι επειδή σκέπτεται κάτι είναι αληθινό. Ότι επειδή συμπεραίνει κάτι έτσι πρέπει να δράσει. Προφανώς εδώ οι άνθρωποι ταυτίζουν την δική τους εσωτερική δραστηριότητα (την σκέψη) με την αληθινή ανόθευτη αντίληψη της πραγματικότητας, με την πραγματικότητα. Προφανώς «υπερτιμούν» την σκέψη. Οι άνθρωποι, δυστυχώς, ταυτίζονται απόλυτα με την σκέψη. Είναι τόσο «μεθυσμένοι» με την δήθεν «δύναμη» και «δυνατότητα» της σκέψης που νομίζουν ότι είναι θεοί. Στην πραγματικότητα δεν είναι θεοί. Το «Φίδι της σκέψης» (σαν το «Φίδι» του Αγιογραφικού Συμβολισμού της Ιουδαϊκής Μυθολογίας) τους λέει ψέματα. Δεν είναι θεοί, σαν θεοί (όμοιοι). Είναι «σαν» θεοί (μια κακή απομίμηση). Αυτό το «σαν» αποδεικνύει όχι μόνο την ανοησία του ανθρώπου αλλά και την γελοιότητά του και την δυστυχία του. Στην «Γιορτή των Τρελών» του «Σύγχρονου Μεσαιωνικού Πολιτισμού» καθένας μπορεί να παίξει τον Θεό, τον Βασιλιά, ή τον Κωφάλαλο Ζητιάνο. Μόνο που όλα είναι μια «γιορτή» μια «παράσταση» στο θέατρο του χρόνου. Η νύχτα της μέθης δεν συνδέεται με κανένα τρόπο με την Αυγή της Αλήθειας.

Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τους Αρχαίους Έλληνες Σοφούς, η Ψυχή (η Οντότητα, η Συνείδηση, η Ανώτερη Ύπαρξη, «Αυτό» που Αντιλαμβάνεται, σκέπτεται, συναισθάνεται κι αισθάνεται, μέσα στο σώμα) απλά συνδέεται με το σώμα και θα έπρεπε να είχε ακριβώς μια ανάλογη συμπεριφορά «σύνδεσης». Οι άνθρωποι μεταφέρουν την Ενέργεια της Προσοχής από το Πραγματικό Κέντρο σύνδεσης της Ψυχής με το σώμα στον εξωτερικό εγκέφαλο. Δεν δρουν απλά στον εξωτερικό εγκέφαλο, μέσω του εξωτερικού εγκεφάλου, αλλά κυριολεκτικά, μεταθέτοντας την προσοχή τους στον εξωτερικό εγκέφαλο, «μετακινούνται» στον εξωτερικό εγκέφαλο. Είναι σαν να μπαίνουν σε ένα Σπήλαιο όπου το Φως της Αλήθειας δεν φτάνει και βλέπουν μόνο σκιές των αληθινών πραγμάτων. Όχι τα αληθινά πράγματα όπως είναι και συμβαίνουν αλλά τα πράγματα όπως τα αντιλαμβάνονται, όπως τα «ερμηνεύουν». Βλέπουν τις «σκέψεις» τους. Αυτό είναι το «Σπήλαιο του Πλατωνικού Μύθου».

Ο Πλάτωνας, μιλώντας για το Σπήλαιο, πολύ περισσότερο από το να εξηγήσει τι συμβαίνει στο Σπήλαιο, δήλωνε ότι Έξω από το Σπήλαιο εξελίσσεται η Αληθινή Ζωή. Δυστυχώς οι άνθρωποι θέλουν να ζουν μέσα στο Σπήλαιο με τις «σκιές» τους. Αυτό αποδεικνύεται από την γενική τοποθέτησή τους στην ζωή. Δηλαδή από τον Τρόπο που αντιλαμβάνονται την «Σύνδεσή» τους -σαν Συνειδήσεις- με το σώμα, από την περιοχή του υλικού φορέα στην οποία «λειτουργούν» και από το περιεχόμενο της αντίληψης και της δράσης τους. Μπορεί κάποιος αμερόληπτος παρατηρητής να το δει, στο σύνολο του πλανήτη αλλά και σε κάθε τοπική κοινωνία, και σε κάθε άνθρωπο ιδιαίτερα.

Οι άνθρωποι είναι σχιζοφρενείς. Ζώντας Μέσα στην Ενότητα της Ύπαρξης (αφού η Ουσία Είναι Μία κι η Πραγματικότητα Είναι Μία κι η Ορθή Αντίληψη Αποκαλύπτει Μια Ενιαία Πραγματικότητα) αυτοί διχάζουν την Ύπαρξη, σε εγώ και ο κόσμος, εγώ κι οι άλλοι, φως και σκοτάδι, καλό και κακό, μέσα κι έξω, ανώτερο και κατώτερο, κλπ. Απομονώνουν αυθαίρετα μια «περιοχή» Μιας Ενιαίας Πραγματικότητας και ζουν σε ένα φανταστικό δυαδικό κόσμο. Το ότι οι άνθρωποι είναι απόλυτα βέβαιοι για τον εαυτό τους και για το ότι αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα δεν αποδεικνύει τίποτα. Αυτό οφείλεται στο μέγεθος της «απορρόφησής» τους σε αυτό που κάνουν (στην «σκέψη» τους), στο «όνειρό» τους. Κι οι τρελοί στα ψυχιατρεία είναι απόλυτα βέβαιοι για τα βιώματά τους. Και στις δυο περιπτώσεις «απουσιάζει» ο αληθινός άνθρωπος που θα μπορούσε να «δει». Λειτουργικά λείπει η «διάκριση» της Αληθινής Αντίληψης από την «επεξεργασία» (την «σκέψη»). Μιλάμε για μια άρρωστη κατάσταση. Ή για μια «παιδική» ασθένεια ανωριμότητας μέσα στον χρόνο της ανθρώπινης εξέλιξης. Μετά από χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι θα είναι τελείως διαφορετικοί.

Τελικά η Πραγματικότητα Είναι Εδώ, Τώρα. Δεν είναι κάτι μακρινό που πρέπει να ψάξουμε να βρούμε. Η Άμεση Αντίληψη της Πραγματικότητας είναι Ό,τι πιο Δικό μας, Ό,τι πιο Οικείο Έχουμε. Είναι η Ίδια μας η Ζωή. Αυτό που Ζούμε Εδώ, Τώρα. Αντί να Αφήνουμε την Φύση να Λειτουργεί και να Πορευόμαστε με την Φύση, σε Αρμονία με Όλα, εμείς παρεμβαίνουμε, ταυτιζόμαστε με την σκέψη (με την δραστηριότητα του εξωτερικού εγκεφάλου) και ζούμε μια σχιζοφρενική δυαδική πραγματικότητα. Η Μετάβαση από την Άμεση Αντίληψη της Πραγματικότητας, από την Πραγματική Ανόθευτη Αντίληψη, στην κατάσταση της σκέψης είναι δική μας απόφαση κι ενέργεια κι εμμονή. Το ίδιο κι η εγκατάλειψη της λανθασμένης συμπεριφοράς μας είναι δική μας Απόφαση, Επιλογή και Δράση.

Καθένας Πρέπει να Αναρωτηθεί Ποιος Είναι, Τι Είναι, Τι Κάνει, Τι Θέλει. Τελικά δεν πρέπει να ξεγελιόμαστε. Εμείς είμαστε οι δημιουργοί της ζωής μας κι εμείς είμαστε οι τελικοί αποδέκτες των πράξεών μας. Στην Σιωπή Ακούγονται Όλα. Για αυτό Ας Κάνουμε Ησυχία. Ας Προσέχουμε ακόμα κι αυτό που σκεφτόμαστε. Κι η παραμικρότερη σκέψη ακούγεται καθαρά. Αδελφοί, ο Δρόμος είναι Μονάχα Ένας Δρόμος. Κάνετε Ησυχία! Αφουγκραστείτε! Εδώ, Μπροστά μας, Ξετυλίγεται, Τούτη την Στιγμή, η Πραγματικότητα Μην κλείνετε τα μάτια για να ονειρευτείτε μια άλλη ζωή γεμάτη από «σκιές» της σκέψης. Δεν υπάρχει άλλη ζωή. Πέρα από την Αλήθεια υπάρχει μόνο το «όνειρο».

Ηθική και Βιολογική Εξέλιξη

Η ηθική είναι έννοια δημιουργημένη από τον άνθρωπο και αφορά κανόνες για το τι είναι καλό και τι είναι κακό. Η λέξη ετυμολογικά προέρχεται από το "ήθος" που σημαίνει "χαρακτήρας" με την ευρεία έννοια. Ο αντίστοιχος όρος στα αγγλικά "morality" προέρχεται από τη λατινική λέξη mores που σημαί­νει customs, συνήθειες. Η ηθική ήταν συνδεδεμένη από αρχαιότατους χρόνους (από τη χαραυγή της ιστορίας) με τη θρησκεία και τη φιλοσοφία (1 ).
 
Ο Σωκράτης ήταν ο πρώτος που προσπάθησε να δώσει τον ορισμό της ηθικής. Το αξίωμα του Σωκράτη "η αρετή είναι γνώση" έγινε διάσημο. Ακολούθησε ο Αριστοτέλης που δίδαξε ότι η ηθική είναι μόνη της Επιστήμη και, ακόμη, διατύπωσε τα αιώνια προβλήματα της ηθικής και του ορισμού της ηθικής που ισχύουν ακόμη μέχρι σήμερα. Οι Στωικοί διαίρεσαν τη φιλοσοφία σε τρεις διαφορετικούς κλάδους: τη λογική, τη φυσική και την ηθική. Αυτή η διαίρεση των Στωικών επικράτησε μέχρι την Αναγέννηση αλλά και μετά. Την αποδέχθηκε και ο Καντ, ο φιλόσοφος που τόσο επηρέασε τη διαμόρ­φωση της σύγχρονης ηθικής των Δυτικών Κοινωνιών. Ο Καντ υποστήριζε ότι υπάρχουν δύο επίπεδα πραγματικότητας, το επίπεδο των φαινομένων που αντιστοιχεί στην επιστήμη και το επίπεδο των νοου­μένων που αντιστοιχεί στην ηθική. Το φαινόμενο επίπεδο δημιουργείται από το ανθρώπινο πνεύμα. Το νοούμενο επίπεδο υπερβαίνει την ανθρώπινη διάνοια και αντιστοιχεί σε μια πνευματική πραγματικότη­τα, που στηρίζει την ηθική και θρησκευτική ζωή του ανθρώπου (2,3).
 
Ποιος είναι ο σύγχρονος ορισμός της ηθικής; "Ηθική είναι η συστηματική μελέτη της φύσης και της αξίας των εννοιών ‘καλό’, ‘κακό’, ‘πρέπει’, ‘ορθό’, ‘λάθος’, κλπ., και τις γενικές αρχές που δικαιολο­γούν και δικαιώνουν την εφαρμογή τους σε οτιδήποτε" (4). Η επόμενη ερώτηση είναι βέβαια ποιος είναι ο ορισμός του "καλού" (ποια είναι η έννοια του "καλού") και τι κάνει μια πράξη καλή ή κακή, σωστή ή λάθος. Οι απαντήσεις ο’ αυτό το ερώτημα έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ανθρώπινη συμπε­ριφορά (και στην ανθρώπινη ιστορία). Οι απαντήσεις είναι βέβαια αντιφατικές, συχνά αντίθετες, και διαφέρουν διαμετρικά στις διάφορες εποχές και διάφορες χώρες.
 
Τι είναι λοιπόν καλό; είναι κάτι που είναι μόνο του "εσωτερικά" καλό, είναι απόλυτα καλό, ή απλώς σημαίνει ότι πρέπει να κάνεις κάτι άλλο; "Δεν υπάρχει τίποτα καλό ή κακό -είναι η σκέψη, ο νους μας που χαρακτηρίζει κάτι σαν κακό ή καλό" (Σαίξπηρ στον Hamlet) (5). Η έννοια του καλού είναι έννοια υποκειμενική, είναι προσωπικές εμπειρίες, ή μία κατάσταση του νου, συμβατή με πολλές διαφορετικές απόψεις και γνώμες σχετικά με την έννοια του καλού;
 
Πάντως η ηθική είναι μία από τις δυνάμεις που διαμορφώνουν τις ανθρώπινες κοινωνίες, αν και πρέπει να παραδεχθούμε ότι δεν είναι από τις επικρατέστερες και ισχυρότερες δυνάμεις. Ποια είναι η προέλευση, ποια είναι η γένεση των ηθών και της ηθικής; Ο Θρασύβουλος στην Πολιτεία του Πλάτωνα υποστήριζε ότι "οι ηθικοί κανόνες κατασκευάζονται για να εξυπηρετούν το άτομο ή την ομάδα που κυβερνά μια Πολιτεία". Έτσι, ο Πλάτων προηγήθηκε από τους Μαρξιστές στην ανάλυση του ρόλου των πολιτικών και της ηθικής των αστικών κοινωνιών. Μαρξιστικές, αλλά και άλλες μη Μαρξιστικές Φιλοσοφικές Σχολές, πιστεύουν ότι οι ηθικοί κανόνες προέρχονται από τη φύση του ανθρώπου και εξυπηρετούν τις ανάγκες των ανθρώπινων κοινωνιών σε ορισμένο τόπο και χρόνο. Η αντίθετη άποψη είναι ότι οι ηθικοί κανόνες προέρχονται από μια απόλυτη, μη ιστορική αρχή, πέρα από την ύπαρξη του ανθρώπου, όπως το "απόλυτο καλό" του Πλάτωνα, ο "Φυσικός Νόμος" των Στωικών, ο "Θείος Νόμος" των Θωμιστών και των Νεοθωμιστών, η απόλυτη ιδέα του Hegel και ο "a priori ηθι­κός νόμος" του Kant (1).
 
Το ερώτημα πάντως το τι είναι καλό, τι είναι ηθικό, συνδέεται προφανώς με το τι πρέπει να πράτ­τουμε και πώς πρέπει να ενεργούμε. Το επόμενο ερώτημα είναι αν μπορούμε να δεχθούμε "a priori" διε­θνείς νόμους, κανόνες, γενικές παγκόσμιες αρχές, σύμφωνα με τις οποίες πρέπει να ενεργούμε ανεξάρ­τητα από τις συνέπειες. Πρώτα οι Στωικοί προώθησαν την ιδέα της παγκοσμιότητας της ηθικής με το "φυσικό νόμο" που αφορά τον άνθρωπο σαν άνθρωπο ανεξάρτητα από τόπο και χρόνο. Αλλά και σήμε­ρα υποστηρίζεται η "απόλυτη παγκοσμιότητα" ορισμένων ηθικών νόμων. Υποστηρίζεται ακόμα οτι μερι­κές βασικές ηθικές αρχές είναι γενικά παραδεκτές σήμερα τουλάχιστον από τις Δυτικές Κοινωνίες (1,4).
 
Είναι όμως δυνατόν, είναι ρεαλιστικό, να αναζητούμε, σήμερα ή οποιαδήποτε άλλη εποχή, γενικές ηθικές αρχές, παγκόσμια παραδεκτές; Το ανθρώπινο είδος χαρακτηρίζεται από βαθειές διαφορές μέσα στο είδος, διαφορές που είναι πιο σημαντικές από τις ομοιότητες και πιο ζωτικές από τις διαφορές με άλλα είδη (6). Το αποτέλεσμα αυτής της τρομακτικής μοναδικότητας του ανθρώπινου είδους είναι οι πόλεμοι μέσα στο είδος, η παντελής έλλειψη ενότητας σαν είδος και η απουσία παγκόσμιας θέλησης.
 
Έτσι κατ’ αρχήν φαίνεται αδύνατη η παγκοσμιότητα στην ηθική, όπως αδύνατος είναι και ένας παγκό­σμια παραδεκτός ορισμός της ηθικής. Πάντως ζούμε μια εποχή που συνεχώς συζητείται η πιθανότητα εξαφάνισης του ανθρώπινου είδους από τον υπερπληθυσμό, την καταστροφή του περιβάλλοντος και τους σύγχρονους πολέμους. Αυτός ο κίνδυνος μπορεί να μας αναγκάσει να δεχθούμε την παγκοσμιότη­τα ορισμένων γενικών αρχών που σχετίζονται με την επιβίωση του ανθρώπινου είδους και την επιβίωση του γήινου οικοσυστήματος (7).
 
Η ζωή στον πλανήτη μας είναι ένα φαινόμενο σε συνεχή εξέλιξη. Η πρώτη μορφή ζωής στον Πλανήτη μας παρουσιάσθηκε πριν 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια, τα πρώτιστα πριν 7 εκατομμύρια χρόνια, τα ανθρωποειδή πριν 3,5 εκατομμύρια χρόνια και ο homo sapiens, ο άνθρωπος ο σοφός, πριν 500 χιλιάδες χρόνια. Σ’ αυτά τα 500 χιλιάδες χρόνια συνέβη ένα από τα πιο συγκλονιστικά γεγονότα στην εξέλιξη της ζωής στον Πλανήτη μας. Ήταν η εκρηκτική εξέλιξη του νεοφλοιού, του νεο-εγκεφάλου, σε τόσο βραχύ χρονικό διάστημα που δεν έχει προηγούμενο στη βιολογική εξέλιξη (6,8). Ο νεοεγκέφαλος έκανε τον άνθρωπο το μόνο σκεπτόμενο ον επί της γης και το μόνο ον που μπορεί να παρεμβληθεί με την εξέλιξη της ζωής στον πλανήτη μας, Cogito, ergo sum (Deskartes) σκέπτομαι άρα υπάρχω. Ο άνθρωπος είναι το μόνο ον που σκέπτεται και που έχει world view – έχει άποψη για τον πλανήτη μας, για τον κόσμο ολόκληρο, για το από πού προέρχεται, πώς πορεύεται και ποιο είναι το μέλλον του. Αυτή η world view εξελίχθη από τη λατρεία των ζώων και των πολλών θεών στους προϊστορικούς χρόνους, στον πλούτο των θρησκευτικών και φιλοσοφικών απόψεων (world views) των σύγχρονων Δυτικών Κοινωνιών. Αλλά ο νεοεγκέφαλος έδωσε στον άνθρωπο τη δυνατότητα όχι μόνο να σκέπτεται, αλλά και να σχεδιάζει, να οργανώνει, να κάνει προβλέψεις για το μέλλον, με αποτέλεσμα τελικά να αποκτήσει σχε­δόν απόλυτο έλεγχο πάνω στη ζωή και στην ίδια την ύπαρξη της πλειονότητας της ζώσης ύλης (5).
 
Πώς χρησιμοποίησε ο άνθρωπος την τρομακτική δύναμη που του χάρισε ο νεοεγκέφαλος; Ο άνθρωπος έζησε τη μεγαλύτερη περίοδο της ύπαρξης του σαν κυνηγός σε φυλές και αυτή η περίοδος ήταν ίσως η περίοδος της καλύτερης προσαρμογής του ανθρώπου στο περιβάλλον. Πριν 10-12 χιλιάδες χρόνια ο άνθρωπος ανακάλυψε τη γεωργία και από τότε όλα άλλαξαν. Ο άνθρωπος έπαψε να μετακινεί­ ται από μέρος σε μέρος, οργανώθηκε σε κοινωνίες, βελτίωσε τη διατροφή του και αύξησε την αναπαρα­γωγή. Η ανακάλυψη της Γεωργίας είναι ο πρώτος σημαντικός σταθμός στην εξέλιξη της ζωής του ανθρώπου. Πέρασαν μερικές χιλιάδες χρόνια και ξαφνικά, σαν κάτι που βγήκε από το πουθενά, γύρω στον 6ο π.Χ. αιώνα, φιλόσοφοι από τη Μέλητο, την Ελέα και τη Σάμο, άρχισαν συζητήσεις για τη γένε­ση του Σύμπαντος, αναζητώντας τους τελικούς γενικούς νόμους που βρίσκονται πίσω απο την απίστευ­τη ποικιλία των φυσικών φαινομένων. Η ηρωική εποχή των Ελλήνων στις Επιστήμες και τον Πολιτισμό, διήρκησε από το 600-400 π.Χ. και σ’ αυτά τα 300 χρυσά χρόνια των Ελλήνων, αθροιστική αύξηση της γνώσης επιτεύχθηκε για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία.
 
Την περίοδο των Ελλήνων ακολούθησαν αιώνες "ιστορικής νάρκης" μέχρι την "έκρηξη στη διανόη­ση και την πληροφορική" του Δυτικού Κόσμου (9). Αυτή η έκρηξη περιλάμβανε την Επιστημονική Επανάσταση με το Νεύτωνα τον 17ο αιώνα με ορόσημο την κατάθεση απο το Νεύτωνα του "principia" στη Βασιλική Ακαδημία της Μ. Βρετανίας, στις 28 Ιουλίου 1686 και με άλλο ορόσημο τον Einstein με τη Θεωρία της Σχετικότητας τον 20ο αιώνα. Ακολούθησε η βιολογική επανάσταση με ορόσημα τον Darwin τον 19ο αιώνα και τον Watson και Crick τον 20ο αιώνα, που με την ανακάλυψη της δομής του DNA άνοιξαν το δρόμο στη σημερινή Μοριακή Βιολογία, Μοριακή Γενετική και Μοριακή Ιατρική.
 
Έτσι η ανθρώπινη ιστορία, περιληπτικά και κάπως απλοποιημένα μπορεί να περιγραφεί κάπως έτσι:
Ο άνθρωπος έζησε το 98% της ύπαρξης του επί της γης σε φυλές σαν κυνηγός. Ακολούθησαν 3 καθο­ριστικά ιστορικά φαινόμενα: η ανακάλυψη της Γεωργίας 10-120.000 χρόνια πριν, τα 300 χρυσά χρόνια των Ελλήνων και τα τελευταία 300 χρόνια του Δυτικού Κόσμου. Τα 300 τελευταία χρόνια οι πρόοδοι των Θετικών Επιστημών ήταν μεγαλειώδεις. Δεν υπήρξε τίποτα περισσότερο σημαντικό τα τελευταία 3.000 χρόνια όσο η πρόοδος στο Δυτικό Πολιτισμό. Το μεγαλειώδες θέαμα αυτής της βαθμιαίας άθροι­σης της γνώσης, είναι πραγματικά ένα μεγαλοπρεπές παράδειγμα μιας επιτυχημένης συλλογικής ανθρώ­πινης προσπάθειας.
 
Τα τελευταία 200-300 χρόνια η καμπύλη της αύξησης των γνώσεων, των επικοινωνιών και της καταστροφικής δύναμης του ανθρώπου, είναι περισσότερο απο εκθετική -είναι "rocket-like", σαν ρου­κέτα. Περισσότερο όμως από εκθετική είναι και η καμπύλη αύξηση του πληθυσμού της γης. Η Ιατρική ακολούθησε την πρόοδο και των άλλων Θετικών Επιστημών. Ελάττωσε δραστικά τη θνητότητα και αύξησε εντυπωσιακά το μέσο όρο ζωής, χωρίς όμως αναπροσαρμογή της αναπαραγωγής. Ελάττωση της θνητότητας χωρίς προσαρμογή της αναπαραγωγής έχει πάντα, χωρίς εξαίρεση, σαν αποτέλεσμα την πληθυσμιακή έκρηξη (7). Και αυτό συνέβη στον άνθρωπο. Βέβαια το γεγονός αυτό  οφείλεται στην εφαρμογή στη Βιολογία των Θετικών Επιστημών "προς όφελος του ανθρώπου" – αυτό αποτελεί και το σημερινό ορισμό της "ηθικής" στη Βιολογία. Το προς όφελος του ανθρώπου όμως σημαίνει καταστρο­φή για άλλα είδη (5).
 
Ο άνθρωπος είναι το μόνο ον που παρεμβάλλεται στην εξέλιξη της ζωής του πλανήτη μας και αυτό σημαίνει ότι, ανεξάρτητα αν μας αρέσει ή όχι (και σίγουρα χωρίς να έχουμε ρωτηθεί), είμαστε υπεύθυ­νοι για τη ζωή όλου του οικοσυστήματος. Όμως ο άνθρωπος, έτσι που δεν έχει να δώσει λογαριασμό σε κανένα, μετέτρεψε τον πλανήτη μας σε εργοστάσιο μαζικής παραγωγής ανθρώπων, με αποτέλεσμα τον υπερπληθυσμό, την αποδιοργάνωση του γήινου οικοσυστήματος, την καταστροφή του περιβάλλο­ντος και την ελάττωση της δεξαμενής των γενετικών πηγών του πλανήτη μας. Η πληθυσμιακή έκρηξη είναι εντυπωσιακή: 5,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι επί της γης σήμερα με χρόνο αναδιπλασιασμού τα 35 χρόνια.
 
Η δυναμική της αύξησης και της μείωσης του πληθυσμού και των πληθυσμιακών εκρήξεων, από τα μικρόβια μέχρι τα θηλαστικά, έχει πλήρως κατανοηθεί. Σε κλειστά οικοσυστήματα, όπως το γήινο, η πληθυσμιακή έκρηξη τελειώνει πάντα, χωρίς εξαίρεση, με καταστροφή του είδους. Ο άνθρωπος ο σοφός πλησιάζει αυτό το κρίσιμο σημείο και αν δεν γίνει αναπροσαρμογή, η εξαφάνιση του ανθρώπι­νου είδους είναι όχι μόνο πολύ πιθανή αλλά ίσως όχι και πολύ απομακρυσμένη. Γνωστοί βιολόγοι όπως ο Ehrlich (10), ο Keyfìtz (11), ο ανθρωπολόγος Wilbush (12) και άλλοι, έχουν ήδη εκφρασθεί για τις συνέπειες του υπερπληθυσμού. Οι οικονομολόγοι έχουν διαφορετικές απόψεις, αλλά οι οικονομο­λόγοι μελετούν βραχείες χρονικές περιόδους και συνήθως δεν σκέπτονται προοπτικά, μακρύτερα από το άμεσο μέλλον, όπως οι βιολόγοι.
 
Αλλά πώς φτάσαμε στο αδιέξοδο της πληθυσμιακής έκρηξης; Με την ευρεία βιολογική έννοια, οι κανόνες και οι νόμοι, η ηθική του σύγχρονου ανθρώπου, στηρίζονται σε αντιλήψεις και ιδέες που χρο­νολογούνται από την περίοδο που ο άνθρωπος ζούσε σε φυλές σαν κυνηγός σε πραγματικά απεριόρι­στες γήινες εκτάσεις. Στην πραγματικότητα η καμπύλη της ηθικής, των κοινωνικών ηθών, της ανθρώπι­νης συμπεριφοράς, της πνευματικής εγρήγορσης και των σχετικών αξιών, παραμένει επίπεδη δια μέσου των αιώνων. Είναι εντυπωσιακό ότι και σήμερα η ηθική των ανθρώπινων κοινωνιών είναι η ίδια όπως και οποιαδήποτε προηγούμενη εποχή. Αυτή η εντυπωσιακή διαφορά μεταξύ της επίπεδης καμπύλης της ηθικής και της εκθετικής καμπύλης των επιστημών, μπορεί ίσως να εξηγήσει τα παρανοϊκά στοιχεία της ανθρώπινης ιστορίας που ταλαντεύεται δια μέσου των αιώνων από τα πιο μεγαλειώδη επιτεύγματα στις Επιστήμες και την Ιατρική, στις Τέχνες, στη Μουσική, στις πιο τερατώδεις βαρβαρότητες και τις πιο απίστευτες καταστροφές. Μπορεί ακόμη να εξηγήσει τη διχοτόμηση του ανθρώπινου νου, το διανοητι­κό διχασμό μεταξύ λογικής και πίστης, διαλογισμού και δοξασίας, διανόησης και συγκίνησης (7,8).
 
Πώς εξηγείται αυτή η εντυπωσιακή διαφορά στην καμπύλη των Επιστημών και την καμπύλη της ηθικής; Υποστηρίζεται οτι η εκρηκτική εξέλιξη του ανθρώπινου νεοεγκεφάλου είχε και σαν αποτέλεσμα την κακή επικοινωνία με τον παλαιοεγκέφαλο και τις παλαιότερες νευρολογικές δομές (6,13). Αυτό το "λάθος" στη βιολογική εξέλιξη (και τέτοια "λάθη" δεν είναι σπάνια στη Βιολογία) μπορεί ίσως να εξηγή­σει τις εντυπωσιακές διαφορές ανάμεσα στις καμπύλες των Επιστημών και της Ηθικής.
 
Αν δεχθούμε ότι πράγματι υπάρχει κίνδυνος εξαφάνισης του ανθρώπινου είδους, τότε η φιλοσοφι­κή τοποθέτηση μπορεί να είναι οτι ο άνθρωπος μπορεί να αυτοκαταστραφεί καταστρέφοντας συγχρό­νως και το μεγαλύτερο μέρος του γήινου οικοσυστήματος, αλλά η γη θα ανανεωθεί, ένα καινούργιοείδος θα επικρατήσει στη γη και ο άνθρωπος θα μείνει σαν μια κηλίδα στην ιστορία του πλανήτη μας (14). Η άλλη φιλοσοφική τοποθέτηση είναι το "παντός μέτρον άνθρωπος" (Πρωταγόρας). Όμως η ανθρωποκεντρική world view των αρχαίων Ελλήνων θα πρέπει να προσαρμοσθεί στη βιολογική εξέλιξη έτσι που ο Homo Sapiens va ενσωματωθεί στο γήινο οικοσύστημα σαν αναπόσπαστο μέρος της βιολογι­κής εξέλιξης του πλανήτη μας. Τα ενδιαφέροντα του ανθρώπου και τα ενδιαφέροντα της ζώσης φύσης σαν σύνολο θα πρέπει να εναρμονισθούν σε μια ομαλή βιολογική πορεία. Ο σύγχρονος ορισμός της ηθικής στη Βιολογία θα μπορούσε τότε να τροποποιηθεί σε:
  
Ηθική στη βιολογική εξέλιξη σημαίνει την εφαρμογή των Θετικών Επιστημών για όφελος του ανθρώπινου είδους, όμως σαν αναπόσπαστου μέρους της ζωής στον πλανήτη μας και πάντα με σεβα­σμό για τη διατήρηση της ζώσης φύσης σαν σύνολο (5).
 
Πώς μπορεί να υλοποιηθούν οι στόχοι που προέρχονται απο το νέο ορισμό της ηθικής στη Βιολογία; Η προσέγγιση δεν μπορεί παρά να είναι διεπιστημονική. Οι βιολόγοι επί του παρόντος παί­ζουν το ρόλο της Κασσάνδρας. Μόνο αν αναθεωρηθούν οι γενικές αρχές της ηθικής, η Βιολογία θα μπορεί να παίξει βασικό ρόλο στη διαχείριση του πλανήτη μας. Αυτή η αλλαγή προϋποθέτει ένα νέο ρόλο για την Ιατρική (7). Και αυτός ο νέος ρόλος της Ιατρικής είναι πολύ σημαντικός. Η Ιπποκρατική Ιατρική παραδοσιακά ασχολείται με την επιβίωση μας σαν άτομα ή σαν ομάδες. Για την Ιπποκρατική Ιατρική η ελάττωση της θνητότητας ήταν πάντα ένας απόλυτος στόχος και ανησυχίες για την πληθυ­σμιακή έκρηξη και τις μελλοντικές γενιές, δεν περιόρισαν ποτέ οποιοδήποτε μέτρο Δημόσιας Υγείας.
Όμως η εφαρμογή της Ιπποκρατικής Ιατρικής στο επίπεδο του πληθυσμού και του οικοσυστήματος έχει αποδειχθεί αντιβιολογική. Οδηγεί στον υπερπληθυσμό και στην αστικοποίηση και είναι κυρίως υπεύθυνη για την πλήρη αποδιοργάνωση του γήινου οικοσυστήματος.
 
Βέβαια η Ιατρική στο επίπεδο του ατόμου πάντοτε θα φροντίζει για τον πάσχοντα συνάνθρωπο σύμφωνα με τις Ιπποκρατικές Αρχές. Στο επίπεδο όμως του πληθυσμού η Ιατρική στο νέο της ρόλο θα πρέπει να ασχοληθεί κυρίως με το να θέσει υπό έλεγχο και να διατηρήσει τον έλεγχο την αναπαραγωγή και να βελτιώσει το γήινο οικοσύστημα. Για να επιτύχει αυτό το σκοπό η Ιατρική πρέπει πρώτα να μελε­τήσει τα "patterns" ("πρότυπα") της ανθρώπινης συμπεριφοράς που παραμένουν αμετάβλητα δια μέσου των αιώνων. Αν δεν κατανοήσουμε την ανθρώπινη συμπεριφορά και αν δεν προσπαθήσουμε να την εξηγήσουμε, πιθανώς σε νευροφυσιολογική βάση, δεν θα μπορέσουμε ποτέ να γίνουμε κύριοι της μοί­ρας μας.
 
Η ανθρώπινη συμπεριφορά καθορίζεται στο μεγαλύτερο βαθμό από το "propensity", τάση, ροπή, των ατόμων να ταυτοποιούνται και να αφοσιώνονται σε μια κοινωνική ομάδα, σε μια θρησκεία, μια ιδεολογία, ένα έθνος κλπ., και να θεωρούν όλες τις άλλες ομάδες, έθνη κλπ., σαν εχθρούς. Έτσι οι διαφο­ρές μέσα στο ανθρώπινο είδος είναι πιο ζωτικές απο τις ομοιότητες και πιο σημαντικές από τις διαφορές με άλλα είδη. Το αποτέλεσμα αυτής της τρομερής μοναδικότητας του ανθρώπου, είναι οι πόλεμοι μέσα στο είδος, η πλήρης έλλειψη αισθήματος ενότητας σαν είδος και σαν συνέχεια, η έλλειψη παγκόσμιας θέλησης (6,7,8).
 
Η προοπτική της ανθρώπινης καταστροφής με τον υπερπληθυσμό, την καταστροφή του περιβάλλο­ντος και τους σύγχρονους πολέμους δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί με απαρχαιωμένες φιλοσοφικές, βιο­λογικές και θρησκευτικές αντιλήψεις. Τέτοιες απαρχαιωμένες αντιλήψεις εξηγούν τα πενιχρά αποτελέ­σματα του παγκόσμιου συνεδρίου στο Rio di Janeiro το 1992 και στο Κάιρο το 1994. Χρειάζονται σύγ­χρονες βιολογικές και φιλοσοφικές θέσεις και ίσως χρειάζεται ένας νέος διεπιστημονικός οργανισμόςαποκλειστικά αφοσιωμένος στη μελέτη των μεθόδων πρόληψης της εξαφάνισης του ανθρώπινου είδους. Αυτός ο οργανισμός θα πρέπει να έχει τη φιλοδοξία να επιτύχει εκεί που απέτυχαν παταγωδώς όλες οι θρησκείες και όλες οι ιδεολογίες διαμέσου των αιώνων- να βρεί τον τρόπο που θα ενώσει το ανθρώπινο είδος (7,8). Είναι κάτι τέτοιο ρεαλιστικό ή είναι εντελώς ουτοπιστικό; Η Lynn Margulis (15), που επινόησε τη θεωρία της "Συμβίωσης" προσεγγίζοντας με μια νέα αντίληψη της βιολογικής εξέλιξης, υποστηρίζει ότι: "για να επιζήσουμε από την κοινωνική και οικολογική κρίση που εμείς οι ίδιοι έχουμε προκαλέσει, μπορεί να υποχρεωθούμε σε μια εντυπωσιακή νέου είδους περιπέτεια συνεργασίας. Ίσως αναγκαστούμε να προχωρήσουμε σε μια ενότητα του ανθρώπινου είδους που μέχρι τώρα είχαν οραματι­σθεί μόνο οι θρησκείες" και επίσης ότι: "τα αρχικά βακτηρίδια όταν αντιμετώπισαν ‘την κρίση οξυγό­νου’ συνειδητοποίησαν’ το ίδιο γεγονός: συνεργασία ή καταστροφή".
 
"Τα πάντα εν Σοφία Εποίησες" είναι μόνο μερικώς ορθό και το "ώριμο" ανθρώπινο είδος πρέπει τώρα να το κατανοήσει και να το αποδεχθεί. Υπάρχει ένα παρανοϊκό στοιχείο στην ανθρώπινη συμπερι­φορά και την ανθρώπινη ιστορία και δεν μπορούμε να περιμένουμε πια αυτόματες μεταλλάξεις που μπο­ρεί να το διορθώσουν. Η φύση δεν μπορεί να μας σώσει. Ανήκει στην Ιατρική, τη Φιλοσοφία και τις άλλες Επιστήμες ο ρόλος της μελέτης αυτού του παρανοϊκού στοιχείου σε μια προσπάθεια ανεύρεσης μεθόδων "θεραπείας" του. Αυτός πρέπει να είναι ο πιο σημαντικός στόχος μας (8).
-----------------
Βιβλιογραφία
1) Razis DV. Ethics and the Universality of Morality. Quality Assurance in Health Care 1990;2:369-373
2) History of Ethics. Encyclopaedia Britannica 1971;8:762-80, William Benton, London
3) Ethics Comparative. Encyclopaedia Britannica, 1971;8:756-62, William Benton, London
4) Ethics. Encyclopaedia Britannica 1971;8:752-56, William Benton, London
5) Timmer E. Medical ethics and evolution. J R Soc Med 1994;87:250-52
6) Koestler A. The Ghost in the Machine. Danube edn. 1979, Hutchinson, London
7) Razis DV. A new role for medicine. J R Soc Med 1994;87:190-92
8) Razis DV. Modern Cassandras and our survival as a species – a new role for medicine? J R Soc Med 1989;82:575-76
9) Nicolis JS. Chaos and Information Processing: World Scientific Publishers 1991.
10) Ehrlich PR, Ehrlich AH. The Population Explosion. Simon and Schuster 1990, New York
11) Keyfitz N. Are there ecological limits to population? Proc Natl Acad Sci 1993;90:6895-9, U.S.A.
12) Wilbush J. Impact Management, Worst Scenario: Possible Technological Strategic Options. Technology Analysis and Strategic Management 1990;2:27-38
13) Maclean PD. Contrasting functions of limbic and neocortical systems of the brain and their relevance to psychophysiological aspects of medicine. Am J Med 1958;25:611-26
14) Oliver JE. The big squeeze. THE SCIENCES 1991, p. 23-28
15) Margulis L, Sagan D. Microcosmos. New York; New American Library 1974 55

Αλήθειες με θυμό ή χιούμορ

Πόσο αληθινό είναι άραγε το...
"δεν ήξερα τι έλεγα πάνω στο θυμό μου" ή το... "έλα μωρέ πλάκα κάνω;"
Πόσο άκυρα ήταν αυτά που ακούσαμε ή πόσο αλήθειες που δεν τολμούσαν να ξεστομίσουν σε νορμάλ συνθήκες αυτοί που τις ξεστόμισαν; Όλοι έχουμε προβληματιστεί πάνω σε αυτό αναμφίβολά...

Υπάρχει μια θεωρία που λέει πως πάνω σε κατάσταση ακραίων συναισθημάτων όπως είναι ο θυμός, η οργή και τα νεύρα γενικότερα, όσα ειπώνονται είναι ασάφειες και μη αλήθειες.
Πως είναι απλά ξέσπασμα με λόγια που σκοπό έχουν σαφώς να πλήξουν και να πονέσουν τον άνθρωπο στον οποίο απευθύνονται. Υπάρχει και μια άλλη θεωρία επίσης, που υποστηρίζει ότι τα αστεία και οι πλάκες όπως λέγονται, απέχουν παρασάγκας από την πραγματικότητα κι εξυπηρετούν καθαρά αυτόν τον σκοπό.. Το να προκαλέσουν γέλιο ή εύθυμη διάθεση κι ελαφριά ατμόσφαιρα έστω.

Η αλήθεια
Είναι γεγονός ότι διακατεχόμενοι από συναισθήματα όπως αυτό του έντονου θυμού, ο αυτοέλεγχος ξεφεύγει εύκολα τις πιο πολλές φορές. Αν αισθανθούμε θιγμένοι, παρεξηγημένοι ή αδικημένοι, η κρίση μας δεν είναι ξεκάθαρη και το μόνο που επιθυμούμε είναι να πληγώσουμε κι εμείς ανταποδίδοντας το χτύπημα. Αυτό έχει αποτέλεσμα να βγουν από το στόμα μας λόγια βαριά που ενδεχομένως κρύβαμε μέσα μας καλά μη θέλοντας να πικράνουμε σε νορμάλ κατάσταση.

Το μεγάλο ερώτημα είναι ωστόσο κατά πόσο είναι παραλογισμοί όλα αυτά ή ενέχουν μεγάλη δόση αλήθειας. Πράγματα που πιστεύουμε όντως και ξέφυγαν κάτω από αυτές τις συνθήκες και ήρθαν στο φως. Και μάλλον έτσι είναι... Απλά λόγω μεγάλης φόρτισης ίσως τα επενδύουμε με αρκετή υπερβολή μα... σίγουρα είναι απόψεις και γνώμες που ενστερνιζόμαστε.

Άλλη μια περίπτωση κατά την οποία ξεστομίζουμε αλήθειες που δεν τολμάμε υπό κανονικές συνθήκες, είναι το χιούμορ.
Πόσες και πόσες φορές δεν κρυφτήκαμε πίσω από τη φράση... Πλάκα κάνω;
Παίρνεις την απάντηση που γυρεύεις κι αν δεν είναι αυτή που λαχταράς, έχεις ένα παραπέτασμα κάλυψης ώστε ακόμη κι αν πικράθηκες, τουλάχιστο να μην διαταραχτεί η ισορροπία και η σχέση η διαπροσωπική με το άτομο αυτό. Επίσης σου έχουν πει πράγματα που πιστεύουν για σένα σα δήθεν αστεία συνεπώς ξέρεις πια με τι έχεις να κάνεις όσο κι αν πονάνε αυτές οι απόψεις που έχουν. Απλά το χιούμορ είναι εργαλείο τελικά πολλαπλών χρήσεων κιόλας. Σε βγάζει από αμήχανες καταστάσεις, σε γλιτώνει από παρεξηγήσεις και ενίοτε σου αποκαλύπτει πολλά μα συνάμα αυτό το ίδιο είναι που θα σου δώσει και κουράγιο.

Αντιμετώπιση
Ως αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων-της αλήθειας που μαθαίνεις κάτω από τέτοιες συνθήκες- για να' μαστε ειλικρινείς, δε μπορούμε να κάνουμε και πολλά. Απλά καλό είναι να έχουμε στο μυαλό μας πως με τα νεύρα του ο άλλος σίγουρα θα υπερβάλλει. Αυτό δε σημαίνει να δώσουμε άφεση αμαρτιών βέβαια αλλά εξαρτάται κι από τι αισθανόμαστε για αυτό το πρόσωπο και εντέλει τι κουβέντες ακριβώς ειπώθηκαν και αναφορικά με τι.

Σε ό,τι αφορά όσα μας σέρβιραν για αστείο, αν δε θέλουμε να διαταράξουμε την ανθρώπινη σχέση κι επαφή μας με αυτό το άτομο, καλό θα ήταν να δείξουμε ότι το λάβαμε ως αστείο αλλά και να πείσουμε και τον εαυτό μας γι' αυτό, παραμερίζοντας την όποια πίκρα. Πάντα άλλωστε υπάρχει και μια πιθανότητα να ήταν... ένα αστείο-έστω αποτυχημένο. Θα πρέπει να το δούμε θετικά όλο αυτό όσο είναι δυνατό, με την έννοια ότι μάθαμε τι ίσως πιστεύει ο άλλος για εμάς και τι είχε μέσα του που δεν το εξέφραζε. Από το να ζεις με ψέματα, καλύτερα να γνωρίζεις την αλήθεια κι ας είναι επώδυνο.

Οι ανθρώπινες σχέσεις δεν ήταν ποτέ απλή υπόθεση, ούτε θα είναι.
Καλό είναι να υπάρχει ήρεμο κλίμα και να εκφράζονται όλα υπό τις συνθήκες του.
Δυστυχώς όμως δεν είναι πάντα έτσι κι οφείλουμε να συμβιβαστούμε με αυτό όπως και με τόσα άλλα. Σημαντικό να ξέρουμε τη γνώμη ατόμων που μετρούν για εμάς όσον αφορά το άτομό μας, με όποιον τρόπο. Σημαντικότατο επίσης να βλέπεις τον άλλον πως είναι και φέρεται πέρα από το κλίμα φυσιολογικής διάθεσης.

Υπάρχουν αγάπες που ανθίζουν μέσα στην κόλαση

Αποτέλεσμα εικόνας για Υπάρχουν αγάπες που ανθίζουν μέσα στην κόλασηΥπάρχουν αγάπες που αναπνέουν στον πάτο της θάλασσας.
Υπάρχουν αγάπες που ανθίζουν μέσα στην κόλαση.
Είναι οι απρόσμενες αγάπες που έρχονται αθόρυβα, ξαφνικά από το πουθενά την ώρα που πνίγεσαι και χρειάζεσαι ένα χέρι να σε βγάλει στην επιφάνεια.
Ξαφνικά μέσα στο σκοτάδι της κόλασης που ζεις σου φωτίζουν τη ψυχή σου.
Έρχονται την στιγμή που έχεις παραδοθεί, έχεις χάσει κάθε ελπίδα και έχεις αποδεχθεί ότι είσαι ολομόναχος στον κόσμο!

Οι απρόσκλητες αγάπες είναι ακατέργαστες!
Είναι ιεροσυλία να τους δώσεις σχήμα και μορφή. Είναι ασέβεια να τις ονοματίσες και να τις βάλεις σε καλούπι. Είναι αυθόρμητες, ελεύθερες, χωρίς όρια και κανόνες ευπρέπειας.
Είναι αμόλυντες, πεντακάθαρες, αγνές! Είναι οι παρθένες αγάπες! Δεν έχουν μολυνθεί από καχυποψία, φόβο και προκατάληψη! Τις υποδέχεσαι και τις αγγίζεις απαλά. με τρυφερότητα και σεβασμό για να μην τρομάξουν! Για να μη φοβηθούν!

Έρχονται σαν αερικά και σου δίνουν απλόχερα οξυγόνο για να αναπνεύσεις!
Σου δίνουν το φιλί της ζωής !
Έρχονται και η πεθαμένη σου ψυχή αρχίζει πάλι να χτυπά ρυθμικά, γρήγορα σαν να είσαι ένα μικρό παιδάκι που αγαπάει για πρώτη φορά…
Καίγεσαι και σε δροσίζουν!
Είσαι παγωμένος και σε ζεσταίνουν!

Αυτές οι αγάπες είναι θησαυρός!
Είναι μοναδικές! Τις κρατάς σφιχτά μέσα στην αγκαλιά σου για μη σου φύγουν γιατί είναι σπάνιες…
Τις χαϊδεύεις στοργικά και δεν τις τρομάζεις με πρώτη , δεύτερη ή τρίτη σκέψη!! Η σκέψη και η λογική τις πνίγουν!
Τις βρωμίζουν!Οι ακάλεστες αγάπες εισβάλουν σαν άνεμος στην ψυχή σου και την κατακτούν την κερδίζουν πριν καν καταλάβεις τι είχε συμβεί. Δε σε ρωτάνε αν τις θέλεις στη ζωή σου.

Δε σε ρωτάνε ποιος είσαι, τι γούστα και ενδιαφέροντα έχεις για να σκεφτούν αν ταιριάζετε.
Ορμάνε με θράσος στη ζωή σου και την κυβερνούν. Έτσι απλά… ανώδυνα μπαίνουν μέσα σου και κυριεύουν όλο το είναι σου!
Έτσι απρόσμενα βρίσκεις το άλλο σου μισό. Έτσι εύκολα η ψυχή σου γίνεται ένα με την ψυχή ενός ανθρώπου που μέχρι πριν λίγο δεν ήξερες καν την ύπαρξή του.
Αυτές οι αγάπες είναι παντοδύναμες, οι πιο ισχυρές. Οι ψυχές τους γίνονται ένα και ας τις χωρίζει χιλιομετρική απόσταση. Ζουν και αναπνέουν ταυτόχρονα.

Μπορούν και ακούν η μια την άλλη και χωρίς να είναι δίπλα.
Όταν δύο καρδιές αγγίζουν η μια την άλλη δε χρειάζεται να είναι κοντά όταν μαζί πονάνε και χαίρονται τότε ξέρεις ότι αυτό που γίνεται είναι κάτι μαγικό…
Τότε ξέρεις ότι ζεις την μαγεία της ανιδιοτελούς αγάπης.
Δε σε ρωτάνε τι, πως, γιατί, δε σου ζητάνε τα ρέστα. Σε αποδέχονται και σε αγαπάνε όπως είσαι!

Σε αγαπάνε και ας είσαι στα χειρότερα σου.
Δεν τις τρομάζει η αλήθεια σου, τα σκοτάδια σου, ο πόνος σου. Δεν τις τρομάζουν τα σημάδια σου… οι πληγές σου. Σου απλώνουν το χέρι και χορεύεις μαζί τους στον ρυθμό των χτύπων της καρδιάς τους.
Σου μεταγγίζουν όλες τις ελπίδες και την την πίστη όλου του κόσμου. Ζεις μέσα απο την ανάσα του αλλού. Κάνεις μετάγγιση συναισθημάτων με τον άλλο.

Του δίνεις και σου δίνει απεριόριστη αγάπη. Ανταλλάσσεις μαζί τους απλόχερη δοτικότητα,αποδοχή, συντροφικότητα και αυταπάρνηση. Αυτές οι αγάπες μοιάζουν σαν μωράκια στη βρεφική τους κούνια. Είναι γεμάτες αθωότητα, δεν έχουν δόλο, είναι στην αρχή της ζωής τους δίνουν και παίρνουν με τυφλή εμπιστοσύνη γεμάτες αγνότητα.
Αυτό που συμβαίνει είναι σχεδόν μεταφυσικό.

Γίνεσαι ένα με έναν άνθρωπο που δεν τον ήξερες καθόλου και δεν τον περίμενες. Γίνεσαι ένα με έναν άνθρωπο που υπήρχε στην ζωή σου και δεν σου είχε περάσει ποτέ από το μυαλό σου ότι είναι κάτι παραπάνω από φίλος σου ή γνωστός σου. Οι απρόσμενες αγάπες είναι ότι ομορφότερο μπορεί να σου συμβεί.

Κράτησέ τες στη ζωή σου χωρίς να σκέφτεσαι το οποιοδήποτε κόστος.
Μόνο κερδισμένο σε αφήνουν. Μόνο θα πάρεις, δε θα χάσεις.
Μόνο αλήθεια έχουν να σου δώσουν. Αν σου χτυπήσει την πόρτα της καρδιάς σου μια απρόσκλητη αγάπη μην τρομάξεις. Είναι ότι καλύτερο θα μπορούσε να σου συμβεί.
Υποκλίσου μπροστά στο μεγαλείο της και ζήσε την! Ζήσε την μέχρι την τελευταία της πνοή μέχρι την τελευταία της σταγόνα!

Ζήσε την σαν να μην υπάρχει αύριο! Ζήσε σήμερα αυτό που απλόχερα σου χάρισε η ζωή!
Ζήσε το! Είναι μοναδικό και δεν ξέρεις αν θα υπάρξει ξανά…

Η ηλεκτρομαγνητική επαγωγή: Ένα φαινόμενο «φαινόμενο»

Πώς λέμε είναι ένα παιδί-φαινόμενο; Εδώ πρόκειται για ένα φαινόμενο-«φαινόμενο»
Το φαινόμενο ανακαλύφθηκε το 1831. Πρόκειται για ένα «γίγνεσθαι» με αιτία και αποτέλεσμα το οποίο κυριολεκτικά ΑΝΑΚΑΛΥΦΘΗΚΕ, παρατηρήθηκε δηλαδή για πρώτη φορά στο εργαστήριο, αφού προηγουμένως και επί αρκετά χρόνια κυοφορήθηκε ως έμμονη ιδέα στη σκέψη δύο ανθρώπων που δεν είχαν ποτέ συναντηθεί. Και η έμμονη ιδέα ήταν ότι «θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε ηλεκτρικό ρεύμα είτε με ένα άλλο ηλεκτρικό ρεύμα είτε με μαγνητισμό». Η πορεία προς τη μεγάλη ανακάλυψη, ήταν μακρόχρονη βασανιστική. Το τέλος της, έτος 1831, σήμαινε ότι οι άνθρωποι βρήκαν επιτέλους τον τρόπο να παράγουν ηλεκτρικό ρεύμα άφθονο, αλλά και να μεταφέρουν το αγαθό με καλώδια από τον τόπο της παραγωγής στην περιοχή της κατανάλωσης. Ήταν η μεγαλύτερη ίσως ανακάλυψη του 19ου αιώνα, ένα γεγονός που έβαλε τον θεμέλιο λίθο της ηλεκτρικής βιομηχανίας του μέλλοντος και πέτυχε να αλλάξει τη ζωή των ανθρώπων και να επηρεάσει ακόμα και τη νοοτροπία τους.

Εμείς οι Ευρωπαίοι συνήθως αποδίδουμε την πατρότητα της ανακάλυψης στον Άγγλο Michael Faraday, ο οποίος έφθασε στο «τέλος» ύστερα από μια τεράστια μακροχρόνια προσπάθεια. Στα ημερολόγιά του – που κυκλοφόρησαν στην Αγγλία πριν από μερικά χρόνια- διαβάζουμε για τις επινοήσεις του, για τις περιγραφές των δικών νέων κατασκευών και για τις επαναλήψεις των πειραμάτων του και μας εντυπωσιάζει η υπομονή του και η πίστη που τον διακρίνει μολονότι κάθε φορά καταλήγει στο μονότονο «πάλι δεν έγινε τίποτα». Τελικά τα κατάφερε, ύστερα από δέκα χρόνια αποτυχημένων προσπαθειών. Το όνομα που έδωσε ως πατέρας στο «νεογέννητο» ήταν “ Electromagnetic induction ” . Στα ελληνικα το induction το αποδίδουμε με τη λέξη Επαγωγή.
Για το ζήτημα της πατρότητας της ανακάλυψης οι Αμερικάνοι διαμαρτύρονται και έχουν δίκιο διότι την ίδια ακριβώς εποχή με τον Faraday, ο Joseph Henry, ο πρώτος μεγάλος φυσικός του νεαρού τότε αμερικανικού έθνους, είχε οδηγηθεί στην ίδια ακριβώς ανακάλυψη και λίγο αργότερα στην κατασκευή του πρώτου μετασχηματιστή.

Ο γιος του Άγγλου σιδερά από το Surrey, παιδί της γενιάς του Γεώργιου Καραϊσκάκη και ο -έξι χρόνια μικρότερός του- γιος του Αμερικάνου εργάτη από το Albany της Νέας Υόρκης. Και οι δυο τους παιδιά της εργατικής τάξης. Ο ένας μαθήτευσε κοντά σε έναν βιβλιοδέτη, ο άλλος δίπλα σε έναν τεχνίτη ρολογά του Albany. Ίσως οι πρώτοι στην ιστορία του πολιτισμού που κατάφεραν να ξεπεράσουν τις ταξικές προκαταλήψεις των κοινωνιών τους και να γίνουν μεγάλοι επιστήμονες. Δρόμοι ζωής παράλληλοι, αλλά και δύο παράλληλες τροχιές σκέψης με σύγκλιση στη μεγάλη ανακάλυψη, ο ένας στο Royal Institute Λονδίνου, ο άλλος στο Albany Academy της Νέας Υόρκης.

Πολλές δεκαετίες αργότερα τα δύο ονόματα θα συγκατοικήσουν σε κάθε κύκλωμα με πυκνωτή και πηνίο. Το όνομα του Άγγλου –συντομευμένο- θα γίνει η μονάδα μετρήσεως του μεγέθους που αποτελεί την ταυτότητα κάθε πυκνωτή, ενώ το όνομα του Αμερικάνου ολόκληρο θα γίνει η μονάδα μετρήσεως του μεγέθους που αποτελεί την ταυτότητα κάθε πηνίου. Το ένα Farad είναι η μονάδα της χωρητικότητας και το ένα Henry η μονάδα του συντελεστή αυτεπαγωγής. Και είναι τέτοια η διαπλοκή των εννοιών της φυσικής που αν πολλαπλασιάσεις ένα Henry επί ένα Farad θα προκύψει ένα δευτερόλεπτο στο τετράγωνο.Faraday. Οι δρόμοι της σκέψης.Μπορεί βέβαια οι Αμερικανοί να έχουν δίκιο στο ζήτημα της πατρότητας της μεγάλης ανακάλυψης, αλλά οι Ευρωπαίοι δικαιούνται να πιστεύουν ότι ο Michael Faraday ήταν ο μεγαλύτερος πειραματικός φυσικός στην Ιστορία της επιστήμης αλλά και μία περίπτωση ξεχωριστή. Ήταν κατ αρχήν ένας μεγάλος φυσικός που αγνοούσε τα μαθηματικά, ίσως ο τελευταίος φυσικός που μπόρεσε να τα βγάλει πέρα παρά το σοβαρό μειονέκτημα.

Η άγνοια των μαθηματικών αλλά και η αδυναμία του να λειτουργεί με διεργασίες αφαίρεσης τον έριξε πριν απ όλα στην αγκαλιά του πειράματος. «Μου έρχεται πολύ βολικό», έγραψε κάποτε, «να διαπιστώνω ότι το πείραμα δεν χρειάζεται να τρέμει μπροστά στα Μαθηματικά και σίγουρα μπορεί να τα συναγωνιστεί στον τομέα των ανακαλύψεων». Ήταν παράλληλα προικισμένος με μία ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ μοναδική. Ένας βικτοριανός Κέπλερ που αγνοούσε την ευκλείδεια Γεωμετρία. Ίσως η ανταμοιβή του στο ότι δεν μπορούσε να κάνει ΑΦΑΙΡΕΣΕΙΣ ήταν η εικονογραφούσα φαντασία του, η ικανότητα που έχει ο προικισμένος χειρώνακτας να «βλέπει» μέσα στον χώρο έως και κάποιες αόρατες δυναμικές γραμμές. Ένας ηδονοβλεψίας του αόρατου. Στο πεδίο των συλλογισμών με δεδομένη την αδυναμία του στην ΑΦΑΙΡΕΣΗ, ήταν αναγκασμένος να εμπιστεύεται την ΑΝΑΛΟΓΙΑ, τη γραμμική δηλαδή μεταφορά ιδεών από έναν χώρο σε έναν άλλο. Και το έκανε.Μελετώντας κανείς τα ημερολόγιά Faraday μπορεί να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι -για το «δρομολόγιο» προς τη νέα ανακάλυψη- οι δρόμοι τους οποίους επέλεξε ήταν δύο. Ο ένας θεμελιωμένος πάνω σε μια λογική αναλογίας τη λογική του αντιστρόφου και ο άλλος σε μια λογική της αμοιβαιότητας.

Η λογική της αναλογίας. Ο Faraday είχε δείξει μεγάλο ενδιαφέρον για το φαινόμενο ‘’ηλεκτροστατική επαγωγή’’ σύμφωνα με το οποίο η παρουσία ενός ηλεκτρισμένου σώματος προκαλεί σ’ ένα γειτονικό αφόρτιστο αγωγό την «εμφάνιση» ηλεκτρικών φορτίων, «επάγει», με άλλα λόγια, αντίθετα φορτία στα άκρα του. Βασιζόμενος σε μία λογική αναλογίας, ερεύνησε το ενδεχόμενο εάν ο «ηλεκτρισμός σε κίνηση» (το ρεύμα) θα μπορούσε να επάγει ηλεκτρισμό σε κίνηση (ρεύμα) σε κάποιο άλλο ηλεκτρικό κύκλωμα.

Η λογική της αμοιβαιότητας. Την ίδια περίπου εποχή ο Ampère είχε αποδείξει ότι κάθε σταθερό ηλεκτρικό ρεύμα δημιουργεί σταθερό μαγνητικό πεδίο, Κινούμενος πάνω σε μια λογική αμοιβαιότητας ο Faraday εκτίμησε ότι όφειλε να αναζητήσει το αντίστροφο φαινόμενο. Ερεύνησε, λοιπόν, εάν η παρουσία ενός μαγνήτη κοντά σε κλειστό κύκλωμα θα μπορούσε να δημιουργήσει ηλεκτρικό ρεύμα στο κύκλωμα αυτό.

Σ’ εμάς φαίνεται μικρή απλώς και μόνο επειδή ένα μεγάλο μέρος της το ξοδεύουμε άσκοπα

Όμως στην πραγματικότητα η ζωή κάθε άλλο παρά μικρή είναι. Σ’ εμάς φαίνεται μικρή απλώς και μόνο επειδή ένα μεγάλο μέρος της το ξοδεύουμε άσκοπα. Όσο δηλαδή μικρή κι αν είναι η ζωή, που μας έχει παραχωρηθεί, φτάνει και περισσεύει για να πετύχουμε έργα σπουδαία. Αρκεί να τη διαχειριζόμαστε σωστά από την αρχή μέχρι το τέλος. Όμως τη στιγμή που τη σπαταλάμε μεταξύ χλιδής και απερισκεψίας, χωρίς να μας νοιάζει να δημιουργήσουμε κάτι που να έχει αξία, είναι επόμενο να διαπιστώνουμε κάποια στιγμή πως έφυγε χωρίς καν να έχουμε προλάβει να το συνειδητοποιήσουμε.

Έτσι είναι. Το βάσανό μας δεν είναι η μικρή διάρκεια της ζωής μας. Εμείς την κάνουμε να φαίνεται σύντομη με την απληστία μας. Ό,τι ακριβώς θα συνέβαινε αν πλούτη βασιλικά πλούτη τύχαινε να πέσουν σε κακό διαχειριστή. Θα απαταλιόνταν στο λεπτό. Ενώ, αν πλούτη πολύ λιγότερα, τα είχε πάρει στα χέρια του καλός διαχειριστής θα αβγάτιζαν. Το ίδιο γίνεται και με τα χρόνια της ζωής μας.

Αν ξέρει κανείς να τα διαχειριστεί καλά, μπορεί να πετύχει πολλά και σπουδαία πράγματα.

Γιατί λοιπόν να τα βάζουμε με τη φύση; Αυτή η καημένη έχει φανεί μάλλον γενναιόδωρη. Κι αν τη ζωή σου ξέρεις να την αξιοποιήσεις, διαρκεί πολύ. Όμως δυστυχώς, τον έναν τον πιάνει ανικανοποίητη φιλαργυρία, τον άλλο μια τρελή τάση να φτιάχνει σε όλη τη διάρκειά της άχρηστα πράγματα. Κάποιον άλλο να γεμίζει την κοιλιά του με κρασί κι έναν άλλο να αποβλακώνεται από την απραξία.

Αυτός εδώ το έχει βάλει σκοπό να σχολιάζει συνεχώς τα στραβά των άλλων, ο άλλος εκεί, ο έμπορος, δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να γυροφέρνει το δόλωμα που λέγεται κέρδος, παραδέρνοντας σε στεριές και θάλασσες σε όλον τον κόσμο. Άλλοι, που τους κατατρέχει το πάθος της δόξας του πολέμαρχου, ζουν συνέχεια με το φόβο για τους κινδύνους που παραμονεύουν τους στρατιώτες τους ή με την αγωνία για την ίδια τους τη ζωή.

ΣΕΝΕΚΑΣ, Είναι μικρή η ζωή