Σάββατο 30 Ιουλίου 2016

ΑΡΧΑΪΚΗ ΛΥΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ, ΠΙΝΔΑΡΟΣ - •Πυθιονίκαις IV - Ἀρκεσιλάῳ Κυρηναίῳ ἅρματι (4.208-4.230)

συνδρόμων κινηθμὸν ἀμαιμάκετον [στρ. ι]
ἐκφυγεῖν πετρᾶν. δίδυμαι γὰρ ἔσαν ζω-
αί, κυλινδέσκοντό τε κραιπνότεραι
210 ἢ βαρυγδούπων ἀνέμων στίχες· ἀλλ᾽ ἤ-
δη τελευτὰν κεῖνος αὐταῖς
ἡμιθέων πλόος ἄγαγεν. ἐς Φᾶσιν δ᾽ ἔπειτεν
ἤλυθον, ἔνθα κελαινώπεσσι Κόλχοισιν βίαν
μεῖξαν Αἰήτᾳ παρ᾽ αὐτῷ.
πότνια δ᾽ ὀξυτάτων βελέων
ποικίλαν ἴϋγγα τετράκναμον Οὐλυμπόθεν
215 ἐν ἀλύτῳ ζεύξαισα κύκλῳ

μαινάδ᾽ ὄρνιν Κυπρογένεια φέρεν [αντ. ι]
πρῶτον ἀνθρώποισι λιτάς τ᾽ ἐπαοιδὰς
ἐκδιδάσκησεν σοφὸν Αἰσονίδαν·
ὄφρα Μηδείας τοκέων ἀφέλοιτ᾽ αἰ-
δῶ, ποθεινὰ δ᾽ Ἑλλὰς αὐτάν
ἐν φρασὶ καιομέναν δονέοι μάστιγι Πειθοῦς.
220 καὶ τάχα πείρατ᾽ ἀέθλων δείκνυεν πατρωΐων·
σὺν δ᾽ ἐλαίῳ φαρμακώσαισ᾽
ἀντίτομα στερεᾶν ὀδυνᾶν
δῶκε χρίεσθαι. καταίνησάν τε κοινὸν γάμον
γλυκὺν ἐν ἀλλάλοισι μεῖξαι.

ἀλλ᾽ ὅτ᾽ Αἰήτας ἀδαμάντινον ἐν μέσ- [επωδ. ι]
σοις ἄροτρον σκίμψατο
225 καὶ βόας, οἳ φλόγ᾽ ἀπὸ ξαν-
θᾶν γενύων πνέον καιομένοιο πυρός,
χαλκέαις δ᾽ ὁπλαῖς ἀράσσεσκον χθόν᾽ ἀμειβόμενοι
τοὺς ἀγαγὼν ζεύγλᾳ πέλασσεν μοῦνος. ὀρ-
θὰς δ᾽ αὔλακας ἐντανύσαις
ἤλαυν᾽, ἀνὰ βωλακίας δ᾽ ὀρόγυιαν σχίζε νῶτον
γᾶς. ἔειπεν δ᾽ ὧδε· «Τοῦτ᾽ ἔργον βασιλεύς,
230 ὅστις ἄρχει ναός, ἐμοὶ τελέσαις
ἄφθιτον στρωμνὰν ἀγέσθω,

***
από των Συμπληγάδων το σμίξιμο το ακαταμάχητο [στρ. ι]να τους γλιτώσει. Ήτανε δυο και ζωντανές,και πιο ορμητικά κυλούσαν210κι απ᾽ των βαρύβουων ανέμων τις στρατιές.Όμως των ημιθέων ο πλους εκείνοςστην κίνησή τους έβαλε πια τέλος.Έπειτα φτάσανε στον Φάση,όπου αναμετρήθηκαν με τους Κόλχουςτους φοβερούς μπροστά στον ίδιο τον Αιήτη.Αλλά η αρχόντισσα των φτερωτών βελώνέδεσε την παρδαλή ίυγγα σε ακατέλυτο τροχό215κι από τα τέσσερα άκρα της, η Κυπρογεννημένη,
κι από τον Όλυμπο στους ανθρώπους επρωτόφερε το μανικό πουλί· [αντ. ι]έτσι δίδαξε τον Αισονίδη να γίνει επιδέξιοςστα παρακάλια και τα ξόρκια, ώστε να χάσει η Μήδειαστον σεβασμό για τους γονιούς τηςκι ο πόθος της για την Ελλάδα να ταράζειτη φλογισμένη της καρδιά με το μαστίγιο της Πειθούς.220Ευθύς εκείνη του φανέρωσε το τέλος που θα πάρουνοι άθλοι που του ζήταγε ο πατέρας της.Με το λάδι ανάμιξε βοτάνιαγια τους σκληρούς τους πόνους και του ᾽δωσε ν᾽ αλείβεται·έτσι συμφώνησαν οι δυο σε γάμου κοινωνίαγλυκιά να σμίξουν.
Κι όταν ο Αιήτης έστησε στη μέση [επωδ. ι]το διαμαντένιο αλέτρι και τα βόδια225που απ᾽ τα ξανθά σαγόνια τους πετούσαν φλόγεςαπό φωτιά αστραφτερή και, πότε το ένα πότε το άλλο,βροντοχτυπούσανε τη γη με τις χαλκές οπλές τους,αυτός τραβώντας τα μόνος τούς φόρεσε τη ζεύγλα.Και χάραξε ολόισιο αυλάκι, καθώς τα έφερνε μπρος πίσω στο χωράφι,κι έσκιζε της γης τα στέρνα σε βάθος μιας οργιάς. Κι είπε τούτα τα λόγια:«Αυτό το έργο ο βασιλιάς,230του καραβιού ο αρχηγός, αν μου το βγάλει πέρα,γι᾽ αθάνατο στρωσίδι του θα πάρει

Αριστοτέλης: Πέραν της φαυλοκρατίας - Από το άρχειν στο μη-άρχεσθαι

Η πολιτική σκέψη του Αριστοτέλη, ακόμη και χωρίς αναγωγές στους σύγχρονους καιρούς, είναι αφ’ εαυτής ικανή να δώσει ριζικές απαντήσεις στη σημερινή φενάκη της αστικής δημοκρατίας. Πώς όμως εμπειρώμεθα σήμερα αυτή τη φενάκη; Στις εποχές μας συνήθως γίνεται  πολύς λόγος για δημοκρατία και η συνταγματική της κατοχύρωση νοείται ως ένα πολίτευμα, όπου διασφαλίζεται η «κυριαρχία» του «λαού» και ανατροφοδοτείται από καθορισμένες εκάστοτε συμμετοχικές του πράξεις, όπως για παράδειγμα, η συμμετοχή στο να εκλέγει εκείνους που θα τον εκπροσωπήσουν στα διάφορα πολιτικά, νομοθετικά, εκτελεστικά όργανα εξουσίας. Οι εκάστοτε «εκπρόσωποι» όμως, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, αποδεικνύονται εν έργω εκπρόσωποι του φίλαυτου εαυτού και όχι του πάσχοντος πολίτη· βέβαια δεν κουράζονται διόλου να επικαλούνται τη «δημοκρατία» και το συμφέρον του λαού, ειδικά όταν χρειάζεται να νομοθετούν ενάντια στην ουσία της δημοκρατίας και προς ίδιον συμφέρον. Γι’ αυτό και η εκπροσώπηση ή η αντιπροσώπευση δεν παραπέμπει υποχρεωτικά ή ουσιαστικά στη λαϊκή κυριαρχία παρά στην υπονόμευσή της: κρατά την ευρεία μάζα του λαού μακριά από την άμεση συμμετοχή της στις διάφορες πολιτικές λειτουργίες και κατ’ επέκταση μακριά από μια αντίστοιχη πολιτική παιδεία. Το αποτέλεσμα είναι: αυτή η μάζα να μετατρέπεται, όχι σπάνια, σε όχλο κομματικο-γραφειοκρατικών γενίτσαρων –ή άκριτων ψηφοφόρων– που εννοούν να στραγγαλίζουν εν τη γενέσει του καθετί το διαφορετικό, ουσιαστικά να πνίγουν κάθε δική τους παρόρμηση απογενιτσαροποίησής τους.  Μέσα σε μια τέτοια ατμόσφαιρα γενιτσαρισμού ανδρώνονται, κατά κανόνα, και οι ίδιοι οι πολιτικοί «εκπρόσωποι», γιατί αλλιώς ποιος μη γενίτσαρος θα δεχόταν να πολιτικολογεί για λογαριασμό τρίτων. Εάν η εν λόγω εκπροσώπηση ή αντιπροσώπευση στα πρώτα βήματα της αστικής-νεωτερικής κοινωνίας ήταν ένα από τα θεμέλια δημοκρατικής λειτουργίας  της τελευταίας, στις μετανεωτερικές εποχές αποτελεί μέγιστο βραχνά (Μαρξ). Γιατί; Επειδή λειτουργεί, εν πολλοίς, αλλοτριωτικά  για την πλειοψηφία των πολιτών και την καταδικάζει σε απάθεια. Χαρακτηριστικά είναι, ως προς το θέμα, τα λόγια του Χέγκελ από τη Φαινομενολογία του πνεύματος (§588): «όπου ο Εαυτός είναι παρών δι’ αντιπροσώπευσης …εκεί αυτός δεν είναι πραγματικά· όπου είναι δι’ εκπροσώπου, αυτός δεν είναι».
 
Πώς κατανοεί ο Αριστοτέλης τη δημοκρατία;  Από άποψη μιας καθολικής αρχής, σύμφωνα με τον φιλόσοφο, «δημοκρατία υπάρχει, όταν κατέχουν την εξουσία οι φτωχοί και ολιγαρχία, όταν πολιτικά κυρίαρχοι είναι οι πλούσιοι. Συμβαίνει ασφαλώς οι πρώτοι να είναι πολλοί και οι δεύτεροι λίγοι. Οι ελεύθεροι δηλαδή είναι πολλοί και οι πλούσιοι λίγοι» (Πολιτικά 1290b).  Εδώ βλέπουμε ότι η δημοκρατία προσδιορίζεται ποσοτικά ως εξουσία των πολλών και είναι, ως τέτοια ποσότητα, ευθέως αντίθετη προς την εξουσία των λίγων. Το ποσοτικό κριτήριο όμως δεν αρκεί, γιατί και σε μια εξουσία του λαού ο καταπιεστικός χαρακτήρας της εξουσίας ως τέτοιας παραμένει, άρα η ισότητα δεν αποτελεί εγγενές στοιχείο του πολιτεύματος, αλλά επιβάλλεται –εάν επιβάλλεται– βίαια. Ο Αριστοτέλης συγχρόνως αναφέρει και το στοιχείο της ελευθερίας: οι πολλοί υποτίθεται ότι δύνανται να συμμετέχουν στην εξουσία, να άρχουν, γιατί είναι ελεύθεροι. Τούτο υποδηλώνει πως, εάν η έννοια της ελευθερίας κατανοείται στην ποιοτική της έκφανση ως άμεση πραγμάτωση της πολιτικής αρετής, τότε οι ελεύθεροι πολλοί έρχονται –οφείλουν να έρχονται– στην εξουσία όχι ως εξουσιομανείς πεινασμένοι ή ασυνάρτητοι πολιτικολόγοι, όπως συμβαίνει με πολλούς όψιμους «δημοκράτες» και «σοσιαλ-ριζοσπάστες» του παρόντος διεφθαρμένου πολιτικού συστήματος, αλλά για  να πραγματώσουν την ως άνω πολιτική αρετή. Θεμελιώδη συστατικά της τελευταίας, μεταξύ άλλων, είναι: η άμεση συμμετοχή του πολίτη στην άσκηση της εξουσίας –όχι η [απατηλή] εκπροσώπηση– η αίσθηση του δικαίου που εκπορεύεται από την αντίστοιχη φιλοσοφικο-πολιτική παιδεία, η απουσία βαναυσότητας, αμοραλισμού, αγελαίας συμπεριφοράς και πάνω από όλα η εφαρμογή της αρχής: «ο πολίτης να μην άρχεται από καμιά εξουσία, ή, αν αυτό δεν είναι δυνατόν, ο καθένας να άρχεται με τη σειρά του» (Πολιτικά 1317a). Ετούτη η τελευταία αρχή απαντά σε όλα τα αινίγματα του σημερινού πολιτικού αδιεξόδου της Ελλάδας. Πιο ειδικά: οι βασικοί εκπρόσωποι του σύγχρονου πολιτικαντισμού –που συνήθως άρχει– φροντίζουν ή να διαιωνίζουν την εξουσία τους – κυρίως αν είναι διεφθαρμένοι– ή να πλουτίζουν δια της εξουσίας και να αποσύρονται για να απολαύσουν τον πλούτο τους. Η οντολογική τους αγωνία, η οποία πλειστάκις είναι θανατηφόρα για αυτούς και παρηγορητική για τους πολίτες, είναι να αποφεύγουν να άρχονται. Όμως η αριστοτελική αρχή είναι αμείλικτη: «όλοι οι άρχοντες να εκλέγονται από όλους του πολίτες· όλοι να γίνονται άρχοντες του καθενός και ο καθένας άρχοντας όλων» (ό.π.). Εάν στοιχειωδώς  ίσχυαν αυτές οι αρχές στη σημερινή ελλαδική πολιτικο-κοινωνική φαυλότητα, δεν θα υπήρχαν οι ατέλειωτες κοιλάδες των δακρύων.

Εγωισμός: Ένας γίγαντας μέσα μας

εγωισμός
Αλήθεια, μήπως όλοι μας κάποιες φορές χτίζουμε μάντρες και στρεφόμαστε γύρω από τον εαυτό μας; Πώς θα ξεφύγουμε από τον εγωκεντρισμό μας και πώς θα συμβιβαστούμε με τις ανάγκες των άλλων;

Ο κόσμος περιστρέφεται γύρω μας
Όταν υιοθετούμε εγωιστική συμπεριφορά, βάζουμε σε πρώτη μοίρα το εγώ μας. Αγαπάμε υπέρμετρα τον εαυτό μας και ενδιαφερόμαστε αποκλειστικά και σε υπερβολικό βαθμό για τις δικές μας ανάγκες, το ατομικό μας συμφέρον και τα προσωπικά μας ενδιαφέροντα. Κάθε προσπάθειά μας αποσκοπεί μόνο στην ικανοποίηση των στόχων και των φιλοδοξιών μας και τις περισσότερες φορές αδιαφορούμε για τους συνανθρώπους μας. Η υπερβολική αυτοπεποίθηση μπορεί να ωθήσει στον εγωκεντρισμό και αυτό γιατί η εξωφρενική πίστη στον εαυτό μας μάς κάνει να θεωρούμε ότι είμαστε οι καλύτεροι και ότι μόνο εμείς αξίζουμε, με αποτέλεσμα να καταστρατηγούμε τα δικαιώματα των υπολοίπων.
 
Το εγωιστικό μας γονίδιο
Όπως όλα τα στοιχεία της προσωπικότητάς μας, έτσι και ο εγωισμός είναι γραμμένος στα γονίδιά μας. Η τάση να συμπεριφερόμαστε ναρκισσιστικά και αυτάρεσκα ως έναν βαθμό κληρονομείται. Όμως, το να οδηγούμαστε σε υπερβολές σχετίζεται περισσότερο με τα βιώματά μας και μάλιστα τα πρώιμα, δεδομένου ότι η προσωπικότητά μας αρχίζει να διαμορφώνεται ήδη από τη βρεφική ηλικία. Το περιβάλλον στο οποίο ζούμε και μεγαλώνουμε, οι σχέσεις με τους γονείς και τα αδέλφια μας, αλλά και το πλαίσιο του σχολείου συμβάλλουν σημαντικά στο αν μετέπειτα στη ζωή μας θα λειτουργούμε εγωιστικά ή όχι. Οι διάφορες καταστάσεις που βιώνουμε στην πορεία είναι πιθανό να μας κάνουν να αναθεωρήσουμε, ωστόσο δεν είναι αυτές που θα μας οδηγήσουν σε εγωιστική τάση.

Ο… άρρωστος εγωισμόςΟ εγωισμός δεν είναι πάντα κακός. Το να σκεφτόμαστε, να σεβόμαστε και να αγαπάμε τον εαυτό μας, να ικανοποιούμε τις ανάγκες και επιθυμίες μας και να διεκδικούμε όσα μας ανήκουν μέσα σε ένα κοινωνικά αποδεκτό όριο είναι θέμα επιβίωσης και θεωρείται απόλυτα υγιής μορφή εγωισμού. Όταν, όμως, δεν λαμβάνουμε υπόψη μας τις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων, δεν συμβιβαζόμαστε ποτέ, συμπεριφερόμαστε αυταρχικά, γινόμαστε σκληροί και απάνθρωποι, έχουμε υπερβολικές απαιτήσεις από τους άλλους και προκαλούμε ενοχικά συναισθήματα με στόχο να προσελκύουμε τη μόνιμη προσοχή, τότε ο εγωισμός γίνεται παθολογικός και δημιουργεί προβλήματα. Δεν μας αφήνει να έχουμε υγιείς σχέσεις, αφού κάθε μας κίνηση συνοδεύεται από ανασφάλεια, αίσθημα κατωτερότητας, ζήλια, κτητικότητα, ανυπομονησία, έντονο ανταγωνισμό, αλλά και από μια γενικότερη τάση να εγκαταλείπουμε μπροστά στις δυσκολίες. Ο κακός εγωισμός μάς ωθεί να απαιτούμε συνεχώς αποδείξεις αγάπης και εκτίμησης και να επιζητούμε την αναγνώριση και την επιβεβαίωση.

Πώς θα γίνει προσόν
Μπορεί η αγγλίδα συγγραφέας Jane Austen να πίστευε ότι «… ο εγωισμός πρέπει πάντα να συγχωρείται, επειδή δεν υπάρχει ελπίδα θεραπείας», οι ειδικοί ωστόσο βεβαιώνουν ότι υπάρχουν τρόποι για να μετατρέψουμε τον εγωισμό σε προτέρημα. Το βασικότερο, αλλά και το πιο δύσκολο, είναι να αναγνωρίσουμε την εγωκεντρική μας τάση. Κάποιος ο οποίος είναι εγκλωβισμένος στον εγωισμό του (π.χ. πιστεύει ότι έχει πάντα δίκιο, δυσκολεύεται να παραδεχθεί τα λάθη του) δεν μπορεί να αντιληφθεί την υπερβολή στη συμπεριφορά του, μπορεί όμως να διαπιστώσει ότι ο εγωκεντρισμός του δημιουργεί προβλήματα στις σχέσεις του. Άπαξ και αναγνωρίσουμε την τάση αυτή, θα πρέπει κατ’ αρχάς να κατανοήσουμε από πού πηγάζει και ποιες είναι οι συνθήκες που την προκάλεσαν και έπειτα να προσπαθήσουμε να δούμε τα πράγματα με άλλη ματιά. Για παράδειγμα, αν είμαστε εγωιστές γιατί μας φρόντιζαν υπερβολικά στο σπίτι και είχαμε μάθει να έχουμε τα πάντα δικά μας, το να επιχειρήσουμε να γίνουμε αυτόνομοι και ανεξάρτητοι θα βοηθήσει να μη λειτουργούμε τόσο εγωκεντρικά και να σεβόμαστε τους άλλους. Είναι σημαντικό, επίσης, να μάθουμε να διαφωνούμε και να εκφράζουμε τη δυσαρέσκεια και τον θυμό μας την κατάλληλη στιγμή και με ήρεμο τρόπο.

Αυτοϋποτίμηση: όταν οι άλλοι είναι πάντα καλύτεροι

Μήπως κάνουμε τη ζωή μας δύσκολη, αν όχι ανυπόφορη, με τη συνεχή αυτοϋποτίμηση; Μπορούμε να απελευθερωθούμε από την παγίδα της υπονόμευσης του εαυτού μας;

Όλοι έχουμε τις ανασφάλειές μας! Κατά καιρούς, απογοητευόμαστε από τον εαυτό μας, δυσκολευόμαστε να πιστέψουμε σε αυτόν, αμφισβητούμε την αξία μας και νιώθουμε μικροί και ανάξιοι, ειδικά όταν συγκρινόμαστε με κάποιους που θαυμάζουμε, που θεωρούμε πρότυπα ή απλά πιστεύουμε ότι αντιπροσωπεύουν ό,τι έχει για εμάς σημασία και αξία.

Ακόμη και οι -φαινομενικά τουλάχιστον- πιο σίγουροι για τον εαυτό τους άνθρωποι περνάνε κρίσεις αυτοαμφισβήτησης. Αυτές οι κρίσεις είναι φυσιολογικές και αναμενόμενες. Μοιάζουν να είναι μέρος της ανθρώπινης κατάστασης, τουλάχιστον έτσι όπως έχει διαμορφωθεί στο δικό μας πολιτισμό.
Είναι, μάλιστα, απαραίτητες ως διαδικασία επαναπροσανατολισμού μας μέσα στη ζωή: Πού βρίσκομαι, πού πάω και ποια είναι η σχέση μου με τους άλλους; Γίνονται, όμως, προβληματικές και επώδυνες, όταν κυριαρχούν στην καθημερινότητά μας: Όταν κάθε μας σκέψη και κάθε μας πράξη τείνουν να καταλήγουν στο ότι τελικά σε κάτι υστερούμε και ότι οι άλλοι, κάποιοι άλλοι, ένας άλλος έστω, είναι καλύτεροι από εμάς!

Διαρκές αυτομαστίγωμα…

Η Γεωργία, 31 ετών, μας περιγράφει πώς βλέπει τον εαυτό της και τη ζωή της σε σχέση με τους άλλους: «… Προσπαθώ μεν, αλλά νιώθω τόσο κουρασμένη, γιατί πάντα βλέπω τους άλλους να είναι ”μπροστά”. Δεν μου αρέσει να το λέω έτσι, αλλά νιώθω ότι είναι καλύτεροι από μένα. Ας μη μιλήσω για την εμφάνιση, στο κάτω-κάτω έτσι γεννήθηκα, τι να γίνει… Αλλά στη ζωή τους οι φίλοι μου, οι αδερφές μου έχουν σχέσεις πιο πετυχημένες από αυτές που κάνω εγώ, προχωρούν στη δουλειά τους, κάνουν αυτό που τους αρέσει, εξελίσσονται, ”ανεβαίνουν”, η ζωή τους είναι γεμάτη! Πραγματικά, δεν ξέρω αν υπάρχει κάποιος τομέας στον οποίο να μην υστερώ. Και, βέβαια, αυτό με αποθαρρύνει, δεν νομίζω ότι μπορώ να τους φτάσω και χάνω εύκολα τη διάθεσή μου να προσπαθώ… ». Με το που διαβάζουμε αυτά που μας λέει η Γεωργία, αμέσως περνά από το μυαλό μας η σκέψη: «Ε, δεν μπορεί να είναι έτσι!». Αυτή η ψυχολογία, όμως, της συνεχούς «υστέρησης» είναι, δυστυχώς, αρκετά διαδεδομένη και συνοδεύεται από:

• Αυτοϋποτίμηση: Oι σκέψεις περιστρέφονται διαρκώς γύρω από τις ανεπάρκειες, τις ανικανότητες, τις αδυναμίες μας, ενώ αντίθετα χάνονται από το πεδίο της αντίληψής μας οι καλές και δυνατές πλευρές μας.

• Αρνητικά συναισθήματα: Συνήθως επικρατούν αρνητικά συναισθήματα θλίψης, ανησυχίας, φόβου, άγχους, ντροπής, ενοχής, που εντείνουν το αίσθημα της ανεπάρκειας και δυσκολεύουν όποιες προσπάθειες καταβάλλουμε για να βγούμε από αυτή τη «μειονεκτική» θέση στην οποία πιστεύουμε ότι βρισκόμαστε.

• Αίσθημα κατωτερότητας: Oι σχέσεις με τους άλλους πάσχουν από το αίσθημα κατωτερότητας και τη δυσκολία να αισθανθούμε ισότιμοι με αυτούς και άξιοι της αγάπης, της φιλίας, της εκτίμησής τους. Κάθε κριτική και κάθε αμφισβήτηση προς το πρόσωπό μας εκλαμβάνονται ως ολοκληρωτική απόρριψη.

• Κακή σχέση με το σώμα μας: Η σχέση με το σώμα μας είναι μάλλον κακή, κάτι που μερικές φορές αντικατοπτρίζεται και στη στάση μας. Κακές διατροφικές συνήθειες, υπερβολικές δίαιτες ή το αντίθετο, υπερβολικό φαγητό, είναι συνηθισμένες. Επίσης, κάποιοι ή παραμελούν την εμφάνισή τους ή αντίθετα δεν τολμούν να εμφανιστούν μπροστά στους άλλους αν δεν είναι τέλεια ντυμένοι ή «φτιαγμένοι».

Η «μειονεξία» έχει ιστορία

Όταν βλέπουμε τον ίδιο μας τον εαυτό ως κατώτερο και ανεπαρκή, συνήθως αυτή η «ματιά» έχει εγκατασταθεί μέσα μας από μικρή ηλικία και έχει εδραιωθεί με τα χρόνια.

• Παιδική ηλικία: Η υπερβολικά αυστηρή, επικριτική, μη ενθαρρυντική στάση των γονιών, η έλλειψη εμπιστοσύνης προς το παιδί λόγω προβολής δικών τους ανασφαλειών πάνω του, σε συνδυασμό συχνά με προσδοκίες πολύ υψηλές ή άσχετες με τις πραγματικές ικανότητες και ανάγκες του παιδιού, οι διαρκείς (έστω και ανείπωτες) συγκρίσεις με άλλους που τα καταφέρνουν «καλύτερα», μπορούν να δημιουργήσουν ένα γόνιμο υπέδαφος πάνω στο οποίο θα αναπτυχθεί στη συνέχεια η πεποίθηση ότι «οι άλλοι αξίζουν περισσότερο, είναι καλύτεροι από μένα». Συχνά, οι γονείς γίνονται οι πιο αμείλικτοι κριτές. Συνήθως, περιμένουν όλα όσα δεν πέτυχαν οι ίδιοι. Έτσι, παρακολουθούν και καταγράφουν με αγωνία τις αδυναμίες μας και αδυνατούν να μας δουν ως ανθρώπους ολοκληρωμένους, πολύπλευρους και κυρίως εντελώς διαφορετικούς από τους ίδιους. Το τραγικό είναι πως τη γνώμη αυτών ακριβώς των ανθρώπων την κάνουμε δική μας. Τη θεωρούμε ως τη μοναδική και αδιάσειστη αλήθεια, ενώ στην ουσία πρόκειται μόνο για μια γνώμη και μάλιστα οικτρά διαστρεβλωμένη.

• Εφηβεία: Η εφηβεία είναι συχνά μια τέτοια περίοδος, κατά την οποία αισθάνεται κανείς αδύναμος και ελλιπής, και συγκρίνοντας τον εαυτό του με τους άλλους, τους βρίσκει πάντα καλύτερους, πάντα πιο όμορφους, έξυπνους, λεπτούς, ψηλούς, γυμνασμένους, δυναμικούς, κοινωνικούς, ευχάριστους, ενδιαφέροντες, αστείους, ταλαντούχους. Oι συγκρίσεις πολλές φορές αποβαίνουν ισοπεδωτικές: Απογοήτευση, απόγνωση, θλίψη, αλλά και θυμός και εναντίωση είναι για πολλούς εφήβους το αποτέλεσμα. Για καλή μας τύχη, μετά το πέρας της εφηβείας συνήθως εδραιώνεται μια ισορροπία μεταξύ αυτού που βλέπουμε στους άλλους και αυτού που πιστεύουμε για τον εαυτό μας. Η διαδικασία αυτή οδηγεί σιγά-σιγά στη διαμόρφωση μιας πιο σταθερής αυτοεικόνας, μιας «ταυτότητας», όπως συνήθως ονομάζεται. Μερικοί άνθρωποι, όμως, μοιάζουν να παραμένουν «κολλημένοι» ή να επιστρέφουν με την παραμικρή δυσκολία σε αυτή την εφηβική θεώρηση του εαυτού, που βλέπει όλους τους άλλους καλύτερους και βρίσκει διαρκώς τρόπους να αυτοϋποτιμάται. Μοιάζουν σαν να βρίσκονται σε διαρκή αναζήτηση των «αδυναμιών» τους και σε γενικές γραμμές πιστεύουν ότι δεν αξίζουν και πολλά πράγματα. Στις συγκρίσεις με άλλους είναι σχεδόν αναμενόμενο ότι βγαίνουν τελευταίοι και καταϊδρωμένοι, καταλήγοντας στο θλιβερό συμπέρασμα: «Δεν αξίζω, δεν καταφέρνω και πολλά, ο καθένας μπορεί να τα καταφέρει καλύτερα από μένα».

6 τρόποι για να καταλάβουμε την… αξία μας!

Για να καταφέρουμε να δούμε πιο θετικά τον εαυτό μας, είναι απαραίτητο να αμφισβητήσουμε την εικόνα που έχουμε γιΆ αυτόν:

1. Χρειάζεται να στραφούμε προς τους άλλους και να αρχίσουμε να ακούμε αυτά που έχουν να πουν για εμάς, χωρίς προκαταλήψεις του τύπου: «Το λέει από οίκτο», «Το λέει επειδή είναι άσχετος», «Το λέει γιατί δεν με ξέρει καλά», «Το λέει από υπερβολική ευγένεια». Δεν μπορεί να είμαστε οι μόνοι αλάνθαστοι και αντικειμενικοί ανάμεσα σε δεκάδες άσχετους και ανίκανους να κρίνουν!

2. Χρειάζεται να στραφούμε λίγο προς τον εαυτό μας και να βρούμε αν όλα αυτά που κυνηγάμε και φαίνονται άπιαστα είναι πράγματι δικές μας επιθυμίες και ανάγκες ή είναι υπολείμματα αυτών που κάποιοι άλλοι ίσως να περίμεναν από εμάς ή να θεωρούσαν σημαντικά.

3. Χρειάζεται να παραδεχτούμε (καθόλου εύκολο και ανώδυνο) ότι ίσως κάποια πράγματα δεν μπορούμε να τα καταφέρουμε. Συνήθως, αυτό συμβαίνει όχι γιατί είμαστε εντελώς ανίκανοι σε έναν τομέα, αλλά γιατί, αν κοιτάξουμε μέσα μας, θα δούμε ότι δεν έχουν τέτοια σημασία για εμάς ώστε να θέλουμε να τα παλέψουμε τόσο πολύ.

4. Χρειάζεται, επίσης, να παραδεχτούμε ότι σε κάποια πράγματα τα έχουμε καταφέρει πολύ καλά, έστω κι αν στη συνέχεια θεωρήσαμε ότι ήταν ασήμαντα ή τα προσπεράσαμε κυνηγώντας κάποια πιο «σπουδαία».

5. Χρειάζεται να αμφισβητήσουμε τα πρότυπά μας. Είναι πράγματι τόσο καταπληκτικά όλα στις ζωές των άλλων; Πόσες φορές ζηλέψαμε κάτι στους άλλους (τη δουλειά τους, τη σχέση τους, την ευτυχία τους) για να ανακαλύψουμε αργότερα ότι τα πράγματα γι΄ αυτούς δεν ήταν καθόλου ιδανικά;

6. Χρειάζεται να «μικρύνουμε τα μεγέθη». Δεν γίνεται να συγκρινόμαστε μονίμως με όσους βρίσκονται στην κορυφή, επειδή θεωρούμε ότι κανονικά κι εμείς εκεί θα έπρεπε να βρισκόμαστε. Εξάλλου, για να φτάσει κανείς στην κορυφή, πρέπει να περάσει και από χαμηλά και ενδιάμεσα στάδια. Καμιά φορά είναι απαραίτητο να σταθούμε απέναντι στον εαυτό μας, όπως θα στεκόμασταν απέναντι σε ένα φοβισμένο, αποθαρρυμένο παιδί. Δεν θα το βοηθούσαμε να ανακαλύψει και να στραφεί προς ό,τι αγαπά και κατέχει καλά, ώστε να αρχίσει να χαίρεται, να έχει επιτυχίες και να εμπιστευτεί τον εαυτό του; Αυτή την παιδική αίσθηση της χαράς γι αυτό που καταφέραμε, την έχουμε όλοι γνωρίσει και έχει καταγραφεί μέσα μας. Μόνο που χρειάζεται να τη «φρεσκάρουμε».

Το εσωτερικό μας κενό δεν γεμίζει με αντικείμενα

Οι εξωτερικές δράσεις και η αναζήτηση της απόλαυσης, κλ.π., είναι ασπιρίνες για να ξεχνούν οι άνθρωποι το κενό και τα προβλήματά τους και να αποφεύγουν να δουν τι συμβαίνει μέσα τους. Τα προβλήματα όμως θα παραμένουν άλυτα όσο κανείς αποφεύγει να τα αντιμετωπίσει ή αναζητά επιφανειακές λύσεις.

Οι άνθρωποι σήμερα αποφεύγουν να δουν αυτό που συμβαίνει μέσα τους και για να ξεχνιούνται, το ρίχνουν στο φαί, στο σεξ, στη διασκέδαση, στα σπορ, στην πολιτική, στις εκδρομές, στα χόμπι, στο ντύσιμο, στο κυνήγι του χρήματος, στο να ασχολούνται με τους άλλους, στην τηλεόραση, το ιντερνέτ, τα θεάματα, το ποτό, τα ναρκωτικά, οποιαδήποτε περίεργη απόλαυση και ότι μπορεί να βάλει ο νους του άνθρωπου.

Είναι δυνατόν όμως, να λυθούν τα προβλήματα που έχουν συσσωρευτεί στο νου και την καρδιά του, αποφεύγοντας να τα δει και να τα αντιμετωπίσει; Ή είναι δυνατόν να βρει κανείς ικανοποίηση και ευτυχία, να γεμίσει το κενό του, καταφεύγοντας σε πράγματα έξω από αυτόν, σε υλικά αντικείμενα;

Εξ άλλου τα αντικείμενα και οι απολαύσεις τους, όπως και οι ίδιες αισθήσεις υπόκεινται σε πολλούς περιορισμούς. Πράγματα φθαρτά και υποκείμενα σε περιορισμούς είναι αδύνατο να μας φέρουν μόνιμη ευτυχία, εσωτερική πληρότητα, ειρήνη κ.λπ.. Είναι γεγονός ότι δεν μπορούμε να έχουμε πάντα αυτό που θέλουμε και έτσι νοιώθουμε δυστυχισμένοι. Αλλά είναι γεγονός ότι και όταν αποκτούμε αυτό που θέλουμε πάλι δυστυχούμε, γιατί ανακαλύπτουμε ότι το συγκεκριμένο πράγμα που φανταζόμασταν ότι θα μας έκανε πλήρεις και ευτυχισμένους δεν το πραγματοποίησε.

Κανένα αντικείμενο καμία εξωτερική κατάσταση δεν εμπεριέχει ευτυχία και πληρότητα. Είναι μόνο η φαντασία του νου που προβάλει σε όλα τα εξωτερικά πράγματα και καταστάσεις ιδιότητες που δεν έχουν. Η πλειοψηφία των ανθρώπων ποτέ δεν έψαξε τα πράγματα λίγο βαθύτερα, να δει δηλαδή κατά πόσο όλα αυτά που έμαθε από τους γονείς το σχολείο την κοινωνία κ.λπ. σχετικά με τον εαυτό του, και τον κόσμο είναι πράγματι έτσι. Η άγνοια όμως είναι ο χειρότερος σύντροφος του ανθρώπου. Η λανθασμένη κατανόηση των πραγμάτων μας οδηγεί σε λανθασμένες δράσεις και πόνο.

Μπορεί προσωρινά όλες αυτές οι εξωτερικές δράσεις που κάνει, να του φέρουν μία ψευδαισθησιακή ευχαρίστηση και να ξεχνάει κανείς τις ουσιαστικές του ανάγκες. Γρήγορα όμως αυτές οι εσωτερικές άλυτες καταστάσεις θα ξανάρθουν στην επιφάνεια και θα αναζητούν τη λύση τους. Η αδιαφορία να κοιτάξει κανείς αυτά και να δώσει λύσεις απλά παρατείνει και αυξάνει τον πόνο και το αδιέξοδο.

Όσο αναβάλει κανείς τη μελέτη του εαυτού του και το ταξίδι προς την αληθινή σου φύση, η διαφυγή από τα προβλήματα και τον πόνο αυτής της ζωής, είναι αδύνατη. Αυτό μπορείς να το διαπιστώσεις κοιτώντας γύρω σου, πως ζούνε οι άνθρωποι και τι τους συμβαίνει. Άμα ανοίξεις την τηλεόραση ή διαβάσεις εφημερίδα, είναι εύκολο να δεις τον ανθρώπινο πόνο σε όλο του το μεγαλείο. Αυτό συμβαίνει σε συναισθηματικό, νοητικό και σωματικό επίπεδο. Πολύς ή λίγος πόνος, απλά διακόπτεται από μικρά διαλλείματα απόλαυσης και αδράνειας.

Παρά ταύτα, αυτό που συνεχίζει να κάνει η πλειοψηφία των ανθρώπων είναι να ψάχνει να βρει ευτυχία και πληρότητα στις απολαύσεις και γενικότερα στα εξωτερικά πράγματα.

Και αυτό μας οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην αυτοκαταστροφή μας ως ανθρωπότητα και μάλιστα με βήματα γοργά αφου πια έχουμε την τεχνολογία να προκαλούμε μαζικές καταστροφές και θάνατο.

Ένα παιδί που δεν το αποδέχθηκαν, τρέχει μια ζωή προκειμένου να φτάσει κάπου

«Είναι εύκολο να γίνεις γονιός, αλλά είναι δύσκολο να είσαι γονιός».

Σ’ αυτή τη φράση ο Βίλχελμ Μπους εσωκλείει σύντομα και περιεκτικά τη δυσκολία – κι ο,τι αυτή προϋποθέτει ή συνεπάγεται- του να είναι κανείς όχι τέλειος, αλλά ένας αρκούντως καλός γονιός. Εξάλλου τέλειοι γονείς δεν υπάρχουν, όπως δεν υπάρχουν και τέλεια παιδιά, κι αυτό είναι κάτι, που χρειάζεται να κρατάμε καλά στο νου μας.

Όταν κάποιος γίνεται γονιός, τότε είναι η στιγμή που έρχεται στην επιφάνεια το δικό του εσωτερικό παιδί, των δικών του παιδικών χρόνων, έρχεται ξανά σε επαφή με το παρελθόν του, με τα τραύματά του. Και μπορεί είτε να υποκύψει σ’ αυτά και να τα αναπαράγει, διαιωνίζοντας με τη σειρά του αυτό το φαύλο κύκλο γενεών, είτε μπορεί να έρθει αντιμέτωπος με τις πληγές του, σπάζοντας τον κύκλο. Όποια κι αν είναι η επιλογή του, οι συνέπειες είναι αναπόφευκτες και αντίστοιχες της απόφασής του. Ο πρώτος δρόμος είναι σίγουρα ο πιο εύκολος, αλλά εξίσου σίγουρα είναι και ο πιο επικίνδυνος και επώδυνος για το παιδί μπροστά του.

Οι γονείς βλέπουν το παιδί τους ως προέκταση του εαυτού τους, αδυνατούν να το δουν ως ξεχωριστή προσωπικότητα, ως πλάσμα με διαφορετική ταυτότητα, τη δική του ταυτότητα. Περιμένουν απ’ αυτό να γίνει ό,τι δεν έγιναν, να κάνει ό,τι δεν έκαναν, να ζήσουν τη ζωή που δεν έζησαν μέσα απ’ τη ζωή του παιδιού τους, να “φτιάξουν” το τέλειο, το ιδανικό, το ατσαλάκωτο παιδί. Αντ’ αυτού όμως, το μόνο που καταφέρνουν να “φτιάξουν” είναι ένα φοβισμένο παιδί.

«Όταν ο γονιός δεν έχει αρκετή αυτοπεποίθηση, όταν δεν είναι σίγουρος για τη θέση του, μπορεί να αντιδρά άσχημα στις εκδηλώσεις αντίστασης του παιδιού του. Αντί να δει την αντίσταση ως μία εκδήλωση της ταυτότητας του παιδιού, αισθάνεται ότι κατευθύνεται εναντίον του» (Ιζαμπέλ Φιλιοζά). Και τότε οι γονείς κάνουν ένα από τα μεγαλύτερα τους λάθη. Αντί να προσπαθήσουν να κατανοήσουν τη συμπεριφορά του παιδιού τους, προσπαθούν να μεγαλώσουν ένα υπάκουο και πειθαρχημένο παιδί χρησιμοποιώντας ως όπλο τους και έχοντας ως σύμμαχο τους το φόβο. Και ο φόβος είναι παιδική κακοποίηση.

Παιδική κακοποίηση δεν είναι μόνο ό,τι αγγίζει τη σφαίρα του ακραίου. Παιδική κακοποίηση είναι οι τιμωρίες, οι επικρίσεις, οι υποτιμήσεις, οι ετικέτες, οι συγκρίσεις, οι απαιτήσεις, οι απειλές, η αδιαφορία, η απόρριψη, η απαξίωση, η ειρωνεία, τα λόγια που πονάνε, η αγάπη υπό όρους («Σ’ αγαπώ/ Είσαι καλός/ή, αν κάνεις αυτό που λέω/θέλω εγώ») (F. Engels).

Δε μιλάμε πλέον για μια σχέση ισότιμη, αναφορικά με την αξιοπρέπεια και την Το παιδί δεν μπορεί να ακούει προσβολές, γιατί μόνο έτσι μεγαλώνοντας θα αποκτήσει αξιοπρέπειααξία του παιδιού ως ανθρώπου. Μιλάμε για μια σχέση ελέγχου, για ένα μόνιμο παιχνίδι εξουσίας, με τους γονείς να κατηγορούν το παιδί ξεχνώντας ότι αυτοί το ξεκίνησαν.

Κάθε φορά που ο γονιός επιδιώκει να επιβληθεί στο παιδί του, κατ’ ουσίαν επιχειρεί να επιβληθεί στα τραύματα του για να μην πονάει. Πίσω απ’ τη βία κρύβεται μια δική του ιστορία, είναι οι παλιές πληγές, που ξαναματώνουν, προβάλλει την οργή της παιδικής του ηλικίας στο παιδί του.

Το παιδί εξαρτάται από τους γονείς του, καθρεφτίζεται στο βλέμμα τους, βλέπει τον εαυτό του μέσα απ’ τα δικά τους μάτια. Το παιδί δεν έχει ανάγκη από τέλειους γονείς, έχει ανάγκη από γονείς που το αγαπούν και κυρίως το αποδέχονται άνευ όρων και όχι άνευ ορίων. Δε φτάνει μόνο η αγάπη, χρειάζεται και η αποδοχή. Ένα παιδί, που δεν το αποδέχθηκαν, τρέχει για μια ζωή προκειμένου να φτάσει κάπου. Έχει ανάγκη από γονείς που αποδέχονται ότι το παιδί τους δεν είναι τέλειο, ότι δεν είναι ίσως αυτό που ονειρεύτηκαν, ότι δεν είναι αυτό που θα ήθελαν να είναι. Αλήθεια, οι ίδιοι είναι αυτό που θα ήθελαν να είναι; Αποδέχτηκαν ποτέ τον εαυτό τους; Τον αγάπησαν; Το παιδί έχει ανάγκη από γονείς, που αναγνωρίζουν τα λάθη τους, τα παραδέχονται και προσπαθούν να τα διορθώσουν.

«Κι εμείς τι πάθαμε που μεγαλώσαμε έτσι;». Μεγαλώσαμε μέσα σ’ έναν ψεύτικο εαυτό. Μάθαμε να φοβόμαστε, να κρυβόμαστε πίσω από μάσκες, να μην έχουμε πρόσωπο, αλλά προσωπείο, να φοράμε το κουστούμι μας και να παίζουμε το ρόλο μας. Μάθαμε να μην εκφράζουμε τις ανάγκες και τα «θέλω» μας, να μην τα αναγνωρίζουμε, να θέλουμε τα «θέλω» των άλλων, να τα περνάμε για δικά μας, να τους ανήκουμε, να εξαρτιόμαστε. Μάθαμε να μην αγαπάμε τον εαυτό μας, άρα και τους άλλους, να μην τον αποδεχόμαστε, να τον σαμποτάρουμε, να ζητούμε το δυσλειτουργικό για να λειτουργήσουμε ή για να νομίζουμε ότι έτσι λειτουργούμε. Μάθαμε να βολευόμαστε, να μη ρισκάρουμε, να μην κυνηγάμε τα όνειρά μας, να μην ονειρευόμαστε, να μας τρομάζει η αλλαγή, δηλαδή η ίδια η ζωή, μάθαμε να μη ζούμε. Άλλα περισσότερο, άλλα λιγότερο. Άλλοι περισσότερο, άλλοι λιγότερο. Κι αν πάλι όλα αυτά δεν τα αναγνωρίζουμε είναι γιατί κυρίως μάθαμε να τα βάζουμε όλα «κάτω απ’ το χαλί»… Κι αφού δεν τα βλέπω, ή μάλλον δε θέλω να τα δω, τότε δεν υπάρχουν!

Αυτό πάθαμε. Γίναμε έτσι…

Μας οφείλουμε λοιπόν να βγούμε στο φως, να δούμε τις σκιές μας, να τις αναγνωρίσουμε, να τις γνωρίσουμε κι αυτή τη φορά να μάθουμε να τις διαχειριζόμαστε. «Να πούμε “ναι” στον εαυτό μας, να αντιμετωπίσουμε τον εαυτό μας σαν αυτό να είναι το σοβαρότερο απ’ όλα τα καθήκοντά μας.» (C. Jung). Να βγάλουμε τη μάσκα! Να σπάσουμε τον κύκλο!
 

Ο εικονικός κόσμος - matrix - διαλύεται

Ο εικονικός κόσμος - matrix - διαλύεται...

Η Ελεύθερη σκέψη ανακαινίζει πλέον το σύμπαν...

Το matrix δείχνει ότι σπάει, αρχίζουν να την ψιλιάζονται ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι ότι τα φαινόμενα απατούν.

Άλλωστε γίνεται ξεκάθαρη η χωρίς ελπίδα χειραγώγηση της ανθρωπότητας, της επίθεσης του συστήματος matrix ενάντια στην ανθρωπότητα, σε μια μάχη που έχει ήδη χάσει.

Δεν είναι τυχαία η βίαιη εφαρμογή κατάλυσης κάθε σκέψης των ανθρώπων, δημιουργώντας συνεχώς στο πεδίο αρνητική αντιπληροφόρηση.

Ευτυχώς όμως ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι συνειδητοποιούν τον έλεγχο που δέχονται στην ζωή τους και στο μυαλό τους, εφαρμόζοντας σε πράξεις πλέον την νέα πληροφορία που διέρχεται και εισέρχεται στο matrix... η ελεύθερη σκέψη.

Είναι η αρχή του τέλους για το matrix.

Πλέον ο κάθε άνθρωπος μπορεί να διακρίνει στον εαυτό του ότι δεν είναι αυτός που ήταν πριν είκοσι χρόνια.

Όλα έχουν αλλάξει στο πεδίο όσον αφορά την νοερή πραγματικότητα μας και επαφή με την ύλη.

Όλα πλέον τα νιώθουμε πιο επιφανειακά. Δεν τα παίρνουμε της μετρητοίς όπως παλιά.

Κατανοούμε ότι όσο σπάει το matrix χάνουμε την νοερή επαφή μας με την ύλη, την εικονική πραγματικότητα matrix.

Tο σύμπαν πλέον ανακαινίζεται, το πλέγμα στον πλανήτη Γη διαλύεται, και εισέρχεται στο πεδίο η ελεύθερη σκέψη!

Το ΕΓΩ στερεύει τον άνθρωπο...

Το ΕΓΩ στερεύει τον άνθρωπο

Το μίσος στερεύει τον άνθρωπο.

• Η προσπάθεια όμως να σταθώ στα πόδια "μου όταν η αδικία πέφτει βροχή,
γίνεται δύναμη δικαίωσης και σκοπός,
γίνεται η κρυφή ευλογία μου.

• Αν κάτσω να μισήσω κάποιον που με αδίκησε,
τότε θα ξεχάσω να ζήσω ελεύθερος,
τότε θα ζω με μαύρη καρδιά,
τότε θα πεθάνω με σπασμένη καρδιά,
τότε θα χάσω τη ζωή μου αδικώντας τον εαυτό μου,
για ξένες αδικίες.

• Κάνε την αδικία δύναμη αδερφέ
κι απλά συνέχισε να στοχεύεις μπροστά,
κάνε το λάθος μάθημα
και πίστεψε στη γνώση του.

• Ελευθέρωσε τον εαυτό σου από τον πόνο του λάθους
από τον πόνο της αδικίας γιατί,
μόνο ο ελεύθερος άνθρωπος μπορεί να είναι υγιής άνθρωπος γιατί
μόνο ο δυνατός άνθρωπος μαθαίνει να είναι δίκαιος κι ελεύθερος μέσα στα λάθη του.

• Μη μισείς κανέναν,
αγάπα τους όλους,
διάλεγε αυτούς που θέλουν να μαθαίνουν απ τα πεσίματα τους,
φεύγε από αυτούς που δικάζουν το φόβο τους στα δικά σου πεσίματα.

• Κάθε εμπόδιο για καλό είθε να είναι.

...Και έτσι είναι

H καταδρομική επιχείριση του Κανάρη στην Αίγυπτο

Τον Ιούλιο του 1825 ο Ιμπραήμ είχε πατήσει για τα καλά το πόδι του στον Μοριά και σημείωνε τη μία επιτυχία μετά την άλλη απέναντι στους επαναστατημένους Έλληνες.

Την εποχή εκείνη, ο Κωνσταντίνος Κανάρης σκέφτηκε ένα παράτολμο σχέδιο ως αντιπερισπασμό προς τον Αιγύπτιο πολέμαρχο: να εκστρατεύσει στην πατρίδα του και να κάψει τον αιγυπτιακό στόλο, που ναυλοχούσε στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας, μπροστά από το παλάτι του πατέρα του Μοχάμετ Άλι. Έτσι θα σταματούσε και το λαθρεμπόριο που έκαναν Γάλλοι, φίλοι του Μωχάμετ Άλη, σε βάρος του ελληνικού αγώνα..

Το σχέδιο του κοινοποιήθηκε στους προύχοντες της Ύδρας Μανώλη Τομπάζη, Λάζαρο Κουντουριώτη και Αντώνιο Κριεζή, οι οποίοι ενθουσιάστηκαν και αποφάσισαν να το θέσουν σε εφαρμογή. Με πάσα μυστικότητα για τον φόβο των κατασκόπων, ετοιμάστηκαν τρία πυρπολικά, ένα για τον Κανάρη, ένα για τον Αντώνιο Βώκο και το άλλο για τον Μανώλη Μπούτη, Τα πυρπολικά θα συνοδεύονταν από τα μεγάλα πλοία του Κριεζή και του Τομπάζη, που θα είχε το γενικό πρόσταγμα της επιχείρησης.

Ο στολίσκος απέπλευσε από την Ύδρα στις 23 Ιουλίου 1825 και σαν σήμερα στις 29 Ιουλίου βρισκόταν έξω από το λιμάνι της Αλεξάνδρειας. Αμέσως, ο Τομπάζης συγκάλεσε σύσκεψη στο πλοίο του και αποφασίσθηκε τα μεν πλοία να παραμείνουν έξω από το λιμάνι, όσο το δυνατόν αφανή από τα παρατηρήρια του εχθρού, τα δεν πυρπολικά να εισδύσουν στο λιμάνι και αφού επιτελέσουν το έργο τους οι πυρπολητές να επιστρέψουν με τις λέμβους στα πλοία. Στους πυρπολητές δόθηκαν σαφείς εντολές να μην βλάψουν σκάφη με ξένη σημαία.

Το σχέδιο πήγε από την αρχή στραβά. Ο Κανάρης όρμησε πρώτος με το πυρπολικό του και άφησε αρκετά πίσω τους Βώκο και Μπούτη. Μέχρι να συνεννοηθούν για να εισέλθουν και οι τρεις ταυτόχρονα στο λιμάνι, είχαν παρέλθει πολύτιμες ώρες. Ο ήλιος άρχισε να δύει, όταν ο Κανάρης αποφάσισε να ενεργήσει μόνος και στράφηκε με το πυρπολικό του προς το λιμάνι. Όμως, για κακή του τύχη τον αντιλήφθηκε ο πλοηγός του λιμανιού και αφού διαπίστωσε ότι δεν ήταν εμπορικό, αλλά εχθρικό πλοίο, προσπάθησε να κάνει ανεπιτυχώς ρεσάλτο στο πλοίο του Κανάρη και να το εμποδίσει να εισέλθει στο λιμάνι.

Ο Κανάρης γνώριζε τη διάταξη του λιμανιού της Αλεξάνδρειας από παλαιότερα ταξίδια του και κατηύθυνε το πυρπολικό του προς την αποβάθρα των ανακτόρων του Μοχάμετ Άλι, μπροστά από την οποία ήταν ελλιμενισμένες μεγάλες φρεγάτες και η ναυαρχίδα του στόλου. Όμως, ο άνεμος μεταβλήθηκε ξαφνικά κι έπαψε να είναι ευνοϊκός για τον θρυλικό ναυμάχο. Το πυρπολικό του δεν ήταν δυνατό να προχωρήσει. Εν τω μεταξύ, είχε γίνει αντιληπτό από τους Αιγυπτίους, που εκινούντο προς αντιμετώπισή του.

Ο Κανάρης, ευρισκόμενος πλέον σε δύσκολη θέση, άναψε το πυρπολικό και προσπάθησε να το ρίξει πάνω σ’ ένα επισκευαζόμενο αιγυπτιακό δίκροτο. Με τους άνδρες του επιβιβάσθηκε στη συνοδευτική λέμβο για να εξέλθει από το λιμάνι. Το πυρπολικό δεν βρήκε στόχο, αφού το αιγυπτιακό πλοίο έλυσε κάβους και απομακρύνθηκε, ενώ η λέμβος του δεχόταν καταιγιστικά πυρά από τον εχθρό. Βαλλόμενη ακατάπαυστα κατόρθωσε να φθάσει στο στόμιο του λιμανιού, όπου συνάντησε τον Βώκο με το πυρπολικό του, ενώ ο Μπούτης παρέμενε έξω από το λιμάνι. Από τη δραματική επιχείρηση διαφυγής του Κανάρη σκοτώθηκαν δύο μέλη του πληρώματός του, οι Παντελής Τζιτζάς και Ιωάννης Χούντας και τραυματίσθηκαν πέντε, οι Ιωάννης Κωνσταντινίδης, Αγγελής Γκλάβας, Νικόλαος Δήμου, Γεώργιος Ψαριανός και Νικόλαος Μανιάτης.

Ο Μοχάμετ Άλι αμέσως μόλις πληροφορήθηκε την επιθετική ενέργεια του ελληνικού πυρπολικού, διέταξε τα πλοία του να καταδιώξουν τον ελληνικό στόλο, ενώ ο ίδιος επιβιβάσθηκε σε μία κορβέτα και ανοίχτηκε στο πέλαγος. Όμως, τα ελληνικά πλοία είχαν προλάβει να απομακρυνθούν.

Στις 18 Αυγούστου 1825 επέστρεψαν στην Ύδρα, όπου τους επιφυλάχθηκε υποδοχή ηρώων.

Το ότι ο στόχος δεν επετεύχθη δεν οφείλεται σε λάθος του Κανάρη και ούτε μειώνει το μεγαλείο του εγχειρήματος. Οι επαναστατημένοι Έλληνες θεώρησαν την πράξη του Κανάρη πλήρη τόλμης και πατριωτισμού αλλά κάποιοι Ευρωπαίοι δυσαρεστήθηκαν και την είδαν σαν αχαρακτήριστη πειρατική πράξη λόγω της χρήσης ξένης σημαίας υπό επισήμου καταδρομέως. Η αγγλόφιλη «Εφημερίς της Ύδρας», σε μια εποχή που υπήρχαν διαμάχες για το ζήτημα της βασιλικής υποψηφιότητας (κάθε μεγάλη δύναμη ήθελε ο νέος βασιλιάς των Ελλήνων να προέρχεται από τον δικό της βασιλικό οίκο) κατηγόρησε τους Γάλλους επειδή ο φιλοτουρκισμός τους έγινε αιτία να ματαιωθεί ένα μεγάλο απελευθερωτικό εγχείρημα.

Το γεγονός προξένησε αίσθηση και θαυμασμό για τον Κωνσταντίνο Κανάρη στα ευρωπαϊκά κέντρα. Γάλλοι φιλέλληνες εξεγέρθηκαν, όταν εγράφη ότι στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας γαλλικό πολεμικό πλοίο (μπρίκι) κανονιοβόλησε το πυρπολικό του Κανάρη. Ο γάλλος υπουργός Βιλέλ αναγκάσθηκε να προβεί σε διάψευση του συμβάντος ενώπιον της Βουλής

«Έξυπνα» τούβλα, ικανά για ανακύκλωση νερού και παραγωγή ρεύματος από τον ήλιο

Πρωτοποριακά «έξυπνα» τούβλα, τα οποία είναι ικανά να κάνουν ανακύκλωση νερού και να παράγουν ηλεκτρική ενέργεια από το φως του ήλιου αναπτύσσει ομάδα επιστημόνων του University of the West of England (UWE Bristol).

Τα τούβλα θα είναι σε θέση να ενώνονται και να δημιουργούν τοίχους- «βιοαντιδραστήτες», που θα μπορούν να χρησιμοποιούνται σε σπίτια, δημόσια κτήρια και γραφεία. Η ομάδα του βρετανικού πανεπιστημίου δουλεύει πάνω στο συγκεκριμένο αντικείμενο στο ευρύτερο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος LIAR (Living Architecture), του οποίου ηγείται το Newcastle University. Το πρόγραμμα αυτό ενώνει «ζωντανή» αρχιτεκτονική, υπολογιστές και μηχανολογία για την εύρεση λύσεων σε θέματα βιωσιμότητας ενέργειας.

Τα «έξυπνα» τούβλα θα αποτελούνται από βιοαντιδραστήρες γεμάτους μικροβιακές κυψέλες και άλγη. Σχεδιασμένα για να προσαρμόζονται μόνα τους σε μεταβαλλόμενες περιβαλλοντικές συνθήκες, θα παρακολουθούν και θα αλλάζουν τον αέρα στο κτήριο, ενώ θα μπορούν να αναγνωρίζουν και τους παρευρισκομένους.

Κάθε τούβλο θα περιέχει μικροβιακές κυψέλες καυσίμου (MFC), οι οποίες με τη σειρά τους θα έχουν στο εσωτρεικό μια ποικιλία μικροοργανισμών που θα έχουν επιλεγεί ειδικά για τον καθαρισμό νερού, την ανάκτηση φωσφορικού άλατος, την παραγωγή ηλεκτρισμού και τη διευκόλυνση της παραγωγής καθαριστικών ουσιών, στο πλαίσιο της ίδιας διαδικασίας.

Τα MFC θα συνθέτουν έναν τοίχο- «ζωντανή μηχανή», ο οποίος θα μπορεί να αντιλαμβάνεται το περιβάλλον του και να αντιδρά σε αυτό μέσα από μια σειρά ψηφιακώς συντονιζόμενων μηχανισμών.

«Οι τεχνολογίες που αναπτύσσουμε έχουν στόχο να μεταμορφώσουν τα μέρη όπου ζούμε και εργαζόμαστε, επιτρέποντάς μας να ζούμε μαζί με το κτήριο» λέει ο καθηγητής Άντριου Ανταμάτσκι, διευθυντής του προγράμματος LIAR για το UWE Bristol. «Ένα κτήριο φτιαγμένο από βιοαντιδραστήρες θα αποτελεί έναν μεγάλης κλίμακας ζωντανό οργανισμό που καλύπτει όλες τις περιβαλλοντικές και ενεργειακές ανάγκες των κατοίκων του. Τοίχοι σε κτήρια από “έξυπνα” τούβλα που περιέχουν βιοαντιδραστήρες θα ενσωματώνουν επεξεργαστές υπολογιστών» προσθέτει.

Ο φωτο-βιοαντιδραστήρας είναι μια συσκευή που μπορεί να προγραμματιστεί για να αξιοποιεί μια σειρά δεδομένων, όπως το γκρί νερό, μικροβιακές ενώσεις (άλγη και βακτήρια), διοξείδιο άνθρακα από την ατμόσφαιρα και διαφορετικά είδη θρεπτικών ουσιών για την παραγωγή διαφόρων προϊόντων, από καθαρό νερό μέχρι λιπάσματα, οξυγόνο, οικολογικά απορρυπαντικά, ηλεκτρισμό κλπ

Κοσμολόγοι λένε ότι η ακτινοβολία υποβάθρου υποστηρίζει την ύπαρξη της σκοτεινής ύλης

Ερευνητές χρησιμοποιώντας μετρήσεις της μικροκυματικής ακτινοβολίας υποβάθρου – μια εξασθενημένη ακτινοβολία κατάλοιπο του καυτού, πυκνού, μικρού σύμπαντος – λένε πως τα αποτελέσματά τους προσφέρουν υποστήριξη για το κοσμολογικό μοντέλο του σύμπαντος – μια πρόβλεψη ότι η σκοτεινή ύλη και η σκοτεινή ενέργεια αποτελούν το 95% οτιδήποτε υπάρχει στο σύμπαν (ενέργεια και ύλη), ενώ η συνηθισμένη ύλη αντιπροσωπεύει μόλις το 5%.
 
Οι ερευνητές, που δουλεύουν στο πρόγραμμα QUaD και χρησιμοποιούν το τηλεσκόπιο QU Extra-galactic Survey Telescope (QUEST) των 2.6 μέτρων στο Νότιο Πόλο, δημοσίευσαν στο Astrophysical Journal, λεπτομερείς χάρτες της μικροκυματικής ακτινοβολίας υποβάθρου (CMB) . Οι ερευνητές επικέντρωσαν τις μετρήσεις τους πάνω στις διακυμάνσεις της θερμοκρασίας και την πόλωση της ακτινοβολίας CMB για να καταλάβουν την κατανομή της ύλης στις απαρχές του σύμπαντος.
QUaD_telescopeΣτο κάτω μέρος φαίνεται το τηλεσκόπιο QUEST και πάνω τμήμα του χάρτη της μικροκυματικής ακτινοβολίας υποβάθρου με τις ανεπαίσθητες μεταβολές της θερμοκρασίας και της πόλωσης της ακτινοβολίας
 
Η πόλωση είναι η κατεύθυνση στην οποία γίνονται οι δονήσεις των ακτίνων του φωτός, και η οποία είναι κάθετη προς την διεύθυνση που κινούνται οι ακτίνες.
 
Η ακτινοβολία από το πρώιμο σύμπαν δεν ήταν πολωμένη αρχικά, αλλά πολώθηκε όταν αυτή χτύπησε την κινούμενη ύλη στο πολύ πρώιμο σύμπαν. Με την δημιουργία χαρτών της σημερινής πόλωσης, η ομάδα του ερευνητικού προγράμματος QUaD ήταν σε θέση να εξετάσει όχι μόνο που υπήρχε η ύλη, αλλά επίσης και πώς κινούνταν. Τα αποτελέσματα ταιριάζουν πάρα πολύ με την θερμοκρασία και την πόλωση που προβλέπεται από την ύπαρξη της σκοτεινής ύλης και της σκοτεινής ενέργειας στο καθιερωμένο κοσμολογικό μοντέλο.
 
Η ερευνητική ομάδα καθοδηγήθηκε από κοινού από τον Walter Gear, στο Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ, και την Sarah Church του Ινστιτούτου Kavli για την Αστροφυσική και την Κοσμολογία (KIPAC).
 
Ο Gear αναφέρει ότι η μελέτη της ακτινοβολίας CMB έχει δώσει εξαιρετικά ακριβείς εικόνες του Σύμπαντος όταν ήταν μόλις 400.000 ετών. Όταν ξεκίνησε την εργασία αυτή η ομάδα η πόλωση της CMB δεν είχε καν εντοπιστεί και πίστευε ότι θα μπορούσε να είναι σε θέση να βρουν κάτι λάθος με τη θεωρία. Το γεγονός ότι τα καταπληκτικά αυτά στοιχεία ταιριάζουν με τη θεωρία τόσο καλά και μάλιστα με πολλούς τρόπους, τα κάνει ακόμη πιο καταπληκτικά. Το γεγονός αυτό ενισχύει την άποψη ότι οι ερευνητές είναι στο σωστό δρόμο και ότι πρέπει να μάθουν περισσότερα για την παράξενη φύση της σκοτεινής ενέργειας και σκοτεινής ύλης, αν θέλουμε να κατανοήσουμε πλήρως τη λειτουργία του σύμπαντος.
 
Ο Michael Brown, του Ινστιτούτου Kavli για την Κοσμολογία στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ και επικεφαλής συγγραφέας της νέας μελέτης πρόσθεσε: «Με αυτές τις νέες μετρήσεις του προγράμματος  QUaD, έχουμε δοκιμάσει κι άλλο το καθιερωμένο μοντέλο για το Σύμπαν. Και το πιο καθησυχαστικό είναι πως το μοντέλο έχει περάσει τη δοκιμή αυτή εντυπωσιακά καλά."

Η φυσική της έκρηξης σε ένα άστρο και η δημιουργία ενός σουπερνόβα

Δεν είναι και τόσο εύκολο όσο νομίζετε. Τα υπάρχοντα μοντέλα της υπερκαινοφανούς έκρηξης των πολύ μεγάλων άστρων είχαν αποτύχει να αναπαραγάγουν αυτές τις εκρήξεις, όμως σήμερα μπορούμε να τις καταλάβουμε.
 
Δέκα δευτερόλεπτα μετά την ανάφλεξη, μια θερμοπυρηνική πύρινη φλόγα έχει ολοκληρώσει σχεδόν την αποτέφρωση ενός λευκού νάνου άσπρου νάνου σε μια πρόσφατη προσομοίωση. Προχωρώντας από το βαθύ εσωτερικό του άστρου προς τα εξωτερικά μέρη, η πυρηνική αλυσιδωτή αντίδραση έχει μετασχηματίσει τον άνθρακα και το οξυγόνο (μωβ, ερυθρό χρώμα), στο πυρίτιο (πορτοκαλί) και το σίδηρο (κίτρινο χρώμα). Οι προηγούμενες προσομοιώσεις, που ήταν ανίκανες να ακολουθήσουν τις ταραχώδεις κινήσεις, δεν θα μπορούσαν να εξηγήσουν γιατί τα αστέρια εξερράγησαν αντί να πεθάνουν ήσυχα.
 
Στις 11 Νοεμβρίου 1572, ο δανός αστρονόμος και ευγενής Tycho Brahe είδε ένα νέο αστέρι στον αστερισμό της Κασσιόπειας, να λάμπει τόσο φωτεινά όσο και ο Δίας. Από πολλές απόψεις, ήταν η γέννηση της σύγχρονης αστρονομίας — μια φωτεινή διάψευση της μέχρι τότε πεποίθησης ότι ο ουρανός ήταν σταθερός και αμετάβλητος. Τέτοια ‘νέα άστρα’ δεν έχουν πάψει να μας εκπλήσσουν. Περίπου 400 χρόνια αργότερα οι αστρονόμοι συνειδητοποίησαν ότι αυτά επισκιάζουν για πολύ μικρό χρονικό διάστημα τα δισεκατομμύρια των συνηθισμένων άστρων και πρέπει επομένως να είναι θεαματικές εκρήξεις. Το 1934 ο Fritz Zwicky του Τεχνολογικού Ιδρύματος της Καλιφόρνιας έπλασε το όνομα "σουπερνόβα" για αυτά τα ‘νέα άστρα’. Οι υπερκαινοφανείς ή σουπερνόβες είναι μακράν τα πιο δραματικά γεγονότα που είναι γνωστά στην επιστήμη, και διαδραματίζουν έναν ειδικό ρόλο στο σύμπαν και στη δουλειά των αστρονόμων: σπέρνουν το διάστημα με βαριά στοιχεία, ρυθμίζοντας έτσι τον σχηματισμό των γαλαξιών καθώς και την εξέλιξη τους, ενώ ακόμη χρησιμεύουν και ως οι δείκτες της κοσμικής διαστολής.
Ο Zwicky και ο συνάδελφός του Walter Baade σκέφτηκαν τότε ότι η εκρηκτική ενέργεια προέρχεται από τη βαρύτητα. Η ιδέα τους ήταν ότι ένα κανονικό άστρο συμπιέζεται βίαια μέχρι τον πυρήνα του φθάνοντας στην πυκνότητα ενός ατομικού πυρήνα. Όπως ένα κρυστάλλινο βάζο που πέφτει πάνω σε ένα τσιμεντένιο πάτωμα, το υλικό του άστρου που καταρρέει απελευθερώνει αρκετή βαρυτική δυναμική ενέργεια για να εκτοξεύσει το υπόλοιπο του άστρου μακριά. Μια εναλλακτική λύση προέκυψε το 1960, όταν ο Fred Hoyle του πανεπιστημίου του Καίμπριτζ και ο Willy Fowler του Caltech συνέλαβαν τις εκρήξεις σαν γιγαντιαίες πυρηνικές βόμβες. Όταν ένα αστέρι σαν τον ήλιο μας εξαντλεί τα καύσιμα του υδρογόνου του και έπειτα το ήλιό του, τα μετατρέπει σε άνθρακα και οξυγόνο. Όχι μόνο μπορεί η σύντηξη αυτών των στοιχείων να απελευθερώσει ένας τιτάνιο παλμό ενέργειας, αλλά παράγει το ραδιενεργό νικέλιο 56, η βαθμιαία διάσπαση του οποίου δίνει την αναγκαία ενέργεια για τη πολύμηνη μεταλαμπή της αρχικής έκρηξης.
 
Και οι δύο αυτές οι ιδέες έχουν αποδειχθεί σωστές. Από τους υπερκαινοφανείς που δεν παρουσιάζουν κανένα σημάδι υδρογόνου στα φάσματά τους (είναι ο τύπος I), οι περισσότεροι (τύπος Ia) εμφανίζονται να είναι θερμοπυρηνικές εκρήξεις, και οι υπόλοιποι (τύποι Ib και Ic) προκύπτουν από την κατάρρευση των άστρων που είχαν ρίξει τα εξωτερικά στρώματα του υδρογόνου τους. Οι υπερκαινοφανείς τα φάσματα των οποίων περιλαμβάνουν υδρογόνο (είναι ο τύπος II) θεωρούνται πως προκύπτουν  επίσης από την κατάρρευση. Και οι δύο μηχανισμοί ελαχιστοποιούν ένα ολόκληρο άστρο σε ένα κέλυφος αεριωδών συντριμμιών, και τα γεγονότα της βαρυτικής κατάρρευσης αφήνουν, επίσης, πίσω τους ένα υπέρπυκνο άστρο νετρονίων ή, σε ακραίες περιπτώσεις, μια μαύρη τρύπα. Οι παρατηρήσεις, ειδικότερα του σουπερνόβα 1987A (ένας τύπος ΙΙ), έχουν τεκμηριώσει αυτήν την βασική θεωρητική εικόνα.
 
Ακόμα κι έτσι, η εξήγηση της σουπερνόβας έκρηξης είναι ακόμα μια σημαντική πρόκληση για τους αστροφυσικούς. Οι προσομοιώσεις σε υπολογιστές είχαν πρόβλημα να αναπαράγουν τις εκρήξεις, πόσο μάλλον τις λεπτομερείς ιδιότητές τους. Είναι πολύ δύσκολο να κάνουμε στις προσομοιώσεις τα άστρα να εκραγούν. Τα άστρα αυτορυθμίζονται, παραμένοντας πολύ σταθερά για εκατομμύρια ή και δισεκατομμύρια χρόνια. Ακόμη και τα νεκρά ή τα αστέρια που πεθαίνουν έχουν μηχανισμούς που τα αναγκάζουν να εξαντληθούν σταδιακά παρά να ανατιναχτούν. Για να γίνουν υπολογισμοί για το πώς υπερνικιούνται αυτοί οι μηχανισμοί έχουν γίνει πολλές προσομοιώσεις που ωθούν στα όρια τους την ισχύ των υπολογιστών. Εν τούτοις, τελευταία μόνο βελτιώθηκε αυτή η κατάσταση.
 
Η ανατίναξη ενός άστρου  δεν είναι εύκολο να γίνει
Κατά ειρωνικό τρόπο, τα άστρα που θεωρούνται πως ανατινάζονται ως σουπερνόβες τύπου Ia είναι συνήθως υπόδειγμα σταθερότητας — συγκεκριμένα, το λευκό νάνο αστέρι. Ένας λευκός νάνος είναι το κατάλοιπο ενός άστρου σαν τον ήλιο μας αλλά βρίσκεται σε μια αδρανή κατάσταση. Εάν μείνει ανενόχλητο, μένει λίγο ή πολύ στην κατάσταση που γεννήθηκε, ψυχόμενο βαθμιαία και η ακτινοβολία του εξασθενίζει. Αλλά οι Hoyle και Fowler υποστήριξαν ότι εάν ένας λευκός νάνος είναι σε στενή τροχιά  σε ένα άλλο άστρο, μπορεί να πάρει ύλη από το σύντροφό του άστρο, να αυξήσει τη μάζα του και να γίνει ακόμα περισσότερο συμπιεσμένο στο κέντρο του, έως ότου φθάσει σε τέτοιες μεγάλες πυκνότητες και θερμοκρασίες που  αρχίζει να τήκεται ο άνθρακα και το οξυγόνο του κατά τρόπο εκρηκτικό.
 
Οι θερμοπυρηνικές αντιδράσεις πρέπει να συμπεριφέρονται μάλλον σαν μια συνηθισμένη πυρκαγιά. Στο εσωτερικό του άστρου η πυρηνική σύντηξη εξαφανίζει τα προαναφερθέντα υλικά που συντήκονται, αφήνοντας πίσω τους μια σωρό πυρηνικής τέφρας (κυρίως νικέλιο). Σε κάθε στιγμή, οι αντιδράσεις τήξης θα συμβαίνουν σε έναν μικροσκοπικό όγκο, πιθανότατα στην επιφάνεια των φυσαλίδων, των γεμάτων με τέφρα, που επιπλέουν στο βαθύ εσωτερικό του λευκού νάνου. Λόγω της μικρότερης πυκνότητάς τους, οι φυσαλίδες θα επιπλέουν και θα προσπαθούν να ανέβουν προς την επιφάνεια του άστρου — σαν τις φυσαλίδες του υδρατμού σε ένα δοχείο με νερό που βράζει.
 
Το πρόβλημα με αυτήν την περιγραφή ήταν ότι η θερμοπυρηνική σύντηξη θα έπρεπε να σβήσει. Γιατί η ενέργεια που απελευθερώνεται θα ανάγκαζε το άστρο να διαστέλλεται και να ψύχεται, και με αυτόν τον τρόπο η σύντηξη θα σβήσει. Αντίθετα από μια συνηθισμένη βόμβα, ένα άστρο δεν έχει κανέναν τοίχωμα για να περιοριστεί και να αποτρέψει την αυτο-κατάσβεση.
 
Μαζί με αυτά τα θεωρητικά προσκόμματα υπάρχει κι ένα πρακτικό. Κανένα εργαστηριακό πείραμα δεν μπορεί να εκτελεσθεί που να αναπαράγει τις συνθήκες στις σουπερνόβες, και οι παρατηρήσεις υπόκεινται σε περιορισμούς. Η καλύτερη προσέγγιση που έχουν οι αστροφυσικοί είναι να προσπαθήσουν να προσομοιώσουν την έκρηξη σε έναν υπολογιστή. Αυτός όμως είναι ένας βαρυσήμαντος στόχος. Αυτήν την περίοδο οι πιο ακριβείς προσομοιώσεις, με έναν υπερυπολογιστή της ΙΒΜ p690, διαιρούν το αστέρι σε ένα πλέγμα μέχρι 1.024 στοιχεία, συλλαμβάνοντας λεπτομέρειες τόσο μικρές πλάτους μερικά χιλιόμετρα. Ένα απλό τρέξιμο της προσομοίωσης απαιτεί 1020 αριθμητικές διαδικασίες, και για ένα τέτοιο σύνθετο πρόβλημα, ο υπερυπολογιστής μπορεί να εκτελέσει 1011 διαδικασίες το δευτερόλεπτο. Εν γένει, η προσομοίωση διαρκεί σχεδόν 60 επεξεργαστικά έτη. Τα υπολογιστικά τεχνάσματα που απλοποιούν τις προσομοιώσεις σε άλλους τομείς της επιστήμης δεν ισχύουν για τις σουπερνόβες, οι οποίες περιλαμβάνουν υψηλή ασυμμετρική ροή, ακραίες συνθήκες, και ένα τεράστιο εύρος χωρικών και χρονικών κλιμάκων. Η σωματιδιακή φυσική, η πυρηνική φυσική, η δυναμική των ρευστών και η γενική σχετικότητα είναι αρκετά περίπλοκες από μόνες τους, αλλά μια προσομοίωση για τα σουπερνόβα πρέπει να τα εξετάσει όλα τα φαινόμενα αμέσως.

    Κάτω από την επιφάνεια

    Η λύση στο πρόβλημα προήλθε από ένα απροσδόκητο τμήμα: τη φυσική των μηχανών του αυτοκινήτων. Η βενζίνη που αναμιγνύεται με το οξυγόνο και η ανάφλεξη του  σε μια μηχανή δημιουργούν μια ανατάραξη, μια δίνη. Η ανατάραξη, στη συνέχεια, αυξάνει την επιφάνεια της φλόγας με τη συρρίκνωση και τη διάτασή τους. Ο ρυθμός κατανάλωσης των καυσίμων, που είναι ανάλογος με την επιφάνεια της φλόγας, ανεβαίνει. Ένα άστρο, επίσης, είναι φυσικά στροβιλώδες. Επειδή το αέριο κινείται σε τεράστιες αποστάσεις με υψηλές ταχύτητες, ακόμη και μια μικρή διαταραχή μετατρέπει γρήγορα μια ομαλή ροή σε μια στροβιλώδη. Σε ένα σουπερνόβα, οι ανυψούμενες καυτές φυσαλίδες θα πρέπει να ανακατεύουν το υλικό, αναγκάζοντας την πυρηνική σύντηξη να διαδίδεται τόσο γρήγορα, που το αστέρι δεν έχει κανέναν χρόνο να αντισταθμίσει.
     
    Σε μια κατάλληλα λειτουργική εσωτερική μηχανή, η φλόγα διαδίδεται με μια υποηχητική ταχύτητα που περιορίζεται από το ρυθμό με τον οποίο διασκορπίζεται η θερμότητα μέσα στο υλικό — μια διαδικασία που λέγεται ανάφλεξη. Σε μια μηχανή όμως που υποφέρει από το κτύπημα, η φλόγα διαδίδεται με ένα υπερηχητικό ρυθμό, που καθοδηγείται από ένα κύμα κλονισμού που περνά μέσω του μίγματος καύσιμου-οξυγόνου και που το συμπιέζει — μια διαδικασία γνωστή ως εκπυρσοκρότηση. Οι θερμοπυρηνικές φλόγες μπορούν να διαδοθούν με τους δύο τρόπους. Η έκρηξη, που είναι η πιο βίαιη, θα αποτέφρωνε το αστέρι πιο ολοκληρωτικά, αφήνοντας πίσω του μόνο τα στοιχεία που λιώνουν σε υψηλότερες θερμοκρασίες, όπως είναι το νικέλιο και ο σίδηρος. Με την παρατήρηση, εντούτοις, οι αστρονόμοι ανιχνεύουν μια μεγάλη ποικιλία στοιχείων σε αυτές τις εκρήξεις, συμπεριλαμβανομένου του πυριτίου, του θείου και του ασβεστίου. Αυτό λοιπόν δείχνει ότι η πυρηνική καύση διαδίδεται, τουλάχιστον αρχικά, ως ανάφλεξη.
     
    Στο πρόσφατο παρελθόν, οι θερμοπυρηνικές αναφλέξεις τελικά μοντελοποιήθηκαν πειστικά από την ομάδα των Wolfgang Hillebrandt, Hans-Thomas Janka και Ewald Müller καθώς επίσης και από ομάδες στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στη Santa Cruz, και του πανεπιστημίου του Σικάγου. Ο κώδικας των υπολογιστών που έχουν φτιάξει ανασύρει μεθόδους που αναπτύσσονται για τη μελέτη της χημικής καύσης, ακόμη και του καιρού. Ο στροβιλισμός είναι εγγενώς μια τρισδιάστατη διαδικασία. Σε έναν στροβιλιζόμενο καταρράκτη, η κινητική ενέργεια μετατοπίζεται από κλίμακες μεγάλου μήκους σε μικρές, όπου τελικά αποδίδεται ως θερμότητα. Με άλλα λόγια, η ροή γίνεται συνεχώς πιο λεπτά διαμορφωμένη. Επομένως, οι προσομοιώσεις πρέπει να είναι επίσης τρισδιάστατες. Κι αυτό έχει γίνει εφικτό μόνο πολύ πρόσφατα.
     
    Η προσομοίωση των υπερκαινοφανών στον τρισδιάστατο χώρο μας έχει αποκαλύψει σύνθετες δομές σαν μανιτάρια — καυτές φυσαλίδες που ανέρχονται σε ένα στρωματοποιημένο ρευστό, που συρρικνώνονται και τεντώνονται από την αναταραχή. Η αύξηση του ρυθμού σύντηξης εξ αιτίας της αναταραχής οδηγεί στη διάσπαση του λευκού νάνου μόλις σε λίγα δευτερόλεπτα. Τα συντρίμμια διαστέλλονται με, περίπου, 10.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο, σε συμφωνία με αυτό που παρουσιάζουν οι παρατηρήσεις.
     
    Ως εκ τούτου, καθυστερούν πολλές ανοικτές ερωτήσεις. Τι προκαλεί την αρχική ανάφλεξη του λευκού νάνου δεν γίνεται καθόλου κατανοητό. Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι η ανάφλεξη πρέπει να εκτινάξει ένα μεγάλο μέρος του λευκού νάνου ουσιαστικά αμετάβλητου, ενώ οι παρατηρήσεις δείχνουν ότι το πολύ-πολύ ένα μικρό μέρος του άστρου παραμένει αμετάβλητο. Έτσι η έκρηξη δεν μπορεί να είναι μια καθαρή ανάφλεξη, θα πρέπει να συμπεριληφθεί και κάποια εκτονούμενη έκρηξη. Οι θεωρητικοί πρέπει να εξηγήσουν ακόμα γιατί θα υπάρχουν και οι δύο διαδικασίες μαζί. Ούτε μπορούν να αποτελούν την παρατηρηθείσα ποικιλία των εκρήξεων. Είναι πολύ πιθανό ότι η προσαύξηση σε έναν λευκό νάνο δεν είναι ο μόνος τρόπος για να πυροδοτηθεί η δημιουργία μιας σουπερνόβας τύπου Ia ή επίσης μια συγχώνευση δύο λευκών νάνων.

    Τάφος της βαρύτητας

    Ο άλλος σημαντικός τύπος σουπερνόβας, που προκύπτει από την κατάρρευση ενός αστρικού πυρήνα, είναι ακόμα πιο δύσκολο να εξηγηθεί. Παρατηρησιακά, αυτά τα γεγονότα συναντώνται σε μια ευρύτερη ποικιλία από ό,τι οι θερμοπυρηνικές σουπερνόβες: μερικές έχουν υδρογόνο, μερικοί όχι. Μερικές εκρήγνυνται σε ένα πυκνό διαστρικό περιβάλλον, μερικές σουπερνόβα σχεδόν στο κενό διάστημα. Μερικές εκτινάσσουν μεγάλα ποσά ραδιενεργού νικελίου, μερικές όχι. Το εύρος της ταχύτητας της εκρηκτικής ενέργειας και επέκτασης είναι τεράστιο. Οι ισχυρότερες εκρήξεις παράγουν όχι μόνο τις κλασικές εκρήξεις σουπερνόβα αλλά και εκρήξεις ακτίνων γάμμα μακράς διάρκειας. Αυτή η ετερογένεια είναι μόνο ένας από τους πολλούς εδώ και καιρό υφιστάμενους γρίφους. Ο καταρρέον πυρήνας στη σουπερνόβα είναι ο πρωταρχικός υποψήφιος για την προέλευση των πιο βαριών στοιχείων, όπως είναι ο χρυσός, ο μόλυβδος, το θόριο και το ουράνιο, τα οποία μπορούν να δημιουργηθούν μόνο υπό ειδικούς όρους. Αλλά κανένας δεν ξέρει εάν τέτοιοι όροι πραγματοποιούνται πράγματι όταν οι αστρικοί πυρήνες σκάνε προς τα μέσα ή συμπιέζονται βίαια.
     
    Αν και η βασική ιδέα της κατάρρευσης του πυρήνα ακούγεται απλή — η κατάρρευση ελευθερώνει ενέργεια βαρυτικής σύνδεσης που ανατινάζει προς τα έξω υλικό — οι λεπτομέρειες είναι δύσκολο να βρεθούν. Μέχρι το τέλος της ζωής του, ένα αστέρι με περισσότερες από περίπου 10 ηλιακές μάζες έχει αναπτύξει μια δομή σαν του κρεμμυδιού, περιλαμβάνοντας στρώματα με διαδοχικά βαρύτερα στοιχεία. Ο πυρήνας αποτελείται κυρίως από σίδηρο, και η δομική ακεραιότητά του διατηρείται από την κβαντική άπωση μεταξύ των ηλεκτρονίων. Τελικά, εν τούτοις, το βάρος του αστεριού συντρίβει τα ηλεκτρόνια. Τα άτομα συμπιέζονται στους ατομικούς πυρήνες, όπου αντιδρούν με τα πρωτόνια προς νετρόνια και νετρίνα ηλεκτρονίων. Τα νετρόνια και τα παραμένοντα πρωτόνια, στη συνέχεια, κολλάνε ολοένα και πιο κοντά έως ότου οι απωστικές τους δυνάμεις σταματούν την κατάρρευση.
    Σε αυτό το σημείο, η κατάρρευση αντιστρέφεται κάπως και γίνεται μια ισχυρή εκροή. Η ύλη βουτώντας βαθιά στο βαρυτικό πηγάδι σηκώνεται και πάλι. Στην κλασική θεωρία, αυτός ο στόχος επιτυγχάνεται από το κύμα κλονισμού που δημιουργείται καθώς τα εξωτερικά αστρικά στρώματα συντρίβονται με υπερηχητική ταχύτητα (όπως κατεβαίνουν) πάνω στον απότομα επιβραδυνόμενο εσωτερικό πυρήνα. Αυτό το κύμα κλονισμού κινείται προς τα έξω, συμπιέζοντας και θερμαίνοντας το υλικό που συναντά.
     
     
    Το πρόβλημα είναι ότι ο κλονισμός καταναλώνει την ενέργεια του και τελικά ακινητοποιείται. Οι προσομοιώσεις δείχνουν ότι η ενέργεια της κατάρρευσης διαλύεται γρήγορα. Τότε πώς το αστέρι εκρήγνυται και εκτινάσσεται στο χώρο;
     
    Δεξιά: μια θερμοπυρηνική έκρηξη που παρατηρήθηκε από το διάσημο δανό αστρονόμο Tycho Brahe το 1572, πίσω από ένα νέφος πυριτίου, σιδήρου και άλλων βαριών στοιχείων που λάμπουν στις ακτίνες X (πράσινο, κόκκινο). Το μέτωπο κλονισμού (λεπτός μπλε φλοιός) διαστέλλεται προς τα έξω με μια ταχύτητα 7.500 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο.
     
    Το σπέρμα μιας απάντησης προέκυψε στην πρωτοποριακή εργασία των Stirling Colgate και Richard White το 1966 και στις πιο σύγχρονες προσομοιώσεις σε υπολογιστές από τον Jim Wilson στις αρχές της δεκαετίας του ’80 (και οι τρεις εργάζονται στο Εθνικό Εργαστήριο Lawrence Livermore.) Πρότειναν ότι το κύμα κλονισμού δεν είναι ο μόνος τρόπος που η ενέργεια από τον πυρήνα μπορεί να φθάσει στα εξωτερικά στρώματα του άστρου. Ίσως τα νετρίνα που παράγονται στην κατάρρευση διαδραματίζουν έναν ρόλο. Πρώτον, η ιδέα ακούγεται περίεργα: τα νετρίνα είναι εμφανώς χωρίς κοινωνικές επαφές, αλληλεπιδρούν με άλλα σωματίδια τόσο ασθενώς που είναι δύσκολο ακόμη και να ανιχνευθούν. Αλλά σε ένα αστέρι που καταρρέει, αποκτούν περισσότερη από αρκετή ενέργεια για να οδηγήσουν μια έκρηξη — και στις εξαιρετικά πυκνές συνθήκες, αλληλεπιδρούν με την ύλη εντονότερα. Αυτά θερμαίνουν ένα στρώμα γύρω από τον εσωτερικό πυρήνα ενός σουπερνόβα, αυξάνοντας έτσι την πίεση πίσω από το κύμα κλονισμού που χρονοτριβεί.
     
    Αριστερά: Το Νεφέλωμα του Καρκίνου είναι τα αεριώδη συντρίμμια μιας κατάρρευσης του πυρήνα ενός σουπερνόβα που παρατηρήθηκε το 1054. Στο κέντρο είναι ένα άστρο νετρονίων που σκορπίζει σωματίδια, τα οποία αναγκάζουν το αέριο να καίγεται (μπλε χρώμα). Οι εξωτερικές ίνες αποτελούνται συνήθως από υδρογόνο και ήλιο από το διαλυόμενο ογκώδες άστρο.

    Το φαινόμενο του πυραύλου στον υπερκαινοφανή

    Είναι μήπως αυτή η πρόσθετη ώθηση αρκετή για να αναβιώσει τον κλονισμό, να τον οδηγήσει προς τα πάνω και να ολοκληρώσει την έκρηξη; Οι προσομοιώσεις στους υπολογιστές της διαδικασίας έδειξαν ότι δεν ήταν. Αν και το αέριο απορροφά τα νετρίνα, αυτό  επίσης τα εκπέμπει, και τα μοντέλα πρότειναν ότι οι απώλειες θα κυριαρχούσαν και θα αποτύχαιναν οι εκρήξεις. Αυτά τα μοντέλα, εντούτοις, έκαναν μια ριζική απλοποίηση: υπέθεταν ότι το αστέρι ήταν σφαιρικά συμμετρικό. Κατά συνέπεια, αγνόησαν τα κρίσιμα πολυδιάστατα φαινόμενα, όπως είναι η μεταγωγή της θερμότητας και η περιστροφή, τα οποία είναι σαφώς σημαντικά επειδή οι παρατηρηθείσες σουπερνόβες αφήνουν πίσω ιδιαίτερα μη σφαιρικά, αναστατωμένα συντρίμμια.
     
    Αυτή η αναγνώριση φαίνεται να είναι το κλειδί στην επίλυση του προβλήματος των υπερκαινοφανών. Οι πολυδιάστατες προσομοιώσεις δείχνουν ότι το πλάσμα στο στρώμα που θερμαίνεται από τα νετρίνα γύρω από τον εσωτερικό πυρήνα ενός σουπερνόβα αναπτύσσει επιπλέουσες φυσαλίδες και λοφία σαν τα μανιτάρια. Η μεταγωγή φέρνει ενέργεια στο κύμα του κλονισμού, που το ωθεί ολοένα και πιο μακριά προς τα έξω και είναι αυτό που τελικά προκαλεί μια έκρηξη.
     
    Η νέα εικόνα έχει πολύ ελκυστικές επιπτώσεις. Όταν η έκρηξη γίνεται σχετικά αργά, οι φυσαλίδες του καυτού, διαστελλόμενου πλάσματος, που χωρίζεται από πιο ψυχρή ύλη που ρέει προς τα κάτω, έχουν χρόνο να συγχωνευτούν. Τελικά το μοτίβο της ροής περιέχει μόλις μερικούς ή ακόμα και μια απλή αναδυόμενη φυσαλίδα που περιβάλλεται από μια προς τα κάτω ροή υλικού. Η συνέπεια είναι μια ασύμμετρη έκρηξη, που εξηγεί γιατί τα κατάλοιπα των σουπερνοβών είναι τόσο λοξά. Μια άλλη ασυμμετρία είναι ότι το καθυστερημένο μέτωπο κλονισμού μπορεί να παραμορφωθεί, αναγκάζοντας έτσι την έκρηξη να αναπτύξει μια μορφή κλεψύδρας. Εμφανίζονται δε πρόσθετες αστάθειες ροής, όταν οι αναβιούμενοι κλονισμοί κινούνται απότομα προς τα έξω και περνούν μέσω των στρωμάτων του προγόνου τους, που μοιάζει με τη δομή του κρεμμυδιού. Τα χημικά στοιχεία που συντίθενται κατά τη διάρκεια της ζωής του άστρου και στη διαδικασία της έκρηξης αναμιγνύονται μαζί.
     
     
    Επειδή τα αστρικά συντρίμμια εκτινάσσονται με περισσότερη δύναμη προς τη μια πλευρά, το αστέρι νετρονίων στο μέσον του νιώθει μια ‘κλωτσιά΄προς την αντίθετη κατεύθυνση, ακριβώς όπως τα σκέιτμπορντ γλιστράνε μακριά όταν πηδάτε από αυτά. Η ερευνητική ομάδα των Wolfgang Hillebrandt κλπ έχει βρει ταχύτητες ανάκρουσης μεγαλύτερες από 1.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο, που ταιριάζει με τις παρατηρηθείσες κινήσεις των περισσότερων άστρων νετρονίων. Μερικά αστέρια νετρονίων κινούνται πιο αργά, κάτι που προτείνει ότι οι φυσαλίδες στην έκρηξη που τις δημιούργησε δεν είχαν το χρόνο να συγχωνευτούν. Προκύπτει έτσι μια ενοποιημένη εικόνα, στην οποία διάφορα φαινόμενα προέρχονται από μία μόνο υποκείμενη βασική επίδραση.
     
    Παρά τη σημαντική πρόοδο κατά τη διάρκεια των προηγούμενων χρόνων, εντούτοις, κανένα υπάρχον μοντέλο δεν έχει φθάσει ακόμα στον ικανοποιητικό ρεαλισμό για να δείξει πώς λειτουργούν στην πλήρη δόξα τους αυτοί οι υπερκαινοφανείς. Όλα τα μοντέλα περιλαμβάνουν ακόμα προσεγγίσεις και απλοποιήσεις. Ένα πλήρες μοντέλο θα είχε επτά διαστάσεις: χώρος (σε τρεις συντεταγμένες), χρόνος, ενέργεια νετρίνων, και ταχύτητα νετρίνων (που περιγράφεται από δύο γωνιακές συντεταγμένες). Επιπλέον, θα επέτρεπε και τους τρεις τύπους, ή τις γεύσεις, των νετρίνων. Σε όλο τον κόσμο, γίνεται μια σημαντική προσπάθεια για να αναπτυχθεί νέο υλικό και κατάλληλο λογισμικό υπολογιστών για να επιτύχει ένα τέτοιο μοντέλο.
     
    Πάνω: Το Νεφέλωμα της Κιθάρας είναι ένα κύμα κλονισμού που απομακρύνεται από ένα άστρο νετρονίων με μια ταχύτητα 1.600 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο. Η έκρηξη που δημιούργησε το άστρο πρέπει να είναι αρκετά ασύμμετρη για να το εκτοξεύσει με μια τέτοια ταχύτητα. Φαίνεται καθαρά το σχήμα της κιθάρας)
     
    Ένας από πολλούς στόχους των ερευνητών είναι να μελετήσουν εάν οι εκρήξεις μπορούν να προκληθούν με περισσότερους από έναν τρόπους. Τα μαγνητικά πεδία, παραδείγματος χάριν, μπορεί να αντλήσουν περιστροφική ενέργεια από το πρόσφατα διαμορφωμένο άστρο νετρονίων, δίνοντας έτσι στο κύμα κλονισμού μια πρόσθετη ώθηση. Τα μαγνητικά πεδία επίσης μπορεί να συμπιέσουν την ύλη εξωτερικά κατά μήκος του άξονα περιστροφής σε δύο πολικούς πίδακες. Τέτοια αποτελέσματα μπορεί να εξηγήσουν τις ισχυρότερες εκρήξεις. Οι εκρήξεις ακτίνων γάμμα, ειδικότερα, εμφανίζονται να περιλαμβάνουν πίδακες που κινούνται σχεδόν με την ταχύτητα του φωτός. Ο πυρήνας μιας τέτοιας έκρηξης μπορεί να καταρρεύσει όχι σε ένα αστέρι νετρονίων αλλά σε μια μαύρη τρύπα.
     
    Καθώς τα υπολογιστικά μοντέλα σημειώνουν πρόοδο, οι παρατηρητές, επίσης, παρακινούνται να ασχοληθούν σε μόλις εξερευνημένα πεδία σφαίρες, κοιτάζοντας όχι μόνο για την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία αλλά και για τα νετρίνα και τα κύματα βαρύτητας. Ο καταρρέων αστρικός πυρήνας, βίαια να βράσουν του στην αρχή της έκρηξης, και η πιθανή μετάβασή του σε μια μαύρη τρύπα όχι μόνο παράγει μια έντονη έκρηξη νετρίνων αλλά και προκαλεί κυμάνσεις στον ιστό του χωρόχρονου. Αντίθετα από το φως, που υποβάλλεται σε βαριά επεξεργασία από τα υπερκείμενα στρώματα, αυτά τα σήματα δραπετεύουν άμεσα από την κατακλυσμική άβυσσο στο κέντρο της έκρηξης. Οι νέοι ανιχνευτές νετρίνων καθώς και των κυμάτων βαρύτητας μπορούν να είναι η πηγή της επόμενης έκπληξής μας στο μακρύ περιπετειώδες μυθιστόρημα για το πώς πεθαίνουν τα αστέρια.

    Περίληψη

  • Είναι γνωστό ότι τα αστέρια θέλουν να είναι σταθερά, νηφάλια πλάσματα, που προτιμούν να πεθάνουν αργά-αργά κι όχι με μία έκρηξη. Οι αστρονόμοι αγωνίζονται να καταλάβουν γιατί μερικά από αυτά γίνονται σουπερνόβα. Αυτές οι εκρήξεις έχουν δυσκολέψει τις προσπάθειες να περιγραφούν με έναν απλουστευμένο τρόπο, γι αυτό και είναι ίσως τα πιο σύνθετα φαινόμενα σε όλη την αστροφυσική.
  • Οι θεωρητικοί έχουν βαθμιαία εκλεπτύνει τα μοντέλα τους και έχουν πετύχει πρόσφατα επιτέλους να αναπαράγουν τους δύο κύριους τύπους υπερκαινοφανών. Το κλειδί γι αυτό ήταν να συλληφθούν και οι τρεις χωρικές διαστάσεις με αρκετή λεπτομέρεια για να ανιχνεύσουν τη στροβιλώδη δυναμική της ροής.
  • Οι θεωρητικοί ανακάλυψαν ότι οι εκρήξεις μπορούν να είναι αρκετά ασύμμετρες, ανακατώνοντας πλήρως τα συντρίμμια (που περιλαμβάνουν τα πρόσφατα συντεθειμένα χημικά στοιχεία). Στο είδος της έκρηξης που αφήνει πίσω του ένα αστέρι νετρονίων, αυτό το αστέρι οπισθοχωρεί (κάνει ανάκρουση) και ταξιδεύει σε όλο το γαλαξία με υψηλή ταχύτητα.

Ρίχνοντας φως στον κοσμικό σκελετό

Αστρονόμοι έχουν εντοπίσει μια γιγάντια, που μέχρι τώρα ήταν άγνωστη, συγκέντρωση γαλαξιών και που βρίσκεται σχεδόν επτά δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά από εμάς. Η ανακάλυψη, που κατέστη δυνατή με το συνδυασμό δύο από τα πιο ισχυρά επίγεια τηλεσκόπια στον κόσμο, είναι η πρώτη παρατήρηση από μια τόσο διακεκριμένη δομή γαλαξιών στο μακρινό Σύμπαν, δίνοντας μας μια ακόμα εικόνα του κοσμικού ιστού και του πώς αυτός σχηματίστηκε.

Η τρισδιάστατη παραπάνω εικόνα – που τραβήχτηκε μετά από ένα συνδυασμό παρατηρήσεων του Πολύ Μεγάλου Τηλεσκοπίου του ESO και του τηλεσκοπίου Subaru – δείχνει τη θέση των γαλαξιών και αποκαλύπτει την έκταση αυτής της γιγαντιαίας δομής. Οι γαλαξίες που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στην δομή αυτή εμφανίζονται με κόκκινο χρώμα. Οι γαλαξίες που είτε είναι μπροστά ή πίσω από τη δομή εμφανίζονται με μπλε χρώμα.

"Η ύλη δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένη στο Σύμπαν”, λέει ο Masayuki Tanaka από το Ευρωπαϊκό Νότιο Παρατηρητήριο ESO, ο οποίος ήταν επικεφαλής της νέας μελέτης. "Στην κοσμική γειτονιά μας, αστέρια σχηματίζουν γαλαξίες και οι γαλαξίες συνήθως συγκροτούν ομάδες και σμήνη. Οι πιο ευρέως αποδεκτές κοσμολογικές θεωρίες προβλέπουν ότι η ύλη, επίσης, δημιουργεί συγκεντρώσεις σε ευρύτερη κλίμακα, στον λεγόμενο «κοσμικό ιστό», στον οποίο ορισμένοι γαλαξίες, που ενσωματώνονται στους ιστούς (σαν νήματα) που εκτείνονται μεταξύ των κενών, δημιουργούν μια γιγαντιαία δομή σαν ένα δέμα. "

Αυτοί οι ιστοί (νήματα) έχουν μήκος εκατομμύρια έτη φωτός και αποτελούν το σκελετό του Σύμπαντος: οι γαλαξίες συγκεντρώνονται γύρω τους, και τεράστια σμήνη γαλαξιών διαμορφώνονται στις διασταυρώσεις των ιστών αυτών, που από μακριά μοιάζουν σαν τους ιστούς μιας γιγάντιας αράχνης που πάνω τους είναι τα θύματα τους (οι γαλαξίες και τα σμήνη). Οι επιστήμονες λοιπόν αγωνίζονται να καθορίσουν τον τρόπο που γεννήθηκαν αυτοί οι γιγάντιες δομές, σαν τα νημάτια. Παρά το γεγονός ότι έχουν παρατηρηθεί μεγάλες νηματώδεις δομές και συχνά σε σχετικά μικρές αποστάσεις από εμάς, μέχρι τώρα έλειπαν στέρεες αποδείξεις για την ύπαρξή τους στο πιο μακρινό Σύμπαν.

Η ομάδα με επικεφαλής τον Tanaka ανακάλυψε μια μεγάλη δομή γύρω από ένα μακρινό σμήνος γαλαξιών στις εικόνες που είχαν λήφθηκαν πριν. Έχουν δε χρησιμοποιηθεί δύο μεγάλα επίγεια τηλεσκόπια για τη μελέτη αυτής της δομή για μεγαλύτερη λεπτομέρεια, μετρώντας τις αποστάσεις πάνω από 150 γαλαξιών, οπότε τράβηξαν μια τρισδιάστατη άποψη αυτής της δομής.

Χάρη σε αυτές και άλλες παρατηρήσεις, οι αστρονόμοι ήταν σε θέση να κάνουν μια πραγματική δημογραφική μελέτη αυτής της δομής, εντοπίζοντας αρκετές ομάδες γαλαξιών γύρω από το κύριο σμήνος των γαλαξιών. Οι ερευνητές μπορούσαν να διακρίνουν δεκάδες τέτοιες συγκεντρώσεις, που η κάθε μία συνήθως είχε δεκαπλάσια μάζα από τον δικό Γαλαξία – ή ακόμα και χίλιες φορές – ενώ εκτιμούν τη μάζα του σμήνους σε τουλάχιστον δέκα χιλιάδες φορές τη μάζα του Γαλαξία. Μερικές από τις συγκεντρώσεις αισθάνονται την θανατηφόρα έλξη της βαρύτητας του σμήνους, που τελικά θα πέσουν πάνω του.

"Είναι η πρώτη φορά που έχουμε παρατηρήσει μια τέτοια πλούσια και εμφανή δομή στο μακρινό Σύμπαν¨”, αναφέρει ο Τανάκα. "Μπορούμε τώρα να περάσουμε από τη δημογραφία στην κοινωνιολογία για να μελετήσουμε πώς οι ιδιότητες των γαλαξιών εξαρτώνται από το περιβάλλον τους, σε μια εποχή που η ηλικία του Σύμπαντος ήταν μόνο τα δύο τρίτα της σημερινής."

Το γιγάντιο νήμα (ιστός) βρίσκεται περίπου 6,7 δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά από εμάς και εκτείνεται σε τουλάχιστον 60 εκατομμύρια έτη φωτός. Η νέα άγνωστη δομή μέχρι τώρα πιθανώς εκτείνεται ακόμα περισσότερο, πέραν του χώρου που ερευνήθηκε από την ομάδα, και κατά συνέπεια μελλοντικές παρατηρήσεις, που ήδη έχουν προγραμματιστεί, πρόκειται να κάνουν μια σαφή μέτρηση του μεγέθους του.

Μια άγνωστη δύναμη του σύμπαντος δρα στη σκοτεινή ύλη;

sunflower_galaxy
Μια διεθνής ομάδα αστρονόμων έχουν βρει μια απροσδόκητη σχέση μεταξύ της μυστηριώδους «σκοτεινής ύλης» και των ορατών άστρων και του αερίου στους γαλαξίες, που θα μπορούσε να φέρει επανάσταση στην σημερινή γνώση της βαρύτητας.

Ένας από τους αστρονόμους, ο Hongsheng Zhao Supa του Κέντρου Βαρύτητας στο Πανεπιστήμιο του Αγίου Ανδρέα, δείχνει ότι μια άγνωστη δύναμη ενεργεί πάνω στην σκοτεινή ύλη. Τα ευρήματα της έρευνας δημοσιεύονται στο επιστημονικό περιοδικό Nature.

Μόνο το 4% του σύμπαντος είναι κατασκευασμένο από τα γνωστά υλικά. Αστέρια και αέριο όμως στους γαλαξίες κινούνται τόσο γρήγορα που οι αστρονόμοι έχουν σκεφτεί ότι η βαρύτητα από ένα υποθετικό αόρατο φωτοστέφανο σκοτεινής ύλης (που περιβάλει το κέντρο του Γαλαξία) είναι απαραίτητο για να συγκρατούνται μαζί οι γαλαξίες. Ωστόσο, έχει παραμείνει άπιαστο όνειρο μια σταθερή κατανόηση της φύσης της σκοτεινής ύλης, καθώς και μια άμεση απόδειξη για την ύπαρξή της.

Τώρα, η ερευνητική ομάδα πιστεύει ότι οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ της σκοτεινής ύλης και της συνηθισμένης θα μπορούσε να είναι πιο σημαντικό και πιο σύνθετο από ό,τι εθεωρείτο μέχρι σήμερα, και μάλιστα εικάζουν ότι η σκοτεινή ύλη μπορεί και να μην υπάρχει και ότι οι ανώμαλες κινήσεις των άστρων στους γαλαξίες οφείλονται σε τροποποίηση του νόμου της βαρύτητας σε εξωγαλαξιακές κλίμακες.

Ο Benoit Famaey (Πανεπιστήμια της Βόννης και του Στρασβούργου), εξηγεί: "Η σκοτεινή ύλη φαίνεται να «γνωρίζει» πως κατανέμεται η ορατή ύλη. Φαίνονται να συνωμοτούν μεταξύ τους έτσι ώστε η βαρύτητα της ορατής ύλης στην τυπική ακτίνα του φωτοστέφανου από σκοτεινή ύλη να είναι πάντα η ίδια. Αυτό είναι πολύ περίεργο δεδομένου ότι θα περίμενε κανείς μάλλον την ισορροπία μεταξύ της ορατής και της σκοτεινής ύλης, που σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από την ατομική ιστορία του κάθε γαλαξία. "

Ο δε Zhao στο Κέντρο Βαρύτητας SUPA σημειώνει, "Το γενικό σχήμα που αποκαλύπτουν τα δεδομένα είναι πολύ περίεργο. Είναι σαν να έχουμε σε ένα ζωολογικό κήπο ζώα όλων των ηλικιών και των μεγεθών και ως εκ θαύματος να έχουν ταυτόσημο, ας πούμε, βάρος στην σπονδυλική στήλη τους. Είναι δυνατό ότι μια μη βαρυτική πέμπτη δύναμη κυβερνάει την σκοτεινή ύλη με ένα αόρατο χέρι, αφήνοντας τα ίδια δακτυλικά αποτυπώματα σε όλους τους γαλαξίες, ανεξάρτητα από την ηλικία, τα σχήματα και τα μεγέθη τους. "

Η εν λόγω δύναμη μπορεί να λύσει ένα ακόμα μεγαλύτερο μυστήριο, γνωστό ως «σκοτεινή ενέργεια», η οποία είναι υπεύθυνη για την ταχύτατη επέκταση του Σύμπαντος. Μια πιο ριζική λύση είναι η αναθεώρηση των νόμων της βαρύτητας, που αρχικά αναπτύχθηκε από τον Ισαάκ Νεύτωνα το 1687 και έγινε πιο εκλεπτυσμένη από τη θεωρία της γενικής σχετικότητας το 1916 από τον Άλμπερτ Αϊνστάιν. Ο Αϊνστάιν ποτέ δεν αποφάσισε πλήρως του κατά πόσον στην εξίσωση του πρέπει να προσθέσουμε την πανταχού παρούσα σταθερή πηγή της αντιβαρύτητας, που σήμερα ονομάζεται σκοτεινή ενέργεια.

Και ο Famaey πρόσθεσε: «Εάν υπολογίσουμε για τις παρατηρήσεις μας ένα τροποποιημένο νόμο της βαρύτητας, έχει σημασία, να αντικαταστήσουμε την αποτελεσματική δράση της υποθετικής σκοτεινής ύλης με μια δύναμη που να συνδέεται στενά με την κατανομή της ορατής ύλης."

Οι δε επιπτώσεις της νέας έρευνας θα μπορούσαν να αλλάξουν ορισμένες από τις πιο ευρύτατα αποδεκτές επιστημονικές θεωρίες για την ιστορία και την επέκταση του σύμπαντος.

Ο επικεφαλής ερευνητής Gianfranco Gentile στο Πανεπιστήμιο της Γάνδης καταλήγει, "Η κατανόηση αυτής της αινιγματικής και ακατανόητης συνωμοσίας είναι ίσως το κλειδί για να ξεκλειδώσουμε το σχηματισμό των γαλαξιών και των δομών τους."

ἱερός – ουσία: ετυμολογία και σημασιολογία

ἱερός – ουσία: ετυμολογία και σημασιολογίαἱερός: ετυμολογία και σημασιολογική εξέλιξη
Λίγες μόνο, ελάχιστες, λέξεις της Ιλιάδας και της Οδύσσειας έχουν σήμερα τη σημασία που είχαν το 900 και το 600 π. κ.ε. Οι περισσότερες βλέπουν τα ραδίκια ανάποδα, είναι θαμμένες στο νεκροταφείο των λέξεων· αρκετές όμως, ενώ διατηρούν την ίδια μορφή, έχουν αλλάξει σημασία. Στη περίπτωση αυτή όταν τις διαβάσουμε νομίζουμε ότι έχουν την σημερινή σημασία με αποτέλεσμα να νομίζουμε ότι κατανοούμε το κείμενο αλλά δεν το κατανοούμε, το κακοποιούμε. Μεταφραστική παρενόχληση, κακοποίηση. Δικαιολογημένη.

Στον δεύτερο στίχο της Οδύσσειας διαβάζουμε τη φράση Τροίης ιερόν πτολίεθρον και ο φίλος Φιλίστωρ αναρωτιέται: Γιατί η Τροία αποκαλείται ιερή; Αναφέρεται κάποια άλλη πόλη ως ιερή και, αν όχι, σε τι ακριβώς έγκειται η ιερότητα της Τροίας;

Πολύ δικαιολογημένα ο Φιλίστωρ θεωρεί ότι το επίθετο ιερός δεν μπορεί παρά να σημαίνει ό,τι και σήμερα: που έχει σχέση με το θείο, που είναι αφιερωμένος στο θείο ή προορίζεται για τη λατρεία του θείου, που αναφέρεται στο θείο. Και όμως! Το επίθετο ιερός δεν έχει αυτή τη σημασία στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια! Αρχίζει να την αποκτά αλλά είμαστε τόσο στην αρχή που η σημασιολογική αυτή χροιά μόλις που διακρίνεται, σε πολύ λίγα από τα πολλά σημεία που το επίθετο απαντάται και θα δούμε πως την απέκτησε.

Τι σημαίνει Τροίης ιερόν πτολίεθρον, τι σημαίνει το επίθετο ιερός στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια; Με αυτό το ζήτημα θα ασχοληθούμε σήμερα, αφήνοντας στην άκρη προς το παρόν τις πορνοποδοσφαιρικές μας ενασχολήσεις. Πριν συνεχίσουμε ας διευκρινίσουμε ότι δεν χαρακτηρίζεται η Τροία ιερή, το άστυ δηλαδή, το ενδιαίτημα των κατοίκων, αλλά το πτολίεθρόν της, η πόλις, η πτόλις (>πτολίεθρον), η ακρόπολις, το φρούριό της, το καλά οχυρωμένο απόκρημνο ύψωμα της Τροίας, το οποίο φέρει το όνομα η Ίλιος (και όχι το Ίλιον).

Ανοίγω τα Ευρετήρια των λέξεων (Indices) της Ιλιάδας και της Οδύσσειας και βλέπω ότι δυο φορές ( λ 86 ρ 293) στην Οδύσσεια διαβάζουμε τον λογότυπο εις Ίλιον ιρήν. Πέντε φορές στην Ιλιάδα τον λογότυπο Ίλιος ιρή, τρεις φορές Ιλίου ιρής και 14 φορές (προτί, εις) Ίλιον ιρήν. Το επίθετο ιερός εμφανίζεται και με την μορφή ιρός και θα δούμε παρακάτω γιατί.

Πολλοί τόποι (περιοχές, άστη, φρούρια κι ένα ακρωτήριο) χαρακτηρίζονται ιεροί, εκτός από την Ίλιον που αναφέραμε ήδη (22 φορές συνολικά, μαζί με τον α 2 και τον Ν 100: Τροίης ιερά κρήδεμνα λύωμεν, να βγάλουμε από την Τροία την ισχυρή μαντήλα, τσεμπέρι: να καταλύσουμε το οχυρό της). Οι Θήβες, κοντά στην Τροία (Α 366), τα τείχη της (Δ 378), ο Ογχηστός (Β 506), η Εύβοια (Β 535), οι Εχινάδες (Β 625), η Ζέλεια (Δ 103=121), Περγάμω ιερή (Ε 446), το ακρωτήριο Σούνιο (γ 278), η ακρόπολις των Κικόνων (ι 165), η Αθήνα (λ 323) και η Πύλος (φ 108), ο ρούς του ποταμού Αλφειού (Λ 725). Ο χαρακτηρισμός ιερός/ιρός αποδίδεται τις περισσότερες φορές σε πόλιν, ακρόπολη, οχυρό, φρούριο, κάστρο, ποταμό. Ας το συγκρατήσουμε γιατί θα μας φανεί πολύ χρήσιμο.

Διαβάζουμε στην Ιλιάδα 32 φορές το επιθετο ιερός και 28 το επίθετο ιρός
Στην Οδύσσεια, 40 και 11 αντίστοιχα. Παρατηρούμε ότι η μορφή ιρός τείνει να εξαλειφθεί, όπως κι έγινε. Παρατηρούμε επίσης και κάτι άλλο: το επίθετο ιερός/ιρός δεν αποδίδεται ποτέ άμεσα σε ανθρώπους. Διαβάζουμε στην Οδύσσεια δύο λογότυπους που θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε την αρχική σημασία και τη σημασιολογική εξέλιξη της λέξης ιερός. Οχτώ φορές διαβάζουμε τον λογότυπο, στερεότυπη φράση (formula) ιερόν μένος: ιερόν μένος Αλκινόοιο (6 φορές), ιερόν μένος Αντινόοιο (1), ιερόν μένος Ηελίοιο (1). Μένος είναι η δύναμη, η σωματική σώμη, η ανδρεία.

Πολύ συχνά οι αοιδοί αναφέρουν το όνομα ενός ήρωα περιφραστικά: δεν λένε ισχυρός Ηρακλής αλλά βίη Ηρακλέους· δεν λένε ισχυρός Αλκίνοος αλλά ιερόν μένος Αλκίνοου. Δεν λένε κραταιός, ισχυρός Τηλέμαχος αλλά ιερή ις Τηλεμάχοιο: διαβάζουμε 7 φορές αυτόν τον λογότυπο στην Οδύσσεια! Η ις είναι η δύναμη (Fις), vis στα λατινικά (εξ ου και το απορρυπαντικό, καθαριστικό τζαμιών και πλακακιών μπάνιου, vim!). Η (F)ις δεν δήλωνε αρχικά τη δύναμη αλλά τη θέληση, την επιθυμία για απόκτηση δύναμης, ισχύος (το λατινικό ρήμα volo στο β’ ενικού είναι vis), απόκτησε όμως τη σημασία ‘δύναμη, ισχύς’.

Το επίθετο ιερός είναι χαρακτηρισμός ενός ουσιαστικού που σημαίνει δύναμη, ισχύη: η Ίλιος, η πόλις, το οχυρό, είναι ένα ισχυρό σημείο, το μένος και η ις είναι η δύναμη, η ισχύς.

Τι να σημαίνει το επίθετο ιερός;
Ας δούμε τη μορφολογία της λέξης. Το μόρφημα -ρος (παραγωγική κατάληξη) το γνωρίζουμε: σημαίνει το πλήθος του πρώτου μέρους της λέξης: ισχυρός, βλοσυρός, φθονερός, καρπερός, θλιβερός, νεκρός κι άλλα πολλά. Ιερός/ιρός είναι αυτός που έχει πολύ ιε-, ι- ! Τί είναι όμως αυτό το ιε- ή το ι- ; Γιατί αυτές οι δύο μορφές;

Η λέξη δασύνεται κι αυτό σημαίνει ότι οι αρχαίοι πρόφεραν έναν δασύ φθόγγο (h, προφερόταν όπως το h στην αγγλική λέξη home), άρα έχουμε hιε-ρός και hι-ρός. Γνωρίζουμε ότι ο δασύς φθόγγος στην αρχή της λέξης προήλθε είτε από το ς είτε από το j είτε από το F (δίγαμμα). Μορφολογικά και σημασιολογικά υπάρχει μόνο μία περίπτωση: Fι-/Fιε- δηλαδή Fι-ς, η ίς, γενική ινός: η ίνα, το ισχυρό, δυνατό νεύρο του κρέατος, η δύναμη, η ισχύς! Ιερός/ιρός είναι αυτός που έχει, διαθέτει πολλήν ίνα, πολλή δύναμη, ισχή: ο ισχυρός, ο μεγάλος, ο πλούσιος.

Υπάρχει το επίρρημα ιφι, που αρχικά ήταν οργανική πτώση, που σημαίνει με δύναμη και ο σχηματισμός αυτός μας βοηθάει να κατανοήσουμε και τον σχηματισμό του επιθέρου ιρός. Εικάζουμε ότι το -ε- είναι ανάπτυξη φωνήεντος, μάλλον για μετρικούς λόγους, οπότε η αρχαιότερη μορφή είναι η μορφή ιρός.

Τροίης ιερόν πτολίεθρον είναι το ισχυρό φρούριο της Τροίας (Ίλιος ιρή, η ισχυρή Ίλιος)· ιερόν μένος Αλκινόοιο είναι η μεγάλη δύναμη του Αλκίνοου· ιερή ις Τηλεμάχοιο είναι επίσης η μεγάλη δύναμη του Τηλέμαχου. Εάν λάβουμε υπόψη μας ότι ο θεός είναι η προσωποποίηση της ισχύος, αντιλαμβανόμαστε για ποιο λόγο το επίθετο ιερός απέκτησε θρησκευτική σημασιολογική χροιά: ιερός: τόσο ισχυρός ώστε να αγγίζει τα όρια του θείου· ή: θείος λόγω μεγάλης ισχύος!
Το επίθετο ιερός/ιρός χρησιμοποιήθηκε και σε θυσιαστικά συμφραζόμενα για να αποδώσει την ισχύ του ήρωα που θυσιάζει. Διαβάζουμε τον λογότυπο ιερήν εκατόμβην τέσσερις φορές στην Ιλιάδα και μία στην Οδύσσεια, όπου η λέξη εκατόμβη έχει πάψει να σημαίνει εκατό βόδια αλλά την πλούσια, τη μεγάλη θυσία βοδιών και αργότερα μόνο τη θυσία: ιερή εκατόμβη είναι η θυσία πολλών βοδιών ή μόνο η μεγάλη, πλούσια θυσία.

Συχνή είναι η φράση ρέζω ιερά (καλά), που σημαίνει θυσιάζω, προσφέρω μεγάλη θυσία ευτραφών ζώων (καλά). Αυτός που σφάζει τα ζώα της θυσίας, ο θύτης, ο υπηρέτης του θεού, λέγεται ιερεύς. Η θυσία άλλωστε είναι μια πράξη ισχύος, ας μην το ξεχνάμε. Ιερεύω σημαίνει σφάζω ζώα στη θυσία.
Εκτός από όλες αυτές τις περιπτώσεις, ο χαρακτηρισμός ιερός/ιρός αποδίδεται σε πάρα πολλά ονόματα και μόνο με τη σημασία ισχυρός, μεγάλος, τεράστιος βγαίνει κάποιο νόημα: ιεράς αλωάς (αλώνια), ιερή κεφαλή, ιεροιο δόμοιο (σπίτι, οικία, δόμος), αιθομένοις ιεροισιν (αίθουσες), ιερόν ιχθύν, ιερόν ήμαρ, ιερόν κνέφας (σκοτάδι). Έχουμε και μερικές περιπτώσεις που η θρησκευτική σημασία ‘θειος, σεβαστός’ διακρίνεται με σαφήνεια αν και η αρχαιότερη σημασία δεν έχει λησμονηθεί παντελώς: ιερού αλφίτου (αλεύρι), ιερούς πυλαωρούς (φύλακες και άλλα.
Απο το επίθετο ιερός/ιρός προέρχεται και η λέξη ιέραξ, ίρηξ, το γεράκι.

Τα γεράκια του Πενταγώνου και η ουσία του γερακιού στην Ιλιάδα
Η φιλοσοφική έννοια της ‘ουσίας’ είναι απο τις πιο βασικές του δυτικού φιλοσοφικού ιδιώματος, ασαφούς και αόριστου από τη γέννησή του. Η ασάφεια και η αοριστία αυτή μας παροτρύνει να θέσουμε το ερώτημα: ποια συγκεκριμένη σημασία λανθάνει στην έννοια της ‘ουσίας’;

Για να δώσουμε μια απάντηση σε αυτό το ερώτημα θα πρέπει γι άλλη μια φορά να στρέψουμε το βλέμμα μας στην Ιλιάδα. Τη λέξη ‘ουσία’ δεν θα τη διαβάσουμε εκεί – η αρχαιότερη μαρτυρία της ανάγεται στον Ηρόδοτο (Ι, 192). Ετυμολογικά, η ουσία προέρχεται από τη μετοχή ουσα (θηλ. γένους) του ρήματος ειμί, με την υπαρκτική (και όχι τη συνδετική) σημασία. Κατά συνέπεια, ουσία είναι αυτό που υπάρχει. Τι υπάρχει; Τι αξίζει τον κόπο να υπάρχει; Τι θέλουμε, τι θα θέλαμε να υπάρχει;

Στον Ηρόδοτοτο, η λέξη σημαίνει την ατομική ιδιοκτησία, αυτό που υπάρχει αποκελιστικά σε κάποιον, αυτό που κατέχει κάποιος και είναι μόνο δικό του, σημαίνει δηλαδή την περι-ουσία, τον πλούτο. Τη λέξη αυτή, που με αυτή τη σημασία τη διαβάζουμε και στον Αριστοφάνη, στον Ευριπίδη, στον Λυσία, τον Ανδοκίδη και σε άλλους, πήρε ο Πλάτων και την έκανε μια φιλοσοφική έννοια.
Στον Πλάτωνα (Τίμαιος, κλπ) ο όρος ουσία δηλώνει ό,τι και ο ιωνικός όρος φύσις: ουσία είναι η σταθερή, αναλλοίωτη, αμετάβλητη πραγματικότητα, αυτό που αληθινά και πραγματικά υπάρχει. Εκ των πραγμάτων, η γένεσις είναι το αντίθετο της ουσίας και της φύσεως (φύσιος). Στην Ιλιάδα εντοπίζουμε μια λατρεία της αφθαρσίας, της αμεταβλητότητας, του αναλλοίωτου αλλά με αυτήν θα ασχοληθούμε διεξοδικά αργότερα, μιας και σχετίζεται άμεσα με την έννοια της ουσίας όπως την αντιλαμβάνεται ο Πλάτων.

Ποια είναι όμως η αμετάβλητη, σταθερή, αναλλοίωτη πραγματικότητα; Καλύτερα, ποια θα θέλαμε να ήταν; Θα θέλαμε να ήταν η περιουσία και ο πλούτος; Ασφαλώς, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία. Θα θέλαμε να ήταν η ισχύς (στρατιωτική και κοινωνική); Ασφαλώς! Θα θέλαμε να ήταν η Κυριαρχία; Δεν υπάρχει καμιά απολύτως αμφιβολία.

Στον Πλάτωνα όμως η λέξη ουσία απόκτησε και μια άλλη σημασία, ειδικότερη. Σημαίνει την ίδια την ύπαρξη, το Είναι. Από τον πλούτο στην αμετάβλητη πραγματικότητα (Κυριαρχία) και από ‘δω στην ύπαρξη. Ο όρος δεν παραπέμπει μόνο στη φυσική ύπαρξη αλλά και σε κατάσταση της κοινωνικής ύπαρξης, την ισχύ και την Κυριαρχία. Θα ήταν μεγάλο λάθος να το ξεχνάμε αυτό ή να μην το λαμβάνουμε υπόψη μας.

Η έννοια ουσία δεν υπάρχει στην Ιλιάδα αλλά είναι βέβαιο ότι λανθάνει εκεί και μάλιστα με την πλατωνική σημασία της αμετάβλητης, σταθερής και αναλλοίωτης πραγματικότητας. Εάν θέλουμε να κατανοήσουμε της καταβολές του όρου ουσία και τη σημασιολογική της εξέλιξη, την αποκρυστάλλωσή της δηλαδή σε ακραιφνή φιλοσοφική έννοια από τον Πλάτωνα, θα πρέπει να στραφούμε προς τη μελέτη της λατρείας της ισχύος της φύσης, την οποία εντοπίζουμε στις περίφημες ιλιαδικές παρομοιώσεις (και μεταφορές, δευτερευόντως).

Εάν ρωτήσουμε ποια είναι η ουσία του γερακιού, η Ιλιάδα θα μας δώσει μια σαφέστατη απάντηση. Ποια είναι, Όμηρε, η ουσία, η σταθερή, αμετάβλητη, αναλλοίωτη πραγματικότητα, φύση του γερακιού; Είναι βέβαιο ότι ο ήρωας, ο ποιμένας πολεμιστής, λατρεύει το γεράκι – η Ιλιάδα είναι σαφέστατη. Γιατί το λατρεύει; Το λατρεύει γιατί πολύ θα ήθελε να διέθετε τις ικανότητες που διαθέτει το γεράκι – προφανέστατα για να αυξήσει την ισχύ του. Η λατρεία αυτή επιβίωσε και επιβιώνει μέχρι σήμερα, όπως μαρτυρεί και η φράση τα γεράκια του Πενταγώνου, δηλαδή οι πολιτικοί (στρατιωτικοί) που προκρίνουν την αδίστακτη βία για να επιβάλλουν την βούλησή τους και να υλοποιήσουν τα σχέδιά τους.

Το γεράκι ζει στα ύψη, πετάει, είναι γρήγορο και φονικό, δηλαδή χρησιμοποιεί το ύψος, την πτήση και την ταχύτητα με μεγάλη αποτελεσματικότητα. Η λατρεία του γερακιού είναι σημείο συνάντησης των λατρειών, δηλαδή των επιθυμιών, του ύψους, της πτήσης, της ταχύτητας και της φονικότητας. Το γεράκι στην Ιλιάδα είναι μια εκδήλωση φυσικής ισχύος και κάθε εκδήλωση φυσικής ισχύος, ισχύος την οποία και εμείς θα θέλαμε να κατέχουμε, γίνεται σύμβολο ισχύος.

Το γεράκι είναι σύμβολο της θανατηφόρας ταχύτητας (τα γεράκια του Πενταγώνου).
Θα συναντήσουμε το γεράκι 8 φορές στην Ιλιάδα, 7 σε παρομοιώσεις και μία σε μεταφορά. Αξίζει τον κόπο να παραθέσουμε και να σχολιάσουμε τις παρομοιώσεις.

Στους Ν 62-4 ο Ποσειδών αποχωρεί από το πεδίο της μάχης, όπου ήρθε για να εμψυχώσει τους Αχαιούς επιδρομείς, ως ιρηξ ωκύπτερος, δηλαδή σαν γεράκι που πετάει πολύ γρήγορα.
Στους Ο 237-8 ο Απόλλων αφήνει την κορυφή της Ίδης και κατεβαίνει στο πεδίο της μάχης ιρηκι εοικως ωκέϊ φασσοφόνωι, μοιάζοντας με γεράκι γρήγορο, με γεράκι που σκοτώνει φάσσες, αγριοπερίστερα.
Στους Π 582-3 ο Πάτροκλος ορμά πάνω στους Τρώες ιρηκι εοικώς/ωκέϊ, ος τ’ εφόβησε κολοιούς τε ψηρας τε, σαν το γρήγορο γεράκι που ορμά πάνω σε καλιακούδες και ψαρόνια και τα τρέπει σε φυγή.
Στους Ρ 755-7, ο Έκτωρ και ο Αινείας επιτίθενται κατά των Αχαιών όπως το γεράκι εναντίον των ψαρονιών και των καλιακούδων.
Στον Σ 616 η μάνα του Αχιλλέα, η Θέτις, πηδάει από την κορυφή του Ολύμπου στην Τροία ιρηξ ως άλτο, όπως το γεράκι, δηλαδή με πολύ μεγάλη ταχύτητα.
Στους Φ 493-5, η Αφροδίτη φεύγει από το πεδίο της μάχης πανικόβλητη όπως το περιστέρι που το κυνηγάει κάποιο γεράκι. Εδώ, το γεράκι είναι η θεά Αθηνά.
Στους Χ 139-42 ο Αχιλλεύς ορμά κατά του Έκτορα όπως το γεράκι, το πιο ταχύ από όλα τα πτηνά, κατά περιστεριού που τρέπεται σε φυγή πανικόβλητο.

Σε 4 από αυτές τις παρομοιώσεις, οι πανίσχυροι θεοί παρομοιάζονται, συγκρίνονται δηλαδή με γεράκι, ενώ στις υπόλοιπες 3, οι ισχυρότεροι ήρωες είναι αυτοί που μοιάζουν με γεράκι. Οι παρομοιώσεις με τους θεούς εστιάζουν στην ταχύτητα, όχι στη μορφή. Οι θεοί αποχωρούν, πετούν, ορμούν, επιτίθενται με την ταχύτητα του γερακιού, όχι με την μορφή του. Ποια είναι εδώ η ουσία του γερακιού; Η ταχύτητα. Μπορεί να υπάρξει ισχύς χωρίς ταχύτητα; Κατά κανένα τρόπο! Η ουσία είναι κάτι που αναφέρεται στην ισχύ, κάτι που αυξάνει την ισχύ.

Ο θεός Απόλλων, όπως και ο Ποσειδών και οι άλλοι, διαθέτει τα χαρακτηριστικά του γερακιού που το κάνουν τόσο ισχυρό: ζει στα ύψη, είναι ταχύτατο, πετάει, είναι αποτελεσματικά φονικό. Αυτά τα χαρακτηριστικά θα ήθελε πολύ να τα διέθετε και ο ήρωας μόνο που δεν μπορούσε. Οι θεοί είναι οι ήρωες που εκπλήρωσαν αυτές τις επιθυμίες στο πεδίο της φαντασίας. Η Ιλιάδα, ο ήρωας πολεμιστής δηλαδή, βλέπει τη φύση από την άποψη της ισχύος και της αύξησής της. Ο ήρωας θεωρεί ότι δεν μπορεί να υπάρξει πραγματικότητα χωρίς την ισχύ.

Πραγματικότητα και ισχύς γίνονται συνώνυμα. Κατά συνέπεια, η σταθερή, αμετάβλητη και αναλλοίωτη πραγματικότητα, η ουσία, δεν είναι άλλη από την ισχύ και την αύξησή της. Το κομβικό μέλημα και ενδιαφέρον της δυτικής φιλοσοφίας είναι η ισχύς και η αύξησή της.
Ποιο είναι το όριό της; Η επίτευξη της σωματικής αθανασίας. Εάν λοιπόν θελήσουμε να συνοψίσουμε σε δυο φράσεις-έννοιες τη δυτική φιλοσοφία οι φράσεις αυτές θα ήταν: ισχύς και σωματική αθανασία. Τα ερωτήματα είναι σαφή: μπορούμε να γίνουμε πιο ισχυροί από τη φύση, μπορούμε να γίνουμε αθάνατοι; Η δυτική φιλοσοφία διατύπωσε δύο απαντήσεις: μπορούμε – δεν μπορούμε. Εάν θέλουμε να κατανοήσουμε τη δυτική φιλοσοφία και τις βασικές της έννοιες, αναπόφευκτα θα στραφούμε προς την Ιλιάδα που πρώτη έθεσε αυτά τα ερωτήματα.