Πέμπτη 7 Δεκεμβρίου 2017

ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ: Βίοι Φιλοσόφων - Θαλῆς (1.22-1.26)

ΘΑΛΗΣ


[1.22] Ἧν τοίνυν ὁ Θαλῆς, ὡς μὲν Ἡρόδοτος καὶ Δοῦρις καὶ Δημόκριτός φασι, πατρὸς μὲν Ἐξαμύου, μητρὸς δὲ Κλεοβουλίνης, ἐκ τῶν Θηλιδῶν, οἵ εἰσι Φοίνικες, εὐγενέστατοι τῶν ἀπὸ Κάδμου καὶ Ἀγήνορος. ‹ἦν δὲ τῶν ἑπτὰ σοφῶν,› καθὰ καὶ Πλάτων φησί· καὶ πρῶτος σοφὸς ὠνομάσθη ἄρχοντος Ἀθήνησι Δαμασίου, καθ᾽ ὃν καὶ οἱ ἑπτὰ σοφοὶ ἐκλήθησαν, ὥς φησι Δημήτριος ὁ Φαληρεὺς ἐν τῇ τῶν Ἀρχόντων ἀναγραφῇ. ἐπολιτογραφήθη δὲ ἐν Μιλήτῳ, ὅτε ἦλθε σὺν Νείλεῳ ἐκπεσόντι Φοινίκης· ὡς δ᾽ οἱ πλείους φασίν, ἰθαγενὴς Μιλήσιος ἦν καὶ γένους λαμπροῦ.

[1.23] Μετὰ δὲ τὰ πολιτικὰ τῆς φυσικῆς ἐγένετο θεωρίας. καὶ κατά τινας μὲν σύγγραμμα κατέλιπεν οὐδέν· ἡ γὰρ εἰς αὐτὸν ἀναφερομένη ναυτικὴ ἀστρολογία Φώκου λέγεται εἶναι τοῦ Σαμίου. Καλλίμαχος δ᾽ αὐτὸν οἶδεν εὑρέτην τῆς ἄρκτου τῆς μικρᾶς, λέγων ἐν τοῖς Ἰάμβοις οὕτως·

καὶ τῆς Ἀμάξης ἐλέγετο σταθμήσασθαι
τοὺς ἀστερίσκους, ᾗ πλέουσι Φοίνικες.

κατά τινας δὲ μόνα δύο συνέγραψε, Περὶ τροπῆς καὶ ἰσημερίας, τὰ ἄλλ᾽ ἀκατάληπτα εἶναι δοκιμάσας. δοκεῖ δὲ κατά τινας πρῶτος ἀστρολογῆσαι καὶ ἡλιακὰς ἐκλείψεις καὶ τροπὰς προειπεῖν, ὥς φησιν Εὔδημος ἐν τῇ Περὶ τῶν ἀστρολογουμένων ἱστορίᾳ· ὅθεν αὐτὸν καὶ Ξενοφάνης καὶ Ἡρόδοτος θαυμάζει. μαρτυρεῖ δ᾽ αὐτῷ καὶ Ἡράκλειτος καὶ Δημόκριτος.

[1.24] Ἔνιοι δὲ καὶ αὐτὸν πρῶτον εἰπεῖν φασιν ἀθανάτους τὰς ψυχάς· ὧν ἐστι Χοιρίλος ὁ ποιητής. πρῶτος δὲ καὶ τὴν ἀπὸ τροπῆς ἐπὶ τροπὴν πάροδον εὗρε, καὶ πρῶτος τὸ τοῦ ἡλίου μέγεθος ‹τοῦ ἡλιακοῦ κύκλου ὥσπερ καὶ τὸ τῆς σελήνης μέγεθος› τοῦ σεληναίου ἑπτακοσιοστὸν καὶ εἰκοστὸν μέρος ἀπεφήνατο κατά τινας. πρῶτος δὲ καὶ τὴν ὑστέραν τοῦ μηνὸς τριακάδα εἶπεν. πρῶτος δὲ καὶ περὶ φύσεως διελέχθη, ὥς τινες.

Ἀριστοτέλης δὲ καὶ Ἱππίας φασὶν αὐτὸν καὶ τοῖς ἀψύχοις μεταδιδόναι ψυχάς, τεκμαιρόμενον ἐκ τῆς λίθου τῆς μαγνήτιδος καὶ τοῦ ἠλέκτρου. παρά τε Αἰγυπτίων γεωμετρεῖν μαθόντα φησὶ Παμφίλη πρῶτον καταγράψαι κύκλου τὸ τρίγωνον ὀρθογώνιον, καὶ θῦσαι βοῦν.

[1.25] οἱ δὲ Πυθαγόραν φασίν, ὧν ἐστιν Ἀπολλόδωρος ὁ λογιστικός. οὗτος προήγαγεν ἐπὶ πλεῖστον ἅ φησι Καλλίμαχος ἐν τοῖς Ἰάμβοις Εὔφορβον εὑρεῖν τὸν Φρύγα, οἷον «σκαληνὰ καὶ τρίγωνα» καὶ ὅσα γραμμικῆς ἔχεται θεωρίας.

Δοκεῖ δὲ καὶ ἐν τοῖς πολιτικοῖς ἄριστα βεβουλεῦσθαι. Κροίσου γοῦν πέμψαντος πρὸς Μιλησίους ἐπὶ συμμαχίᾳ ἐκώλυσεν· ὅπερ Κύρου κρατήσαντος ἔσωσε τὴν πόλιν. καὶ αὐτὸς δέ φησιν, ὡς Ἡρακλείδης ἱστορεῖ, μονήρη αὑτὸν γεγονέναι καὶ ἰδιαστήν.

[1.26] ἔνιοι δὲ καὶ γῆμαι αὐτὸν καὶ Κύβισθον υἱὸν ἔχειν· οἱ δὲ ἄγαμον μεῖναι, τῆς δὲ ἀδελφῆς τὸν υἱὸν θέσθαι. ὅτε καὶ ἐρωτηθέντα διὰ τί οὐ τεκνοποιεῖ, διὰ φιλοτεκνίαν εἰπεῖν. καὶ λέγουσι ὅτι τῆς μητρὸς ἀναγκαζούσης αὐτὸν γῆμαι ἔλεγεν, «οὐδέπω καιρός». εἶτα, ἐπειδὴ παρήβησεν ἐγκειμένης, εἰπεῖν, «οὐκέτι καιρός». φησὶ δὲ καὶ Ἱερώνυμος ὁ Ῥόδιος ἐν τῷ δευτέρῳ τῶν Σποράδην ὑπομνημάτων ὅτι βουλόμενος δεῖξαι ῥᾷον εἶναι πλουτεῖν, φορᾶς μελλούσης ἐλαιῶν ἔσεσθαι, προνοήσας ἐμισθώσατο τὰ ἐλαιουργεῖα καὶ πάμπλειστα συνεῖλε χρήματα.

***
[1.22] Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, τον Δούρη και τον Δημόκριτο, ο Θαλής ήταν γιος του Εξαμύα και της Κλεοβουλίνας, από την οικογένεια των Θηλιδών, που είναι Φοίνικες (πρόκειται για την οικογένεια με την ευγενέστερη καταγωγή μεταξύ των απογόνων του Κάδμου και του Αγήνορα). ‹Ήταν ένας από τους Εφτά Σοφούς›, σύμφωνα με όσα λέει ο Πλάτωνας. Ήταν ο πρώτος στον οποίο δόθηκε το παρωνύμιο «σοφός»· άρχοντας τότε στην Αθήνα ήταν ο Δαμασίας, που στα χρόνια του καθιερώθηκε και η ονομασία «Επτά Σοφοί», όπως λέει ο Δημήτριος ο Φαληρέας στον Κατάλογό του των αρχόντων. Έγινε δεκτός ως πολίτης στη Μίλητο, όταν πήγε εκεί μαζί με τον Νείλο, που απελάθηκε από τη Φοινίκη. Οι περισσότεροι, πάντως, λένε ότι ο Θαλής ήταν ντόπιος Μιλήσιος και από περίλαμπρη οικογένεια.

[1.23] Αφού για μεγάλο διάστημα ασχολήθηκε με τα πολιτικά πράγματα, άρχισε ύστερα να ασχολείται με τη σπουδή της φύσης. Σύμφωνα με μερικούς δεν άφησε πίσω του κανένα σύγγραμμα· η Ναυτική αστρολογία που αποδίδεται σ᾽ αυτόν λένε πως είναι έργο του Σαμιώτη Φώκου. Ο Καλλίμαχος, πάντως, τον ξέρει ως τον άνθρωπο που ανακάλυψε τη Μικρή Άρκτο· λέει, πράγματι, ο ποιητής στους Ιάμβους του:

Έλεγαν πως της Άμαξας μέτρησε τ᾽ αστεράκια
που οι Φοίνικες στη θάλασσα την έχουν οδηγό τους.

Σύμφωνα όμως με κάποιους άλλους ο Θαλής έγραψε δύο μόνο πραγματείες, Για τις τροπές του ήλιου και Για την ισημερία, επειδή όλα τα άλλα τα θεώρησε πράγματα ακατάληπτα. Μερικοί θεωρούν ότι είναι ο πρώτος που ασχολήθηκε με την αστρονομία, ο πρώτος που πρόβλεψε εκλείψεις του ήλιου και μίλησε για τις τροπές του ήλιου, όπως λέει ο Εύδημος στην Ιστορία του της αστρονομίας· αυτός είναι και ο λόγος που εκφράζονται με θαυμασμό γι᾽ αυτόν ο Ξενοφάνης και ο Ηρόδοτος. Το βεβαιώνουν, επίσης, ο Ηράκλειτος και ο Δημόκριτος.

[1.24] Μερικοί λένε επίσης —ένας από αυτούς και ο ποιητής Χοιρίλος— ότι ήταν και ο πρώτος που είπε ότι οι ψυχές είναι αθάνατες. Πρώτος, επίσης, αυτός προσδιόρισε την πορεία του ήλιου από τη μια τροπή στην άλλη, και πρώτος, σύμφωνα με κάποιους, υποστήριξε ότι το μέγεθος του ήλιου είναι το ένα επτακοσιοστό εικοστό του σεληνιακού κύκλου, όπως και το μέγεθος της σελήνης είναι το ένα επτακοσιοστό εικοστό του σεληνιακού κύκλου. Ήταν, επίσης, ο πρώτος που ονόμασε «τριακοστή» την τελευταία μέρα του μήνα· και όπως λένε μερικοί, ο πρώτος που συζήτησε θέματα της φύσης.

Ο Αριστοτέλης, από την άλλη, και ο Ιππίας λένε πως ο Θαλής, με επιχειρήματα που ξεκινούσαν από τα χαρακτηριστικά του μαγνήτη και του ήλεκτρου, απέδιδε ψυχή και στα άψυχα αντικείμενα. Η Παμφίλη λέει ότι ο Θαλής, έχοντας μάθει γεωμετρία από τους Αιγυπτίους, ήταν ο πρώτος που ενέγραψε ορθογώνιο τρίγωνο σε κύκλο — οπότε και πρόσφερε θυσία ένα βόδι. [1.25] Κάποιοι άλλοι όμως, μεταξύ τους και ο Απολλόδωρος ο λογιστικός, λένε πως αυτό το έκανε ο Πυθαγόρας. (Ο Πυθαγόρας ήταν που έδωσε παρά πολλές προεκτάσεις σε όσα —όπως λέει ο Καλλίμαχος στους Ιάμβους του— είχε ανακαλύψει ο Εύφορβος από τη Φρυγία, όπως π.χ. τα «σκαληνά τρίγωνα» και γενικά όσα σχετίζονται με τη γεωμετρική θεωρία.)

Φαίνεται όμως ότι ο Θαλής έδωσε άριστες συμβουλές και σε πολιτικά θέματα. Όταν, επί παραδείγματι, ο Κροίσος έστειλε στη Μίλητο ανθρώπους του να συζητήσουν για συμμαχία, ο Θαλής απέτρεψε τους Μιλησίους από τη συμμαχία αυτή, κάτι που έσωσε την πόλη, όταν ο Κύρος νίκησε τον Κροίσο. Ο Ηρακλείδης τον παρουσιάζει να λέει ο ίδιος για τον εαυτό του ότι υπήρξε ένας μοναχικός άνθρωπος που έζησε ως ένας απομονωμένος ιδιώτης.

[1.26] Μερικοί λένε ότι παντρεύτηκε και ότι είχε γιο με όνομα Κύβισθος· άλλοι όμως λένε ότι έμεινε άγαμος και ότι υιοθέτησε τον γιο της αδερφής του. Λένε επίσης ότι, όταν τον ρώτησαν γιατί δεν κάνει παιδιά ο ίδιος, απάντησε «Από αγάπη για τα παιδιά». Λένε ακόμη ότι, όταν η μητέρα του έκανε προσπάθειες να τον αναγκάσει να παντρευτεί, αυτός έλεγε «Είναι πολύ νωρίς ακόμη», όταν όμως άρχισε να περνάει η ηλικία του και εκείνη επέμενε να τον πιέζει, αυτός είπε «Τώρα πια είναι πολύ αργά». Και ο Ροδίτης Ιερώνυμος, στο δεύτερο βιβλίο των Σκόρπιων σημειώσεών του, λέει ότι ο Θαλής, θέλοντας να αποδείξει πόσο εύκολο πράγμα είναι να γίνει κανείς πλούσιος, νοίκιασε —προβλέποντας ότι η επόμενη σοδειά της ελιάς θα ήταν πολύ καλή— όλα τα ελαιοτριβεία, και έτσι μάζεψε παρά πολλά χρήματα.

Δεν υπάρχουν σχόλια :

Δημοσίευση σχολίου