Τρίτη 13 Σεπτεμβρίου 2016

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Μήδεια (410-445)

ΣΤΑΣΙΜΟΝ Α΄


410 ΧΟ. ἄνω ποταμῶν ἱερῶν χωροῦσι παγαί, [στρ. α]
καὶ δίκα καὶ πάντα πάλιν στρέφεται·
ἀνδράσι μὲν δόλιαι βουλαί, θεῶν δ᾽
οὐκέτι πίστις ἄραρεν.
415 τὰν δ᾽ ἐμὰν εὔκλειαν ἔχειν βιοτὰν στρέψουσι φᾶμαι·
ἔρχεται τιμὰ γυναικείῳ γένει·
420 οὐκέτι δυσκέλαδος φάμα γυναῖκας ἕξει.

μοῦσαι δὲ παλαιγενέων λήξουσ᾽ ἀοιδῶν [αντ. α]
τὰν ἐμὰν ὑμνεῦσαι ἀπιστοσύναν.
οὐ γὰρ ἐν ἁμετέρᾳ γνώμᾳ λύρας
425 ὤπασε θέσπιν ἀοιδὰν
Φοῖβος ἁγήτωρ μελέων· ἐπεὶ ἀντάχησ᾽ ἂν ὕμνον
ἀρσένων γέννᾳ. μακρὸς δ᾽ αἰὼν ἔχει
430 πολλὰ μὲν ἁμετέραν ἀνδρῶν τε μοῖραν εἰπεῖν.

σὺ δ᾽ ἐκ μὲν οἴκων πατρίων ἔπλευσας [στρ. β]
μαινομένᾳ κραδίᾳ, διδύμους ὁρίσασα πόντου
435 πέτρας· ἐπὶ δὲ ξένᾳ
ναίεις χθονί, τᾶς ἀνάν-
δρου κοίτας ὀλέσασα λέκ-
τρον, τάλαινα, φυγὰς δὲ χώ-
ρας ἄτιμος ἐλαύνῃ.

βέβακε δ᾽ ὅρκων χάρις, οὐδ᾽ ἔτ᾽ αἰδὼς [αντ. β]
440 Ἑλλάδι τᾷ μεγάλᾳ μένει, αἰθερία δ᾽ ἀνέπτα.
σοὶ δ᾽ οὔτε πατρὸς δόμοι,
δύστανε, μεθορμίσα-
σθαι μόχθων πάρα, σῶν τε λέκ-
τρων ἄλλα βασίλεια κρείσ-
445 σων δόμοισιν ἐπέστα.

***

ΠΡΩΤΟ ΣΤΑΣΙΜΟ


410ΧΟ. Των ιερών ποταμών οι ροές ρέουν προς τα όρη,και η δικαιοσύνη και τα πάντα ανατρέπονται.Των ανδρών οι βουλές είναι δόλιεςκαι η πίστη στους θεούς δεν μένει ακλόνητη.Άλλο δρόμο η φήμη πορεύεταικαι ο δικός μου ο βίος δοξάζεται. 415Έρχεται τιμή στων γυναικών το γένος.Ο δύσφημος λόγοςδεν θα συνοδεύει τώρα πια420τις γυναίκες.
Των παλαιών ποιητών οι μούσεςθα πάψουν να τραγουδούν την απιστία μου.Ο Απόλλων, ο μέγας αοιδός,τη δική μου ψυχή δεν την προίκισε425με το θείο τραγούδι της λύρας.Γιατί τότε και εγώ θα τραγούδαγα ωδέςγια των ανδρών το γένος.Ο μακρός χρόνοςέχει να πει πολλά για μας 430και πολλά για τους άντρες.
Εσύ, με την ψυχή σου φλεγόμενη,έπλευσες από το πατρικό σου σπίτι,χαράζοντας δρόμο ανάμεσαστις δίδυμες πέτρες του Πόντου.435Τώρα ζεις σε ξένη γη,έχασες, άμοιρη, το κρεβάτιτο ορφανό από τον άντρα,και από τη χώρα εξορίζεσαιταπεινωμένη.
Το σέβας των όρκων εχάθηκε.440Στη μεγάλη την Ελλάδαη αιδώς τώρα πια δεν κατοικεί,πέταξε στον θόλο του αιθέρα.Εσύ, δυστυχισμένη, δεν έχεις σπίτι πατρικό,για να βρεις εκεί λιμάνι απάνεμοτην ώρα της δοκιμασίας,και μια άλλη, βασίλισσα,με τη δύναμη του έρωτα υπέρτερη,445ορίζει τώρα στο σπίτι.

Ο Πλάτωνας, οι σοφιστές και η αναζήτηση της αλήθειας

Αποτέλεσμα εικόνας για Ο Πλάτωνας, οι  σοφιστές και η αναζήτηση της αλήθειαςΥπάρχει αντικειμενική αλήθεια; Είναι ένα πολύ παλιό φιλοσοφικό ερώτημα. Ας θυμηθούμε τον Σωκράτη που έλεγε ότι η αλήθεια είναι μία για όλους τους ανθρώπους είτε ζουν στην Ελλάδα είτε στην Ασία. Ο Σωκράτης έψαχνε να τη βρει με τη μαιευτική όπως ονομάσθηκε μέθοδο, μέσα δηλαδή από ερωτήσεις που προσπαθούσαν να ξεκαθαρίσουν τις πλάνες, τις λαθεμένες αντιλήψεις για τα πράγματα. Ο Πλάτωνας από την ίδια αφετηρία ξεκινώντας, μιλούσε για τις απόλυτες ιδέες, αλήθειες, που είναι η αρχή των πάντων, που οι αισθήσεις τις συσκοτίζουν και καθήκον των φιλοσόφων είναι να προσπαθούν να φθάσουν σ’ αυτές. Όλη η γνώση για τον Πλάτωνα δεν είναι τίποτε άλλο από μία προσπάθεια επιστροφής σ’ αυτές τις απόλυτες ιδέες. Είναι χαρακτηριστική και η ερμηνεία που έδωσε στην ετυμολογία της λέξεως αλήθεια, από το στερητικό α- και τη λήθη. Το ξεπέρασμα της λήθης δηλαδή, αν και η λέξη λήθη είχε και την έννοια της πλάνης, του λάθους, αλλά και τη λήθη με την έννοια του ξεχασμένου.

Στον Πλάτωνα ο πραγματικός κόσμος είναι ο κόσμος των ιδεών. Τα φαινόμενα, η εμπειρία, είναι αντανακλάσεις των ιδεών. Οι ιδέες είναι το πραγματικό και τα φαινόμενα είναι σκιές, είναι στην ουσία ‘’μη πραγματικότητα’’.

Η άποψη του Πλάτωνα και του Σωκράτη ότι η γνώση βρίσκεται κρυμμένη μέσα μας, ως a priori υπάρχουσες ιδέες, μπορούμε να πούμε ότι εξηγείται και από τον τρόπο με τον οποίον διαμορφώθηκε εξελικτικά ο άνθρωπος και ο εγκέφαλός του. Ο οποίος είναι αποτέλεσμα μιας μακράς ιστορικής διαδικασίας, όπου το παρελθόν όχι μόνο διαμόρφωσε το παρόν αλλά είναι και το ίδιο παρόν ως δυνατότητες εναλλακτικών επιλογών δράσης που έχουν σωρευθεί εξελικτικά. Οι πληροφορίες αυτές με ένα τρόπο υπάρχουν και στο γονιδιακό υλικό του κάθε ξεχωριστού κυττάρου. Μ’ αυτή την έννοια ο άνθρωπος κουβαλά μέσα του δυνητικά όλη την εμπειρία που έχει συσσωρευθεί από την εξέλιξη. Η οντογένεση, η ανάπτυξη δηλαδή του κάθε όντος, επαναλαμβάνει την φυλογένεση, τη δημιουργία του είδους. Η ανάπτυξη του κάθε ανθρώπου, έχει αναλογίες με την ανάπτυξη της ανθρώπινης ιστορίας στο σύνολό της, όπως και το αντίστροφο. Η αυτοπραγμάτωση αποτελεί ουσιαστικά ένα ξεδίπλωμα δυνατοτήτων, επιθυμιών για δράση προς ορισμένους στόχους, οι οποίες υπάρχουν μέσα μας.

Ταυτόχρονα όμως ξέρουμε ότι αυτό γίνεται με την αλληλεπίδραση μέσω των αισθήσεων με το περιβάλλον, η οποία είναι απαραίτητη για το ξεδίπλωμα των κρυμμένων μέσα μας δυνατοτήτων και για τον τρόπο ή το βαθμό που αυτό θα γίνει. Μέσα από αυτή τη μακραίωνη αλληλεπίδραση διαμορφώθηκαν σε μια εξελικτική, βήμα-βήμα, διαδικασία, η αντίληψη του χώρου, του χρόνου, της ποσότητας, της ποιότητας, που πάνω τους στηρίζονται οι αρχές της λογικής και αποτυπώθηκαν σαν πληροφορίες μιας ιστορικής μνήμης.

Αν το δούμε από την κλίμακα του ξεχωριστού ανθρώπου, φαίνεται ότι αυτές οι γνώσεις προϋπάρχουν, ενώ αν το δούμε από την μακραίωνη εξελικτική κλίμακα, θα δούμε ότι διαμορφώθηκαν από την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον και δεν προϋπήρχε τίποτε.

Αλλά και στην κλίμακα του τώρα, η προΰπαρξη αυτών των δεδομένων, ως δυνητικής συσσωρευμένης γνώσης, λειτουργεί ως η μία πλευρά της έκφρασής τους. Η άλλη είναι η αλληλεπίδραση με το συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, η οποία είναι και απαραίτητη για να εκδηλωθούν αυτές οι δυνατότητες, σε όποιο βαθμό εκδηλώνονται. Η πρώτη πλευρά, το προϋπάρχον, δημιουργεί με ένα τρόπο τις αναγκαιότητες της εξέλιξης και η δεύτερη πλευρά αποτελεί την πηγή του τυχαίου. Ένας συνδυασμός δηλαδή αναγκαιοτήτων και τυχαίου.

Επίσης πρέπει να πούμε ότι ακόμη και αν θεωρήσουμε ότι η μέχρι τώρα συσσωρευμένη γνώση λειτουργεί σαν ο ελκυστής μιας κίνησης με χαοτικά χαρακτηριστικά, τείνει δηλαδή σε ένα σκοπό, και πάλι αυτός ο σκοπός έχει σχέση με τη μέχρι τώρα συσσωρευμένη γνώση. Στο βάθος του χρόνου αυτό θα αλλάζει, θα δημιουργούνται συνεχώς νέοι “σκοποί”.

Όμως παρ' όλες αυτές τις ενστάσεις, η αρχική ιδέα του Πλάτωνα και του Σωκράτη, κατά ένα μέρος είναι σωστή. Ο εγκέφαλος είναι με μια έννοια, άπειροι θησαυροί, οι περισσότεροι καλά κρυμμένοι. Τους έχει σωρεύσει όλους αυτούς τους θησαυρούς η μακρόχρονη εξέλιξη. Σκοπός της γνώσης είναι να τους βγάζει στην επιφάνεια. Βγαίνουν με πολύ κόπο αλλά οι ανταμοιβές είναι μεγάλες και διαρκείς.

Η άποψη αυτή του Πλάτωνα επηρέασε καθοριστικά το μεγαλύτερο μέρος της φιλοσοφικής σκέψης, μέχρι και σήμερα. Όλα τα μεγάλα φιλοσοφικά συστήματα, αυτά που θέλησαν να δώσουν συνολικές απαντήσεις για το πριν, το τώρα και το μετά της ανθρώπινης ιστορίας, επηρεάστηκαν από τον Πλάτωνα, ήταν κατά κάποιο τρόπο παραλλαγές της βασικής ιδέας του. Ο Χέγκελ με το σκοπό της ιστορίας ή ο Καντ που είναι από μια άποψη ένας ανεστραμμένος Πλάτωνας, με τον διαχωρισμό στον κόσμο των σκοπών και στον φυσικό κόσμο, όπου όμως στον Καντ ο πραγματικός κόσμος είναι ο φυσικός κόσμος, της εμπειρίας, άσχετα αν τελικά μπορούμε να γνωρίσουμε ένα μικρό μόνο μέρος του.

Ο Πλάτωνας προχωρώντας αυτή την αρχική ιδέα στις ανθρώπινες κοινωνίες, ότι η αλήθεια είναι μία και είναι οι φιλόσοφοι αυτοί που μπορούν να τη βρουν, να φθάσουν στις απόλυτες ιδέες, κατέληγε στο συμπέρασμα ότι αυτοί, ως εκφραστές της μίας και μοναδικής αλήθειας, θα πρέπει να διοικούν τις κοινωνίες. Στην Πολιτεία των ιδεών στη θέση αυτών που θα διοικούν έβαλε όπως ξέρουμε τους φιλόσοφους. Αυτοί έχουν τον πρώτο λόγο για τα πάντα και επιβάλλουν τη μία και μοναδική αλήθεια έστω και με τη βία για όσους δεν θέλουν να τη δεχθούν. Ο ίδιος ο Πλάτωνας προσπάθησε να εφαρμόσει τις ιδέες του, σε τυραννικά κατά βάση καθεστώτα της Σικελίας, όπου και απέτυχε. O Karl Popper ανήγαγε σ’ αυτές τις ιδέες του Πλάτωνα όλα τα σύγχρονα ολοκληρωτικά συστήματα. Στην πράξη οδηγούν σε αυταρχικές μορφές εξουσίας και στατικές κλειστές κοινωνίες από αυτούς που πιστεύουν ότι κατέχουν τη μία και μοναδική αλήθεια. Στη διαλεκτική σχέση ιδέας και εμπειρίας, πράξης, προτεραιότητα τελικά έχει η ιδέα, η οποία θα πρέπει να εφαρμοσθεί ανεξάρτητα σε μεγάλο βαθμό του τι λέει η εμπειρία. Ο πραγματικός κόσμος λειτουργεί σαν ένα απλό πεδίο εφαρμογής των ιδεών.

Στην αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχε μόνο ο Πλάτωνας. Υπήρχαν πολλά και διαφορετικά ρεύματα σκέψης. Οι σοφιστές εμφανίζονται στα μέσα του 5ου αιώνα σε διάφορες Ελληνικές πόλεις. Τους συναντούμε στις Ελληνικές αποικίες στο Βόσπορο και τις Θρακικές ακτές, τη Σικελία και τη Νότια Ιταλία, τα νησιά του Αιγαίου και την Πελοπόνησσο. Στα παράλια της Ιωνίας όπου είχε αναπτυχθεί και είχε ισχυρή επίδραση η φυσική φιλοσοφία, δεν έχουμε παρουσία σοφιστών, οι οποίοι(σοφιστές) φάνηκαν να αδιαφορούν για τις γενικές φιλοσοφικές θεωρίες και τις εικοτολογίες τους. Παρ' όλη την αρχική αοριστία του όρου σοφιστές, τις μεγάλες διαφορές σε πολλές αντιλήψεις τους, τελικά καθιερώνονται ως ένας νέος τύπος του Έλληνα σοφού και αντιπροσωπεύουν το νέο ορθολογιστικό πνεύμα που αμφισβητεί όλες τις προηγούμενες πατροπαράδοτες γνώσεις, από τον Όμηρο και τον Ησίοδο, τους θεούς τους και το πνεύμα που μετέφεραν, τους οποίους συχνά ειρωνεύονταν, μέχρι και την αμφισβήτηση για τις διάφορες φιλοσοφικές θεωρίες και εικοτολογίες που αναζητούσαν μια ενιαία απάντηση για τον κόσμο και τις διάφορες αντιφατικές απαντήσεις που δίνανε σ' αυτά τα ερωτήματα. Έτσι στηρίχθηκαν περισσότερο στο έδαφος της εμπειρίας ώστε με την ονομαζόμενη επαγωγική μέθοδο να καταλήγουν σε συμπεράσματα τα οποία είχαν και πρακτικό αλλά και εν μέρει θεωρητικό χαρακτήρα. Οι γνώσεις αποτελούσαν μέσο για την καλυτέρευση της ζωής, ώστε να κυριαρχήσουν πάνω της και όχι η απάντηση ερωτημάτων που κατά τη γνώμη τους δεν μπορούσαν να απαντηθούν οριστικά. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι σοφιστές αποτελούσαν το σημερινό ανάλογο του θετικιστικού πνεύματος στην επιστήμη αλλά και την αναλυτική φιλοσοφία. Οι κυριότεροι εκπρόσωποί τους ήταν ο Πρωταγόρας, ο Γοργίας, ο Πρόδικος, ο Εμπεδοκλής, ο Ιππίας, ο Ζήνων ο Ελεάτης.

Οι σοφιστές στρέφοντας την προσοχή τους στον άνθρωπο και όχι σε εικοτολογίες για την αρχή του κόσμου, θεωρούσαν ότι δεν υπήρχε μια απόλυτη αλήθεια και είναι οι άνθρωποι που κρίνουν κάθε φορά ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν τι είναι σωστό και τι όχι. Ο Πρωταγόρας έλεγε ότι "πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος", δηλαδή ότι ο άνθρωπος είναι το μέτρο όλων των αξιών. Αυτό σήμαινε ότι η αλήθεια δεν προϋπάρχει είτε ως απόλυτες ιδέες είτε προερχόμενη από κάποιους θεούς που ορίζουν τι είναι σωστό και τι όχι αλλά την καθορίζουν οι ίδιοι οι άνθρωποι μέσα από την άσκηση του ορθολογικού πνεύματος.

Οι διδαχές των σοφιστών κατευθύνονταν στις επιστήμες, όπως τα μαθηματικά, την αστρονομία, τη μουσική και τη γραμματική ως μέσο για την άσκηση του ορθολογικού πνεύματος, την αποτελεσματικότητα και την καλυτέρευση της ζωής και όχι ως αναζήτηση κάποιας αιώνιας και αμετάβλητης αλήθειας. Η κύρια προσπάθειά τους ήταν στην άσκηση της λήψης σωστών αποφάσεων(ευβουλία) και την οξύνοια. Μια άλλη κατεύθυνση που είχε τις ρίζες της στη Σικελία, παραιτήθηκε συνειδητά από τη διδασκαλία της αρετής, περιοριζόμενη στην άσκηση της καθαρά τυπικής τέχνης του λόγου, της πειθούς (πειθούς δημιουργός), με την πεποίθηση ότι αυτό αποτελεί το τελειότερο μέσο εξουσιασμού των ανθρώπων. Έτσι ασκούνταν σε ρητορικά προβλήματα και μάθαιναν να μελετούν ένα ζήτημα από δύο αντίθετες πλευρές. Ένα δημοφιλές παράδειγμα που το αξιοποίησαν με μεγάλη επιτυχία προς όφελός τους ήταν το κατηγορητήριο του Οδυσσέα για τον Παλαμήδη που καταδικάστηκε σε θάνατο από τον στρατό των Αχαιών και την υπεράσπιση του τελευταίου. (W. Nestle,“από τον μύθο στο λόγο”, εκδ. ΓΝΩΣΗ, 1999).

Οι σοφιστές ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς στους νέους και οι εύποροι πληρώνανε αδρά για τα μαθήματά τους.

Η υποκειμενικότητα στην αναζήτηση της αλήθειας στις κοινωνικές σχέσεις, στηρίζεται στο ότι το ιστορικό κοινωνικό γίγνεσθαι αποτελεί μια διαδικασία στην οποία βρίσκονται σε μια αλληλεξάρτηση και ανταγωνισμό οι ατομικές ή οι επιμέρους, διαφόρων υποσυνόλων, βουλήσεις, που αλληλοεμπλέκονται στην εξέλιξή της, με τη συνολική συνισταμένη όλων αυτών των δράσεων να διαμορφώνει αυτό που θα ονομάζαμε αντικειμενική ιστορική πραγματικότητα. Ένα πλέγμα διαφορετικών συμφερόντων, διαφορετικών επιπέδων, ατομικών, συλλογικών που αλληλεξαρτώνται αλλά και συγκρούονται μεταξύ τους αλλά έχουν και κοινή σε μεγάλο βαθμό μοίρα. Οι αρχές της κοινωνικής συμβίωσης, οι αξίες δηλαδή, διαμορφώνουν ένα πλαίσιο κανόνων, αναγκαιοτήτων, αποτέλεσμα της μακραίωνης εμπειρίας της συμβίωσης, που όμως και αυτές, όπως και η κάθε γνώση, κρίνονται τελικά από την πράξη. Σε ένα περιβάλλον μεγάλης πολυπλοκότητας τόσο τα απαρέγκλιτα γενικά σχέδια δεν μπορούν να παρακολουθήσουν την εξέλιξη, όσο και μια στενά εγωϊστική προσέγγιση θα καταλήξει κατά κανόνα γρήγορα σε αδιέξοδο. Το πεδίο της ανθρώπινης ιστορίας είναι γεμάτο πτώματα τέτοιων μεγάλων σχεδίων, όπως και από τα αδιέξοδα και τη δυστυχία στην οποίαν καταλήγουν κατά κανόνα οι στενές εγωϊστικές επιδιώξεις.

Και επειδή το κριτήριο είναι τελικά η πράξη, στην αρχαία Ελλάδα, οι περισσότεροι σοφιστές ήταν οπαδοί της δημοκρατίας, ενώ ο Πλάτωνας στην προσπάθεια του να εφαρμόσει την Πολιτεία των ιδεών, ήρθε σε επαφή με διάφορα τυραννικά κατά βάση καθεστώτα στις Ελληνικές πόλεις στη Σικελία, όπου και απέτυχε στην εφαρμογή των ιδεών του. Ήταν ένας υπέρμαχος του καλού, της μιας αλήθειας, που έπρεπε να εφαρμοσθεί με οποιοδήποτε κόστος, ακόμη και με τη βία.

Οι σοφιστές που θα μπορούσαμε να τους ονομάσουμε τεχνικούς των κοινωνικών σχέσεων και της εξουσίας στις συνθήκες των νέων δημοκρατικών θεσμών και της ανάπτυξης του ορθολογικού πνεύματος, ορισμένοι δε, με κυνικό Μακιαβελικό πνεύμα, ήταν τέκνα της εποχής της Δημοκρατίας και του ορθού λόγου, της θετικιστικής, αναλυτικής σκέψης, πρόδρομοι σημερινών ρευμάτων σκέψης και φιλοσοφίας.

Η ελευθερία στον Σπινόζα

Szmul Hirszenberg: Spinoza and the Rabbis, 1907
Szmul Hirszenberg: Spinoza and the Rabbis, 1907
Η διαπραγμάτευση της ελευθερίας από τον Σπινόζα αποτελεί εφαρμογή μεθόδου που αναπτύσσεται στην Ηθική, την Πολιτική Πραγματεία και την Πραγματεία για την επανόρθωση της νόησης. Στον πρόλογο του τρίτου μέρους της Ηθικής ο Σπινόζα παρατηρεί ότι αυτοί που γράψανε για τις εντυπώσεις, τα πάθη και την ανθρώπινη συμπεριφορά αναζητούν την αστάθεια και την αδυναμία του ανθρώπου, θρηνούν για λογαριασμό του, τον κοροϊδεύουν, τον περιφρονούν και συχνά τον μισούν.
Στην προσέγγιση αυτή, που ίσως αποτελεί κριτική της χριστιανικής διδασκαλίας για το προπατορικό αμάρτημα και πιθανώς της καλβινιστικής εκδοχής της, ο Σπινόζα αντιπαραθέτει την επιδίωξη να εξετάσει επιθυμίες και τις ανθρώπινες πράξεις ωσάν να επρόκειτο για γραμμές, επιφάνειες και στερεά σώματα (ό.π., Πρόλογος Ηθικής) με την ίδια ελευθερία σκέψης που ταιριάζει στη σπουδή των μαθηματικών. Δεν πρόκειται να κοροϊδέψει τις ανθρώπινες πράξεις, να τις καταραστεί, να κλάψει ή να γελάσει με αυτές, αλλά θα προσπαθήσει να τις καταλάβει (Πολιτική Πραγματεία, κεφ. Ι § I-ΙV).

Οι μεθοδολογικές προσεγγίσεις του Σπινόζα προϋποθέτουν την αποφυγή μιας καταδικαστικής στάσης απέναντι στον άνθρωπο αλλά και ενός αφελούς ανθρωπισμού που τείνει προς την εξιδανίκευσή του.

Πηγή των λαθεμένων αυτών αντιλήψεων, κατά τον Σπινόζα, είναι η διαδεδομένη πεποίθηση ότι η σχέση του ανθρώπου με τη φύση είναι ανάλογη με τη σχέση ενός βασιλείου που βρίσκεται σε ένα άλλο βασίλειο αλλά είναι ανεξάρτητο από αυτό (Πολιτική Πραγματεία, κεφ. II, 6).

Η αντίληψη αυτή πηγάζει από μια τελεολογική αντίληψη σύμφωνα με την οποία ο θεός δημιούργησε τη φύση χάριν του ανθρώπου και τον άνθρωπο για να του προσφέρει λατρεία. (Ηθική, I μέρος, Επίμετρο).

Η πλάνη των τελεολογικών εξηγήσεων οφείλεται στο γεγονός ότι ο άνθρωπος αναζητεί στη φύση ό,τι του είναι χρήσιμο όταν δεν σκέπτεται ορθολογικά! Ο άνθρωπος προβάλλει λοιπόν στη φύση την εντύπωση ότι η φύση επιδιώκει κάποιους σκοπούς. Ο άνθρωπος τους ερμηνεύει στη φαντασία του σύμφωνα με τα πρότυπα που έχει, όταν δεν μπορεί να ξεπεράσει την παραστατική γνώση.

Η απόρριψη των τελεολογικών προσεγγίσεων επηρεάζει και την εικόνα που έχει ο Σπινόζα για την ιστορία της φιλοσοφίας. Θεωρεί τη διδασκαλία του Σωκράτη, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, που πίστεψαν στις «εντελέχειες» και τα «πνεύματα», άρα και στις τελεολογικές εξηγήσεις, ανόητες και παιδαριώδεις. Τους κατηγορεί μάλιστα ότι έκαψαν όλα τα βιβλία του Δημόκριτου. Αντίθετα επιδοκιμάζει τους ατομικούς φιλοσόφους, και ιδίως τον Δημόκριτο, τον Επίκουρο, τον Λουκρήτιο, προφανώς γιατί η φιλοσοφία τους αποκλείει τις τελεολογικές εξηγήσεις (επιστολή 56 στον Hugo Boxel).

Η πλάνη των τελεολογικών προσεγγίσεων πηγάζει από τη διδασκαλία περί προνοίας, προφανών αυτήν των Στωικών και των Χριστιανών. Σύμφωνα με τον Σπινόζα «καθολική πρόνοια» είναι αυτή που παράγει και διατηρεί κάθε πράγμα σε σχέση με τη φύση ως ολότητα. «Ειδική πρόνοια» είναι η δύναμη που αναπτύσσει κάθε πράγμα για να διατηρήσει την ιδιαίτερη ύπαρξή του (Σύντομη Πραγματεία για τον θεό, τον άνθρωπο και την ευτυχία του, κεφ. V). Από όσα παρατηρεί ο Σπινόζα για την πρόνοια προκύπτει ότι οι τελεολογικές προσεγγίσεις είναι λογικά αθεμελίωτες και πηγάζουν από τη φαντασία μας.

Προκύπτει ακόμα ότι οι θεολογικές έννοιες που ο Σπινόζα χρησιμοποιεί έχουν καθαρά νατουραλιστικό περιεχόμενο. Αυτό συμβαίνει γιατί ο θεός είναι εγγενής (immanens) και όχι υπερβατική αιτία της φύσης (ό.π., κεφ. III). Η θέλησή του ταυτίζεται με τη δημιουργική δύναμη της φύσης. Οι νόμοι της φύσης είναι οι ίδιοι με αυτούς που ισχύουν για τη θέληση του θεού (Πολιτική Πραγματεία, κεφ. II § 3). Μυστήρια και θαύματα αποκλείονται. Η αναγωγή από τον Σπινόζα του θεού στη φύση είναι ένας τρόπος για να δηλωθεί ότι η φύση εξαρτάται μόνο από τον εαυτό της και περιλαμβάνει την αιτία της ύπαρξής της.

Τέλος ο προσδιορισμός της ελευθερίας προϋποθέτει έναν ορθό προσδιορισμό του φιλοσοφικού στοχασμού. Πιθανώς ο Σπινόζα απορρίπτει τον Φαίδωνα του Πλάτωνα, που όριζε τη φιλοσοφία ως «μελέτη του θανάτου». Παρατηρεί ότι «ο ελεύθερος άνθρωπος τίποτε δεν σκέπτεται λιγότερο από όσο τον θάνατο και η σοφία του είναι στοχασμός της ζωής και όχι του θανάτου». Ο ελεύθερος άνθρωπος δεν μπορεί να σκέπτεται τον θάνατο, αλλά απεναντίας επιθυμεί να πράττει, να ζει και να διατηρεί την ύπαρξή του (Ηθική, Μέρος IV, Πρόταση 67).

Εξάλλου ο θάνατος, σύμφωνα με τον Σπινόζα, δεν είναι τίποτε άλλο από διαφορετική διάταξη της κίνησης και της στατικής κατάστασης που αφορά το σώμα (Ηθική, Μέρος IV, Πρόταση 39, Σχόλιο). Ότι η φιλοσοφία του Σπινόζα είναι αντίθετη προς τη χριστιανική διδασκαλία επιβεβαιώνεται και από την παρατήρησή του για το προπατορικό αμάρτημα. Το δόγμα αυτό δεν εξηγεί τίποτε γιατί τίθεται το ερώτημα ποιος εξαπάτησε τον διάβολο (Πολιτική Πραγματεία, κεφ. II, 6). Αμαρτία δεν υπάρχει στη φυσική αλλά στην πολιτική κατάσταση. Ο ηγεμόνας έχει το δικαίωμα να ορίσει τι είναι αμαρτία, αφού έχει τη δυνατότητα.

Σύμφωνα με τον Σπινόζα, ο άνθρωπος είναι ελεύθερος, όταν οι πράξεις του καθορίζονται από το λογικό του (Πολιτική Πραγματεία, κεφ. II § 2). Με το λογικό του μπορεί να γνωρίσει τις αιτίες των πράξεών του. Χωρίς τη γνώση των αιτιών αυτών, δηλαδή των νόμων που διέπουν την ανθρώπινη φύση και τη φύση στο σύνολό της, ο άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ελεύθερος (Ηθική, I Μέρος, Πρόταση 23, Σχόλιο –Πολιτική Πραγματεία, κεφ. II § 8, 11). Θα μπορούσε να αντειπεί κανείς ότι ορισμένες πράξεις των ανθρώπων οφείλονται στην τύχη. Ο Σπινόζα δεν δέχεται την εξήγηση αυτή. Υποστηρίζει ότι αναφερόμαστε στην τύχη, όταν δεν γνωρίζουμε την αιτία ενός πράγματος (Σύντομη Πραγματεία για τον θεό, τον άνθρωπο και την ευτυχία του, II μέρος, κεφ. 6). Θα ήταν δυνατόν να ονομασθεί τυχαίο ό,τι οφείλεται στη σύμπτωση διαφορετικών αιτιακών σειρών, όπως στον Αριστοτέλη. Ο Σπινόζα δεν εξετάζει αυτό το ενδεχόμενο.

Είναι αξιοσημείωτο ότι, ενώ ο Σπινόζα λέει ότι θα εξετάσει τα ανθρώπινα πάθη όπως οι γεωμέτρες αναλύουν τις γραμμές, τις επιφάνειες και τα στερεά σώματα, για να εξηγήσει τη μετάβαση από την παραστατική γνώση στην ορθολογική γνώση και στον ορθό προσανατολισμό του νου, χρησιμοποιεί ιστορικογενετική μέθοδο. Στην Πραγματεία για την επανόρθωση της νόησης παρατηρεί ότι πρέπει να υπάρξει κοινωνία που να ευνοεί τον ορθό προσανατολισμό της νόησης σε όσο το δυνατόν περισσότερους, ότι απαιτείται ηθική φιλοσοφία, παιδαγωγική, καλή υγεία και ιατρική που θα την εξασφαλίσει. Πολλά εμπόδια για τον ορθό προσανατολισμό της νόησης είναι δυνατόν να παραμερισθούν με τις τέχνες και τη μηχανική, που δεν πρέπει να περιφρονείται (§14-16).

Συναφής προς αυτή την προσέγγιση είναι η επίκληση της εμπειρίας από τον Σπινόζα. Η «αόριστη εμπειρία» είναι μια παραλλαγή παραστατικής γνώσης που είναι πηγή πλάνης, γιατί δεν προϋποθέτει καμιά μέθοδο και δεν αντιτίθεται προς κάποιο είδος παραστατικής γνώσης έστω που θα επέτρεπε την κριτική της. Υπάρχει όμως και η εμπειρία που υποβοηθάει την ορθολογική γνώση και επιβεβαιώνει τα συμπεράσματά της. Η εμπειρία επιτρέπει να σχηματίσουμε παραστάσεις για ό,τι είναι κοινό σε μια κατηγορία όντων, π.χ. για τους ανθρώπους ότι γελούν ή ότι μπορούν να σταθούν όρθιοι (Ηθική, I Μέρος, Πρόταση 40, Σχόλιο I). Συνηθέστερα όμως η εμπειρία είναι πηγή πλάνης, για παράδειγμα όταν βλέπουμε τον ήλιο και πιστεύουμε ότι απέχει διακόσια πόδια από εμάς. Η πλάνη όμως αυτή δεν οφείλεται στην εμπειρία, αλλά στο γεγονός ότι αγνοούμε την απόσταση ανάμεσα σε εμάς και τον ήλιο (Ηθική, I Μέρος, Πρόταση 34, Σχόλιο).

Από τη θέση του Σπινόζα ότι η ορθολογική γνώση είναι η γνώση των αιτίων ενός πράγματος προκύπτει ότι δεν μπορεί να υπάρξει ελευθερία εκλογής όπως την εννοούσαν οι Χριστιανοί, οι Στωικοί και ο Καρτέσιος. Παρεκβατικά θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει ότι η ελευθερία εκλογής είναι ασυμβίβαστη με τη χριστιανική έννοια της θείας χάριτος, με την καρτεσιανή έννοια που περιορίζει την άπειρη βούληση από την πεπερασμένη νόηση, και με την ειμαρμένη των Στωικών.

Για τον Σπινόζα η ελευθερία εκλογής είναι ανθρωπολογικά αθεμελίωτη. Η ελευθερία εκλογής προϋποθέτει ότι η βούληση μπορεί να πάρει μια απόφαση ή την αντίθετη. Σύμφωνα με τον Σπινόζα, η βούληση ανάγεται στην όρεξη και την επιθυμία, που είναι η συνείδηση της όρεξης (Ηθική, II Μέρος, Πρόταση IX, Σχόλιο). Η επιθυμία καθορίζεται από την τάση κάθε όντος, άρα και του ανθρώπου, να διατηρήσει την ύπαρξή του. Διέπεται συνεπώς από τους νόμους της φύσης. Εξειδικευμένη μορφή τους είναι οι νόμοι που διέπουν την ανθρώπινη φύση. Η «βούληση» είναι μια λέξη που δεν συνοδεύεται από καμιά παράσταση. Η πεποίθηση ότι υπάρχει ελευθερία εκλογής οφείλεται συνεπώς σε μια αυταπάτη. Οι άνθρωποι έχουν συνείδηση ότι ορέγονται και επιθυμούν κάτι, αγνοούν όμως την αιτία της όρεξης και της επιθυμίας τους (Ηθική, Μέρος I, επίμετρο, Μέρος II, Πρόταση 35, Σχόλιο). Έτσι το βρέφος πιστεύει ότι ζητεί ελεύθερα το γάλα του, ο μέθυσος ότι φλυαρεί ελεύθερα καθώς και η φλύαρη γυναίκα (Ηθική, Μέρος III, Πρόταση 2, Σχόλιο).

Επίσης η ελευθερία δεν έχει καμιά σχέση με τη συμπτωματικότητα, με ό,τι δηλαδή ο Αριστοτέλης ονόμαζε «ενδεχόμενον άλλως έχειν». Σύμφωνα με τον Σπινόζα, δεν υπάρχεις τη φύση συμπτωματικότητα, αλλά αναγκαιότητα (Ηθική, Μέρος I, Πρόταση 29). Η αναγκαιότητα όπως την εννοεί ο Σπινόζα δεν έχει καμιά σχέση με την ειμαρμένη των Στωικών. Από προγραμματική άποψη η αναγκαιότητα στην οποία αναφέρεται ο Σπινόζα προσεγγίζει την αναγκαιότητα μιας γεωμετρικής απόδειξης. Αν όμως ληφθεί υπόψη η Θεολογικοπολιτική Πραγματεία αλλά και η Πολιτική Πραγματεία, η αναγκαιότητα τείνει να προσλάβει ιστορική και ψυχολογική μορφή.

Ως προς τη Θεολογικοπολιτική Πραγματεία, η μετάβαση από την παραστατική στην ορθολογική γνώση είναι ζήτημα υπακοής και πειθαρχίας. Ο Ιησούς πράττει σύμφωνα με τους νόμους της φύσης, χωρίς όμως να τους γνωρίζει. Στην περίπτωσή του η πράξη χωρίζεται από τη νόηση και τη γνώση, ενώ σύμφωνα με τον Σπινόζα και οι δύο διέπονται από τους νόμους της φύσης. Οπωσδήποτε η αναγκαιότητα, όταν τη γνωρίζουμε ορθολογικά, μας διδάσκει ότι δεν μπορεί να υπάρξει μεταβολή στη νόηση χωρίς να υπάρξει μεταβολή στην έκταση, δηλαδή στο σώμα και αντίστροφα. Μάλιστα σύμφωνα με την Ηθική (Μέρος ΙΙΙ, Πρόταση II, Σχόλιο), ο Σπινόζα υποστηρίζει ότι η νόηση και το σώμα είναι το ίδιο πράγμα και ότι διαφέρουν μόνο από τη σκοπιά της νόησης ή της έκτασης από την οποία τα θεωρούμε.

Μάλιστα ο Σπινόζα απομακρύνεται από τον παραλληλισμό σύμφωνα με τον οποίο κάθε μεταβολή στη νόηση συνοδεύεται από μεταβολή στο σώμα και αντίστροφα, για να πλησιάσει την υλιστική άποψη. Υποστηρίζει ότι «η εμπειρία δεν εδίδαξε ακόμα σε κανένα το τι μπορεί να κάνει το σώμα … Κανείς δεν γνωρίζει με τόση ακρίβεια τη δομή του σώματος ώστε να μπορεί να εξηγήσει τις λειτουργίες του». Η αναγκαιότητα στη φύση αποκαλύπτεται και η απαλλαγή των εξηγήσεων που αναφέρονται σ’ αυτήν από ανθρωπομορφικά και τελεολογικά κατάλοιπα πραγματοποιείται όταν θεωρείται η φύση ως ολότητα (Πολιτική Πραγματεία, κεφ. II, § 8).

Εφόσον η ανθρώπινη νόηση και η πράξη αιτιοκρατούνται, έπεται ότι η ελευθερία σύμφωνα με τον Σπινόζα είναι γνώση ή η συνείδηση της αναγκαιότητας. Στην Πολιτική Πραγματεία (κεφ. II, §11) ο Σπινόζα παρατηρεί ότι «η ελευθερία δεν αίρει την αναγκαιότητα, αλλά τη θέτει». Η πρόταση αυτή συνοψίζει την Ηθική (Μέρος I, ορισμός 7). Σύμφωνα μ’ αυτόν, «ένα πράγμα ονομάζεται ελεύθερο, όταν υπάρχει και δρα από μόνη την αναγκαιότητα της φύσης του». Όπως παρατηρήθηκε πριν, ο άνθρωπος είναι μέρος της φύσης, άρα οι νόμοι της φύσης ισχύουν και γι’ αυτόν. Ο άνθρωπος είναι συνεπώς ελεύθερος, όταν γνωρίζει τους νόμους της ανθρώπινης φύσης και πράττει σύμφωνα με αυτούς.

Εξάλλου ο Σπινόζα υποστηρίζει ότι η αγάπη είναι μετάβαση από μικρότερη σε μεγαλύτερη δύναμη και τελειότητα σε σχέση με το αίτιο που την προκαλεί (Ηθική, Μέρος ΙΙΙ, Πρόταση 13, Σχόλιο). Η ελευθερία είναι συνεπώς συνυφασμένη με τη χαρά, τη αγάπη και την ελπίδα, την προσδοκία δηλαδή ότι η δύναμη και η τελειότητά μας θα αυξηθούν στο μέλλον. Βέβαια στην Ηθική Ηθική (Μέρος Ι, Πρόταση 17, Πόρισμα II) ο Σπινόζα γράφει ότι ο θεός μόνο είναι ελεύθερη αιτία, γιατί σ’ αυτόν η ουσία και η ύπαρξη συμπίπτουν. Συνεπώς ο θεός υπάρχει σύμφωνα με την αναγκαιότητα της φύσης του.

Ο θεός όμως, σύμφωνα με τον Σπινόζα, ανάγεται στη φύση. Ο όρος θεός δείχνει την τελειότητα της φύσης. Ο άνθρωπος όντας μέρος της φύσης είναι ελεύθερος εφόσον γνωρίζει τους νόμους της φύσης και πράττει σύμφωνα με αυτούς. Η ύπαρξη του επιμέρους ανθρώπου μπορεί να λάβει διαφορετική μορφή και κίνηση, αν υποστεί τα αποτελέσματα της κίνησης ισχυρότερου όντος. Η ύπαρξη του ανθρώπου δεν μπορεί, δεν είναι δυνατόν να χωρισθεί από την ύπαρξη των άλλων όντων. Γι’ αυτό η ελευθερία του ανθρώπου δεν ταυτίζεται απόλυτα με την ελευθερία του θεού, δηλαδή της φύσης.

Η ελευθερία ως γνώση των νόμων της ανθρώπινης φύσης θεμελιώνει και την κοινωνική και την πολιτική φύση του ανθρώπου (Ηθική, Μέρος II, Πρόταση 49, Σχόλιο). Ο ελεύθερος άνθρωπος θα παραδεχθεί τις μεταβολές της τύχης. Δεν θα μισήσει ούτε θα φοβηθεί ούτε θα φθονήσει κανέναν. Τα πάθη αυτά είναι συμπτώματα αδυναμίας άρα και δουλειάς. Η σπινοζική έννοια της ελευθερίας δείχνει ότι καθήκον του ηγεμόνα σε μια πολιτεία είναι να διδάξει στους πολίτες «να πράττουν ελεύθερα το καλύτερο». Αν η πολιτεία κυβερνάται ορθολογικά, οι πολίτες θα είναι ελεύθεροι σύμφωνα με την πραγματική έννοια της ελευθερίας.

Η έννοια της ελευθερίας, όπως την ανέπτυξε ο Σπινόζα, είναι ίσως η πληρέστερη, η πιο ώριμη από όσες έχουν διατυπωθεί πριν και μετά από αυτόν. Ένα ερώτημα που τίθεται είναι εάν είναι υλιστική, όπως υποστήριξαν οι σύγχρονοί του αλλά και οι φιλόσοφοι του 18ου αιώνα, τουλάχιστον ως τον Γιακόμπι, ή μυστικιστική, όπως έμμεσα υποστήριξαν οι γερμανοί ρομαντικοί φιλόσοφοι αλλά και ο Χέγκελ. Αυτός χαρακτήρισε τη φιλοσοφία του Σπινόζα όχι ως αθεϊσμό, αλλά ως «ακοσμισμό». Ο Σπινόζα αρνιέται τον κόσμο και όχι τον θεό. Κατά κάποιο τρόπο η φιλοσοφία του Σπινόζα, σύμφωνα με τον Χέγκελ, θυμίζει αυτή του Παρμενίδη. Η έμφαση του Σπινόζα στις ανεξερεύνητες δυνατότητες του σωματικού όντος μάλλον δημιουργεί την εντύπωση ότι έτεινε προς τον υλισμό, θέτοντας έμμεσα το ερώτημα αν το ανθρώπινο σώμα δεν μπορεί να αναπτύξει συνείδηση, σκέψη και ζωή.

Αναντίρρητα υπάρχει επίδραση της Σχολαστικής Φιλοσοφίας στον Σπινόζα, όπως φαίνεται από την ορολογία που χρησιμοποιεί, π.χ. τους όρους «υπόσταση», «ουσία», «τρόποι», «κατηγορήματα» κ.ά. Ο ίδιος άλλωστε παρατηρεί ότι συμφωνεί με τους Σχολαστικούς τουλάχιστον ως προς τη γνώμη τους ότι ο άνθρωπος είναι «κοινωνικό ζώον (Πολιτική Πραγματεία, κεφ. II, §XV).

Ορισμένα χωρία του Σπινόζα φαίνεται να απηχούν μυστικιστική ευαισθησία, όπως για παράδειγμα «η γνώση της ένωσης του πνεύματος με τη φύση συνολικά» (Πραγματεία για την επανόρθωση της νόησης, §13). Προφανώς ο Σπινόζα αναφέρεται στη γνώση της φύσης ως ολότητας που προϋποθέτει νοητική δύναμη μεγαλύτερη από αυτή που μπορεί να διαθέτει ο σοφός. Η γνώση αυτή έχει άλλωστε συλλογικό χαρακτήρα και είναι συνυφασμένη με την ύπαρξη μιας κοινωνίας που επιτρέπει σε όσο το δυνατόν περισσότερους να αναπτύξουν τη νοητική τους δύναμη. Ο Σπινόζα, όπως και ο Βάκωνας, ο Καρτέσιος και άλλοι, προφανώς δεχόταν ότι η γνώση είναι δύναμη.

Η άποψη του Σπινόζα για την ελευθερία ως γνώση της αναγκαιότητας επηρέασε τον Χέγκελ, που θεωρούσε την ελευθερία εκλογής ως εκδήλωση υποκειμενισμού και δεχόταν ότι η πραγματική ελευθερία είναι η γνώση της ιστορικής αναγκαιότητας. Ο Μαρξ στο Κεφάλαιο (σειρά Everyman, τ. 2, σ. 656, σημ. I) αναφέρει την περίφημη φράση του Σπινόζα «omnis determinatio negatio» (κάθε καθορισμός είναι άρνηση) και φαίνεται να τον θεωρεί διαλεκτικό φιλόσοφο. Φυσικά απορρίπτει την άποψη που θεωρούσε τον Σπινόζα «ψόφιο σκυλί» και τον συγκρίνει με τον Χέγκελ (ό.π., σ. 879).

Τη μαρξιστική παράδοση συνέχισαν στην πρώην Σοβιετική Ένωση μετά τη δεκαετία του 1920 ο Λουπόλ Ντεμπόριν κ.ά. Η φιλοσοφία του Σπινόζα συνδέθηκε στη σοβιετική φιλοσοφία με τις διαμάχες διαλεκτικών και οπαδών του μηχανιστικού υλισμού. Η εξέλιξη αυτή επιβεβαιώνει τον πρωτοποριακό χαρακτήρα της φιλοσοφίας του Σπινόζα και ιδιαίτερα της θεωρίας του για την ελευθερία.

Τα Ελευσίνια μυστήρια και ο Ομηρικός ύμνος προς την Θεά Δήμητρα

demetra-persephoneΟ Παυσανίας στα Αττικά αναφέρει σχετικά ότι γύρω στον 7ο αιώνα π.Χ. διεξήχθησαν μακροχρόνιες μάχες μεταξύ Αθηναίων και Ελευσίνιων, κατά τη διάρκεια των οποίων σκοτώθηκαν ο στρατηγός των Ελευσίνιων, Ιμάραδος και ο βασιλιάς των Αθηναίων, Ερεχθεύς. Το ότι και οι δύο αντιμαχόμενοι βασιλείς έπεσαν στο πεδίο της μάχης υποδηλώνει την μεγάλη διάρκεια καθώς και την αγριότητα αυτών των μαχών. Οι Ελευσίνιοι τελικά ηττήθηκαν και η βασιλεία τους καταλύθηκε ενώ η πόλη τους προσαρτήστηκε στους νικητές και έγινε Αθηναϊκός δήμος.

Τα μυστήρια όμως υπήρχαν ήδη από εκείνη την εποχή και έτσι οι Αθηναίοι ανέλαβαν τη διοίκηση και την εποπτεία τους χωρίς όμως να αλλάξουν τον τόπο και τον τρόπο τέλεσης τους ενώ τα ιερατικά αξιώματα και η ευθύνη της διοργάνωσης των τελετών έμεινε στα χέρια των βασιλικών γενών της Ελευσίνας. Αυτό δείχνει τον σεβασμό των Αθηναίων προς τα μυστήρια αλλά και την μοναδική ιεροτελεστία που λάμβανε χώρα σε αυτά (μια άλλη άποψη που δε θα πρέπει να παραληφθεί είναι ο συνδυασμός των παραπάνω με το οικονομικό όφελος).

Από αυτή την ίδια εποχή πραγματοποιείται η λατρεία της Δήμητρας, ως θεάς της φύσης, της βλάστησης και ειδικά των σιτηρών, η οποία συνεχίζεται χωρίς διακοπή ως τα Ρωμαϊκά χρόνια. Η μεγάλη φήμη που αποκτά η Ελευσίνα λόγω των μυστηρίων καθώς και η μεγάλη προσέλευση των πιστών απαιτεί ανέγερση νέων ναών και το Ιερό της αποκτά Πανελλήνιο χαρακτήρα ενώ η πόλη αργότερα περιβάλλεται από ισχυρό τείχος.

Η επιμέλειά των Μυστηρίων από τους Αθηναίους έδωσε στα ελευσίνια μυστήρια μεγάλη αίγλη φτάνοντας στο απόγειο της ακμής τους κατά τη χρυσή εποχή της Αθηναϊκής δημοκρατίας, τον 5ο αιώνα π.Χ.. Οι Αθηναίοι φρόντισαν να «διαφημίσουν» τα μυστήρια μέσο επιφανών ξένων που μυήθηκαν σε αυτά όπως ο Ηρακλής ο Ασκληπιός και οι Διόσκουροι, κατορθώνοντας να προσελκύσουν μεγάλο πλήθος Ελλήνων από τη μαύρη θάλασσα και την Αίγυπτο μέχρι την Ιταλία και τη Μεσοποταμία. Συμπληρωματικά και μετά το δεύτερο έτος κάθε Ολυμπιάδας οι Ελευσίνιοι ιερείς διεξήγαγαν μια εξαιρετικής λαμπρότητας εορτή που λεγόταν πενταετηρίδα και κάθε πρώτο και τρίτο έτος μετά την Ολυμπιάδα την τριετηρίδα που ήταν πανελλήνιες πανηγύρεις-συγκεντρώσεις με διεξαγωγή γυμνικών αγώνων που ως έπαθλο οι νικητές είχαν την ετήσια ποσότητα κριθαριού από το Ράδιο πεδίο. Αργότερα στην κλασική και ρωμαϊκή εποχή ιδρύονται σπουδαία και λαμπρά οικοδομήματα που τελικά ισοπεδώνονται με την επιβολή του Χριστιανισμού και την επιδρομή των μισθοφόρων Οστρογότθων.

Ο μύθος
 
Ο Ομηρικός ύμνος προς τη Θεά Δήμητρα είναι χωρίς αμφισβήτηση ένας από τους ωραιότερους και πιο δραματικούς ύμνους που εξιστορεί, το δράμα των δύο θεαίνων της Δήμητρας και της κόρης της Περσεφόνης.

Σε αυτόν το μύθο η φαντασία αποκτά λειτουργική υπόσταση που για τους μυημένους αναμειγνύεται με την εμπειρία ή την έως τότε γνώση των πραγμάτων, δηλαδή της πρώιμης εκείνης επιστήμης, καθώς τους προσφέρει μια εσωτερική μεταμόρφωση. Κυρίως τους μεταμορφώνει σε άτομα που μετά τη μύηση φέρεται ότι έχουν θέσει σοβαρές βάσεις για τη περαιτέρω ζωή τους καθώς και τους προετοιμάζει για το μέγα θέμα της μετά του θανάτου πορείας.

Η νεαρή Περσεφόνη κόρη της Θεάς Δήμητρας καθώς κάποια ημέρα έπαιζε με τις Ωκεανίδες νύμφες στον ανθισμένο αγρό του Νύσιου πεδίου, θαμπώθηκε από τη θέα και τη πανέμορφη μυρωδιά ενός ανθισμένου ναρκίσσου.

Αυτός ο νάρκισσος ήταν τον ωραιότερο και το πιο ευωδιαστό άνθος ανάμεσα στα υπέροχα ρόδα τούς κρόκους τους υάκινθους και τις ίριδες που υπήρχαν στη περιοχή και χωρίς δεύτερη σκέψη άπλωσε το χέρι της για να τον κάνει δικό της.

Ξαφνικά κρότος ακούγεται δυνατός και σείεται όλη η γη καθώς ρήγμα βαθύ εμφανίζεται, ρήγμα που σχίζει τη γη στα δυο, μέχρι τα βάθη της τα υγρά και μουχλιασμένα τάρταρα και πάνω στο χρυσό του άρμα που έσερναν τα αθάνατα του άλογα, εμφανίζεται μαυροντυμένος ο κοκκινομάλλης Άδης, ο φοβερός θεός του κάτω κόσμου ο οποίος με γρήγορες κινήσεις αρπάζει την Περσεφόνη και την μεταφέρει στο σκοτεινό Βασίλειο των νεκρών. Η ομορφιά της κόρης θάμπωσε τον σκοτεινό θεό που είχε ήδη αποφασίσει για να την κάνει βασίλισσά του.  Μεγάλη κραυγή έβγαλε από μέσα της τότε η Κόρη καλώντας το πατέρα της τον γιο του Κρόνου Δια, αλλά προς μεγάλη ατυχία της αυτός είχε αλλού στραμμένη τη προσοχή του. Κανείς θνητός δεν είδε, παρά μόνο η θεά Εκάτη άκουσε τη κραυγή και ο παντεπόπτης Ήλιος είδε το όλο συμβάν.

Ένας μικρός απόηχος όμως αντήχησε στα βουνά και απ τα βάθη των ωκεανών εξοστρακίστηκε κι έφτασε μέχρι τον Όλυμπο εκεί που βρίσκονταν η μητέρα της η Δήμητρα αναταράζοντας τα σωθικά της. Αμέσως η θεά εμφανώς τρομαγμένη, γεμάτη μητρική ανησυχία ορμάει σα γεράκι απ’ τα παλάτια των θεών και άρχισε να την αναζητά σε γη και θάλασσα.

Μαυροντυμένη, κρατώντας αναμμένες δάδες αναζητούσε τη Κόρη της Εννέα ολόκληρα μερόνυχτα μάταια όμως. Έψαχνε στη γη και τον ουρανό διέσχιζε τα λαγκάδια και τις ρεματιές, δίπλα στις όχθες των ποταμών και των θαλασσών χωρίς κανένα αποτέλεσμα.

Σε όλη τη περιπλάνηση νηστική και ανήσυχη δεν έτρωγε πλέον αμβροσία, ούτε με νέκταρ ξεδιψούσε, δε λουζόταν, δεν μιλούσε σε κανέναν και μεταμορφωμένη σε μαυροντυμένη γριά αναζητούσε τη Περσεφόνη αφήνοντας το πένθος της έκδηλο σε κάθε της βήμα.

Τη δέκατη ημέρα, συνοδευόμενη από την θεά Εκάτη που της στάθηκε αρωγός και λόγο του σεβασμού και της συμπάθειας που έτρεφε για αυτήν ο Ήλιος, έμαθε από αυτόν αυτό που εκείνη δεν είχε δει, ότι ο Άδης δηλαδή ο αδελφός της, γιος της ίδιας μάνας, άρπαξε τη κόρη της με τη συγκατάθεση του Δία.

Αμέσως η Δήμητρα καταβεβλημένη και στενοχωρημένη βουτηγμένη ολόκληρη στο πείσμα από τη προδοσία, εγκατέλειψε τους οίκους των θεών στον Όλυμπο και περιπλανώμενη ανάμεσα στους θνητούς έφθασε στη μικρή πόλη της Ελευσίνας. Με θλιμμένη τη ψυχή της έκατσε να ξαποστάσει σε μια μεγάλη πέτρα κάτω από τη σκιά μίας ελιάς δίπλα από το πηγάδι. Αυτό το πηγάδι κατά τον Παυσανία ονομαζόταν παρθένιο φρέαρ και ήταν τόπος συνάθροισης για τις παρθένες της πόλης. Το φρεάτιο αυτό τελικά έδινε στους κατοπινούς μύστες αλλά και συνεχίζει να δίνει μέχρι σήμερα μια μεγάλη αίσθηση της ιστορικότητας αφού ήταν το σημείο εστίασης για την έναρξη των τελετουργικών χορών στους εορτασμούς.

Ας δούμε πως εξιστορεί ο Όμηρος με τους στίχους του όλη τη σκηνή, φανερώνοντας μας την τραγική κατάσταση την οποία βρισκόταν η θεά:

«Εννήμαρ μέν έπειτα κατά χθόνα πότνια Δηώ
στρωφάτ΄, αιθομένας δαιδας μετά χερσίν έχουσα,
ουδέποτ΄άμβροσίης καί νέκταρος ήδυπότοιο
πάσσατ΄άκηχεμένη,ουδέ χρόα βάλλετο λουτροίς.»
 
…ενώ καθώς φθάνει στην Ελευσίνα:
 
«Έζετο δ΄εγγύς όδοίο φίλον τετιημένη ήτορ,
Παρθενίω φρέατι,ένθα ύδρε΄υοντο πολίται,
Έν σκιή,αυτάρ ύπερθε πεφύκει θάμνος ελαίης,
ένθα καθεζόμενη προκατέσχετο χερσί καλύπτρην,
δηρόν δ΄άφθογγος τετιημένη ήστ΄επί δίρφου,
ουδέ τιν΄ούτ΄έπει προσπτύσσετο ούτε τι έργω,
άλλ’ άγέλαστος, άπαστος εδητύος ηδέ ποτήτος
ήστο, πόθω μινύθουσα βαθυζώνοιο θυγατρός.»
 
Σε αυτή τη φοβερή κατάσταση τη γεμάτη απέραντη θλίψη και πένθος βρήκαν την θεά οι τέσσερις παρθένες, η Καλλιδίκη, η Κλεισιδίκη, η Δημώ και η Καλλιθόη η μεγαλύτερη από τις κόρες του βασιλιά της Ελευσίνας Κελεού, την ώρα που πήγαιναν στο πηγάδι για να γεμίσουν με νερό τις χάλκινες υδρίες τους.

Η Δήμητρα αν και μεταμορφωμένη σε γριά και εμφανώς ταλαιπωρημένη εξέπεμψε αμέσως συμπάθεια και σεβασμό στις κόρες, οι οποίες άρχισαν να τη ρωτούν για το ποία ήταν και ποίος ο λόγος που την έφερε στη πόλη τους έξω από το παλάτι του πατέρα τους Κελεού. Η θεά, αποκρύπτοντας την ταυτότητά της, αποκρίθηκε πως ονομαζόταν Δώς και καταγόταν από την Κρήτη. Είχε αιχμαλωτιστεί από ληστές, και είχε δραπετεύσει από τον Θορικό. Κοιτώντας στα μάτια τις κόρες του βασιλιά τις παρεκάλεσε να υπηρετήσει σε ένα σπίτι της Ελευσίνας, σύμφωνα με τις δυνάμεις της και όπως αρμόζει σε μια γυναίκα της ηλικίας της να μεγαλώσει κάποιο παιδί, αν κάποιος φυσικά της το εμπιστευόταν.

Εκείνες αμέσως την κάλεσαν στην βασιλική οικία τους και πρώτη από όλες η πιο όμορφη η Καλλιδίκη ανάλαβε πρωτοβουλία ώστε να την γνωρίσουν στη μητέρα τους τη Μετάνειρα με σκοπό τη ανατροφή του μικρού αδελφού τους.

Καθώς έφτασαν στο βασιλικό τους δώμα η μάνα τους και μητέρα του μικρού Δημοφώντα είδε με συμπάθεια τη μεταμορφωμένη θεά και δεν έφερε αντίρρηση στην ανάθεση της ανατροφής του υιού της. Τα λόγια της Δήμητρας προς τη Μετάνειρα ήταν λιτά και μετρημένα καθώς η στενοχώρια της για το χαμό της Κόρης επηρέαζε τα έξω και τα μέσα της. Η θλίψη είχε σμιλέψει βαθιά το πρόσωπο της.

Μια εκ των γυναικών που υπηρετούσαν τη βασίλισσα και ονομάζονταν Ιάμβη κατόρθωσε τελικά λέγοντας της αστεία και κάνοντας κωμικές χειρονομίες να φέρει πάλι πίσω ένα ελαφρύ χαμόγελο στα χείλη της θεάς. Εν τούτοις δεν δέχθηκε το ποτήρι με το κόκκινο κρασί που της πρόσφερε η Μετάνειρα και ζήτησε να της δοθεί ο “κυκεών” ένα περίεργο ποτό από κριθάλευρο νερό και μίνθη (μέντα), που έθεσε τέρμα στη πολυήμερη αποχή της από την τροφή.

Η Δήμητρα νιώθοντας υποχρέωση προς τη βασιλική οικογένεια αποπειράθηκε να καταστήσει τον Δημοφώντα αθάνατο, τρέφοντάς τον με αμβροσία και βάζοντάς τον κρυφά τη νύχτα σε φωτιά, προκειμένου να καταστρέψει τις θνητές σάρκες του. Ο μικρός Δημοφώντας αναπτύσσονταν ταχύτατα και αυτό έβαλε σε σκέψεις τη Μετάνειρα που παραμονεύοντας ένα βράδυ, είδε τη θεά να κρατά τον γιο της πάνω απ τη φωτιά και νομίζοντας ότι προσπαθεί να τον κάψει, μπήκε στο δωμάτιο φωνάζοντας προς τη γριά. Το έργο όμως της αθανασίας του Δημοφώντα όπως και στη περίπτωση ενός άλλου ήρωα του Αχιλλέα δε πρόλαβε να ολοκληρωθεί. Ίσως η αποτυχία στις δύο αυτές αλλά και σ άλλες περιπτώσεις, υποδηλώνει ότι η αθανασία επιτυγχάνετε μόνο από τη ψυχή και όχι από το σώμα. Να μια ουσιώδης πρώτη διδαχή που έμελλε να περάσει μυστικά μέσα από τα μυστήρια.

Η μαυροντυμένη δυστυχής γριά μεταμορφώθηκε και πάλι στη πανίσχυρο θεά περιβαλλόμενη απ’ τη θεία λάμψη προδίδοντας τη θεία δύναμη της δια της οποίας γονιμοποιούσε τη γη και έδινε τον σίτο εις τους ανθρώπους, λέγοντας κατά τον Όμηρο τα εξής:

«Είμί δέ Δήμητηρ τιμάοχος, ήτε μέγιστον
άθανάτοις θνήτοισί τ΄όναρ καί χάρμα τέτυκται.
Άλλ΄ άγε μοι νηόν τε μέγαν καί βωμόν ύπ΄αύτώ
Τευχόντων πάς δήμος ύπαί πόλιν αίπύ τε τείχος,
Καλλίχορου καθύπερθεν, επί προύχοντι κολονώ.
Όργια δ΄αυτή έγών ύποθήσομαι, ώς άνέπειτα
Εύαγέως έρδοντες έμόν νόον ίλάσκοισθε.»
 
Η θεά αποκαλυμμένη απαιτεί από τον Κελεό να της κτίσει ένα ναό πάνω από το καλλίχορο φρέαρ. Εκεί αποσύρετε και δεν αφήνει κανένα φυτό να φυτρώσει πάνω στη γη. Οι θνητοί σταματάνε να προσφέρουν πλέον θυσίες στους θεούς. Η γη έπαψε να βλαστάνει και κινδύνεψε να αφανισθεί το ανθρώπινο γένος από προσώπου γης. Ο Δίας φανερά δυσαρεστημένος από τη τραγική εξέλιξη στέλνει τους Ολύμπιους θεούς να παρακαλέσουν την Δήμητρα να μεταβάλει τη γνώμη της και να επιστρέψει στον Όλυμπο. Εκείνη αρνείται και ο Δίας τότε στέλνει τον Ερμή στον ’δη να φέρει πίσω τη κόρη στη Δήμητρα.

O Ερμής, ύστερα από διαταγή του Δία, έφτασε στο βασίλειο των νεκρών, ζητώντας από τον Πλούτωνα να επιτρέψει την επιστροφή της Περσεφόνης στη μητέρα της. Ο Άδης προσποιούμενος ότι λαμβάνει υπ όψη του τις διαταγές του Δία αφήνει τη Περσεφόνη να επιστρέψει στη μητέρα της, αφού πρώτα της δίνει να δοκιμάσει κόκκους ροδιάς ξέροντας ότι αυτό θα τη κρατήσει κοντά του για το ένα τρίτο του έτους. Έπειτα ο βασιλιάς του κάτω κόσμου δίνει το άρμα του στον Ερμή να ανεβάσει τη Περσεφόνη στα υπέργεια παλάτια του Κελεού.

Η Δήμητρα ντυμένη μαινάδα δέχεται τη κόρη στο ναό της, αν και η χαρά της δεν κράτησε πολύ, γιατί όταν η θεά πληροφορήθηκε ότι η κόρη της είχε αναγκασθεί να φαει ρόδι πριν επιστρέψει στην Ελευσίνα, κατάλαβε ότι δεν μπορούσε να την κρατήσει για πάντα κοντά της. Με την επέμβαση της Ρέας συμφώνησαν οι θεοί να μένει η Περσεφόνη το ένα τρίτο του έτους στο σύζυγό της Πλούτωνα και τα άλλα δύο τρίτα μεταξύ των Ολυμπίων θεών και της μητέρας της. Η θεά δέχθηκε την πρόταση και αφήνει πάλι τα φυτά και τα δένδρα να ανθίσουν ως ένδειξη ικανοποίησης για την επιστροφή της Περσεφόνης.

Στη γιορτή αυτή συμμετέχει και η Εκάτη που εξ αρχής είχε βοηθήσει τη Δήμητρα στην ανεύρεση της Περσεφόνης.

Εξευμενισμένη η Δήμητρα προτού επιστρέψει στην οικία των θεών, νιώθοντας βαθιά ευγνώμων στους Ελευσίνιους για τη φιλοξενία τους, δίδαξε στα μέλη των τεσσάρων βασιλικών οικογενειών, τον Τριπτόλεμο, τον Εύμολπο τον Διοκλή, και τον Κελεό, τα μυστήρια της λατρείας της τα σεμνά όργια που βασίζονταν στο ιερό δράμα και τα οποία αξίωσε να τελούν κάθε χρόνο προς τιμή και ανάμνηση Αυτής μέσα στο ναό τον οποίο ανέγειραν γι αυτό το σκοπό.Η θεά αξίωσε επίσης απόλυτη μυστικότητα, υποσχόμενη σαν αντάλλαγμα αιώνια ευημερία στην πόλη, λέγοντας τους ότι τα μυστήρια αυτά θα ήταν τα ύψιστα σε σχέση με την πνευματική και ηθική ανάπτυξη του ανθρώπου καθώς επίσης ότι θα τον προετοίμαζαν για τη μετά θάνατον μακαριότητα.

Το πρώτο σημείο πού έσπειραν τα δημητριακά ήταν έξω από την Ελευσίνα και προς τα Μέγαρα το ονομαζόμενο Ράριο πεδίο. Ο ήρωας Ράρος ήταν παππούς η πατέρας του Τριπτόλεμου. Εκεί στο κτήμα του Ράρου υπήρξε και το πρώτο ιερό αλώνι με βωμό αφιερωμένο στον Τριπτόλεμο, όπου κατασκεύαζαν τους πλακούντες οι οποίοι στη συνέχεια θα αφιερώνονταν στους θεούς των μυστηρίων. Μετά το Ράριο σπάρθηκε το Θριάσιο πεδίο και ο Τριπτόλεμος ανέλαβε να μεταφέρει τη γνώση στους ανθρώπους σχετικά με τη καλλιέργεια της γης, τη σπορά και το θερισμό του σίτου καθώς και τη παρασκευή του άρτου. Ως δάσκαλος εξ ουρανών συνέβαλλε τα μέγιστα στην κατανόηση των ανθρώπων για την αξία της ήμερης τροφής, που τόσο είχε να κάνει με τον πολιτισμό και την υλική ευημερία του.

Η ΕΥΤΥΧΙΑ ΚΑΙ Η ΜΙΖΕΡΙΑ ΤΟΥ ΕΓΩ

Τι ειναι το εγω?

Αυτο που νομιζεις οτι εισαι. Η ψευδαισθηση οτι εισαι το σωμα (που το λενε Δημητρη, Μαρια ή οπως αλλιως σε ονομασαν) μαζι με μια ψευδαισθησιακη εικονα που εχει δημιουργηθει στο νου απο τις εμπειριες.

Τι αλλο ειναι?
Ενα συνολο επιθυμιων, παρορμησεων, πεποιθησεων, αντιληψεων, συνηθειων (σωματικων, συναισθηματικων, νοητικων), ταυτισεων, αρεσκειων, απαρεσκειων, φοβων, θυμου.... βασισμενα στην μιμηση, την ταυτιση, και την φαντασια.

Φυσικα δεν ειστε το εγω αλλα εξ αιτιας της αγνοιας και της ταυτισης εχετε περιορισει τον εαυτο σας σε ενα μικρο μερος της υπαρξης σας. Η αληθινη σας φυση ειναι αυτο που ονομαζουν οι θρησκειες ψυχη και το οποιο παραμενει σαν μια αφηρημενη ιδεα στο νου ενω στην πραγματικοτητα ειναι αυτο που ειμαστε και που επιτρεπει ολα τα αλλα να υπαρχουν και να εχουν ζωη (σωμα, ενεργεια, νους).

Η βασικη σταση του εγω ειναι οτι νοιωθει ξεχωριστο (αποκομμενο) απο τους ανθρωπους, την ζωη και ειναι πολυ σπουδαιο... Για να υπαρχει το εγω χρειαζεται την αισθηση ξεχωριστοτητας αλλα και της σημαντικοτητας (να νοιωθει οτι ειναι σπουδαιο). Μεσα στην ενοτητα και την ταπεινοτητα (συναισθηση οτι δεν ειμαι τιποτα σημαντικο ή σπουδαιο) το εγω εκμηδενιζεται για αυτο με καθε τροπο το εγω προσπαθει να διατηρησει αυτη την αισθηση ξεχωριστοτητας και σπουδαιοτητας με διαφορους τροπους.

Μερικους απο αυτους ειναι να προσπαθει να αποδειξει ποσο σπουδαιο και ιδιαιτερο ειναι (ειτε με το να γινει παγκοσμιος πρωταθλητης, επιτυχημενος σε καποιο τομεα της ζωης, ειτε με τα ρουχα που φοραει, μικρη σημασια εχει για το εγω ο τροπος) να ζηταει την αναγνωριση και την αποδοχη των αλλων με ποικιλους τροπους, να κριτικαρει, να σχολιαζει, να κουτσομπολευει τους αλλους, να συγκρινεται συνεχως με τους αλλους, να κατηγορει ή να θεωρει υπευθυνους τους αλλους ή την ζωη για οσα περασε ή περναει, να νομιζει οτι οι αλλοι το υποτιμουν και το μειωνουν, να δικαιολογει συνεχως τον εαυτο του, προσπαθωντας να εχει κατω απο τον ελεγχο προσωπα, πραγματα και καταστασεις. Γενικα βρισκεται σε ενα 'παιχνιδι', εγω κι οι 'αλλοι'.

Ενας αλλος τροπος για να υπαρχει το εγω ειναι να σκεφτεται το παρελθον, να φανταζεται το μελλον και να σχολιαζει το παρον. Να συγκρινει την εμπειρια του τωρα με καποια του παρελθοντος ή με αυτην που θα ηθελε να ειναι, που φανταζεται δηλαδη. Το εγω δεν μας αφηνει να ζησουμε πραγματικα καθε εμπειρια, αλλα παρεμβαλεται και τη νδιαστρεβλωνει με το να σκεφτεται και να φανταζεται πραγματα για αυτο που συμβαινει και ετσι δεν μας επιτρεπει να βιωσουμε πληρως αυτο που ζουμε καθε στιγμη στο εδω και τωρα. Βιωση με πληρη προσοχη και αποδοχη αυτου που συμβαινει εδω και τωρα χωρις συγκριση, φαντασιες, αρεσκεια και απαρεσκεια σημαινει θανατος για το εγω. Για αυτο το εγω δεν σταματαει ουτε στιγμη να μεταφραζει ολες τις εμπειριες με σκεψεις και να βαζει ταμπελες, (ωραιο, ασχημο, καλο, κακο ...).

Αλλο ενε παιχνιδι του εγω ειναι να φανταζεται και να νομιζει οτι θα ειναι ευτυχισμενο καπου αλλου εκτος απο εδω. Οτι θα ειναι ευτυχισμενο οταν τα πραγματα θα ειναι καπως αλλιως απο οτι ειναι τωρα. Αλλα αυτο επειδη ειναι τροπος αντιληψης του εγω επαναλαμβανεται μηχανικα συνεχως ανεξαρτητως καταστασεων και συνθηκων. Παντα για το εγω κατι λειπει ή η κατασταση θα επρεπε να ειναι καπως αλλιως, ή οχι ακριβως ετσι, για να ειναι ικανοποιημενο και ευτυχισμενο. Το εγω (οντας ασυνειδητο ) και προϊον της αγνοιας δεν μπορει να καταλαβει οτι αυτο το ιδιο ειναι το προβλημα που δεν επιτρεπει την βιωση της ευτυχιας στο εδω και τωρα. Οτι η ευτυχια βιωνεται οταν ο νους ειναι ηρεμος, συγκεντρωμενος και σε συνειδητη επαφη με την αληθινη μας φυση (Συνειδητοτητα) και οχι απο το πως ειναι οι εξωτερικες συνθηκες. Βεβαια εξ αιτιας του εγω δεν μπορουμε να βρεθουμε ευκολα σε αυτην την εσωτερικη κατασταση παρα μονο πολυ σπανια οταν μας συμβει κατι που θελαμε πολυ, αλλα και σε αυτες τις περιπτωσεις δεν αντιλαμβανομαστε οτι η ευτυχια προερχεται απο μεσα και οχι απο εξω απο το συμβαν.

Επειδη η επιβιωση του εγω εξαρταται απο την σχεση του με τους αλλους και τα πραγματα της ζωης το εγω ειναι σε ενα συνεχη αγωνα επιβιωσης. Βρισκεται σε συνεχη 'μαχη' για να επιβεβαιωνει την υπαρξη του και την αυτοσπουδαιοτητα του.

Μεσα σε αυτη την μαχη επιβιωσης εναλλασονται συνεχως στον ψυχισμο συναισθηματα φοβου, ανησυχιας, αγωνιας, εκνευρισμου, θυμού απορριψης, στεναχωριας, θλιψης, απογοητευσης, απομονωσης, μοναξιας, ανικανοποιητου, κενοτητας, μεγαλειου, ανωτεροτητας....

Τις στιγμες που το εγω για διαφορους λογους ησυχαζει βιωνει κανεις χαλαροτητα, καλη διαθεση, ευθυμια, χαρα. Και το εγω συνηθως ησυχαζει οταν ικανοποιειται καποια επιθυμια του, μικρη ή μεγαλη, οταν τα πραγματα πανε οπως θα ηθελε, οταν αναγνωριζεται, οταν νοιωθει ασφαλες, οταν γενικα οι συνθηκες ειναι συμφωνα με τον προγραμματισμο του εγω. Κι αυτο συνηθως για λιγο. Γρηγορα το εγω επανερχεται στο προσκηνιο και αν δεν ειναι σε καποια εντονη μιζερια ή δυστυχια θα ειναι σε κατασταση, βαριεμαρας, ανικανοποιητου, βιωση ενος κενου, οτι κατι του λειπει, κατι θελει αλλα δεν ξερει τι θελει, ή θα ονειροπολει.

Η ζωη περναει αναμεσα στην επιθυμια, τον φοβο, τον θυμο, την γοητεια, την απογοητευση, την αρεσκεια, την απαρεσκεια, την γοητεια, την απογοητευση, την χαρα και την θλιψη. Οσο πιο δυνατο το εγω τοσο πιο μακρια ζουμε απο το κεντρο της υπαρξης μας την πηγη της ευτυχιας, της πληροτητας κα ιτης ειρηνης και τοσο πιο εντονη ειναι η μιζερια και η δυστυχια.

Το προβλημα ειναι οτι οι οντας κανεις ταυτισμενος με το εγω ουτε που αντιλαμβανεται την φυλακη, ουτε που υποψιαζεται οτι η αιτια της μιζεριας κα της δυστυχιας του ειναι αυτο που θεωρει λανθασμενα ως εαυτο σου.

Τι μπορείτε να κάνετε όταν νιώθετε ότι η ζωή σας είναι ένα χάος

Πώς να αντιμετωπίσετε τις καταστάσεις που δεν μπορείτε να ελέγξετε.

Το σπίτι σας είναι ακατάστατο, στην πόρτα σας βρίσκονται ένα σωρό λογαριασμοί, τα εισερχόμενα email σας έχουν ξεχειλίσει και πρέπει οπωσδήποτε να πάτε το κατοικίδιό σας στον κτηνίατρο. Υπάρχουν τόσα πράγματα που πρέπει να γίνουν όπου και να κοιτάξετε και δεν ξέρετε από που να αρχίσετε. Φαίνεται σαν η ζωή σας να είναι ένα χάλι και δεν ξέρετε πώς να ανακτήσετε τον έλεγχο. Δεν θα έπρεπε καν να διαβάσετε αυτό το άρθρο γιατί έχετε τόσα πολλά να κάνετε.

Ευτυχώς, έχετε έρθει στο σωστό μέρος: Η ψυχολογία μας δίνει φανταστικούς τρόπους για να αντιμετωπίσουμε το άγχος που σας κάνει να αισθάνεστε έτσι. Το πεδίο του άγχους και της αντιμετώπισης του, είναι ένα από τα πιο παραγωγικά στην ψυχολογία, αλλά και ένα από τα πιο εύκολα πεδία που μπορείτε να κατανοήσετε και να εφαρμόσετε στη ζωή σας.

Μερικά από τα πρώτα πειράματα για τη μελέτη του άγχους διεξήχθησαν από τον διάσημο φυσιολόγο Hans Selye, που όρισε το «Σύνδρομο Γενικής Προσαρμογής». Ο Selye υποστήριξε ότι αντιμετωπίζουμε τις αγχωτικές καταστάσεις όπως τα πειραματόζωα στο εργαστήριο του: ανησυχούν, προσπαθούν να αντισταθούν και τελικά υποκύπτουν στην εξάντληση, εάν το άγχος συνεχιστεί.

Σε αντίθεση με τα πειραματόζωα, οι άνθρωποι διαθέτουν «γνώση», πράγμα που σημαίνει ότι σκεφτόμαστε για τις εμπειρίες μας και αποφασίζουμε αν αντιπροσωπεύουν την αίσθηση του άγχους ή όχι. Ο ψυχολόγος Richard Lazarus, πρότεινε ότι μια κατάσταση είναι αγχωτική μόνο αν την αντιλαμβανόμαστε με αυτόν τον τρόπο. Μια «απειλή» για εσάς μπορεί να είναι μια «πρόκληση» για κάποιον άλλο. Ίσως εσείς να βλέπετε σαν ένα ανυπέρβλητο πρόβλημα τον υπολογιστή σας που είναι γεμάτος με μηνύματα αλλά ο καλύτερος φίλος σας να θέλει να αντιμετωπίσει όλα αυτά τα μηνύματα με αποτελεσματικό τρόπο και τα βλέπει ακόμη και ως ένα τρόπο για το πόσο σημαντικός είναι για τους άλλους.

Ο Lazarus και η συνεργάτης του, Susan Folkman από το Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο, πρότειναν να αντιμετωπίζουμε με το άγχος με δύο βασικούς τρόπους:

1. Στην αντιμετώπιση που εστιάζει στην επίλυση του προβλήματος (problem-focused coping), αντιμετωπίζουμε άμεσα την απειλή προσπαθώντας να αλλάξουμε την κατάσταση.

2. Στην αντιμετώπιση που εστιάζει στο συναίσθημα (emotion-focused coping), προσπαθούμε να κάνουμε τους εαυτούς μας να αισθάνονται καλύτερα για την απειλή.

Η έρευνα των Lazarus και Folkman έδειξε ότι δεν υπάρχει ο τέλειος τρόπος για να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση. Ό, τι βοηθά στη μείωση του άγχους σας είναι η προτιμότερη μέθοδος, αν και η αντιμετώπιση που εστιάζει στην επίλυση του προβλήματος είναι καλύτερη όταν μπορείτε να αλλάξετε πραγματικά μια κατάσταση και η αντιμετώπιση που εστιάζει στο συναίσθημα είναι καλύτερη όταν δεν μπορείτε.

Στις τρεις και πλέον δεκαετίες μετά από αυτές τις εξελίξεις στον καθορισμό και την αντιμετώπιση του άγχους, εκατοντάδες μελέτες έχουν αποσαφηνίσει περαιτέρω τις σχέσεις μεταξύ άγχους, αντιμετώπισης και ψυχολογικής ευεξίας. Οι ψυχολόγοι από το Πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ, Kristen Riley και Crystal Park (2014) παρέχουν πληροφορίες σχετικά με το πώς μπορείτε να μεταμορφώσετε τα εξουθενωτικά συναισθήματα μιας χαοτικής ζωής σε δράση, με τρόπο που η απειλή να γίνει πρόκληση.

Σύμφωνα με τις Riley και Park, υπάρχει ένα τρίτο είδος αντιμετώπισης - η αντιμετώπιση που επικεντρώνεται στο νόημα - στην οποία μπορείτε να αλλάξετε τον τρόπο που προσεγγίζετε μια αγχωτική κατάσταση και να την δείτε ως μια ευκαιρία για ανάπτυξη.

Οι Riley και Park μελέτησαν αν ο επαναπροσδιορισμός της απειλής ως πρόκληση, μπορεί να σας κάνει πραγματικά να αισθανθείτε καλύτερα. Αντί απλά να αρνήστε να ανοίξετε τα εισερχόμενα μηνύματά σας (αντιμετώπιση εστιασμένη στο συναίσθημα), θα πρέπει να αντιμετωπίσετε αυτή την κατάσταση ως μια πρόκληση για την ικανότητά σας να αντιμετωπίσετε την κατάσταση. Με τον τρόπο αυτό θα αντιμετωπίσετε τη διαδικασία με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, η οποία θα σας επιτρέψει να μειώσετε την πηγή του άγχους.

Οι Riley και Park ζήτησαν από ένα δείγμα 284 φοιτητών να ολοκληρώσουν μια σειρά από ερωτηματολόγια σε τρία χρονικά σημεία κατά τη διάρκεια μιας περιόδου τριών μηνών για να υποβάλουν μια έκθεση σχετικά με τις αντιδράσεις τους με το ίδιο, καθορισμένο από τους συμμετέχοντες, αγχωτικό γεγονός. Το γεγονός που επιλέχθηκε ζητήθηκε από τους ερευνητές να είναι «το χειρότερο, διαρκές στρεσογόνο γεγονός με το οποίο έρχεστε αντιμέτωποι» ή αυτό που ονομάζεται αλλιώς «χρόνιος» στρεσογόνος παράγοντας. Οι συμμετέχοντες βαθμολόγησαν το αν το συμβάν αφορούσε κάτι πραγματικά σοβαρό και αν θεωρούσαν ότι θα μπορούσαν να ελέγξουν το γεγονός. Τα αποτελέσματα περιελάμβαναν αξιολογήσεις για το βαθμό του άγχους και των καταθλιπτικών συναισθημάτων των συμμετεχόντων.

Το γεγονός ότι η μελέτη επέτρεψε πολλαπλές εκτιμήσεις με τη πάροδο του χρόνου έδωσε στους ερευνητές την ευκαιρία να δοκιμάσουν ένα μοντέλο συνάφειας στο οποίο έθεσαν την αντιμετώπιση που εστιάζει στο πρόβλημα εναντίον της αντιμετώπισης που εστιάζει στο νόημα, ως εναλλακτικούς τρόπους για να μειωθεί το άγχος και η κατάθλιψη.

Οι Riley και Park προέβλεψαν ότι η αντιμετώπιση που εστιάζει στην επίλυση του προβλήματος, θα είναι στην πραγματικότητα καλύτερη από ό, τι η αντιμετώπιση που εστιάζει στο νόημα στο να κάνει αυτούς τους χρόνια στρεσογόνους παράγοντες να γίνονται αντιληπτοί ως ελεγχόμενοι, και, ως εκ τούτου, πιο διαχειρίσιμοι από τους συμμετέχοντες. Παρόλο που οι συμμετέχοντες δεν ήταν σε θέση να μειώσουν το άγχος τους εξ ολοκλήρου, βλέποντας τους εαυτούς τους να είναι σε θέση να το διαχειριστούν, άρχισαν να το αντιμετωπίζουν.

Οι τύποι του άγχους που προσδιορίστηκαν από τους φοιτητές του Πανεπιστημίου του Κονέκτικατ ήταν, όπως μπορείτε να φανταστείτε, κυρίως ακαδημαϊκού χαρακτήρα. Ως εκ τούτου, η μελέτη αυτή παρέχει ένα καλό πλαίσιο για να σκεφτόμαστε το είδος του άγχους που προκαλεί στη ζωή σας την αίσθηση του χάους. Οι φοιτητές πρέπει να εξισορροπήσουν τον ακαδημαϊκό τους φόρτο με τα ωράρια της εργασίας που χρειάζονται για να πληρωθούν τα δίδακτρα της σχολής, καθώς επίσης και τα προβλήματα με τους συγκάτοικους, τους γονείς και τα άλλα πράγματα που συμβαίνουν στη ζωή τους. Η αίσθηση ότι είχαν τα μέσα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων έδωσε στους μαθητές την ενέργεια που χρειάζονταν για να μειώσουν το άγχος τους.

Στη δική σας ζωή, επαναπροσδιορίζοντας ένα «χάος» ως κάτι που μπορείτε να αντιμετωπίσετε, είναι το πρώτο βήμα που χρειάζεται για να κάνετε το χάος πιο οργανωμένο. Το να ξεχνιέστε στο Facebook ή στο αγαπημένο σας βίντεοπαιχνίδι δεν θα βοηθήσει, αν και μπορεί να σας βοηθήσει να ξεχάσετε τα πράγματα για λίγο. Αντί αυτού, κάντε τα πρώτα βήματα και θα είστε σε θέση να δείτε ότι μπορείτε να ελέγξετε το χάος σας και ένα προς ένα, τα αίτια του θα εξαφανιστούν.

Η εκπλήρωση στη ζωή, δεν σημαίνει ότι τα πράγματα πηγαίνουν πάντα ομαλά. Αντί αυτού, όταν τα πράγματα είναι δύσκολα, δείτε τον εαυτό σας να κρατάει τα ηνία της διαχείρισης του χάους της ζωής σας και θα διαπιστώσετε σύντομα ότι θα κάνετε σταδιακά πολύτιμα βήματα προς τη μείωση του άγχους.

Αν πλήττεις, αν φοβάσαι, αν δεν σ’ αρέσει το σκηνικό σου, άνοιξε την πόρτα και φύγε!

Αν πλήττεις, αν φοβάσαι, αν δεν σ’ αρέσει το σκηνικό σου, άνοιξε την πόρτα και φύγε!
Ποιος είπε, ότι πρέπει να μείνεις εδώ; Όσο η καρδιά και το μυαλό σου δουλεύουν και το ηθικό είναι ακμαίο, μπορείς να μπεις σε όποιο σκηνικό θελήσεις.

Μπορείς να φτιάξεις το δικό σου. Να δημιουργήσεις ένα νέο. Από αύριο κιόλας τα πράγματα θα είναι διαφορετικά. Κάνε τα διαφορετικά γιατί μόνο η πράξη αλλάζει.
Οι κουβέντες είναι καλές μόνο στην αρχή. Η συνειδητοποίηση είναι μόνο η μισή λύση. Τα υπόλοιπα είναι πράξη...
Διάλεξε το δρόμο της ζωής.
Διάλεξε το δρόμο της αγάπης.
Διάλεξε τον δρόμο του ενδιαφέροντος.
Διάλεξε το δρόμο της ελπίδας.
Διάλεξε το δρόμο της πίστης στο αύριο.
Διάλεξε το δρόμο της εμπιστοσύνης.
Διάλεξε το δρόμο της καλοσύνης.
Από εσένα εξαρτάται. Εσύ θα διαλέξεις.

Μπορείς να διαλέξεις την απελπισία, την δυστυχία. Μπορείς να κάνεις τη ζωή δύσκολη για τους άλλους. Μπορείς να διαλέξεις την θρησκοληψία. Γιατί όμως; Δεν έχει νόημα. Είναι και πάλι αυτομαστίγωμα.

Σε προειδοποιώ όμως ότι, αν αποφασίσεις να πάρεις την πλήρη ευθύνη για τη ζωή σου, δεν πρόκειται να είναι εύκολο πράγμα και θα πρέπει να μάθεις ξανά να ρισκάρεις.
Το ρίσκο – αυτό είναι το κλειδί για την αλλαγή.

«Όταν γελάς, διακινδυνεύεις να περάσεις για ηλίθιος»
Και λοιπόν; Και λοιπόν; Συχνά λέω πως ο κόσμος σε βλέπει σαν ένα είδος τρελού. Είναι πραγματικά τρελό! Εγώ όμως το γλεντάω αφάνταστα, ενώ χιλιάδες γνωστικοί πεθαίνουν από ανία.

«Όταν κλαις, κινδυνεύεις να περάσεις για συναισθηματικός»
Δε φοβάμαι να κλάψω. Κλαίω συχνά. Κλαίω από απελπισία. Μερικές φορές κλαίω διαβάζοντας τις εργασίες των μαθητών μου. Κλαίω όταν βλέπω ευτυχισμένους ανθρώπους. Κλαίω όταν βλέπω ανθρώπους να αγαπιούνται. Δε με νοιάζει μήπως φανώ συναισθηματικός. Δεν πειράζει. Μ’ αρέσει.
Μου καθαρίζει τα μάτια.

«Όταν ανοίγεσαι στους άλλους, κινδυνεύεις να μπλεχτείς»
Και τι πιο σημαντικό υπάρχει στην ζωή; Δεν έχω καμιά διάθεση να ζήσω μόνος μου σ’ ένα νησί. Το γεγονός ότι βρισκόμαστε μαζί εσείς και εγώ, σημαίνει πως έτσι είμαστε φτιαγμένοι. Ας βρούμε τρόπους να κάνουμε την κατάσταση αυτή μια ευκαιρία χαράς.
«Όταν δείχνεις τα συναισθήματα σου, κινδυνεύεις να αποκαλύψεις την ανθρωπιά σου»

Εγώ χαίρομαι να αποκαλύπτω την ανθρωπιά μου. Μπορείς να αποκαλύψεις πολύ χειρότερα πράγματα από την ανθρωπιά σου.
«Όταν εκθέτεις τις ιδέες και τα όνειρά σου στο κόσμο, κινδυνεύεις να τα χάσεις»

Τι να γίνει. Δεν μπορείς να κερδίζεις τα πάντα. Κι ούτε είναι δυνατόν να σε αγαπούν όλοι. Πάντα θα υπάρχει κάποιος που θα πει «Είναι απατεώνας, αρκετά ακούσαμε. Πάμε σπίτι ». Κι αυτό είναι πολύ καλό, ξέρετε, και σωστό. Δεν είναι δυνατόν να σε αγαπούν όλοι.

«Όταν αγαπάς, κινδυνεύεις να μην έχει ανταπόκριση η αγάπη σου»
Δεν είναι κακό αυτό. Αγαπάς για να αγαπάς, και όχι για να πάρεις ανταπόκριση – αυτό δεν είναι αγάπη.

«Όταν ελπίζεις, κινδυνεύεις να πονέσεις» και «’Όταν δοκιμάζεις, κινδυνεύεις να αποτύχεις»
Κι όμως πρέπει να ρισκάρεις, γιατί η μεγαλύτερη ατυχία στη ζωή είναι να μην ρισκάρεις τίποτε. Όποιος δεν ρισκάρει τίποτε δεν κάνει τίποτε, δεν έχει τίποτε και δεν είναι τίποτε. Μπορεί ν’ αποφεύγει τον πόνο και την λύπη, αλλά δεν μαθαίνει, δε νιώθει, δεν αλλάζει, δεν αναπτύσσεται, δεν ζει και δεν αγαπά.

Είναι δούλος αλυσοδεμένος με τις βεβαιότητες και τους εθισμούς του. Έχει ξεπουλήσει το μεγαλύτερο αγαθό του, την ατομική του ελευθερία. Μόνο ο άνθρωπος που ρισκάρει είναι ελεύθερος.
Το να κρατάς κρυμμένο τον εαυτό σου, να τον χάνεις με τις αυτομειωτικές σου ιδέες, είναι θάνατος. Μην αφήσεις να σου συμβεί αυτό.

Η μεγαλύτερή σου υποχρέωση είναι να γίνεις όλα όσα είσαι όχι μόνο για δικό σου όφελος, άλλα και για δικό μου...

Ό,τι δεν αρχίζει σήμερα, ποτέ δεν τελειώνει αύριο

“Ό,τι δεν αρχίζει σήμερα, ποτέ δεν τελειώνει αύριο”. Γκαίτε.

Η ιστορία του Γκαίτε, σημάδεψε την παγκόσμια λογοτεχνία. Έχοντας πραγματική αγάπη για τα ελληνικά γράμματα, ο Γκαίτε είχε φιλικούς δεσμούς με τον Ιωάννη Καποδίστρια. Ένας άνθρωπος του βεληνεκούς του Γκαίτε, μπορεί να μας πει πάρα πολλά που έχουν αξία. Εδώ, μιας και είπαμε για τον Καποδίστρια, μιλάμε για τον χρόνο. Κάποτε οι Ελβετοί, προκειμένου να δείξουν στον Καποδίστρια την εκτίμησή τους, του έδωσαν δώρο ένα ρολόι το οποίο είχε χαραγμένα πάνω τα εξής λόγια σαν αφιέρωση: «Από αυτούς που ξέρουν να υπολογίζουν το χρόνο, σε αυτόν που τον διαχειρίζεται σωστά». Ο Γκαίτε, μάλλον για μια τέτοια διαχείριση κάνει λόγο…

Η αρχή που έχει ήδη τελειώσει.
Αυτή είναι η αναβλητικότητα για την οποία δεν πρέπει να θυμώσεις όταν δεχθείς κριτική. Η αναβλητικότητα, συμπορεύεται με την αναποφασιστικότητα και με τον φόβο να ξεκινήσεις. Ξέρεις ότι η αρχή είναι δύσκολη και τα παρατάς, πριν ξεκινήσεις. Η αρχή, πρέπει να γίνει κάποια στιγμή. Η καλύτερη στιγμή για την αρχή, είναι σήμερα. Αν δεν είναι σήμερα, αρκεί να ξέρεις ότι οφείλεις να ξεκινήσεις. Το αύριο μπορεί να περιμένει, μόνο όταν ξέρει ότι έχει γίνει μια αρχή στο «χθες». Κάνε λοιπόν την αρχή σήμερα η οποία είναι η πιο κρίσιμη στιγμή. Όσο πιο καλή αρχή κάνεις, τόσο καλύτερο θα είναι το τέλος. Αν αποφεύγεις το ξεκίνημα (συνήθως αυτή η αποφυγή έχει πάντα «καλές» δικαιολογίες…) τότε έχεις καταδικάσει από την αρχή οτιδήποτε έλεγες πως θα έκανες. Από εκεί και μετά, όλα μπορούν να έχουν ένα αύριο, ένα μέλλον. Ένα χαλαρό πρόγραμμα φτιαγμένο για τους δικούς σου ρυθμούς. Έτσι, ούτε το «τώρα» θα σε αγχώνει, ούτε το «αύριο» και δε θα χρειαστείς κάποια στιγμή, να κατηγορήσεις… το «χθες»…

Τα δύο άκρα.
Σαν άνθρωποι, προσπαθούμε να βρούμε το «μέτρο». Πολλές φορές, κάνουμε λάθος καθώς το ψάχνουμε σε λάθος μέρη. Τα… μέρη αυτά, είναι συνήθως τα άκρα. Για να κάνουμε και την αυτοκριτική μας, σαν Έλληνες είμαστε ακόμη πιο επιρρεπείς σαν επισκέπτες… των άκρων. Ο ένας υποστηρίζει σε μια κουβέντα : «Μην αφήνεις τίποτε για αύριο, όλα πρέπει να γίνουν σήμερα». «Τίποτα» και «Όλα». Πολύ… σκληρός ακούγεται και ταυτόχρονα ουτοπικός. Όλα τώρα γίνονται άραγε; Σήμερα; Οι περισσότεροι που έχω ακούσει να το λένε αυτό, δεν το τηρούν. Θα σου έχει τύχει και σένα. Κάποιος άλλος, στην ίδια κουβέντα, λέει: «Και αύριο μέρα είναι…». Μόνο που αυτή η μέρα, είναι συνέχεια… αυριανή. Ο ένας έχει για θεό το «σήμερα» και ο άλλος το «αύριο». Σκληρή πειθαρχία από τη μία και πλήρης αδιαφορία από την άλλη. Άκρα είναι, τι περίμενες…;

Η γέφυρα.
Τα άκρα παύουν να έχουν πολλά να πουν όταν προσπαθήσεις να τα γεφυρώσεις. Στη γέφυρα αυτή, βρίσκεις κάτι πιο κοντινό στο «μέτρο». Δε θα ήταν ιδανικό να γεφυρώσεις τις υποχρεώσεις με τους δικούς σου ρυθμούς; Ακόμη πιο ιδανικό, θα ήταν το να μην τρέχεις τελευταία ώρα και μέρα για τα πάντα. Αγαπημένη μας εθνική συνήθεια αυτή…Ο χρόνος, εκτός από χρήμα είναι και άγχος! Ο άνθρωπος που δεν είναι της τελευταίας στιγμής, κοιτά το ρολόι του, μόνο μια φορά τη μέρα… Ίσα-ίσα για να προσανατολιστεί χρονικά. Φτάνει, όμως, να μην ακυρώνεις και μεταθέτεις χρονικά συνέχεια την αρχή!

Δακρύζει σήμερα μαζί μου κι το Σύμπαν...

Εμένα, Σήμερα Θυμάμαι και Δακρύζω…

Θυμάμαι τότε που ζωγράφιζα ήλιους όταν έβρεχε και δεν κρυβόμουν με λίγες σταγόνες βροχής…

Χαμογελούσα στο Σύμπαν που μας φρόντιζε και έβγαινα έξω για να φυτέψω γιασεμιά χορεύοντας… Μετά άπλωνα τη καρδιά μου στη λιακάδα και έκρυβα τα όνειρα μου στα μπαούλα του ουράνιου τόξου για να ξέρω πάντα που βρίσκονται και να μη τα ξεχάσω ποτέ… Δεν ήξερα τότε ότι το κλειδί για τα πολύχρωμα μπαούλα βρίσκεται μέσα στην αθωότητα και στην απλότητα…

Και μεγάλωσα…

Ξεπούλησα την απλότητα μου σε πολύπλοκες σκέψεις και βαρύγδουπες δηλώσεις. Σκότωσα την αθωότητα μου ματώνοντας σε ¨πλαστικές¨ αγάπες και γέμισα τις γλάστρες μου πλαστικοποιημένα γιασεμιά… έτσι για να έχω την αίσθηση ότι ζω και ονειρεύομαι…

Ακρίβυναν τα ρούχα μου, τα υπάρχοντα μου και φτήνυναν οι στιγμές μου… Ξεπουλήθηκα στο χρόνο, στον τρόπο, στο φόβο, στη δυστυχία και έχασα για πάντα το ¨κλειδί¨…

Φοβικές σκέψεις έχτισαν λαβύρινθους στο μυαλό μου και χάθηκα μέσα σε πέτρινες διαδρομές. Έπαψα να σέβομαι τη Ζωή γιατί σταμάτησα να σέβομαι τον εαυτό μου…

Κι όλα αυτά Γιατί;
Γιατί έγινε πιο σημαντική για μένα η γνώμη των άλλων. Άρχισα να με βλέπω με τα δικά τους μάτια και άκουγα μόνο τις δικές τους φωνές. Οι δικές μου φωνές έγιναν ψίθυροι που χάθηκαν κι αυτοί μέσα στις λαβύρινθες διαδρομές…

Έτσι σταδιακά σταμάτησα να εμπιστεύομαι αυτό που ένιωθα και άρχισα να εμπιστεύομαι αυτό που ήξερα. Αυτό που ήξεραν και έκαναν όλοι…

Και δεν ήθελα να ακούσω τίποτα άλλο πάνω σ’ αυτό. Δεν θα ακύρωνα τη ζωή που είχα ζήσει. Δεν είχα τα περιθώρια να το κάνω…

Πώς να παραδεχτώ άλλωστε ότι όλη η ζωή μου ήταν λάθος… Μια αντίδραση στο ζω… Κι όλα αυτά, για το καλό μου…

Για το καλό μου πάγωσα τα χρώματα στην καρδιά μου και στέγνωσα την ψυχή μου στερώντας της τα αυθεντικά μου γέλια… τα αυθεντικά μου δάκρυα … τα τρυφερά μου δάκρυα… τα παραπονεμένα…

Και σήμερα θυμάμαι και δακρύζω…
Δεν ξέρω τι έγινε σήμερα… μια παύση, ένα σταμάτημα στα γρανάζια του μυαλού μου…

Ίσως με άγγιξε σήμερα ο ήλιος διαφορετικά…
Ίσως πάλι να έφταιγε η χθεσινή βροχή…

-Βροχή να ‘ναι ή δάκρυα αναρωτήθηκα καθώς έπεφταν οι σταγόνες κι εγώ έτρεχα να κρυφτώ.

-Μήπως κλαίει το Σύμπαν που σκοτεινιάσαμε τους ουρανούς μας; Σκέφτηκα…

Και σήμερα δακρύζω…
Και δακρύζει μαζί μου κι το Σύμπαν, περιμένοντας μήπως κάποια στιγμή ξαναθυμηθώ πως ήταν όταν ήμουν παιδί και ζωγραφίσω πάλι Ήλιους καθώς θα πέφτουν οι σταγόνες της βροχής….

H εμπιστοσύνη είναι δύσκολη υπόθεση αν μας έχουν προδώσει επανειλημμένα

Η μοναξιά δεν είναι μια κατάσταση κατά την οποία ο άνθρωπος δεν έχει άλλους γύρω του.

Είναι μια εσωτερική αποσύνδεση από τον εαυτό του που τον οδηγεί στην αποσύνδεση από τους άλλους. Μπορούμε να νιώθουμε μόνοι είτε όταν υπάρχουν είτε όταν δεν υπάρχουν άνθρωποι κοντά μας.

Οι συμπεριφορές δέσμευσης έχουν μελετηθεί από ψυχολόγους και επιστήμονες του εγκεφάλου.

Αν και κάθε άτομο και κάθε κατάσταση είναι μοναδικά, υπάρχουν τρεις βασικοί τύποι: ο ασφαλής, ο αγχώδης και ο αποφευκτικός.

Συχνά θα έχετε αναρωτηθεί: Γιατί διαφορετικοί άνθρωποι φτιάχνουν διαφορετικές σχέσεις; Γιατί κάποιοι συνδέονται και κάποιοι όχι; Γιατί κάποιοι παντρεύονται νέοι και άλλοι μένουν για πάντα ανύπαντροι; Γιατί κάποιοι τα πάνε τόσο καλά με τους άλλους, ενώ κάποιοι αποξενώνονται μονίμως;

Μέσα στον καθένα μας δουλεύουν διάφορες δυνάμεις που καθορίζουν τη σύνδεσή μας με τους άλλους και με την κοινωνία. Βασιζόμενοι σε επιρροές από τις σχέσεις που βιώσαμε στην παιδική και εφηβική μας ηλικία και στην πρώιμη ωριμότητά μας, σχηματοποιούμε απόψεις για το πως σχετιζόμαστε με τους άλλους, για το αν και πώς τους προσεγγίζουμε, αν αποφεύγουμε τη δέσμευση ή αν παραλύουμε. Εξελίσσουμε ο καθένας μας διαφορετικά είδη σχέσεων λόγω γονιδίων, ρυθμίσεων και εμπειριών.

Οι συμπεριφορές μας βασίζονται σε κρυμμένα μονοπάτια που στην πλειονότητά τους παγιώνονται από πολύ νωρίς στο μυαλά και στην ψυχή μας.

Όμως, πριν προχωρήσουμε στις διαφορετικές συμπεριφορές, ας δούμε κάθε ένα από τα τρία είδη δέσμευσης πιο αναλυτικά. Τονίζω ότι σπάνια ένα άτομο εμφανίζει μόνο το ένα είδος. Τυπικά, όλοι μας κατέχουμε και τους τρεις τύπους ως ένα βαθμό και θα τους συζητήσουμε ώστε να καταλάβουμε πώς ο φόβος παρεμβαίνει σε κάθε δέσμευση, πώς ανταποκρίνεται ο εγκέφαλός μας και τι μπορούμε να κάνουμε.

Η ασφαλής δέσμευση
Η ασφαλής δέσμευση αναφέρεται στην ικανότητά μας, αφενός, να κάνουμε σχέσεις και, αφετέρου, να τις διατηρούμε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Παραδόξως, για να δημιουργήσουμε τέτοια δέσμευση πρέπει να αφήσουμε στην άκρη πολλές μαθημένες, συνειδητές συμπεριφορές ώστε να επιτρέψουμε στη σχέση να αναπτυχθεί απλώς και μόνο επειδή το πιστεύουμε.

Η αυτονομία, η ανεξαρτησία και η αυτοπεποίθηση δημιουργούν μια ασφαλή βάση σ’ αυτές τις σχέσεις, αφού, ακόμα κι αν υπάρχουν φόβοι, δεν κυριαρχούν: τους ελέγχουμε. Έτσι, ακόμα κι ένας σοβαρός καβγάς δεν καταλήγει σε εβδομάδες απομάκρυνσης και σε φόβο χωρισμού, ούτε οι σύντροφοι ταράζονται επειδή ο ένας από τους δύο πάει διακοπές με φίλους.

Στην ασφαλή δέσμευση δεν υπάρχει ο διαρκής φόβος της εγκατάλειψης. Το άτομο θεωρεί τον εαυτό του «αρκετό» για να κρατήσει το ενδιαφέρον του άλλου.

Κι αυτό δεν είναι μια στιγμιαία σκέψη ή πεποίθηση αλλά ένας βαθιά ριζωμένος τρόπος επαφής με τους άλλους. Εν μέρει πίσω από αυτό κρύβεται η ιδέα ότι η ζωή δεν αλλάζει, ότι το άτομο βρίσκεται στα καλύτερά του.

Έτσι, ο εγκέφαλος σταματά να σχηματίζει νέες συνάψεις (οι συνάψεις είναι δομές μέσω των οποίων ένα χημικό ή ηλεκτρικό σήμα περνά από τον ένα νευρώνα του εγκεφάλου στον άλλο) και η προσωπική μας ανάπτυξη σταματά.

Στην πραγματικότητα βέβαια αυτό δεν συμβαίνει ποτέ, άρα γιατί το νομίζουμε;
Αν δεχτούμε το ρητό ότι φερόμαστε στους άλλους όπως θέλουμε να φέρονται εκείνοι σ’ εμάς, το επόμενο λογικό συμπέρασμα είναι πως, αν εμείς αλλάξουμε, φοβόμαστε ότι θα αλλάξουν και οι άλλοι.

Η απλή αλήθεια κάθε σχέσης είναι ότι μερικές φορές μπορούμε να βασιστούμε στους άλλους και μερικές φορές δεν μπορούμε. Ακόμα και οι αγαπημένοι μας μπορεί να μας απογοητεύσουν.

Για τα παιδιά ασφαλής σχέση σημαίνει ότι η εμπειρία της σύνδεσης με τον άλλον εσωτερικεύεται και το παιδί μπορεί ν’ ανοίξει τα φτερά του χωρίς να νιώθει ότι απειλείται από μιαν αίσθηση απώλειας.
Η ασφαλής δέσμευση παρέχει επίσης τη δυνατότητα να ζήσουμε αυτό που όλοι ποθούμε: μια ζωή ξεκλείδωτη.

Προσοχή όμως: δεν πρέπει να τη μπερδέψουμε με τους κραυγαλέους τύπους σχέσης όπου ο ένας κολλάει πάνω στον άλλον και όπου και οι δύο παίρνουν, συνειδητά ή ασυνείδητα, απόφαση να μην είναι ελεύθεροι και παρέχουν παρηγοριά στον σύντροφό τους λόγω φόβου.

Αυτή η συμπεριφορά εμφανίζεται συχνά στην αρχή μιας σχέσης, όμως σπανιότατα αποτελεί εχέγγυο για διάρκεια. Όταν οι άνθρωποι βρίσκονται σε ασφαλή δέσμευση, όχι μόνο είναι απλούστερη η σχέση αλλά και η απώλειά της – σε αντίθεση με την αγχώδη που, όταν διαλύεται, προξενεί συνήθως μακροχρόνιο θρήνο.

Η ασφαλής δέσμευση εμπεριέχει την επίγνωση ότι θα έρθουν διάφορες συγκρούσεις και ότι χρειάζεται αποφασιστικότητα και αφοσίωση για να διατηρηθεί ένας δεσμός επί χρόνια. Συνήθως αυτός ο τύπος δέσμευσης χαρακτηρίζεται από την ικανότητα των συντρόφων να βάζουν τα αρνητικά στην άκρη, εστιάζοντας στα θετικά.

Επίσης, σ’ αυτή τη σχέση το άτομο δεν τρομάζει από το θυμό του άλλου («Κι εσύ φοβάσαι όπως κι εγώ») και εξερευνά την οικειότητα και τα συναισθηματικά βάθη της σχέσης χωρίς προκαταλήψεις και κριτικό μάτι. Γνωρίζει εκ των προτέρων ότι οι μακροπρόθεσμες σχέσεις δεν είναι πάντα ονειρικές.

Η ασφαλής δέσμευση έρχεται όταν την περιμένουμε. Αν και οι δύο σύντροφοι το γνωρίζουν αυτό, μαθαίνουν συνεχώς κάτι καινούργιο, και σκέψεις όπως:

«Ο θυμός του δε σημαίνει ότι με παρατάει», ή «Αυτή τη στιγμή δεν την αντέχω, αλλά θα περάσει το κακό, υπομονή», δε βαραίνουν ιδιαίτερα.

Αγχώδης δέσμευση
Στους περισσότερους κάτι θυμίζει αυτός ο τύπος σχέσης. Όταν δημιουργούμε αγχώδη δέσμευση, μας κυνηγά ο φόβος της απόρριψης και της εγκατάλειψης.

Κάθε σχέση, κάθε απόπειρα για σχέση, συνοδεύεται από τον εσώτερο φόβο ότι θα μας απορρίψουν ή θα μας εγκαταλείψουν. Ακόμα κι αν υπάρχει ένα επίπεδο θετικής σκέψης και καμία συνειδητή αντίληψη αυτών των προβλέψεων, οι παρελθούσες εμπειρίες έχουν σχηματίσει μονοπάτια στον εγκέφαλο που ξυπνούν σε κάθε νέα απόπειρα και ενεργοποιούν παλιούς φόβους. Τα μονοπάτια αυτά είναι βαθιά και ασυνείδητα, σε άμεση επαφή με τα κυκλώματα φόβου στον εγκέφαλο.

Συχνά οι καβγάδες προέρχονται από την αγχώδη δέσμευση του ζευγαριού.

Έχετε προσέξει ότι ξεκινάτε καβγά επειδή ο αγαπημένος σας φεύγει ταξίδι, ή όταν είναι απασχολημένος με τη δουλειά του και δεν σας δείχνει ενδιαφέρον;

Έχετε προσέξει ότι τα ζευγάρια μαλώνουν περισσότερο όταν γερνούν;

Σε κάθε μια από αυτές τις περιστάσεις, υπάρχει φόβος ή άγχος ότι ο άλλος μάς εγκαταλείπει, οπότε το αγχώδες άτομο απορυθμίζεται και απορυθμίζει τον σύντροφό του με το διανοητικό καθρέφτισμα. Μοιάζει με την αντίδραση μπροστά στο θάνατο: όποτε ο αγαπημένος φεύγει, ζούμε έναν μικρό θάνατο.

Αν δεν έχουμε σταθερές βάσεις μέσα μας, η αναχώρηση του άλλου προξενεί κατάρρευση και πανικό. Ο φόβος αποσυντονίζει την ικανότητά μας για σταθερή και ουσιαστική σχέση, εν μέρει επειδή μπερδεύει και την εικόνα που έχουμε για εμάς.

Η αγχώδης δέσμευση εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους: καβγαδίζουμε επειδή το αγαπημένο πρόσωπο πάει ταξίδι, ή επειδή η γραμματέας του συντρόφου μας είναι όμορφη, ή όταν επανεμφανίζεται ένας πρώην εραστής.

Σε κάθε περίσταση απειλείται η ασφάλειά μας και γεμίζουμε άγχος. Το πιο μεγάλο πρόβλημα προκύπτει από το γεγονός ότι σπανίως γνωρίζουμε ότι δημιουργούμε αγχώδεις σχέσεις. Έχω ακούσει τις πιο απίθανες δικαιολογίες χωρισμού εξαιτίας του άγχους.

Όταν είναι συνειδητό, τα άτομα βρίσκονται συνεχώς στην «τσίτα», περιμένοντας την προβλεπόμενη απώλεια.

Και πάλι, ακριβώς αυτό που φοβάται κανείς γίνεται πραγματικότητα επειδή καταλαμβάνει το επίκεντρο της σχέσης. «Δε θέλω να χωρίσω όπως οι γονείς μου», λέει κάποιος και φυσικά χωρίζει επειδή ακριβώς το άγχος τού απαγορεύει τη φύση της σχέσης του.

Μια άλλη κατάσταση που έχω συναντήσει συχνά στη δουλειά μου είναι παντρεμένοι με εξωσυζυγικές σχέσεις. Το κάνουν επειδή φοβούνται ότι θα χάσουν τον έλεγχο αν αφοσιωθούν ολοκληρωτικά στο γάμο τους;

Αγχώνονται ότι ο σύζυγος θα τους εγκαταλείψει κι έτσι εγκαταλείπουν πρώτοι; Πώς διαχέεται το άγχος στην υπόλοιπη ζωή τους; Μπορούν αν αφοσιωθούν στη δουλειά τους ή μήπως βυθίζονται απόλυτα, πάλι από το φόβο ότι θα χάσουν τον έλεγχο;

Ωστόσο, μη βιαστούμε να βγάλουμε συμπεράσματα πριν καταλάβουμε τις αιτίες αυτών των συμπεριφορών. Οι απόψεις μας περί σωστού και λάθους βασίζονται κυρίως σε όσα νομίζουμε ότι θα μας πληγώσουν. Αν φοβόμαστε ότι θα χάσουμε κάποιον, είναι λογικό να θέλουμε να διώξουμε αυτό το άγχος.

Για κάποιους λόγους η λύση είναι να παρατήσουν τον άνθρωπο που φοβούνται ότι θα τους εγκαταλείψει. Για άλλους η λύση είναι να καταλάβουν πώς μπορεί οι ίδιοι να προξενούν την απώλεια και να δράσουν πριν συμβεί, ή να κατανοήσουν πως οι φοβίες τους θα συνεχίσουν να δημιουργούν παρεμφερείς σχέσεις και στο μέλλον, εκτός κι αν τολμήσουν να τις δουν κατάματα.

Οι αγχώδεις σχέσεις είναι εξαιρετικά ασταθείς. Συνήθως ο ένας σύντροφος κάνει υπερβολές επίτηδες για να τσεκάρει τον άλλον. Πάντως οι αγχώδεις δεσμεύσεις μπορούν να μετατραπούν σε ασφαλείς, αν αποδεχτούμε ότι θα ζούμε με κάποιο βαθμό ανασφάλειας που συχνά ωφελεί καθώς κρύβει και την περιέργεια για το καινούργιο. Εξάλλου, ζει πραγματικά μόνο όποιος πιστεύει ότι μπορεί να εξελίσσεται, όποιος νιώθει βαθιά μέσα του τη γοητεία της εξερεύνησης.

Το άγχος εμφανίζεται συνήθως όταν ο ένας αισθάνεται ότι απομακρύνεται από τον σύντροφό του γιατί είναι αφηρημένος, ή εάν αρχίζει αν κερδίζει περισσότερα χρήματα, ή όταν υιοθετεί ένα διαφορετικό τρόπο ζωής, ή εάν αποκτά νέους φίλους.

Παρόμοιες αλλαγές μπορεί να εξελιχθούν σε πολύ ανησυχητικές ακόμα κι όταν μοιάζουν ανόητες, επειδή όλοι ξέρουμε πόσο μεταβατικές είναι οι σχέσεις. Οι περισσότεροι έχουμε νιώσει ότι δε θα χάσουμε ποτέ τον σύντροφό μας και ξάφνου μας τραβάει το χαλί κάτω απ’ τα πόδια και καταρρακωνόμαστε.

Αυτή η εμπειρία αρκεί για να φοβόμαστε ότι το ίδιο θα συμβεί και στην επόμενη σχέση, οπότε νιώθουμε διαρκές άγχος. Αυτού του είδους η ένταση μπορεί να αποβεί καταστροφική, εκτός κι αν είναι και οι δύο σύντροφοι ανασφαλείς και δέχονται τον έλεγχο – όμως παράλληλα δημιουργείται μια αίσθηση «φυλάκισης» σε φαύλους κύκλους που όλο και αυξάνεται, άρα πάλι διαλύεται η σχέση.

Είναι εύκολο να αντιμετωπιστεί η αγχώδης δέσμευση όταν γίνεται συνειδητή και διανοητικά προσβάσιμη με την ψυχοθεραπεία. Όταν όμως το άτομο εξωτερικά δείχνει ήρεμο ενώ εσωτερικά βράζει, παίρνοντας λανθασμένες αποφάσεις, χρειάζεται πολύς καιρός ώστε να διαχειριστεί το άγχος που έκρυβε τόσα χρόνια.

Αποφευκτική δέσμευση
Σ’ αυτή την περίπτωση αποφεύγουμε εντελώς τις δεσμεύσεις επειδή νιώθουμε να απειλούμαστε υπερβολικά από το άγχος. Αντί να αποφεύγουμε μόνο το άγχος, αρνούμαστε κάθε σχέση.

Οι αποφευκτικοί γενικά φοβούνται τις δεσμεύσεις περισσότερο από την αποστασιοποίηση μέσα στη σχέση γιατί αυτή είναι η άμυνά τους, ενώ η αποστασιοποίηση μπορεί μερικές φορές να είναι και παράγωγο μιας ασφαλούς σχέσης.

Όσοι έχουν αυτό το πρόβλημα κρατούν αποστάσεις από τους άλλους και ισχυρίζονται ότι θέλουν την ανεξαρτησία τους.

Φοβούνται πως αν δεθούν θα αποκαλυφθεί η ανάγκη τους για συναισθηματική δέσμευση. Στην εποχή μας αυτή η κατάσταση είναι συνηθισμένη: «Κάνε τον άνετο, μη δείξεις ενδιαφέρον και σε πάρει για απελπισμένο». Τέτοιες φράσεις ακούγονται καθημερινά.

Όμως αυτό είναι μόνο η αρχή. Όταν κάποιος μαζέψει αρκετές απορρίψεις βιώνει τις σχέσεις του με άγχος, σταδιακά θα φτάσει να αντιμετωπίζει προκαταβολικά κάθε σχέση σαν δυσάρεστη και τελικά θα τις αποφεύγει εντελώς. Είναι όπως όταν διαπιστώνουμε ότι κάποια τροφή μας πειράζει – δεν πρόκειται να την ξαναφάμε ποτέ. Το ίδιο συμβαίνει και στις σχέσεις: όποιος αποφεύγει τη δέσμευση, στην ουσία αποφεύγει τα δυσάρεστα συναισθήματα και το άγχος.

Ως αποτέλεσμα, συχνά εμφανίζονται άλλες μορφές άγχους και φοβίες, όπως ο φόβος της μοναξιάς, ο φόβος του μοναχικού θανάτου και ο φόβος της ανούσιας ζωής. Η αποφευκτική τάση εμφανίζεται σε ανθρώπους που βίωσαν ένα βαρύ σοκ, όπως ο θάνατος ενός εραστή ή ενός φίλου.

Σε τέτοιες περιπτώσεις μπορεί το άτομο να ζήσει σε ηθελημένη απομόνωση ή να έχει μόνο «παρέα» σαν υποκατάστατο της πραγματικής δέσμευσης. Η διαφορά μεταξύ των δύο είναι ότι στην παρέα οι άνθρωποι βρίσκονται μεν, αλλά κρατώντας αποστάσεις. Η σχέση στην παρέα κατατρύχεται από το φόβο της μοναξιάς, δεν αναλαμβάνουμε την ευθύνη και το ρίσκο να προχωρήσουμε σε δεσμό.

Κατά βάθος, η αποφευκτική δέσμευση είναι ένας τρόπος να αποφύγει κανείς την απώλεια.

Καθώς ο θάνατος είναι η μοίρα όλων μας, η αποφευκτική δέσμευση εμπεριέχει αυτό το γεγονός.

Δηλαδή ο άνθρωπος σκέφτεται: «Αφού έτσι κι αλλιώς θα χάσουμε ο ένας τον άλλον, γιατί να δεσμευτώ;»

Επιπλέον, η μοναχική ζωή είναι μια μέθοδος για μάξιμουμ έλεγχο, αφού έτσι συγκεντρωνόμαστε στον εαυτό μας.

Καθώς η κοινωνία επικεντρώνεται όλο και περισσότερο στη δουλειά, όλοι και περισσότεροι άνθρωποι επιλέγουν την αποφευκτική σχέση ή την απόλυτη μοναξιά και ακριβώς γι’ αυτό φτάσαμε να πιστεύουμε ότι δεν υπάρχει πρόβλημα. Η εκλογίκευση της αποχής από τη σχέση προέρχεται ακριβώς από την πίστη στην αποφυγή.

Όμως πάντα υπάρχει δυσφορία στη μοναξιά, και η ανάγκη να κατανοήσουμε τι συμβαίνει. Έχω δει πολλές φορές στη δουλειά μου ανθρώπους που βιώνουν συστηματικά απογοήτευση από τις σχέσεις τους. Συχνά επιλέγουν να περάσουν ένα μεγάλο διάστημα ολομόναχοι επειδή έχουν ηττηθεί από τις εμπειρίες τους.

Τους αρέσει ίσως το κυνήγι, ακόμα και το ζευγάρωμα, όμως νιώθουν παγιδευμένοι στην ιδέα της πραγματικής δέσμευσης. Παρόμοια συμπεριφορά εμφανίζουν και οι διαζευγμένοι. Είναι ικανοί να κάνουν τα πάντα για ν’ αποφύγουν έναν δεύτερο γάμο επειδή θέλουν να αποφύγουν τα αρνητικά συναισθήματα που συσχέτισαν με την έννοια «γάμος».

Η αποφευκτική δέσμευση, όπως και η αγχώδης, είναι πηγή και αποτέλεσμα βαθύτατης μοναξιάς. Και οι δύο αποτελούν ανασφαλείς τύπους σχέσης που έχουν σοβαρές σωματικές και ψυχολογικές παρενέργειες. Όμως πώς σχετίζεται ο φόβος με τις ανασφαλείς δεσμεύσεις και ποιες είναι οι συνέπειές του;

Ωκυτοκίνη: Σύνδεση φόβου και εμπιστοσύνης
Οι φόβοι της εγκατάλειψης και της απόρριψης κρύβουν την ουσιαστική ανικανότητα να πιστέψουμε ότι όλα θα πάνε καλά. Ο φόβος και η εμπιστοσύνη έχουν άμεση σχέση, και πρόσφατες έρευνες της βιολογίας του εγκεφάλου έριξαν περισσότερο φως στο ζήτημα. Το κλειδί είναι ότι για να δεσμευτούμε με ασφάλεια χρειαζόμαστε λίγο φόβο και για να φοβόμαστε λιγότερο πρέπει να εμπιστευόμαστε περισσότερο. Πρόκειται άραγε για μια ανόητη ιδέα; Ή μήπως βασίζεται στη βιολογία;

Για μερικούς η εμπιστοσύνη είναι δύσκολη υπόθεση, ειδικά αν μας έχουν προδώσει επανειλημμένα.
Όμως τι συμβαίνει; Φταίνε οι πληγές της προδοσίας για το γεγονός ότι δεν εμπιστευόμαστε ή μήπως η έλλειψη εμπιστοσύνης φέρνει την προδοσία; Φαύλος κύκλος; Και πως μπορούμε να τον σπάσουμε;
Η έρευνα έδειξε πως, όταν κάποιος έχει μια αυτοματοποιημένη αρνητική αντίδραση, η παροχή ωκυτοκίνης μπορεί να την αντιστρέψει μειώνοντας παράλληλα την ενεργοποίηση της αμυγδαλής. Οπότε, η ωκυτοκίνη μπορεί να σταματήσει τη ρύθμιση του φόβου.

Πώς όμως αυξάνουμε το επίπεδό της για να σταματήσουμε τη ρύθμιση; Με το να βρισκόμαστε με ανθρώπους που εμπιστευόμαστε και μας εμπιστεύονται, καθώς έτσι αυξάνουμε τη δική μας ωκυτοκίνη και μειώνουμε την ενέργεια στα κυκλώματα του φόβου.