Δευτέρα 26 Σεπτεμβρίου 2016

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Μήδεια (1002-1020)

Αποτέλεσμα εικόνας για anselm feuerbach medeaΕΠΕΙΣΟΔΙΟΝ Ε΄


ΠΑ. δέσποιν᾽, ἀφεῖνται παῖδες οἵδε σοι φυγῆς,
καὶ δῶρα νύμφη βασιλὶς ἀσμένη χεροῖν
ἐδέξατ᾽· εἰρήνη δὲ τἀκεῖθεν τέκνοις.
ἔα·
1005 τί συγχυθεῖσ᾽ ἕστηκας ἡνίκ᾽ εὐτυχεῖς;
[τί σὴν ἔτρεψας ἔμπαλιν παρηίδα
κοὐκ ἀσμένη τόνδ᾽ ἐξ ἐμοῦ δέχῃ λόγον;]
ΜΗ. αἰαῖ.
ΠΑ. τάδ᾽ οὐ ξυνῳδὰ τοῖσιν ἐξηγγελμένοις.
ΜΗ. αἰαῖ μάλ᾽ αὖθις. ΠΑ. μῶν τιν᾽ ἀγγέλλων τύχην
1010 οὐκ οἶδα, δόξης δ᾽ ἐσφάλην εὐαγγέλου;
ΜΗ. ἤγγειλας οἷ᾽ ἤγγειλας· οὐ σὲ μέμφομαι.
ΠΑ. τί δαὶ κατηφὲς ὄμμα καὶ δακρυρροεῖς;
ΜΗ. πολλή μ᾽ ἀνάγκη, πρέσβυ· ταῦτα γὰρ θεοὶ
κἀγὼ κακῶς φρονοῦσ᾽ ἐμηχανησάμην.
1015 ΠΑ. θάρσει· κάτει τοι καὶ σὺ πρὸς τέκνων ἔτι.
ΜΗ. ἄλλους κατάξω πρόσθεν ἡ τάλαιν᾽ ἐγώ.
ΠΑ. οὔτοι μόνη σὺ σῶν ἀπεζύγης τέκνων·
κούφως φέρειν χρὴ θνητὸν ὄντα συμφοράς.
ΜΗ. δράσω τάδ᾽· ἀλλὰ βαῖνε δωμάτων ἔσω
1020 καὶ παισὶ πόρσυν᾽ οἶα χρὴ καθ᾽ ἡμέραν.
***

ΠΕΜΠΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ


(Επιστρέφει ο Παιδαγωγός με τα παιδιά.)
ΠΑ. Δέσποινα, εδώ είναι τ᾽ αγόρια σου, δεν εξορίζονται.Η βασιλική νύφη πήρε χαρούμενη στα χέρια της τα δώρα.Ειρήνη έρχεται από εκεί για τα παιδιά σου.Εεε!1005Τι στέκεσαι συγκλονισμένη όταν τα πράγματα έρχονται καλά;[Γιατί έστρεψες από την άλλη το πρόσωπό σουκαι δεν χαίρεσαι ακούγοντας τα λόγια που είπα;]ΜΗ. Αλίμονο …ΠΑ. Δεν ταιριάζει αυτό με τα νέα που εκόμισα.ΜΗ. και πάλι αλίμονο.ΠΑ. Μήπως, δίχως να το γνωρίζω,1010έχω γίνει άγγελος συμφοράς; Μήπως απατήθηκαπου νόμισα πως έφερα καλά νέα;ΜΗ. Έφερες τα νέα που έφερες. Δεν μέμφομαι εσένα.ΠΑ. Τότε γιατί έχεις κατεβασμένο το βλέμμα και χύνεις δάκρυα;ΜΗ. Ανάγκη αδήριτη, γέροντα. Έτσι τα φέραν οι θεοίκαι εγώ με τα ολέθρια σχέδιά μου.1015ΠΑ. Έχε θάρρος. Τα παιδιά σου θα φροντίσουν μια μέρα και για τη δική σου την επάνοδο.ΜΗ. Πρώτα θα φροντίσω εγώ η δύσμοιρη για κάποιων άλλων την κάθοδο.ΠΑ. Δεν αποχωρίστηκες μονάχα εσύ τα παιδιά σου.Οι θνητοί οφείλουν να σηκώνουν αγόγγυστα τις συμφορές.ΜΗ. Αυτό θα κάνω. Όμως πήγαινε τώρα μέσα και φρόντισε1020να έχουν τα παιδιά ό,τι χρειάζονται για την ημέρα τους.

(Ο Παιδαγωγός εισέρχεται στο σπίτι.)

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΩΣ ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ TOΥ ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ ΤΗΣ

Αποτέλεσμα εικόνας για ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ ΤΗΣ Η ηθική, καθώς και κάθε άλλος κλάδος της φιλοσοφίας, δεν αποτελεί ένα αναλλοίωτο πεδίο αναφοράς, αλλά συνιστά ένα δυναμικό μέγεθος, υφιστάμενο κατά την πορεία των ιστορικών αιώνων τη διαφοροποίηση και την εξέλιξη, τις επιβαλλόμενες από τις τροπές των καιρών και τις μεγάλες και ενίοτε θεαματικές μεταβολές στο σώμα της παγκόσμιας κοινωνίας. Η φιλοσοφική ηθική, μπροστά στο κατώφλι του εικοστού πρώτου αιώνος και της νέας χιλιετίας, διατυπώνει τα ερωτήματα κι αναπτύσσει την προβληματική της πάνω σε διαχρονικές τάξεως ζητήματα, που αφορούν στη στάση και στη συμπεριφορά ατόμων κι ομάδων έναντι του εαυτού τους και της αντικειμενικής πραγματικότητας, καθώς και πάνω σε καίριας σημασίας νέα μορφώματα στον χώρο της πολιτικής κοινωνίας.
 
Σήμερα η ηθική δεν είναι μεταφυσική, όπως ήταν κατά την περίοδο των μεγάλων φιλοσοφικών συστημάτων της ελληνικής αρχαιότητος. Ωστόσο, είναι θεμιτό και πρέπον να γίνεται λόγος για μια μεταφυσική των αξιών της, οι οποίες, μετά από τις κοσμογονικές μεταβολές της σύγχρονης πολιτικής κοινωνίας, καλύπτουν ένα ευρύ ηθικό τοπίο, με υποχρεωμένη τη φιλοσοφική συνείδηση να κατευθύνει την προσοχή της σε θέματα που καταλαμβάνουν το επίκεντρο της τρέχουσας πολιτισμικής επικαιρότητος, όπως είναι οι φυλετικές διακρίσεις, ο ρατσισμός σ' όλες του τις εκφάνσεις, η σεξουαλική απελευθέρωση, η ευθανασία, η τεχνητή γονιμοποίηση, η σχέση του ανθρώπου προς το φυσικό περιβάλλον, κ.λ.π. Η ηθική δεν έχει μόνον παρελθόν, αλλά και παρόν και μέλλον, δεδομένου ότι το θεμελιακό της ερώτημα: «τι πρέπει να πράξω;» έρχεται κι επανέρχεται κάθε φορά ανανεωμένο, με μιαν διάθεση ανοικτότητος στη διερεύνηση των πραγμάτων, υπονομεύοντας κι αυτήν ακόμη την θεμελιακή ατομική του υπόσταση. Πολλές ανήσυχες συνειδήσεις υποστήριξαν διαφορετικές αντιλήψεις όχι τόσο ως προς τη σκοπιμότητα της υπάρξεως θεωρητικής ηθικής καθεαυτήν, όσο ως προς την αποτελεσματικότητα της εφαρμογής της στην ανθρώπινη δραστηριότητα, κατά την περίοδο της κυριαρχίας του homo econmicus και της εμφανούς θεαματικής τεχνολογικής αναπτύξεως. Το παρόν και το μέλλον της ηθικής φιλοσοφίας διαγράφονται με αφετηριακήν αρχή τα καίριας σημασίας προβλήματα, τα προκύπτοντα από τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας της σύγχρονης κοινωνίας: την αποπροσωποποίηση, την αναγωγή της καθημερινής πράξεως και συμπεριφοράς στο άτεγκτο αίτημα και τους κανόνες μιας μηχανιστικής νοοτροπίας και την στήριξη, παντί σθένει, ενός ορθολογικού τρόπου γραφειοκρατικής συγκρότησης της εργασιακής, της παραγωγικής και επιχειρηματικής δραστηριότητος, καταδικαστικής των ηθικών συναισθημάτων, τα οποία εξοστρακίζονται χάριν της αυστηρής, ιεραρχικής διεκπεραιώσεως ρόλων, μ' απώτερο σκοπό την επιτυχία. Το αγαθό και το κακό δεν έχουν νόημα, όχι υπό την έποψη της αναποτελεσματικής καταλήξεως στη διερώτηση περί της ουσίας τους ή από τη σκοπιά της αδυναμίας του καθορισμού των μεταξύ τους ορίων, αλλά υπό την έννοια ότι στο ανωτέρω αντιθετικό ζεύγος επιδεικνύεται ηθική αδιαφορία, δεδομένου ότι στις πλείστες των περιπτώσεων υποκαθίσταται από της λογικής τάξεως κατηγορίες του ορθού - λανθασμένου.1
 
        Η γλώσσα της ηθικής δεν έχει αντικειμενική υπόσταση, αλλά λαμβάνει εκάστοτε τον χαρακτήρα αυτού ο οποίος την ομιλεί. Έτσι, κατά καιρούς προέκυψαν ηθικές με μεταφυσικό, αγαθοκρατικό, ωφελιμοκρατικό, βουληστοκρατικό, ηδονοκρατικό κλπ περιεχόμενο. Η ηθική του παρόντος, με προοπτική μέλλοντος δεν μπορεί να είναι δογματικής τάξεως. Θα υποστηριχθεί, εν συνέχεια, με βάση τη σύγχρονη παγκόσμια ηθικοκοινωνική κρίση, ότι η ανθρωπότης μπορεί να ορθοτομήσει την πορεία της, προσβλέποντας στα πλατωνικά ηθικά πρότυπα, τα οποία, επανεπροσδιοριζόμενα, θα προσλάβουν τη λάμψη εκείνη που θα επιτρέψουν στην παγκόσμια κοινότητα να αμβλύνει και να ξεπεράσει τα αδιέξοδά της, ενώ στην ηθική θ' αναγνωρίσουν το δικαίωμα να επανακάμψει στο χώρο απ' όπου έχει εξοριστεί. Η ηθική ούτε ως καντιανή δεοντολογία ούτε ως οποιαδήποτε έκφανση του πραγματισμού μπόρεσε να επιβιώσει. Η ανθρωπότης έχει ανάγκη από μια επιστροφή που θα' ναι και πρόοδος. Θα ήταν δυνατόν να επικεντρώσει κανείς την προσοχή του στην αριστοτελική ηθική και κυρίως στη διδασκαλία των Ηθικών Νικομαχειών. Η κίνηση αυτή θα ήταν, ενδεχομένως, ενισχυτική της καθολικής επιθυμίας για μια λύση ή θα ήταν μια σοβαρή απόπειρα αντιμετώπισης του σύγχρονου ηθικού προβλήματος, για να μην πω του αδιεξόδου. Ωστόσο, η ανθρωπότης χρειάζεται έναν πιο μεγαλοφάνταστο και συνθετότερο χειρισμό των σύγχρονων προβλημάτων των οποίων η αντιμετώπιση θα πρέπει ν' αρχίσει ταυτοχρόνως απ' έξω κι από μέσα καλύπτοντας πολυδύναμα το σύνολό τους κι όχι να επιχειρεί σχεδιασμούς μ' αντικείμενο αναφοράς το συγκεκριμένο. Προς τούτο προσφέρεται η πλατωνική γνωσιολογία, η οποία έχει τόσο ηθικό όσο κι αισθητικό χαρακτήρα. Μια αναθεώρηση της πλατωνικής ηθικής, με βάση την πολυαίωνη φιλοσοφική εμπειρία, πιθανόν να αυγάσει με νέο φως την εν γένει στάση και τις αξίες μας.
 
Η ηθική συμπεριφορά του ανθρώπου, κατά Πλάτωνα, καταξιώνεται στο επίπεδο της πόλεως, πλην όμως διαμορφώνεται δια της παιδείας και της ανατροφής εντός της ανθρωπίνης εσωτερικότητος, έχοντας ως διακριτικά χαρακτηριστικά το εύρυθμον και το ευάρμονστον2. Τούτο δεν αφορά στην εσωτερίκευση μιας τεχνικής τυπικής γνώσεως αφορώσας στην καλλιτεχνική δημιουργία, αλλά στην ομολογία της ψυχής του πολίτη προς την ψυχή της πολιτείας, η οποία συνιστά την προέκταση εκείνης, μέσα σε μία διαδικασία αλληλοτροφοδότησης. Η ισορροπία της ψυχής κατά την πυθαγορική και την πλατωνική της εκδοχή, ερειδόμενη στη βίωση του μετρίου, του πρέποντος, του καιρού και του δέοντος του πλατωνικού Πολιτικού3 διαμορφώνει άραγε τις προϋποθέσεις για μια ηθική πορεία της ανθρωπότητος, τώρα και στο μέλλον; Η αγάπη προς τη συμμετρία και τη χάρη οδηγούσε άλλοτε προς το ον καθεαυτό, και δεν γέμιζε τη συνείδηση μόνο μ' οντολογική αλλά και με ηθική πλησμονή. Αλλοτε η αισθητική και η τέχνη έρχονταν συνεπίκουροι της ηθικής. Σήμερα μεταξύ των εν λόγω μεγεθών παρατηρείται αντιπαράθεση, εξικνούμενη συχνά μέχρι της ρήξεως. Αλλοτε η δικαιοσύνη, καθώς και οι λοιπές αρετές κι αξίες συμπλήρωναν την ουσία τους με την ιδέα του αγαθού, καθιστάμενες χρήσιμες κι ωφέλιμες για τις συνειδήσεις4, οι οποίες, διαθέτοντας την ικανότητα να θέωνται την αιωνιότητα του χρόνου και το σύνολο της ουσίας5, δεν απέδιδαν αφενός σημασίαν τόσο μεγάλη στη βιοτική μέριμνα ούτε διαφωνούσαν στον βαθμό συγκρούσεως ως προς τη λογική ή τη διαισθητική αντίληψη για το τί πρέπει να πράξουν ή πώς πρέπει να διανοούνται και να ενεργούν μ' έναν συγκεκριμένο τρόπο. Η αναφής ουσία της ψυχής γινόταν θεατή από τον ηνίοχο της ψυχής, τον νουν, οπόταν πέριξ αυτής έδρευε η τέλεια επιστήμη, η περιέχουσα την αλήθεια ολόκληρη6: τη δικαιοσύνη, τη σωφροσύνη και την επιστήμη καθεαυτάς. Τα φτερά της ψυχής τρέφονταν άνωθεν7, ενώ στην αντίθετη περίπτωση αποδυναμώνονταν «συντυχία λήθης»8. Το αυτό παρετηρείτο και στην αριστοτελική ηθική διανόηση όπου η ενέργεια του νου ή του θειωτάτου εντός της ανθρώπινης εσωτερικότητος παρείχε την τέλειαν ευδαιμονίαν9.
 
Το παρόν και το μέλλον της ηθικής πως μπορεί να χαραχθεί πάνω σε πλατωνικά πρότυπα; Η σύγχρονη ηθική είναι ουσιαστικά προβληματική, δεδομένου ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά, προσωπική και κοινωνική, διαμορφώνεται πάνω στην αποτελεσματικότητα της επιτυχίας, ενώ δεν υπάρχει ηθική πρόταση που να μην υπόκειται στον σκεπτικισμό και την αμφισβήτηση. Η φιλοσοφική ηθική ή η ηθική φιλοσοφία θέτει ερωτήματα περί των αξιών, προχωρώντας στην ανάλυση και την ανάπτυξη του περιεχομένου τους. Η διαδικασία αυτή παραπέμπει τελικώς στη διερώτηση του τί είναι ο άνθρωπος, ποιο είναι το νόημα των ενεργημάτων του, της ίδιας της ζωής του και, κατ' εξοχήν του ίδιου του θανάτου του. Στις αθλοπαιδιές αλλάζουν συχνά οι κανόνες, προκειμένου ένα συγκεκριμένο άθλημα να καταστεί πιο συναρπαστικό για τους φιλάθλους. Στην πολιτική κοινωνία αλλάζουν ή συμπληρώνονται οι νομικές διατάξεις, επειδή, εξελισσόμενη μετασχηματίζεται η κοινωνία, στης οποίας τη λειτουργία οι κανονιστικές διατάξεις αναφέρονται10. Το αυτό δεν μπορεί να συμβεί στην ηθική, η οποία δεν αναπαράγει ή δεν εξεικονίζει αυτό που πράγματι συντελείται σ' έναν κοινωνικό χώρο, αλλά μάλλον αποβλέπει στην αναγωγή της συμπεριφοράς, ατομικής και συλλογικής, στο επίπεδο ενός δέοντος το οποίο καθιστά την κοινωνία πιο λειτουργική και πιο ευτυχή στην επίτευξη των στόχων της που είναι η ευημερία και η ευδαιμονία των πολιτών της. Η σύγχρονη ηθική δεν είναι στρατευμένη στην υπηρεσία της αλήθειας - η οποία έτσι κι αλλιώς δεν πιστεύεται ότι υπάρχει - αλλά συναρτημένη ή μάλλον εξαρτημένη από κάποιες δυνάμεις κι εξουσίες, ακολουθεί τα βήματά τους, πέφτοντας στο τέλος εξαντλημένη από τη προφανή αδυναμία της ν' αναπτερώσει τις ελπίδες της ανθρωπότητος για ένα λαμπρότερο μέλλον.
 
Ποια μορφή θα πάρει άραγε η ηθική του μέλλοντος; Πώς το μέλλον της ηθικής μπορεί να διαμορφωθεί, συν τοις άλλοις, στη βάση ενός επαναπροσδιορισμού του πλατωνικού παρελθόντος της; Αν η σύγχρονη ηθική είναι προβληματική κι αν το κοινωνικό άτομο, πέρα από υπευποκειμενικές και δογματικές αρχές, είναι υπεύθυνο για τις επιλογές και τον καθορισμό των αξιολογικών του κριτηρίων, η πλατωνική διανόηση, τόσο με το δογματικό όσο και με το κριτικό της πνεύμα, έχει τη δύναμη να ενοφθαλμίσει την ηθική συμπεριφορά του σύγχρονου ανθρώπου και να συμβάλει στην έξοδό της από την αβεβαιότητα και τον φόβο. Οι πλατωνικές ηθικές αρχές τις οποίες λαμβάνοντας υπόψη της κάθε σύγχρονη ηθική εμπλουτίζει κι ολοκληρώνει το περιεχόμενό της μπορούν να είναι: α) η απόβλεψη σ' έναν μεγάλο σκοπό· β) η φιλοσοφία ως μελέτη θανάτου· γ) η ισορροπία της ψυχής δια της δικαιοσύνης και δ) η αναζήτηση ενός μέτρου μεταξύ του πλούτου και της πενίας, προστατευτικού του χαρακτήρα των πολιτών, καθώς και των έργων της τέχνης και της ζωή.
 
Ο μεγάλος σκοπός στην πλατωνική γνωστολογία συνίσταται στην αναγωγή της ψυχής στον κόσμο των ιδεών και στην κορυφαίαν τούτων, το αγαθό. Η συνείδηση του παρόντος, με την αυτοπεποίθηση της λογικής της ικανότητος, υποστηρίζει ότι είναι μάταιο να πιστεύει ότι σ' ένα υπερουράνιο χώρο διάγουν εν μακαριότητι υποστασιοποιημένες οι ιδέες-αξίες της πλατωνικής μεταφυσικής. Ωστόσο, μ' αφορμή τη μεγαλόπνοη αυτή πλατωνική διδασκαλία, η σύγχρονη συνείδηση μπορεί να κατανοήσει την αναγωγική εν λόγων πορεία ως κατάδυση της ψυχής στο βάθος της εσωτερικότητός της, ώστε, δια της συμβολής των πολιτικών, ηθικών και διανοητικών αρετών, να επιτύχει την κάθαρση και την εξύψωσή της στο επίπεδο της αυθεντικότητος. Στην τάξη αυτή των ιδεών, η κατάδυση γίνεται άνοδος και η άνοδος κατάδυση. Αν με όρους του πλατωνικού Τιμαίου η ψυχή είναι διφυής, συνισταμένη από το ταυτόν και το έτερον, το είναι και το γίγνεσθαι, η σύγχρονη ψυχή αρέσκεται στην περιπλάνησή της στα πεδία του ετέρου, όπου καρπούται την ικανοποίηση από την χρήση των τέλειων μηχανικών και τεχνικών μέσων, καθώς και την παρακόλουθη οικονική επιτυχία, δεχόμενη ταυτοχρόνως τις συνέπειες των τιθέμενων συγκεχυμένων και ουτιδανών στόχων της. Εκείνο που επιβάλλεται να πράξει, υπό τις περιστάσεις, είναι η ενεργοποίηση του ενύπαρκτου μέσα της θείου στοιχείου που θα την καταστήσει πρωτίστως ενήμερη της πενίας της, για να γίνει, εν συνέχεια, ζητητική του πλούτου της. Το εγχείρημα δεν είναι διόλου εύκολο, επειδή οι δεσμεύσεις των δυνάμεων της αγοράς είναι ασφυκτικές, υποχρεώνοντας τη συνείδηση ν' ακολουθήσει πιστά τις προδιαγραφές του τυφλού πεπρωμένου της. Η μόνη διέξοδος η απομένουσα για τον άνθρωπο είναι η μεσολαβητική παρεμβολή του πλατωνικού θείου έρωτος, ο οποίος διαθέτει τη δύναμη να επιστρέψει στην ψυχή τα χαμένα φτερά της, για το τίναγμα προς τα άνω. Ο Πλάτων διδάσκει ότι το τέλος της διαλεκτικής αυτής πορείας, σηματοδοτείται από την παρουσία της ιδέας του Αγαθού. Ωστόσο η κορυφαία των ιδεών και αξιών είναι δυνατόν να υποκατασταθεί με κάθε άλλον αντιστοίχου κύρους σκοπόν, αρκεί η θέση του ως προτεραιότης των συνειδησιακών επιδιώξεων να δικαιώνει τον αγώνα του ανθρώπου για αυτοπραγμάτωση και δικαίωση, μέσα στο γενικό κλίμα ευημερίας της πολιτικής κοινωνίας. Το πλατωνικό ήθος της ψυχής συμβάλλει ώστε ο σύγχρονος άνθρωπος αν συγκροτήσει το δικό του, υπό την προϋπόθεση ότι είναι φιλοθεάμων της αλήθειας. Το μέγιστον μάθημα, η γυμνασία για τη μέθεξη της ιδέας του αγαθού ας λάβει όποιο περιεχόμενο η σύγχρονη συνείδηση επιθυμεί να του προσδώσει· αρκεί να είναι μάθημα περί του μεγίστου και να μην προδίδει την πλατωνική έννοια της αλήθειας, κινώντας την ζωή μεταξύ του ασήμαντου και του επουσιώδους.
 
Η επόμενη πτυχή της πλατωνικής διδασκαλίας που ενισχύει τις προσπάθειες για την αναζήτηση μιας νέας ηθικής, ανοικτής ή κλειστής δεν έχει σημασία, δεδομένου ότι δεν αίρεται το προβληματικό της φύσεώς της, είναι η πλατωνική έννοιας της φιλοσοφίας ως μελέτη θανάτου. Είναι αναγκαίο ή μάλλον απαραίτητο, όπως επισημαίνει νεοέλλην διανοητής, να επανατεθεί ο θάνατος στην ζωή και η ζωή στον θάνατο, ώστε να προσλάβει η ηθική τον κοσμικό της ρυθμό11. Η έννοια του θανάτου, κατά την πλατωνική εκδοχή της, δεν περιέχει μοναχά το βιολογικό τέλος της ζωής ούτε είναι περιληπτική της βίαιης λύσεως της αρμονικής συνύπαρξης ψυχής και σώματος. Έρως και θάνατος κατά την πλατωνική διδασκαλία, ως αδιάκριτο ζεύγμα, αποτελούν τις δυνάμεις δια των οποίων η συνείδηση εφορά όλο το φάσμα της ζωής, υπακούοντας στην κλήση να νεκρώσει μέσα της όλα εκείνα τα ενάντια, πάθη, μίση, φθόνους, κακίες, τα αποτρεπτικά της αναγωγής στην κορυφή του εαυτού της. Κατ' αυτό τον τρόπο, ο θάνατος κατεργάζεται την αρετή, αλλά και την επιστήμη στο πλατωνικό της νόημα, δυνάμεις, οι οποίες συνυπάρχουσες και στρατευμένες καθαρά στην υπηρεσία της ποιοτικής βελτιώσεως του ανθρώπου, καθίστανται η γέφυρα μεταγωγής της ψυχής από του γίγνεσθαι προς το ον και την ιδέα. Η ζωή στην άκρα απόλαυσή της δεν έδωσε στον άνθρωπο των ημερών μας τη προσδοκώμενη ευδαίμονα διάθεση. Ως εκ τούτου, προκειμένου να καταπολεμηθεί ως δύναμη, απαιτείται να στραφεί κατεναντίον της το δέος της αντίθετης δυνάμεως, η οποία είναι ο θάνατος ως ομολογία προς τη φιλοσοφία. Από αυτή την άποψη, η μέριμνα για τον θάνατο συνιστά μέριμνα για την ίδια τη ζωή12, με την έννοια ότι η ανθρωπότης φερόμενη πιο συνετά, και στοχαζόμενη πάνω στο φαινόμενο του θανάτου, θα προσκτηθεί την ικανότητα απαλλαγής από τη λοιμική του καταναλωτισμού και του στείρου εγωκεντρισμού, χάριν μιας πιο αυθεντικής ζωής, με λιγότερους φόβους και διαψεύσεις και με περισσότερες ελπίδες.
 
Η σύγχρονη πολιτική κοινωνία προσδιορίζεται ως πολυφωνική, ενώ η ιδιότης αυτή φαίνεται να προδιαγράφει και το προσεχές της μέλλον. Η θρυλούμενη παγκοσμιοποίηση μπορεί να καταστεί θεμιτό όραμα της ανθρωπότητος υπό τον όρον ότι θα ενθαρρύνει την αλληλεπίδραση των διαφορετικοτήτων, με την παράλληλη ενίσχυση της ατομικής ταυτότητος των εθνικών πολιτισμών. Το ευκταίο θα είναι, άνθρωποι, ανομοιογενών πολιτισμικών, θρησκευτικών και ηθικών καταβολών, να συναντώνται και να συναινούν σε θέματα, όπως είναι η ελευθερία της σκέψης, η ισότητα στην παροχή ευκαιριών, η κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η δίκαιη κατανομή των πολιτιστιμικών αγαθών και η εμπέδωση της έννομης τάξεως13. Πέρα από την τήρηση των θεσμικών κανόνων και των νομοτεχνικών διαδικασιών, εκείνο που συνεπιβάλλεται είναι η αλλαγή της νοοτροπίας και της ιδιοσυγκρασίας του ανθρώπου, πράγμα που κατά βάση συντελείται μέσω της παιδείας, η οποία θα πρέπει να μνησθεί και πάλι του ανθρωποκεντρικού χαρακτήρα της. Προς την κατεύθυνση αυτήν η πλατωνική ψυχολογία έχει να διαδραματίσει έναν σημαντικό ρόλο. Για να επιτευχθεί ένα οποιοδήποτε είδος εξωτερικής αρμονίας και ν' αποφευχθεί η μετατροπή της πολυφωνίας σε κακοφωνία, είναι αναγκαίο να συνυπάρξουν αρμονία και ισορροπία εντός της ανθρωπίνης εσωτερικότητος. Η ιδανική κοινότης είναι εκείνη της οποίας τα μέλη πραγματώνουν στο μέγιστο τις δυνατότητές τους εν αγαστή συμπνοία προς τους συμπολίτες τους και προς την κοινωνίαν καθόλου. Μια τέτοια στάση είναι εγγύτατα προς την πλατωνική διδασκαλία η οποία υποστηρίζει την πραγμάτωση ενός θείου σχεδίου για την ανθρωπότητα και για κάθε πρόσωπο ξεχωριστά, του οποίου η ψυχική πραγματικότης τελεί σε κατάσταση ισορροπίας με την εναρμόνιση των μορίων της ψυχής δια της δικαιοσύνης, της συνισταμένης των αρετών της σοφίας, της ανδρείας και της σωφροσύνης, των αντιστοιχούντων προς το λογιστικό, το θυμοειδές και το επιθυμητό μέρος της ψυχής14. Με τα δεδομένα αυτά, ο μικρόκοσμος της ατομικής ψυχής ευρίσκεται σε σχέση ομολογίας προς την πολιτική και κατ' επέκταση προς την κοσμική πραγματικότητα.
 
Οι εν λόγω πλατωνικές αξιωματικές ηθικές αρχές υποβάλλουν, με δεδομένη την ψυχική αυτήν ισορροπία και αυτοκατοχύρωση, την ανάγκη της βιώσεως ενός μέτρου μεταξύ του πολλού πλούτου και της ταπεινωτικής πενίας, προκειμένου η συνείδηση, αφενός να μην διατρέχει τον κίνδυνο να περιπέσει στην τρυφή και την αργία κι αφετέρου ν' αποτραπεί το ενδεχόμενο να υπόκειται στην ανοικτή δυνατότητα της ανελευθερίας και της κακοεργίας. Υπό τις συνθήκες αυτές, ο άνθρωπος, «ευσχήμων εν πάσι» διαμορφώνει έναν χαρακτήρα ευεπίφορον προς το βέλτιστο, έτσι ώστε δια της ευνομίας, εξωτερικής κι εσωτερικής, να καθίσταται ικανός να σέβεται εαυτόν και τους συνανθρώπους του15, γεγονός που αποτελεί την πεμπτουσία κάθε ηθικού ευαγγελίου, παλαιού και σύγχρονου. Η ηθική του παρόντος, κατά την διδασκαλία του I. Levinas, απηχώντας το πλατωνικό παρελθόν της, καταθέτει ως κύρια και καίριας σημασίας ηθική στάση, σε μίαν κοινωνία αμοιβαιότητος κι αλληλεγγύης, το να υπάρχει κανείς για τον Αλλο, συνειδητοποιώντας την ευθύνη του γι' αυτόν, χωρίς την αναμονή της ανταποδόσεως.
 
Η ανθρωπότης πορεύεται προς το μέλλον και τα πεπρωμένα της, έχοντας στη διάθεσή της μιαν πλησμονή πλούτου και γνώσεων. Ο παλμός της ζωής και η ένταση της υπάρξεως αναπαράγουν λάμψεις φωτός και φθόγγους ευφροσύνου λόγου από την πλατωνική μήτρα της καταβολής τους, προκειμένου ν' αρχιτεκτονηθεί ένα σχήμα ηθικού βίου, ανταποκρίσιμου στη φύση και στα οράματα του σύγχρονου ανθρώπου. Έτσι, είναι μάλλον βέβαιο ότι θα καταστεί η γη το ευάρεστο κατάλυμα των υιών του ανθρώπου.
 --------------
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
 
1 I. Z. Bauman, Και πάλι μόνοι: η ηθική μετά τη βεβαιότητα, ελλ. μετ. Ρίκας Μπενβενιστέ - Κ. Χατζηκυριάκου, Αθήνα, Έρασμος (1994) 1998, σ. 23.
2 Πλατωνοσ, Πολ., Γ 413 e 2-5.
3 Του αυτου, Πολιτ., 284 e 5-8.
4 Πλατωνοσ, Πολ., ΣΤ' 505a 2-4.
5 Πβ αυτόθι, 486 a 8-9.
6 Του αυτου, Φαίδρ., 247 c 3-8.
7 Αυτόθι, 248 c 1-2.
8 Αυτόθι, 248 c 6-7.
9 Πβ. Αριστ., Ηθ. Νικομ., Κ7, 1177 a 12-18. Πβ Α. ΜΑΝΟΥ, Η ευδαιμονία ως θεωρία κατά τον Αριστοτέλη, Φιλοσοφία των αξιών. Πλατωνική και μεταπλατωνική διανόηση, Αθήνα, 1996,
σ. 68
10 P. Edwards, The Future of Ethics, The Future of Philosophy towards the 21st Century (OI. Leaman ed.,) London - N.Y. 1998, σ. 44. Πβ Θ. Πελεγρινη, Η θεμελίωση του ηθικού βίου, Αθήνα, Καρδαμίτσας, 1986, σ 92-94.
11 Πβ Κ. Αξελου, Για μια προβληματική ηθική, β' εκδ., ελλ. μετ. Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, Αθήνα, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, (1974) 1992, σ. 62.
12 Πβ. FR. Dastur, Ο θάνατος. Δοκίμιο για το πεπερασμένο, ελλ. μετ. Βίκυ Σιδηροπούλου,
Αθήνα, Scripta. 1999, σ. 30.
13 Πβ. Z. Bauman, Και πάλι μόνοι: η ηθική μετά τη βεβαιότητα, σ. 56-57.
14 Για την έννοια της δικαιοσύνης παρά Πλάτωνι, Πβ R.C. Ledge, Plato's Theory of Ehtics, London Kegan Paul & Co., N.Y., Harcourt & Co., 1928, σ. 415-424
15 Πλατ., Πολ., 412b7-c6

Το συγγραφικό έργο του Πλάτωνος: Πλατωνική Βίβλος - Η Βίβλος του Φιλοσόφου - Κανόνας 36 Έργων σε εννέα τετραλογίες

Αποτέλεσμα εικόνας για Το συγγραφικό έργο του ΠλάτωνοςΤο συγγραφικό έργο του Πλάτωνος θεωρείται ότι έχει σωθεί ακέραιο. Η παραδοθείσα ταξινόμηση του Έργου του σε εννέα τετραλογίες (9 χ 4) έγινε από τον λόγιο Θράσυλλο, που έζησε επί των χρόνων του αυτοκράτορος Τιβερίου (1ος αι. π.χ. -1ος αι. μ.χ.).
 
Η ταξινόμηση αυτή περιλαμβάνει τον τίτλο, που προκύπτει από το κύριο πρόσωπο του κάθε διαλόγου, τον υπότιτλο, ο οποίος αποδίδει το περιεχόμενο του έργου, και τον χαρακτηρισμό του (ηθικός, λογικός, κλπ.)
 
Στον Κανόνα της Πλατωνικής Βίβλου ( Άπαντα του Πλάτωνος - Corpus Platonicum) περιλαμβάνονται: Τριάντα τέσσερις (34) Διάλογοι, Η Απολογία του Σωκράτους, και 13 Επιστολές του Πλάτωνος.
 
Οφείλουμε, προς αποφυγήν κάθε παρεξηγήσεως, να διευκρινίσουμε την χρησιμοποίηση του όρου Βίβλος. Ο όρος αυτός έχει εκλάβει στην αντίληψη του σημερινού ανθρώπου έναν αλλοτριωμένο χαρακτήρα, λόγω της καπηλεύσεώς του και της αποκλειστικής ταυτίσεώς του με την λεγομένη “Παλαιά Διαθήκη”. Ο όρος Βίβλος, όμως, σήμαινε και -στα πλαίσια μιας καθ΄ όλα θεμιτής και αναγκαίας νοηματικής ανατροφοδοτήσεως της Ελληνικής Γλώσσας- σημαίνει το σύνολο μιας συγγραφής όπου συστηματοποιείται μια Διδασκαλία, και κατ΄ αυτόν τον τρόπο παραδίδεται στις επόμενες γενιές. Γι΄ αυτό και μία Βίβλος αποτελείται από πολλά Βιβλία, είναι δηλ. ένα Μέγα Βιβλίον. Ιδέ Αθήναιο, αρχή Δειπνοσοφιστών, όπου ονομάζει το σύνολο της συγγραφής του Βίβλο: Αθήναιος μεν ο της Βίβλου πατήρ... Ολυμπιόδωρο: Φερεκύδης ο διδάσκαλος Πυθαγόρου, ου και Βίβλος θεολόγος φέρεται, Νόννο και Ευστάθιο, οι οποίοι ομιλούν περί Ομηρικής Βίβλου: Βίβλος Ομήρου (Νόννος 1,42,181), Ιλιάς, Βίβλος δηλαδή (Ευστάθιος, Ιλιάς 1,8,1), αναπληροί δε πως και την Ιλιάδα η Βίβλος αυτή -η Οδύσσεια (Ευστάθιος, Οδύσσεια 1,2,35), Μέγα Ετυμολογικόν: Αριστάρχειος Βίβλος, η του Αριστάρχου (1,29,55), αλλά και στον ίδιο τον Πλάτωνα (Θεαίτητος 162 A) όπου μιλώντας για την Διδασκαλία του Πρωταγόρα, αναφέρει χαρακτηριστικά: εκ του αδύτου της Βίβλου εφθέγξατο...
 
Στην από αρχαιοτάτων χρόνων μαιανδρικώς ελισσόμενη γραμμή της Ελληνικής Παραδόσεως δεν έχουμε μόνο μία, αλλά πλειάδα Βίβλων, όπως:
 
Ορφική Βίβλος ( Ιερός Λόγος σε 24 ραψωδίες - βιβλία, Ύμνοι, κλπ.) Ομηρική Βίβλος ( Ιλιάς και Οδυσσειάς), αποτελούμενη από 48 ραψωδίες - βιβλία, Ησιόδεια Βίβλος (Θεογονία και Έργα και Ημέραι), Πλατωνική Βίβλος (κανών 36 έργων, σε 9 τετραλογίες), Πλουτάρχεια Βίβλος ( Ηθικά και Βίοι), Πλωτινική Βίβλος (κανών 54 έργων, σε 6 εννεάδες), Απολλώνεια Βίβλος (βίος και έργα Απολλωνίου Τυανέως), Πρόκλεια Βίβλος, Πληθώνεια Βίβλος (Νόμοι του Πλήθωνος), κ. α.
 
Κάθε μία από αυτές τις συστηματοποιημένες Διδασκαλίες - Βίβλους εξυπηρετούν πρωτίστως ανάγκες της εποχής κατά την οποία διατυπώθηκαν, αλλά ταυτοχρόνως αποτελούν και διαρκή παρακαταθήκη, βιοτικό σημείο αναφοράς και φιλοσοφικού προσανατολισμού για τις επερχόμενες γενεές.
 
Οι εννέα τετραλογίες είναι οι εξής:
 
Α΄ Τετραλογία
 
Ευθύφρων ή Περί του Οσίου.
Απολογία Σωκράτους, ηθικός.
Κρίτων ή Περί του Πρακτέου, ηθικός.
Φαίδων ή Περί Ψυχής, ηθικός.
 
Β΄ Τετραλογία
 
Κρατύλος ή Περί Ονομάτων Ορθότητος, λογικός.
Θεαίτητος ή Περί Επιστήμης, πειραστικός.
Σοφιστής ή Περί του Όντος, λογικός.
Πολιτικός ή Περί της Βασιλείας, λογικός.
 
Γ΄ Τετραλογία
 
Παρμενίδης ή Περί Ιδεών, λογικός.
Φίληβος ή Περί Ηδονής, ηθικός.
Συμπόσιον ή Περί Αγαθού, ηθικός.
Φαίδρος ή Περί Έρωτος, ηθικός.
 
Δ΄ Τετραλογία
 
Αλκιβιάδης Α ή Περί Ανθρώπου Φύσεως, μαιευτικός.
Αλκιβιάδης Β ή Περί Προσευχής, μαιευτικός.
Ίππαρχος ή Φιλοκερδής, ηθικός.
Ερασταί ή Περί Φιλοσοφίας, ηθικός.
 
Ε΄ Τετραλογία
 
Θεάγης ή Περί Φιλοσοφίας, μαιευτικός.
Χαρμίδης ή Περί Σωφροσύνης, πειραστικός.
Λάχης ή Περί Ανδρείας, ηθικός.
Λύσις ή Περί Φιλίας, μαιευτικός.
 
F΄ Τετραλογία
 
Ευθύδημος ή Εριστικός, ανατρεπτικός.
Πρωταγόρας ή Σοφισταί, επιδεικτικός.
Γοργίας ή Περί Ρητορικής, ανατρεπτικός.
Μένων ή Περί Αρετής, πειραστικός.
 
Z΄ Τετραλογία
 
Ιππίας μείζων ή Περί του Καλού, ανατρεπτικός.
Ιππίας ελάσσων ή Περί του Ψεύδους, ανατρεπτικός.
Ίων ή Περί Ιλιάδος, πειραστικός.
Μενέξενος ή Επιτάφιος, ηθικός.
 
H΄ Τετραλογία
 
Κλειτοφών ή Προτρεπτικός, ηθικός.
Πολιτεία ή Περί Δικαίου, πολιτικός.
Τίμαιος ή Περί Φύσεως, φυσικός.
Κριτίας ή Ατλαντικός, ηθικός.
 
Θ΄ Τετραλογία
 
Μίνως ή Περί Νόμου, πολιτικός.
Νόμοι ή Περί Νομοθεσίας, πολιτικός.
Επινομίς ή Νυκτερινός Σύλλογος, πολιτικός.
Επιστολαί, ηθικαί.
 
Στον Πλάτωνα αποδίδονται και τα παρακάτω επτά έργα, που ενώ χαρακτηρίσθηκαν από την φιλολογική κριτική ως “νόθα”, εντούτοις η εκδοτική πρακτική τα συμπεριλαμβάνει στο Corpus Platonicum.
Αυτά είναι τα εξής:
 
-Περί Δικαίου,
-Περί Αρετής,
-Δημόδοκος,
-Σίσυφος,
- Ερυξίας,
- Αξίοχος,
- Αλκυών (σώζεται μόνον ο τίτλος).
 
Ο χαρακτηρισμός “νόθα” (λατ. spuria, δηλ. σποραί, έργα σποράδην, εσπαρμένα, αγνώστου πατρός -αλλά γνωστής μητρός;) που αποδόθηκε στα έργα αυτά, είναι εντελώς αδόκιμος, παραπλανητικός και, σε κάθε περίπτωση, εσφαλμένος, διότι: Ένα συγγραφικό έργο, ένα Βιβλίο, προέρχεται από αμήτορα γέννηση -όπως η Θεά της Σοφίας Αθηνά από την κεφαλή του Διός. Γι΄ αυτό, όταν δεν γνωρίζουμε τον συγγραφέα ενός βιβλίου, το ορθόν είναι να πούμε ότι είναι “αγνώστου η ανωνύμου συγγραφέως” και όχι “νόθο”· το “νόθο” εξυπονοεί ότι γνωρίζουμε τον συγγραφέα, αλλά κάποιος η κάποιοι άγνωστοι νόθευσαν, αλλοίωσαν ή πλαστογράφησαν το περιεχόμενό του... Κάτι τέτοιο, όμως, δεν συμβαίνει με τα παραπάνω έργα.
 
Τα έργα αυτά δεν εγράφησαν από τον Πλάτωνα, αλλά από κάποιους Διαδόχους ή Μαθητές της Σχολής του. Αν και για ορισμένα από αυτά μάλιστα, έχουμε συγκεκριμένες αναφορές. Για παράδειγμα, το Λεξικόν Σούδα αποδίδει τον “ Ερυξία” στον Αισχίνη, ενώ το “Περί Δικαίου”, θα μπορούσε να αποδοθεί στον Ξενοκράτη, ή τον Ηρακλείδη, αφού και αυτοί είχαν γράψει έργα με τον ίδιο τίτλο.
 
Συνεπώς, όλη αυτή η δήθεν φιλολογική “νοθο-λογία” Περί ορισμένων έργων της Ελληνικής Γραμματείας, αποτελεί είτε πλάνη των φιλο-λόγων είτε διαστρέβλωση των μισο-λόγων... Διότι, έχουν γνώσιν οι Φύλακες πώς: Ό,τι δεν μπόρεσαν να κάψουν και να εξαφανίσουν οι Καταστροφείς, το “καίνε” οι Πνευματικοί Επικυρίαρχοι τόσο με τον τρόπο που το παρουσιάζουν, όσο και με τους περί όνου σκιάς στημένους διαξιφισμούς τους! Αλλά, είναι προφανές ότι πρόκειται περί διαφωνίας όνων σε ξένον αχυρώνα, κατά το παροιμιωδώς λεγόμενον... Όπως επανειλημμένα έχουμε τονίσει σε δημόσιες διαλέξεις μας, όλα αυτά θα πάψουν να συμβαίνουν μόνον όταν ο διασωθείς πνευματικός θησαυρός της Ελληνικής Γραμματείας ανακτηθεί και τύχει επεξεργασίας από Έλληνες... από αυτούς, δηλαδή, στους οποίους ουσιαστικώ Πνευματικώ Δικαιώματι ανήκει!
 
Εν συνεχεία, προς διευκόλυνση των αναγνωστών στην προσέγγιση και κατανόηση του μεγίστης αξίας Πλατωνικού Έργου, παραθέτουμε δύο αλφαβητικές ταξινομήσεις: α)κατά Τίτλους, β)κατά Περιεχόμενο.
 
ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΙΣ
ΚΑΤΑ ΤΙΤΛΟΥΣ
1.- Αλκιβιάδης Α΄ η Περί Ανθρώπου Φύσεως, μαιευτικός.
2.- Αλκιβιάδης Β΄ ή Περί Προσευχής, μαιευτικός.
3.- Απολογία Σωκράτους, ηθικός.
4.- Γοργίας ή Περί Ρητορικής, ανατρεπτικός.
5.- Επινομις ή Νυκτερινος Σύλλογος, πολιτικός.
6.- Επιστολαί, ηθικαί.
7.- Ερασταί ή Περί Φιλοσοφίας, ηθικός.
8.- Ευθύδημος ή Εριστικός, ανατρεπτικός.
9.- Ευθύφρων ή Περί του Οσίου.
10.- Θεάγης ή Περί Φιλοσοφίας, μαιευτικός.
11.- Θεαίτητος ή Περί Επιστήμης, πειραστικός.
12.- Ιππαρχος ή Φιλοκερδής, ηθικός.
13.- Ιππίας ελάσσων ή Περί του Ψεύδους, ανατρεπτικός.
14.- Ιππίας μείζων ή Περί του Καλού, ανατρεπτικός.
15.- Ίων ή Περί Ιλιάδος, πειραστικός.
16.- Κλειτοφών ή Προτρεπτικός, ηθικός.
17.- Κρατύλος ή Περί Ονομάτων Ορθότητος, λογικός.
18.- Κριτίας ή Ατλαντικός, ηθικός.
19.- Κρίτων ή Περί του Πρακτέου, ηθικός.
20.- Λάχης ή Περί Ανδρείας, ηθικός.
21.- Λύσις ή Περί Φιλίας, μαιευτικός.
22.- Μενέξενος ή Επιτάφιος, ηθικός.
23.- Μένων ή Περί Αρετής, πειραστικός.
24.- Μίνως ή Περί Νόμου, πολιτικός.
25.- Νόμοι ή Περί Νομοθεσίας, πολιτικός.
26.- Παρμενίδης ή Περί Ιδεών, λογικός.
27.- Πολιτεία ή Περί Δικαίου, πολιτικός.
28.- Πολιτικός ή Περί της Βασιλείας, λογικός.
29.- Πρωταγόρας ή Σοφισταί, επιδεικτικός.
30.- Σοφιστής ή Περί του Όντος, λογικός.
31.- Συμπόσιον ή Περί Αγαθού, ηθικός.
32.- Τίμαιος ή Περί Φύσεως, φυσικός.
33.- Φαιδρος ή Περί Έρωτος, ηθικός.
34.- Φαίδων ή Περί Ψυχής, ηθικός.
35.- Φίληβος ή Περί Ηδονής, ηθικός.
36.- Χαρμίδης ή Περί Σωφροσύνης, πειραστικός.
 
ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΙΣ
ΚΑΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΝ
 
1.- Απολογία Σωκράτους.
2.- Ατλαντικός - Κριτίας.
3.- Επιστολαί.
4.- Επιτάφιος - Μενέξενος.
5.- Εριστικός - Ευθύδημος.
6.- Νυκτερινός Σύλλογος - Επινομίς.
7.- Περί Αγαθού - Συμπόσιον.
8.- Περί Ανδρείας - Λάχης.
9.- Περί Ανθρώπου Φύσεως - Αλκιβιάδης Α΄ .
10.- Περί Αρετής - Μένων.
11.- Περί Δικαίου - Πολιτεία.
12.- Περί Επιστήμης - Θεαίτητος.
13.- Περί Έρωτος - Φαίδρος.
14.- Περί Ηδονής - Φίληβος.
15.- Περί Ιδεών - Παρμενίδης.
16.- Περί Ιλιάδος - Ίων.
17.- Περί Νομοθεσίας - Νόμοι.
18.- Περί Νόμου - Μίνως.
19.- Περί Ονομάτων Ορθότητος - Κρατύλος.
20.- Περί Προσευχής - Αλκιβιάδης Β΄.
21.- Περί Ρητορικής - Γοργίας.
22.- Περί Σωφροσύνης - Χαρμίδης.
23.- Περί της Βασιλείας - Πολιτικός.
24.- Περί του Καλού - Ιππίας μείζων.
25.- Περί του Όντος - Σοφιστής.
26.- Περί του Οσίου - Ευθύφρων.
27.- Περί του Πρακτέου - Κρίτων.
28.- Περί του Ψεύδους - Ιππίας ελάσσων.
29.- Περί Φιλίας - Λύσις.
30.- Περί Φιλοσοφίας - Ερασταί.
31.- Περί Φιλοσοφίας - Θεάγης.
32.- Περί Φύσεως - Τίμαιος.
33.- Περί Ψυχής - Φαίδων.
34.- Προτρεπτικός - Κλειτοφών.
35.- Σοφισταί - Πρωταγόρας.
36.- Φιλοκερδής - Ίππαρχος.

O Πόλεμος και η Ειρήνη

Ο πόλεμος είναι αναγκαίος. Όμως φοβόμαστε να τον κάνουμε κι έτσι δημιουργούμε τις εξωτερικές αφορμές που θα τον κάνουν απαραίτητο (ενώ θεωρούμε πως έρχονται από αλλού). Λειτουργώντας όμως πλέον ως θύματα και όχι ως συνειδητοί δημιουργοί.

Την ειρήνη δεν την γνωρίζουμε εφόσον συνεχίζουμε τον πόλεμο εσωτερικά, αθέατα, ασυνείδητα. Δίνοντας το μεγαλύτερο μέρος της προσοχής μας στα αποκτήματα που θεωρούμε πως μας έλειψαν ή πως μάς στερήθηκαν, όταν παλεύαμε στους εξωτερικούς πολέμους μας.

Δεν μαθαίνουμε από το παρελθόν. Μαθαίνουμε μόνο από το παρόν. Το παρελθόν μπορούμε να το κοιτάμε, μόνο όταν μάθουμε να κοιτάμε καθαρά το παρόν. 
Η αντίληψη ότι μαθαίνουμε από τα λάθη μας είναι λανθασμένη και δεν λειτουργεί. Όμως ως ιδέα ωραιοποιείται και ακολουθείται πιστά. Ποτέ η ανθρωπότητα δεν έμαθε τίποτα από το παρελθόν της, όμως είναι το μόνο εργαλείο που διαθέτει η επιφανειακή (ακόμα) αντίληψή μας και χρησιμοποιούμε, ως πιστά παραγαλάκια, μιμητικά όντα. Και αυτό παραμένουμε, μέχρι να αναπτύξουμε τη συνείδησή μας.

Το αστείο είναι ότι μόλις δείξεις σε κάποιον το παρελθόν του, ρωτώντας τον γιατί συνεχίζει κάποιες συμπεριφορές, βρίσκει χίλιες δύο δικαιολογίες για να στηρίξει τη θυματοποίησή του, θεωρώντας την αρετή. Οι υποσχέσεις, οι απειλές, τα τάματα, τα παράπονα, παραμένουν το μοναδικό όπλο, στην άγνοια και την υπεκφυγή.

Μια μικρή κίνηση, μια ελάχιστη μετατόπιση, είναι συνήθως το μόνο που χρειάζεται για να αλλάξουν τα πάντα. Ήταν πάντα εκεί μπροστά σου, να σου φανερώνεται ξανά και ξανά αλλά εσύ δεν την έβλεπες. Μια μικρή, απειροελάχιστη διαφορετική κίνηση...δημιουργεί γεωμετρικά άπειρες αλλαγές, πιθανότητες, ανοίγματα... 
 
Δεν μαθαίνουμε όμως να βλέπουμε το παρόν. Κοιτάμε πάντα αλλού, ψάχνοντας λύσεις και απαντήσεις εκεί που δεν υπάρχουν. Ποτέ δεν υπήρχαν. 
 
Ο πόλεμος είναι αναγκαίος. Μέρος του κόσμου μας. Οι μεγαλύτεροι υποστηρικτές του παραμένουν οι ειρηνιστές, οι κυνηγοί του φωτός, όλοι όσοι φοβούνται να παλέψουν με τα τέρατά τους, να τα βάλουν με τους δαίμονες τους, να φανερώσουν τον αληθινό τους Εαυτό. Τώρα! Κάθε στιγμή! Δεν υπάρχει άλλη!
 
Ενώ η ειρήνη, για όλους αυτούς παραμένει στα αζήτητα ή είναι επίπλαστη. Κι έτσι, και πάλι ενισχύουν τον πόλεμο των αντιθέτων, τον αιώνιο πόλεμο ανάμεσα στο καλό και στο κακό, που οι ίδιοι διατηρούν. 
 
Δεν υπάρχουν περίοδοι ειρήνης, αλλά περίοδοι ανακωχής από αυτόν τον πόλεμο. Δεν είναι το ίδιο. Όσο εθελοτυφλούμε....διαφορετικά, η ειρήνη είναι πάντα εδώ, πάντα τώρα, αν κατακτηθεί εσωτερικά. Πραγματικά, όχι ψεύτικα. 
 
Για να γίνει αυτό, χρειάζεται πόλεμος, καταστροφή, σύνθλιψη, γκρέμισμα, όλων όσων θεωρούμε πως είναι εμείς. Αναπόφευκτα, παράλληλα, θα αρχίσει να εκφράζεται και εξωτερικά, με αυτούς που είναι εξίσου έτοιμοι να διαχειριστούν ΚΑΙ τα δυο!
 
Και φυσικά, όσο διατηρούμε πεισματικά τις μονόπλευρες ιδέες μας, όλα μένουν τα ίδια ενώ φαίνεται να αλλάζουν τα πιόνια, οι σκακιέρες, οι συνθήκες... Οι παίκτες παραμένουν. 
 
Μακρύς και οδυνηρός ο δρόμος αυτός. 
 
Προσφέρει;

Φυσικά, όπως όλα. Αλλά μόνο σε αυτούς που κοιτάνε με αρετή και τόλμη το παρόν, έχοντας πλέον ξεφύγει από αυτές τις παρελθοντικές ιδέες και πρακτικές. Οι υπόλοιποι χάνονται στα όνειρα, στις θεωρίες, στις ιδέες που δεν αμφισβητούν, στα φαντάσματα που κυνηγούν.

Πόλεμος και ειρήνη είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Πώς να κατέχεις το νόμισμα, μετατρέποντας το σε χρυσό, σε θησαυρό, σε σοφία, αν πεισματικά θέλεις μόνο τη μια μεριά του;

Η Είσοδος στο Ιερό

Σε λίγες μέρες ένιωσα πάλι μοναξιά, και τα βιβλία άρχισαν να με κουράζουν. Πήρα ενα αμάξι και ξεκίνησα για το σπίτι του Φαρίς Εφάντη.

Οταν φτάσαμε στο πευκόδασο όπου οι άνθρωποι περνούν τις ημερήσιες εκδρομές τους, ο άμαξας μπήκε σ' ενα ιδιωτικό δρομάκο, που τον ίσκιωναν ιτιές κι απο τις δυο μεριές. Καθώς περνούσαμε ανάμεσα, βλέπαμε την ομορφιά της πράσινης χλόης, των κληματαριών, και των πολύχρωμων λουλουδιών του Νιζάν που μόλις ειχαν ανθίσει.

Πολύ σύντομα το αμάξι στάθηκε μπροστά σ' ένα μοναχικό σπίτι στη μέση ενος μεγάλου κήπου. Το άρωμα των ρόδων, της γαρδένιας, των γιασεμιών γέμιζε τον αέρα.

Όταν κατέβηκα και προχώρησα στο μεγάλο κήπο, είδα τον Φαρίς Εφάντη να έρχεται προς συνάντησή μου. Μ' έμπασε στο σπίτι του με ενα ολόκαρδο καλοσώρισμα και κάθισε δίπλα μου σαν τον ευτυχισμένο πατέρα που γύρισε ο γιος του, και μου έκανε βροχή τις ερωτήσεις για τη ζωή μου, το μέλλον μου και τη μόρφωσή μου.

Του απάντησα με μια φωνή που ήταν γεμάτη φιλοδοξία και ζήλο άκουγα να αντηχεί στα αφτιά μου ο ύμνος της δόξας και ένιωθα να ταξιδεύω πάνω σε μια γαλήνια θάλασσα ελπιδοφόρων ονείρων.

Ακριβώς εκείνη τη στιγμή, παρουσιάστηκε πίσω απο τη βελουδένια κουρτίνα η κόρη του και προχώρησε προς εμένα. Ήταν μια όμορφη κοπέλα, ντυμένη με ενα υπέροχο άσπρο μεταξένιο φόρεμα.

Ο Φαρίς Εφάντη κι εγω σηκωθήκαμε απο τις θέσεις μας. «Αυτή είναι η κόρη μου Σέλμα», ειπε ο γέρος. Ύστερα, με παρουσίασε στην κόρη του, λέγοντας, «Η
μοίρα μου ξανάφερε εναν αγαπητό παλιό μου φίλο στο πρόσωπο του γιου του.»

Η Σέλμα με κοίταξε με έντονη απορία για λίγες στιγμές ωσάν να αμφέβαλε αν κάποιος ξένος ειχε μπει στο σπίτι τους. Το χέρι της, οταν το άγγιξα, έμοιαζε με άσπρο κρίνο, κι ενας παράξενος πόνος διαπέρασε την καρδιά μου.

Καθίσαμε ολοι σιωπηλοί, άφωνοι, ωσάν η Σέλμα να είχε φέρει μαζί της στο δωμάτιο ενα ουράνιο πνεύμα άξιο για σιωπηλό σεβασμό. Όταν εκείνη ένιωσε τη σιωπή μου χαμογέλασε και ειπε, «Πολλές φορές ο πατέρας μου διηγήθηκε τις ιστορίες της νιότης του και των ημερών που πέρασε μαζί με τον πατέρα σου. Αν και ο δικός σου πατέρας σου μίλησε με τον ιδιο τρόπο, τότε η συνάντησή μας αυτή δεν είναι η πρώτη μας συνάντηση.»

Ο γέρος ευχαριστήθηκε πολύ οταν άκουσε την κόρη του να μιλάει έτσι, και ειπε, «Η Σέλμα είναι πολυ συναισθηματική. Βλέπει το κάθετι με τα μάτια της ψυχής.»

Ο γέρος συνέχισε την κουβέντα του μ' ενδιαφέρον κι ευγένεια, λες και ειχε βρει σε μένα μια κάποια μαγεία που τον σήκωσε ψηλά με τα φτερά της μνήμης και τον έφερε πίσω στις παλιές μέρες.

Καθώς εγώ τον παρακολουθούσα, συλλογιζόμουν τη δική μου ζωή τα τελευταία χρόνια. Ο γέρος με κοίταζε όπως ενα μεγαλόπρεπο γέρικο δέντρο που εχει αντέξει καταιγίδες και ηλιοκάματα ρίχνει τη σκιά του πάνω σ' ενα μικρό νεαρό δεντράκι που τρεμοσαλεύει μπροστά στην πρωινή αύρα. Η Σέλμα όμως έμενε σιωπηλή. Που και που, έριχνε μια ματιά, πρώτα σε μένα κι ύστερα στον πατέρα της σα να διάβαζε το πρώτο και το τελευταίο κεφάλαιο απο το δράμα της ζωής. Η μέρα πέρασε γρήγορα σ' αυτό το περιβόλι, κι είδα μέσα απο το παράθυρο το υπέροχο κίτρινο φιλί του ηλιοβασιλέματος πάνω στα βουνά του Λιβάνου.

Ο Φαρίς Εφάντη συνέχιζε να ιστορεί τις περιπέτειές του κι εγω άκουγα σα μεθυσμένος και αντιδρούσα με τέτοιο ενθουσιασμό που η θλίψη του γέρου ειχε μεταμορφωθεί σε ευτυχία.

Η Σέλμα καθόταν κοντά στο παράθυρο και παρακολουθούσε με μάτια θλιμμένα, χωρίς να μιλά, αν και η ομορφιά έχει τη δική της ουράνια γλώσσα, ανώτερη απο τους ήχους της γλώσσας των θνητών. Είναι μια γλώσσα άχρονη, κοινή για ολη την ανθρωπότητα, μια γαλήνια λίμνη που τραβά κοντά της τα τραγουδιστά ρυάκια, τα δέχεται στα βάθη της και τα βουβαίνει. Μόνο τα πνεύματά μας μπορούν να νιώσουν την ομορφιά, ή να ζήσουν και ν' άναπτυχτούν κοντά της.

Η ομορφιά αινιγματίζει τις ψυχές μας. δεν μπορούμε να την περιγράψουμε με λόγια. είναι μια αίσθηση που τα μάτια μας δεν μπορούν να δουν, μια αίσθηση που πηγάζει και απο αυτόν που παρατηρεί και απο το αντικείμενο της παρατήρησής του. Η πραγματική ομορφιά είναι μια ακτίνα που πηγάζει απο τα άγια των αγίων του πνεύματος, και φωτίζει το σώμα, όπως η ζωή έρχεται απο τα βάθη της γης και δίνει χρώμα και άρωμα στο λουλούδι. Η πραγματική ομορφιά βρίσκεται στην πνευματική συμφωνία που ονομάζουμε αγάπη και που μπορεί να υπάρξει ανάμεσα σ' έναν άντρα και μια γυναίκα.

Τάχα, το πνεύμα μου και της Σέλμας το πνεύμα να ενώθηκαν κείνη τη βραδυά, κι η λαχτάρα αυτή ήταν που μ' έκανε να τη βλέπω σαν την πιο όμορφη γυναίκα που ζούσε κάτω απο τον ήλιο; Η μήπως είχα μεθύσει με το κρασί της νιότης που μ' έκανε να φαντάζομαι κάτι που ποτέ δεν ύπηρξε; Τάχα, η νιότη να τύφλωσε τα φυσικά μου μάτια και μ' έκανε να δω με τη φαντασία τη λάμψη των ματιών της, τη γλύκα του στόματός της, και τη χάρη του προσώπου της; Η μήπως η λάμψη της, η γλύκα και η χάρη της άνοιξαν τα μάτια μου και μου φανέρωσαν την ευτυχία και τον πόνο της αγάπης;

Είναι δύσκολο ν' απαντήσω στα ερωτήματα αυτά, αληθινά, όμως, θα μπορούσα να πω οτι κείνη την ώρα ένιωσα μια συγκίνηση που δεν είχα ποτέ πριν νιώσει, ενα καινούργιο αίσθημα αγάπης, που αγκάλιαζε απαλά την καρδιά μου, σαν το πνεύμα που φτερούγιζε πάνω απο τα νερά, την ώρα της δημιουργίας του κόσμου, και απο το αίσθημα αυτό γεννήθηκε η ευτυχία μου και η θλίψη μου.

Έτσι τέλειωσε η ώρα της πρώτης μου συνάντησης με τη Σέλμα, κι έτσι, το θέλημα τ' ουρανού μ' απελευθέρωσε απο τα δεσμά της νιότης και της μοναξιάς και με οδήγησε να περπατήσω πάνω στο μονοπάτι της αγάπης.

Η αγάπη είναι η μόνη ελευθερία στον κόσμο, γιατί αύτη ανυψώνει το πνεύμα ετσι που οι νόμοι της ανθρωπότητας και τα φαινόμενα της φύσης δεν μπορούν ν' αλλαξουν την πορεία του.

Όταν σηκώθηκα για να φύγω, ο Φαρίς Εφάντη πλησίασε και μου ειπε σοβαρά, «Και τώρα, γιε μου, αφού ξέρεις το δρόμο για το σπίτι μας, θα πρέπει να 'ρχεσαι συχνά και να νιώθεις σαν να 'ρχεσαι στο σπίτι του πατέρα σου. Νά με βλέπεις σαν πατέρα, και τη Σέλμα σαν αδερφή».

Μιλώντας ετσι, στράφηκε στη Σέλμα σα να ζητούσε επιβεβαίωση για οσα ειπε.

Εκείνη κούνησε το κεφάλι της καταφατικά, και ύστερα με κοίταξε σα να έβλεπε κάποιο παλιό της γνώριμο. Τα λόγια αυτά που πρόφερε ο πατέρας της Σέλμας μ' έβαλαν δίπλα στην κόρη του, στο ιερό της αγάπης. Τα λόγια εκείνα ήταν ένα ουράνιο τραγούδι που άρχισε με έκσταση και τελείωσε με θλίψη. Ανύψωσαν τα πνεύματά μας στο χώρο του φωτός και της φλόγας που καίει και καθαρίζει. ήταν το δοχείο απ' όπου ήπιαμε ευτυχία και πίκρα. Έφυγα απο το σπίτι. Ο γέρος με συνόδεψε ως την άκρη του κήπου, ενώ η καρδιά μου σκιρτούσε σαν τα τρεμάμενα χείλη του διψασμένου ανθρώπου.

 ΧΑΛΙΛ ΓΚΙΜΠΡΑΝ

Να μην απορρίπτουμε ανθρώπους αλλά τον προγραμματισμό τους

Αποτέλεσμα εικόνας για Να μην απορρίπτουμε ανθρώπους αλλά τον προγραμματισμό τουςΣε όλους έχει τύχει να πρέπει να συνεργαστούμε ή να συμβιώσουμε με ανθρώπους με τους οποίους δεν ταιριάζουμε και δυσκολευόμαστε να επικοινωνήσουμε. Σε πολλές περιπτώσεις δεν τους επιλέγουμε και η σχέση μας μαζί τους διατηρείται περισσότερο από ανάγκη, παρά από επιλογή.

Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι πρέπει να απορρίψουμε κάποιον συνολικά. Μπορεί να μη μας αρέσουν ορισμένες συμπεριφορές του ή ο τρόπος σκέψης του, αλλά αυτά εμπίπτουν στον προγραμματισμό και δεν αποτελούν στοιχεία του αληθινού του εαυτού.

Ο προγραμματισμός διαμορφώνεται από πολλούς παράγοντες, έμφυτους και επίκτητους: τα γονίδια, τις ορμόνες, τον εγκέφαλο, την ανατροφή, τις παρελθοντικές εμπειρίες, την παιδεία, κ.ά.

Αν μπορούμε να διακρίνουμε στον άλλο τη διαφορά μεταξύ του προγραμματισμού του και της αληθινής φύσης του, θα μας είναι πιο εύκολο να αλληλεπιδρούμε μαζί του πιο ψύχραιμα, αντικειμενικά, με λιγότερες συγκρούσεις και περισσότερη κατανόηση.

Υπάρχει μια σημαντική διαφορά στο "απορρίπτω τον άλλο συνολικά" από το "δεν αντέχω τον προγραμματισμό του". Στην πρώτη περίπτωση υπάρχει μια απόλυτη στάση που δεν αφήνει περιθώρια να αλλάξει κάτι μελλοντικά, ενώ στη δεύτερη περίπτωση είμαστε ανοιχτοί να δούμε στον άλλο και τα θετικά του στοιχεία, αλλά και να τον βοηθήσουμε να αλλάξει τον προγραμματισμό του σε περίπτωση που μας ζητήσει βοήθεια.

Σε κάποιες ιδανικές περιπτώσεις, οι άνθρωποι που κουβαλάνε ένα δύσκολο προγραμματισμό, γνωρίζουν τη διαφορά μεταξύ προγραμματισμού και αληθινού εαυτού και αρκεί να τους υπενθυμίζουμε να αποταυτίζονται από τον προγραμματισμό τους και να μην πιστεύουν τις σκέψεις που είχαν μάθει να πιστεύουν τα προηγούμενα χρόνια.

Δυστυχώς όμως, αυτές οι περιπτώσεις είναι ελάχιστες. Οι περισσότεροι είναι απολύτως ταυτισμένοι με τον προγραμματισμό τους και αδυνατούν να τον αμφισβητήσουν. Συνεχίζουν να συμπεριφέρονται με τον παλιό και γνώριμο τρόπο γιατί έτσι έχουν μάθει να νιώθουν μια φαινομενική ασφάλεια, ακόμα και αν ο τρόπος αυτός τούς δυσκολεύει στη ζωή τους και τους δημιουργεί προβλήματα, μικρά ή μεγάλα.

Το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε εμείς είναι να είμαστε όσο περισσότερο συνειδητοί γίνεται ώστε να μην παρασυρόμαστε από τον προγραμματισμό τους, ειδικά σε περιπτώσεις αλληλοσυμπληρούμενων προγραμματισμών, όπως είναι π.χ. μεταξύ μελών μιας οικογένειας. Να θυμόμαστε ότι ο άνθρωπος δεν είναι ο προγραμματισμός που κουβαλάει, δεν είναι οι συμπεριφορές του και τα λόγια του, αλλά η Ύπαρξη που εκφράζεται μέσα από τη συγκεκριμένη μορφή για λίγα χρόνια.

Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι για χάρη κάποιου ρόλου (π.χ. του καλού παιδιού, αδερφού, συντρόφου, κ.ά) πρέπει να υπομένουμε τον προγραμματισμό του άλλου. Χωρίς ενοχές, μπορούμε να θέσουμε ξεκάθαρα όρια που θα μας βοηθάνε να ζούμε συνειδητά και να μην παρασυρόμαστε από τις αυτόματες και ασυνείδητες αντιδράσεις, ενώ ταυτόχρονα να παραμένουμε ανοιχτοί σε όποια ενδεχόμενη αλλαγή.