Τρίτη 13 Δεκεμβρίου 2016

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΣ - Ὕμνος εἰς Δία (1.55-1.96)

Σχετική εικόνακαλὰ μὲν ἠέξευ, καλὰ δ᾽ ἔτραφες, οὐράνιε Ζεῦ,
ὀξὺ δ᾽ ἀνήβησας, ταχινοὶ δέ τοι ἦλθον ἴουλοι.
ἀλλ᾽ ἔτι παιδνὸς ἐὼν ἐφράσσαο πάντα τέλεια·
τῷ τοι καὶ γνωτοὶ προτερηγενέες περ ἐόντες
Οὐρανὸν οὐκ ἐμέγηραν ἔχειν ἐπιδαίσιον οἶκον.
60 δηναιοὶ δ᾽ οὐ πάμπαν ἀληθέες ἦσαν ἀοιδοί.
φάντο πάλον Κρονίδῃσι διάτριχα δώματα νεῖμαι·
τίς δέ κ᾽ ἐπ᾽ Οὐλύμπῳ τε καὶ Ἄϊδι κλῆρον ἐρύσσαι,
ὃς μάλα μὴ νενίηλος; ἐπ᾽ ἰσαίῃ γὰρ ἔοικε
πήλασθαι· τὰ δὲ τόσσον ὅσον διὰ πλεῖστον ἔχουσι.
65 ψευδοίμην, ἀίοντος ἅ κεν πεπίθοιεν ἀκουήν.
οὔ σε θεῶν ἐσσῆνα πάλοι θέσαν, ἔργα δὲ χειρῶν,
σή τε βίη τό τε κάρτος, ὃ καὶ πέλας εἵσαο δίφρου.
θήκαο δ᾽ οἰωνῶν μέγ᾽ ὑπείροχον ἀγγελιώτην
σῶν τεράων· ἅ τ᾽ ἐμοῖσι φίλοις ἐνδέξια φαίνοις.
70 εἵλεο δ᾽ αἰζηῶν ὅ τι φέρτατον· οὐ σύ γε νηῶν
ἐμπεράμους, οὐκ ἄνδρα σακέσπαλον, οὐ μὲν ἀοιδόν·
ἀλλὰ τὰ μὲν μακάρεσσιν ὀλίζοσιν αὖθι παρῆκας
ἄλλα μέλειν ἑτέροισι, σὺ δ᾽ ἐξέλεο πτολιάρχους
αὐτούς, ὧν ὑπὸ χεῖρα γεωμόρος, ὧν ἴδρις αἰχμῆς,
75 ὧν ἐρέτης, ὧν πάντα· τί δ᾽ οὐ κρατέοντος ὑπ᾽ ἰσχύν;
αὐτίκα χαλκῆας μὲν ὑδείομεν Ἡφαίστοιο,
τευχηστὰς δ᾽ Ἄρηος, ἐπακτῆρας δὲ Χιτώνης
Ἀρτέμιδος, Φοίβου δὲ λύρης εὖ εἰδότας οἴμους·
ἐκ δὲ Διὸς βασιλῆες, ἐπεὶ Διὸς οὐδὲν ἀνάκτων
80 θειότερον· τῷ καί σφε τεὴν ἐκρίναο λάξιν.
δῶκας δὲ πτολίεθρα φυλασσέμεν, ἵζεο δ᾽ αὐτός
ἄκρῃσ᾽ ἐν πολίεσσιν, ἐπόψιος οἵ τε δίκῃσι
λαὸν ὑπὸ σκολιῇσ᾽ οἵ τ᾽ ἔμπαλιν ἰθύνουσιν·
ἐν δὲ ῥυηφενίην ἔβαλές σφισιν, ἐν δ᾽ ἅλις ὄλβον,
85 πᾶσι μέν, οὐ μάλα δ᾽ ἶσον· ἔοικε δὲ τεκμήρασθαι
ἡμετέρῳ μεδέοντι· περιπρὸ γὰρ εὐρὺ βέβηκεν.
ἑσπέριος κεῖνός γε τελεῖ τά κεν ἦρι νοήσῃ,
ἑσπέριος τὰ μέγιστα, τὰ μείονα δ᾽ εὖτε νοήσῃ·
οἱ δὲ τὰ μὲν πλειῶνι, τὰ δ᾽ οὐχ ἑνί, τῶν δ᾽ ἀπὸ πάμπαν
90 αὐτὸς ἄνην ἐκόλουσας, ἐνέκλασσας δὲ μενοινήν.
χαῖρε μέγα, Κρονίδη πανυπέρτατε, δῶτορ ἐάων,
δῶτορ ἀπημονίης· τεὰ δ᾽ ἔργματα τίς κεν ἀείδοι;
οὐ γένετ᾽, οὐκ ἔσται· τίς κεν Διὸς ἔργματ᾽ ἀείσει;
χαῖρε, πάτερ, χαῖρ᾽ αὖθι· δίδου δ᾽ ἀρετήν τ᾽ ἄφενός τε·
95 οὔτ᾽ ἀρετῆς ἄτερ ὄλβος ἐπίσταται ἄνδρας ἀέξειν,
οὔτ᾽ ἀρετὴ ἀφένοιο· δίδου δ᾽ ἀρετήν τε καὶ ὄλβον.
***
 Έτσι καλά μεγάλωσες, ουράνιε Δία, κι ετράφης
κι έφηβος ξάφνου γίνηκες και γρήγορα σου βγήκε χνούδι.Και στην εντέλεια, ας ήσουνα παιδί, όλα τα συλλογιόσουν,γι᾽ αυτό, κι ας ήταν μεγαλύτερα τ᾽ αδέρφια σουδεν αρνηθήκαν σπίτι σου να ᾽χεις κι εσύ τον ουρανό, μερίδα σου απ᾽ τη μοίρα.60Μα οι Δαναοί τραγουδιστές δε λέγαν πάντα αλήθεια,πως τάχα τα παιδιά του Κρόνου μοίρασαν την εξουσία στα τρία με λαχνό.Μα ποιός τον κλήρο ανάμεσα σε Όλυμπο και Άδη θα τραβούσεκαι δε θα ᾽ταν ανόητος, αφού στον κλήρο μπαίνουνε ίσοι λαχνοί;Όμως εδώ, τί διαφορά μεγάλη στους λαχνούς ανάμεσα!…65Θα ᾽τανε ψέμα αν έλεγα πως έπειθαν όσους τους άκουγαν.Μα εσένα δε σε βάλανε των Ουρανίων βασιλιά με κλήρο, έγινες με τα έργα των χεριών σου.Η Βία και η Δύναμη σου παραστάθηκαν, γι᾽ αυτό τις τίμησες στο θρόνο σου κοντά.Κι όρισες το πιο ωραίο απ᾽ τα πετούμενα αγγελιοφόροτων σημαδιών σου, που στους φίλους μου δεξιά να τους τα φέρνεις.70Κι απ᾽ τους θνητούς, τους πιο καλούς ξεχώρισες, κι ούτε των πλοίωνπήρες τους έμπειρους, ούτε άντρα πολεμάρχο, κι ούτε τραγουδιστή.Όλους αυτούς σε πιο μικρούς τους άφησες θεούςνα τους υπηρετούν, ενώ εσύ διάλεξες άρχοντες πόλεωνπου ελέγχουν αγροτιά και μαχητές και κουπολάτες κι όλους.75Και τί δεν είναι κάτω από τη δύναμη όποιου κυβερνά.Ανθρώπους του Ηφαίστου λένε τους χαλκιάδες,τους μαχητές, του Άρη, ενώ τους κυνηγούς πως είναι της ΧιτώνηςΑρτέμιδας· του Φοίβου όσοι ξέρουνε καλά να παίζουν με τη λύρα ύμνους.Όμως από το Δία ορίζονται οι βασιλιάδες και τίποτε γι᾽ αυτούς από το Δία80πιο θεϊκό. Για τούτο κι έκρινες στον κλήρο σου να πέσουν,και πολιτείες τούς έδωσες για να φυλάνε, ενώ εσύ ο ίδιο κάθισεςστις ακροπόλεις εποπτεύοντας ποιοί με το δίκιοτους λαούς τους κυβερνούν με δυσκολίες, ποιοί με τ᾽ άδικο.Και πλούτη τούς εχάρισες και τόσην ευτυχία,85μα όχι κι ίσα σ᾽ όλους τους. Και τούτο το αποδείχνειο βασιλιάς μας που μπροστά βρίσκεται από τους άλλους.Κι ό, τι σκεφτεί το χάραμα, το πράττει ώσμε το βράδυ,κι όσο για τα μικρότερα, μόλις στο νου τού μπούνε.Άλλοι για τούτα θέλουν ένα έτος, για τ᾽ άλλα περισσότερο.90Μα σ᾽ άλλα την εκτέλεση εμποδίζεις, επιθυμίες συντρίβοντας.Χαίρε μεγάλε, πανυπέρτατο τέκνο του Κρόνου, δοτήρα ευημερίας,δοτήρα ευδαιμονίας. Ποιός μπορεί τα έργα σου να ψάλει;Δε γεννήθηκεν αυτός, ούτε υπάρχει. Ποιός μπορεί τα έργα του Διός να ψάλει;Χαίρε πατέρα και ξανά χαίρε. Αρετή και πλούτο δίνε.95Χωρίς την αρετήν ο πλούτος δε θ᾽ ανέβαζε ψηλά τον άντρα,ούτε κι η αρετή χωρίς τον πλούτο. Δίνε αρετή και πλούτο.

Το λάθε βιώσας του Επίκουρου αποτελεί απόσυρση του πολιτικού;

Αποτέλεσμα εικόνας για Το λάθε βιώσας του ΕπίκουρουΤην πολιτική θέση του ο Επίκουρος, που δεν αποτελεί μία προσέγγιση μόνο της εποχής του, αλλά και του καιρού μας, τη συμπύκνωσε σε μία αποφθεγματικού χαρακτήρα φράση: Λάθε βιώσας. Το βασικό αυτό αξίωμα του Επίκουρου, δηλαδή να απέχει κανείς από τις δημόσιες υποθέσεις και τα αξιώματα της εποχής του, δεν ερμηνεύθηκε και δεν ερμηνεύεται με το κοινωνικό είναι της εποχής εκείνης. Η μη ενεργός συμμετοχή του Επίκουρου στα πολιτικά δρώμενα δεν αποτελεί μία πράξη πολιτικής απραγμοσύνης, διότι δεν είναι ο Επίκουρος, ο οποίος αδιαφορεί για τα της πόλεως, αλλά η πόλις είναι αυτή, η οποία με το να σήπονται[1] οι δημοκρατικοί της νόμοι, απεμπολεί την ιδιότητα του ατόμου ως πολίτη.[2] Ισχυρίζονται πολλοί μελετητές ότι ο επικουρισμός κατέτεινε προς τον ατομικισμό, ο οποίος προσδίδει μεγαλύτερη σημασία στα κεκτημένα δικαιώματα του ατόμου παρά στο γενικό καλό. Η ανωτέρω άποψη τείνει, πολλές φορές, να συμπλεύσει με την υπερλαϊκευμένη αντίληψη ότι σε περιόδους κοινωνικής σήψης το ατομικό συμφέρον[3] υπερακοντίζει την κοινωνική χειραφέτηση του ανθρώπου. [4]
 
Είναι γεγονός ότι, όταν υφίσταται κοινωνική παρακμή, δεν είναι δυνατόν να μεταβληθεί το κοινωνικό γίγνεσθαι, επειδή λείπουν οι κοινωνικές εκείνες δυνάμεις, οι οποίες δυνάμει θα μεταβάλλουν τις παραγωγικές σχέσεις. Κατά συνέπεια, δεν έχει σχηματισθεί το μαζικό κίνημα το οποίο βρίσκεται σε επαναστατική διαδικασία. Σ' αυτές τις κοινωνικές συνθήκες αυτοί που προκάλεσαν την κρίση τάσσονται υπέρ του ατομικισμού. Κι αυτό είναι ερμηνεύσιμο, διότι ο ατομικισμός δεν υιοθετεί την ύπαρξη αντικειμενικών δυνάμεων της ιστορικής νομοτελειακής εξέλιξης και κυρίως καταγίνεται με τη «σωτηρία της ψυχής» και όχι με την αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων. Αποτελεί φυγή από το πραγματικό. Αποτελεί, στην ουσία, υιοθέτηση ενός ισχύοντος αρνητικού πραγματικού.[5]
 
Ο Επίκουρος, όταν δίδασκε ότι ορθόν και σώφρον εί­ναι να μην αναμειγνύεται[6] κανείς στις δημόσιες υποθέσεις και να μην ταυτίζεται με το απαθές και αλλοτριωμένο πλήθος, δεν το έπραττε από ατομικιστική διάθεση, αλλά από βαθιά πεποίθηση ότι ο αγώνας για τη ελευθερία αποσκοπεί στη δημιουργία αδιάφθορων ανθρώπων. Είναι γνωστόν ότι σε εποχές κοινωνικής παρακμής η κυρίαρχη δημόσια εξουσία διαφθείρει τα πάντα και τους πάντες, διότι το πλήθος δεν έχει αποκτήσει κοινωνική, αλλά ούτε και ατομική συνείδηση. Παράλληλα, ο Επίκουρος με τη διαφωτιστική αποστολή του, στόχευε ώστε το πολιτικό του μήνυμα, αν ήταν δυνατόν, να διεισδύσει στις ανθρώπινες μάζες. Και τούτο διότι ο διαφωτισμός εκφράζεται ad hominem, στη συνέχεια είναι δυνατό να γίνει κτήμα των μαζών και να μεταβληθεί σε υλική δυναμική για τη μετάβαση σ' ένα κόσμο καλύτερο, σε μία συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, όταν δηλαδή θα είναι ώριμες οι αντικειμενικές συνθήκες. Μέσα σε συνθήκες, όπου η πόλις εσήπετο, πιο επαναστατική πολιτική πράξη δεν υπάρχει. Γι αυτό και ο Κήπος του Επίκουρου έγινε προπύργιο για την ελευθερία και την κοινωνική αλλαγή και πρόοδο.
 
H μαχητική αυτή στάση του Επίκουρου δεν κατανοήθηκε, αλλά τουναντίον παρανοήθηκε σκανδαλωδώς.[7] Πρέπει να υπογραμμισθεί[8] ότι η στάση του Επίκουρου προς την εποχή του δεν ήταν μία στάση ευπειθής. Αυτή η συνειδητή συμπεριφορά του προσδιόριζε και την εν γένει θέση του προς την κοινωνία: ήταν απορριπτική, γι αυτό και καταπολεμήθηκε.[9] Πολλοί πολέμιοί του έγραφαν εις βάρος του κατάπτυστα κείμενα.[10] Μάλιστα έφθασαν στο σημείο να γράφουν επιστολές με διαστρεβλωτικό χαρακτήρα και να τις διακινούν ως έργα του στον κόσμο.[11] Με μένος κατέστρεψαν τό συγγραφικό του έργο, και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μην έχουν διασωθεί τα έργα του Περί Αιρέσεων και Φυγών και Περί Βίων, στα οποία ο Επίκουρος ανέπτυξε διεξοδικά την πολιτική του θεωρία.
 
Οι επικούρειοι πρότασσαν τη φιλοσοφία του, την ίδια τη δομή του Κήπου και κυρίως τη κοινωνική συμπεριφορά τους. Όλα αυτά υπαγορεύουν ένα εναλλακτικό πρότυπο κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης, στις δεδομένες κοινωνικο-πολιτικές συνθήκες της παρηκμασμένης εκείνης εποχής, το οποίο εμπνέει τον κόσμο και την πολιτική ζωή. μίας οργάνωσης, που στηρίζει τις αξίες -κοινωνικοποίηση, δικαιοσύνη, φιλία και αποβλέπει στην επανασύσταση της communitas μεταξύ των ανθρώπων (την πόλιν εν πόλει), η οποία θα προσδώσει ανθρωπολογικό νόημα στην αναζή­τηση της ευδαιμονίας.[12] Η μέγιστη άσκηση της συνειδητής ελεύθερης βούλησης, η οποία καθορίζει τον τόπο της ανθρώπινης ελευθερίας, πραγματώνεται και αντικειμενοποιείται στο δεσμό της φιλίας που συνδέει το ένα άτομο με το άλλο. Η φιλία, η πράξη αυτή ελευθερίας αποτελεί την πιο νοηματοδοτημένη ανθρώπινη παρέγκλισιν. Η σχολή του Επίκουρου θεωρείται ως μία συλλογική παρέγκλισις, η οποία στοχεύει να ανασυντάξει την κοινωνική και πολιτική διάσταση της ανθρώπινης ζωής[13] σε όλους τους τομείς, κοι­νωνικούς και πολιτικούς, που στο εσωτερικό της πραγματώνονται οι ανάγκες της. Καταφαίνεται, λοιπόν, ότι ο επικουρισμός ασκούσε μία ριζοσπαστική αλλά και εκλεκτικιστική κριτική της πολιτικής ζωής. Η δε κριτική του στάση απέναντι στις δημόσιες πολιτικές θέσεις αποτελεί μία γενναία πολιτική θέση την εποχή εκείνη και τούτο, διότι οι επικούρειοι δεν υιοθετούσαν μία απολιτική στάση απέναντι στα πολιτικά πράγματα, όπως συχνά τους καταλογίζεται. Και αυτό είναι προφανές, εφόσον οι επικούρειοι δεν αμφισβητούσαν κοινωνικούς θεσμούς και συμβάσεις.
 
Ως υλιστής, όμως, γνωρίζει ότι η συνείδηση εξαρτάται από εξωτερικά αίτια. Κατά αυτόν τον τρόπο πιστεύει ότι οι εξωτερικοί εχθροί με τη δεδομένη πολιτειακή μορφή της εποχής εκείνης πρέπει να καταστραφούν.[14] Η προσπάθεια αυτή της αποδόμησης αποτελεί ύψιστη επαναστατικά πολιτική πράξη, και η επικούρεια καταδίκη της κοινωνίας απλώνεται εξ ολοκλήρου στην πόλιν του 3ου π. X αιώνα:[15] Υπάρχουν περίοδοι της ιστορίας, όπου η κοινωνική και πολιτική ζωή έχουν τόσο ευτελισθεί, προκαλώντας πάρα πολλά δεινά, ώστε αυτή η εκτροπή φαίνεται ότι είναι μία συνεχής κατάσταση της συλλογικής ζωής. Αν η πολιτική-κοινωνική ζωή αποτελεί το μόνο φυσικό νόμο για τον άνθρωπο, τότε ο άνθρωπος δε συμπλέει με τους νόμους της φύσης. Αλλά, αν αυτή αποτελεί μία σύμβαση, ο άνθρωπος μπορεί να εξακολουθήσει μέσα από τον Κήπο εκ νέου τη φύση, την οποία αποδήμησε η υπάρχουσα πολιτική ζωή, πιστεύοντας ότι μέσα από την κοινότητα μπορεί να αναδυθεί μία συλλογική ευδαιμονία με κοινωνικο-πολιτικές προεκτάσεις που θα μπορούσε να επεκταθεί και να αποκτήσει έναν οικουμενικό χαρακτήρα.
 
Πολλοί μελετητές[16] ισχυρίζονται ότι αυτή η στάση του Επίκουρου να ζει ο σοφός λάθρα μακράν των δημοσίων υποθέσεων, εκπορευόταν από τον πολιτικό κάματο της εποχής του. Αυτό είναι δυνατόν να θεωρηθεί εν μέρει ορθό, ο ίδιος, όμως, είχε διίδει ότι το πολιτικώς διάγειν της εποχής του συνιστούσε αποφατική δράση, αποτελούσε αιτία για τον εκμαυλισμό των ανθρώπων, και εξαιτίας της συγκεκριμένης παρηκμασμένης πολιτικής δράσης o λαός μετατρεπόταν σε ένα απρόσωπο, χωρίς βούληση και ταυτότητα πλήθος. Συναφώς, η πολιτική θέση δεν αποτελούσε μία παθητική απολιτική στάση, αλλά μία συνεπή πολιτική θέ­ση-πρόταση, που ανέπτυσσε μία συγκεκριμένη στρατηγική[17] απέναντι στο πολιτικό γίγνεσθαι της εποχής του. Δεν επιζητούσε την αποχή, τη φυγή, αλλά μετά παρρησίας λάμβανε θαρραλέα θέση στο πιο καίριο πρόβλημα της εποχής του, το πρόβλημα των δούλων. Η μη αποδοχή του θεσμού της δουλείας αποτελεί μία πρωτοποριακά διαφωτιστική πολιτική πράξη. Για τον Επίκουρο, οι δούλοι ήταν άνθρωποι,[18] και όχι πράγμα ή εργαλείο.[19]
 
Είναι δυνατόν να εμφανισθεί -ίσως τεθεί το ερώτημα-ο επικούρειος διαφωτισμός, σε μία εποχή, κατά την οποία μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι εξέλιπε κάθε δυνάμει επαναστατική πράξη;[20] Το ζήτημα του επικούρειου διαφωτισμού άπτεται του προβλήματος της σχέσης που υφίσταται ανάμεσα στο κοινωνικό είναι και τη συνείδηση. Ο διαλεκτικός υλισμός[21] αυτή τη σχέση την είδε ως σχέση αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης. Οι δε απόψεις μίας ιστορικά δεδομένης κοινωνίας αποτελούν την έκφραση των αντιθέσεων που εγκλείει το κοινωνικό[22] είναι το οποίο είναι απότοκο της σύγκρουσης μεταξύ των κοινωνικών παραγωγικών δυνάμεων και των παραγωγικών σχέσεων κάθε ιστορικής εποχής. Η δυναμική πολυπλοκότητα των σχέσεων μεταξύ κοινωνικού είναι και συνείδησης, πέραν της πρωταρχικότατες του κοινωνικού είναι, διαμορφώνει το πραγματικό.[23] (Βέβαια, ο Επίκουρος, δεν προχώρησε σε κά­ποια κοινωνιολογική ανάλυση για τη σχέση μεταξύ κοινωνικού είναι και συνείδησης).
 
Ο επικούρειος διαφωτισμός, συνεπώς, καταδεικνύει ότι ο άνθρωπος πρέπει να προτρέξει της εποχής του. Ο διαφωτισμός συμπλέει με την ιστορική πράξη της οιονεί κίνησης για τη γένεση του νέου, βελτίονος και πιο ελεύθερου από το παλαιό.[24] Η πράξη αυτή αποτελεί ύψιστη πολιτική πράξη, επαναστατική πράξη. Ο Επίκουρος έχει αντι­ληφθεί ότι η πόλις νοσεί και δεν είναι δυνατόν να ιαθεί με τις υπάρχουσες απόψεις πολιτικών και φιλοσόφων. Καμία ουτοπιστική πολιτεία (κυνική, πλατωνική, στωική) δε δύναται να ανασύρει την πόλιν από τα ερείπειά της. Η επικούρεια θέση σ' αυτό το σημείο είναι κατηγορηματική. Μάλιστα στο επίπεδο της ενυπόστατης αυτοσυνειδησίας, η στάση του Επίκουρου έναντι της πολιτικής, μπορεί να κατανοηθεί και ως μία αντανακλαστική αντίδραση προς τις πολιτικές θέσεις των φιλοσόφων από τον Πυθαγόρα ως τον Αριστοτέλη.[25] Με την αυστηρή του κριτική για τα πά­ντα και τη συνεχή προσπάθεια για την ορθή γνώση της φύσης και της κοινωνίας, ο Επίκουρος οδηγείται από την ανελευθερία στην ελευθερία, από την στείρα υποτέλεια του ατόμου στην υπάρχουσα κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα, την ελευθερία.[26] Οι παράγοντες, οι οποίοι συνέβαλαν στη διαμόρφωση της πολιτικής στάσης του Επίκουρου εντοπίζονται στην ταξική διάρθρωση της εποχής εκείνης, η οποία καθόριζε τον κόσμο, αυτόν στον οποίο γεννήθηκε και έδρασε ο Επίκουρος. Ο φιλόσοφος, αγωνιζόταν για τη δημιουργία μίας οικουμενικότητας, που θα στηριζόταν στη κοινωνική ισότητα και δικαιοσύνη και στη ο­ποία ο Άνθρωπος θα αποτελούσε το επίκεντρο του ενδιαφέροντος.
 
Ο σύγχρονος άνθρωπος, και συγκεκριμένα αυτός που ακολουθεί την επαναστατική τάση της εποχής του, δύναται ορθώς να αξιολογήσει τη φιλοσοφική προσφορά του Επίκουρου σ' αυτό τον τομέα. Όταν ένα κοινωνικό σύστημα βρίσκεται σε γενική κρίση, η συμμετοχή στη δημόσια ζωή αποτελεί μία μη πολιτική πράξη. Γι αυτό και ο Επίκουρος, ο οποίος έζησε σε μία ανάλογη ιστορική περίοδο, υιοθέτησε την απόρριψη της συμμετοχής στην υπάρχουσα δημόσια ζωή.[27] Παράλληλα, προέτρεπε τη μη ταύτιση και την αποχή από το άβουλο πλήθος που αποτελεί την κύρια δύναμη για την ανάπτυξη της δημόσιας ζωής σε ιστορικές περιόδους κοινωνικής παρακμής.[28] Ευλόγως, μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί, αν είναι δυνατόν να υπάρξει επαναστατικά πολιτική πράξη, έξω και πέραν των πλαισίων της δημόσιας ζωής και των πολιτικών σχέσεων. Και όμως είναι δυνατόν να υπάρξει, διότι, αν δεν υπήρχε, θα οδηγούμαστε σε κοινωνική αποτελμάτωση. Στο ιστορικό γίγνεσθαι δεν επέρχεται καμία κοινωνική αλλαγή μέσα στο πλαίσιο της διεφθαρμένης δημόσιας ζωής. Αντιθέτως, αυτή επέρχεται με την κάθετη αντίσταση και ρήξη.
 
Αναμφισβήτητα, οι πολιτικές θέσεις του Επίκουρου δεν απευθύνονται στην υπάρχουσα κυρίαρχη ιδεολογία. Απευθύνονται στις εκάστοτε δυνάμει επαναστατικές δυνάμεις της κοινωνίας, σε εκείνες τις δυνάμεις, οι οποίες συνειδητά αγωνίζονται για την έλευση της ιστορικής εκείνης εποχής, κατά την οποία δε θα υπάρχει κοινωνική αδικία.[29]
 
          «Οι άνθρωποι, όντας κοινωνικοποιημένοι, θα γίνουν κύριοι της φύσης, του εαυτού τους, ελεύθεροι».[30]
 
Με το λάθε βιώσας, ο Επίκουρος δεν αποσυρόταν από την πολιτική ζωή, αλλά στρεφόταν εναντίον της ιδιότητας του ατόμου-πολίτη. Διότι, οι άνθρωποι συνδέονται μεταξύ τους με την πολιτειακή και όχι την πολιτική ζωή. Δεν είναι το σύνολο των ατόμων-πολιτών που συντηρούν την πολιτεία, αλλά η πολιτεία η οποία διατηρεί τη ζωή των πολιτών. Γι' αυτό και ο φιλόσοφος δε συνιστούσε μία ζωή ανέμελη, αλλά μία ζωή πολιτική δράσης, συνεπώς μία ζωή έξω από το πλαίσιο του συγκεκριμένου πολίτη, που ακλούθησε την κατάπτωση της Αθήνας, της αποτυχίας της ως πόλεως.
 
Και στην προκείμενη περίπτωση ο Επίκουρος προπορεύθηκε της εποχής του.[31] Διότι η εποχή της κοινωνίας, στην οποία τα άτομα θα είναι ελεύθεροι άνθρωποι και ο συνδετικός κρίκος μεταξύ τους θα είναι η ελεύθερη πολιτική ζωή, εξακολουθεί να είναι υπόθεση του παρόντος και του μέλλοντος. Κι αυτό που εφάρμοσε μέσα στον Κήπο του ο Επίκουρος προϋπέθετε ανεπτυγμένη κοινωνική-πολιτική συνείδηση για την πορεία του ανθρώπου και στόχευε στην απελευθέρωσή του από τα συγκεκριμένα πολιτικά δεσμά, τα οποία τον κρατούν μέσα στην ανελευθερία. Διότι η ευδαιμονία, το ύψιστο τέλος της ανθρώπινης ζωής συμπλέει με την αυτονομία και την ελευθερία του ανθρώπου. Το λάθε βιώσας, επομένως, δικαιώνεται στον Επίκουρο ως έλλογη επίθεση κατά της αλλοτρίωσης, κοινωνικής και πολιτικής, στην Αθήνα του τέλους του 4ου αιώνος.[32] Και επιβάλλεται να επαναληφθεί και να υπογραμμισθεί μετά το τέλος ενός αιώνος, ο οποίος εβίωσε τις διαβρωτικές συνέπειες του πελοποννησιακού πολέμου και της απώλειας της πολιτικής και πολιτισμικής πρωτοβουλίας. [33]
 
Σήμερα, στην εποχή της κοινωνικής σήψης, της πολιτικής διαφθοράς και οικονομικής κατάρρευσης, απαιτείται μία αναδόμηση του κοινωνικού είναι, μία πολιτική ουσιαστικής αντίστασης, μία επικούρεια κριτική και αμφισβήτηση των πάντων. Απαιτείται να σταματήσουμε τα σχέδια εκείνων που μας έθιξαν την εθνική μας ανεξαρτησία και μας οδήγησαν στα όρια της φτώχειας. Είναι μύθος ότι, όπως στην εποχή του Επίκουρου έτσι και σήμερα, εφησυχάζουμε, ιδιωτεύουμε. Πρέπει αποτελεσματικά να αντιμετωπίσουμε τα σημερινά προβλήματα και αυτό θα το πετύ­χουμε με την άμεση στροφή προς ένα νέο τρόπο πολιτικής σκέψης και δράσης, έξω από τις υπάρχουσες πολιτικές δομές, που να αξιοποιεί τις ικανότητες, τις γνώσεις και τις δεξιότητες όλων μας, για να υπηρετήσει το σύνολο, για να δημιουργηθεί μια κοινωνία ισότητας και δικαιοσύνης. Είναι απαραίτητο να οργανώσουμε ένα συνασπισμό αλληλεγγύης, αλληλοβοήθειας, και ενεργού λήψης αποφάσεων σε κάθε γειτονιά και κάθε περιοχή που να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τα υπάρχοντα προβλήματα της κοινωνικής οπισθοδρόμησης. Πρέπει ο σημερινός φιλόσοφος να μην περιορίζεται στην ακαδημαϊκή του απομόνωση, αλλά να αναλάβει ένα πρωτοποριακό-κοινωνικό πολιτικό ρόλο, που θα αποσκοπεί στην αφύπνιση της κοινωνικής συνείδησης, ώστε ο άνθρωπος να αποτελέσει ενεργό υποκείμενο και να εξέλθει, κατά την καντιανή ρήση, από την ανωριμότητά του, για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνος.
 
Είναι προφανές ότι σήμερα είναι αδύνατον να δοθεί οποιαδήποτε λύση από τα υπάρχοντα πολιτικά κόμματα, τα οποία για να μπορέσουν να συμβάλλουν στην επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων, πρέπει να ανασυγκροτηθούν σε άλλη πολιτική βάση και με προοπτική το όφελος του λαού. Στη σημερινή εποχή, είναι αναγκαία η δημιουργία ενός φορέα που θα αποτελούν, κυρίως οι φιλόσοφοι και οι άνθρωποι των γραμμάτων εν γένει, οι αγανακτισμένοι, οι αδικημένοι, και οι νέοι με αποφασιστικότητα και θα αποσκοπεί στην έξοδο της χώρας μας από την κοινωνική κρίση. Κάθε Έλληνας πολίτης με κριτήρια ήθους, εργατικότητας, αφιλοκερδούς κοινωνικής προσφοράς και υψηλής πολιτικής διορατικότητας και με γνώμονα το γενικό καλό, πρέπει να επιφέρει καίριο πλήγμα στη διαφθορά του πολι­τικού συστήματος, γιατί δεν αντέχουμε η Ελλάδα να μας πληγώνει άλλο.
--------------------
[1] Ψυρούκης, Ν., Ο Επίκουρος και η Εποχή μας, Eπικαιρότητα/ Αθήνα 1984, σσ. 33 - 34.
[2] Bailey, C., The Greek Atomists and Epicurus, Clarendon Press, Oxford 1928, σ. 138.
[3] Seneca, De Otio, 30, 2, στο Επίκουρος, Ηθική, εισ. - μτφρ. - σχόλ. Ζωγραφίδης, Γ., Εξάντας, Αθήνα 1992, σ. 176.
[4] Sharpies, R. W., Στωικοί, Επικούρειοι και Σκεπτικοί, μτφρ. Μ. Λυ-πουρλή, Μ. - Αβραμίδης, Γ., Θύραθεν, Θεσσαλονίκη 2002, σσ. 137 -138.
[5] Ψυρούκης, Ν., όπ.π., σ. 35.
[6] Plutarchus, Uit. Pyrri 20, στον H. Usener, όπ. π., σ. 327.
[7] Όπ.π., 31, σ. 1125 c, στον H. Usener, όπ. π., σ. 554.
[8] Horatius, Epist., 1,17,10, στον H. Usener, όπ. π., σ. 327,17.
[9] Ouidius, Trist., III, 4, 25, στον H. Usener, όπ. π., σ. 327, 18.
[10] Philostratus, Uit. Apolonii, VIII, 28, σ. 368, στον H. Usener, όπ.π., σ. 327, 11.
[11] Gassendi, P., Diogenii Laertii, Cum Nova Interpretatione et Notis στα Opera Omnia, Lyon 11658, Stuttgart 1964. Χ, 3.
[12] Gassendi, P., όπ. π., Χ, 3.
[13] Κοέν, Α., Η Φιλοσοφία του Επίκουρου: Άτομα, Ηδονή, Αρετή, μτφρ. Δημόπουλος, Στ., Θύραθεν, Θεσσαλονίκη 2005, σσ. 177-178.
[14] Επικούρου Προσφώνησις, όπ.π., 11.
[15] Επικούρου Προσφώνησις, όπ.π, 51.
[16] Ψυρούκης, Ν., όπ.π., σ. 55. Και Purinton, J., "Epicurus on the Nature of the Gods", Oxford Studies in Ancient Philosophy, τ. 21 (2001), σσ. 181 -223.
[17] Ψυρούκης, Ν., όπ. π., σ. 56 - 57 και C. Ruijgh, "A Propos de Lathe Biosas: La Valeur de L' Imperatif Aotiste", Hyperboreus, τ. 6 (2000), σσ.325 - 348.
[18] Steckel, H., "Epicuros", Paulys Real: Encyclopadie der Classischen Alter-tums Wissenschaft, τ. 6 (1968), σσ. 579 - 652.
[19] Konstan, D., Some Aspects of Epicurean Psychology, E. G. Brill, Leiden 1973 (Philosophia Antiqua, 25), σ. 39.
[20] Ψυρούκης, Ν., όπ.π., σ. 40-41.
[21] Όπ.π., σ. 23.
[22] Όπ.π., σ. 65.
[23] Όπ.π., σ. 64.
[24] Όπ.π., σ. 45.
[25] Fisher, B., The Sculpted Word: Epicureanism and Philosophical Recruit­ment in Ancient Greece, University of California Press, Berkeley 1982, σ.33.
[26] Α. Β. Ράνοβιτς, Ο Ελληνισμός και ο Ιστορικός του Ρόλος, Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ, Ινστιτούτο Ιστορίας, Ο Σύγχρονος, Αθήνα 1954, σ. 22.
[27] Sinclair, T. Α., Η Ιστορία της Ελληνικής Πολιτικής Σκέψης, Παπα-ζήσης, Αθήναι 1969, σ. 373.
[28] Gassendi, P., Diogenii Laertii, όπ.π., Χ, 4 κ.ε.
[29] Επικούρου Προσφώνησις, ό.π.π., 66, μτφρ. Ψυρούκης, Ν., όπ.π.
[30] Κατά παράθεση Ψυρούκη, Ν., όπ.π., σ. 57.
[31] Όπ.π., σ. 56.
[32] Όπ.π., σσ. 57 - 58.
[33] Όπ.π., σσ. 58 - 59.

Αντιμετώπιση και Διαχείριση των προβλημάτων στην σύγχρονη καθημερινή πραγματικότητα

Η διαχείριση των καθημερινών προβλημάτων δεν είναι εύκολη υπόθεση, όταν τείνει τις περισσότερες φορές να μας αποδιοργανώνει, εμφανίζοντας έναν καίριο και ουσιαστικό παράγοντα, που λέγεται αστάθμητος και καθορίζεται ξέχωρα από την δική μας λειτουργική αντιμετώπιση.

Αυτό που λείπει τις περισσότερες φορές από την ζωή μας, είναι ο έγκαιρος και σωστός προγραμματισμός προκειμένου να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε την δυσκολία όταν έρχεται προ των πυλών.

Αυτό που διακρίνει κάθε ανθρώπινη οντότητα να διαχειρισθεί την δική του καθημερινή πραγματικότητα, είναι η θέληση του, να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες. Μια αισιόδοξη ματιά. Βέβαια, πέρα από το συναισθηματικό και ψυχολογικό κομμάτι της ωρίμανσης του καθενός, έχει να κάνει και ανάλογα με τα βιώματα που έχει αποκτήσει καθώς και τις εμπειρίες που τον έχουν δυναμώσει ή αποδυναμώσει. Και είναι εκείνες που χαλυβδώνουν την θέληση του να ανταπεξέλθει όσο ζοφερή και αν εμφανίζεται αυτή η πραγματικότητα.

Η ζεύξη ανάμεσα στο πραγματικό και στο ιδεατό πολλές φορές δεν είναι επιτυχής, δείχνει τις περισσότερες φορές ασύμβατη όταν οι κοινωνικές προσταγές δεν συνάδουν με τα θέλω μας. Αυτό που διακρίνει έναν άνθρωπο σε επιτυχημένο ή μη, σε δυνατό ή αδύνατο όσο επώδυνο ή ανώδυνο είναι, είναι η εμπειρία που έχει αποκτήσει κατά την διάρκεια της ζωής του, είναι εκείνη η κατάσταση που διαμορφώνεται στο μέτρο και στο βαθμό του δυνατού. Ορίζεται ως την ειδοποιό διαφορά στην οποία κάθε άνθρωπος καλείται να διαπιστώσει τις δικές του συντεταγμένες και να οριοθετήσει τον εαυτό του σε μια ανταγωνιστική κοινωνία.

Ο διάσημος συγγραφέας του 19ου αιώνα Oscar Wilde έλεγε: «Εμπειρία είναι το όνομα που ο καθένας δίνει στα λάθη του.» Κανείς δεν περνά μέσα από τη ζωή χωρίς να κάνει λάθη και να αντιμετωπίζει προβλήματα.

Κάθε φορά που διαχειριζόμαστε μια δύσκολη κατάσταση και πολλές φορές μη ελεγχόμενη, εάν προσπαθήσουμε να την αντιμετωπίσουμε, βλέποντας και ζυγίζοντας περισσότερο την θετική της πλευρά και επανεκτιμώντας το πως αλλιώς θα μπορούσε να έχει γίνει, προκειμένου να αποφευχθεί και στο μέλλον μια τέτοια παρόμοια κατάσταση, τότε βρισκόμαστε σε μια πιο πλεονεκτική θέση, γνωρίζοντας ότι έτσι μπορούμε πραγματικά να είμαστε πιο δυνατοί και πιο ισχυροί απέναντι στις καθημερινές προκλήσεις που μας λεηλατούν, αντισταθμίζοντας πάντα τα οφέλη προς την θετική πλευρά και μόνο.

Τώρα είναι η ώρα στην ζωή μας, να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε πιο αποτελεσματικά, πιο μεθοδικά, με σκοπό την επιτυχή υλοποίηση των στόχων μας, θέτοντας στρατηγικές που θα συντελέσουν στο να ξεπεράσουμε την όποια δυσκολία εμφανίζεται. «Μια επιτυχής παρτίδα σκάκι στην οποία καλείσαι να προβλέψεις το επόμενο βήμα για να μην ηττηθείς». Αυτό λέγεται ένας καθημερινός και αδιάλειπτος αγώνας για την επιβίωση.

Μια Χρυσή Ευκαιρία

Είναι μέσα στην ανθρώπινη φύση και υπόσταση μας, η αντιμετώπιση των προβλημάτων μας, ξεκινώντας πάντα να αντιμετωπίζουμε πρώτα τον εαυτό μας και μετά τους άλλους. Είναι μια σύγκρουση ανάμεσα στο «Εγώ» και στο «Εμείς» που όμως αν καταφέρουμε να εξισορροπήσουμε, τότε το αποτέλεσμα θα είναι πραγματικά ευτυχές. Αυτό βέβαια απαιτεί και μια ευρεία αντίληψη και φιλοσοφική θεώρηση των πραγμάτων και των καταστάσεων.

Προσπαθήστε να σκεφθείτε πως θα μπορέσετε να αντιμετωπίσετε τόσο τις αδυναμίες όσο και τους φόβους σας, δώστε στον εαυτό σας την ευκαιρία να παλέψει, μην παραιτηθείτε τόσο εύκολα, δείξτε την δύναμη και την υπεροχή σας.

Πολλές φορές οι άνθρωποι αισθάνονται ανασφαλείς, με έλλειψη αυτοπεποίθησης, πιστεύοντας ότι δεν είναι ικανοί ή έξυπνοι ή δεν έχουν αρκετά προσόντα, όλα αυτά αποτελούν έναν μύθο, ξεκινά πάντοτε από το δικό μας εσωτερικό Εγώ, από την ψυχική δύναμη που έχει ο καθένας από εμάς. Μη τροφοδοτείται τον εαυτό σας με αρνητικά συναισθήματα. Αγαπήστε τον. Δώστε του μια ευκαιρία να μπορέσει να κοιτάξει κατάματα τις προκλήσεις της καθημερινότητας, διαφορετικά θα αιωρείστε σε έναν φαύλο κύκλο.

Αντιμετωπίζοντας την Αποτυχία

Εάν δεν καταφέρουμε να διαχειριστούμε και να ελέγξουμε μια προκλητική ή προβληματική συμπεριφορά ή κατάσταση έναντι της δικής μας, σε ικανοποιητικό βαθμό, τότε υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να υποστούμε ένα σοβαρό πλήγμα το οποίο θα μας αναγκάσει να βγούμε έξω από τον δρόμο μας. Για την αποφυγή ενδεχόμενης παρόμοιας κατάστασης στο μέλλον συνίσταται ένας διαφορετικός τρόπος αντιμετώπισης της αποτυχίας που θα πληρεί τις παρακάτω προϋποθέσεις λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα παρακάτω σημαντικά ακόλουθα σημεία που θα μας βοηθήσουν να αξιοποιήσουμε στο έπακρο ότι αναπόφευκτο έρχεται.

Μη χάνετε χρόνο και ενέργεια για να σκέφτεστε την πιθανή αποτυχία.
Μην αναλώνεστε σε πράγματα που δεν σας ταιριάζουν.
Κοιτάξτε Πάντα Μπροστά Ποτέ Πίσω.
Σε οποιοδήποτε δεδομένο σενάριο της ζωής σας, μάθετε από τα λάθη σας, διατηρώντας παράλληλα τους κύριους στόχους σας.
Αποδοχή ενδεχόμενης αποτυχίας και συμφιλίωση, αυτό μπορεί βέβαια να είναι δύσκολο αλλά εν δυνάμει εφικτό, από εμάς εξαρτάται, για τον απλούστατο και μοναδικό λόγο, ότι δεν χάσατε και εγκαταλείψατε τους στόχους σας, απλώς αναβάλλατε για λίγο, μέχρι την επόμενη προσπάθεια.
Προσπαθήστε να ανακαλύψετε πιθανές ελαττωματικές τεχνικές που σας οδήγησαν στο λάθος συμπέρασμα, έτσι ώστε, την επόμενη φορά να είστε προετοιμασμένοι για να μην επαναλάβετε τα ίδια.
Βάλτε τον Εαυτό σας σε μια Προοπτική, ακόμα και αν δεν είναι άμεσα ορατό, είναι όμως απαραίτητο για την εσωτερική μας ύπαρξη και αρμονία.

Θετική σκέψη σε Τροχιά

Η αίσθηση της προοπτικής είναι πολύ σημαντική στην αντιμετώπιση και στην διαχείριση των καθημερινών μας προβλημάτων.
Μην επιτρέψετε στον εαυτό σας να επηρεαστεί από ένα στιγμιαίο κακό συμβάν, δεν αφορά την γενικότερη προσπάθεια σας στο σύνολο.
Όταν έρχεστε αντιμέτωποι με ένα πρόβλημα, προσπαθήστε να επαναφέρετε στην μνήμη σας γεγονότα ή καταστάσεις από το παρελθόν σας, που μπορεί να σας βοηθήσουν να αντιμετωπίσετε την παρούσα φάση.
Πείτε στον εαυτό σας, ότι σε κάθε δύσκολη κατάσταση που ανακύπτει, υπάρχει και ένα μάθημα ζωής, τίποτε δεν γίνεται τυχαία, όλα γίνονται για κάποιο λόγο, ίσως για την ενίσχυση της ανθρώπινης φύσης μας, διότι κανένας από εμάς δεν είναι τέλειος.
Είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι τα περισσότερα προβλήματα που εμφανίζονται είναι διαδοχικά γεγονότα, αλληλένδετα μεταξύ τους και επηρεάζουν τις ζωές όλων μας.
Είμαστε όλοι ένα κομμάτι της ολότητας, ζούμε και συνυπάρχουμε άλλοτε αρμονικά και άλλοτε όχι. Το κλειδί της επιτυχούς έκβασης του καθενός είναι να μάθει από τα λάθη του και στην συνέχεια να προχωρήσει στην ζωή του με χαμόγελο.
Οι αρχαίοι ημών πρόγονοι μας έλεγαν: «Oυδέν κακόν αμιγές καλού», όπερ σημαίνει ότι σε κάθε πράγμα, όσο και αν φαίνεται αρνητικό, βρίσκεται πάντοτε κάτι το θετικό. Ας είμαστε αισιόδοξοι, βλέποντας πάντοτε την θετική πλευρά των πραγμάτων και τις ευεργετικές επιδράσεις τους.

Όλ’ αυτά όμως είναι καλά για τους απαίδευτους

Αποτέλεσμα εικόνας για Όλ’ αυτά όμως είναι καλά για τους απαίδευτους Μοναξιές γυρεύουν οι άνθρωποι, εξοχές και παραθαλάσσια και βουνά και συ πολλάκις τυχαίνει να τα λαχταράς.

Όλ’ αυτά όμως είναι καλά για τους απαίδευτους αφού μπορείς, όποια στιγμή θελήσεις v’ αποτραβηχθείς στον εαυτό σου.

Γιατί πουθενά ησυχότερα κι αμεριμνότερα δεν αποτραβιέται ο άνθρωπος παρά μέσα στην ψυχή του.
Και μάλιστα εκείνος που έχει τακτοποιημένα τα εσωτερικά του έτσι που, όταν τα βλέπει, καταλαμβάνεται από τέλεια καλή διάθεση. Και καλή διάθεση εννοώ την αρμονική διάθεση.
Συχνά λοιπόν δίνε του εαυτού σου του είδους τούτου απομόνωση και ανανέωνέ τον.

Σύντομες να είναι και (βασικές oι αρχές εκείνες που, άμα τις συλλογισθείς, αρκούν για να σου πλύνουν την ψυχή και να σε στείλουν πίσω τέτοιον που να μην αγανακτείς μ’ εκείνα στα οποία επιστρέφεις.

Ας δούμε όμως με τι αγανακτείς.
Με την κακία των ανθρώπων; Ξανασκέψου την αρχή ότι τα λογικά ζώα έγιναν το ένα χάριν του άλλου και ότι η ανεκτικότης είναι μέρος της δικαιοσύνης και ότι άθελα αμαρτάνουν οι άνθρωποι και ότι τόσους που εχθρεύθηκαν, υποπτεύθηκαν, μίσησαν, τους πήρε ο χάρος κι έγιναν στάχτη και τότε παύσε v’ αγανακτείς.

Μάρκος Αυρήλιος, Τα εις εαυτόν, Δ, 3

Δάνειες σκέψεις

Αποτέλεσμα εικόνας για Δανεικές σκέψειςΠόσα από αυτά που έχετε στο μυαλό σας ως δικές σας απόψεις είτε για τον κόσμο είτε για εσάς τους ίδιους, πιστεύετε ότι σας ανήκουν πραγματικά;

Οι άνθρωποι διαμορφώνονται εσωτερικεύοντας ερεθίσματα και ακούσματα του περιβάλλοντός τους. Ειδικότερα, πιστεύουν για αυτούς και τον κόσμο αυτά που ακούνε από παιδιά και μεγαλώνοντας προσθέτουν και άλλα, εφόσον πληθαίνουν τα ερεθίσματα.

Συνεπώς υιοθετούν έναν τρόπο ζωής βασισμένο σε ό,τι και όσα έμαθαν. Τί είναι δικό σας πραγματικά; Μήπως ένα μέρος της απώλειας της ευτυχίας σας απορρέει στο ότι το γνωστικό σας σύστημα είναι δανεικό;

Σίγουρα κάτι τέτοιο δεν σημαίνει ότι είναι αναγκαίο να αντιδράτε σε ότι ακούτε. Εξάλλου από την παιδική ηλικία η ανάγκη να γνωρίσει ο άνθρωπος τον κόσμο του επιτρέπει να είναι απολύτως δεκτικός σε ότι ακούει και να το αποδέχεται.
Μεγαλώνοντας σίγουρα διαπιστώνει κανείς ότι τα περισσότερα πράγματα δεν είναι έτσι όπως του τα έχουν πει. Κάνει τη διάκριση, το επισημαίνει, το αποδέχεται και συνεχίζει.

Δεν γίνεται έτσι με όλα τα θέματα όμως. Ναι μεν ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να αντιληφθεί μεγαλώνοντας ότι έχει κάποιες απόψεις για τον κόσμο και τον εαυτό του, όμως δεν καταλαβαίνει πάντα από που προέρχονται αυτές.

Οι επιλογές της ζωής του, ο τρόπος που βιώνει και συμβιώνει, τα άτομα που επέλεξε να έχει στη ζωή του, η κοινωνική θέση που επέλεξε, η εργασία του, οι απόψεις για τους γύρω, οι πεποιθήσεις για τον κόσμο, η εικόνα του εαυτού του κλπ. μπορεί να είναι αποτέλεσμα ξένων επιλογών, λεγομένων και γνωσιών.

Αυτών των άλλων, είτε αυτοί είναι γονείς, είτε κάποιος άλλος. Συνήθως είναι οι γονείς και αυτό γιατί παίζουν μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση του γνωστικού συστήματος του ανθρώπου/παιδιού τους. Τα παιδιά πασχίζουν να κερδίσουν την αποδοχή τους και για να το επιτύχουν αυτό υιοθετούν τον δικό τους τρόπο ζωής, κυνηγούν τα δικά τους όνειρα, την δική τους προοπτική και άποψη για τη ζωή, ακόμη και την δική τους άποψη για τους ίδιους τους εαυτούς τους.

Σε αυτό το σημείο, είναι αναγκαίο να αναφέρω πως για αυτό το λόγο η ετικετοποίηση θα πρέπει να αποφεύγεται από πλευράς των γονιών στα παιδιά. Όταν λες στο παιδί σου, είσαι "κακός", "είσαι χαζός", "είσαι ανεύθυνος", "είσαι επιπόλαιος", "είσαι τεμπέλης" κλπ., του φοράς μία ετικέτα, την οποία εκείνο πιστεύει. Πρόκειται για το φαινόμενο της αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Πάντα έχει επίδραση και πάντα πληγώνει σε ότι ηλικία και αν βρίσκεται το παιδί. Ωστόσο στις μικρές ηλικίες έχει και προφητική ισχύ καθώς το παιδί μεγαλώνοντας μάχεται στο να επιβεβαιώνει αυτό που του λένε ότι είναι.

Σε αυτήν την περίπτωση, το άτομο μπορεί να διαμορφώσει μία αρνητική εικόνα για τον εαυτό του, γεγονός που θα πλήξει την μετέπειτα ψυχική υγεία του συμπεριλαμβανομένων των αισθημάτων αξιότητας και πεποίθησης του εαυτού του. Έτσι το άτομο διαμορφώνει μία άποψη που δεν είναι δική του είναι "δανεική"αλλά παρόλα αυτά είναι ικανή να καθορίζει τη ζωή του.

Ομοίως και στα θέματα επαγγελματικού προσανατολισμού αλλά και πεποιθήσεων, η επιδίωξη της αποδοχής μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο να υιοθετεί δανεικά πρότυπα πεποιθήσεων και αξιών, γεγονός που τον απομακρύνει από την δική του αυτοπραγμάτωση και αυτοβελτίωση.

Εκείνο που προέχει πάντα είναι η αποδοχή του εαυτού και όχι η αποδοχή από τους γύρω, η οποία γίνεται αυτοσκοπός συχνά και οδηγεί σε άρνηση των πραγματικών πιστεύω και αντιλήψεων για την ζωή.

Τί μπορείτε να κάνετε εδώ;

Σίγουρα όλοι κουβαλούν "δάνειες σκέψεις" και είναι ανθρώπινο αυτό. Εκείνο που έχει σημασία είναι να εμβαθύνουμε μέσα μας και να εντοπίζουμε τί από όλα όσα λέμε, κάνουμε, επιλέγουμε, υποστηρίζουμε, ακολουθούμε, υπερασπιζόμαστε αλλά και απορρίπτουμε, κατακρίνουμε, αρνούμαστε, αποδοκιμάζουμε, φοβόμαστε κλπ είναι πραγματικά δικό μας.

Εάν διαπιστώσετε ότι είναι ενός άλλου, π.χ ενός από τους γονείς σας, τότε αφού εκπλαγείτε με το πόσο αξιοπρόσεκτους μηχανισμούς διαθέτει ο ανθρώπινος εγκέφαλος, είναι αναγκαίο να ανακαλύψετε τη δική σας γνώμη πάνω σε αυτό. Εάν είναι σύμφωνη, τότε αποδέχεστε αυτήν την σκέψη ως δική σας και παύει να είναι δάνεια. Εάν δεν συμφωνείτε, τότε είναι αναγκαίο να ακολουθήσετε την δική σας γνώμη πάνω σε αυτό και να αλλάξετε την συμπεριφορά σας, προκειμένου να πλησιάσετε τον εαυτό σας και φυσικά να αισθανθείτε καλά με αυτόν.

Αναζητήστε λοιπόν τι είναι δικό σας και τι όχι και ή κάντε το δικό σας ή αποβάλλετέ το... για μία ισορροπημένη και υγιή ψυχική ζωή βασισμένη στην πνευματική σας ελευθερία...

Προδοσία και πόνος

Η προδοσία αποτελεί μία από τις πιο οδυνηρές εμπειρίες που μπορεί να βιώσει ένας άνθρωπος. Ξαφνικά ανακαλύπτουμε ότι αυτό που πιστεύαμε πως ήταν αληθινό, δεν είναι. Όταν ένα πρόσωπο που εμπιστευόμαστε υπονομεύει την εμπιστοσύνη που του έχουμε δείξει, ο κόσμος μας καταρρέει.

Όταν δείχνουμε εμπιστοσύνη σε κάποιο πρόσωπο σημαίνει ότι αισθανόμαστε ασφαλείς μαζί του. Ελπίζουμε ότι θα μας σέβεται, ότι νοιάζεται για μας και δεν θα μας βλάψει, ειδικά εκ προθέσεως. Αισθανόμαστε προδομένοι και ξαφνικά συνειδητοποιούμε μια καινούρια πραγματικότητα: αυτό που νομίζαμε ότι ήταν ασφαλές και αξιόπιστο δεν είναι τελικά.

Η προδοσία μπορεί να λάβει διάφορες μορφές. Εκτός από την απιστία, μπορεί να νιώθουμε προδομένοι όταν οι άνθρωποι αθετούν σημαντικές συμφωνίες, διαδίδουν κουτσομπολιά για εμάς ή τελειώνουν μια σχέση παρά τις υποσχέσεις τους.

Σε μια στιγμή, η ζωή μας αλλάζει για πάντα.
Η προδοσία είναι κάτι που συμβαίνει σε όλους. Είναι σπάνιο για κάποιον να περάσει τη ζωή του χωρίς να νιώσει ότι έχει προδοθεί. Πώς λοιπόν μπορούμε να ξεπεράσουμε την προδοσία έτσι ώστε να μην υποκύψουμε στην κατάθλιψη, τον κυνισμό και την απόγνωση; Με λίγα λόγια, πώς μπορούμε να ξεπεράσουμε την προδοσία χωρίς να προδώσουμε τους εαυτούς μας;

Όπως αναφέρω στο βιβλίο μου «Love & Betrayal» , η προδοσία πονάει. Δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές που θα μας βγάλουν από την αγωνία και την πικρία που αφήνει πίσω της μια μεγάλη προδοσία. Ωστόσο, καθώς ξεπερνάμε το αρχικό σοκ και την απογοήτευση, υπάρχει δυνητικά μια συνέχεια μετά την προδοσία. Οι εβδομάδες και οι μήνες μετά την προδοσία μας δίνουν ευκαιρίες να κατανοήσουμε τον εαυτό μας και τη ζωή πιο βαθιά. Οι πιο απελευθερωτικές ανακαλύψεις της ζωής συχνά έρχονται την εποχή που αισθανόμαστε πληγωμένοι.

Μία από τις πιο καταστροφικές πτυχές της προδοσίας είναι ότι η αίσθησή μας για την πραγματικότητα υπονομεύεται. Η ικανότητα να εμπιστευόμαστε το ένστικτό μας και τους εαυτούς μας χάνεται.

Η αντιμετώπιση του αισθήματος της προδοσίας σημαίνει ότι πρέπει να εμπιστευτούμε τις εμπειρίες και τις επιλογές μας ξανά. Αλλά για να μπορέσουμε να το κάνουμε αυτό, θα πρέπει να αφήσουμε τον εαυτό μας να περάσει από τα διάφορα στάδια του πένθους που συνοδεύουν την απώλεια. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει κάποιο σοκ, την άρνηση, τον θυμό και την εκδίκηση.

Δυστυχώς, πολλοί άνθρωποι επιθυμούν να πάρουν εκδίκηση, η οποία συνήθως αυξάνει τον πόνο τους αντί να τον μαλακώσει. Το βιβλίο και η ταινία «Ο πόλεμος των Ρόουζ» (War of the Roses) απεικονίζει την κλιμάκωση του φαύλου κύκλου καταστροφής που ακολουθεί την εκδίκηση.

Η εκδίκηση είναι μια ασύνετη προσπάθεια να προστατευτούμε από την αναπόφευκτη οδύνη και τον πόνο.

Ο συγγραφέας James Baldwin το θέτει ως εξής:
«Φαντάζομαι ότι ένας από τους λόγους που οι άνθρωποι προσκολλώνται στο μίσος τόσο πεισματικά είναι επειδή, όταν το μίσος πλέον θα έχει φύγει, θα είναι αναγκασμένοι να αντιμετωπίσουν τον πόνο».

Το να αγκαλιάσουμε τον πόνο και την απώλεια όχι μόνο θα μας βοηθήσει να θεραπευτούμε ως άτομα, αλλά ακόμα και τα αντιμαχόμενα έθνη μπορούν να κάνουν ένα βήμα μπροστά σταματώντας τις διενέξεις και αναγνωρίζοντας με θάρρος την αμοιβαία θλίψη τους. Ο Nelson Mandela προωθώντας την Επιτροπή Αλήθειας και Συμφιλίωσης στη Νότια Αφρική συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στην επούλωση των πληγών που δημιουργήθηκαν από τον φυλετικό διαχωρισμό.

Το συναίσθημα της ντροπής εμποδίζει την επούλωση των πληγών από την προδοσία. Ίσως αναρωτηθούμε: «Τι μου συμβαίνει; Πώς μπόρεσα να εμπιστευτώ αυτό το άτομο; Πόσο ανόητος ήμουν;». Ενώ η αυτοκριτική είναι κάτι συνηθισμένο, περιπλέκει το ζήτημα του πόνου που νιώθουμε.

Αν καταφέρουμε να αναγνωρίσουμε αυτό το συναίσθημα τη στιγμή που προκύπτει, μπορούμε να το διαφοροποιήσουμε από τη φυσική θλίψη λόγω της απώλειας. Θα μπορούσαμε τότε να θυμηθούμε ότι η προδοσία αποτελεί απλώς μέρος της ζωής. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάτι δεν πάει καλά με εμάς. Αν αγκαλιάσουμε τη θλίψη θα οδηγηθούμε στην ίαση. Η αυτοκριτική και η ντροπή παρατείνει την αγωνία της θλίψης μας.

Ο οργανισμός μας έχει έναν τρόπο να θεραπεύεται, αν καταφέρουμε να βρούμε το μονοπάτι της ίασης, το οποίο σημαίνει ότι δεν αντιστεκόμαστε σε αυτά που νιώθουμε. Αν καταφέρουμε να βρούμε τη δύναμη να αγκαλιάσουμε τη θλίψη χωρίς να νιώθουμε ντροπή, προχωράμε μπροστά. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι δεχόμαστε την υποστήριξη των φίλων που μπορούν να μας ακούσουν, επισκεπτόμαστε έναν ψυχοθεραπευτή προκειμένου να μας βοηθήσει να ομαλοποιήσουμε τα συναισθήματά μας, δείχνουμε κατανόηση στον εαυτό μας και συνειδητοποιούμε τι συνέβη έτσι ώστε να προχωρήσουμε μπροστά.

Καθώς αντιμετωπίζουμε το θέμα της προδοσίας, προχωράμε με μεγαλύτερη σοφία και κατανόηση για τον εαυτό μας. Η επανάκτηση της αξιοπρέπειάς μας από ένα τέτοιο μεγάλο πλήγμα ίσως πάρει πολύ χρόνο. Είναι μια διαδικασία μετάβασης που μας καλεί να είμαστε ιδιαίτερα υπομονετικοί και επιεικείς με τους εαυτούς μας

H απεριόριστη υπακοή καταστρέφει την παιδική ψυχή

H απεριόριστη υπακοή καταστρέφει την παιδική ψυχή… Το μέσο παιδί, κάνει τα πράγματα σωστά. Το παιδί χωρίς όρια, κάνει το σωστό πράγμα. Μην αναγκάζετε τετράγωνα παιδιά να περάσουν από στρογγυλές τρύπες.
 
Τι είναι αυτό που πραγματικά ζητούμε από τα παιδιά μας; Να υπακούουν τους γονείς τους για να είναι «καλά» παιδιά; Να «πετύχουν» στη ζωή τους; Να είναι ευτυχισμένα; Ένα πράγμα ξέρω. ‘Οτι πάνω από όλα, θέλω η κόρη μου να είναι ευτυχισμένη. Οτιδήποτε κάνει. Και έχω πει στον εαυτό μου ότι θα κάνω τα πάντα για να της δώσω τα φτερά που χρειάζεται για να πετύχει τα όνειρα της.

Αλλά αν δεν μου αρέσουν τα όνειρα της; Αν θεωρώ και κρίνω – βασιζόμενος στη δική μου εμπειρία – ότι αυτά που η ίδια βλέπει ως όνειρα μπορεί να μετατραπούν σε εφιάλτες; Θα κάτσω αμέτοχος; Διάβασα πρόσφατα ότι το να προσπαθούμε να ελέγχουμε το παιδί μας σχεδιάζοντας το δικό του μέλλον δεν αφήνει το παιδί να βρει το δρόμο του ως ενήλικας. Μ' αυτόν τον τρόπο μάλιστα το μόνο που καταφέρνουμε είναι να το ακρωτηριάζουμε ψυχικά και να το περιορίζουμε.

Και ότι ως γονείς οφείλουμε να αφήσουμε τα παιδιά μας να κάνουν μόνα τους τις επιλογές τους, χωρίς να προβάλουμε επάνω τους τις δικές μας προσωπικές φιλοδοξίες και προσδοκίες. Γιατί τα παιδιά τελικά, δεν είναι κτήματα μας. Και αν θέλουμε πραγματικά να συνεισφέρουμε στη χαρά της δημιουργίας, μπορούμε να δώσουμε στα παιδιά μας την ευκαιρία να πάρουν τις ευθύνες για το μέλλον στα χέρια τους!

Μα εγώ σε καμία περίπτωση δεν θέλω να περιορίσω το παιδί μου, πόσο μάλλον να καταστρέψω την ψυχή της. Ούτε θέλω να σχεδιάσω εγώ το δικό της μέλλον. Ίσα ίσα θέλω να πάρει το μέλλον στα χέρια της. Όμως νιώθω και μια υποχρέωση ως πατέρας να τη νουθετήσω, να της υποδείξω τυχόν λάθη, να της δείξω το σωστό δρόμο.

Ποιος είναι όμως ο σωστός δρόμος; Ο δικός μου δρόμος σύμφωνα με τα δικά μου μέτρα και σταθμά, τις δικές μου επιλογές, τα δικά μου λάθη; Μάλλον όχι… Ο μεγάλος ποιητής και φιλόσοφος Khalil Gibran λέει στον «Προφήτη»: Τα παιδιά σας δεν είναι δικά σας παιδιά, είναι γιοι και κόρες που ίδια η ζωή χάρισε στον εαυτό της. Ήρθαν μέσω εσάς, αλλά όχι από εσάς.

Και παρά που είναι κοντά σας, δεν σας ανήκουν. Μπορείτε να τους δώσετε την αγάπη σας, αλλά όχι και τις σκέψεις σας, Γιατί εκείνα έχουν τις δικές τους, προσωπικές σκέψεις. Μπορείτε να φιλοξενήσετε τις σάρκες τους, αλλά όχι και τις ψυχές τους.

Γιατί οι ψυχές τους κατοικούν στο σπίτι του αύριο Το οποίο εσείς δεν μπορείτε να επισκεφθείτε Ούτε στα όνειρά σας. Μπορείτε να προσπαθήσετε να τους μοιάζετε, Αλλά μην ζητάτε εκείνα να γίνουν σαν κι εσάς. Γιατί η ζωή δεν γυρίζει πίσω, ούτε παραμένει στο χθες…

Οι υδραυλικοί των Μάγια «έφτιαχναν συντριβάνια και τουαλέτες»

Αποτέλεσμα εικόνας για Οι υδραυλικοί των Μάγια «έφτιαχναν συντριβάνια και τουαλέτες»Το Παλένκε στο νότιο Μεξικό άκμασε τον 7ο π.Χ. αιώνα
 
Πόλη του Μεξικού
 
Οι τεχνολογίες αξιοποίησης της υδροστατικής πίεσης ίσως δεν έφτασαν στο Νέο Κόσμο με τους Ισπανούς κατακτητές -Αμερικανοί αρχαιολόγοι εκτιμούν ότι… οι Μάγια του Μεξικού κατασκεύαζαν τουαλέτες με τρεχούμενο νερό, ακόμα και διακοσμητικούς πίδακες που έφταναν σε ύψος πολλών μέτρων.
 
«Τα ευρήματα αυτά αποκαλύπτουν ένα ακόμα τεχνολογικό επίτευγμα που κατάφεραν οι Μάγια ανεξάρτητα από τον Παλαιό Κόσμο. Οι Μάγια του Παλένκε απέκτησαν την τεχνολογία του νερού υπό πίεση το αργότερο το 750 μ.Χ και πιθανότατα πολύ νωρίτερα» σχολιάζει στο LiveSciences.com ο Κιρκ Φρεντς του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια.
 
Η έρευνά του δημοσιεύτηκε στο Journal of Archaeological Science.
 
Μέχρι σήμερα, το αρχαιότερο δείγμα τεχνολογίας που αξιοποιούσε την πίεση του νερού ήταν το μινωικό παλάτι της Κρήτης, που χρονολογείται γύρω στο 1400 π.Χ.
 
Υδάτινη πόλη
 
Η ομάδα του Δρ Φρεντς μελέτησε το αρχαίο συγκρότημα του Παλένκε, το οποίο βρίσκεται στην Τσιάπας του Μεξικού και κατοικούνταν την περίοδο 100-800 μ.Χ.
 
Οι περίπου 6.000 Μάγια που ζούσαν στα 1.500 κτίρια της πόλης ποτέ δεν βρίσκονταν πάνω από 150 μέτρα μακριά από κάποια πηγή νερού, εκτιμούν οι ερευνητές.
 
«Οι αρχαίοι Μάγια ονόμαζαν αυτή την πόλη Λακάμχα ή ‘Μεγάλο Νερό’ λόγω των εννέα πλωτών διαύλων, των 56 πηγών και των καταρρακτών μήκους εκατοντάδων μέτρων» αναφέρει ο Φρεντς.
 
Ένα ιδιαίτερο εύρημα στο Παλένκε ήταν ένα υπόγειο κανάλι νερού, το οποίο, σε αντίθεση με άλλα κανάλια της κεντρικής πλατείας της πόλης, ήταν έντονα κατηφορικό και στενότερο στο κάτω άκρο του.
 
Οι ερευνητές εκτιμούν ότι το νερό θα έβγαινε από τον αγωγό με αρκετή πίεση ώστε να δημιουργεί ένα πολυτελές συντριβάνι με ύψος περίπου 6 μέτρα.
 
Επιπλέον, το παλάτι του Παλένκε βρίσκεται σε τέτοια θέση ώστε θα ήταν αδύνατο να διαθέτει σύστημα υδροδότησης χωρίς επιπλέον πίεση. Αν όντως υπήρχε νερό υπό πίεση, «η θεωρία ότι υπήρχαν τουαλέτες δεν είναι και τόσο τραβηγμένη» θεωρεί ο Φρεντς.
 
Η ομάδα των υδροαρχαιολόγων σκοπεύει τώρα να αναζητήσει ενδείξεις υδραυλικής τεχνολογίας σε όλο το κεντρικό Μεξικό.

«Βγήκε» το πρώτο μετεωρολογικό δελτίο για... αέριο εξωπλανήτη

Ο καιρός θα είναι νεφελώδης με πιθανότητα... πολύτιμων λίθων. Ένας μεγάλος εξωπλανήτης σε απόσταση 1.044 ετών φωτός από τη Γη διαθέτει μάλλον πανέμορφα σύννεφα στην ατμόσφαιρά του, τα οποία πιθανώς περιέχουν τα συστατικά από τα οποία δημιουργούνται τα ρουμπίνια και τα ζαφείρια.

Αυτό εκτιμά το θεωρούμενο ως πρώτο μετεωρολογικό δελτίο για εξωπλανήτη, που συνέταξαν ιρλανδοί και βρετανοί αστρονόμοι, με επικεφαλής τον Ντέηβιντ 'Αρμστρονγκ του Πανεπιστημίου του Γουόργουικ, οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό αστρονομίας "Nature Astronomy". Πρόκειται για την πρώτη άμεση παρατήρηση ενδείξεων καιρικών μεταβολών σε ένα μακρινό αέριο εξωπλανήτη.

Είναι γνωστό στο ηλιακό μας σύστημα ότι οι πλανήτες όπως ο Δίας και ο Κρόνος εμφανίζουν μια μεγάλη ποικιλία -συνήθως ταραγμένων- καιρικών συνθηκών. Όμως οι εξωπλανήτες είναι πολύ μακριά για να διακρίνει κανείς μεταβολές στα νέφη ή στους ανέμους τους.

Οι ερευνητές, που έβαλαν στο στόχαστρό τους τον εξωπλανήτη HAT-P-7b, μελετώντας στοιχεία τεσσάρων ετών από το διαστημικό τηλεσκόπιο «Κέπλερ», διαπίστωσαν περιοδικές μεταβολές στη φωτεινότητά του.

Ο γιγάντιος αέριος εξωπλανήτης, που είχε ανακαλυφθεί το 2008, είναι περίπου 40% μεγαλύτερος από τον Δία και 16 φορές μεγαλύτερος από τη Γη. «Ψήνεται» στους 1.927 βαθμούς Κελσίου -συνεπώς ούτε λόγος για φιλικές προς τη ζωή συνθήκες- επειδή βρίσκεται σε πολύ κοντινή τροχιά στο άστρο του, που είναι διπλάσιο από τον Ήλιο μας, διαγράφοντας μια πλήρη περιφορά μόνο κάθε δύο μέρες (το έτος του).

Καθώς διαπιστώθηκε ότι οι φωτεινές περιοχές του δεν είναι σταθερές, αλλά μετακινούνται, οι αστρονόμοι συμπέραναν ότι υπάρχει νεφοκάλυψη που μεταβάλλεται λόγω των ανέμων. Μόνο που τα νέφη αυτά δεν θα είναι όπως τα γήινα, αλλά εκτιμάται ότι μπορεί να είναι πολύ πιο εντυπωσιακά, καθώς πιθανώς δημιουργούνται -λόγω των καυτών θερμοκρασιών- από την εξαέρωση ορυκτών όπως το κορούνδιο, παραλλαγές του οποίου στη Γη αποτελούν τα ρουμπίνια και τα ζαφείρια.

Όταν λειτουργήσουν τα ισχυρότερα τηλεσκόπια «Τζέημς Γουέμπ» της NASA, καθώς επίσης CHEOPS και PLATO της ESA, οι αστρονόμοι θα μπορέσουν να μελετήσουν καλύτερα τις ατμόσφαιρες και τα νέφη τέτοιων εξωπλανητών, ψάχνοντας ακόμη και για ίχνη ζωής.

Ανακαλύφθηκε το μεγαλύτερο διπλό σύστημα άστρων νετρονίων

doppelneutronb
Διεθνής αστρονομική ομάδα -στην οποία συμμετείχαν ερασιτέχνες αστρονόμοι του Προγράμματος Einstein&Home- ανακάλυψε το μεγαλύτερο διπλό σύστημα αστέρων νετρονίων (πάλσαρ). Πρόκειται για δύο νεκρά άστρα, το καθένα μεγαλύτερο σε μάζα από τον Ήλιο μας, που όμως έχουν πια διάμετρο μόλις 20 χιλιομέτρων, καθώς έχουν μετατραπεί σε αδιανόητα πυκνούς αστέρες νετρονίων. Τα δύο άστρα, που γυρίζουν με τρομερή ταχύτητα -σαν σβούρες- γύρω από τον εαυτό τους (με ρυθμό 37 φορές ανά δευτερόλεπτο!) και τα οποία εκπέμπουν έντονο φως σαν φάροι, βρίσκονται επίσης σε ελαφρώς ελλειπτική τροχιά το ένα γύρω από το άλλο, αποτελώντας έτσι ένα διπλό αστρικό σύστημα.

Δύο νεκρά άστρα, το καθένα μεγαλύτερο σε μάζα από τον Ήλιο μας, που όμως έχουν πια διάμετρο μόλις 20 χιλιομέτρων, καθώς έχουν μετατραπεί σε αδιανόητα πυκνούς αστέρες νετρονίων

Αυτό το ασυνήθιστο «χορευτικό ζευγάρι», με την ονομασία PSR J1913+1102, βρίσκεται σε απόσταση περίπου 25.000 ετών φωτός από τη Γη. Τα δύο άστρα εκτελούν μια πλήρη περιφορά το ένα πέριξ του άλλου μέσα σε πέντε μόλις ώρες. Το μαγνητικό πεδίο τους είναι μερικά δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερο από της Γης.

Μέχρι σήμερα έχουν ανακαλυφθεί περίπου 2.500 μεμονωμένα πάλσαρ, που περιστρέφονται μόνα τους στο διάστημα. Από αυτά, τα 255 έχουν βρεθεί να ανήκουν σε διπλά συστήματα, καθώς έχουν ως σύντροφο ένα άλλο συνοδό άστρο (συνήθως κανονικό άστρο, όχι νετρονίων). Αλλά μόνο σε 14 από αυτά τα διπλά αστρικά συστήματα, και τα δύο άστρα του ζεύγους είναι περιστρεφόμενοι αστέρες νετρονίων. Και από αυτά τα 14, το ζευγάρι που μόλις ανακαλύφθηκε, έχει συνολικά τη μεγαλύτερη μάζα από όλα, περίπου 2,9 φορές μεγαλύτερη του Ήλιου μας.

Η ανακάλυψη, με επικεφαλής τον Bruce Allen του γερμανικού Ινστιτούτου Βαρυτικής Φυσικής Μαξ Πλανκ του Αννοβέρου και διευθυντή του προγράμματος Einstein&Home, η οποία παρουσιάσθηκε στο περιοδικό αστροφυσικής «The Astrophysical Journal», έγινε μετά από ανάλυση των δεδομένων του μεγάλου ραδιοτηλεσκοπίου του Αρεσίμπο από τους ερασιτέχνες αστρονόμους, οι οποίοι από τον καναπέ του σπιτιού τους και με το κατάλληλο λογισμικό στον υπολογιστή τους, βοήθησαν να εντοπισθεί το διπλό σύστημα πάλσαρ.

Οι ερασιτέχνες του Einstein&Home έχουν κάνει άλλες 31 ανακαλύψεις στο παρελθόν. Το εν λόγω πρόγραμμα συνδυάζει την υπολογιστική ισχύ περίπου 50.000 σταθερών και φορητών υπολογιστών, καθώς και κινητών τηλεφώνων, που ανήκουν σε πάνω από 40.000 εθελοντές σε όλο τον κόσμο. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα δίκτυα «επιστήμης των πολιτών» διεθνώς και η συνολική υπολογιστική ισχύς του (1,7 petaflops) το τοποθετεί ανάμεσα στους 60 μεγαλύτερους υπερυπολογιστές του κόσμου.

Τα διπλά συστήματα περιστρεφόμενων αστέρων νετρονίων αποτελούν κοσμικά «εργαστήρια» για την πραγματοποίηση ελέγχων ακριβείας στη γενική θεωρία σχετικότητας του Αϊνστάιν, ενώ θεωρούνται και μια από τις πιθανές πηγές βαρυτικών κυμάτων που μπορούν να ανιχνευθούν από τους επίγειους ανιχνευτές LIGO.

Τα πάλσαρ αποτελούν απομεινάρια εκρήξεων υπερκαινοφανών αστέρων (σούπερ-νόβα) και αποτελούν κοσμικούς «φάρους» που εκπέμπουν ισχυρές ακτίνες ραδιοκυμάτων στο διάστημα. Όταν η Γη τύχει να διασταυρωθεί με κάποια τέτοια ακτίνα, τα μεγάλα ραδιοτηλεσκόπια μπορούν να εντοπίσουν την πηγή της, δηλαδή το άστρο πάλσαρ που την εξέπεμψε.

Παράλληλα σύμπαντα επηρεάζουν το δικό μας σύμπαν

Αποτέλεσμα εικόνας για parallel universeΕρευνητική ομάδα της οποίας ηγείται ο φυσικός Howard Wiseman του πανεπιστημίου Griffith της Αυστραλίας και επικεφαλής της έρευνας Howard Wiseman, παρουσιάζει νέα θεωρία η οποία καταπιάνεται με τα παράλληλα σύμπαντα και τον τρόπο αλληλεπίδρασης τους με το δικό μας κόσμο. Όπως λέει «όλες οι πιθανές εξελίξεις, όλα τα πιθανά σενάρια έχουν πραγματοποιηθεί. Σε μερικά σύμπαντα ο κομήτης που εξαφάνισε τους δεινοσαύρους δε προσέκρουσε ποτέ στη γη. Σε άλλα η Αυστραλία αποικήθηκε απ’ τους Πορτογάλους». Η θεωρία που δημοσιεύτηκε στο journal Physical Review X. διχάζει τον επιστημονικό κόσμο καθώς πολλοί είναι εκείνοι που έχουν μιλήσει εγκωμιαστικά για τη διάσταση που δίνει η θεωρία του Wiseman στο θέμα, όμως άλλοι τόσοι την έχουν απορρίψει.

Τα παράλληλα σύμπαντα για καιρό υπήρξαν μύθευμα της επιστημονικής φαντασίας. Όμως σύμφωνα με μια νέα ριζοσπαστική έρευνα της κβαντικής μηχανικής τα άλλα σύμπαντα είναι αληθινά και υπάρχουν σε μεγάλους αριθμούς. Οι επιστήμονες πίσω απ’ την έρευνα λένε πως τα άλλα σύμπαντα ασκούν μια αδιόρατη απωθητική δύναμη στο δικό μας σύμπαν. Χάρη σε αυτή τη δύναμη γεννιούνται όλα τα παράξενα της κβαντικής διάστασης, σύμφωνα με τους επιστήμονες.

Σύμφωνα με τον Wiseman ζούμε σε έναν μόνο από τους άπειρους κόσμους που υπάρχουν, κάποιοι από τους οποίους είναι «πανομοιότυποι με τον δικό μας». «Οι περισσότεροι είναι εντελώς διαφορετικοί».

Δεύτερο εύρημα είναι ότι όλοι οι κόσμοι είναι «εξίσου πραγματικοί» που υπάρχουν συνεχώς μέσα στον χρόνο αλλά ο καθένας με τις δικές του ιδιαιτερότητες.

Τρίτον, από την απώθηση μεταξύ κοντινών και πανομοιότυπων κόσμων προκαλούνται κβαντικά φαινόμενα που εν τέλει κάνουν τους αρχικά όμοιους κόσμους να διαφοροποιούνται. «Όλα τα κβαντικά φαινόμενα προκύπτουν αποκλειστικά και μόνο από την αλληλεπίδραση μεταξύ των κόσμων», εξηγεί ο καθηγητής.

Το ριζοσπαστικό στοιχείο της καινούριας θεωρίας είναι ότι περιλαμβάνει υποθέσεις που δίνουν τη δυνατότητα να ελεγχθεί πειραματικά η ύπαρξη άλλων συμπάντων πέρα από το δικό μας.

«Το ελκυστικό της προσέγγισής μας είναι πως, αν υπάρχει ένας μόνο κόσμος, αυτή ανάγεται στη Νευτώνεια μηχανική, ενώ μετασχηματίζεται στην κβαντική μηχανική στην περίπτωση ύπαρξης ενός τεράστιου αριθμού πολλαπλών κόσμων», επισημαίνει ο καθηγητής και η ομάδα του.

Όταν ο αριθμός αυτός είναι περιορισμένος, τότε η θεωρία προβλέπει κάτι εντελώς καινούρια, που δεν είναι ούτε η νευτώνεια μηχανική ούτε η κβαντική φυσική.

«Η οποιαδήποτε εξήγηση ενός κβαντικού φαινομένου θα είναι εκ των πραγμάτων περίεργη, καθώς τα πρότυπα της κβαντικής μηχανικής δεν προσφέρουν καμία εξήγηση. Εμείς απλά κάνουμε προβλέψεις για εργαστηριακά πειράματα» δήλωσε ο Wiseman. «Η εξήγηση που δίνουμε, όσο πιο απλά είναι δυνατόν, είναι ότι υπάρχουν παράλληλοι κόσμοι οι οποίοι αλληλεπιδρούν με το δικό μας».

Η θεωρία του Howard Wiseman και της ομάδας του ρίχνει φως σε νέες πτυχές της έρευνας κβαντικής μηχανικής που ξεκίνησε το 1950, με το όνομα «Η ερμηνεία πολλών κόσμων».

«Στη γνωστή στους κύκλους μας έρευνα «Η ερμηνεία πολλών κόσμων», κάθε σύμπαν διακλαδίζεται σε μια δέσμη νέων συμπάντων κάθε φορά που συντελείται μια κβαντική μέτρηση. Ως εκ τούτου όλες οι πιθανές εξελίξεις, όλα τα πιθανά σενάρια έχουν πραγματοποιηθεί. Οι επικριτές αυτής της θεωρίας λένε αμφισβητούν το κατά πόσο είναι αληθινά αυτά τα σύμπαντα καθώς δεν επηρεάζουν το δικό μας καθόλου. Σκεπτόμενοι αυτές τις απόψεις κάναμε τη δική μας τοποθέτηση η οποία διαφοροποιείται αισθητά από τις εκτιμήσεις του παρελθόντος» δήλωσε ο Wiseman.

Στην ερώτηση αν ο άνθρωπος θα μπορέσει συνειδητά να επηρεάσει άλλα σύμπαντα, ο Wiseman απαντά: «Δεν είναι μέρος της θεωρίας μας… Όμως η ιδέα της αλληλεπίδρασης με άλλα σύμπαντα δεν είναι πλέον αποκύημα επιστημονικής φαντασίας»

Πώς υποδέχτηκε ο επιστημονικός κόσμος τη θεωρία;

Ο Lawrence Krauss, θεωρητικός φυσικός του πανεπιστημίου της Αριζόνα δήλωσε επιφυλακτικός απέναντι στη θεωρία, ενώ διάσημος Τσέχος φυσικός ήταν επικριτικός και έγραψε στο blog του: «Ήταν ακόμα ένα παράδειγμα που επιβεβαιώνει ότι τέτοιες προσπάθειες αποτελούν επιχειρήσεις χωρίς ελπίδα και μια τεράστια σπατάλη χρόνου». Αντίθετα ο Charles Sebens, φυσικός του πανεπιστημίου του Μίσιγκαν καλωσόρισε την έρευνα δηλώνοντας, «ενθουσιασμένος από τη διάσταση που έδωσαν στο θέμα ο Wiseman και οι συνεργάτες του».

Ο Δημήτρης Νανόπουλος εκτιμά με βάση μαθηματικές εξισώσεις, ότι είναι δυνατό να υπάρχουν δέκα εις την πεντακοσιοστή σύμπαντα, σύμφωνα με τη θεωρία της υπερσυμμετρίας (SUSY) και των υπερχορδών, η οποία προβλέπει ότι, εκτός από τις γνωστές τέσσερις «μεγάλες» διαστάσεις -τρεις του χώρου (μήκος, πλάτος, ύψος) και ο χρόνος- υπάρχουν ακόμα έξι ή επτά, που βρίσκονται «διπλωμένες» σε τρομερά μικρό χώρο, ανεβάζοντας σε 10 ή 11 τον συνολικό αριθμό των διαστάσεων.

«Ζούμε σε δέκα διαστάσεις, αλλά δεν το αντιλαμβανόμαστε», είπε χαρακτηριστικά. Η θεωρία του πολυσύμπαντος ή των πολλών παράλληλων συμπάντων έχει διάφορες εκδοχές, μια από τις οποίες προωθεί σθεναρά ο κ. Νανόπουλος, ο οποίος τόνισε όμως ότι μια τέτοια θεωρία έχει νόημα μόνο αν καταστεί δυνατό να αποδειχτεί πειραματικά και σε αυτό μπορεί να βοηθήσει ο Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Πυρηνικών Ερευνών (CERN).
 
 

Φανταστικός κήπος με ανάποδα ανθισμένα δέντρα!

Περπατώντας μέσα στον κήπο Glacier Gardens στην Αλάσκα, ο επισκέπτης δεν μπορεί παρά να παρατηρήσει κάτι ιδιαίτερα ενδιαφέρον αλλά και παράξενο συνάμα: Ανάποδα δέντρα με πολύχρωμα λουλούδια στην κορυφή τους!

Ο πρωτότυπος κήπος έκτασης 50 στρεμμάτων αποτελεί όντως ένα περίεργο θέαμα. Δεκάδες δέντρα εμφανίζονται ολόγυρα με τους κορμούς μέσα στο έδαφος και τις ρίζες να κρέμονται στον αέρα, ανάμεσα στις οποίες, μάλιστα, ανθίζουν διάφορα φυτά!



Σε αντίθεση με τα γνωστά Baobab, τα ανάποδα δέντρα στον Glacier Gardens δεν είναι φυσικά, αλλά αποτέλεσμα εξωραϊσμού από τον Steve και την Cindy Bowhay, τους ιδιοκτήτες του κήπου.



Τα ανάποδα δέντρα είναι γνωστά ως “Towers Flower”, δηλαδή “Πύργοι με λουλούδια” και δημιουργήθηκαν όταν τα δέντρα αποφασίστηκε να κοπούν από την περιοχή λόγω μιας κατολίσθησης που συνέβη το 1984.

Το Steve συγκέντρωσε τα κομμένα δέντρα και αποφάσισε να προβεί στην… αναφύτευσή τους, μετατρέποντάς τα σε φυσικές γλάστρες γεμάτες μπιγκόνιες, πετούνιες αλλά και διάφορες πρασινάδες.



Σήμερα στο πάρκο υπάρχουν διάσπαρτα περίπου εκατό ανάποδα δέντρα, ενώ τα είδη των φυτών αριθμούν περίπου τα 100. Οι ιδιοκτήτες ανανεώνουν διαρκώς τις φυτεύσεις, ενώ ο Glacier Gardens αποτελεί ένα από τα ωραιότερα πάρκα στην Αλάσκα.

Φυσικά Γεγονότα vs Θαύματα

Φυσικά Γεγονότα vs ΘαύματαΤυχαίο, Τύχη, Σύμπτωση, Θαύμα
Τι ακριβώς εννοούμε με τη λέξη «θαύματα»; Η θέση μου είναι ότι τα γεγονότα, που συνήθως αποκαλούμε θαύματα, δεν είναι υπερφυσικά, αλλά εμπίπτουν σε ένα φάσμα περισσότερο ή λιγότερο απίθανων φυσικών γεγονότων. Ένα θαύμα, με άλλα λόγια, αν συμβεί, είναι απλώς ένα γεγονός που οφείλεται σε καταπληκτική εύνοια της τύχης. Δεν ισχύει η διάκριση: Φυσικά γεγονότα εναντίον θαυμάτων.

Υπάρχουν μερικά γεγονότα που είναι πολύ απίθανα ακόμη και να τα σκεφτόμαστε, αλλά αυτό δεν το γνωρίζουμε προτού κάνουμε τον σχετικό υπολογισμό. Και για να υπολογίσουμε, πρέπει να ξέρουμε πόσος χρόνος υπάρχει διαθέσιμος ή, γενικότερα, πόσες διαθέσιμες ευκαιρίες υπάρχουν για να συμβεί το γεγονός. Αν έχουμε στη διάθεσή μας άπειρο χρόνο ή άπειρες ευκαιρίες, τα πάντα είναι δυνατά. Οι μεγάλοι αριθμοί που συναντούμε στην Αστρονομία και τα μεγάλα χρονικά διαστήματα που χαρακτηρίζουν τη Γεωλογία, συνδυάζονται για να ανατρέψουν άρδην τις καθημερινές μας εκτιμήσεις για το τι μπορούμε να περιμένουμε ως φυσικό και τι πρέπει να χαρακτηριστεί θαύμα.

Μπορούμε να δεχτούμε μια ορισμένη ποσότητα τύχης στις εξηγήσεις μας, αρκεί η ποσότητα αυτή να μη γίνεται υπερβολική. Το ερώτημα είναι, πόση; Η τεράστια ένταση του γεωλογικού χρόνου μάς δίνει το δικαίωμα να δεχτούμε περισσότερες απίθανες συμπτώσεις απ’ όσες θα επέτρεπε ένα δικαστήριο, αλλά ακόμη κι έτσι υπάρχουν κάποια όρια. Η συσσωρευτική επιλογή είναι το κλειδί για όλες τις σύγχρονες εξηγήσεις μας σχετικά με την προέλευση της ζωής.

Αυτή συνδυάζει μια σειρά από τυχαία -σε αποδεκτά πλαίσια- γεγονότα (τυχαίες μεταλλάξεις), σε μια μη τυχαία ακολουθία, έτσι ώστε το τελικό αποτέλεσμα να δίνει την ψευδαίσθηση ότι είναι εξαιρετικά απίθανο, τόσο απίθανο, ώστε να μην μπορεί να έχει προκύψει ως προϊόν της τύχης και μόνο, ακόμη και αν δεχτούμε ένα χρονικό διάστημα εκατομμύρια φορές μεγαλύτερο από τη μέχρι τώρα ηλικία του σύμπαντος. Η συσσωρευτική επιλογή είναι το κλειδί, αλλά κάτι πρέπει να τη θέσει σε κίνηση, πράγμα που σημαίνει ότι δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από την ανάγκη να δεχτούμε ένα τυχαίο γεγονός ενός βήματος στην αρχή της ίδιας της συσσωρευτικής επιλογής.

Αυτό το ζωτικό πρώτο βήμα είναι δύσκολο, γιατί στο βάθος τους βρίσκεται κάτι που μοιάζει με παράδοξο. Οι διαδικασίες αντιγραφής που γνωρίζουμε χρειάζονται πολύπλοκους μηχανισμούς για να λειτουργήσουν. Τα μόρια του DNA αντιγράφονται με τους πολύπλοκους μηχανισμούς του κυττάρου, και τα γραπτά κείμενα αντιγράφονται με φωτοαντιγραφικά μηχανήματα. αλλά δεν μπορούν να αντιγραφούν αυτόματα, αν δεν υπάρχουν οι απαραίτητοι μηχανισμοί.

Ένα φωτοαντιγραφικό μηχάνημα μπορεί να βγάλει φωτοαντίγραφα από τα ίδια τα σχέδια κατασκευής του, αλλά δεν μπορεί να δημιουργηθεί από μόνο του. Οι βιομορφές αντιγράφονται εύκολα μέσα στο περιβάλλον που παρέχει ένα κατάλληλο πρόγραμμα υπολογιστή, αλλά δεν μπορούν να συνθέσουν μόνες τους το σχετικό πρόγραμμα, ούτε να κατασκευάσουν έναν υπολογιστή όπου αυτό θα εκτελεστεί. Η θεωρία του τυφλού ωρολογοποιού είναι πολύ ισχυρή, με την προϋπόθεση ότι μπορούμε να δεχτούμε την ύπαρξη της αντιγραφής και, επομένως, της συσσωρευτικής επιλογής. Ωστόσο, αφού η αντιγραφή χρειάζεται πολύπλοκους μηχανισμούς και αφού ο μόνος γνωστός τρόπος σχηματισμού πολύπλοκων μηχανισμών είναι η συσσωρευτική επιλογή, αντιμετωπίζουμε ένα πρόβλημα.

Η θεωρία του τυφλού ωρολογοποιού, στηρίζεται στην φημισμένη πραγματεία ενός θεολόγου του 18ου αιώνα, του Γουίλιαμ Πάλεϊ. Το βιβλίο του «Φυσική θεολογία, ή αποδείξεις της ύπαρξης και ιδιότητες της θεότητας συλλεγμένες από τα φαινόμενα της φύσης», που εκδόθηκε το 1802, είναι η καλύτερη παρουσίαση του «Επιχειρήματος του Σχεδιασμού» που ήταν πάντοτε το ισχυρότερο επιχείρημα για την ύπαρξη Θεού. Είναι ένα βιβλίο το οποίο θαυμάζω πολύ, γιατί ο συγγραφέας κατάφερε στην εποχή του αυτό που επιχειρώ κι εγώ τώρα. Υποστήριξε μια άποψη, πίστευε με πάθος στην ορθότητα της και κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για να τη διατυπώσει όσο πιο καθαρά και πειστικά μπορούσε.

Είχε τον προσήκοντα σεβασμό για την πολυπλοκότητα του έμβιου κόσμου και έβλεπε ότι απαιτεί ένα πολύ ιδιαίτερο είδος εξήγησης. Το μόνο στο οποίο έκανε λάθος -και ομολογουμένως, ήταν ένα μεγάλο λάθος!- ήταν η ίδια η εξήγηση. Έδωσε την παραδοσιακή θρησκευτική απάντηση στο αίνιγμα, αλλά την εξέφρασε σαφέστερα και πειστικότερα από κάθε άλλον μέχρι τότε. Η αληθινή εξήγηση είναι εντελώς διαφορετική, και επρόκειτο να διατυπωθεί από έναν από τους πιο ρηξικέλευθους στοχαστές όλων των εποχών, τον Κάρολο Δαρβίνο.

Γράφει ο Πάλεϊ: «Ας υποθέσουμε ότι καθώς περπατώ στην ύπαιθρο χτυπώ το πόδι μου σε μια πέτρα και κάποιος με ρωτά πώς βρέθηκε εκεί αυτή η πέτρα. Θα μπορούσα να του απαντήσω ότι η πέτρα μπορεί κάλλιστα να βρισκόταν εκεί από καταβολής κόσμου -και δεν θα ήταν ίσως πολύ εύκολο να αποδείξω πόσο παράλογη είναι αυτή η απάντηση. Ας υποθέσουμε όμως τώρα ότι βρίσκω στο έδαφος ένα ρολόι και με ρωτούν πάλι πώς βρέθηκε το ρολόι εκεί. Δεν θα σκεφτόμουν, βέβαια, την απάντηση που έδωσα προηγουμένως, ότι το ρολόι μπορεί κάλλιστα να βρισκόταν εκεί από καταβολής κόσμου».

Ο Πάλεϊ αναγνωρίζει την διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στα φυσικά υλικά αντικείμενα, όπως οι πέτρες, και στα σχεδιασμένα και κατασκευασμένα αντικείμενα, όπως τα ρολόγια. Συνεχίζει την πραγματεία του περιγράφοντας την ακρίβεια με την οποία είναι φτιαγμένα τα γρανάζια και τα ελατήρια ενός ρολογιού και τον πολύπλοκο τρόπο με τον οποίο έχουν συναρμολογηθεί: Αν βρίσκαμε στο έδαφος ένα αντικείμενο όπως το ρολόι, ακόμη και αν δεν ξέραμε πως δημιουργήθηκε, η ίδια η ακρίβεια και η πολυπλοκότητα του σχεδιασμού του θα μας ανάγκαζαν να συμπεράνουμε ότι: «Το ρολόι πρέπει να έχει κάποιον δημιουργό· πρέπει να υπήρξε, σε κάποιον χρόνο και κάποιον τόπο, ένας κατασκευαστής ή κάποιοι κατασκευαστές, που το έφτιαξαν για τον σκοπό ακριβώς τον οποίο εκπληρώνει, που κατανοούσαν τη χρήση του και σχεδίασαν σκόπιμα την κατασκευή του»…

Παρ’ όλες τις ενδείξεις για το αντίθετο, ο μοναδικός ωρολογοποιός στη φύση είναι οι τυφλές δυνάμεις της Φυσικής, οι οποίες όμως λειτουργούν με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο. Ένας ωρολογοποιός έχει προνοητικότητα: Σχεδιάζει τα γρανάζια και τα ελατήρια και οργανώνει τις συνδέσεις τους έχοντας έναν τελικό σκοπό στο νου του. Η φυσική επιλογή, η τυφλή, ασυνείδητη, αυτόματη διαδικασία που ανακάλυψε ο Δαρβίνος και η οποία ξέρουμε τώρα ότι αποτελεί την εξήγηση για την ύπαρξη της ζωής και τη φαινομενικά σκόπιμη μορφή της, δεν έχει κανέναν σκοπό κατά νου. Δεν έχει καν νου. Δεν σχεδιάζει για το μέλλον. Δεν έχει καμία προνοητικότητα. Αν μπορούμε να πούμε ότι παίζει τον ρόλο του ωρολογοποιού στη φύση, τότε πρόκειται για έναν τυφλό ωρολογοποιό.

Ωστόσο, η συσσωρευτική επιλογή αδυνατεί να λειτουργήσει αν δεν υπάρχει κάποιος ελάχιστος μηχανισμός αντιγραφής και αντιγραφέα, και ο μοναδικός μηχανισμός αντιγραφής που γνωρίζουμε φαίνεται τόσο πολύπλοκος, ώστε είναι δυνατόν να έχει προκύψει μόνο έπειτα από πολλές γενιές συσσωρευτικής επιλογής! Μερικοί πιστεύουν ότι αυτό είναι ένα θεμελιώδες ελάττωμα της θεωρίας του τυφλού ωρολογοποιού. Το θεωρούν ως την υπέρτατη απόδειξη ότι στην αρχή πρέπει να υπήρξε ένας σχεδιαστής, όχι ένας τυφλός ωρολογοποιός, αλλά ένας υπερφυσικός και διορατικός ωρολογοποιός.

Οι άνθρωποι αυτοί υποστηρίζουν ότι ο Δημιουργός μπορεί να μην ελέγχει την καθημερινή διαδοχή των εξελικτικών γεγονότων μπορεί να μη διαμόρφωσε την τίγρη και το πρόβατο, μπορεί να μην έφτιαξε τα δέντρα, αλλά να δημιούργησε τους αρχικούς μηχανισμούς του αντιγραφέα και της αντιγραφής, τον αρχικό μηχανισμό του DNA και των πρωτεϊνών, που κατέστησαν δυνατή τη συσσωρευτική επιλογή και ως εκ τούτου, και την εξέλιξη.

Το επιχείρημα αυτό είναι ολοφάνερα αδύναμο -εδώ που τα λέμε, ματαιώνει τον ίδιο τον σκοπό του. Η οργανωμένη πολυπλοκότητα είναι το φαινόμενο που δυσκολευόμαστε να εξηγήσουμε. Από τη στιγμή που μας επιτρέπεται να θεωρήσουμε δεδομένη την οργανωμένη πολυπλοκότητα, έστω και αν πρόκειται για την οργανωμένη πολυπλοκότητα του μηχανισμού αντιγραφής DNA/πρωτεϊνών, είναι σχετικά εύκολο να χρησιμοποιήσουμε αυτό το σύστημα για να εξηγήσουμε την παραγωγή μιας ακόμη μεγαλύτερης οργανωμένης πολυπλοκότητας…

Αλλά, φυσικά, ένας Θεός που έχει την ικανότητα να σχεδιάσει κάτι τόσο πολύπλοκο όσο η μηχανή αντιγραφής DNA/πρωτεϊνών, πρέπει να είναι και ο ίδιος τουλάχιστον εξίσου πολύπλοκος και οργανωμένος -και ακόμη περισσότερο, αν θεωρήσουμε ότι έχει επιπλέον τη δυνατότητα να επιτελεί τέτοιες εξελιγμένες λειτουργίες όπως το να εισακούει προσευχές και να συγχωρεί αμαρτίες. Αν εξηγήσουμε την προέλευση της μηχανής DNA/πρωτεΐνών με την αναφορά σε έναν υπερφυσικό σχεδιαστή, δεν εξηγούμε απολύτως τίποτε, γιατί τότε παραμένει ανεξήγητη η προέλευση και η δημιουργία του σχεδιαστή. Σε μια τέτοια περίπτωση θα πρέπει να δώσουμε μια απάντηση του τύπου «ο Θεός υπήρχε πάντοτε», αλλά αν επιτρέψουμε στον εαυτό μας μια τέτοια «τεμπέλικη» διέξοδο, μπορούμε εξίσου αβίαστα να πούμε «το DNA υπήρχε πάντοτε» ή «η ζωή υπήρχε πάντοτε», και να τελειώνουμε.

Όσο πιο πολύ μπορέσουμε να αποφύγουμε τα θαύματα, τα καταπληκτικά απίθανα συμβάντα, τις φανταστικές συμπτώσεις, τα πολύ τυχαία γεγονότα, και όσο πιο διεξοδικά μπορέσουμε να αναλύσουμε τα μεγάλα τυχαία γεγονότα σε μια συσσωρευτική σειρά από μικρά τυχαία γεγονότα, τόσο πιο ικανοποιητική για τον λογικό νου θα είναι η εξήγησή μας. Αλλά, εδώ ρωτάμε πόσο απίθανο, πόσο θαυμαστό, μπορεί να είναι το γεγονός που θα επιτρέψουμε στον εαυτό μας να δεχτεί ως βάση εξήγησης.

Ποιο είναι το μεγαλύτερο γεγονός καθαρής και αμιγούς σύμπτωσης, ολοκληρωτικής και απόλυτης τύχης, που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε στις θεωρίες μας και να είμαστε ακόμη σε θέση να πούμε ότι έχουμε μια ικανοποιητική εξήγηση της ζωής; Για να γράψει ένας πίθηκος τυχαία τη φράση «Σκέφτομαι άρα υπάρχω», χρειάζεται πολύ μεγάλη ποσότητα τύχης, αλλά η ποσότητα αυτή δεν παύει να είναι μετρήσιμη.

Υπολογίσαμε ότι οι πιθανότητες να συμβεί κάτι τέτοιο είναι μία στις δέκα δωδεκάκις εκατομμύρια (1040 -η μονάδα ακολουθούμενη από 40 μηδενικά)… Το θαύμα του να γράψει ένας πίθηκος στη γραφομηχανή «Σκέφτομαι άρα υπάρχω», είναι ποσοτικά πολύ μεγάλο, μετρήσιμα πολύ μεγάλο για να το δεχτούμε στις θεωρίες μας, σχετικά με το τι πραγματικά συμβαίνει στον κόσμο. Εν τούτοις, δεν θα μπορούσαμε να το γνωρίζουμε αυτό, αν δεν κάναμε τους απαραίτητους υπολογισμούς.

Είναι πιθανόν, ότι η ατμόσφαιρα της Γης πριν από την εμφάνιση της ζωής έμοιαζε με εκείνη άλλων πλανητών που δεν έχουν ζωή. Δεν υπήρχε οξυγόνο, ενώ, αντίθετα, υπήρχε άφθονο υδρογόνο και νερό, διοξείδιο του άνθρακα και πιθανότατα κάποια ποσότητα αμμωνίας, μεθανίου και άλλων απλών οργανικών αερίων. Οι χημικοί γνωρίζουν ότι ένα τέτοιο περιβάλλον, ελεύθερο από οξυγόνο, τείνει να υποβοηθεί την αυτόματη σύνθεση οργανικών ενώσεων. Έτσι, μέσα σε φιάλες αναδημιούργησαν σε μικροσκοπική κλίμακα τις συνθήκες της αρχέγονης Γης.

Στη συνέχεια προκάλεσαν μέσα στις φιάλες ηλεκτρικούς σπινθήρες -που αποτελούν μια προσομοίωση των κεραυνών- και υπεριώδεις ακτινοβολίες, οι οποίες θα ήταν πολύ ισχυρότερες πριν η Γη αποκτήσει το στρώμα του όζοντος που την προστατεύει από τις ακτίνες του Ήλιου. Τα αποτελέσματα των πειραμάτων ήταν συναρπαστικά. Μέσα στις φιάλες συντέθηκαν οργανικά μόρια, μερικά από τα οποία ανήκουν στους ίδιους γενικούς τύπους που συνήθως βρίσκονται μόνο μέσα σε έμβια αντικείμενα.

Δεν εμφανίστηκε ούτε DNA, ούτε RNA, εμφανίστηκαν όμως οι δομικοί λίθοι αυτών των μεγάλων μορίων, οι λεγόμενες πουρίνες και πυριμιδίνες. Εμφανίστηκαν επίσης οι δομικοί λίθοι των πρωτεϊνών, τα αμινοξέα. Ο κρίκος που λείπει ακόμη σ’ αυτή την κατηγορία θεωριών είναι η προέλευση της αντιγραφής. Οι δομικοί λίθοι δεν ενώθηκαν μεταξύ τους για να σχηματίσουν μια αυτοαντιγραφική αλυσίδα όπως το RNA. Μπορεί κάποτε να το κάνουν κι αυτό.

Η κατασκευή του Στόουνχεντζ είναι ακατανόητη μέχρι να καταλάβουμε ότι οι κατασκευαστές του είχαν χρησιμοποιήσει κάποια σκαλωσιά ή ίσως κεκλιμένα επίπεδα από χώμα, τα οποία δεν υπάρχουνν πια. Τώρα βλέπουμε μόνο το αποτέλεσμα, και πρέπει να συμπεράνουμε τη χρήση της ανύπαρκτης πια σκαλωσιάς ή κάποιου άλλου μέσου στήριξης. Με τον ίδιο τρόπο, το DNA και οι πρωτεΐνες είναι οι δύο στύλοι μιας σταθερής και κομψής αψίδας, η οποία παραμένει στη θέση της από τη στιγμή που υπάρχουν ταυτόχρονα όλα τα τμήματά της.

Είναι δύσκολο να τη φανταστούμε να δημιουργείται από μια βαθμιαία διαδικασία, εκτός αν υπήρχε κάποια παλιότερη «σκαλωσιά» που τώρα έχει εξαφανιστεί τελείως. Αυτή η σκαλωσιά πρέπει να χτίστηκε επίσης από μια παλιότερη μορφή συσσωρευτικής επιλογής, για τη φύση της οποίας μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε. Αλλά πρέπει να βασιζόταν σε αυτοαντιγραφικές οντότητες που είχαν τη δύναμη να επηρεάζουν το ίδιο τους το μέλλον.

Τι εννοούμε όταν λέμε «θαύμα»; Ένα θαύμα είναι κάτι που συμβαίνει, αλλά είναι καταπληκτικά απρόσμενο. Αν ένα μαρμάρινο άγαλμα της Παναγίας κουνήσει ξαφνικά το χέρι του, θα το θεωρήσουμε θαύμα, γιατί όλη μας η εμπειρία και η γνώση μάς λέει ότι το μάρμαρο δεν έχει αυτή τη συμπεριφορά. Τώρα προφέρω τις λέξεις «να με χτυπήσει κεραυνός αυτή τη στιγμή». Αν με χτυπούσε κεραυνός την ίδια στιγμή, θα το θεωρούσαμε θαύμα. Στην πραγματικότητα όμως κανένα από αυτά τα δύο γεγονότα δεν χαρακτηρίζεται εντελώς αδύνατο από την επιστήμη.

Θεωρούνται απλώς πολύ απίθανα -το κινούμενο άγαλμα πολύ πιο απίθανο από τον κεραυνό. Ο κεραυνός πλήττει ανθρώπους. Στον καθένα μας μπορεί να συμβεί, αλλά η πιθανότητα είναι πολύ χαμηλή σε οποιαδήποτε δεδομένη στιγμή (αν και στο βιβλίο των ρεκόρ Γκίνες, υπάρχει μια φωτογραφία ενός άντρα από τη Βιρτζίνια, με το παρώνυμο «ανθρώπινο αλεξικέραυνο», ο οποίος αναρρώνει στο νοσοκομείο από το έβδομο χτύπημα από κεραυνό, έχοντας μια έκφραση ανήσυχης απορίας στο πρόσωπο του). Το μόνο θαυμαστό και απίθανο στοιχείο στην υποθετική μου ιστορία είναι η σύμπτωση του γεγονότος ότι με χτύπησε κεραυνός με τη λεκτική επίκληση του κεραυνού.

Η σύμπτωση σημαίνει πολλαπλασιασμένη απιθανότητα. Μια συντηρητική εκτίμηση της πιθανότητας να χτυπηθώ από κεραυνό σε ένα οποιοδήποτε λεπτό της ζωής μου είναι ίσως 1 στις 10 εκατομμύρια. Η πιθανότητα να επικαλεστώ έναν κεραυνό σε ένα οποιοδήποτε συγκεκριμένο λεπτό είναι επίσης πολύ μικρή. Πριν από λίγο το έκανα για πρώτη φορά μέσα στα 23.400.000 λεπτά που έχω ζήσει ως τώρα· αμφιβάλλω αν θα το ξανακάνω ποτέ, επομένως ας πούμε ότι η πιθανότητα είναι 1 στις 25 εκατομμύρια.

Για να υπολογίσουμε τη αρθρωτή πιθανότητα να συμβεί η σύμπτωση και των δυο γεγονότων σε ένα οποιοδήποτε συγκεκριμένο λεπτό, πρέπει να πολλαπλασιάσουμε τις δύο ξεχωριστές πιθανότητες. Με τους πρόχειρους υπολογισμούς μου, η πιθανότητα είναι 1 στις 250 τρισεκατομμύρια. Αν μου συνέβαινε μια σύμπτωση τέτοιου μεγέθους, θα τη χαρακτήριζα θαύμα και θα πρόσεχα τα λόγια μου στο μέλλον. Αλλά, παρ’ όλο που οι πιθανότητες να συμβεί είναι πολύ μικρές, μπορούμε και πάλι να τις υπολογίσουμε. Δεν είναι στην κυριολεξία μηδενικές.

Στην περίπτωση του μαρμάρινου αγάλματος, τα μόριά του ωθούν συνεχώς το ένα το άλλο, κινούμενα σε τυχαίες κατευθύνσεις. Οι ωθήσεις των διαφορετικοί μορίων ακυρώνουν η μια την άλλη, και έτσι το χέρι του αγάλματος παραμένει ακίνητο. Αν όμως, από καθαρή σύμπτωση, όλα τα μόρια συνέβαινε να κινηθούν προς την ίδια κατεύθυνση ταυτοχρόνως, το χέρι θα κινούνταν. Αν στη συνέχεια αντέστρεφαν την κατεύθυνσή τους όλα μαζί, το χέρι θα κινούνταν αντίθετα. Με αυτό τον τρόπο είναι δυνατόν να κουνήσει το χέρι του ένα μαρμάρινο άγαλμα.

Είναι κάτι που μπορεί να συμβεί. Η πιθανότητα μιας τέτοιας σύμπτωσης είναι ασύλληπτα μικρή, αλλά όχι σε σημείο που να μην υπολογίζεται. Ένας συνάδελφος μου, φυσικός, είχε την ευγένεια να μου την υπολογίσει. Ο αριθμός είναι τόσο μεγάλος, ώστε ολόκληρη η ηλικία του σύμπαντος μέχρι τώρα, δεν θα επαρκούσε για να γράψουμε όλα τα μηδενικά! Είναι θεωρητικά δυνατόν για μια αγελάδα να πηδήσει πάνω από το Φεγγάρι, και το γεγονός αυτό είναι εξίσου απίθανο περίπου με την κίνηση του αγάλματος. Το συμπέρασμα από αυτό το μέρος του επιχειρήματος, είναι ότι μπορούμε να υπολογίσουμε πιθανότητες απίστευτα μικρές· τόσο μικρές, ώστε δεν θα μπορούσαμε ποτέ να τις θεωρήσουμε εύλογες, έστω και στη φαντασία μας.

Ας εξετάσουμε το θέμα τού τι θεωρούμε εύλογο.
Τα γεγονότα που μπορούμε να θεωρήσουμε εύλογα, αποτελούν μια στενή ζώνη στη μέση ενός πολύ ευρύτερου φάσματος, του φάσματος των δυνατών γεγονότων. Μερικές φορές η ζώνη αυτή είναι πιο στενή απ’ όσο θα έπρεπε. Εδώ έχουμε μια αντιστοιχία με την περίπτωση του φωτός. Τα μάτια μας είναι φτιαγμένα έτσι ώστε να αντιλαμβάνονται μια στενή ζώνη ηλεκτρομαγνητικών συχνοτήτων (εκείνες που ονομάζουμε φως), κάπου στη μέση του φάσματος που εκτείνεται από τα μακρά ραδιοφωνικά κύματα μέχρι τις ακτίνες Χ.

Δεν μπορούμε να δούμε τις ακτίνες που βρίσκονται έξω από τη στενή ζώνη του φωτός, μπορούμε όμως να κάνουμε υπολογισμούς γι’ αυτές και να κατασκευάσουμε όργανα που τις αντιλαμβάνονται. Με τον ίδιο τρόπο, γνωρίζουμε ότι οι κλίμακες του μεγέθους και του χρόνου εκτείνονται και προς τις δύο κατευθύνσεις πολύ πέρα από τη ζώνη που μπορούμε να φανταστούμε.

Ο νους μας δεν μπορεί να αντιληφθεί τις μεγάλες αποστάσεις με τις οποίες ασχολείται η αστρονομία ή τις μικρές αποστάσεις με τις οποίες ασχολείται η ατομική φυσική, μπορούμε όμως να εκφράσουμε αυτές τις αποστάσεις με μαθηματικά σύμβολα. Ο νους μας δεν μπορεί να φανταστεί ένα χρονικό διάστημα όπως το πικοδευτερόλεπτο (ένα τρισεκατομμυριοστό του δευτερολέπτου), μπορούμε όμως να κάνουμε υπολογισμούς, με πικοδευτερόλεπτα και να κατασκευάσουμε υπολογιστές που εκτελούν υπολογισμούς μέσα σε πικοδευτερόλεπτα. Ο νους μας δεν μπορεί να φανταστεί ένα χρονικό διάστημα όπως το ένα εκατομμύριο χρόνια, και πολύ περισσότερο τα διαστήματα των δισεκατομμυρίων χρόνων με τα οποία ασχολούνται συνήθως οι γεωλόγοι.

Όπως ακριβώς τα μάτια μας μπορούν να δουν μόνο εκείνη τη στενή ζώνη των ηλεκτρομαγνητικών συχνοτήτων την οποία έβλεπαν και οι πρόγονοι μας χάρη στον εξοπλισμό που τους προσέφερε η φυσική επιλογή, έτσι και ο εγκέφαλος μας είναι κατάλληλα κατασκευασμένος ώστε να μπορεί να χειρίζεται ορισμένες στενές ζώνες μεγέθους και χρόνου.

Φαίνεται ότι οι πρόγονοί μας δεν είχαν λόγους να ασχοληθούν με μεγέθη και χρονικά διαστήματα που υπερβαίνουν τα στενά όρια των καθημερινών πρακτικών αναγκών, και έτσι ο εγκέφαλός μας δεν ανέπτυξε ποτέ την ικανότητα να τα φαντάζεται. Είναι ίσως σημαντικό το γεγονός ότι το μέγεθος του ίδιου μας του σώματος βρίσκεται στη μέση της ζώνης των μεγεθών που μπορούμε να φανταστούμε και η διάρκεια της ζωής μας βρίσκεται περίπου στη μέση της ζώνης των χρονικών διαστημάτων που μπορούμε να φανταστούμε.

Μπορούμε να πούμε το ίδιο για τις απιθανότητες και τα θαύματα. Φανταστείτε μια διαβαθμισμένη κλίμακα απιθανοτήτων, ανάλογη με την κλίμακα από τα άτομα ως τους γαλαξίες ή τη χρονική κλίμακα από τα πικοδευτερόλεπτα ως τους γεωλογικούς αιώνες. Πάνω σ’ αυτή την κλίμακα σημειώνουμε διάφορα χαρακτηριστικά σημεία αναφοράς. Στην αριστερή άκρη της κλίμακας βρίσκονται τα γεγονότα που είναι σχεδόν βέβαια, όπως η πιθανότητα ότι ο Ήλιος θα ανατείλει αύριο. Κοντά στην αριστερή άκρη τής κλίμακας βρίσκονται τα γεγονότα που είναι ελαφρώς απίθανα, όπως το να φέρεις εξάρες ρίχνοντας μόνο μία φορά δύο ζάρια.

Οι πιθανότητες να συμβεί αυτό είναι 1 στις 36 -και είναι κάτι που το έχουμε κάνει όλοι αρκετά συχνά. Προχωρώντας προς τη δεξιά άκρη του φάσματος, ένα άλλο χαρακτηριστικό σημείο αναφοράς είναι η πιθανότητα ενός «τέλειου μοιράσματος» στο μπριτζ, στο οποίο ο καθένας από τους τέσσερις παίχτες παίρνει όλα τα χαρτιά ενός από τα τέσσερα «χρώματα». Οι πιθανότητες να μη συμβεί αυτό είναι 2.235.197.406.895.366368.301.559.999 προς 1.

Ας ονομάσουμε αυτό τον αριθμό ένα «μπριτζ» και ας τον χρησιμοποιήσουμε ως μονάδα απιθανότητας. Αν προβλέπαμε κάτι με απιθανότητα ενός μπριτζ και το γεγονός αυτό συνέβαινε, θα έπρεπε να θεωρήσουμε ότι έγινε θαύμα, εκτός αν υποψιαζόμασταν κάποια απάτη -και αυτό είναι πιο πιθανό. Αλλά θα μπορούσε να συμβεί σε ένα τίμιο μοίρασμα των χαρτιών και είναι πάρα πολύ πιθανότερο από το να κουνήσει το χέρι του ένα μαρμάρινο άγαλμα. Εν τούτοις, όπως είδαμε, ακόμη και η κίνηση του χεριού του αγάλματος έχει τη δική της θέση μέσα στο φάσμα των γεγονότων που θα μπορούσαν να συμβούν.

Η απιθανότητα αυτού του γεγονότος μπορεί να μετρηθεί, αν και για τον σκοπό αυτό χρειάζονται μονάδες πολύ μεγαλύτερες από τα «γιγαμπρίτζ». Ανάμεσα στις εξάρες και στο τέλειο μοίρασμα στο μπριτζ υπάρχει μια περιοχή από λιγότερο ή περισσότερο απίθανα γεγονότα που συμβαίνουν μερικές φορές. Σ’ αυτά συμπεριλαμβάνονται το να χτυπηθεί κάποιος από κεραυνό, να κερδίσει ένα μεγάλο ποσό στο λαχείο, να βάλει την μπάλα στην τρύπα με μία μόνο προσπάθεια στο γκολ και ούτω καθεξής.

Κάπου μέσα σ’ αυτή την περιοχή υπάρχουν επίσης εκείνες οι συμπτώσεις που μας δημιουργούν μια παράξενη, ανατριχιαστική αίσθηση, όπως το να ονειρευτούμε ένα συκεκριμένο πρόσωπο για πρώτη φορά μέσα σε δεκαετίες, και ξυπνώντας να μάθουμε ότι πέθανε εκείνη τη νύχτα. Λυτές οι παράξενες συμπτώτεις είναι πολύ εντυπωσιακές όταν συμβαίνουν σε μας ή σε κάποιον φίλο μας, αλλά η απιθανότητά τους μετριέται μόλις σε «πικομπρίτζ».

Συχνά επισημαίνεται το γεγονός ότι οι χημικοί έχουν αποτύχει στις προσπάθειές τους να επαναλάβουν την αυτόματη εμφάνιση ζωής στο εργαστήριο. Αυτό το στοιχείο χρησιμοποιείται επανειλημμένως, σαν να αποτελεί τεκμήριο το οποίο καταρρίπτει τις θεωρίες που δοκιμάζουν οι χημικοί. Ωστόσο, μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι, αντίθετα, θα έπρεπε να ανησυχούμε αν οι χημικοί κατάφερναν με μεγάλη ευκολία να παραγάγουν ζωή μέσα στον δοκιμαστικό σωλήνα. Ο λόγος είναι ότι τα πειράματα των χημικών γίνονται για μερικά μόνο χρόνια και όχι για δισεκατομμύρια χρόνια και ότι τα εκτελούν μόνο μια χούφτα χημικοί και όχι δισεκατομμύρια χημικοί.

Αν αποδεικνυόταν ότι η αυτόματη εμφάνιση της ζωής είναι ένα γεγονός τόσο πιθανό, ώστε να έχει συμβεί μέσα στις λίγες ανθρώπινες δεκαετίες κατά τις οποίες γίνονται τα πειράματα, τότε η ζωή θα έπρεπε να έχει εμφανιστεί πολλές φορές στη Γη και σε πλανήτες που βρίσκονται σε εμβέλεια ραδιοεπικοινωνίας με τον δικό μας. Φυσικά, όλα αυτά παρακάμπτουν ορισμένα σημαντικά ερωτήματα σχετικά με το αν οι χημικοί έχουν καταφέρει να αναπαραγάγουν πιστά τις συνθήκες που επικρατούσαν στην αρχέγονη Γη, αλλά ακόμη κι έτσι, με δεδομένο ότι δεν μπορούμε να απαιτήσουμε σ’ αυτά τα ερωτήματα, αξίζει τον κόπο να εξετάσουμε το επιχείρημα.

Αν η εμφάνιση της ζωής ήταν ένα πιθανό γεγονός για τα συνηθισμένα ανθρώπινα κριτήρια, τότε σε σημαντικό αριθμό πλανητών που βρίσκονται σε εμβέλεια ραδιοεπικοινωνίας θα έπρεπε να έχει αναπτυχθεί από κάποια όντα σχετική τεχνολογία εδώ και αρκετό καιρό (αν λάβουμε υπόψη μας ότι τα ραδιοφωνικά κύματα κινούνται με ταχύτητα 300.000 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο), ώστε να έχουμε λάβει τουλάχιστον μία εκπομπή κατά τις δεκαετίες που έχουμε τον απαραίτητο εξοπλισμό.

Ίσως υπάρχουν περίπου 50 άστρα που βρίσκονται σε εμβέλεια ραδιοεπικοινωνίας, αν θεωρήσουμε ότι εκεί ζουν όντα που διαθέτουν τη σχετική τεχνολογία, τουλάχιστον για όσο διάστημα τη διαθέτουμε κι εμείς. Αλλά τα 50 χρόνια δεν είναι παρά μια φευγαλέα στιγμή, και θα ήταν μεγάλη σύμπτωση αν οι εξελίξεις ενός άλλου πολιτισμού ήταν τόσο συγχρονισμένες με του δικού μας. Αν συμπεριλάβουμε στον υπολογισμό μας εκείνους τους πολιτισμούς που είχαν ραδιοφωνική τεχνολογία πριν από 1.000 χρόνια, θα υπάρχουν περίπου ένα εκατομμύριο άστρα σε εμβέλεια ραδιοεπικοινωνίας (μαζί με όσους πλανήτες βρίσκονται σε τροχιά γύρω τους).

Αν συμπεριλάβουμε και τους πολιτισμούς που είχαν ραδιοφωνική τεχνολογία εδώ και 100.000 χρόνια, μπαίνει μέσα στην ακτίνα επικοινωνίας ολόκληρος ο Γαλαξίας με τα τρισεκατομμύρια άστρα του. Φυσικά, τα εκπεμπόμενα σήματα θα εξασθενούσαν σε μεγάλο βαθμό αν διένυαν τόσο τεράστιες αποστάσεις.

Έτσι, φτάσαμε στο ακόλουθο παράδοξο: Αν μια θεωρία για την εμφάνιση της ζωής είναι αρκετά «εύλογη» ώστε να ικανοποιεί την υποκειμενική μας κρίση για το τι είναι πιθανό, τότε είναι υπερβολικά «εύλογη» για να εξηγήσει την έλλειψη ζωής στο σύμπαν όπως το παρατηρούμε. Σύμφωνα με αυτό το επιχείρημα, η θεωρία που αναζητούμε πρέπει να είναι τέτοια ώστε να φαίνεται απίθανη στη φαντασία μας, η οποία περιορίζεται από τα όρια του μεγέθους και του χρόνου της ζωής μας.

Εξακολουθούμε να μη γνωρίζουμε πώς ακριβώς άρχισε η φυσική επιλογή στη Γη. Αυτό το κείμενο είχε έναν μετριοπαθή σκοπό: Να αναλύσει ποιο είδος θεωρίας θα μπορούσε να εξηγήσει με ποιον τρόπο πρέπει να εμφανίστηκε η ζωή πάνω στη Γη. Το γεγονός ότι δεν υπάρχει μια σαφής και αποδεκτή εξήγηση για την εμφάνιση της ζωής, οπωσδήποτε δεν πρέπει να εκληφθεί ως πρόβλημα για τη δαρβινική κοσμοθεωρία, όπως γίνεται μερικές φορές εξαιτίας κάποιων ευσεβών πόθων.

Το επιχείρημα της πολικής αρκούδας
Σήμερα οι θεολόγοι έχουν την τάση να δείχνουν τους πολύπλοκους έμβιους μηχανισμούς και να λένε «είναι αδύνατο να πιστέψει κανείς» ότι τέτοια πολυπλοκότητα, ή τέτοια τελειότητα, θα μπορούσε να προκόψει από τη φυσική επιλογή. Όποτε διαβάζω ένα σχόλιο αυτής της μορφής, μου έρχεται η διάθεση να γράψω στο περιθώριο του βιβλίου: «Μίλα μόνο για τον εαυτό σου».

Υπάρχουν πολλά παρόμοια παραδείγματα (εγώ μέτρησα 35 σε ένα κεφάλαιο) σε ένα πρόσφατο βιβλίο με τίτλο «The Probability of Cod» (Η πιθανότητα του Θεού), του Hugh Monicfiore, επισκόπου του Μπίρμιγχαμ. Ο επίσκοπος πιστεύει στην εξέλιξη, αλλά δεν μπορεί να πιστέψει ότι η φυσική επιλογή είναι επαρκής εξήγηση για την πορεία που έχει πάρει η εξέλιξη, εν μέρει επειδή όπως και πολλοί άλλοι, υποπίπτει στο θλιβερό σφάλμα να θεωρεί τη φυσική επιλογή «τυχαία» και «χωρίς νόημα». Ο επίσκοπος χρησιμοποιεί κατά κόρον το επιχείρημα της προσωπικής δυσπιστίας, όπως θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε. Μέσα σε ένα κεφάλαιο βρίσκονται με τη σειρά που τις παραθέτω, οι ακόλουθες φράσεις:

Δεν φαίνεται να υπάρχει εξήγηση με βάση τη δαρβινική θεωρία.
Δεν είναι πιο εύκολο να εξηγήσουμε.
Είναι δύσκολο να καταλάβουμε.
Δεν είναι εύκολο να καταλάβουμε.
Είναι εξίσου δύσκολο να εξηγήσουμε.
Δεν το βρίσκω εύκολο να καταλάβω.
Δεν το βρίσκω εύκολο να δω.
Το βρίσκω δύσκολο να καταλάβω.
Δεν φαίνεται δυνατόν να εξηγηθεί.
Δεν βλέπω πώς.
Ο νεοδαρβινισμός δεν μπορεί να εξηγήσει πολλές από τις πολύπλοκες συμπεριφορές των ζώων.
Δεν είναι εύκολο να κατανοήσουμε πώς μια τέτοια συμπεριφορά θα μπορούσε να εξελιχθεί αποκλειστικά και μόνο μέσα από τη φυσική επιλογή.
Είναι αδύνατον.
Πώς μπορεί να εξελίχθηκε ένα τόσο πολύπλοκο όργανο.
Δεν είναι εύκολο να δει κανείς.
Είναι δύσκολο να καταλάβουμε.

Το επιχείρημα της προσωπικής δυσπιστίας είναι εξαιρετικά αδύναμο, όπως είχε επισημάνει και ο ίδιος ο Δαρβίνος. Σε μερικές περιπτώσεις στηρίζεται στην απλή άγνοια. Για παράδειγμα, ένα από τα γεγονότα που βρίσκει τόσο δύσκολο να καταλάβει ο επίσκοπος είναι το λευκό χρώμα της πολικής αρκούδας. Όσο για την παραλλαγή, δεν είναι πάντοτε εύκολο να εξηγηθεί με βάση τις αρχές του νεοδαρβινισμού. Αν οι πολικές αρκούδες είναι το κυρίαρχο είδος στην Αρκτική, τότε δεν θα χρειαζόταν να αναπτύξουν αυτή τη λευκόχρωμη παραλλαγή.

Αυτό θα πρέπει να μεταφραστεί ως εξής: Εγώ προσωπικά, απ’ όσο μπορώ να καταλάβω, καθώς κάθομαι στο γραφείο μου, χωρίς να έχω επισκεφτεί ποτέ την Αρκτική, χωρίς να έχω δει ποτέ πολική αρκούδα σε άγρια κατάσταση και έχοντας σπουδάσει κλασική λογοτεχνία και Θεολογία, δεν κατάφερα ως τώρα να βρω κάποιον λόγο για τον οποίον οι πολικές αρκούδες μπορεί να ωφελούνται από το γεγονός ότι είναι λευκές.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση, γίνεται παραδεκτό ότι μόνο τα ζώα που είναι λεία άλλων ζώων χρειάζονται παραλλαγή. Ο επίσκοπος παραβλέπει το γεγονός ότι και τα αρπακτικά ζώα ωφελούνται επίσης όταν μπορούν να κρυφτούν από τη λεία τους. Οι πολικές αρκούδες κυνηγούν φώκιες που ξεκουράζονται στον πάγο. Αν η φώκια δει την αρκούδα να πλησιάζει από μακριά, μπορεί να ξεφύγει. Υποψιάζομαι ότι αν ο επίσκοπος φανταστεί μια φαιά αρκούδα να προσπαθεί να πλησιάσει μια φώκια πάνω στο χιόνι χωρίς να γίνει αντιληπτή, θα βρει αμέσως την απάντηση στο πρόβλημά του.

Το επιχείρημα της πολικής αρκούδας μπορεί να καταρριφθεί πολύ εύκολα, αλλά, από μια σημαντική άποψη, δεν είναι αυτό το θέμα. Ακόμη και αν η μεγαλύτερη αυθεντία του κόσμου δεν μπορεί να εξηγήσει κάποιο παράξενο βιολογικό φαινόμενο, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ανεξήγητο. Πολλά μυστήρια παρέμεναν ανεξήγητα για αιώνες, μέχρι τελικά να διαλευκανθούν. Μπορώ να πω ότι οι περισσότεροι σύγχρονοι βιολόγοι δεν θα δυσκολεύονταν να ερμηνεύσουν και τα 35 παραδείγματα του επισκόπου με βάση τη θεωρία της φυσικής επιλογής, αν και δεν είναι όλα τους τόσο απλά, όσο οι πολικές αρκούδες. Εντούτοις να δοκιμάζουμε την ανθρώπινη επινοητικότητα. Ακόμη κι αν βρίσκαμε ένα παράδειγμα που δεν θα μπορούσαμε να το εξηγήσουμε, δεν θα ήταν συνετό να βγάλουμε πολύ βιαστικά και γενικά συμπεράσματα από τη δική μας ανικανότητα. Ο ίδιος ο Δαρβίνος ήταν πολύ σαφής σ’ αυτό το σημείο.

Υπάρχουν και πιο σοβαρές μορφές του επιχειρήματος της προσωπικής δυσπιστίας· μορφές που δεν στηρίζονται απλώς και μόνο στην άγνοια ή την έλλειψη επινοητικότητας για την ανεύρεση κάποιας εξήγησης. Μια μορφή του επιχειρήματος, χρησιμοποιεί άμεσα την τρομερή αίσθηση δέους και θαυμασμού που αισθανόμαστε όλοι, όταν βλέπουμε εξαιρετικά πολύπλοκους μηχανισμούς, όπως τη λεπτομερή τελειότητα του συστήματος ηχοεντοπισμού που διαθέτουν οι νυχτερίδες. Το επιχείρημα υπονοεί ότι κάτι τόσο υπέροχο δεν είναι δυνατόν να εξελίχθηκε με τη φυσική επιλογή. Ο επίσκοπος παραθέτει και επιδοκιμάζει ορισμένες σκέψεις του.

Ο Bennett σχετικά με τον ιστό της αράχνης: Είναι αδύνατον για κάποιον που έχει παρακολουθήσει την εργασία (της αράχνης) για πολλές ώρες να θεωρήσει ότι ούτε οι αράχνες αυτού του είδους ούτε οι πρόγονοί τους ήταν οι αρχιτέκτονες του ιστού, ή ότι ο ιστός θα μπορούσε να δημιουργηθεί βήμα προς βήμα μέσα από τυχαίες παραλλαγές. Θα ήταν τόσο παράλογο όσο και το να υποθέσουμε ότι οι πολύπλοκες και ακριβείς αναλογίες του Παρθενώνα δημιουργήθηκαν με την τυχαία απόθεση κομματιών μαρμάρου σε σωρούς.

Δεν είναι καθόλου αδύνατον. Αυτό πιστεύω ακράδαντα, και πρέπει να πω ότι έχω κάποια πείρα στις αράχνες και τους ιστούς τους. Ο επίσκοπος συνεχίζει με το ανθρώπινο μάτι, θέτοντας μια ρητορική ερώτηση στην οποία πιστεύει ότι δεν υπάρχει απάντηση: «Πώς μπορεί να εξελίχθηκε ένα τόσο πολύπλοκο όργανο;».

Αυτό δεν είναι επιχείρημα, είναι απλώς άλλη μια έκφραση δυσπιστίας. Πιστεύω ότι η διαισθητική δυσπιστία την οποία όλοι μπαίνουμε στον πειρασμό να αισθανθούμε για τα όργανα άκρας τελειότητας και περιπλοκής, όπως τα ονόμαζε ο Δαρβίνος, ωφείλεται σε δύο λόγους. Κατ’ αρχάς, δεν έχουμε διαισθητική αντίληψη του τεράστιου χρονικού διαστήματος που είναι διαθέσιμο για τις εξελικτικές αλλαγές. Οι περισσότεροι επικριτές της φυσικής επιλογής δέχονται ότι μπορεί να επιφέρει κάποιες μικρές αλλαγές, όπως το σκούρο χρώμα που εξελίχθηκε σε διάφορα είδη λεπιδόπτερων μετά τη βιομηχανική επανάσταση.

Ωστόσο, αφού το δεχτούν αυτό, επισημαίνουν πόσο μικρή είναι η συγκεκριμένη αλλαγή. Όπως υπογραμμίζει ο επίσκοπος Montefiore, το σκούρο λεπιδόπτερο δεν είναι ένα νέο είδος. Συμφωνώ ότι η αλλαγή αυτή είναι μικρή και ότι δεν μπορεί να συγκριθεί με την εξέλιξη του ματιού ή του ηχοεντοπισμού. Από την άλλη πλευρά, όμως, τα λεπιδόπτερα χρειάστηκαν μόνο εκατό χρόνια για να κάνουν αυτή την αλλαγή. Το χρονικό διάστημα των εκατό χρόνων φαίνεται μεγάλο για μας, επειδή υπερβαίνει τη διάρκεια της ζωής μας. Για έναν γεωλόγο, όμως, είναι γύρω στις χίλιες φορές μικρότερο από το χρονικό διάστημα που μπορεί συνήθως να μετρήσει!

Τα μάτια δεν απολιθώνονται και έτσι δεν ξέρουμε πόσον χρόνο χρειάστηκε ο δικός μας τύπος ματιού για να εξελιχθεί στη σημερινή του πολυπλοκότητα και τελειότητα από το τίποτε, αλλά το διαθέσιμο χρονικό διάστημα είναι αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια. Σκεφτείτε, σαν σύγκριση, την αλλαγή που επέφερε ο άνθρωπος σε πολύ μικρότερο χρονικό διάστημα με τη γενετική επιλογή των σκύλων. Μέσα σε μερικές εκατοντάδες, ή το πολύ χιλιάδες χρόνια, φτάσαμε από τον λύκο στα πεκινουά, τα μπουλντόγκ, τα τσιουάουα και τα σκυλιά του Αγίου Βερνάρδου. Μπορεί όμως να πείτε ότι όλες αυτές οι ράτσες εξακολουθούν να είναι σκυλιά· δεν μετατράπηκαν σε διαφορετικό «είδος» ζώου.

Ναι, αν σας παρηγορεί να παίζετε έτσι με τις λέξεις, μπορείτε να τα αποκαλέσετε όλα σκυλιά. Σκεφτείτε όμως το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί. Ας θεωρήσουμε ότι το συνολικό χρονικό διάστημα που χρειάστηκαν όλες αυτές οι ράτσες σκυλιών για να εξελιχθούν από τον λύκο, αντιστοιχεί σε ένα συνηθισμένο βήμα. Τότε, στην ίδια κλίμακα, πόσο θα έπρεπε να περπατήσουμε για να γυρίσουμε στη Λούση και τους ομοίους της, τα παλαιότερα ανθρώπινα απολιθώματα που χωρίς καμία αμφιβολία περπατούσαν σε όρθια στάση; Η απάντηση είναι γύρω στα 3,2 χιλιόμετρα.

Και πόσο θα έπρεπε να περπατήσουμε για να επιστρέψουμε στην αρχή της εξέλιξης πάνω στη Γη; Η απάντηση είναι ότι θα έπρεπε να διασχίσουμε με τα πόδια ολόκληρη τη διαδρομή από το Λονδίνο ως τη Βαγδάτη. Σκεφτείτε τη συνολική ποσότητα αλλαγής που απαιτείται για να περάσουμε από τον λύκο στο τσιουάουα και κατόπιν πολλαπλασιάστε τη με τον αριθμό των βημάτων ανάμεσα στο Λονδίνο και στη Βαγδάτη. Αυτό θα σας δώσει κάποια διαισθητική ιδέα της ποσότητας αλλαγής που μπορούμε να περιμένουμε στην πραγματική φυσική επιλογή.

Η δεύτερη αιτία της εύλογης δυσπιστίας που μας προκαλεί η εξέλιξη των εξαιρετικά πολύπλοκων οργάνων, λόγου χάρη, των ματιών του ανθρώπου και των αυτιών της νυχτερίδας, είναι μια διαισθητική εφαρμογή της θεωρίας των πιθανοτήτων. Ο επίσκοπος Montcfiore παραθέτει τα σχόλια του C.E. Raven για τους κούκους. Οι κούκοι γεννούν τα αβγά τους στις φωλιές άλλων πουλιών, τα οποία αναλαμβάνουν εν αγνοία τους το ρόλο του θετού γονέα. Όπως συμβαίνει και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, η βιολογική προσαρμογή του κούκου δεν είναι απλή αλλά πολλαπλή. Οι κούκοι έχουν πολλά διαφορετικά χαρακτηριστικό που τους καθιστούν ικανούς να ζήσουν με παρασιτικό τρόπο. Για παράδειγμα, η μητέρα έχει τη συνήθεια να γεννά στις φωλιές άλλων πουλιών, και το μωρό έχει τη συνήθεια να πετάει τα νεογέννητα του άλλου πουλιού έξω από τη φωλιά. Και οι δύο συνήθειες βοηθούν τον κούκο να πετύχει στην παρασιτική ζωή του.

Και ο Raven συνεχίζει: Είναι φανερό ότι καθεμιά από τις συνθήκες που εντάσσονται σ’ αυτή την ακολουθία είναι ουσιώδης για την επιτυχία του όλου. Εντούτοις, καθεμιά από μόνη της είναι άχρηστη. Όλο αυτό το «τέλειο έργο» θα πρέπει να επιτεύχθηκε ταυτόχρονα. Οι πιθανότητες να προκύψει τυχαία μια τέτοια σειρά συμπτώσεων, όπως αναφέραμε ήδη, είναι απειροελάχιστες.

Επιχειρήματα όπως αυτό, είναι κατ’ αρχήν πιο αξιόλογα από όσα στηρίζονται στην απλή δυσπιστία. Η μέτρηση της στατιστικής πιθανότητας ενός γεγονότος αποτελεί τον σωστό τρόπο για να εκτιμήσουμε πόσο πιστευτό είναι… Ωστόσο, πρέπει να εφαρμόζεται σωστά! Το επιχείρημα του Raven έχει δύο σφάλματα. Πρώτον, υπάρχει η γνωστή -και θα πρέπει να προσθέσω, μάλλον εκνευριστική- σύγχυση της φυσικής επιλογής με το «τυχαίο». Το τυχαίο είναι οι μεταλλάξεις.

Η φυσική επιλογή, όμως, είναι ακριβώς το αντίθετο του τυχαίου. Δεύτερον, απλούστατα δεν είναι σωστό ότι κάθε συνθήκη από μόνη της είναι άχρηστη. Δεν είναι αλήθεια ότι ολόκληρη η τέλεια διεργασία προσαρμογής πρέπει να επιτεύχθηκε ταυτόχρονα. Δεν είναι αλήθεια ότι κάθε μέρος είναι απαραίτητο για την επιτυχία του όλου. Ένα απλό, στοιχειώδες, ημιτελές μάτι ή αφτί ή σύστημα ηχοεντοπισμού ή σύστημα παρασιτισμού του κούκου, κ.λπ. είναι καλύτερο από το τίποτε. Χωρίς μάτι είσαι εντελώς τυφλός. Με μισό μάτι μπορεί τουλάχιστον να είσαι σε θέση να αντιληφθείς τη γενική κατεύθυνση της κίνησης ενός αρπακτικού ζώου, έστω και αν δεν μπορείς να εστιάσεις και να σχηματίσεις ευκρινή εικόνα. Μια τέτοια ιδιότητα μπορεί να καθορίσει τη διαφορά ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο.