Δευτέρα 1 Αυγούστου 2016

ΑΡΧΑΪΚΗ ΛΥΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ, ΠΙΝΔΑΡΟΣ - •Πυθιονίκαις IV - Ἀρκεσιλάῳ Κυρηναίῳ ἅρματι (4.254-4.276)

καὶ συνεύνασθεν. καὶ ἐν ἀλλοδαπαῖς [στρ. ιβ]
255 σπέρμ᾽ ἀρούραις τουτάκις ὑμετέρας ἀ-
κτῖνος ὄλβου δέξατο μοιρίδιον
ἆμαρ ἢ νύκτες· τόθι γὰρ γένος Εὐφά-
μου φυτευθὲν λοιπὸν αἰεί
τέλλετο· καὶ Λακεδαιμονίων μιχθέντες ἀνδρῶν
ἤθεσιν ἔν ποτε Καλλίσταν ἀπῴκησαν χρόνῳ
νᾶσον· ἔνθεν δ᾽ ὔμμι Λατοί-
δας ἔπορεν Λιβύας πεδίον
260 σὺν θεῶν τιμαῖς ὀφέλλειν, ἄστυ χρυσοθρόνου
διανέμειν θεῖον Κυράνας

ὀρθόβουλον μῆτιν ἐφευρομένοις. [αντ. ιβ]
γνῶθι νῦν τὰν Οἰδιπόδα σοφίαν· εἰ
γάρ τις ὄζους ὀξυτόμῳ πελέκει
ἐξερείψειεν μεγάλας δρυός, αἰσχύ-
νοι δέ οἱ θαητὸν εἶδος,
265 καὶ φθινόκαρπος ἐοῖσα διδοῖ ψᾶφον περ᾽ αὐτᾶς,
εἴ ποτε χειμέριον πῦρ ἐξίκηται λοίσθιον,
ἢ σὺν ὀρθαῖς κιόνεσσιν
δεσποσύναισιν ἐρειδομένα
μόχθον ἄλλοις ἀμφέπει δύστανον ἐν τείχεσιν,
ἑὸν ἐρημώσαισα χῶρον.

270 ἐσσὶ δ᾽ ἰατὴρ ἐπικαιρότατος, Παι- [επωδ. ιβ]
άν τέ σοι τιμᾷ φάος.
χρὴ μαλακὰν χέρα προσβάλ-
λοντα τρώμαν ἕλκεος ἀμφιπολεῖν.
ῥᾴδιον μὲν γὰρ πόλιν σεῖσαι καὶ ἀφαυροτέροις·
ἀλλ᾽ ἐπὶ χώρας αὖτις ἕσσαι δυσπαλὲς
δὴ γίνεται, ἐξαπίνας
εἰ μὴ θεὸς ἁγεμόνεσσι κυβερνατὴρ γένηται.
275 τὶν δὲ τούτων ἐξυφαίνονται χάριτες.
τλᾶθι τᾶς εὐδαίμονος ἀμφὶ Κυρά-
νας θέμεν σπουδὰν ἅπασαν.

***
και πλάγιασαν μαζί τους. [στρ. ιβ]Και τότε σε χωράφια ξένα255δέχτηκε μια μέρα ή μια νύχτα απ᾽ το γραφτό ορισμένημε ευτυχία το σπέρμα της δικής σας δόξας·γιατί τότε φυτεύτηκε η γενιά του Ευφήμουκαι από τότε πάντα ζειμε των Λακεδαιμονίων τα ήθη ζυμωμένη·αποίκισαν με τον καιρό τη νήσοπου τότε ονομαζότανε Καλλίστη.Από εκεί της Λητώς ο γιος σάς έδωσετης Λιβύης τον κάμπο για να τον κάνετε πλούσιο,260με των θεών τη χάρη, και της θεϊκής χρυσόθρονης Κυρήνηςτην πολιτεία για να την κυβερνάτε
με νου στοχαστικό κι ορθοφροσύνη. [αντ. ιβ]Και τώρα δείξε συ του Οιδίποδα τη γνώση·γιατί αν κανείς με κοφτερό πελέκιαπό μεγάλη δρυ τους κλώνους κόψεικαι την πανώρια όψη της ντροπιάσει,265όσο κι αν της απολείψουν οι καρποί,ακόμη την αξία της μαρτυράει,είτε στη χειμωνιάτικη φωτιά πάει να τελειώσειείτε πάνω σε ορθόστητες αρχοντικού κολόνεςτον δυσβάσταχτο σηκώνει μόχθο σε ξένη γη,έρμον αφήνοντας τον τόπο τον δικό της.
270Συ όμως είσαι ο πιο σωστός γιατρός, [επωδ. ιβ]και ο Παιάν τιμώντας σε τη δύναμη της λύτρωσης σου χάρισε.Πρέπει με χέρι απαλότη μολεμένη πληγή να γιάνεις·γιατί είναι εύκολο και σ᾽ έναν τιποτένιοτην πόλη να κλονίσει,να την αναστυλώσει όμως δύσκολο είναι έργο,αν κυβερνήτης ξαφνικά δεν γίνει ένας θεός στους ηγεμόνες·275για σένα κάποιος τώρα υφαίνει αυτή τη χάρη.Τόλμα να βάλεις την κάθε σου φροντίδαγια την Κυρήνη την ευλογημένη.

Η ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

To ζήτημα της επικαιρότητας της ελληνικής φιλοσοφίας προϋποθέτει το ξεπέρασμα του ιστορικισμού, δηλαδή της άποψης ότι τα αρχαία φιλοσοφήματα είναι τα πιο φτωχά και τα πιο αφηρημένα (Hegel) και μια νέα προσέγγιση της ιστορίας της φιλοσοφίας, προσέγγιση που είναι χαρακτηριστική της αναλυτικής φιλοσοφίας και της ερμηνευτικής. Από αυτήν την άποψη, οι αρχαίοι φιλόσοφοι μπορούν να είναι επίκαιροι σήμερα όχι χάρη σε συγκεκριμένα δόγματα, ή θεωρίες που ανέπτυξαν, διότι, κατά το πλείστον, οι νεότερες και σύγχρονες επιστήμες έχουν αλλάξει εντελώς το κοσμοείδωλο και τον τρόπο σκέψης μας. Μπορούν να είναι επίκαιροι γιατί ανακάλυψαν κάποιες έννοιες, διακρίσεις, ή συνάφειες μεταξύ εννοιών, που συνεχίζουμε να χρησιμοποιούμε και που παραμένουν στη βάση της οπτικής που έχουμε για τα πράγματα.
 
Με αυτή την έννοια ο Αριστοτέλης είναι βέβαια ένας από τους πιο επίκαιρους Έλληνες φιλοσόφους, όπως αποδεικνύεται από την εξαιρετική τύχη που είχε για περισσότερους από είκοσι αιώνες σε αρκετούς διαφορετικούς μεσαιωνικούς και νεότερους πολιτισμούς (cultures): το Μουσουλμανικό, τον Ιουδαϊκό, το Χριστιανικό, την Αναγέννηση, τον επιστημονικό, το ρομαντικό, τον αναλυτικό κ.λπ. Είναι πράγματι ο θεμελιωτής της φιλοσοφικής και επιστημονικής γλώσσας, της οποίας οι τεχνικοί όροι που αντιστοιχούν σε εκλεπτυσμένες έννοιες είναι εξαιρετικά χρήσιμοι για την περιγραφή πολλών όψεων της πραγματικότητας, ανθρώπινης ή μη ανθρώπινης και εμπειρικής και αφηρημένης. Προσπάθησα αλλού να σκιαγραφήσω την παρουσία της αριστοτελικής φιλοσοφίας στον πολιτισμό του 20ού αιώνα, εξετάζοντας τα έργα φιλοσόφων οπαδών της ερμηνευτικής, όπως ο Heidegger, ο Gadamer και ο Jonas, αναλυτικών στοχαστών όπως ο Austin, ο Ryle, ο Strawson, η Anscombe και ο von Wright, πολιτικών φιλοσόφων όπως ο Perelman, η Hannah Arendt. ο MacIntyre, και φιλοσόφων της επιστήμης και επιστημόνων όπως ο Feyerabend, ο Kuhn, ο Prigogine και ο Thom1.
 
Τώρα θα ήθελα να επιλέξω μερικά παραδείγματα αριστοτελικών εννοιών, ή διακρίσεων, από όλους τους τομείς του έργου του, για να δείξω ότι ακόμα χρησιμοποιούνται στη σύγχρονη φιλοσοφία και ότι με αυτόν τον τρόπο αποδεικνύουν την επικαιρότητα του Αριστοτέλη. Ξεκινώντας από τη λογική, που είναι η επιστήμη που κυριολεκτικά ιδρύθηκε από τον Αριστοτέλη, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι κανείς σήμερα δεν θα συνυπέγραφε τον περίφημο ισχυρισμό του Καντ ότι μετά τον Αριστοτέλη η λογική δεν έκανε καμιά πρόοδο. Αλλά ταυτόχρονα πρέπει να παραδεχτούμε ότι αρκετές διακρίσεις που αναπτύχθηκαν στην αριστοτελική λογική χρησιμοποιούνται από σύγχρονους φιλοσόφους και λογικούς.
 
Θα μπορούσα να αναφέρω πρώτα απ' όλα την αριστοτελική διάκριση των κατηγοριών, π.χ. του υποκειμένου και του κατηγορήματος και διαφόρων τύπων κατηγορήματος, που εκτίθενται από τον Αριστοτέλη στην πραγματεία που προσφυώς ονομάζεται Κατηγορίαι. Αυτή η διάκριση βρίσκεται στη βάση της περίφημης λογικής σύνταξης της γλώσσας που αναπτύχθηκε από τον Gilbert Ryle, κατά την οποία μερικοί όροι μπορούν να συνδεθούν μόνο με ορισμένους άλλους, και όχι με όλους, γιατί σε μερικές περιπτώσεις, αν η σύνδεση δεν λαμβάνει υπόψη την κατηγορία στην οποία ανήκουν, παράγει την «ανοησία» που είναι γνωστή ως «κατηγοριακό λάθος»2. Ή θα μπορούσα να αναφέρω τη διάκριση μεταξύ αποφαντικού και απλώς σημαντικού λόγου, που εισήχθη από τον Αριστοτέλη στο κεφ. 4 του Περί ερμηνείας, που προαναγγέλλει τη θεωρία των γλωσσικών ενεργημάτων του J. L. Austin, και ιδιαίτερα τη διάκρισή του μεταξύ περιγραφικών και επιτελεστικών φράσεων, και την τροπική λογική, ιδιαίτερα τη συζήτηση για τη «ναυμαχία» που έκανε ο Αριστοτέλης στο κεφ. 9 του ίδιου βιβλίου, και προκάλεσε τη διαμάχη για τα μελλοντικά ενδεχόμενα, συζήτηση που είναι ακόμα ανοιχτή μεταξύ των λογικών φιλοσόφων.
 
Αλλά, εκτός από την αριστοτελική θεωρία του συλλογισμού που αναπτύχθηκε στα Αναλυτικά Πρότερα, που είναι το πρώτο κείμενο που πραγματεύεται αυτό τον τρόπο συλλογιστικής, ακόμα και η διάκριση που έκανε ο Αριστοτέλης στα Αναλυτικά Ύστερα μεταξύ κυρίων και κοινών αρχών όχι μόνο συνέβαλε στην ιδέα ενός αξιωματικού συστήματος, αλ­λά στην πραγματικότητα διέσωσε την αυτονομία ενός πλήθους ειδικών επιστημών, μη αναγώγιμων σε μία και μοναδική καθολική υπερεπιστήμη. Η αρχή της μη-αντίφασης, που διατυπώθηκε από τον Αριστοτέλη στα λογικά γραπτά του και υποστηρίχθηκε στο τέταρτο βιβλίο των Μετά τα Φυσικά, παρότι δεν έγινε δεκτή από τον Hegel και από μερικές «παρασυνεπείς» (paraconsistent) λογικές, είναι ο θεμελιώδης νόμος όλων των σύγχρονων επιστημών, όπως έδειξε ο Κ. R. Popper στο άρθρο του «Τι είναι Διαλεκτική;» (1940), διότι, σύμφωνα με το «θεώρημα του ψευδο-Σκώτου», οπουδήποτε υπάρχει αντίφαση, είναι δυνατό να αποδείξουμε κάθε θέση και έτσι ο λόγος γίνεται ασυνάρτητος3.
 
Ακόμα και τα πιο περιφρονημένα λογικά έργα του Αριστοτέλη, τα Τοπικά και οι Σοφιστικοί Έλεγχοι, έχουν αποκαλύψει τη συνάφειά τους με τη σύγχρονη συζήτηση περί σοφισμάτων. Ένας από τους σημαντικότερους ειδικούς σ’ αυτό το θέμα, ο C. L. Hamblin, γράφει ότι «έπειτα από δύο χιλιετίες δραστήριας μελέτης της λογικής [...] ακόμα βρίσκουμε σοφίσματα που ταξινομούνται, παρουσιάζονται και μελετώνται εν πολλοίς με τον ίδιο παλαιό τρόπο. Ο βασικός κατάλογος των δεκατριών τύπων σοφισμάτων του Αριστοτέλη στους Σοφιστικούς Ελέγχους [...] ακόμα εμφανίζεται, συνήθως με μία-δύο παραλείψεις και με μερικές προσθήκες, σε αρκετά νεότερα εγχειρίδια λογικής. Και παρότι έχουν γίνει αρκετές προτάσεις για μεταρρύθμιση, καμιά δε βρήκε κάτι παραπάνω από προσωρινή αποδοχή»4.
 
Η φυσική του Αριστοτέλη, που μετά την πρώτη «επιστημονική επανάσταση», που επιτεύχθηκε από τον Γαλιλαίο, τον Kepler, τον Καρτέσιο και τον Νεύτωνα, έμοιαζε τελείως ξεπερασμένη και ξεχασμένη, φάνηκε πως είχε κάποια απρόσμενη σημασία σήμερα χάρη στο έργο του I. Prigogine, που μίλησε για μια «νέα συμμαχία» ανάμεσα στη φιλοσοφία και την επιστήμη που αντίκειται σ’ αυτή που καθιερώθηκε από τον Νεύτωνα και μοιάζει πολύ στην αριστοτελική φιλοσοφία της φύσης5. Και ο Γάλλος μαθηματικός R. Thom, συγγραφέας της «θεωρίας των καταστροφών» (catastrophes theory), έχει παρουσιάσει την αριστοτελική φυσική ως «σημειοφυσική», δηλαδή ως μια έκφραση της «φυσικής της σημασίας», ή των «νοηματικών μορφών», που μπορεί να δώσει νόημα στην εμπειρία και έτσι να κάνει τον κόσμο κατανοητό. Πάνω απ’ όλα ο Thom εκτιμά τις αριστοτελικές έννοιες του συνεχούς, του χρόνου, της ύλης, της μορφής και του τελικού αιτίου που επιτρέπουν μια «καταστροφική ανάγνωση» της αριστοτελικής φυσικής6. Αλλά ακόμη και η εικόνα του σύμπαντος που προκύπτει από τη φυσική του Einstein, όπου ο χρόνος εκλαμβάνεται ως η τέταρτη διάσταση του χώρου και ο χώρος θεωρείται «καμπύλος», μοιάζει πολύ περισσότερο με τον πεπερασμένο κόσμο του Αριστοτέλη παρά με το άπειρο σύμπαν του Νεύτωνα.
 
Η βιολογία πάντοτε εθεωρείτο ως το πιο έγκυρο μέρος της αριστοτελικής φυσικής, χάρη στις μεθόδους της ταξινόμησης των ζώων και των μορίων των ζώων. Σήμερα όμως είναι ειδικά η γενετική πλευρά της που ελκύει το ενδιαφέρον των βιολόγων. Ένας από αυτούς, ο Μ. Delbriick, έχει δει στην έννοια της μορφής που κατευθύνει την ανάπτυξη του εμβρύου, χωρίς να υπάρχει ως υλικό μέρος του, την ανακάλυψη του DNA από τον Αριστοτέλη7. Πράγματι η νεότερη σύλληψη της «πληροφορίας» που μεταδίδεται από γενεά σε γενεά παραπέμπει στην αριστοτελική «μορφή» ή «είδος», δηλαδή σε ένα αίτιο που δεν είναι υλικό μέρος του σώματος, αλλά δρα κατά την ανάπτυξή του, καθορίζοντας τα μείζονα χαρακτηριστικά του. Ακόμα ο τελεολογισμός της αριστοτελικής φυσικής, που έμοιαζε να έχει τελεσίδικα εξαλειφθεί από τη μηχανοκρατία της καρτεσιανής και νευτώνειας φυσικής, έχει εν μέρει αποκατασταθεί από τους σημερινούς βιολόγους όπως ο F. Jacob και ο Ε. Mayr, και χρησιμοποιείται ως βάση για μια νέα οικολογική ηθική από τον Η. Jonas8.
 
Η ψυχολογία του Αριστοτέλη, που εκτίθεται στο Περί Ψυχής, πάντοτε είχε καλό όνομα στους φιλοσόφους του 20ού αιώνα, χάρη στην επιβεβαίωσή της μιας στενής ένωσης ψυχής και σώματος, και έτσι προτιμήθηκε από τον καρτεσιανό δυϊσμό, π.χ. από το Ryle στο έργο του Η έννοια του Νου (1949). Σήμερα όμως θεωρείται η καλύτερη λύση στο πρόβλημα της σχέσης νου-σώματος και από τον Η. Putnam, που δίνει τον τίτλο «Η επιστροφή του Αριστοτέλη» στο πρώτο μέρος του πιο πρόσφατου βιβλίου του, Λέξεις και Ζωή (1994), και, γράφοντας ένα μέρος του σε συνεργασία με τη Martha Craven Nussbaum, δεν διστάζει να διακηρύξει αναφορικά με το λειτουργισμό του: «είμαστε Αριστοτελικοί»9. Το τελευταίο τμήμα του ίδιου βιβλίου τιτλοφορείται «Ο Αριστοτέλης μετά τον Wittgenstein», που είναι από πολλές απόψεις το έμβλημα της πιο πρόσφατης αναλυτικής φιλοσοφίας.
 
Στο πεδίο της μεταφυσικής, ή - με νεότερους όρους - της οντολογίας υπάρχουν δύο αριστοτελικές αντιλήψεις που πάνω απ’ όλα έχουν ελκύσει την προσοχή των σύγχρονων φιλοσόφων, η έννοια του όντος και η έννοια της ουσίας. Η ανακάλυψη ότι το ον έχει ένα πλήθος σημασιών, όπως το ον καθ’ εαυτό (το σύνολο των κατηγοριών), το ον ως αληθές, το ον δυνάμει και ενεργεία που διατύπωσε ο Αριστοτέλης στο βιβλίο Ε των Μετά τα Φυσικά, παρακίνησαν τον Μ. Heidegger, κάτω από την επιρροή του F. Brentano, να αναζητήσει τις πιο σημαντικές από αυτές τις σημασίες, πρώτον στην ουσία (κατά την «καθολική» του περίοδο), δεύτερον στην αλήθεια (κατά τη «φαινομενολογική» του περίοδο) και τρίτον στην ενέργεια (μετά την περίφημη «στροφή» του)10. Αλλά και στην αναλυτική φιλοσοφία, όπου η επιρροή του Brentano ασκήθηκε μέσω του G. Ε. Moore, μερικοί σημαντικοί Άγγλοι φιλόσοφοι, όπως ο J. L. Austin και ο G. Ryle, θεώρησαν την αριστοτελική διάκριση των σημασιών όρων, όπως το «ον» ή το «καλό», ως ένα ενδιαφέρον παράδειγμα ανάλυσης της γλώσσας. Ο Austin, ιδιαίτερα, αναπτύσσοντας την αριστοτελική θεωρία του προβλήματος της ομωνυμίας προς εν, καθόρισε τη συνάφεια που υπάρχει ανάμεσα σ’ αυτές τις πολλές σημασίες ως σχέση με ένα «πυρηνικό νόημα», που αργότερα ονομάστηκε (από τον G.E.L. Owen και τη σχολή του) «εστιακό νόημα»11. 0 Ryle, από την άλλη μεριά, έδειξε το κύριο έργο της φιλοσοφίας στην ανάλυση των εννοιών που είναι «διατμηματικές» (transdepartmental) που περιλαμβάνουν δηλαδή όλες τις κατηγορίες του όντος και που ονομάζονταν από τον Αριστοτέλη «ιδιότητες που ανήκουν στο δν ή δν». Και με αυτόν τον τρόπο ταύτισε τη φιλοσοφία του με τη διαλεκτική της αρχαίας Ακαδημίας, ή με αυτό που ο Αριστοτέλης ονόμασε επιστήμη του όντος ᾖ ὄν12.
 
Ανάμεσα στις διάφορες σημασίες του όντος, ιδιαίτερα ανάμεσα στις διάφορες κατηγορίες, που αποτελούν τις σημασίες του όντος ή ον, η πιο σημαντική για τον Αριστοτέλη είναι η ουσία που μπορεί να αποδοθεί ως «υπόσταση - υποκείμενο» (substance), ή «ουσία - είδος» (essence), ή «οντότητα» (entity). Η σημασία αυτής της έννοιας αναγνωρίστηκε, στη φιλοσοφία του 20ού αιώνα, κατά τη διαμάχη για την ταυτότητα που προωθήθηκε στο σεμινάριο για την «Ταυτότητα και την εξατομίκευση» που έγινε στη Νέα Υόρκη το 1969-197013. Με την ευκαιρία αυτή τα μέλη του σεμιναρίου ανακάλυψαν τη σημασία του βιβλίου του P. F. Strawson, Άτομα (Λονδίνο 1959), όπου ο συγγραφέας έδειξε τη συνθήκη για την επαναταυτοποίηση των «καθ’ έκαστον» σε καθολικές «ταξινομικές» έννοιες που ανταποκρίνονται αντίστοιχα στα αριστοτελικά υποκείμενον και ουσία. Αυτή η θεωρία της ταυτότητας αναπτύχθηκε από τον S. Kripke στη θεωρία του των «άκαμπτων καταδηλωτών», η οποία προϋποθέτει την αναφορά στις ουσίες των φυσικών ειδών, που αντιστοιχούν στην έννοια της ουσίας ως είδους, όπως εκτίθεται από τον Αριστοτέλη στο βιβλίο Ζ των Μετά τα Φυσικά14. Ο τελευταίος συνομιλητής σε αυτή τη διαμάχη, ο D. Wiggins, δεν δίστασε να μιλήσει για «ουσία» και να αποκαλέσει τη θέση του «νεοαριστοτελική»15.
 
Η σημασία του Αριστοτέλη για το παρόν δεν φαίνεται μόνο από την επιβίωση των εννοιών και των διακρίσεων που εκτίθενται στη λογική, τη φυσική και τη μεταφυσική του. Επίσης η «πρακτική φιλοσοφία» του, δηλ. το περιεχόμενο των Ηθικών και των Πολιτικών του, βρίσκεται στο κέντρο της προσοχής αρκετών σύγχρονων φιλοσόφων. Πρώτα απ’ όλα η ίδια η έννοια της «πρακτικής φιλοσοφίας» αποκαταστάθηκε από ένα γερμανικό φιλοσοφικό ρεύμα που προσφυώς ονομάστηκε «αποκατάσταση της πρακτικής φιλοσοφίας»16. 0 πιο γνωστός εκπρόσωπος αυτού του ρεύματος, ο Η. G. Gadamer, έδειξε στην αριστοτελική πρακτική φιλοσοφία το μοντέλο της δικής του ερμηνευτικής, λόγω της αυτοδέσμευσης που συνεπάγεται, του πρακτικού σκοπού και της σύνδεσής της με την εμπειρία της ζωής. Ειδικότερα ο Gadamer επανεκτίμησε την αρετή της φρονήσεως, που περιγράφει ο Αριστοτέλης στο βιβλίο Ζ των Ηθικών Νικομαχείων, λόγω της επιδεκτικότητάς της να συνδέει τους σκοπούς των πράξεων με τα αναγκαία μέσα για την επίτευξή τους17, και σ’ αυτήν την κατεύθυνση τον ακολούθησαν άλλοι Γερμανοί φιλόσοφοι (R. Bubner, G. Bien).
 
Η αριστοτελική έννοια της αρετής ως έθους του ευ πράττειν, που συνδέθηκε με την ένταξη σε μια κοινότητα και τα ήθη της, προτάθηκε από τον A. MacIntyre ως η βάση μιας «ηθικής των αρετών», που κατά τη γνώμη του μπορεί να είναι η μόνη σύγχρονη εναλλακτική λύση στην καταστροφή της λογοκρατικής ηθικής που έγινε από τον Nietzsche18. Η σημασία του έθους για την ηθική, παρ’ όλες τις φιλοσοφικές θεωρίες, τονίστηκε επίσης από τον Β. Williams19, ενώ ο οικονομολόγος - φιλόσοφος Amartya Sen χρησιμοποίησε την αριστοτελική έν­νοια του ανθρώπινου αγαθού, δηλ. της ευτυχίας, ως «πραγμάτωσης» όλων των ανθρωπίνων δυνατοτήτων και ως «ευημερίας» στις αντι-ωφελιμιστικές οικονομικές θεωρίες του20.
 
Ακόμα και η ιδέα της πόλης ως φυσικής κοινωνίας, δηλαδή ως μόνης κοινωνίας όπου ο άνθρωπος μπορεί να πραγματώσει την ανθρώπινη φύση του ως σύνολο, δηλαδή τον πολιτισμό του, τη δημόσια ηθική του (στα γερμανικά Sittlichkeit), που ο Αριστοτέλης ανέπτυξε στα Πολιτικά του, έχει επαναπροταθεί ως έγκυρη ακόμα και σήμερα από τον I. Ritter21, ενώ η Hannah Arendt θεώρησε και πάλι την αριστοτελική ιδέα της «πολιτικής» ή «πρακτικής ζωής» ως τον περισσότερο αντάξιο τρόπο ζωής για το σύγχρονο άνθρωπο22. Τα Πολιτικά του Αριστοτέλη είχαν αποκατασταθεί στη δεκαετία του ’50 και από άλλους Γερμανούς φιλοσόφους που μετανάστευσαν στις ΗΠΑ. όπως ο Leo Strauss και ο Ε. Voegelin. που γι’ αυτό το λόγο ονομάστηκαν «νεο-αριστοτελιστές», αλλά αυτοί τα ερμήνευσαν με ένα συντηρητικό και αντι-νεωτερικό τρόπο, ενώ σήμερα ο J. Habermas όχι μόνο χρησιμοποιεί την αριστοτελική διάκριση ανάμεσα στην πρᾶξιν και την ποίησιν για να φωτίσει τη θεωρία του για την «επικοινωνιακή πράξη», αλλά θεωρεί τον Αριστοτέλη ως το θεμελιωτή της «ρεπουμπλικανικής παράδοσης» της πολιτικής σκέψης, δηλαδή της παράδοσης που βασί­ζεται στην αρχή της αυτοκυβέρνησης που ο ίδιος ακολουθεί23.
 
Τελευταία, αλλά όχι μικρότερης σημασίας, ακόμα και η Ρητορική του Αριστοτέλη έχει επαναπροταθεί από τον Ch. Perelman ως το μοντέλο της «νέας ρητορικής», δηλ. μιας θεωρίας μη επιστημονικής αλλά οπωσδήποτε ορθολογικής επιχειρηματολογίας, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη συζήτηση ηθικών ή πολιτικών, ή νομικών ζητημάτων, όπου η τυπική λογική δείχνει όλα τα όριά της24. Αλλά και άλλοι φιλόσοφοι του δικαίου, όπως ο Γάλλος Μ. Villey και ο Γερμανός Th. Viehweg, βρήκαν στη διαλεκτική και τη ρητορική του Αριστοτέλη το μοντέλο των δικανικών επιχειρηματολογιών. Μόνο η Ποιητική, καθόσον γνωρίζω, δεν έχει ακόμα γίνει αντικείμενο φιλοσοφικού προβληματισμού, αλλά βέβαια αυτό οφείλεται στην έλλειψη αρμοδιότητάς μου σ’ αυτό το πεδίο.
 
Συμπερασματικά μπορούμε να βεβαιώσουμε ότι όλοι οι κλάδοι της αριστοτελικής φιλοσοφίας, η λογική και η φυσική, η βιολογία και η ψυχολογία, η μεταφυσική, η ηθική, η πολιτι­κή και η ρητορική, συνεχίζουν να βρίσκονται στο κέντρο της προσοχής των σύγχρονων φιλοσόφων και να παρέχουν ένα πραγματικό οπλοστάσιο εννοιολογικών εργαλείων, δηλαδή ορισμούς, διακρίσεις, σχέσεις, ταξινομήσεις για τη σημερινή φιλοσοφία. Αυτό είναι αλήθεια ακόμα και αν κανείς σήμερα δεν θα ήθελε να αυτοπροσδιοριστεί ως αριστοτελιστής, και αν ακόμα είναι καλύτερο να μην εμπιστευόμαστε καμιά μορφή «νεοαριστοτελισμού», γιατί κατά το μεγαλύτερο μέρος τους είναι μονομερείς και μεροληπτικές χρήσεις των αριστοτελικών θεωριών προς στήριξη συγκεκριμένων ιδεολογιών.
 --------------
Σημειώσεις
 
1.E.Berti, Aristotele nel Novecento, Roma-Bari, Laterza, 1992. Του ίδιου «Aristotle’s Renaissance as an Example of the Essential Tension          between Tradition and innovation». Philosophical Inquiry, 16.1994.σελ. 26-37.
2. G. Ryle, «Categories» (1938). στο βιβλίο του. Collected Papers, London 1971.τόμος 2,σελ. 170-184.
3.   K. R. Popper, «What is Dialectic?», στο βιβλίο του Conjectures and Refutations, London 1969,τόμος II.
4.   C.L. Hamblin. Fallacies, London 1970, σελ. 9.
5.   I. Prigogine - I. Stengers, La nouvelle alliance. Metamorphoses de la science, Paris 1979.
      6.R. Thom, Esquisse d’une sSmiophysique. Physique aristotelicienne et thiorie des catastrophes, Paris 1988.
7.   M. Delbruck, «Aristotle - totle - totle», στο βιβλίο των J. Monod και E. Borek. Of Microbes and Life, New York 1971. σελ. 50 επ.
8.   H. Jonas, The Imperative of Responsibility. On Search of an Ethics for the Technological Age, Chicago 1984.
9.   H. Putnam, Words and Life, εκδ. J. Conant, Cambridge, Mass. London, 1994, σελ. 46.
10.  Ο πρώτος που περιέγραψε αυτή την εξέλιξη της Χαϊντεγκεριανής σκέψης είναι ο F. Volpi, Heidegger e Aristotele, Padova 1984.
11.  J. L. Austin, Philosophical Papers, Oxford 1970. G.E.L. Owen, «Lo­gic, Science and Dialectic», Collected Papers in Greek Philosophy,             εκδ. M. Craven Nussbaum, Ithaca (N.Y.) 1986.
12.  G. Ryle, Plato’s Progress, Cambridge 1966.
13.  M.K. Munitz (εκδ.), Identity and Individuation, New York 1971.
14.  S. Kripke, Naming and Necessity, αναθ. εκδ., Oxford 1980.
15.  D. Wiggins, Sameness and Substance, Oxford 1980.
16.  Δες M. Riedel (εκδ.), Rehabilitierung der Praktischen Philosophie, 2 τ., Freiburg 1972-1974.
17.  M. G. Gadamer, Wahrheit und Methode, Tubingen 1960.
18.  A. MacIntyre, After Virtue. A Study in Moral Theory, Notre Dame 1981.
19.  B. Williams, Moral Luck, Cambridge (Mass.), 1984, του ίδιου, Ethics and the Limits of Philosophy, α.π. 1985.
20.  A. Sen, Choice, Welfare and Measurement, Oxford 1982.
21.  J. Ritter, Metaphysik und Politik. Studien zu Aristoteles und Hegel, Frankfurt, a. M., 1969.
22.  H. Arendt, The Human Condition, Chicago 1958.
23.  J. Habermas, Theorie des Kommunikativen Handelns, Frankfurt 1981, Die nachholende Revolution ο.π, 1990.
24.  Ch. Perelman, Traite de I’ argumentation, Paris 1958, του ιδίου, L’ empire rhetorique, Paris 1977.

TA ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΑ

Τα Παναθήναια ήταν η μεγαλύτερη γιορτή των Αθηνών προς τιμή της πολιούχου Παλλάδος Αθηνάς. Τα Παναθήναια χωρίζονταν σε Μικρά και σε Μεγάλα. Τα Μικρά γιορτάζονταν κάθε χρόνο και τα Μεγάλα κάθε τέσσερα χρόνια.

Η γιορτή ανάγεται στον ήρωα των Αθηνών Εριχθόνιο, ο οποίος, αφού έστησε στην Ακρόπολη ξόανο της Θεάς, ίδρυσε αγώνες, οι οποίοι ονομάστηκαν «Αθήναια». Οι εορταστικοί αυτοί τοπικοί αγώνες έγιναν κοινοί για όλη την Αττική επί των ημερών του Θησέως, με την υπαγωγή των συνοικισμών και Δήμων της Αττικής στο άστυ των Αθηνών, οπότε και ονομάστηκαν «Παναθήναια» ως γιορτή της ενοποιήσεως των συνοικισμών και προς τιμή της νίκης της Αθηνάς κατά των Γιγάντων.

Στην αρχή η γιορτή γινόταν κάθε χρόνο. Επί Πεισιστράτου όμως θεσπίστηκε να γίνεται κάθε τετραετία, με τάση μα γίνει πανελλήνιος, αντί του μέχρι τότε καθαρά τοπικιστικού χαρακτήρος. Αργότερα επί Περικλέους, απόκτησε μεγαλύτερη αίγλη και θεσπίστηκαν ψηφίσματα συμμετοχής των συμμάχων των Αθηναίων στη Μεγάλη θυσία των Παναθηναίων.

Οι Παναθηναϊκοί αγώνες περιελάμβαναν αγώνες μουσικούς, γυμνικούς, ιππικούς, πυρρίχης, ευανδρίας, λαμπαδηδρομίας, παννυχίδος και «νεών αμίλλης». Ο μουσικός αγών διεξαγόταν στο Ωδείο του Περικλέους, στη νοτιοανατολική κλιτύ της Ακροπόλεως, κοντά στο θέατρο του Διονύσου και έπαιρναν μέρος οι ραψωδοί που απήγγειλαν τα Ομηρικά Έπη και οι μουσικοί που τραγουδούσαν με τη συνοδεία κιθαρωδών και αυλωδών, λυρικά τραγούδια. Επίσης διεξάγονταν αγώνες μεταξύ κιθαρωδών και αυλωδών. Στους νικητές έκαστου αγωνίσματος, έδιναν χρηματικό βραβείο και στον πρώτο μεταξύ των νικητών, στεφάνι.

Οι γυμνικοί αγώνες διεξάγονταν στο Παναθηναϊκό Στάδιο, στην αριστερή όχθη του Ιλισσού. Διαρκούσαν δύο μέρες και περιελάμβαναν δρόμο, πάλη, παγκράτιο και πένταθλο. Έπαιρναν μέρος τρεις κατηγορίες αθλητών : παιδιά, έφηβοι και άνδρες. Τα παιδιά αγωνίζονταν στο δόλιχο, το στάδιο, το δίαυλο, την πάλη, την πυγμή και παγκράτιο. Οι άνδρες στο δόλιχο, το στάδιο, τον δίαυλο, τον ίππιο, το πένταθλο, την πάλη, την πυγμή, το παγκράτιο και τον οπλίτη.

Οι νικητές των αγώνων έπαιρναν ως έπαθλο «παναθηναϊκούς αμφορείς» γεμάτους λάδι. Οι παναθηναϊκοί αμφορείς είχαν στη κοιλιά τους την εικόνα της Αθηνάς Ορθίας και γύρω από αυτή την επιγραφή «των Αθήνηθεν άθλων» και από την άλλη παράσταση σκηνής γυμνικού αγωνίσματος.

Ο ιππικός αγών διεξαγόταν στον ιππόδρομο των Αθηνών, ο οποίος βρισκόταν στη θέση «Εχελίδαι», κοντά στον Πειραιά και ήταν χώρος οκτώ σταδίων. Οι ιππικοί αγώνες αποτελούνταν από αγώνες ίππων με αναβάτη ή αρματοδρομίες.

Οι ιππικοί αγώνες διαρκούσαν δύο μέρες:
Την πρώτη μέρα διεξάγονταν:
α) αγών «εκ των πολιτών»: δύο διαγωνίσματα του αποβάτου και τέσσερεις δρόμοι με το άρμα.
β) αγών «εκ των φυλάρχων»: τρεις δρόμοι.
γ) αγών «εκ των ιππίων»: τρεις δρόμοι.

Την δεύτερη μέρα διεξάγονταν:
«αγών εκ πάντων» και «αγών εκ των πολιτών» με άρματα μάχης και παρελάσεως. Σε αυτούς τους ιππικούς αγώνες μπορούσαν να πάρουν μέρος όλοι οι Έλληνες, αλλά και ξένοι.

Η γιορτή περιελάμβανε επίσης και τον χορό «Πυρρίχη», ο οποίος ήταν χορός με όπλα, σε ανάμνηση του ότι η πάνοπλος Θεά Αθηνά χόρεψε μετά τη νίκη της εναντίον των γιγάντων. Ο χορός εκτελείτο και από τις τρεις κατηγορίες αθλητών (παιδιά, έφηβοι και άνδρες). Ο νικητής χορός έπαιρνε ως έπαθλο ένα βόδι. Οι χορευτές του κάθε χορού ήταν 24, ανά 12 σε δύο ημισφαίρια, γυμνοί, μόνο με περικεφαλαία και ασπίδα.

Επίσης από τις δέκα φυλές των Αθηνών, έπαιρναν μέρος σε αγώνα ευανδρία οι αντιπροσωπευτικότεροι σε σφρίγος και ωραίο ανάστημα άνδρες. Η νικήτρια ομάδα έπαιρνε ως έπαθλο ένα βόδι και ασπίδες. Στο διαγωνισμό ευανδρίας, υπαγόταν και ο αγών θαλλοφόρων, όπου κάθε φυλή παρουσίαζε τους θαλερώτερους γέροντες, οι οποίοι μετά την ανάδειξη τους ως νικητών, κρατώντας κλάδους ελιάς, έπαιρναν μέρος και στη μεγάλη πομπή των Παναθηναίων.

Η λαμπαδηδρομία ήταν δρόμος ανδρών που κρατούσαν αναμμένες λαμπάδες. Την επιμέλεια της λαμπαδηδρομίας αναλάμβαναν οι φυλές και ως βραβείο έπαιρναν «νικητήριο» η φυλή και «άθλον» ο νικητής. Η λαμπαδηδρομία ήταν αγώνισμα μεταφοράς πυρσού, ο οποίος προερχόταν από το τελετουργικό άναμα της πυράς βωμού και από την πομπή μεταφοράς του φωτός για την τέλεση θυσιών. Στα Παναθήναια έτρεχαν δέκα ομάδες λαμπαδηδρόμων, τοποθετημένοι κατά διαστήματα, μεταβιβάζοντας τη λαμπάδα ο ένας στον άλλο και επιδίωκαν να φέρουν πρώτοι τη φλόγα στο βωμό χωρίς να σβήσει η λαμπάδα. Το έπαθλο ήταν κοινό για την νικήτρια ομάδα.

Οι λαμπαδηδρομίες μπορούσαν επίσης να γίνουν νύκτα ή οι λαμπαδηδρόμοι να ήταν έφιπποι. Η λαμπαδηδρομία των Παναθηναίων, γινόταν την εσπέρα της 27ης Εκατομβαιώνος και οι αγωνιστές ξεκινούσαν απ’ το βωμό του Προμηθέως που βρισκόταν στην Ακαδημία και τερμάτιζαν στη πόλη των Αθηνών. Επίσης τη νύχτα της 27ης προς την 28η του μηνός διεξαγόταν η «πανυχίς», που ήταν παιάνας προς τιμή της Θεάς, από χορωδία παρθένων της Αθήνας.

Τέλος τα αγωνίσματα έκλειναν με τη «Νεών άμιλλα» που ήταν διαγωνισμός πλοίων, ιστιοπλοϊκοί αγώνες και λεμβοδρομίες, οι οποίες γίνονταν την 29η του μηνός, στην είσοδο του λιμένος Πειραιώς, στον τάφο του Θεμιστοκλέους.

Οι ιεροπραξίες των Παναθηναίων διεξάγονταν την 28η του μηνός. Ο κύριος σκοπός του τελετουργικού τούτου μέρους, ήταν η επίσημη πομπή και η προσφορά του υφανθέντος πέπλου για την επένδυση του ξοάνου της Θεάς, καθώς επίσης και θυσίες και δεήσεις, προς έκφραση της ευγνωμοσύνης των Αθηναίων για την προστασία της πόλεως απ’ τη Θεά. Η ύφανση του πέπλου γινόταν επί εννέα μήνες – από το μήνα Πυανεψιώνα – από ομάδα γυναικών. Η ομάδα αυτή περιελάμβανε την Ιέρεια της Θεάς, δύο από τις τέσσερεις αρρηφόρους και από πολλές βοηθούς που λέγονταν «εργαστίναι».

Ο πέπλος δεν ήταν απλό κάλυμμα, αλλά μάλλινο φόρεμα κίτρινου χρώματος, κοσμημένο με χρυσοκέντητες σκηνές, που απεικόνιζαν τη Θεά να αγωνίζεται δίπλα στο Δία, εναντίον των Γιγάντων. Η πομπή συγκεντρωνόταν στο «Λευκόριον», περιοχή μεταξύ του έξω και έσω Κεραμεικού, με την ανατολή του ηλίου. Την πομπή αποτελούσαν οι άρχοντες, οι στρατιωτικοί, οι ταμίες του Ναού της Θεάς, οι πομπείς που οδηγούσαν τα προς θυσία ζώα, οι κανηφόροι, δηλαδή κόρες που έφεραν στο κεφάλι τους ιερά κάνιστρα, οι υδροφόροι, οι διφροφόροι που μετέφεραν τα καθίσματα, οι θεωροί των άλλων πόλεων και οι θαλλοφόροι γέροντες που κρατούσαν κλάδους ελιάς.

Τοποθετούσαν τον πέπλο σε άρμα που είχε σχήμα πλοίου, το οποίο είχε ιστό, πάνω στον οποίο έδενα τον πέπλο, ενώ το άρμα έσερναν άλογα. Η πομπή δια του διπύλου ερχόταν στο δρόμο που οδηγούσε στην αγορά, όπου οι ιππείς έκαναν παρέλαση και τιμούσαν τους εκεί βωμούς. Η πομπή έφτανε στο Ελευσίνιον, το ιερό όπου γινόταν η πρώτη μύηση των Ελευσινίων Μυστηρίων, το οποίο βρισκόταν δυτικά της εισόδου της Ακροπόλεως. Ακολούθως πλησίαζε το πελασγικό τείχος και έφτανε στο χώρο προ των Προπυλαίων της Ακροπόλεως, χωρίς όμως το πλοίο –σχήμα άρμα- το οποίο αφηνόταν κοντά στον Άρειο Πάγο, και χωρίς τα άλογα. Μόλις γινόταν η άνοδος της πομπής στην Ακρόπολη, γινόταν και η παράδοση του πέπλου και ακολουθούσαν οι θυσίες. Η παράδοση του πέπλου γινόταν στην Ιέρεια της Αθηνάς Πολιάδος από τον ταμία του ιερού της Θεάς, οποίος περιστοιχιζόταν από ομάδα εργαστίνων. Η παράδοση του πέπλου γινόταν μπροστά στο ξόανο της Θεάς μέσα στον Παρθενώνα.

Μετά την παράδοση άρχιζαν οι θυσίες των ζώων τα οποία έφερναν οι πομπείς, ενώ ζώα προς θυσία πρόσφεραν και οι θεωροί των άλλων πόλεων. Οι θυσίες προσφέρονταν πρώτα στην Αθηνά Υγεία και μετά στο βωμό της Αθηνάς Πολιάδος, ενώ ένα από τα ωραιότερα ζώα θυσιαζόταν στο βωμό της Απτέρου Νίκης. Την ώρα που ψήνονταν τα ζώα, ο Κήρυξ ευχόταν υπέρ της σωτηρίας και υγείας της Αθήνας και των άλλων πόλεων. Μετά τη θυσία, τα κρέατα διανέμονταν στους πανηγυριστές.

Τέλος γίνονταν αγώνες ευανδρίας, ομαδικού χαρακτήρος, όπου απαγορευόταν η συμμετοχή ξένων. Οι έφηβοι έκαναν παρέλαση σε ομάδες και το έπαθλο – που ήταν ομαδικό – ήταν βόδι ή ασπίδες.

ΕΙΣ ΑΘΗΝΑΝ ΠΟΛΥΜΗΤΙΝ (Ύμνος Πρόκλου)

Παλλάδα ΑθηνάΚλύθί μευ, αιγιόχοιο Διός τέκος, η γενετήρος
πηγής εκπροθορούσα καί ακροτάτης από σειρής:
αρσενόθυμε, φέρασπι, μεγασθενές, οβριμοπάτρη,
Παλλάς, Τριτογένεια, δορυσσόε, χρυσεοπήληξ,
κέκλυθι: δέχνυσο δ' ύμνον εύφρονι, πότνια, θυμώ,
μηδ' αύτως ανέμοισιν εμόν ποτε μύθον εάσης,
η σοφίης πετάσασα θεοστιβέας πυλεώνας
καί χθονίων δαμάσασα θεημάχα φύλα Γιγάντων:
ή πόθον `Ηφαίστοιο λιλαιομένοιο φυγούσα
παρθενίης εφύλαξας εής αδάμαντα χαλινόν:
ή κραδίην εσάωσας αμιστύλλευτον άνακτος
αιθέρος εν γυάλοισι μεριζομένου ποτέ Βάκχου
Τιτήνων υπό χερσί, πόρες δέ ε πατρί φέρουσα,
όφρα νέος βουλήσιν υπ' αρρήτοισι τοκήος
εκ Σεμέλης περί κόσμον ανηβήση Διόνυσος:
ής πέλεκυς, θήρεια ταμών προθέλυμνα κάρηνα,
πανδερκούς `Εκάτης παθέων ηύνησε γενέθλην:
ή κράτος ήραο σεμνόν εγερσιβρότων αρετάων:
ή βίοτον κόσμησας όλον πολυειδέσι τέχναις
δημιοεργείην νοερήν ψυχαίσι βαλούσα:
ή λάχες ακροπόληα καθ' υψιλόφοιο κολώνης,
σύμβολον ακροτάτης μεγάλης σέο, πότνια, σειρής:
ή χθόνα βωτιάνειραν εφίλαο, μητέρα βίβλων,
πατροκασιγνήτοιο βιησαμένη πόθον ιρόν,
ούνομα δ' άστεϊ δώκας έχειν σέο καί φρένας εσθλάς:
ένθα μάχης αρίδηλον υπό σφυρόν ούρεος άκρον
σήμα καί οψιγόνοισιν ανεβλάστησας ελαίην,
εύτ' επί Κεκροπίδησι Ποσειδάωνος αρωγή
μυρίον εκ πόντοιο κυκώμενον ήλυθε κύμα,
πάντα πολυφλοίσβοισιν εοίς ρεέθροισιν ιμάσσον.
κλύθί μευ, η φάος αγνόν απαστράπτουσα προσώπου:
δός δέ μοι όλβιον όρμον αλωομένω περί γαίαν,
δός ψυχή φάος αγνόν απ' ευιέρων σέο μύθων
καί σοφίην καί έρωτα: μένος δ' έμπνευσον έρωτι
τοσσάτιον καί τοίον, όσον χθονίων από κόλπων
αύ ερύση πρός ''Ολυμπον ες ήθεα πατρός εήος.
ει δέ τις αμπλακίη με κακή βιότοιο δαμάζει --
οίδα γάρ, ως πολλοίσιν ερίχθομαι άλλοθεν άλλαις
πρήξεσιν ουχ οσίαις, τάς ήλιτον άφρονι θυμώ -- ,
ίλαθι, μειλιχόβουλε, σαόμβροτε, μηδέ μ' εάσης
ριγεδαναίς Ποιναίσιν έλωρ καί κύρμα γενέσθαι
κείμενον εν δαπέδοισιν, ότι τεός εύχομαι είναι.
δός γυίοις μελέων σταθερήν καί απήμον' υγείην,
σαρκοτακών δ' απέλαυνε πικρών αγελάσματα νούσων,
ναί, λίτομαι, βασίλεια, καί αμβροσίη σέο χειρί
παύσον όλην κακότητα μελαινάων οδυνάων.
δός βιότω πλώοντι γαληνιόωντας αήτας,
τέκνα, λέχος, κλέος, όλβον, ευφροσύνην ερατεινήν,
πειθώ, στωμυλίην φιλίης, νόον αγκυλομήτην,
κάρτος επ' αντιβίοισι, προεδρίην ενί λαοίς.
κέκλυθι, κέκλυθ', άνασσα: πολύλλιστος δέ σ' ικάνω
χρειοί αναγκαίη: σύ δέ μείλιχον ούας υπόσχες

Απόδοση στα Νέα Ελληνικά

Επάκουσέ μου εσύ του Διός τ' αστραποφόρου κόρη,
π' απο την άκρη κορυφή πήδησες του Πατρός σου,
ανδρόψυχη, ολοδύναμη, με τη βαριά σου ασπίδα,
ω Τριτογένεια Παλλάς, με το χρυσό σου κράνος,
επάκουσε και πρόθυμη τον ύμνο, σεμνή, δέξου
να μην αφήσεις να χαθεί η ευχή μου στους ανέμους!
Σύ, π' άνοιξες τα θεϊκά προπύλαια της σοφίας
και των Γιγάντων πάτησες το θεομάχον έθνος,
που την ορμήν εξέφυγες του πυρωμένου Ηφαίστου
και το χρυσόν εφύλαξες δεσμό της παρθενιά σου
που την καρδιάν εγλίτωσες ανέγγιχτη του Βάκχου
την ώρα που τον έσφαζαν τα χέρια των Τιτάνων,
στους ουρανούς την έφερες και του Πατρός την πήγες
για ν' αναζήσει ο Διόνυσος απ' την Σενμέλη βρέφος
κατά την άρρηκτη βουλή του Διός ξανά στον κόσμο
που το πελέκι σου έκοψε Τιτανικά κεφάλια
και την γενεάν αφάνισες της σκοτεινής Εκάτης
κι ύψωσες κράτος αρετών, που τους θνητούς υψώνουν,
που την ζωήν εστόλισες με χίλιων λογιών τέχνες
κι έβαλες μέσα στην ψυχήν νοερή δημιουργία
σύ, που όρισες τον υψηλό της Ακροπόλεως λόφο
της υπερτάτης σύμβολο, Παρθένα, κορυφής σου,
κι αγάπησες γη γόνιμη, τη μάνα των βιβλίων,
κι απέκρουσες τον όσιο του πατραδέλφου πόθο
και τ' όνομά σου χάρισες στη χώρα και τον νού σου
και βλάστησες της θεϊκής φιλονικίας σημάδι
στους επιγόνους την ελιά κατάγυρα του λόφου,
άμα σφοδρό με την βουλή του Ποσειδώνος ήρθε
το κύμ' απο την θάλασσα τους Αθηναίους να πνίξει
καιμε πολύφλοισβα νερά παράσυρνε τα πάντα
άκου, θεά μου, που όλο φως το πρόσωπό σου αστράφτει,
δώσ' μου μακάριον άραγμα ση γη, που παραδέρνω!
δώσ' της ψυχής μου φως αγνό απο τα θεία σου λόγια,
σοφία δώσ' μου κι έρωτα! και φύσησέ μου τόσο
και τέτοιο μένος, που απ' εδώ, της γης απο τους κόλπους,
να πάω ψηλά στον Όλυμπο, το κράτος του Πατρός σου!
Κι αν με βαρύνει της ζωής καμιά φρικτή αμαρτία,
-γιατί το ξέρω πως πολλοί μισούν με, άλλος γι άλλο
λάθος βαρύ π' απ' το μωρό μυαλό μου έχω αμαρτήσει,-
συγχώρησέ με, σώτειρα μειλίχια, μη μ' αφήσεις
να γίνω φοβερών ποινών βορά και περιγέλιο,
στους κάμπους άφετος γιατί δικός σου λέω πως είμαι!
Ώ δώσ' μου υγειά στα μέλη μου, σταθερά να' ν' κι ακμαία
και τα κοπάδια απόδιωξε των σαρκοβόρων νόσων!
Βασίλισσα ικετεύω σε, τ' αθάνατό σου χέρι
την ζοφερή κακομοιριά των πόνων μου ας δαμάσει
και στο ταξίδι της ζωής γαλήνιο δώσ' μου αγέρι,
γάμο, παιδιά, πλούτη τιμή, μακάριαν ευφροσύνη,
πειθώ, νούν επιδέξιο, γλυκόλογη φιλίαν,
για τους εχθρούς μου δύναμη, μες στους πολλούς πρωτεία.
Άκου, βασίλισσ' άκου με, μ΄ευχές έρχομαι τόσες,
τι σ' έχω ανάγκη μόν εσύ καλόβουλο αυτί τείνε!
-----------------
Ο  Φιλόσοφος  Πρόκλος   

Ο Νεοπλατωνικός φιλόσοφος Πρόκλος υπήρξε ένας από τους τελευταίους της Αθηναϊκής Σχολής, και ο κυριότερος εκπρόσωπός της. Γεννήθηκε το 412μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη, και καταγωγή είχε από τη Λυκί α της Μ. Ασίας. Σπούδασε στην Αλεξάνδρεια και την Αθήνα, στην αρχή Ρητορική, αργότερα Φιλοσοφία και Μαθηματικά. Δάσκαλοί του υπήρξαν ο Ολυμπιό δωρος και ο μαθηματικός Ήρωνας. Μέχρι το θάνατό του, το 485μ.Χ., ήταν διευθυντής της Πλατωνικής Ακαδημίας στην Αθήνα που, ως γνωστό, έκλεισε ο Αυτοκράτορας Ιουστινιανός (529 μ.Χ.) με διάταγμα που απαγόρευε τη διδασκαλία της φιλοσοφίας.

Ο Πρόκλος ήταν βαθύτατα θρησκευτικός, εσωτεριστής, οραματιστής αλλά και φιλάνθρωπος με κοινωνική δράση. Υπήρξε πολυγραφότατος. Το έργο του αποτελείται από μελέτες της Πλατωνικής μεταφυσικής, φιλοσοφικές έρευνες, καθώς και από μία συνοπτική μελέτη της ελληνικής λογοτεχνίας. Ακόμη, έγραψε ύμνους στους αρχαίους θεούς. Αναγνώριζε πως, μέσα από τους θρησκευτικούς ύμνους (ελλην. ρίζα υμν = δεσμός, σύνδεσμος), ο φιλόσοφος εγείρει τη θεϊκή φύση και ανοίγει το δρόμο προς την τελείωση, και στη συνέχεια τη θέωση.

Ένα από τα κυριότερα έργα του είναι η "Στοιχείωση Θεολογική ". Σε αυτό πραγματεύεται τη μεταφυσική διάρθρωση του Όντος. Συγκεκριμένα, λέει ότι :

Καθετί που μετέχει στο ΕΝ, είναι και ένα, και όχι μείον ένα.

Καθετί που γίνεται ένα, γίνεται ένα από τη συμμετοχή τους στο ΕΝ.

Καθετί που είναι ενωμένο, είναι διαφορετικό από το ΕΝ καθεαυτό .

Κάθε πλήθος έπεται του Ενός .


Η καινοτομία του Πρόκλου βρίσκεται στην εισαγωγή της μεταφυσικής των
ΕΝΑΔΩΝ.

Όπως ο Νους αποτελείται από Νόες και η Ψυχή από ψυχές, έτσι και το ΕΝ αποτελείται από ΕΝΑΔΕΣ. Οι ΕΝΑΔΕΣ είναι κατώτερες του Ενός, αλλά ανώτερες του Νου.

Πέρα, όμως, από το θεωρητικό υπόβαθρο, ο Πρόκλος πιστεύει στη θρησκευτική πρακτική. Έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις θεουργικές ιεροτελεστίες, την αστρολογία και την ανάκληση θεών. Στο έργο του "Θεολογούμενα Πλάτωνος " ορίζει τη θεουργία ως δύναμη υψηλότερη από κάθε ανθρώπινη σοφία, που περιέχει όλα τα αγαθά της μαντικής, τις καθαρτήριες δυνάμεις της μύησης, και γενικά τις λειτουργίες κάθε κατοχής. Σύμφωνα με τον Πρόκλο, η θεουργία βοηθά τους πιστούς να ξεφύγουν από την ειμαρμένη, να ανέλθουν μέχρι το νοητό πυρ και να εξασφαλίσουν την αθανασία της ψυχής. Στη θεουργία γινόταν, ακόμα, χρήση μαγικών αγαλματιδίων. Είχαν προέλευση στην πρωτόγονη πίστη ότι υπάρχει μια αλληλεπίδραση, μια φυσική συμπάθεια που ενώνει μυστικά το πρωτότυπο με την εικόνα, δηλαδή το Θεό με την υλική αναπαράστασή του. Αυτή την αντίληψη φαίνεται ότι υιοθέτησε ο χριστιανισμός με τις χειροποίητες και θαυματουργές εικόνες του.

Στη θεουργία ο Πρόκλος μυήθηκε από την Ασκληπιγένεια, την κόρη του Πλούταρχου του Αθηναίου, που ήταν επικεφαλής της Ακαδημίας Αθηνών, και είχε μυήσει σε βάθος την κόρη του στα μυστικά της θεουργίας. Η Ασκληπιγένεια τού αποκάλυψε τις παλαιές μυστηριακές τελετές (τα ιερά "όργια") και τη χαλδαϊκή μαγεία. Μόνο αυτή είχε αυτές τις γνώσεις από τότε που πέθανε ο πατέρας της. Μετά τη μαθητεία κοντά της, ο Πρόκλος απέκτησε την ικανότητα να βλέπει θεία οράματα, να προκαλεί βροχή, ακόμη και να θεραπεύει ανία τες ασθένειες. Η Ασκληπιγένεια συνέχισε να διδάσκει ακόμη και όταν ο φιλόσοφος Μαρίνος διαδέχθηκε τον Πρόκλο. Παράλληλα συνεργαζόταν με αρκετές άλλες γυναίκες για τη συνέχιση της Σχολής.

Δάσκαλος του Πρόκλου υπήρξε και ο διάδοχος του Πλούταρχου στην Ακαδημία, ο Συριανός, με τον οποίο συνδέθηκε με μεγάλη φιλία. Σώζεται επιτύμβιο επίγραμμα όπου μαρτυριέται η ευγνωμοσύνη του Πρόκλου για τη διδασκαλία που δέχθηκε από τον Συριανό. Θα ήθελα να τελειώσω με τα λόγια αυτού του επιγράμματος που έγραψε ο ίδιος ο Πρόκλος:

"Πρόκλος εγώ υπήρξα Λύκιος στην καταγωγή, αυτόν που ο Συριανός έθρεψε εδώ με τη διδασκαλία του ως διάδοχό του. Αυτό ς ο κοινός τάφος δέχθηκε τα σώματα και των δύο, κι είθε να λάχει και στις ψυχές τους τόπος κοινός".

Τα έργα του Πρόκλου που είναι γνωστά και έχουν διασωθεί είναι τα εξής:

Σχόλια στον Πλατωνικό Τίμαιο
Σχόλια στην Πολιτεία του Πλάτωνα
Σχόλια στον Αλκιβιάδη του Πλάτωνα
Σχόλια στον Παρμενίδη του Πλάτωνα
Σχόλια στον Κρατύλο του Πλάτωνα
Περί της κατά Πλάτωνα Θεολογίας
Στοιχείωσις Θεολογική
Περί των δέκα προς την πρόνοιαν απορρημάτων
Περί προνοίας και ειμαρμένης
Περί της των κακών υποστάσεως
Σχόλια στο Πρώτο Βιβλίο του Ευκλείδη
Σχόλια στα Εργα και Ημέρες του Ησιόδου
Υποτύπωσις Αστρονομικών Υποθέσεων
Υποτύπωσις Φυσική
Σφαίρα
Περί της Ιερατικής Τέχνης
Παράφρασις εις την Πτολεμαίου Συγγραφή
Εις την Τετράβιβλον Πτολεμαίου εξήγησις
Περί αιδιότητος Κόσμου ( το διασώζει ο Φιλόπονος στο «Κατά Πρόκλου» )
Εις το Πρώτον και το Δεύτερον της Νικομάχου Αριθμητικής εισαγωγής ( αρχικά είχε αποδοθεί στον Φιλόπονο)

Διασώζονται επίσης αποσπάσματα σε σχόλια στα Χαλδαικά Λόγια, στις Εννεάδες του Πλωτίνου και στα Χρυσά Επη του Πυθαγόρα καθώς και επτά Λειτουργικοί Υμνοι που συνέθεσε στον Ηλιο, την Αφροδίτη, τις Μούσες, σε όλους τους θεούς, στην Λύκια Αφροδίτη, στην Εκάτη, στον Ιανό και την Αθηνά.

Μη γλείφετε εκεί που φτύνετε

Ποιος δεν έχει συναντήσει διπρόσωπους ανθρώπους στη ζωή του; Εκείνους που άλλα λένε μπροστά σου και άλλα από πίσω σου. Είναι εκείνοι, που έχουν ένα καρφιτσωμένο χαμόγελο και μόλις γυρίσεις την πλάτη σου, το πετάνε στο καλάθι των αχρήστων. Εκείνοι που πολύ εύκολα θα σε μαχαιρώσουν κρυφά και μετά θα σε ρωτήσουν, πού χτύπησες.

Άνθρωποι με προσωπεία που συμπεριφέρονται σύμφωνα με τις περιστάσεις. Δεν έχουν μια συγκεκριμένη στάση ζωής, την οποία τηρούν ευλαβικά. Θα του δεις να κάνουν παρέα με άτομα, που είτε σιχαίνονται, είτε κοροϊδεύουν, μόνο και μόνο για να εξυπηρετήσουν τους σκοπούς τους. Είναι ένθερμοι υποστηρικτές του «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Από τους πολιτικούς μέχρι το συγγενικό σου περιβάλλον, θα βρεις πολλά παραδείγματα τέτοιων ατόμων.

Είναι εκείνοι που γλείφουν εκεί που φτύνουν. Ίσως νιώθεις κι εσύ για λογαριασμό τους μια γεύση αηδίας στο στόμα. Είναι αυτή η γεύση της προδοσίας που σε κάνει να ανακατεύεσαι.

Φταίει που βάζουν το συμφέρον τους πάνω απ’ όλους και απ’ όλα. Πάνω από αξίες, ιδανικά και αντιλήψεις. Συμφέρον, χρήμα, παρέα, πολλά τα κίνητρα, μα καθόλου δικαιολογημένη στάση ζωής.

Τι είναι όμως, κάποιος χωρίς όλα αυτά που τον προσδιορίζουν και ποιο είναι το σημείο αναφοράς του;

Ένα τίποτα είναι με έναν ψεύτικο κόσμο τριγύρω τους. Χτίζουν δήθεν συμπάθειες, δήθεν σχέσεις, δήθεν φιλίες. Λυκοφιλίες για την ακρίβεια. Θα σε χρησιμοποιήσουν μέχρι να τους εξυπηρετήσεις και να τους κάνεις τη χάρη και μετά μην τον είδατε. Πόσο μάλλον να τον χρειαστείς εσύ, αφού θα έχει γίνει ήδη καπνός.

Απλοί μασκαράδες που αν τραβήξεις το προσωπείο, θα αντικρίσεις μόνο σαπίλα. Ανειλικρινή άτομα με τους άλλους, μα πιο πολύ με τον ίδιο τους τον εαυτό. Προσποιούνται κάτι που δεν είναι, απλά και μόνο για να γίνουν cool και αρεστοί. Μην τυχόν και πει κανένας κακό λόγο για τη πάρτη τους.

Είναι αυτή η ρημάδα η ανασφάλεια που τους κατατρώει και τους οδηγεί σε λάθος επιλογές. Αυτοεγκλωβίζονται σε μια κατάσταση άρρωστη.

Άνθρωποι με χαμηλή αυτοεκτίμηση που λειτουργούν ως ετερόφωτοι οργανισμοί, αντλώντας λάμψη μέσα από ψεύτικες σχέσεις, που δεν στηρίζονται στην πραγματική αγάπη και το σεβασμό. Άλλωστε δεν έχουν μάθει να σέβονται τον ίδιο τους τον εαυτό.

Λίγο πολύ, όλοι το έχουμε κάνει, αλλά μέχρι ένα όριο. Πόσες φορές δεν έχετε πει μερικοί σε κάποιον, πόσο ωραία ρούχα φοράει, ενώ στην ουσία, η περίσταση που θα τα φορούσε κανείς είναι μόνο το καρναβάλι; Πόσοι δεν έχετε πει καλημέρα στην κουτσομπόλα γειτόνισσα με χαμόγελο, ενώ θέλετε στην ουσία να τη φτύσετε, που κρατάει το βιβλίο εισόδου εξόδου της γειτονιάς και διαδίδει όλα τα τεκταινόμενα;

Μέχρι εκεί όλα καλά. Ό,τι όμως φεύγει από το επιτρεπτό όριο αγγίζει τα όρια του απαράδεκτου.

Με τον εαυτό σας θα είστε μια ζωή. Τουλάχιστον, δε θέλετε να τον γουστάρετε;

Ο δεκάλογος πρόληψης ενός χωρισμού

Για πολλούς ανθρώπους που η σχέση τους πήρε την κάτω βόλτα και έπαψαν να είναι ευτυχισμένοι, αντιλαμβάνονται τον επικείμενο χωρισμό. Ακόμα και όταν διαμαρτυρηθούν ότι δεν τον περίμεναν, στην πραγματικότητα τα σημάδια του χωρισμού ήταν εκεί, απλώς δεν τους έδωσαν την πρέπουσα προσοχή ή αποφάσισαν να εθελοτυφλήσουν.

Για πολύ κόσμο η αίσθηση που έχουν σε μια σχέση που δεν πάει καλά περιγράφεται ως εξής: «είναι σαν να βρίσκομαι σε ένα αυτοκίνητο που τρέχει με ιλιγγιώδη ταχύτητα και ξαφνικά βλέπω μπροστά μου έναν τσιμεντένιο τοίχο».

Αν όμως κανείς προσέχει τα σημάδια γύρω του και κάνει τις αναγκαίες αλλαγές, το αυτοκίνητο μπορεί να σταματήσει χωρίς να συντριβεί στον τοίχο. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και όταν κανείς αντιλαμβάνεται έναν επικείμενο χωρισμό: αν κάνει τις απαιτούμενες αλλαγές είναι πολύ πιθανό ότι ο χωρισμός δεν θα έρθει.

Πρώτο Βήμα - Αναζωπυρώστε τον Έρωτα
Ένας από τους βασικούς λόγους χωρισμού είναι ότι η σχέση έχει τελματώσει. Παρόλο που δεν είναι δυνατό να ξαναγίνει μια σχέση όπως ήταν στην αρχή (αφού ρεαλιστικά δεν είναι στην αρχή!) θα πρέπει να βρει το ζευγάρι τρόπους να αναζωπυρώσει τον έρωτα. Έτσι, καταρχήν είναι σημαντικό να έχουν τα μέλη του ζευγαριού ρεαλιστικές προσδοκίες από τη σχέση και τον/τη σύντροφο. Στην αρχή της σχέσης το άτομο είναι διατεθειμένο να συγχωρήσει τα λάθη του άλλου, ενώ όσο περνάει ο καιρός γίνεται όλο και πιο ανυποχώρητο, κάτι που αναπόφευκτα οδηγεί σε ένταση και καυγάδες.

Ακόμα, είναι απαραίτητο να υπάρχουν «μαγικές» στιγμές που συδαυλίζουν τη σπίθα του έρωτα. Ο ποιοτικός χρόνος είναι απαραίτητος σε κάθε ζευγάρι: οι διακοπές μαζί, έστω και για ένα σαββατοκύριακο (χωρίς παιδιά, παππούδες, γιαγιάδες ή φίλους για αντιπερισπασμό και συμμαχία), ένα δείπνο ή ποτό τετ-α-τετ είναι απλά και πρακτικά πράγματα που μπορεί να κάνει κάθε ζευγάρι. Ωστόσο, πολλοί χρησιμοποιούν αυτό το χρόνο για να γκρινιάξουν, να κατακρίνουν τον άλλον ή να οργανώσουν πρακτικά ζητήματα, κάτι που σαμποτάρει το ρομαντικό χαρακτήρα της «άσκησης» αυτής.

Η σεξουαλική ζωή στην αρχή μιας σχέσης είναι έντονη, παθιασμένη και πηγή απόλαυσης. Όταν αυτό σβήνει δε φταίει αποκλειστικά η ρουτίνα, αλλά και οι πεποιθήσεις και η στάση ζωής του ζευγαριού: όταν οι πονοκέφαλοι και το «δε βαριέσαι» ή τα συσσωρευμένα παράπονα εισέρχονται στην κρεβατοκάμαρα, τότε η ποιότητα και η ποσότητα της σεξουαλικής ζωής παίρνει την κατιούσα. Το να δοκιμάσει το ζευγάρι κάτι νέο, να εκφράσει τις επιθυμίες του και να ξεκινήσει με διάθεση να ευχαριστήσει ο ένας τον άλλον και βέβαια καθένας τον εαυτό του είναι το καλύτερο αντίδοτο στη σεξουαλική τελμάτωση.

Δεύτερο Βήμα - Λύστε τα προβλήματα
Πολύ συχνά τα μέλη του ζευγαριού γνωρίζουν επακριβώς ποιο είναι το πρόβλημα της σχέσης τους, ωστόσο αδρανούν και δε κάνουν τίποτα για να το λύσουν! Παρόλο που η λύση δεν είναι πάντα εύκολη ή γρήγορη, όταν κανείς αφοσιωθεί στο να επιλύσει το πρόβλημα είναι πολύ πιθανό ότι θα σώσει και τη σχέση του.

Αν δεν είναι ξεκάθαρα τα προβλήματα, χρειάζεται να συζητήσει το ζευγάρι, πράγμα που σημαίνει καλοπροαίρετη κουβέντα και όχι αλληλοκατηγορίες και έκφραση θυμού. Όταν ξεκαθαρίσει ποιο είναι το πρόβλημα, καλό είναι να επωμιστούν και οι δυο τις ευθύνες για την ύπαρξη αλλά και την επίλυσή του -αφού σπάνια είναι θέμα μόνο του ενός μέλους του ζευγαριού-.

Τρίτο Βήμα - Δείξτε ότι αναγνωρίζετε την προσφορά του/της συντρόφου σαςΓια πολλά ζευγάρια η λέξη «ευχαριστώ» έχει σβήσει από το λεξιλόγιό τους. Είτε από συνήθεια, είτε από κακή διάθεση, είτε επειδή θεωρούν το άλλο άτομο και την προσφορά του δεδομένη, ξεχνούν να του πουν ένα ευχαριστώ. Αυτή η λεξούλα όμως λέει πολλά σχετικά με το πώς νιώθετε για τον/τη σύντροφό σας και πώς του/της το επικοινωνείτε.

Οι άνθρωποι συχνά θεωρούν τους δικούς τους δεδομένους και δεν τους λένε συχνά μια καλή κουβέντα για τα απλά και τα καθημερινά, παρά μόνο εστιάζουν την προσοχή τους στο τι έκανε ο άλλος στραβά. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο/σύντροφος που δέχεται διαρκώς την αρνητική κριτική και όχι τον έπαινο ή την καλή κουβέντα να αισθανθεί ένα κενό και εύκολα να στραφεί σε κάποιο άλλο πρόσωπο, έξω από τη σχέση του που θα του καλύψει αυτή την ανάγκη επιβεβαίωσης και αναγνώρισης.

Ο Δεκάλογος της Πρόληψης του Χωρισμού
1. Ξεθάψτε τις προκλήσεις ή προβλήματα που υπάρχουν στη σχέση και αντιμετωπίστέ τα. Η ζήλια, το φλερτ με άλλα άτομα, η έλλειψη επικοινωνίας ή κοινών ενδιαφερόντων είναι μερικά συχνά προβλήματα. Αν δεν τα αντιμετωπίσετε, θα συνεχίσουν να σας ταλαιπωρούν.

2. Επικοινωνήστε τις προσδοκίες σας: το κάθε μέλος θα πρέπει να δηλώσει τι περιμένει από τη σχέση και να είναι προετοιμασμένο για το ότι θα υπάρχουν διαφορές.

3. Αντιμετωπίστε φόβους από το παρελθόν όταν έρχονται στην επιφάνεια. Φόβοι από παλιές τραυματικές εμπειρίες, σχετικά με την εμφάνιση, κοκ θα πρέπει να αντιμετωπιστούν. Ρωτήστε τον εαυτό σας αν οι φόβοι σας είναι πραγματικοί ή δημιουργείτε ιστορίες με το μυαλό σας για να βασανίζετε τον εαυτό σας.

4. Μάθετε να επικοινωνήστε αποτελεσματικά. Δηλώστε τις ανάγκες σας και ακούστε αυτές του συντρόφου σας.

5. Μάθετε να κατανοείτε, να εκτιμάτε και να δείχνετε αναγνώριση στον/στη σύντροφό σας.

6. Μην βάζετε τον άλλο στο εδώλιο του κατηγορουμένου κάθε φορά που έχετε παράπονα ή θέλετε να εκφράσετε τις επιθυμίες ή τις ανάγκες σας.

7. Μάθετε να λέτε στον/τη σύντροφό σας ότι τον/την αγαπάτε και δείξτε το όχι μόνο με λόγια αλλά και με έργα.

8. Μην παραμελείτε τον εαυτό σας, ούτε στην εμφάνιση ούτε στην ψυχή.

9. Μην προσπαθείτε να λύσετε τα προβλήματά σας όταν είστε θυμωμένοι.

10. Αφιερώστε χρόνο για τους δυο σας, αν όχι μια φορά την εβδομάδα, τουλάχιστον μια φορά το μήνα. Θα πρέπει να είναι ποιοτικός χρόνος και όχι ευκαιρία για να λύσετε πρακτικά ζητήματα.

Τα Χαστούκια που Δίνετε στον Εαυτό σας και Δεν τον Αφήνετε να Πάει Μπροστά

Πώς θα θέλατε να είστε σαν άτομο; Πώς θα θέλατε να είναι η ζωή σας; Ποια είναι τα εμπόδια που στέκονται ανάμεσα σε εσάς και σε αυτό που επιθυμείτε; 

Πιθανόν να κατονομάσετε στοιχεία όπως το παρελθόν σας, η πατρική σας οικογένεια, τραυματικές εμπειρίες, άτομα από τον περίγυρό σας, οι τωρινές σας συνθήκες, κλπ. Ωστόσο, ίσως το μεγαλύτερο εμπόδιο στην προσωπική σας εξέλιξη να είστε εσείς ο ίδιος/η ίδια! Αν έχετε ορισμένες «κακές» συνήθειες, αρνητικά πράγματα που κάνετε ή θετικά που δεν κάνετε, τότε έχετε καλωδιώσει τον εγκέφαλό σας με αρνητικό τρόπο και έτσι εμποδίζετε την προσωπική σας εξέλιξη. Αν παγιωθούν αυτές οι κακές σας συνήθειες, γίνονται τρόπος ζωής, γίνονται η ίδια σας η ζωή.

Εξετάστε λοιπόν τους παρακάτω τομείς και ελέγξτε τι κάνετε ή τι δεν κάνετε:

1. Είστε κακοί και αρνητικοί με τον ίδιο σας τον εαυτό.

Αυτό σημαίνει ότι φέρεστε στον εαυτό σας άσχημα, δεν τον υπολογίζετε και έχετε παγιώσει έναν αρνητικό μονόλογο, λέγοντας στον εαυτό σας πράγματα που ΠΟΤΕ δε θα λέγατε στους φίλους σας, ούτε καν στους εχθρούς σας! Όταν λέτε στον εαυτό σας «πάχυνες, είσαι χάλια», «είσαι οικονομικά αποτυχημένος», «δε θα καταφέρεις ποτέ να έχεις μια καλή σχέση» και άλλα παρόμοια, τότε «κουρδίζετε» τον εγκέφαλό σας ακριβώς προς αυτή την κατεύθυνση: να παραμείνετε υπέρβαροι, να μην κάνετε τίποτα για τα οικονομικά ούτε για τις σχέσεις σας.

Λύση: Πείτε «Αγαπάω, σέβομαι και φροντίζω τον εαυτό μου. Αποφασίζω να μην κάνω το στομάχι μου καλάθι αχρήστων και να μη βάζω μέσα μου ανθυγιεινά φαγητά».

2. Κάνετε αρνητικές σκέψεις.

Για να το θέσω απλά και πρακτικά: βλέπετε το ποτήρι μισογεμάτο ή μισοάδειο; Ανάλογα με το πώς σκέφτεστε, ερμηνεύετε τον κόσμο γύρω σας, τη ζωή σας και τον εαυτό σας. Αν τα βλέπετε όλα μαύρα και αρνητικά, αν εστιάζετε σε ελαττώματα και αδυναμίες –δικές σας και των άλλων-, τότε αυτά θα αποτελούν τη ζωή σας. Αν πάλι κατά κύριο λόγο εστιάζετε στο θετικό, το καλό και το όμορφο, έτσι θα είναι η ζωή σας. Να τονίσω για άλλη μία φορά ότι το «σκέφτομαι θετικά» δε σημαίνει ότι δε βλέπω τα στραβά και τα ανάποδα της ζωής, ούτε ότι ποτέ δεν κάνω καμία αρνητική σκέψη. «Σκέφτομαι θετικά» σημαίνει ότι εκπαιδεύω το μυαλό μου να βλέπει λύσεις και όχι προβλήματα, να βλέπει τη ζωή αισιόδοξα, να εντοπίζει και να χαίρεται το θετικό και το όμορφο, ακόμα και αν είναι κάτι μικρό. Το θετικό είναι πάντα σημαντικό.

Λύση: Μάθετε να εντοπίζετε τα μικρά και θετικά πράγματα στη ζωή σας και μην εστιάζετε αποκλειστικά στα αρνητικά. Αντικρίστε τη ζωή με αισιοδοξία και στάση «μπορώ να τα καταφέρω».

3. Έχετε αρνητικά συναισθήματα.

Όταν κανείς σκέφτεται αρνητικά, μοιραία, αισθάνεται και αρνητικά. Ο λόγος; επειδή εξηγεί τον κόσμο γύρω του με αρνητικό τρόπο. Για παράδειγμα, το «δε μου χαμογέλασε ο συνάδελφος στη δουλειά, μάλλον δε με συμπαθεί», είναι μια αρνητική σκέψη και ένα αρνητικό συμπέρασμα που δε βασίζεται σε κάτι πέρα από το τι νομίζουμε εκείνη τη στιγμή. Αυτό που πιστεύουμε, θα καθορίσει το πώς θα αντιδράσουμε, που πιθανότατα θα είναι κάπως αρνητικά (πχ δε θα χαμογελάσουμε, δε θα χαιρετήσουμε). Αν όμως η ερμηνεία της ίδια συμπεριφοράς, δηλαδή του συναδέλφου που δε χαμογέλασε είναι λιγότερο αρνητική (προσέξτε! Δε λέω θετική!), τότε και η αντίδραση μας θα είναι καλύτερη. «Δε μου χαμογέλασε ο συνάδελφος, ίσως έχει σκοτούρες με την οικογένειά του… Ας του χαμογελάσω για καλημέρα».

Λύση: Μάθετε να δίνετε ρεαλιστικές και λογικές ερμηνείες σε αυτά που σας απασχολούν, βασιζόμενοι σε ενδείξεις και στοιχεία και όχι στους φόβους και τα άγχη σας.

4. Καταπνίγετε τα αρνητικά σας συναισθήματα.

Είναι φυσικό ότι και ο πιο θετικός άνθρωπος θα αισθανθεί κάποια στιγμή κάποιο αρνητικό συναίσθημα: εκνευρισμό, θυμό, άγχος, στεναχώρια… Το ζήτημα δεν είναι να μην αισθανθεί ποτέ κανείς τίποτα αρνητικό, αλλά να ξέρει να διαχειριστεί τα αρνητικά του συναισθήματα ώστε να μην προκαλέσουν εσωτερικό ψυχικό μποτιλιάρισμα. Πολλοί άνθρωποι με αρνητικά συναισθήματα τα κρατάνε μέσα τους και παριστάνουν ότι είναι εντάξει και είτε υποκρίνονται καλά και ξεγελούνε τους άλλους (αλλά όχι τον ίδιο τους τον εαυτό, επειδή υποφέρουν) είτε άλλο δείχνουν και άλλον λένε ότι νιώθουν. Προσοχή! Υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο «εκφράζω τα συναισθήματά μου» και στο «έχω δυσλειτουργική συμπεριφορά επειδή έχω αρνητικά συναισθήματα». Μάθετε να λέτε πώς νιώθετε, εντοπίστε τους λόγους που αισθάνεστε έτσι και προσπαθήστε να διαχειριστείτε το συναίσθημα εκφράζοντάς το, αλλά όχι ξεσπώντας.

Λύση: Μάθετε αντί να καταπίνετε τα αρνητικά σας συναισθήματα να λέτε «Αισθάνομαι αυτό το συναίσθημα (λύπη, θυμός, ζήλεια, κλπ) επειδή … (πείτε για ποιο λόγο). Το λέω με λόγια για να το βγάλω από μέσα μου, αλλά δε θα κάνω κάτι παρορμητικά για να ξεσπάσω και να το μετανιώσω».

5. Δεν κάνετε καμία φυσική άσκηση/ δεν έχετε κίνηση στη ζωή σας.

Η φυσική άσκηση και η κίνηση αυξάνουν τις ορμόνες της χαράς στο σώμα και δρουν ως το καλύτερο αντικαταθλιπτικό και αγχολυτικό! Βοηθάνε στις καύσεις, στη μείωση του λίπους και σωματικού βάρους αλλά και στην αύξηση της μυικής μάζας του σώματος. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι η άσκηση βοηθάει στο να διατηρηθούν νέα τα τελομερή, δομές που ευθύνονται για τη γήρανση του οργανισμού.

Λύση: Υποσχεθείτε στον εαυτό σας «Θέλω να επενδύσω στην αυτοφροντίδα μου και βάζω στόχο αρχικά να περπατάω κάθε μέρα, έστω και γύρω από το τετράγωνο, για να έχω κίνηση στη ζωή μου».

6. Δε βάζετε όρια.

Έχετε πιάσει τον εαυτό σας να λέει «ναι», εννοώ πραγματικά θέλετε να πείτε «όχι»; Υπάρχουν άνθρωποι στη ζωή σας που αισθάνεστε ότι σας κατατρώνε με τη γκρίνια και τις απαιτήσεις τους; Νιώθετε ότι οι άλλοι σας εκμεταλλεύονται με κάποιον τρόπο;

Λύση: Μάθετε να βάζετε όρια στους άλλους και τις απαιτήσεις τους, μάθετε να λέτε ευγενικά αλλά αποφασιστικά «όχι» και μην αφήνετε τους άλλους να σας εκβιάζουν συναισθηματικά.

7. Κατηγορείτε τους γονείς σας για όλα.

Σίγουρα οι γονείς σας και ο τρόπος με τον οποίο σας ανέθρεψαν έχει μεγάλη σημασία για το ποιος άνθρωπος είστε σήμερα. Ακόμα και οι καλύτεροι γονείς όμως μπορεί να έκαναν λάθη για τα οποία τους κατηγορείτε τώρα. Μπορεί οι γονείς σας να ήταν οι χειρότεροι. Το να κρατάτε μέσα σας θυμό ή οργή ή να τους κατηγορείτε διαρκώς δεν πρόκειται να ξεκάνει αυτό που έγινε.

Λύση: Αν το παρελθόν σας ήταν τραυματικό, εξετάστε την πιθανότητα να αρχίσετε ψυχοθεραπεία. Αλλιώς, συμφιλιωθείτε μαζί τους λέγοντας «Οι γονείς μου έκαναν ότι νόμιζαν καλύτερο. Σίγουρα έκαναν και λάθη. Τους συγχωρώ επειδή είχαν καλή πρόθεση. Τώρα που είμαι ενήλικας αποφασίζω εγώ για τη ζωή μου και διαλέγω προσωπική ανάπτυξη και ευτυχία και όχι καθήλωση στο παρελθόν».

8. Ανησυχείτε για το κάθε τι και κυρίως για το μέλλον.

Η ανησυχία είναι ένα αρνητικό συναίσθημα που παραλύει τον άνθρωπο, επειδή τον κάνει να αισθάνεται λίγος και ανίκανος να αντιμετωπίσει καταστάσεις. Η ανησυχία όμως δεν είναι το ίδιο με το να σκέφτεται κανείς το μέλλον, το να προβλέπει πιθανές δυσκολίες και να προετοιμάζεται, γιατί αυτή είναι μια υγιής συμπεριφορά, που σταματάει όταν κανείς κρίνει ότι δεν υπάρχει κάτι ανησυχητικό στον ορίζοντα. Ο άνθρωπος που ανησυχεί για το παρόν και το μέλλον του, αλλά δεν κάνει τίποτα, είναι αυτός που στην ουσία λέει στον εαυτό του «νιώθω αδύναμος και ανίκανος να ελέγξω τη ζωή μου».

Λύση: Μάθετε αντί να ανησυχείτε και να λέτε «δεν θα τα καταφέρω», να λέτε «ό,τι και να γίνει έχω την επιλογή για το πώς θα αντιδράσω και εμπιστεύομαι τον εαυτό μου ότι θα κάνω το καλύτερο δυνατό για να διαχειριστώ την κατάσταση».

9. Δεν πιστεύετε ότι μπορείτε να αλλάξετε.

Η ερώτηση «μπορεί να αλλάξει ο άνθρωπος;» είναι πολύ συνηθισμένη και η απάντηση είναι «ναι, αν ο ίδιος το επιθυμεί και εργαστεί προς αυτή την κατεύθυνση». Οι σκέψεις, τα συναισθήματα και η συμπεριφορά των ανθρώπων αλλάζουν, όταν το ίδιο το άτομο το επιθυμεί. Αλλά ούτε η επιθυμία από μόνη της είναι αρκετή, αν δε συνοδεύεται από συγκεκριμένα βήματα, όσο μικρά και αν είναι, τα οποία οδηγούν στην αλλαγή. Έτσι, για να αλλάξει κάποιος θα πρέπει να κάνει κάποια πράγματα με διαφορετικό τρόπο από πριν, συστηματικά και για ένα επαρκές χρονικό διάστημα, ώστε να φανεί η αλλαγή, τόσο εσωτερικά, στη σκέψη και τη διάθεσή του, όσο και εξωτερικά, στις σχέσεις του.

Η λύση; Ξεκινήστε απλά, με το παρακάτω:
Θέλω το καλύτερο για τον εαυτό μου. Και ξεκινάω σήμερα, με ένα μικρό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση για εμένα.

Το Όνειρο του Τσουάνγκ Τζου

Ήταν μια δροσερή βραδιά στην αρχαία Κίνα. Ο φίλος του Τσουάνγκ Τζου πήγε στο πανδοχείο ψάχνοντάς τον. Τον βρήκε να κάθεται σε ένα τραπέζι σκεπτικός και να πίνει το ποτό του.
Να ‘σαι!» είπε χαιρετώντας τον. «Πίστευα πως θα σε βρω να αφηγείσαι μια από τις ιστορίες σου. Γιατί κάθεσαι τόσο ήσυχος;»

«Με απασχολεί κάτι», αποκρίθηκε ο Τσουάνγκ Τζου, «και έχει να κάνει με την ύπαρξη…»
«Δηλαδή;» ρώτησε ο φίλος του.

Και ο δάσκαλος Τζου συνέχισε:
«Αργά το απόγευμα βγήκα για βόλτα και πήγα σε ένα από τα αγαπημένα μου μέρη κάτω από ένα δέντρο. Κάθισα και άρχισα να αναρωτιέμαι για το νόημα της ζωής. Έκανε ζέστη και ήταν τόσο ευχάριστα που πολύ γρήγορα χαλάρωσα και με πήρε ο ύπνος. Ονειρεύτηκα ότι πετούσα πάνω από το λιβάδι. Κοίταξα προς τα πίσω και είδα ότι είχα μεγάλα και πανέμορφα φτερά, που πετάριζαν με μεγάλη ταχύτητα. Είχα μεταμορφωθεί σε πεταλούδα! Ήμουν ελεύθερος, χαρούμενος, ανέμελος και μπορούσα να πετάω ανάλαφρα οπουδήποτε επιθυμούσα. Τα πάντα στο όνειρο έμοιαζαν τόσο αληθινά! Πριν καν το καταλάβω, ξέχασα ότι ήμουν ο Τσουάνγκ Τζου.

Και αυτό που με προβληματίζει είναι μήπως είναι τώρα που ονειρεύομαι. Μπορεί η κουβέντα που κάνουμε τώρα να μοιάζει αληθινή, αλλά το ίδιο συνέβη και στο όνειρό μου. Πίστευα πως ήμουν ο Τσουάνγκ Τζου που ονειρευόταν ότι είναι πεταλούδα. Μήπως όμως είμαι πεταλούδα που τώρα ονειρεύεται ότι είναι ο Τσουάνγκ Τζου;

Η ζωή μας μια φορά μας δίνεται...

Η ζωή μας μια φορά μας δίνεται. Άπαξ, που λένε. Σαν μια μοναδική ευκαιρία. Τουλάχιστον, μ' αυτήν την αυτόνομη μορφή της, δεν πρόκειται να ξαναϋπάρξουμε ποτέ. Και μεις τί την κάνουμε, ρε; Αντί να τη ζήσουμε; Τί την κάνουμε; Την σέρνουμε από δω και από κει δολοφονώντας την...

Οργανωμένη κοινωνία, οργανωμένες ανθρώπινες σχέσεις.

Μα αφού είναι οργανωμένες, πώς είναι σχέσεις;

Σχέση σημαίνει συνάντηση, σημαίνει έκπληξη, σημαίνει γέννα συναισθήματος.

Πώς να οργανώσεις τα συναισθήματα;

Έτσι, μ' αυτήν την κωλοεφεύρεση που τη λένε ρολόι, σπρώχνουμε τις ώρες και τις μέρες μας, σα να είναι βάρος. Και μας είναι βάρος. Γιατί δε ζούμε... κατάλαβες;

Όλο κοιτάμε το ρολόι! Να φύγει κι αυτή η ώρα, να φύγει κι αυτή η μέρα, να έρθει το αύριο, και πάλι φτου κι απ' την αρχή.

Χωρίσαμε τη μέρα σε πτώματα στιγμών, σε σκοτωμένες ώρες που θα τις θάβουμε μέσα μας, μέσα στις σπηλιές του είναι μας, στις σπηλιές όπου γεννιέται η ελευθερία της επιθυμίας, και τις μπαζώνουμε με όλων των ειδών τα σκατά και τα σκουπίδια που μας πασάρουν σαν "αξίες", σαν "ανάγκες", σαν "ηθική", σαν "πολιτισμό".

Κάναμε το σώμα μας ένα απέραντο νεκροταφείο δολοφονημένων επιθυμιών και προσδοκιών.

Αφήνουμε τα πιο σημαντικά, τα πιο ουσιαστικά πράγματα, όπως να παίξουμε και να κουβεντιάσουμε με τα παιδιά και τα ζώα, με τα λουλούδια και τα δέντρα, να παίξουμε και να χαρούμε μεταξύ μας, να κάνουμε έρωτα, να απολαύσουμε τη φύση, τις ομορφιές του ανθρώπινου χεριού και του πνεύματος, να κατεβούμε τρυφερά μέσα μας, να γνωρίσουμε τον εαυτό μας και το διπλανό μας...

Όλα, όλα, τ' αφήσαμε, γι' αυτό το αύριο, που δεν θα 'ρθει ποτέ...

Μόνο όταν ο θάνατος χτυπήσει κάποιο αγαπημένο μας πρόσωπο, πονάμε, γιατί συνήθως σκεφτόμαστε πως θέλαμε να του πούμε τόσα σημαντικά πράγματα, όπως:

Πόσο τον αγαπούσαμε, πόσο σημαντικός ήταν για μας.

Όμως, τ' αφήσαμε για αύριο.

Για να πάμε πού; Αφού ανατέλλει, δύει ο ήλιος, και δεν πάμε πουθενά αλλού παρά στο θάνατο.

Και μεις οι μαλάκες, αντί να κλαίμε το δειλινό, γιατί χάθηκε άλλη μια μέρα απ' τη ζωή μας, χαιρόμαστε!

Ξέρεις γιατί; Γιατί η μέρα μας είναι φορτωμένη με οδύνη, αντί να είναι μια περιπέτεια, μια σύγκρουση με τα όρια της ελευθερίας μας.

Την καταντήσαμε έναν καθημερινό -χωρίς καμιά ελπίδα ανάστασης- θάνατο!

Διότι, αυτός είναι θάνατος!

Ο άλλος, όταν γεράσουμε σε αρμονία και ελευθερία με τον εαυτό μας, όταν δηλαδή παραμείνουμε εμείς, δεν είναι θάνατος. Είναι μετάβαση.

Είναι διάσπαση σε μύριες άλλες ζωές, στις οποίες, αν εδώ σε τούτη τη μορφή ζωής είσαι ζωντανός, αν δεν δολοφονήσεις την ουσία σου, εκεί, θα δώσεις χάρη κι ομορφιά, όπως η Μαρία, που φούνταρε προχτές από την ταράτσα για να μην πεθάνει...

Ήρθανε να την πάρουνε, και η Μαρία, είπε το "όχι", με τον πιο αμετάκλητο τρόπο.

Πήγαμε στην κηδεία της.

"Χοῦς εἶ, καὶ εἰς χοῦν ἀπελεύσει"...

Και τότε κατάλαβα, πως η Μαρία σώθηκε.

Του χρόνου, όλα τα στοιχεία της, που τα κράτησε ζωντανά σε τούτη τη μορφή ζωής, θα γίνουν πανσέδες, δέντρα, πουλιά, ποτάμια...

Ο Έρωτας και ο Θάνατος

Όλοι μας λίγο πολύ έχουμε αναρωτηθεί τι είναι ο Έρωτας, δίχως να μπορούμε να δώσουμε πειστική απάντηση. Για μένα ο πιο επιτυχής ορισμός είναι αυτός του Καζαντζάκη “Αγαπώ θα πει χάνομαι.” Ο Ηράκλειτος είπε: Έρωτας δεν είναι”αυτό ή εκείνο”.Είναι αυτό εκείνου και εκείνο αυτού, ο πόλεμος και η ειρήνη, το οιωνεί άφατον, η άγρια ηρεμία, η ήρεμη αγριότητα. Ο Σταντάλ τον βιώνει ως “ένα εξαίσιο λουλούδι, που όμως πρέπει να έχεις το θάρρος να πας να το κόψεις στην άκρη ενός φοβερού γκρεμού”.

Όπως και να 'χει επικίνδυνος ο Έρωτας, όσο και γλυκός και αναγκαίος για τη ζωή μας. Ερωτευόμαστε αυτό που δεν είμαστε. Αυτό που θα θέλαμε να γίνουμε. Τον τολμηρό οι δειλοί, τον ντροπαλό οι θαρραλέοι , τον άπιστο οι πιστοί κι αντίστροφα. Πόσο καταλυτικά όμορφα το είχε πει ο Έρνεστ Χεμινγουέι: Σ' αγαπώ τόσο πολύ που θα 'θελα να 'μουν ο εαυτός σου.

Οι άντρες έλκονται πρωταρχικά από την εξωτερική εμφάνιση, οι γυναίκες από τους τρόπους, την συμπεριφορά και κυρίως την αίσθηση της μοναδικότητας που το αρσενικό θα προσφέρει. Κάνε μια γυναίκα να νιώσει πως έχει την αμέριστη προσοχή σου και την έχεις κερδίσει. Αφοσίωση κυρίως ψάχνει η γυναίκα ανασφαλής μέσα στο κυνήγι των προτύπων και των στερεοτύπων αιώνων. Η ομορφιά, η τρυφερότητα, η γλυκήτητα, η ευαισθησία είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά που της έχουν “απονεμηθεί” και που καμία επαγγελματική επιτυχία ή φυλετική χειραφέτηση δεν τα έχει καταρρίψει. Ο άντρας πάλι οφείλει να είναι ο δυνατός, ο στιβαρός, ο επαγγελματικά επιτυχημένος και ο “λίγο αλήτης” που ενώ “ξενοκοιτάει” εν τέλει μόνο εμάς θέλει, μόνο εμάς αγαπά. Οποία ουτοπία...

Εν τέλει μέσα από αυτόν τον πόλεμο του Έρωτα γεννιούνται ή μεγάλες αγάπες ή μεγάλες απογοητεύσεις. Θάνατοι λόγω έρωτα δεν είναι σπάνιοι. Ανθρωποθυσίες στο βωμό της απώλειας, δολοφονίες λόγω πάθους, αυτοκτονίες μιας και η ζωή δεν έχει αξία χωρίς το έταιρον ήμιση. “Ο Έρωτας και ο Θάνατος” γράφει ο καθηγητής Δημήτρης Λιαντίνης στο βιβλίο του Γκέμμα, “είναι δυο στιγμές απόλυτα μοναδικές για τον καθένα μας. Ποτέ δε γίνεται να ζήσουν δύο άνθρωποι την ερωτική τους βίωση με όμοιο τρόπο. Αλλά με όμοιο τρόπο ποτέ δε γίνεται να ζήσουν και τη βίωση του θανάτου. Κάθε φορά που ερωτεύονται δυο άνθρωποι γεννιέται το σύμπαν...Και κάθε φορά που πεθαίνει ένας άνθρωπος, πεθαίνει το σύμπαν... Γι' αυτό ο έρωτας και ο θάνατος είναι αδελφοί και ομοιότητες, είναι συμπληρώματα, και οι δυο όψεις του ίδιου προσώπου.

Και ο Γιάννης Ρίτσος στη Σονάτα του Σεληνόφωτος γράφει:

Το ξέρω πως καθένας μονάχος πορεύεται στον έρωτα,
μονάχος στη δόξα και στο θάνατο.


Ο Έρωτας είναι η προσπάθεια των ανθρώπων να υπερβούν τον χρόνο, τη φθορά, τον θάνατο. Ο Έρωτας κινητοποιεί τη διάθεση για ζωή, ενεργοποιεί δυνάμεις που παραμένουν κρυμμένες, ανανεώνει τους ανθρώπους και αποτελεί διέξοδο από τη μίζερη καθημερινότητα. Τότε είναι κανείς ερωτευμένος , όταν δυο πράγματα τον συντρίβουν: η παρουσία και η απουσία. Γι' αυτό και στον έρωτα ο άνθρωπος πρέπει να δίνεται με όλο του το είναι. Είναι πράξη επαναστατική. Είναι πράξη απελευθερωτική και υποδούλωσης μαζί. Είναι πράξη Θάνατου κι Ανάστασης.

Ο Έρωτας είναι και η αιτία της λατρείας μου για την Ποίηση. Αυτή κι αν είναι μια πράξη κατεξοχήν ερωτική. Λέξη δε βγαίνει στο χαρτί χωρίς έρωτα για τον άνθρωπο, για τη ζωή, για τον έρωτα τον ίδιο. Μιλώ γιατί υπάρχει ο έρωτας που με ακούει, μιλώ γιατί μιλούν τα μάτια του μέσα μου. Μιλώ γιατί μια θάλασσα με φώλιασε μόλις με άγγιξε. Μιλώ για σένα...

Ερωτεύτηκα, πέθανα, αναστήθηκα, για να ερωτευθώ ξανά. Ο Έρωτας κι ο Θάνατος. O Θάνατος και η Ανάσταση. “Εγώ” κι “Εσύ”. Η Ζωή....

Γιατί ο πόνος είναι ζωοδότης

Η γεύση της αγάπης είναι η γαλήνη, του έρωτα ο πανικός.

Σ' αγαπώ σημαίνει να αναζητώ να γεμίσω τις δικές σου ανάγκες κι όχι να θέλω, χρησιμοποιώντας σε, να καλύψω τις δικές μου ανάγκες.

Η αντίσταση χρειάζεται πολύ μεγάλο μόχθο και την οδύνη που απαιτούν πάντοτε οι εσωτερικές μεταμορφώσεις, οι αλλαγές που όταν είναι συνειδητές ονομάζονται μετάνοια. Είναι πιο βολικό να παραιτείσαι απ' το ν' αγωνίζεσαι. Κι ας είναι ο αγώνας ταυτόσημος με το ζω, αληθινά ζω. Αλλά "ζω" σημαίνει "πηγαίνω με τη ζωή", όχι κατασκευάζω ιδέες και σενάρια "περί ζωής" στα μέτρα μου.

Γιατί ο πόνος είναι ζωοδότης, αφυπνιστικός και θαυματουργός, και μόνο ως απελπισία ακυρώνει την αξία του όπως και την αξία της ζωής του προσώπου που πάσχει. Γιατί ο άνθρωπος μέσα σε τούτον τον κόσμο της πτώσης και της φθοράς, μέσα στην ασχήμια και τη βλακεία που μεθοδικά επισημοποιείται, μέσα στων εγωισμών τα άγχη, της ματαιοδοξίας και της κενοδοξίας τα κόμπλεξ, της σκληροκαρδίας το δηλητηριο, της απονιάς τις πληγές, δεν μπορεί παρά να υποφέρει, αν είναι άνθρωπος φυσιολογικός. Αντιθέτως, όταν οι πολλοί αμυντικοί μηχανισμοί χτίσουν πανοπλία μονωτική κατά της οδύνης και, κατά συνέπεια, κατά της ευαισθησίας, σκάβουν τάφρο κατά της ζωής και εκτρέφουν το νευρωσικό ανικανοποίητο της νεκροζώντανης προσωπικότητας.

Όμως, δε μαθαίνουν παρά μονάχα όσοι είναι σε θέση να πονούν. Η οδύνη, η αποτυχία, η αμαρτία σε κάνουν καλό μαθητή. Μαθητής που μαθαίνει, και επειδή μαθαίνει μεταμορφώνεται. Για να καρπίσει τους σπόρους το μέσα χώμα σου πρέπει να σκαφτεί. Τίποτα δε σκάβει βαθύτερα, τίποτα δεν ξεριζώνει σαν ζιζάνια τις ψευδαισθήσεις, τίποτα δε σε κάνει δεκτικότερο όσο ο πόνος και η συντριβή. Πρέπει να έχεις απελπιστεί από τα δικά σου για να ακούσεις τον άλλον, για να γυρέψεις το δάσκαλο. Πρέπει να έχεις απελπιστεί για να γυρέψεις την ελπίδα. Πρέπει να έχεις φτάσει στην απόγνωση για να γυρέψεις τη γνώση.

Εγωιστής είναι τελικά ένας δειλός, τόσο δειλός που δεν μπορεί να κάνει τίποτα ουσιαστικό, ούτε να αγαπάει τον εαυτό του. Και εγωιστής δεν είναι εκείνος που αγαπάει τον εαυτό του, όπως επιπόλαια νομίζουμε. Εγωιστής είναι εκείνος που δεν αγαπάει τον εαυτό του. Που γι' αυτό ακριβώς προσπαθεί να πείσει τους άλλους πως αξίζει, πως είναι σπουδαίος. Επειδή δεν το πιστεύει ο ίδιος. Αγωνίζεται με κάθε τρόπο να επιβάλει τούτη την καλή μαρτυρία, ώστε η μαρτυρία να επιστρέψει στον ίδιο και να γλιτώσει από την αυτοαμφισβήτηση. Γι' αυτό άλλωστε ο εγωισμός ενέχει βία. Γιατί κουβαλάει αγωνία΄ανάγκη και τρόμο πτώσης στο εσώτερο κενό.

Θέλω να μιλήσω για μια μερίδα χαρακτήρων, που δεν οδηγούνται σε επιλογή ακατάλληλου συντρόφου από τις παραπάνω αιτίες, από ναρκωτικό ενθουσιασμό δηλαδή, από τη βιασύνη του επιτακτικού πόθου, από νεανική αστοχία. Υπάρχουν περιπτώσεις, πολλές, που κάποιοι κανονικά επιλέγουν, προτιμούν, να δεθούν με ακατάλληλο ταίρι. Συνειδητά και περισσότερο μισοσυνειδητά, ρέπουν να διαλέξουν ένα πρόσωπο ακίνδυνο για την ψυχή τους. Πρόσωπο ασφαλές για την ισορροπία τους, για τις αντοχές τους. Επιδιώκουν να συγκρατήσουν τα συναισθήματά τους σε όριο ελεγχόμενο, σε βαθμό ζέσης υποφερτό. Δεν αντέχουν τον μεγάλο πόνο, την αιμόφυρτη ρωγμή, την απώλεια του αυτοελέγχου, το άγχος της αβεβαιότητας, το να κρατάει άλλος στα χέρια του τη ζωή και το θάνατό σου, το άλμα στο κενό και στο καινό. Όλα εκείνα δηλαδή που υπόσχεται και απειλεί η μεγάλη αγάπη....Φτιάχνουν λοιπόν ερωτική σχέση και γάμο με άνθρωπο που δε συνταράσσει, ώστε να μη διαταράσσει το γάμο τους. Το προτιμούν. Ώστε να μπορούν και να χωρίσουν εύκολα. Ώστε να μπορούν να φύγουν. Για να μην πονέσουν φριχτά αν εγκαταλειφθούν, για να ξεχάσουν κατόπιν εύκολα, και, πιο πολύ, για να είναι σε θέση γρήγορα να αναπληρώσουν. Ζητούν ταίρι αναλώσιμο΄ο αναντικατάστατος άλλος τους πέφτει θανάσιμα βαρύς. Ο γνήσιος έρωτας είναι - θες δε θες - πιστός...

Όχι, δε θέλουν να συναντήσουν το πρόσωπο του γνήσιου, του μεγάλου έρωτά τους. Το πρόσωπο που θα τους συγκλονίσει. Δεν έχουν τα κότσια για τόσο κίνδυνο, για τόση οδύνη. Και να το συναντήσουν, θα κάνουν πως δεν το κατάλαβαν. Και να το κατάλαβαν, θα προσπαθήσουν να το υποτιμήσουν. Θα το στολίσουν με ελαττώματα για να το αποφύγουν. Για να δικαιολογηθούν που δεν τολμούν. Ίσως και να μην πιστεύουν πως το αξίζουν. Έχουν πολύ ψυχικό και πνευματικό μόχθο όλα τούτα...

Είναι απίστευτο, αλλά οι περισσότεροι έτσι περίπου ζούμε τις ζωές μας. Δε ζούμε. Προσπαθούμε μόνο να μην πεθάνουμε...

Aνα-κάλυψα τον εαυτό μου…

Άργησα να ανταμωθώ με τον Ηράκλειτο. Το ομολογώ. Άργησα πολύ. Ασυγχώρητα πολύ ίσως.

Διάβαζα και άκουγα γι αυτόν τα χειρότερα… πώς ήταν ένας παράξενος και μυστικοπαθής και ιδιότροπος άνθρωπος που ενώ είχε βασιλική καταγωγή και γαλάζιο αίμα, κάποτε αποφάσισε να τα βροντήξει όλα και να πάρει τα βουνά. Μόνος, μισάνθρωπος και αγριάνθρωπος. Να αχνίζει η ψυχή του από απέχθεια και αηδία και το κεφάλι του απ’το στοχασμό. Να τρώει βότανα και ρίζες και να απαρνιέται το ‘είδος του’… Φιλόσοφος βέβαια… όμως τι να το κάνεις; Μέσα στο πυκνό σκοτάδι, μέσα στο γνόφο του Αχανούς… Έτσι τον αποπήρα κάποτε…

Στα σχολεία διδάσκεται μαζί με όλους τους σπουδαίους Προσωκρατικούς, λεγόμενους φιλοσόφους… η αρχή της διερώτησης, η αρχή της επιστήμης των Ελλήνων… άλλοι τον μνημόνευαν με δέος και θαυμασμό, άλλοι κουνούσαν το κεφάλι κι άλλοι το έξυναν γιατί δεν κατανοούσαν τίποτα… κάποιοι το πάλεψαν φιλότιμα… να τον χώσουν κι αυτόν στο μαντρί της ‘κατηγορίας’ και στο συρτάρι της ταξινόμησης… ο Πλάτων σεβόταν το γίγαντα αυτό, ο Αριστοτέλης είχε χίλια ερωτήματα, οι μεταγενέστεροι του κόλλησαν ένα σωρό ταμπέλες για να τον ξορκίσουν ή να τον λατρέψουν… ένας σκοτεινός θεός δεν παύει να είναι θεός…

Δεκάρα δεν έδινε ο ‘φίλος μου’ για όλα τούτα… όλα όσα γίνονταν τότε… όλα όσα θα γίνονταν κατόπιν… κι αν ζούσε σήμερα πάλι στα όρη και στ’άγρια βουνά θα ήταν και θα ‘διητάτο πόας και βοτάνας’…

Είναι εκείνη η ρημαδιασμένη φράση του που με ανάγκασε να τον… αναζητήσω…

εδιζησάμην εμεωυτόν…
εδιζησάμην…
εμεωυτόν…

Αναζήτησα τον εαυτό μου… ή πάλι έψαξα βαθιά για τον εαυτό μου, ή ακόμα ανακάλυψα τον εαυτό μου…

Δεν αρκούν στον παθιασμένο φιλόλογο… στον πωρωμένο φιλόλογο, στον γραφειοκράτη της γνώσης και τον νυχτοκαματιάρη του βιώματος… έχει κι άλλα… θα έχει πάντα κι άλλα…αναζήτησα την κρυμμένη φύση μου, έψαξα για το νόημα του είναι μου, βρήκα το βαθύτερο νόημα της ύπαρξης…

αναζήτησα
έψαξα
ανακάλυψα…

Δίζημαι λέει, πάει να πει ‘ψάχνω, αναζητώ, ανακαλύπτω’… ξετρυπώνω ίσως… αποκαλύπτω με μια έννοια, ξεγυμνώνω… τραβώ το πέπλο και βλέπω… τι είμαι, το τέρας που είμαι… το μάταιο που είμαι… το φθαρτό, το πρόσκαιρο, το θνησιγενές…

Αναζήτησα φιλότιμα, φιλόπονα τον εαυτό μου… κι αυτό που ανακάλυψα με γέμισε τέτοιο τρόμο που δεν με χωρούσε η κοινωνία των ανθρώπων… ίσως ούτε και τα βουνά και οι απόμερες σπηλιές να με χωρέσουν ποτέ…

Κι έτσι πήρα τον ανάστροφο δρόμο… γύρισα τα έξω μέσα και κάλυψα όσα είδα με τη σιωπή μου…

Κάλυψα… ανα-κάλυψα τον εαυτό μου…

Και κρύφτηκα για πάντα από τους ανθρώπους, τους σοφούς και τους ανόητους, τους ευγενείς και τους χυδαίους, τους βασιλείς και τους πένητες… κρύφτηκα πίσω από τη λέξη ‘σκοτεινός’ και ανασαίνω την τραγικότητα της υπέροχης και φυλλοβόλας ύπαρξής μου…
Ανασαίνω και αρνούμαι πια να σκεφτώ οτιδήποτε…

Μετά από μένα θα έρθει ο Οιδίποδας κι όταν ανακαλύψει κι αυτός το μεγάλο μυστικό θέαμα της δικής του φρίκης, θα βγάλει τα μάτια του και θα ακούγεται η κραυγή του στους αιώνες…

Τυφλός ναι… στην ένοχη σιωπή όμως ποτέ!

Συνταγές για τον σχηματισμό των πλανητών

Variations on a theme
Οι παρατηρήσεις των πλανητών του ηλιακού μας συστήματος όσο και των εξωπλανητών διαμορφώνουν τις ιδέες μας για το πώς σχηματίζονται και εξελίσσονται τα πλανητικά συστήματα. Ο Michael Meyer – ο αστρονόμος του Πολυτεχνείου της Ζυρίχης με έρευνα στον σχηματισμό των πλανητών -περιγράφει εδώ πως γίνεται το ‘μαγείρεμα’ των πλανητών τόσο στην δική μας γειτονιά όσο και σε άλλα σημεία του Γαλαξία μας – ή και πέρα ακόμη από αυτόν.
    
Όποιος έχει χρησιμοποιήσει ποτέ μαγειρική σόδα αντί για μπέικιν πάουντερ όταν προσπαθεί να φτιάξει ένα κέικ ξέρει μια απλή αλήθεια: το ζήτημα των συστατικών. Το ίδιο ισχύει και για το σχηματισμό ενός πλανήτη. Οι πλανήτες είναι κατασκευασμένοι από τα υλικά που συσσωρεύονται σε ένα περιστρεφόμενο δίσκο γύρω από νεαρά αστέρια – κυρίως τα «υπόλοιπα» από τη στιγμή που σχηματίστηκαν τα ίδια τα αστέρια μέσω της βαρυτικής κατάρρευσης των περιστρεφόμενων νεφών του αερίου και της σκόνης. Ο δίσκος που θα σχηματίσει τον πλανήτη θα πρέπει συνεπώς να έχει αρχικά το ίδιο ποσοστό του αερίου με την σκόνη όπως έχει και το διαστρικό μέσο: περίπου 100 με 1 κατά βάρος. Ομοίως, φαίνεται λογικό ότι η στοιχειώδη σύνθεση του δίσκου πρέπει να ταιριάζει με αυτή του άστρου, αντικατοπτρίζοντας έτσι τις αρχικές συνθήκες σε αυτό το συγκεκριμένο σημείο στο γαλαξία.

Η σύνθεση των πλανητών στο ηλιακό σύστημα

Ωστόσο, βλέπουμε μια μεγάλη ποικιλία στη χημική σύσταση των πλανητών στο ηλιακό μας σύστημα σαν συνάρτηση της μάζας του πλανήτη, και την  απόσταση από τον Ήλιο (δύο μεταβλητές που από μόνες τους δεν είναι εντελώς ανεξάρτητες). Ας εξετάσουμε το εσωτερικό του ηλιακού συστήματος, το οποίο είναι το βασίλειο των "γήινων" πλανητών – Άρη, Γη, Αφροδίτη και Ερμή. Από όσο ξέρουμε η Αφροδίτη, η Γη, ο Άρης και τα μητρικά αντικείμενα των μετεωριτών που πέφτουν στη Γη, όλα τους έχουν παρόμοια σύνθεση. Ο Ερμής είναι μια περίεργη μπάλα με μία ασυνήθιστα πλούσια σε σίδηρο και φτωχή σε πυρίτιο σύνθεση: θεωρείται ότι είναι ο πυρήνας ενός πλανήτη που έχασε τον μανδύα και τον φλοιό του σε μια δραματική σύγκρουση με άλλον πρωτοπλανήτη. Ωστόσο, ακόμη και άλλοι επίγειοι πλανήτες παρουσιάζουν περίεργες διαφορές στα ποσοστά ορισμένων στοιχείων σε σχέση με τον Ήλιο. Η αναλογία του άνθρακα προς το πυρίτιο στη Γη, για παράδειγμα, είναι 20 φορές μικρότερη από ό,τι είναι στον ήλιο. Μάλιστα οι διαφορές αυτές θα μπορούσαν να προσφέρουν σημαντικές ενδείξεις για το σχηματισμό του ηλιακού μας συστήματος.
 
Ο Δίας και ο Κρόνος είναι πιο μακριά, σε μια τροχιά γύρω από τον Ήλιο 5 και 10 φορές αντίστοιχα μεγαλύτερη από τη μέση απόσταση μεταξύ της Γης και του Ήλιου (λέγεται και αστρονομική μονάδα ή AU). Επίσης, είναι ριζικά διαφορετικοί πλανήτες πό τα γήινα ξαδέλφια τους. Όπως και ο Ήλιος, αυτοί οι “γίγαντας αέριοι" πλανήτες αποτελούνται κυρίως από υδρογόνο και ήλιο. Ωστόσο, από εξελιγμένες μετρήσεις του βαρυτικού πεδίου του Δία από διαστημόπλοια σε τροχιά, προκύπτουν ότι περιέχει περισσότερες από 30 γήινες μάζες στοιχείων βαρύτερων από το στοιχείο ήλιο. Αυτό σημαίνει ότι ο μεγαλύτερος πλανήτης του ηλιακού συστήματος, με περίπου 318 γήινες μάζες, είναι πλουσιότερος από τον Ήλιο σε αυτά τα στοιχεία με ένα συντελεστή τρία. Το ίδιο ισχύει και για τον Κρόνο.
 
Πέρα από τον Κρόνο στο εξώτερο τμήμα του ηλιακού συστήματος βρίσκονται ο Ουρανός και ο Ποσειδώνας. Αυτοί οι ονομαζόμενοι και παγωμένοι γίγαντες σχηματίστηκαν πέραν της ακτίνας στην οποία θεωρούμε ότι ο άνθρακας, το άζωτο και το οξυγόνο συμπυκνώνονται από την αέριο φάση τους για να σχηματίσουν πάγους σε στερεά μορφή. Αυτοί οι δύο μακρινοί πλανήτες αποτελούνται από υδρογόνο και ήλιο σε περίπου ίσο ποσοστό με τα βαριά στοιχεία. Αυτό μπορεί να υποδεικνύει ότι οι πυρήνες τους έχουν δημιουργηθεί μόλις ο δίσκος του αερίου από τον οποίο σχηματίστηκαν ο Δίας και ο Κρόνος εξατμίστηκε. Αυτό το γεγονός θεωρείται ότι έχει σημειωθεί πάνω από 10 εκατομμύρια χρόνια, αφότου σχηματίστηκε η πρώτη συμπύκνωση του πρωτοάστρου, που δημιουργήθηκε από την κατάρρευση ενός περιστρεφόμενου μοριακού νέφους και το οποίο αργότερα έγινε ο Ήλιος μας.
 
Οι αστρονόμοι μπορούν να λάβουν πολλές άλλες ενδείξεις για το σχηματισμό και την εξέλιξη του ηλιακού μας συστήματος και από τη μελέτη της σύνθεσης των πλανητικών δορυφόρων, τους νάνους πλανήτες στη ζώνη Kuiper πέραν του Ποσειδώνα, τους κομήτες, διάφορα κατάλοιπα, και από τον ίδιο τον ήλιο. Όμως, κατά την τελευταία δεκαετία, έχουν αρχίσει να μαθαίνουν περισσότερα για τους πλανήτες πέρα από το ηλιακό μας σύστημα, που είναι σε τροχιά γύρω από εξωτικά άλλα άστρα σαν τον Ήλιο. Αυτό σημαίνει ότι για πρώτη φορά μπορούμε να μελετήσουμε πλανητικά συστήματα που έχουν εξελιχθεί ανεξάρτητα από το δικό μας. Αυτό που διαπιστώνουμε είναι ότι σε αυτήν την κουζίνα, τα συστατικά για να ψήσουμε διάφορα είδη κέικ διατηρούνται ξεχωριστά, και οδηγούν σε κέικ πολύ διαφορετικών τύπων.

Όταν ξεκίνησαν οι πλανήτες

planetary_cookbook
Μια σχηματική άποψη του πρωτοπλανητικού δίσκου γύρω από ένα νέο αστέρι δείχνει τις διάφορες περιοχές όπου μπορεί να σχηματιστούν πλανήτες. Στη μικρότερη ακτίνα (<0,05 AU), σχηματίζεται ένα κενό στον περιστρεφόμενο δίσκο, που οφείλεται στις μαγνητικές αλληλεπιδράσεις με το νέο αστέρι. Ο εσωτερικός δίσκος (0,05 <r <0,1 AU) αποτελείται κυρίως από αέριο, επειδή οι υψηλές θερμοκρασίες σε αυτές τις αποστάσεις είναι η αιτία της εξάχνωσης των κόκκων της σκόνης. Πέρα από αυτή την απόσταση είναι ο εξωτερικός δίσκος, όπου η σκόνη και το αέριο αναμειγνύονται. Το υλικό κυρίως συσσωρεύεται στον δίσκο έως την ακτίνα 1 AU. Ακόμα πιο έξω, η συσσώρευση μπορεί να συμβεί μόνο σε ένα επιφανειακό στρώμα, αφήνοντας έτσι μια «νεκρή ζώνη» στο εσωτερικό του δίσκου. Η γραμμή του πάγου, όπου γίνεται η συμπύκνωση του άνθρακα, του αζώτου και του οξυγόνου, βρίσκεται πέραν των 3 αστρονομικών μονάδων AU.

Ακολουθούν οι συμβουλές πώς μπορείς να φτιάξεις ένα πλανητικό σύστημα

Ξεκινήστε με ένα δίσκο αερίου και σκόνης, αρχικά περίπου 10-20% της μάζας των νέων άστρων. Ο δίσκος θα είναι θερμότερος σε μικρές ακτίνες (πολλές φορές όμως την ακτίνα του άστρου) και ψυχρότερος σε μεγαλύτερες ακτίνες (συχνά πάνω από 100 AU), που θα οφείλεται στις συνδυασμένες επιδράσεις της απελευθέρωσης της δυναμικής ενέργειας της βαρύτητας και της αστρικής ακτινοβολίας. Κοντά στο αστέρι, ο δίσκος θα αποτελείται μόνο από αέριο, διότι οι κόκκοι σκόνης θα εξαχνώνονται. Το εσωτερικό  άκρο της περιοχής αυτής με το αέριο καθορίζεται από τις αλληλεπιδράσεις με το νέο αστέρι, καθώς η μαγνητική πίεση του αστρικού διπόλου ανταγωνίζεται με την πίεση του αερίου που προσπαθεί να πέσει πάνω στο αστέρι. Έξω από αυτή την περιοχή, το αέριο και η σκόνη θα πρέπει να αναμειγνύονται καλά. Η επιφανειακή πυκνότητα της μάζας στην επιφάνεια του δίσκου, θα είναι κατά πάσα πιθανότητα μεγαλύτερη στην άκρη του εσωτερικού δακτυλίου και θα μειώνεται ελαφρά με την αύξηση της ακτίνας.
 
Αριστερά: ένας πλανήτης περιστρέφεται και καθαρίζει από τη σκόνη ένα τμήμα του πλανητικού δίσκου του μητρικού του άστρου
 
Εάν ο δίσκος είναι αρκετά ογκώδης, μπορείτε να παρατηρήσετε να αναπτύσσονται σπειροειδή κύματα πυκνότητας, όχι διαφορετικά με αυτά που παρατηρούνται σε γαλαξίες με σαφώς καθορισμένες  σπείρες. Μην ανησυχείτε. Αυτό μπορεί στην πράξη να βοηθήσει στη συλλογή των στερεών σωματιδίων που απαιτούνται για να σχηματίσουν μεγάλους πλανητοειδείς (planetesimals), ή ακόμη και τους πυρήνες των γιγαντιαίων πλανητών, όπως περιγράφεται παρακάτω.
 
Στη συνέχεια, αναδεύετε με ορμή καθώς το σύστημα συνεχίζει να γίνεται παχύρρευστο. Ποιούς μηχανισμούς παρέχει το απαιτούμενο ιξώδες δεν είναι απολύτως σαφές. Ωστόσο, εάν ο δίσκος είναι αρκετά ιονισμένος, η θεωρία δείχνει ότι μια εγγενής αστάθεια στους δίσκους του αγώγιμου αερίου – αποκαλείται μαγνητο-περιστροφική αστάθεια (MRI) – μπορεί να δημιουργήσει τις απαραίτητες αναταραχές. Εάν ο δίσκος είναι οπτικά παχύς (όπως οι περισσότεροι είναι κατά την εκκίνηση), μπορεί να σχηματιστεί στο δίσκο μια «νεκρή ζώνη» μεταξύ κάτι λιγότερο από 1 AU έως και περισσότερο από 10 AU, όπου η αστάθεια MRI δεν μπορεί να λειτουργήσει, λόγω του χαμηλού ιονισμού . Ωστόσο, η επιφάνεια του δίσκου πρέπει να είναι επαρκώς ιονισμένη ώστε να επιτρέπει την παχύρρευστο επικάθηση του υλικού: το περισσότερο υλικό κινείται προς τα εσωτερικά προς το αστέρι, ενώ κάποιο υλικό κινείται προς τα έξω, για την διατήρηση της στροφορμής. Σε όλη αυτή τη διαδικασία ανάμιξης, μικροί κόκκοι σκόνης συγκρούονται και κολλάνε, αποτελώντας όλο και μεγαλύτερα σώματα με την πάροδο του χρόνου. Καθώς συμβαίνει αυτό, ο δίσκος θα γίνεται λιγότερο αδιαφανής, καθώς μεγάλα σωματίδια έχουν μεγαλύτερες αναλογίες μάζας προς την επιφάνειά του σε σύγκριση με τα μικροσκοπικά σώματα.
 
Μόλις τα μικρά σώματα φθάσουν σε διάμετρο το 1 μέτρο, μπορούν να καταλήξουν στο να προωθηθούν μέσα στο κεντρικό αστέρι χάρις σε ένα φαινόμενο γνωστό ως "έλξη αερίου". Αυτό συμβαίνει επειδή το αέριο στο δίσκο υποστηρίζεται εν μέρει από την πίεση του αερίου, έτσι ώστε να περιστρέφεται πιο αργά από ό,τι οι γειτονικοί ογκόλιθοι. Ως εκ τούτου, αυτά τα βράχια αισθάνονται έναν "αντίθετο άνεμο" από το αέριο, χάνουν στροφορμή και κινούνται σπειροειδώς προς ένα πύρινο θάνατο κοντά στο αστέρι. Εάν πάρα πολύ στερεό υλικό χάνεται με αυτό τον τρόπο, τότε δεν θα είναι σε θέση να φτιαχτεί ο πλανήτης σας. Αυτό το είδος του μαγειρέματος δεν είναι για αυτό που πάσχει από την καρδιά του!
 
Αλλά υπάρχει τουλάχιστον ένας τρόπος για να αποφευχθεί αυτό το πρόβλημα. Πολλοί πλανητικοί επιστήμονες έχουν προτείνει ότι πλανητικοί σεφ θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν την έλξη του αερίου προς όφελός τους. Όπου υπάρχει μια αύξηση της πυκνότητας του αερίου, προτείνουν οι ερευνητές, τα στερεά σωματίδια επίσης θα τείνουν να συγκεντρωθούν. Και στο πλαίσιο αυτών των πυκνότερων περιφερειών του δίσκου, θα μπορούν να παραχθούν μεγαλύτερα σώματα μέσω συγκρούσεων πιο γρήγορα από ό,τι χάνονται με την έλξη του αερίου από τα άστρα.
 
Εάν αυτή η διαδικασία πετύχει, θα αφήσει πίσω της πολλά μεγαλύτερα σώματα, περίπου 100 χιλιομέτρων, ιδανικά για την κατασκευή των πρωτοπλανητών. Ένα φαινόμενο, της βαρυτικής εστίασης, όπου οι τροχιές των μικρών σωματιδίων διαταράσσονται σημαντικά από τις συναντήσεις τους με μεγαλύτερα σώματα, μπορεί να επιταχύνει αυτή την διαδικασία, με αποτέλεσμα την ανεξέλεγκτη αύξηση της ανάπτυξης τους, όπου το μεγάλο γίνεται ακόμα μεγαλύτερο. Όταν όμως οι πρωτοπλανήτες γίνουν μεγαλύτεροι και από το φεγγάρι, υπάρχει και ένα άλλο  πρόβλημα: ο συνδυασμός των ροπών και των συντονισμών μεταξύ των βραχωδών πρωτοπλανητών και των  υπόλοιπων αερίων μπορούν να ασκήσουν πιέσεις και να τραβήξουν τα πλανητικά έμβρυα σε μια πορεία προς τα μέσα, ένα φαινόμενο γνωστό ως μετανάστευση τύπου Ι. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια πρόσθετη απώλεια των απαραίτητων στερεών υλικών καθώς πέφτουν πάνω στο μικρό άστρο. Ωστόσο, είναι δυνατόν να επιβραδυνθεί η απώλεια των στερεών και να γίνει ακόμη και  συσσώρευση σε αντικείμενα ύλης με μάζα σαν της Σελήνης.
 
Το ορόσημο ή γραμμή του πάγου όπως λέγεται, όπου σημαντικά βαριά στοιχεία συμπυκνώνονται σε πάγους, είναι ένα άλλο μέρος για να ψάξουμε για σημάδια του πρώιμου σχηματισμού ενός πλανήτη. Εάν όλος ο άνθρακας, το άζωτο και το οξυγόνο στην περιοχή αυτή μετατραπεί από αέριο σε στερεά φάση, τότε η επιφανειακή πυκνότητα των στερεών (σκόνη συν πάγος) στον δίσκο θα αυξηθεί πολλαπλά, προωθώντας έτσι σημαντικά τη διαμόρφωση των πυρήνων των γιγάντιων πλανητών. Αυτό θα άφηνε τελικά ένα μικρό αριθμό μεγάλων "ολιγαρχικών" πρωτοπλανητών, η σύνθεση των οποίων θα εξαρτιέται από τις τοπικές συνθήκες της κάθε ζώνης στο δίσκο. Αυτοί είναι τα δομικά στοιχεία για την περαιτέρω πλανητική διαμόρφωση. Στο εσωτερικό του ηλιακού συστήματος, τα αντικείμενα αυτά θα έχουν μάζα μικρότερη από εκείνη του ‘Αρη, που οδηγεί στην τελική διαμόρφωση πλανητών με μάζα σαν της Γης για πάνω από δεκάδες εκατομμύρια χρόνια. Ωστόσο, οι πρωτοπλανήτες στο εξωτερικό τμήμα του δίσκου θα μπορούσαν  να είναι μεγάλα όσο και η Γη.

Σύνθετη μαγειρική

Ο σχηματισμός των πρωτοπλανητών, ωστόσο, είναι απλώς το πρώτο βήμα. Αν θέλετε να φτιάξετε ένα γιγάντιο αέριο πλανήτη, τότε θα πρέπει να οικοδομήσετε έναν πυρήνα με μάζα μεταξύ 1-10-μάζες της Γης προτού ο αέριος δίσκος εξαφανιστεί. Μεταξύ 0,1 με 10 εκατομμύρια χρόνια μετά τον σχηματισμό του δίσκου, η επιφανειακή του πυκνότητα θα μειωθεί καθώς κάποια ποσότητα υλικού χάνεται προς το κεντρικό αστέρι, και καθώς η εξωτερική ακτίνα του δίσκου αυξάνει όταν το υλικό απλώνεται στον χώρο για να διατηρηθεί η στροφορμή. Επίσης, υψηλής ενέργειας υπεριώδη ακτινοβολία και ακτίνες-Χ από το νέο αστέρι μπορεί να διασπάσουν τα μόρια και να ιονίσουν τα άτομα, τα οποία μπορούν να αφήσουν κάποιο υλικό με αρκετή κινητική ενέργεια για να μπορέσει να ξεφύγει εντελώς από το σύστημα. Αυτή η διαδικασία είναι γνωστή ως φωτο-εξάτμιση. Οι παρατηρήσεις δείχνουν ότι ο δίσκος του αερίου συνήθως εξαφανίζεται μέσα σε 10 εκατομμύρια χρόνια – έτσι ώστε το χρονικό παράθυρο για την δημιουργία πλανήτη πλούσιου σε αέριο είναι αρκετά σύντομη με βάση τα αστροφυσικά στάνταρντ.
 
Ακόμα, αν φτιάξετε τον πυρήνα του αέριου γίγαντα πλανήτη σας αρκετά γρήγορα, τότε θα μπορείτε να προκαλέσετε την ταχύτατη επικάθηση πάνω του αερίου, οδηγώντας έτσι στην δημιουργία ενός γιγάντιου πλανήτη. Αλλά ακόμη και τότε, ο γίγαντας αέριος πλανήτης σας μπορεί να μην είναι ασφαλής! Ο πλανήτης μπορεί να παρασυρθεί μακριά σε ένα άλλο είδος μεταναστευτικής διαδικασίας, που ονομάζεται μετανάστευση τύπου ΙΙ. Αν συμβεί αυτό, ο πλανήτης σας θα μπορούσε να καταλήξει να "σταθμεύσει" στο εσωτερικό του δίσκου (σαν τους εξωπλανήτες που λέγονται καυτοί Δίοι πλανήτες, που βρέθηκαν πολύ κοντά στα μητρικά αστέρια τους) ή ακόμη και να πέσουν πάνω στο ίδιο το νεαρό αστέρι.
 
Όλη αυτή η δυναμική και η ενεργητική δραστηριότητα έχει μια βαθιά επίδραση στη χημεία του δίσκου και, επομένως, για τη σύνθεση των πλανητών που σχηματίζονται σε κάποια συγκεκριμένη θέση. Επιστήμονες έχουν υπολογίσει ότι σε θερμοκρασίες άνω των 800 Kelvin, μόρια υδροξυλίου βοηθούν να μετατραπούν στερεά πλούσια σε άνθρακα  προς άλλες μορφές, μειώνοντας την περιεκτικότητα τους σε άνθρακα με αυτή την διαδικασία. Αυτά λοιπόν τα άτομα δίχως άνθρακα γρήγορα αντιδρούν με το πλούσιο σε οξυγόνο δίσκο του αερίου, φτιάχνοντας μονοξείδιο του άνθρακα.
 
Αυτά τα μόρια του αερίου μπορεί είτε να πέσουν πάνω στο νέο αστέρι ή να φωτο-εξατμιστούν. Είτε έτσι είτε αλλιώς, η περιεκτικότητα σε άνθρακα στα στερεά του σχηματισθέντος πλανήτη εξαντλείται, γεγονός το οποίο μπορεί να εξηγήσει γιατί ο λόγος του άνθρακα με το πυρίτιο των γήινων πλανητών είναι τόσο διαφορετικός σε σχέση με την αναλογία που βρέθηκε στον ήλιο. Όμως, η ποσοτικοποίηση του μεγέθους αυτού του μυστήριου απαιτεί να γνωρίζουμε την αναλογία των στοιχείων στον ήλιο με υψηλή ακρίβεια. Μάλιστα σήμερα έχουμε νέα μοντέλα που μας δίνουν καλύτερα αποτελέσματα με βάση το ηλιακό φάσμα.
 
Κατ’ αρχήν, σχηματίζοντας έναν πλανήτη με μάζα σαν τη Γη μέσω συγκρούσεων θα είναι πολύ ευκολότερο από ό,τι να σχηματίσουμε ένα γιγάντιο αέριο πλανήτη (που απαιτεί τον σχηματισμό του πυρήνα του πριν από την εξαφάνιση του αερίου), ενώ μπορείτε να λύσετε τα προβλήματα της έλξης του αερίου και της μετανάστευσης τύπου Ι  των στερεών. Σύμφωνα με αστροφυσικά μοντέλα χρειάζονται κάπου 10 με 100 εκατομμύρια χρόνια για να σχηματιστεί ένας πλανήτης με τη μάζα της Γης σε μια ακτίνα μικρότερη των 3 αστρονομικών μονάδων. Εάν η διαδικασία αυτή αποδειχθεί ότι είναι καθολική, αυτό θα οδηγήσει σε μια πληθώρα γήινων πλανητών στον γαλαξία – για να μην αναφέρουμε το σύμπαν ολόκληρο.
 
Τέλος, ενώ φαίνεται να είναι αρκετά εύκολο να φτιαχτούν  πλανήτες "υπερ-γαίες" με μάζες μερικές φορές μεγαλύτερες από τη Γη – έχουν παρατηρηθεί τέτοιοι πλανήτες περίπου μέχρι και το 30% των άστρων στην έρευνα HARPS – θα μπορούσε να υπάρχει ένα «χάσμα μάζας» που καθιστά δύσκολο το σχηματισμό πλανητών ελαφρύτερους από τον Κρόνο, αλλά βαρύτερους από τον Ποσειδώνα. Ένα τέτοιο κενό έχει προβλεφθεί σε διάφορα αστροφυσικά μοντέλα. Τελικά μας λείπει ακόμα μια πειστική συνταγή για τον σχηματισμό των γιγάντιων παγωμένων πλανητών στο ηλιακό μας σύστημα.