Τρίτη 1 Μαρτίου 2016

Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, ΡΗΤΟΡΙΚΗ, ΑΛΚΙΔΑΜΑΣ - Περὶ σοφιστῶν § 11-13, 15-16, 27-28

Προφορικός και γραπτός λόγος

Από τα μέσα του πέμπτου μέχρι τα μέσα του τέταρτου αιώνα π.Χ. συντελέστηκε στην πνευματική ζωή της Αθήνας μια πολύ βαθιά αλλαγή: άρχισε να κυριαρχεί σταδιακά ως μέσο διάδοσης των ιδεών και της λογοτεχνίας ο γραπτός λόγος. Μέχρι την εποχή αυτή όχι μόνο η ποίηση αλλά και ο πεζός λόγος (γνωστό παράδειγμα αποτελεί το έργο του Ηροδότου) παρουσιαζόταν στο κοινό προφορικά, έστω και αν τα έργα είχαν συντεθεί γραπτώς. Η αλλαγή επέφερε πολλαπλές αναταράξεις, μεταξύ άλλων και στους κύκλους των σοφιστών. Στις αρχές του τέταρτου αιώνα ο Ισοκράτης άρχισε στη σχολή του να καλλιεργεί τον γραπτό λόγο, ενώ συγχρόνως ο Πλάτων ασκούσε δριμεία κριτική στους σοφιστές. Η αντίδραση στο νέο ρεύμα προήλθε από έναν μαθητή του Γοργία, τον σοφιστή Αλκιδάμαντα, ο οποίος στο έργο του Περὶ τῶν τοὺς γραπτοὺς λόγους γραφόντων ἢ Περὶ σοφιστῶν στρέφεται εναντίον όσων (εννοείται κυρίως ο Ισοκράτης) καλλιεργούν μια ρητορική που στηρίζεται σε γραμμένους από πριν και δουλεμένους μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια λόγους. Ο Αλκιδάμας συνηγορεί υπέρ του αυτοσχεδιασμού και τονίζει ότι ο προφορικός λόγος είναι δυσκολότερος από τον γραπτό, παρέχει ωστόσο σημαντικά πλεονεκτήματα στον ρήτορα: δεν βρίσκεται ποτέ σε δύσκολη θέση, είναι πάντα επίκαιρος και μπορεί, όποτε θελήσει, να συνθέσει εύκολα -όπως τώρα ο Αλκιδάμας- ένα γραπτό λόγο με αξιώσεις.

Περὶ σοφιστῶν § 11-13, 15-16, 27-28

[11] πῶς δ᾽ οὐ καταγέλαστον, εἰ τοῦ κήρυκος παρακαλοῦντος «τίς ἀγορεύειν βούλεται τῶν πολιτῶν;» ἢ τοῦ ὕδατος ἐν τοῖς δικαστηρίοις ἤδη ῥέοντος, ἐπὶ τὸ γραμματεῖον ὁ ῥήτωρ πορεύοιτο συνθήσων καὶ μαθησόμενος λόγον; ὡς ἀληθῶς γὰρ εἰ μὲν ἦμεν τύραννοι τῶν πόλεων, ἐφ᾽ ἡμῖν ἂν ἦν καὶ δικαστήρια συλλέγειν καὶ περὶ τῶν κοινῶν βουλεύεσθαι πραγμάτων, ὥσθ᾽, ὁπότε γράψαιμεν τοὺς λόγους, τηνικαῦτα τοὺς ἄλλους πολίτας ἐπὶ τὴν ἀκρόασιν παρακαλεῖν· [12] ἐπεὶ δ᾽ ἕτεροι κύριοι τούτων εἰσίν, ἆρ᾽ οὐκ εὔηθες ἡμᾶς ἄλλην τινὰ ποιεῖσθαι μελέτην λόγων ἐναντίως ἔχουσαν; ‹καὶ› γὰρ οἱ τοῖς ὀνόμασιν ἀκριβῶς ἐξειργασμένοι καὶ μᾶλλον ποιήμασιν ἢ λόγοις ἐοικότες, καὶ τὸ μὲν αὐτόματον καὶ πλέων ἀληθείας {ὅμοιον} ἀποβεβληκότες, μετὰ παρασκευῆς δὲ πεπλάσθαι καὶ συγκεῖσθαι δοκοῦντες, ἀπιστίας καὶ φθόνου τὰς τῶν ἀκουόντων γνώμας ἐμπιπλᾶσι. [13] τεκμήριον δὲ μέγιστον· οἱ γὰρ εἰς τὰ δικαστήρια τοὺς λόγους γράφοντες φεύγουσι τὰς ἀκριβείας καὶ μιμοῦνται τὰς τῶν αὐτοσχεδιαζόντων ἑρμηνείας, καὶ τότε κάλλιστα γράφειν δοκοῦσιν, ὅταν ἥκιστα γεγραμμένοις ὁμοίους πορίσωνται λόγους. ὁπότε δὲ καὶ τοῖς λογογράφοις τοῦτο πέρας τῆς ἐπιεικείας ἐστίν, ὅταν τοὺς αὐτοσχεδιάζοντας μιμήσωνται, πῶς οὐ χρὴ καὶ τῆς παιδείας ἐκείνην μάλιστα τιμᾶν, ἀφ᾽ ἧς πρὸς τοῦτο τὸ γένος τῶν λόγων εὐπόρως ἕξομεν;
[15] δεινὸν δ᾽ ἐστὶ τὸν ἀντιποιούμενον φιλοσοφίας {ἀντιλέγειν} καὶ παιδεύσειν ἑτέρους ὑπισχνούμενον, ἂν μὲν ἔχῃ γραμματεῖον ἢ βιβλίον, δεικνύναι δύνασθαι τὴν αὑτοῦ σοφίαν, ἂν δὲ τούτων ἄμοιρος γένηται, μηδὲν τῶν ἀπαιδεύτων βελτίω καθεστάναι, καὶ χρόνου μὲν δοθέντος δύνασθαι λόγον ἐξενεγκεῖν, εὐθέως δὲ περὶ τοῦ προτεθέντος ἀφωνότερον εἶναι τῶν ἰδιωτῶν, καὶ λόγων μὲν τέχνας ἐπαγγέλλεσθαι, τοῦ δὲ λέγειν μηδὲ μικρὰν δύναμιν ἔχοντ᾽ ἐν ἑαυτῷ φαίνεσθαι. καὶ γὰρ ἡ μελέτη τοῦ γράφειν ἀπορίαν τοῦ λέγειν πλείστην παραδίδωσιν. [16] ὅταν γάρ τις ἐθισθῇ κατὰ μικρὸν ἐξεργάζεσθαι τοὺς λόγους καὶ μετ᾽ ἀκριβείας καὶ ῥυθμοῦ τὰ ῥήματα συντιθέναι, καὶ βραδείᾳ τῇ τῆς διανοίας κινήσει χρώμενος ἐπιτελεῖν τὴν ἑρμηνείαν, ἀναγκαῖόν ἐστι τοῦτον, ὅταν εἰς τοὺς αὐτοσχεδιαστοὺς ἔλθῃ λόγους, ἐναντία πράσσοντα ταῖς συνηθείαις ἀπορίας καὶ θορύβου πλήρη τὴν γνώμην ἔχειν, καὶ πρὸς ἅπαντα μὲν δυσχεραίνειν, μηδὲν δὲ διαφέρειν τῶν ἰσχνοφώνων, οὐδέποτε δ᾽ εὐλύτῳ τῇ τῆς ψυχῆς ἀγχινοίᾳ χρώμενον ὑγρῶς καὶ φιλανθρώπως μεταχειρίζεσθαι τοὺς λόγους.
[27] ἡγοῦμαι δ᾽ οὐδὲ λόγους δίκαιον εἶναι καλεῖσθαι τοὺς γεγραμμένους, ἀλλ᾽ ὥσπερ εἴδωλα καὶ σχήματα καὶ μιμήματα λόγων, καὶ τὴν αὐτὴν κατ᾽ αὐτῶν εἰκότως ἂν δόξαν ἔχοιμεν, ἥνπερ καὶ κατὰ τῶν χαλκῶν ἀνδριάντων καὶ λιθίνων ἀγαλμάτων καὶ γεγραμμένων ζῴων. ὥσπερ γὰρ ταῦτα μιμήματα τῶν ἀληθινῶν σωμάτων ἐστί, καὶ τέρψιν μὲν ἐπὶ τῆς θεωρίας ἔχει, χρῆσιν δ᾽ οὐδεμίαν τῷ τῶν ἀνθρώπων βίῳ παραδίδωσι, [28] τὸν αὐτὸν τρόπον ὁ γεγραμμένος λόγος, ἑνὶ σχήματι καὶ τάξει κεχρημένος, ἐκ βιβλίου ‹μὲν› θεωρούμενος ἔχει τινὰς ἐκπλήξεις, ἐπὶ δὲ τῶν καιρῶν ἀκίνητος ὢν οὐδεμίαν ὠφέλειαν τοῖς κεκτημένοις παραδίδωσιν· ἀλλ᾽ ὥσπερ ἀνδριάντων καλῶν ἀληθινὰ σώματα πολὺ χείρους τὰς εὐπρεπείας ἔχοντα πολλαπλασίους ἐπὶ τῶν ἔργων τὰς ὠφελείας παραδίδωσιν, οὕτω καὶ λόγος ὁ μὲν ἀπ᾽ αὐτῆς τῆς διανοίας ἐν τῷ παραυτίκα λεγόμενος ἔμψυχός ἐστι καὶ ζῇ καὶ τοῖς πράγμασιν ἕπεται καὶ τοῖς ἀληθέσιν ἀφωμοίωται σώμασιν, ὁ δὲ γεγραμμένος εἰκόνι λόγου τὴν φύσιν ὁμοίαν ἔχων ἁπάσης ἐνεργείας ἄμοιρος καθέστηκεν.

***
[11] Και πώς δεν θα είναι κωμικό, την ώρα που ρωτάει ο κήρυκας «ποιος από τους πολίτες θέλει να λάβει τον λόγο;» ή όταν στα δικαστήρια ρέει ήδη το νερό,1 να τρέχει ο ρήτορας για το πινακίδιο στο οποίο γράφει, προκειμένου να συντάξει και να αποστηθίσει τον λόγο; Γιατί στ᾽ αλήθεια αν βέβαια ήμασταν τύραννοι στις πόλεις, θα ήταν στο χέρι μας και να συγκαλούμε τα δικαστήρια και να διασκεπτόμαστε για τα κοινά· όταν λοιπόν θα είχαμε γράψει τους λόγους, θα καλούσαμε τότε τους άλλους πολίτες να τους ακούσουν· [12] από τη στιγμή όμως που αυτά τα καθορίζουν άλλοι, δεν είναι άραγε αφελές εμείς να υιοθετούμε άλλου τύπου άσκηση στη σύνταξη λόγων, που οδηγεί στο ακριβώς αντίθετο;2 Άλλωστε, οι λόγοι που είναι δουλεμένοι με ιδιαίτερη φροντίδα ως προς την έκφραση και μοιάζουν πιο πολύ με ποιήματα παρά με λόγους και έχουν αποβάλει καθετί το αυθόρμητο και αυθεντικό και δίνουν την εντύπωση του πλαστού και του κατασκευασμένου γεμίζουν με δυσπιστία και φθόνο τις ψυχές των ακροατών. [13] Η μέγιστη απόδειξη: Όσοι γράφουν λόγους για τα δικαστήρια αποφεύγουν να επεξεργάζονται ιδιαίτερα την έκφραση και μιμούνται το ύφος εκείνων που αυτοσχεδιάζουν, και τότε θεωρείται ότι γράφουν άριστα, όταν προσφέρουν λόγους που μοιάζουν ελάχιστα με γραπτούς. Από τη στιγμή λοιπόν που και για τους λογογράφους3 το ιδεώδες είναι τούτο, να μιμηθούν εκείνους που αυτοσχεδιάζουν, για ποιο λόγο δεν θα έπρεπε να εκτιμάμε πρωτίστως εκείνο το είδος εκπαίδευσης που θα μας εξασφαλίσει ευχέρεια σ᾽ αυτό το είδος λόγων;
...
[15] Είναι περίεργο πράγμα, ο ασχολούμενος με την φιλοσοφία και υποσχόμενος να διδάξει άλλους, εάν μεν έχει πινακίδα ή χειρόγραφο να είναι ικανός να επιδεικνύει την σοφία του, εάν δε στερείται αυτών, να μην είναι καθόλου ανώτερος από τον απαίδευτο και όταν του δοθεί χρόνος να είναι ικανός να βγάλει λόγο αλλά, όταν υποβληθεί πρόταση για άμεση συζήτηση, έχει «λιγότερη φωνή» και από έναν απλό πολίτη, και, αν και είναι επαγγελματίας δεξιοτέχνης του λόγου, φαίνεται να μην έχει καμία δυνατότητα να αγορεύει. Αυτό, επειδή η ενασχόληση με τον γραπτό λόγο οδηγεί σε ανικανότητα στον προφορικό λόγο. [16] Γιατί όταν κάποιος συνηθίσει στην σύνθεση του λόγου κατά διαστήματα και με ιδιαίτερη φροντίδα για τον ρυθμό και τις εκφράσεις και δίνοντας προσοχή στην επακριβή λογική ερμηνεία, αναγκαστικά, όταν επιχειρήσει να μιλήσει αντίθετα με τις συνήθειές του, βρίσκεται σε πλήρες αδιέξοδο και σύγχυση και αφ᾽ ενός μεν προξενεί κακή εντύπωση, αφ᾽ ετέρου δε δεν διαφέρει σε τίποτε απ᾽ αυτούς που έχουν αδύνατη φωνή, εφ᾽ όσον δε του λείπει η ψυχική αγχίνοια, ουδέποτε χειρίζεται το θέμα του με ευφράδεια και επιτυχώς.
...
[27] Οι γραπτοί λόγοι, νομίζω, δεν είναι δίκαιο να ονομάζονται λόγοι, αλλά είδωλα και σχήματα και απομιμήσεις λόγων, και θα έπρεπε φυσικά να είχαμε την ίδια γνώμη γι᾽ αυτούς, όπως έχουμε για τους χάλκινους ανδριάντες, τα λίθινα αγάλματα και τα ζωγραφισμένα ζώα. Γιατί, όπως αυτά, είναι απομιμήσεις των αληθινών σωμάτων και προκαλούν μεν ευχαρίστηση με τη θέα τους, αλλά δεν έχουν καμία πρακτική αξία στη ζωή του ανθρώπου, [28] κατά τον ίδιο τρόπο ο γραπτός λόγος, που χρησιμοποιεί ένα σχήμα και μια μέθοδο, εάν διαβασθεί από το κείμενο, προξενεί μερικές εντυπώσεις, αλλά, όταν οι περιστάσεις το καλούν, επειδή είναι άκαμπτος, δεν παρέχει καμιά βοήθεια στο δημιουργό του. Αλλά, όπως τα ζωντανά ανθρώπινα σώματα είναι πολύ κατώτερα από τα ωραία αγάλματα, όμως έχουν πολλαπλάσια ωφέλεια πρακτικής μορφής, έτσι και ο λόγος, που προέρχεται από άμεση λογική επεξεργασία, έχει μέσα του ψυχή και είναι ζωντανός και είναι μέσα στα πράγματα και γίνεται ένα με τα αληθινά σώματα, ο δε γραπτός, όντας από τη φύση του απεικόνιση του λόγου, απογυμνώνεται από κάθε δυνατότητα ενέργειας.
---------------
1 Εννοεί το νερό της κλεψύδρας, με τη βοήθεια της οποίας χρονομετρούσαν τους λόγους των διαδίκων στα δικαστήρια. Η κλεψύδρα ήταν αγγείο με μία ή δύο οπές στη βάση του. Έριχναν μέσα συγκεκριμένη ποσότητα νερού -ανάλογα με την εκδικαζόμενη υπόθεση- το νερό άρχιζε να τρέχει, όταν άρχιζε να μιλάει ο ομιλητής. όταν το νερό τελείωνε, τερμάτιζε και ο ομιλών τον λόγο του.
2 Στο σημείο αυτό και στη συνέχεια φαίνεται να υπάρχει πρόβλημα με το κείμενο που παραδίδεται στα χειρόγραφα. Νεότεροι εκδότες υπολογίζουν με χάσματα ή θεωρούν το κείμενο αθεράπευτα φθαρμένο. Για λόγους κυρίως πρακτικούς ακολουθούμε την έκδοση του Blass.
3 Λογογράφοι ονομάζονται εδώ εκείνοι που γράφουν δικανικούς λόγους, όπως είναι, για παράδειγμα, ο Λυσίας.

Αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις

Ποιος και με ποιο τρόπο έδωσε τα ονόματα σε κάθε τι γύρω μας; Είναι το καθεαυτό αντικείμενο το ίδιο όταν αλλάζει η ονομασία του ; η διαφορετική ονομασία για το ίδιο πράγμα αλλάζει το καθεαυτό (ιδεατό) αντικείμενο; Η άποψη του Σωκράτη από το εκπαιδευτικότατο βιβλίο του Πλάτωνος με τίτλο "Κρατύλος" σχετικά με τις ονομασίες:

(απόσπασμα από το έργο "Κρατύλος" του Πλάτωνος)

Σωκράτης.
Τότε λοιπόν του νομοθέτου το έργον χρησιμοποιεί ο διδακτικός όταν
μεταχειρίζεται το όνομα.

Ερμογένης.
Αυτό φρονώ.

Σωκράτης.
Νομοθέτης δε σου φαίνεται ότι είναι πας άνθρωπος, ή εκείνος που
κατέχει την τέχνην;

Ερμογένης.
Εκείνος που κατέχει την τέχνην.

Σωκράτης.
Επομένως δεν είναι δουλειά του καθενός, Ερμογένη μου, να θέση
όνομα, αλλά κανενός ονοματουργού. Αυτός δε, καθώς φαίνεται, είναι
ο νομοθέτης, ο οποίος ωρισμένως είναι από όλους τους τεχνίτας ο
σπανιώτερος εις τον κόσμον.

Ερμογένης.
Έτσι φαίνεται.

Σωκράτης.
Έλα τόρα λοιπόν σκέψου, πού αποβλέπει ο νομοθέτης όταν θέτη το
όνομα. Κάμε δε αναδρομικήν σκέψιν εις τα προηγούμενα. Εις τι
αποβλέπει ο τεχνίτης όταν κατασκευάζη την σαΐταν; Μήπως δεν
αποβλέπει προς έν πράγμα με τοιούτον σχήμα, ώστε να είναι
πλασμένον διά να υφαίνη;

Ερμογένης.
Πολύ ορθά.

Σωκράτης.
Και λοιπόν αν σπάση εις τα χέρια του η σαΐτα την ώρα που την
κατασκευάζει, άρα γε όταν θα κάμη άλλην θα αποβλέπη προς την
σπασμένην, ή προς εκείνην την μορφήν της σαΐτας σύμφωνα με την
οποίαν κατεσκεύαζε και εκείνην που έσπασεν;

Ερμογένης.
Προς εκείνην την μορφήν, νομίζω εγώ.

Σωκράτης.
Τότε λοιπόν δεν είναι το δικαιότερον από όλα, εκείνην να
ονομάσωμεν καθ' εαυτό σαΐταν;

Ερμογένης.
Αυτήν την γνώμην έχω.

Σωκράτης.
Δεν πρέπει λοιπόν, όταν πρόκειται να κατασκευάσωμεν σαΐτα διά
λεπτόν φόρεμα, ή χονδρόν, ή λινόν, ή μάλλινον ή οποιονδήποτε
άλλο, όλαι μεν αι σαΐται να έχουν την μορφήν της σαΐτας,
οποιαδήποτε όμως είναι φύσει η καλλιτέρα διά το καθέν, αυτής το
σχήμα να αποδώσωμεν εις έκαστον τοιούτον εργαλείον;

Ερμογένης.
Μάλιστα.

Σωκράτης.
Λοιπόν και διά τα άλλα όργανα ο ίδιος δεν είναι ο τρόπος της
κατασκευής; Δηλαδή πρέπει να εύρη τις ποίον είναι το εκ φύσεως
πλασμένον όργανον διά το καθέν και να το αποτυπώση εις εκείνην
την ύλην από την οποίαν κατασκευάζει αυτό το έργον, όχι όπως του
κατέβη αλλ' όπως το απαιτεί η φύσις του πράγματος. Παραδείγματος
χάριν πρέπει, καθώς είπαμεν, να γνωρίζη να αποτυπώνη εις τον
σίδηρον εκείνο το τρύπανον το οποίον είναι εκ φύσεως κατάλληλον
δι' έκαστον πράγμα.

Ερμογένης.
Πολύ ορθά.

Σωκράτης.
Και την εκ φύσεως κατάλληλον δι' έκαστον πράγμα σαΐταν να την
αποτυπόνη εις το ξύλον.

Ερμογένης.
Αυτό είναι.

Σωκράτης.
Διότι δι' έκαστον είδος υφάσματος, καθώς είπαμεν, είναι εκ φύσεως
κατάλληλος και μία σαΐτα και τάλλα εργαλεία κατά τον ίδιον
τρόπον.

Ερμογένης.
Μάλιστα.

Σωκράτης.
Αι λοιπόν, αγαπητέ μου φίλε, και το εκ φύσεως κατάλληλον όνομα
δι' έκαστον πράγμα ο νομοθέτης εκείνος πρέπει να γνωρίζη να το
αποτυπώση εις τους φθόγγους και τας συλλαβάς, και αποβλέπων προς
εκείνο το καθ' εαυτό όνομα να κατασκευάζη και να αποτυπόνη όλα τα
ονόματα, εάν θέλη να είναι έγκυρος ονοματοθέτης; Εάν δε πας
νομοθέτης δεν αποτυπόνη εις τας ιδίας συλλαβάς, τούτο δεν πρέπει
να επηρεάση την γνώμην μας. Διότι ούτε πας σιδηρουργός εις τον
ίδιον χαλκόν αποτυπόνει, όταν προς τον ίδιον σκοπόν κατασκευάζη
το ίδιον όργανον, είτε εδώ εργάζεται είτε εις τους βαρβάρους. Δεν
είναι έτσι;

Ερμογένης.
Πολύ μάλιστα.

Σωκράτης.
Λοιπόν δεν θα κρίνης το ίδιον και διά τον νομοθέτην, είτε είναι
εδώ είτε εις τους βαρβάρους, ότι δηλαδή, εν όσω αποδίδει την
μορφήν του ονόματος η οποία αρμόζει εις έκαστον πράγμα δι'
οποιωνδήποτε συλλαβών, δεν είναι διόλου κατώτερος νομοθέτης αυτός
εδώ παρά ο άλλος που είναι οπουδήποτε αλλού;

Ερμογένης.
Βεβαιότατα.

[Σχολιασμός] : Βλέπουμε, ότι ο Σωκράτης παρομοιάζει τον σιδηρουργό με τον ονοματολόγο και το αντικείμενο της τέχνης : δηλαδή (έστω) το χαλκό με το αντικείμενο της τέχνης του ονοματολόγου δηλαδή το όνομα. Όπως λοιπόν ο σιδηρουργός έχει μία νοητή - καθεαυτή ιδέα - για το αντικείμενο που θέλει να φτιάξει και λαμβάνει τμήματα μετάλλου ...έτσι και ο ονοματολόγος έχει μία νοητή -καθεαυτή ιδέα για το αντικείμενο που θέλει να ονομάσει και λαμβάνει τμήματα της λέξης , δηλαδή τις συλλαβές. Αν το αντικείμενο σπάσει ... αυτό δε σημαίνει ότι η νοητή ιδέα άλλαξε , αυτό που έγινε είναι ότι έσπασε το αντικείμενο. Έτσι λοιπόν ο σιδηρουργός μπορεί να ξαναφτιάξει το αντικείμενο σύμφωνα με την νοητή ιδέα η οποία παραμένει αναλλοίωτη.

Αντίστοιχα αν ένα όνομα "σπάσει" (χάσει δηλαδή την αρχική σημασία του) αυτό δε σημαίνει ότι η καθεαυτή αρχική έννοια αλλοιώθηκε. Αυτό που έγινε είναι ότι άλλαξε η σημασία του ονόματος. Παράδειγμα: Η λέξη άγγελος στην αρχαία Ελλάδα σήμαινε αυτό που σήμερα ονομάζουμε αγγελιοφόρο. Σήμερα έχει αλλάξει η αρχική σημασία της λέξης άγγελος και σημαίνει τον άγγελο του Θεού. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι έχει αλλάξει η αρχική - καθεαυτή έννοια του άγγελου ή του αγγελιοφόρου, απλά σήμερα λέμε αγγελιοφόρος, για να περιγράψουμε την ίδια έννοια που στην αρχαιότητα περιέγραφαν με τον όρο άγγελος.

Γιαυτό και ο Σωκράτης λέει :

Εάν δε πας νομοθέτης δεν αποτυπόνη εις τας ιδίας συλλαβάς, τούτο δεν πρέπει να επηρεάση την γνώμην μας. Διότι ούτε πας σιδηρουργός εις τον ίδιον χαλκόν αποτυπόνει, όταν προς τον ίδιον σκοπόν κατασκευάζη το ίδιον όργανον, είτε εδώ εργάζεται είτε εις τους βαρβάρους.

Δηλαδή στους βάρβαρους , π.χ. στους άγγλους που μιλούν την βαρβαρικήν αγγλικήν Εικόνα το όνομα άγγελος είναι "angel" και σημαίνει τον άγγελο (εννοείτε) του Θεού. Ο αγγελιοφόρος αντίστοιχα στην βαρβαρίζουσα αγγλική είναι "messenger" (όχι ΜΣΝ) ....άρα έχει χαθεί πλήρως η αρχική έννοια του άγγελος ως αγγελιοφόρος - στην αγγλική.

αυτό όμως δεν πρέπει να επηρεάζει τη γνώμη μας - όπως λέει και ο Σωκράτης. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να έχουμε ξεκάθαρη την καθεαυτή ιδέα, δηλαδή όταν εμείς λέμε άγγελος να ξεκαθαρίζουμε και να κατανοεί ο άλλος το ίδιο (τον άγγελο του Θεού) (angel), διότι αν κατανοεί τον άγγελο (όπως τον όριζαν οι αρχαίοι) ως "αγγελιοφόρο" τότε δεν επικοινωνούμε με αποτέλεσμα να παρεξηγούμαστε.

Το ερώτημα είναι, ποια ονόματα είναι ευστοχότερα; Τα αρχαία ή τα σύγχρονα ; Δηλαδή χρησιμοποιούμε ονόματα που αντιπροσωπεύουν την καθεαυτό αρχική ιδέα ; ή μήπως χρησιμοποιούμε "σπασμένα" ονόματα, που έχουν χάσει δηλαδή την αρχική καθεαυτή έννοια τους;

Άλλωστε ο όρος "άγγελος" δεν υποδηλώνει κανονικά τη φύση του πλάσματος (με την αρχαιοελληνική έννοια) , αλλά ότι είναι "αγγελιοφόρος" του Θεού. Συνεπώς στις μέρες μας η αρχική καθεαυτή ονομασία έχει αλλοιωθεί σε σχέση με την καθεαυτό ιδέα -> αφού ο περισσότερος κόσμος δεν γνωρίζει την έννοια του αγγελιοφόρου του Θεού, αλλά θεωρεί ότι ο άγγελος σαν όρος υποδηλώνει συγκεκριμένα τα πτερωτά πλάσματα του Θεού.

Τι λέει πάνω σε αυτό ο Σωκράτης;

Και λοιπόν αν σπάση εις τα χέρια του η σαΐτα την ώρα που την κατασκευάζει, άρα γε όταν θα κάμη άλλην θα αποβλέπη προς την σπασμένην, ή προς εκείνην την μορφήν της σαΐτας σύμφωνα με την οποίαν κατεσκεύαζε και εκείνην που έσπασεν;

Ερμογένης.
Προς εκείνην την μορφήν, νομίζω εγώ.

Ουσιαστικά μας λέει ότι αν μία λέξη χάσει το νόημα της (σπάσει με την πορεία των ετών), τότε δεν πρέπει να αποβλέπουμε προς την σπασμένη αλλά προς την καθεαυτή αρχική έννοια.

Tα θαύματα στα αρχαία Ασκληπιεία

Τα Ασκληπιεία ήταν ιερά και τόποι λατρείας του ήρωα, ιερού ιατρού και θεραπευτή θεού Ασκληπιού. Ηταν στην πραγματικότητα τα πρώτα νοσοκομεία ή μάλλον συγκροτήματα κτιρίων υγείας, όχι μόνο του ελληνικού χώρου αλλά και όλου του δυτικού πολιτισμού και πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στην ελληνική ευρύτερη περιφέρεια για πολλούς αιώνες, από την εποχή περίπου του Τρωικού πολέμου ως τον 6ο αιώνα μ.Χ., εποχή της πλήρους επικράτησης του χριστιανισμού. Θα πρέπει να τονίσουμε ιδιαίτερα ίσως εδώ ότι, παρ' όλο το διωγμό που υπέστη ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός ως ειδωλολατρική πρακτική, κύρια από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο το 392 μ.Χ., η λατρεία του Ασκληπιού και ιδιαίτερα η φροντίδα υγείας στα Ασκληπιεία δεν έγινε κατορθωτό να εξαλειφθεί τελείως για περίπου δύο ακόμη αιώνες.

Στα Ασκληπιεία, εκτός από τον ίδιο τον Ασκληπιό, λατρεύονταν παράλληλα και περιπτωσιακά τόσο οι μυθολογικοί πρόγονοί του, ο Απόλλωνας και η Αρτεμις, όσο και τα μυθολογικά παιδιά του, η Υγεία, η Πανάκεια, ο Τελεσφόρος, η Ιασώ, η Αίγλη, η Ακεσώ, η Αύρα, η Νίκη, ο Ευμαρίων, ο Αλεξίνωρ κ.ά., που παρουσίαζαν τις προσωποποιημένες ιδιότητες της θεραπευτικής του τέχνης. Λατρεύονταν συγχρόνως και τα θεωρούμενα φυσικά παιδιά του, ο Μαχάων και ο Ποδαλείριος, που, σύμφωνα με τον Ομηρο, ήταν και αυτοί γιατροί που πήραν μέρος στον Τρωικό πόλεμο ως αρχηγοί των στρατευμάτων της Τρίκκης, της Ιθώμης και της Οιχαλίας, πόλεων της Θεσσαλίας. Τα φίδια και οι σκύλοι ήταν τα ιερά ζώα του Θεού Ασκληπιού.

Ο Ασκληπιός και οι δύο υιοί του, αυτοί οι πρώτοι ήρωες-γιατροί, που παρουσιάζονται να συγκεντρώνουν τη βαθιά εκτίμηση και αναγνώριση όχι μόνο του Ομήρου αλλά και όλων των Ελλήνων της εποχής τους, φαίνονται ως ιδρυτές της μεγάλης οικογένειας των Ασκληπιαδών, απογόνων του Ασκληπιού, που από γενεά σε γενεά κληρονομούσαν τα μυστικά της ιατρικής τέχνης και πρόσφεραν τις ιατρικές τους υπηρεσίες στη μυθολογική και ιστορική μας αρχαιότητα στο όνομα του μεγάλου πρώτου ήρωα γιατρού, του Ασκληπιού. Ανάμεσα στους φημισμένους Ασκληπιάδες μπορούμε να αναφέρουμε εδώ τους μεγάλους δασκάλους Ιπποκράτη και Αριστοτέλη.

Ο Ιπποκράτης ήταν ο πιο διάσημος από τους φημισμένους δασκάλους του Ασκληπιείου και της Ιατρικής Σχολής της Κω και έζησε ως γνωστόν τον 5ο αιώνα π.Χ. Ηταν ένας Ασκληπιάδης καταγόμενος από τον γιο του Ασκληπιού Ποδαλείριο, γεγονός που παρουσιάζεται να αποδεικνύεται από το γενεαλογικό του δένδρο. Ο Ιπποκράτης αναγνωρίζεται ακόμη διεθνώς ως ο «Πατέρας της Ιατρικής Επιστήμης» καθώς ήταν αυτός που αποσαφήνισε και δημοσίευσε τις πρώτες και βασικές αρχές της επιστήμης αυτής. Δεν θα πρέπει παράλληλα να ξεχνάμε ότι ο «Ορκος του Ιπποκράτη» παραμένει ακόμη μια αποδεκτή ιερή διακήρυξη των υποχρεώσεων των ιατρών και δίνεται στους θεούς Απόλλωνα (ιατρό των θεών), Ασκληπιό (ιατρό των ανθρώπων και θεών και μυθικό υιό του Απόλλωνα), Υγεία και Πανάκεια (μυθικές κόρες του Ασκληπιού) και στους υπόλοιπους των θεών. Στη Μακεδονία, ο φημισμένος φιλόσοφος, ιατρός και δάσκαλος ιατρικής, ο Αριστοτέλης, υπήρξε κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. ο δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο Αριστοτέλης ήταν άλλος ένας φημισμένος Ασκληπιάδης καθώς παρουσιάζεται να κατάγεται από τον άλλο υιό του Ασκληπιού, τον Μαχάονα.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι έχουν αναφερθεί σε γραπτές πηγές ή/και έχουν βρεθεί αρχαιολογικά στοιχεία που αποδεικνύουν την ύπαρξη περίπου 320 Ασκληπιείων στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Σύμφωνα όμως με άλλες πηγές, τα Ασκληπιεία στον αρχαίο κόσμο ξεπερνούσαν τα 500. Από αρχαίες γραπτές μαρτυρίες και αρχαιολογικά ευρήματα γνωρίζουμε σήμερα ότι τα Ασκληπιεία, επενδυμένα με τις μυθολογικές, ιδεολογικές και φιλοσοφικές αντιλήψεις για την υγεία των προγόνων μας, προσέφεραν αυτό που λέμε σήμερα «ολιστική φροντίδα υγείας».

Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή, οι ιερείς/ιατροί στα Ασκληπιεία λάτρευαν τον Ασκληπιό με την προσφορά υγείας προς τον άνθρωπο. Και ο άνθρωπος (ασθενής και ικέτης) αντιμετωπιζόταν με ιερό σεβασμό, ως ολοκληρωμένο ον με αδιαχώριστα και ιδιαίτερα πνευματικά, ψυχικά, συναισθηματικά, κοινωνικά, ηθικά, φυσικά κ.ά. χαρακτηριστικά, που βρισκόταν σε απόλυτη συνάρτηση με το άμεσο και απώτερο γήινο και συμπαντικό περιβάλλον του. Η ασθένεια εθεωρείτο ως ένα αποτέλεσμα πολύπλοκων και αρνητικών αλληλεπιδράσεων περιβαλλοντικών, κοινωνικών, ψυχολογικών, πνευματικών, συναισθηματικών και φυσικών παραγόντων και η φροντίδα υγείας φαίνεται να στόχευε στην εξομάλυνση των συγκρούσεων και στην αποκατάσταση της αρμονίας ανάμεσα στους παράγοντες αυτούς έχοντας ως επικουρική βοήθεια την ιατρική επέμβαση, χειρουργική ή φαρμακευτική.

Το να επισκεφθείς τον Ναό του Ασκληπιού δεν ήταν απλή υπόθεση. Έπρεπε να σε καλέσουν οι Ιερείς του Ναού. Έπρεπε να προηγηθεί νηστεία, καθαρτικό λουτρό και ψυχικός καθαρμός. Πριν κοιμηθείς στην Ιερά Κλίνη έπρεπε να μάθεις τα τελετουργικά καθαρμού και να κάνεις θυσίες. Όλα αυτά πριν εισέλθεις στον Ναό.

Της όλης διαδικασίας προϊστατο ο Πρωθιερέας ή Μεγάλος Ιερέας και τον βοηθούσαν οι Πυροφόροι, που εκτελούσαν χρέη διακόνου και βοηθών στις ιατρικές εργασίες, οι Ιερομνήμονες και οι θεράποντες νοσοκόμοι που ονομάζονταν Ασκληπιάδες. Ανάμεσά τους υπήρχαν και γυναίκες οι οποίες ανήκαν στην τάξη των Νακόρων ή Ζακόρων. Ο Γαληνός λέει ότι πριν από τον Ασκληπιό, η ιατρική ήταν «απολύτως εμπειρική και όνο δια φυτών εθεραπεύοντο οι άνθρωποι, ενώ αυτός την ανύψωσε σε θεία επιστήμη».

Ασθενείς με ανίατες παθήσεις εθεραπεύοντο. Τυφλοί εύρισκαν το φως τους. Χωλοί και παραπληγικοί περπατούσαν ξανά. Εθεραπεύοντο άμεσα, χωρίς μακροχρόνια παραμονή στον Ναό. Την τρομερή ιαματική δύναμη του Θεού γνώριζαν οι Ιερείς του Ασκληπιού από τα πανάρχαια χρόνια που χάνονται στην αχλύ της Ιστορίας. Η ιαματική τους παράδοσή ήταν μυστική και δεν την απεκάλυπταν παρά μόνον στους νέους Μύστες.

Όμως ξέρουμε ότι την νύκτα που σε καλούσαν οι Ιερείς να κοιμηθείς στο Άβατον, ντυνόσουν στα λευκά. Καθόσουν δίπλα στο Ιερό Άγαλμα του Θεού το οποίο περιβαλλόταν από ζωντανά φίδια. Έπρεπε να τα ταΐσεις με γλυκά εδέσματα, για να τα τραβήξεις μακριά από το Άγαλμα, και ύστερα να προσευχηθείς στον Θεό. Ώφειλες να τραγουδήσεις ύμνους προς στον Θεό. Ύστερα ένας Ιερεύς σε έβαζε να κοιμηθείς στην Ιερά Κλίνη και σου έλεγε «Μην φοβηθείς από αυτά που θα δεις στο όνειρό σου την νύκτα».

Το πρωί οι Ιερείς συζητούσαν με τους ασθενείς το όνειρο που είδαν. Η ευθύνη των Ιερέων ήταν να προετοιμάσουν τον ασθενή να δει το θεϊκό όνειρο και, αν χρειαζόταν, να ερμηνεύσουν στον άρρωστο τις εντολές του Θεού.

Στα Ασκληπιεία γίνονταν και διάφορες χειρουργικές επεμβάσεις και τοπικές αφαιμάξεις, ορισμένα δε από τα Ασκληπιεία είχαν αναπτύξει και ειδικό τρόπο θεραπείας όπως για παράδειγμα το Αμφιάρειο με ειδίκευση στην ονειροθεραπεία. Στην Κω υπήρχε σε μαρμάρινη πλάκα στην θύρα η περίφημη συνταγή κατά των δηγμάτων ζώων και στην Έφεσσο χρησιμοποιούσαν ένα θαυματουργό κολύριο για οφθαλμολογικά περιστατικά.

Στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου η τελική θεραπεία που δινόταν από τον Ασκληπιό γινόταν με την «εγκοίμηση» στο Άβατο.Την κρίσιμη ημέρα γινόταν ξανά θυσία. Ο θεραπευόμενος αφού έτρωγε από το θυσιασμένο ζώο και έπινε πολύ ποτό και νέκταρ, με τη συνοδεία μουσικής από τον αυλό του Ασκληπιού οδηγείτο σε κατάσταση έκστασης - διευρυμένης κατάσταση συνειδητότητας - μέσω πολλών διαδρόμων στη λαβυρινθώδη κατασκευή του Θόλου, όπου κοιμόταν πάνω στο ακόμη ζεστό δέρμα του θυσιασμένου ζώου -πιθανόν για να επωφεληθεί από την ενέργεια του καθυγιασμένου ζώου- και του ζητούσαν να μείνει σιωπηλός οτιδήποτε κι αν άκουγε ή έβλεπε.

Οι Ιερείς του Ασκληπιού ήταν ιατροί και θεολόγοι ταυτοχρόνως. Ήξεραν από ονειρομαντεία, από βότανα, από χειρουργική. Πριν κοιμηθεί ο άρρωστος στην Ιερά Κλίνη, οι Ιερείς τον παρακολουθούσαν όταν κοιμόταν για να εντοπίσουν σημεία που θα έδειχναν ότι είναι έτοιμος να κοιμηθεί στο Άβατον. Όταν οι οιωνοί ήταν σωστοί, ο ασθενής εισέρχετο στο Άβατον. Εκεί εθεωρείτο ότι θα κοιμηθεί δίπλα στον Θεό Ασκληπιό. Θα έβλεπε ένα όνειρο, όπου είτε θα τον θεράπευε άμεσα ο Θεός, είτε θα του έλεγε τί να κάνει για να θεραπευθεί. Όταν θεραπευόταν, έπρεπε να χαράξει σε μία επιγραφή την εμπειρία που έζησε, ώστε οι νέοι ασθενείς να θαυμάζουν την ιαματική δύναμη του Θεού Ασκληπιού.

Τα ιαματικά θαύματα που καταγράφονται στις επιγραφές της Επιδαύρου ήταν πολλά:

1. Η Κλεώ ήταν έγκυος για πέντε χρόνια, και δεν μπορούσε να γεννήσει. Ήρθε στον Ναό και κοιμήθηκε στο Άβατον. Μόλις ξύπνησε και βγήκε έξω από τον Ναό, γέννησε έναν υιό, ο οποίος αμέσως περπάτησε. Η Κλεώ για να ευχαριστήσει τον Θεό, χάραξε σε επιγραφή το εξής: «Θαυμαστή δεν είναι η μεγαλοσύνη της επιγραφής αλλά η Θεότητα, διότι η Κλεώ κυοφορούσε το βρέφος για πέντε έτη μέχρι που κοιμήθηκε στον Ναό και ο Ασκληπιός την θεράπευσε».

2. Ένας άνδρας έπασχε από παράλυση των δακτύλων της χειρός. Επισκέφθηκε τον Ναό του Ασκληπιού ζητών θεραπεία. Διαβάζοντας τις επιγραφές που είχαν χαράξει οι παλαιότεροι ασθενείς εξέφρασε δυσπιστία και χλεύασε αυτά που έγραφαν οι επιγραφές ως αδύνατα. Αλλά είδε ένα όνειρο. Καθώς έπαιζε κύβους(ζάρια) έξω από τον Ναό, ο Θεός ενεφανίσθη, έπιασε την χείρα του και τέντωσε τα δάκτυλα. Μετά από αυτό ο άνδρας μπορούσε να κινήσει όλα του τα δάκτυλα. Ο Θεός τον ρώτησε αν δυσπιστούσε ακόμη ως προς αυτά που έλεγαν οι επιγραφές του Ναού. Ο άνδρας είπε, «Όχι πιά». Τότε ο Ασκληπιός του είπε, «Αφού χλεύαζες τις θεραπείες αν και ήταν αληθινές, από τώρα το όνομά σου θα είναι Άπιστος». Όλα αυτά είχαν συμβεί στο όνειρό του. Αλλά όταν ξύπνησε ο άνδρας τα δάκτυλά του είχαν θεραπευθεί.

3. Ένα μικρό αγόρι ήταν άλαλο. Ήρθε στον Ναό μαζί με τον πατέρα του να προσκυνήσει. Όταν έκαναν τις απαραίτητες θυσίες και τα τελετουργικά, εμφανίστηκε ένας Ιερεύς φέρνοντας φωτιά από τον Βωμό του Θεού. Κοίταξε τον πατέρα του αγοριού και απαίτησε να υποσχεθεί ότι αν θεραπευθεί ο υιός του, τότε μέσα σε ένα έτος το πολύ, θα δώριζε ένα ανάθημα στον Ναό του Ασκληπιού. Έξαφνα το αγόρι απάντησε: «Το υπόσχομαι». Ο πατέρας του αγοριού συγκλονίστηκε από το θαύμα και ζήτησε από το παιδί του να επαναλάβει αυτό που είπε. Το αγόρι επανέλαβε τις λέξεις, και από τότε η φωνή του επανήλθε πλήρως.

4. Ο Αγήστρατος υπέφερε από φοβερούς πονοκεφάλους, οι οποίοι του προκαλούσαν αϋπνία. Όταν κοιμήθηκε στο Άβατον του Ναού, είδε ένα όνειρο. Εμφανίσθηκε ο Θεός και όχι μόνον θεράπευσε τους πονοκεφάλους, αλλά τον προέτρεψε να ασκηθεί στο παγκράτιο. Όταν ξύπνησε ο Αγήστρατος, ήταν καλά. Αργότερα έλαβε μέρος στους αγώνες παγκρατίου στα Νέμεα και κέρδισε το πρώτο βραβείο.

5. Ο Πάνδαρος από την Θεσσαλία, είχε στίγματα στο μέτωπό του. Είδε ένα όραμα όπου ο Θεός τύλιξε τις πληγές του με έναν επίδεσμο και του είπε να τον αφαιρέσει όταν φύγει από τον Ναό. Και μόλις θεραπευθεί, να προσφέρει τον επίδεσμο ως ανάθημα στον Ναό. Όταν ξύπνησε ο Πάνδαρος, βγήκε έξω από τον Ναό, αφαίρεσε τον επίδεσμο και διεπίστωσε ότι τα στίγματα εξαφανίστηκαν. Ύστερα αφιέρωσε τον επίδεσμο στον Ναό, όπως τον είχε προστάξει ο Θεός Ασκληπιός.

6. Ο Ερμόδικος από την Λάμψακο ήταν παράλυτος σε όλο του το σώμα. Οι Ιερείς τον έβαλαν να κοιμηθεί στον Ναό και είδε τον Θεό στον ύπνο του. Ο Ασκληπιός τον πρόσταξε μόλις ξυπνήσει να μεταφέρει στον Ναό μία μεγάλη πέτρα. Όσο πιό μεγάλη πέτρα μπορούσε να μεταφέρει. Ο Ερμόδικος έγινε καλά και έφερε μία μεγάλη πέτρα την οποία αφιέρωσε στον Ναό.

7. Ένας τυφλός και από τους δύο οφθαλμούς έφθασε στον Ναό του Ασκληπιού. Οι οφθαλμοί του είχαν τόσο καταστραφεί, που στις κόγχες δεν υπήρχε τίποτε παρά μόνον τα βλέφαρα. Ωρισμένοι επισκέπτες του Ναού άρχισαν τα σκωπτικά σχόλια διότι δεν πίστευαν ότι τέτοια περίπτωση μπορούσε να θεραπευθεί. Μόλις κοιμήθηκε ο τυφλός άνδρας είδε ένα όραμα. Εμφανίσθηκε ο Θεός, ετοίμασε ένα φάρμακο και αφού σήκωσε τα βλέφαρα του ασθενούς, άλειψε με το φάρμακο την περιοχή. Όταν ξύπνησε ο άνδρας είχε το φως του και στους δύο οφθαλμούς.

8. Κάποιος Διόφαντος έκανε την εξής αφιέρωση στον Θεό Ασκληπιό: Εγώ, ένας προσκυνητής του Ναού, λέω σε σένα Ασκληπιέ, υιέ του Απόλλωνος. Πώς θα έρθω στην χρυσή Σου οικία, ώ αγαπημένε, αφού τα πόδια μου είναι άρρωστα; Εκτός και αν με το να με θεραπεύσεις, με φέρεις ξανά στον Βωμό Σου, ώστε να σε ξαναδώ πιό λαμπερό απΆ ό,τι είναι η Γη την Άνοιξη. Εγώ ο Διόφαντος, σε παρακαλώ, σώσε με, Παντοδύναμε και Ευλογημένε, με το να θεραπεύσεις τα άρρωστα πόδια μου. Στο όνομα του Πατρός Σου, προς τον οποίο κάνω προσφορές. Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να με ανακουφίσει από τέτοια συμφορά. Μόνον εσύ Παντοδύναμε έχεις την δύναμη. Γιατί οι Θεοί σε έστειλαν στους ανθρώπους ως μέγα δώρο, για να τους ανακουφίζεις από τα βάσανα. Τριπλά ευλογημένε Παιήωνα Ασκληπιέ, με την δύναμή Σου ο Διόφαντος θεραπεύθηκε από την ανίατη αρρώστια του. Τώρα στέκεται γερά στα πόδια του, όπως υποσχέθηκες.

9. Μία γυναίκα από την Αθήνα, ονόματι Αμβροσία, ήταν τυφλή από το ένα μάτι. Απεφάσισε να επισκεφθεί τον Ναό του Θεού Ασκληπιού στην Επίδαυρο, για να θεραπευθεί. Αλλά όταν έφθασε εκεί, διαβάζοντας επιγραφές που ανέφεραν προηγούμενες θεραπείες, άρχισε να δυσπιστεί. Για ωρισμένες περιπτώσεις κάγχασε, διότι θεώρησε αδύνατον να είχαν θεραπευθεί άρρωστοι με τόσο σοβαρές ασθένειες.

Της φαινόταν αδιανόητο άνθρωποι χωλοί και τυφλοί να είχαν θεραπευθεί με το να δουν απλώς ένα όνειρο μέσα στο Άβατον του Ναού. Όταν την ετοίμασαν οι Ιερείς, την έβαλαν να κοιμηθεί στην Ιερά Κλίνη, μέσα στο Άβατον. Στον ύπνο της είδε ένα όραμα. Ο Θεός Ασκληπιός παρουσιάστηκε και της είπε ότι θα την θεράπευε. Αλλά της ζήτησε ως αντίτιμο για την θεραπεία, να αφιερώσει στον Ναό έναν ασημένιο χοίρο. Αυτό θα αποτελούσε ανάμνηση της απιστίας της.

Μόλις είπε αυτά ο Θεός Ασκληπιός, έκανε μία τομή στον τυφλό οφθαλμό της Αμβροσίας και έρριξε μέσα ένα φάρμακο. Όταν ξύπνησε το πρωί η Αμβροσία, σηκώθηκε και περπάτησε έξω από το Άβατον, εντελώς υγιής. Έβλεπε και από τους δύο οφθαλμούς.

Tα θαύματα αυτά μας τα αποκαλύπτουν οι επιγραφές που βρέθηκαν στην Επίδαυρο, όπου ευρίσκετο το Ιερό του Θεού Ασκληπιού.

Γερόντων βάσανα στην αρχαία Ελλάδα

Τα γηροβοσκεία, οι υιοθεσίες, η νομοθεσία
 
ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ, οι άνθρωποι σπάνια ξεπερνούσαν τα πενήντα χρόνια ζωής. Όσοι δηλαδή κατάφερναν να μεγαλώσουν, καθώς το ποσοστό της παιδικής θνησιμότητας ήταν πολύ υψηλό.

Οι αρρώστιες, οι κακές συνθήκες ζωής και οι συνεχείς πολεμικές επιχειρήσεις δεν άφηναν τους ανθρώπους να γεράσουν σύμφωνα με τα σημερινά μέτρα, ενώ οι γυναίκες πολύ γρήγορα καταπονούσαν το κορμί τους, αφού άρχιζαν να γεννούν συνεχώς παιδιά μόλις έμπαιναν στην εφηβεία τους. Στα δεκατέσσερά τους, ήταν ήδη παντρεμένες και μητέρες.

Για όσους παρά ταύτα κατάφερναν να γεράσουν, η ζωή δε διέφερε πολύ από αυτή των σημερινών γερόντων. Για τους φτωχούς, τα πράγματα ήταν δύσκολα, για τους ευκατάστατους ευκολότερα. 0 νόμος υποχρέωνε μεν τα παιδιά να συντηρούν τους γέρους γονείς τους, όμως το πράγμα είναι πάντα ευκολότερο όταν ο γέρος έχει δική του περιουσία. Για τους φτωχούς υπήρχαν τα γηροκομεία της αρχαιότητας, που ονομαζόντουσαν «γηροβοσκεία», αλλά θα πρέπει να ήταν ελάχιστα. Οι μόνοι γονείς που δεν προστατεύονταν από το νόμο ήταν αυτοί που είχαν εκπορνεύσει τους γιους τους (όχι τις θυγατέρες τους!) και αυτοί που δεν είχαν φροντίσει να μάθουν στα παιδιά τους μια τέχνη.

Σε γενικές γραμμές, ο σεβασμός στους γερόντους ήταν επιβεβλημένος, χωρίς να λείπουν και φαινόμενα χάσματος των γενεών, όπως φαίνεται κυρίως από τον Αριστοφάνη. Οι γέροι κατηγορούσαν τους νέους για ασέβεια και οι νέοι τους γέρους για συντηρητισμό και σκουριασμένα μυαλά. Σε μια παράσταση στο θέατρο του Διονύσου, κάποιος γέρος μπήκε μέσα, αλλά οι μόνοι που σηκώθηκαν για να δώσουν τη θέση τους ήταν κάποιοι Σπαρτιάτες πρέσβεις. Όταν οι χαβαλέδες Αθηναίοι είδαν τη χειρονομία, ξέσπασαν σε χειροκροτήματα. Ο Σπαρτιάτης τότε, έκπληκτος, είπε στο διπλανό του: «Αυτοί οι Αθηναίοι μπορούν να εκτιμήσουν τους καλους τρόπους, αλλά δεν ξέρουν να τους εφαρμόσουν».

Η αρχαία ελληνική γραμματεία προσφέρει δεκάδες διαφορετικές προσεγγίσεις για τα γηρατειά. Στην Πολιτεία του Πλάτωνα, ο Σωκράτης ρωτά τον Κέφαλο πώς τα βολεύει τώρα που είναι γέρος και δεν έχει σεξουαλικές ορμές. Αυτός απαντά με ένα ανέκδοτο του Σοφοκλή: «Χαίρομαι που ξέφυγα από αυτό το πράγμα, σαν να είχα γλιτώσει από κάποιο άγριο και μανιασμένο κτήνος που με δυνάστευε». Αντιθέτως, ο γέρος Μίμνερμος από τη Μικρά Ασία τον 6ο αιώνα οδύρεται για την κατάστασή του: «Κάλλιο να πεθάνω όταν δε νοιάζομαι πια για κρυφές αγάπες, τα τρυφερά αγκαλιάσματα του έρωτα. Οι θεοί θέλησαν να είναι τα γεράματα μεγάλη συμφορά». Ο νόμος στην Αθήνα απαγόρευε στα παιδιά να επικαλούνται γεροντική άνοια των γονιών τους για να τους πάρουν την περιουσία. Φαίνεται όμως ότι υπήρχαν εξαιρέσεις. Οι γιοι του Σοφοκλή τον έσυραν στα δικαστήρια κι αυτός διάβασε στους δικαστές ένα απόσπασμα από τον Οιδίποδα επί Κολωνώ, που έγραφε εκείνη την περίοδο. «Σας φαίνεται αυτό δουλειά ενός ηλιθίου;» ρώτησε. Η προσφυγή των παιδιών απορρίφθηκε.

Για όσους δεν είχαν παιδιά, πολύ συνηθισμένη ήταν στην αρχαία Αθήνα η υιοθεσία, όχι παιδιών αλλά μεγάλων ανθρώπων. Επρόκειτο όχι μόνο για πράξη πρόνοιας ώστε να έχουν κάποιον να τους περιποιηθεί, αλλά και για αναγκαίο μέτρο προκειμένου να διατηρηθεί το αδιαίρετο της περιουσίας. Για τον ίδιο λόγο, ο νόμος υποχρέωνε τις κοπέλες που δεν είχαν αδελφούς να παντρεύονται τους θείους τους, ώστε η οικογενειακή περιουσία να παραμένει μέσα στο σπίτι.

Πολύ άσχημα την είχαν οι φτωχές γυναίκες που γερνούσαν, καθώς ο νόμος δεν επέτρεπε στις γυναίκες να έχουν παραγωγική απασχόληση, παρά μόνο στους αγροτικούς πληθυσμούς. Ο Σόλων έκανε μια εξαίρεση και τους επέτρεψε να ασκούν το επάγγελμα της μοιρολογίστρας, ώστε να εξασφαλίζουν κάποια έσοδα. Οι άνδρες, πάλι, μπορούσαν να ασκήσουν το επάγγελμα του δικαστή, το οποίο τους απέφερε απολαβές από το δημόσιο ταμείο. Όσοι αιώνες κι αν πέρασαν πάντως, πάντα τα συναισθήματα των ανθρώπων απέναντι στην ανημποριά των γηρατειών είναι πανομοιότυπα. Όταν ο αιωνόβιος Ζήνων πήγε να μπει στο θέατρο και σκόνταψε, προξενώντας έκρηξη γέλιου στο ακροατήριο, σήκωσε το κεφάλι του ψηλά και είπε στο θεό του Άδη: «Έρχομαι! Γιατί φωνάζεις, Πλούτωνα;». Έπειτα γύρισε σπίτι του και αρνήθηκε να ξαναπάρει τροφή μέχρι που πέθανε.

Κακό πράγμα τα γηρατειά, πολύ χειρότερο όμως να είναι κανείς γέρος από τα νιάτα του

ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΠΟΥ ΕΞΑΠΑΤΟΥΝ ΚΑΙ ΛΕΝΕ ΨΕΜΑΤΑ;

Πώς μπορείτε να ξέρετε αν το παιδί σας λέει την αλήθεια;

Ο καλύτερος τρόπος να προβλέψει κάποιος αν το παιδί μιλάει ειλικρινά, είναι η προηγούμενη εμπειρία. Εάν στο παρελθόν το παιδί υπήρξε ειλικρινές και είναι πρόθυμο να σας αποκαλύψει «μεγάλες αλήθειες», τότε είναι πιθανό ότι θα το κάνει και τώρα.

Εάν σε προηγούμενες συζητήσεις έλεγε ψέματα και έπεφτε σε αντιφάσεις, είναι πιθανό να πει ψέματα και τώρα. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι εσείς δεν πρέπει να συζητάτε. Σημαίνει μάλλον, ότι χρειάζεται να δουλέψετε σκληρά για να δημιουργήσετε ένα διαφορετικό κλίμα στην οικογένεια. Είναι απαραίτητο να κάνετε τα παιδιά σας να αισθανθούν ασφάλεια για να σας μιλήσουν. Ιδιαίτερα εσείς, θέλετε να νιώσουν ότι θα προστατέψετε την αυτό-εκτίμησή τους και θα αντιμετωπίσετε τα όποια προβλήματα, τις ατυχίες και τις ανασφάλειές τους με αγάπη και υποστήριξη. Θέλετε να τα κάνετε να καταλάβουν ότι η ειλικρίνεια αποτελεί ανεκτίμητη αξία στην οικογένειά σας. Εάν είναι ειλικρινείς σε μεγάλες αλήθειες, θα τα βοηθήσετε να μάθουν από τις εμπειρίες τους. Δεν θα τα τιμωρήσετε από τη στιγμή που είπαν την αλήθεια. Εάν στο παρελθόν υπήρξατε υπερβολικά αυστηροί και αυταρχικοί, πρέπει να αλλάξετε και να πείσετε τα παιδιά σας ότι μπορούν να αισθάνονται ασφάλεια, όταν συζητούν μαζί σας.

Παιδιά που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα με ουσίες, γίνονται ορισμένες φορές χρόνιοι ψεύτες. Αυτό αποτελεί ένα ιδιαίτερο, αλλά όχι ανυπέρβλητο πρόβλημα.

Αν και η φιλοσοφία της ανταλλαγής πληροφοριών προϋποθέτει εμπιστοσύνη και ειλικρίνεια, είναι σημαντικό να παραμείνετε παρατηρητικοί και να δώσετε βαρύτητα στη διαίσθησή σας. Εσείς γνωρίζετε τα παιδιά σας. Αν τα παιδιά σας λένε ψέματα, θα ανακαλύψετε αντιφάσεις στις δηλώσεις τους. Η διαίσθησή σας θα σας πει ότι κάτι δεν πάει καλά. Εάν τα πραγματικά γεγονότα δεν ταιριάζουν μ’ αυτά που παρατηρείτε ή διαισθάνεστε, τότε πρέπει να συζητήσετε τις διαφορές.

Η παρατήρηση και η διαίσθηση είναι τα εφόδιά σας στην προσπάθειά σας για να ενισχύσετε την ειλικρίνεια στη σχέση σας. Η συζήτηση γύρω από ψέματα και αντιφάσεις αποτελεί τον τρόπο για να χτυπήσετε το πρόβλημα της ανειλικρίνειας.

H θεραπευτική ενέργεια των δέντρων

Ο φυσικός κόσμος και τα δέντρα ανέκαθεν ασκούσαν γοητεία και είχαν ιδιαίτερο νόημα για τον άνθρωπο. Τα δέντρα είναι σύμβολα πνευματικότητας και αντιπροσωπεύουν τη σύνδεση της ζωής με τη γη. Αρκεί να τα παρατηρήσουμε: βρίσκονται σε αλληλεπίδραση με το περιβάλλον, χρειάζονται νερό, ήλιο, αέρα και χώμα για να αναπτυχθούν. Όμως, για επιβιώσουν πρέπει να έχουν γερές, βαθιές ρίζες. Αν όχι, είναι ευάλωτα στις καιρικές συνθήκες, στις θύελλες και στους ανέμους που μπορούν να τα ξεριζώσουν ανά πάσα στιγμή.

Και ο άνθρωπος αντίστοιχα πρέπει να είναι καλά γειωμένος και θωρακισμένος για να αντιμετωπίσει τις δοκιμασίες της ζωής. Έτσι παραμένει σταθερός, βρίσκει την ισορροπία του και δεν ισοπεδώνεται από τις δυσκολίες και τις αντίξοες συνθήκες που αντιμετωπίζει κατά καιρούς.

Οι θεραπευτικές τους ιδιότητες
Και μόνο το περπάτημα ανάμεσα σε δέντρα είναι ιδιαίτερα ωφέλιμο για την υγεία και την ευημερία μας, υποστηρίζουν οι ειδικοί τονίζοντας ότι αποδεδειγμένα μειώνει το στρες και τα συμπτώματα διαφόρων ασθενειών. Σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες, μια βόλτα στο δάσος μειώνει την αρτηριακή πίεση, βελτιώνει τους ρυθμούς της καρδιάς και ευεργετεί το ανοσοποιητικό σύστημα. Σε ένα πείραμα μάλιστα, όταν κοιτούσαν εικόνες από το δάσος επί 20 λεπτά, οι συμμετέχοντες παρουσίαζαν μείωση της κορτιζόλης, της ορμόνης του άγχους, κατά 13%.

Εκτός από το περπάτημα, πολλοί επιλέγουν διαφορετικούς τρόπους για να επωφεληθούν από την ενέργεια των δέντρων: συστηματικά αγκαλιάζουν τους κορμούς τους γειώνοντας τον εαυτό τους και νιώθοντας την ενέργεια της φύσης να ρέει ανεμπόδιστα στο σώμα τους. Οι Ιάπωνες έχουν μια συγκεκριμένη λέξη που περιγράφει την εμπειρία αυτή της επαφής. Είναι η φράση shinrin-yoku, που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει «κολυμπώ, λούζομαι στο δάσος».

Λέγεται ότι τα δέντρα μπορούν να απορροφήσουν την αρνητική ενέργεια από το σώμα μας. Όσοι συστηματικά έχουν επαφή με τα δέντρα, κυρίως αγκαλιάζοντας του κορμούς τους, αποφορτίζουν τον εαυτό τους απελευθερώνοντας τις τοξίνες που έχουν συγκεντρώσει στο σώμα τους.

Ένα δέντρο έξαλλου είναι κάτι περισσότερο από ένας ξύλινος όγκος με κλαδιά και φύλλα. Μπορούμε να το διαπιστώσουμε απλά περπατώντας στο δάσος, παρατηρώντας τους κορμούς, την ποικιλία των χρωμάτων και των μοτίβων που αφθονούν στη φύση. Αν μάλιστα συντονιστούμε καλά θα εκπλαγούμε από την ενέργεια που εκπέμπουν τα δέντρα.

Η οικοψυχολογία και άλλες θεραπείες

Τελευταία, εκτός από τη θεραπευτική επίδραση των δέντρων, ιδιαίτερη συζήτηση γίνεται για την οικοψυχολογία, ένα νέο κλάδο που βασίζεται στην ιδέα πως η αποσύνδεση του σύγχρονου ανθρώπου από τη φύση είναι ένα από τους σημαντικότερους λόγους των ψυχολογικών του αδιεξόδων. Στο πλαίσιο της θεραπείας, πραγματοποιούνται βόλτες στο δάσος ανάμεσα στα δέντρα. Και μόνο η εισπνοή καθαρού οξυγόνου είναι αρκετή για να καθαρίσει ο νους, υποστηρίζουν οι θεραπευτές.

Οι ήχοι, οι μυρωδιές, οι εικόνες ζωντανεύουν και τις πέντε αισθήσεις, ενώ τα δέντρα χρησιμοποιούνται ως μεταφορά για τον άνθρωπο που καλείται να αναγνωρίσει τις ρίζες, τις καταβολές του, τις επιθυμίες της καρδιάς του, ενώ αναζητά τρόπους για να «βγάλει κλαδιά» για να προσφέρει σκιά και καρπούς. Είναι μια δυναμική πρακτική που επιτρέπει να επανασυνδεθούμε με τη ζωή και τη φύση απομακρύνοντας τις αιτίες που μας προκαλούν θλίψη, θυμό, στρες και σύγχυση.

Εναλλακτικοί θεραπευτές από την άλλη, εφαρμόζουν άλλου τύπου θεραπείες μέσω των δέντρων. Επιστρατεύουν φύλλα, κλαδιά, τον φλοιό, τα οποία τοποθετούν δίπλα ή και πάνω στο σώμα, ενώ ειδικά αποστάγματα ή βάμματα τοποθετούνται στους καρπούς και στα ενεργειακά κέντρα του σώματος. Είναι μια βαθιά χαλαρωτική εμπειρία που, όπως ισχυρίζονται όσοι την εφαρμόζουν, μπορεί να συνεισφέρει στη θεραπεία οποιουδήποτε σωματικού, πνευματικού ή ψυχικού προβλήματος.

Η ενέργεια

Τα δέντρα μπορούν να ενδυναμώσουν τη ζωή μας σε νοητικό, σωματικό και πνευματικό επίπεδο. Συνιστούν λειτουργικά συστήματα που ποτέ δεν σταματούν να αναπτύσσονται. Είναι κεραίες προς το σύμπαν, ένα ιδανικό κανάλι αλληλεπίδρασης με ανώτερα ενεργειακά επίπεδα.Η επαφή με κάποια από αυτά, μια βόλτα στο δάσος, ο διαλογισμός στη σκιά τους μπορεί να επιφέρει εντυπωσιακές αλλαγές. Μερικά από τα σημαντικότερα δέντρα με θεραπευτικές ιδιότητες είναι:

Η μηλιά συμβολίζει τη θεραπεία, την αγάπη και την ομορφιά. Είναι εξαιρετική για αποτοξίνωση και μεταμορφώνει τα αρνητικά συναισθήματα.
Η φλαμουριά συμβολίζει τη δύναμη και αποκαλύπτει τη βαθιά σύνδεση μεταξύ των πραγμάτων. Δίνει την αίσθηση της αρμονίας, προάγει την ασφάλεια και την ευελιξία.
Ο κέδρος μειώνει τις εντάσεις και προάγει την απρόσκοπτη ροή της ενέργειας.
Η οξιά βοηθά να ελευθερώσουμε το νου από περιορισμούς και συμβάλλει στην επανασύνδεση με τους υψηλούς μας στόχους. Χαρίζει αυτοπεποίθηση και ελπίδα, επιφέρει ηρεμία.
Η καστανιά φέρνει αρμονία και μειώνει το στρες. Προάγει τη διαύγεια του νου, τη διορατικότητα και την εσωτερική γαλήνη.
Η σημύδα συμβολίζει τα νέα ξεκινήματα. Είναι ένα ιδιαίτερα θεραπευτικό δέντρο που δίνει τη δυνατότητα να βιώσουμε την ομορφιά και τη γαλήνη.
Η ιτιά διδάσκει πώς να πάρουμε τον έλεγχο της μοίρας μας. Είναι ιδανική για να διώξετε την απογοήτευση. Καθώς συνδέεται στενά με το νερό, δίνει έμπνευση και τονώνει τη διορατικότητα.
Η βελανιδιά είναι το πιο τιμώμενο απ΄ όλα τα θεραπευτικά δέντρα. Είναι ο βασιλιάς του δάσους με τις ρίζες της να απλώνονται τόσο βαθιά όσο ψηλά υψώνονται τα κλαδιά της. Αντιπροσωπεύει τη σταθερότητα, τη δύναμη, την προστασία και διδάσκει την επιμονή, την ανθεκτικότητα, την αντοχή στα δύσκολα.
Η φουντουκιά είναι το δέντρο της αθανασίας και της σοφίας. Μας βοηθά να ξεδιπλώσουμε τη δημιουργικότητά μας, φέρνει έμπνευση και εσωτερική καθοδήγηση.

Οι αρχές της θετικής ανατροφής: Παιδιά με χαρά, υγεία και αυτοπεποίθηση

Τι είναι η θετική ανατροφή παιδιών; 
 
Πρόκειται για έναν τρόπο μεγαλώματος παιδιών που εστιάζει στο να καλλιεργήσετε την ευτυχία στη ζωή του παιδιού σας.
 
Οι θετικοί γονείς μεγαλώνουν θετικά παιδιά: δηλαδή παιδιά που είναι χαρούμενα, έχουν αυτοπεποίθηση, ψυχική δύναμη, προσπαθούν, έχουν κίνητρα, θέλουν να πετύχουν και ταυτόχρονα είναι ισορροπημένα και έχουν υψηλή συναισθηματική και κοινωνική νοημοσύνη.
 
Το άλλο καλό είναι ότι η θετική ανατροφή παιδιών είναι μια εμπειρία επιβράβευσης για τον ίδιο τον γονιό.
 
Βασικές Αρχές της Θετικής Ανατροφής
 
1.Βοηθήστε το παιδί να χτίσει γερό μυαλό και σώμα.  Κανένα παιδί δεν θα μπορεί να σκεφτεί καθαρά, να συγκεντρωθεί ή να αναπτυχθεί υγιώς στο μυαλό χωρίς να του παρέχονται υγιείς, θρεπτικές επιλογές στην καθημερινή του δίαιτα. Ο περιορισμός της ζάχαρης και της πρόσληψης ‘κακών’ υδατανθράκων με παράλληλη ενθάρρυνση της κατανάλωσης φρούτων, λαχανικών, και πρωτεϊνών είναι ένας τέλειος τρόπος για να παρέχετε στα παιδιά σας ένα σημαντικό εργαλείο για επιτυχία.  Και φυσικά, θα πρέπει πάντα να υπάρχει κίνηση, άσκηση και άθληση στην καθημερινότητα του παιδιού, αλλά και τη δική σας.
 
2. Διδάξτε ισορροπία στη ζωή. Ναι στην τεχνολογία, στα video games, στα ηλεκτρονικά παιχνίδια, την τηλεόραση, αλλά με μέτρο.  Βάλτε μια γερή δόση άσκησης, κοινωνικοποίησης, βοηθήστε το παιδί να ανακαλύψει και να καλλιεργήσει τα ενδιαφέροντά του. Διδάξτε του ισορροπία στη ζωή, που είναι μια σημαντική πτυχή της θετικής ανατροφής, επειδή αφήνει το παιδί σας να καταλάβει την αυτοσυγκράτηση, την αυτορρύθμιση, να ευχαριστιέται την απόλαυση και να διατηρεί την πειθαρχία σε πολλούς τομείς της ζωής.
 
3. Δημιουργήστε ασφάλεια σε όλους τους τομείς.  Η ασφάλεια δε σχετίζεται πια μόνο με την προσοχή να μην πάθει κάτι το παιδί στο δρόμο ή εκτός σπιτιού.  Η ασφάλεια σχετίζεται με τη λήψη πολλών άλλων αποφάσεων, όπως το να έχει το παιδί περιορισμένο χρόνο που αφιερώνει στο ιντερνέτ, επίβλεψη όταν συμμετέχει σε κοινωνικά μέσα, πρόσβαση στο κομπιούτερ στο σπίτι από κοινόχρηστα δωμάτια, κλπ.  Έτσι δημιουργείτε ένα θετικό και ασφαλές περιβάλλον για το παιδί.
 
4. Διατηρείστε ανοιχτές γραμμές επικοινωνίες. Τι θα πει αυτό;  Ότι θα πρέπει να συζητάτε με το παιδί, και κυρίως να το ακούτε, χωρίς να κρίνετε και να κατακρίνετε. Επίσης, καλό είναι να το ρωτάτε για τους φίλους, το σχολείο, τα ενδιαφέροντα, τα σχέδια του… Γνωρίστε τους φίλους του (και τους γονείς τους), και δημιουργήστε γέφυρες επικοινωνίας με το σχολείο. Δώστε συναισθηματικά το παρόν στη ζωή του παιδιού σας λέγοντας «εγώ θα είμαι πάντα εδώ για εσένα».
 
5. Να είστε ενεργητικός γονιός. Οι γονείς και τα παιδιά ευδοκιμούν όταν έχουν καλλιεργήσει στενούς συναισθηματικούς δεσμούς, μοιράζονται χρόνο μεταξύ τους και έχουν κοινά ενδιαφέροντα. Αφιερώστε χρόνο για να μάθετε το παιδί σας ως άτομο και να το αναγνωρίσετε για τις μοναδικές δυνάμεις και ταλέντα του.
 
6. Μάθετε να δίνετε προσοχή στη συμπεριφορά που σας αρέσει.  Οι περισσότεροι γονείς επικεντρώνονται το να αλλάξουν τις κακές συμπεριφορές του παιδιού τους, ξεχνώντας ή παραβλέποντας τις καλές συμπεριφορές.  Στα πλαίσια της θετικής ανατροφής παιδιών είναι πολύ σημαντικό να ‘χτίζει’ ο γονιός πάνω στις θετικές συμπεριφορές του παιδιού.
 
7. Δώστε σημασία στο παιχνίδι.  Θεμελιώδες για την ανάπτυξη του παιδιού σε όλους τους τομείς, μυαλό, σώμα, ψυχή, είναι το παιχνίδι, όχι μόνο στις μικρότερες ηλικίες αλλά και στα παιδιά δημοτικού.  Ενισχύστε το, ενθαρρύνετε το παιδί να παίζει μόνο του ή με παρέα, και μην επιμένετε μόνο στα μαθήματα.
 
8. Να είστε έγκυρη πηγή πληροφοριών για το παιδί.  Ακόμα και όταν είναι κουραστικό επειδή το παιδί ρωτάει χιλιάδες πράγματα με καταιγιστικό ρυθμό, μπείτε στη διαδικασία να του απαντάτε, να βρίσκετε μαζί πληροφορίες όταν δεν ξέρετε κάτι, δείξτε του όταν μεγαλώσει λίγο πώς να βρίσκει μόνο του πληροφορίες και πάντα να είστε έτοιμοι για ‘δύσκολες’ συζητήσεις με προβλήματα φιλίας, συναισθημάτων, κλπ.  Με αυτό τον τρόπο θα έχετε προετοιμάσει το έδαφος για την εφηβεία και το παιδί σας θα ξέρει ότι μπορεί να έρθει να σας ρωτήσει, να μιλήσετε και να βασιστεί σε εσάς.
 
9. Ενθαρρύνετε το παιδί σας να μάθει να λύνει τα θέματα που το απασχολούν.  Μη λύνετε εσείς τα προβλήματα του παιδιού σας!  Διδάξτε του ότι όλα τα προβλήματα έχουν τη λύση τους και ότι μπορεί να βρει τρόπους να τα διαχειριστεί.
 
10.  Φροντίστε τον εαυτό σας.  Μέρος της θετικής ανατροφής των παιδιών είναι και η φροντίδα του εαυτού σας: και οι γονείς χρειάζονται καλή διατροφή, άσκηση, χόμπι, ενδιαφέροντα, κοινωνική ζωή… Επενδύστε στον εαυτό σας για να είστε καλοί και θετικοί!
 
Η θετική ανατροφή  ξεκινά με τη δική σας θετική στάση για τη ζωή, την οικογένειά σας και τη θέση σας στον κόσμο. Μπορείτε να γίνετε το παράδειγμα για τα παιδιά σας στη ζωή με λόγο και διαφάνεια με σκοπό να μπορέσουν να αξιοποιήσουν όσο το δυνατό περισσότερο από κάθε ευκαιρία που τους προσφέρετε.

Δείτε πως μοιάζουν τα δάκρυα στο μικροσκόπιο

«Κάθε δάκρυ είναι μοναδικό, σαν νιφάδα χιονιού» λέει ο Ολλανδός επιστήμονας και φωτογράφος Μόρις Μίκερς. Ηθελε να ερευνήσει αν τα δάκρυα διαφέρουν αναλόγως το είδος.
 
Το πρότζεκτ του Μόρις Μίκερς άρχισε ένα βράδυ όταν κάλεσε τους κολλητούς του στο σπίτι. Ηταν περίεργος να ανακαλύψει αν τα τρία διαφορετικά είδη δακρύων (φυσικά, αντανακλαστικά, συγκίνησης) ήταν και διαφορετικά ως προς τη δομή τους, κι έτσι ζήτησε από τους φίλους του να κάνουν όλοι μαζί ένα πείραμα.

Κατ' αρχάς στο πείραμα ο καθένας μπορούσε να διαλέξει με ποιον τρόπο θα ήθελε να κλάψει. Οι επιλογές ήταν: καθαρισμός κρεμμυδιού, κατάποση καυτερής πιπεριάς, κοίταγμα ανεμιστήρα από κοντινή απόσταση, συγκίνηση από χαρά ή λύπη.

Εν συνεχεία ο Μίκερς συνέλεγε το πολυπόθητο δάκρυ με ένα τσιπ και το τοποθετούσε πάνω στο φιλμ του μικροσκοπίου. Το κάθε δάκρυ χρειαζόταν λίγο χρόνο για να στεγνώσει και να αποκρυσταλλωθεί. Και μετά μόλις αυτό γινόταν ο Μίκερς το φωτογράφιζε και σημείωνε σε ποιον ανήκε και πώς προκλήθηκε.

Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Σύμφωνα με τον Μόρις Μίκερς «Ολα τα δάκρυα περιέχουν μια ποικιλία βιολογικών ουσιών όπως έλαια, αντισώματα και ένζυμα, τα οποία αιωρούνται μέσα σε αλμυρό νερό. Οπως λοιπόν έδειξε το μικροσκόπιο κάθε δάκρυ είναι διαφορετικό απ΄όλα τ' άλλα, είναι πολύ προσωπικό. Η διαφορετικότητα δεν έχει να κάνει τόσο με τα αίτια που το προκάλεσαν όσο με το πως και σε ποιες συνθήκες αποκρυσταλώθηκε».

Το πρότζεκτ του Μίκερς έλαβε την ονομασία The Imaginarium of Tears και δεν σταματάει εδώ. Τώρα καλεί εθελοντές να συμμετέχουν στην έρευνα και να πάνε στο εργαστήριό του έτοιμοι να κλάψουν. Πως; Για παράδειγμα τους προτείνει να έχουν πρόχειρες συγκινητικές στιγμές ταινιών και βίντεο από το Youtube για να τις δουν και να συγκινηθούν.

Και μετά τί; Μετά λαμβάνουν σειρά οι ηγέτες. Ο Μίκερς θέλει να φωτογραφίσει και τα δικά τους δάκρυα. «Γιατί όχι; Στο κάτω κάτω, είναι κι αυτοί άνθρωποι».  

Στο κυνήγι του «ένατου πλανήτη»

Από τα τέλη Ιανουαρίου, όταν επιστήμονες από το από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνια (Caltech) ανακάλυψαν στοιχεία για την ύπαρξη ενός άγνωστου μέχρι σήμερα ένατου πλανήτη στο ηλιακό μας σύστημα, οι αστρονόμοι έχουν επιστρατεύσει κάθε είδους μέσο στη Γη και το διάστημα για να τον εντοπίσουν.

Ένα από αυτά είναι το διαστημόπλοιο Cassini, το οποίο βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον Κρόνο. Το σκάφος καταγράφει με ακρίβεια τη θέση του Κρόνου, καθώς περιστρέφεται γύρω του.

Τα δεδομένα αυτά χρησιμοποιούνται σε ένα υπολογιστικό μοντέλο, το οποίο παρακολουθεί τις θέσεις των μεγαλύτερων πλανητών στο ηλιακό μας σύστημα. Έτσι, αν στη «γειτονιά» των εξωτερικών πλανητών βρίσκεται όντως ένας μεγάλος «κόσμος», ο οποίος είχε καταφέρει μέχρι σήμερα να παραμείνει κρυμμένος από τους αστρονόμους, τότε η ύπαρξή του θα αποκαλυφθεί από την επίδραση της βαρύτητάς του στους γνωστούς αέριους γίγαντες.

Μάλιστα, μετρήσεις του Cassini αξιοποιήθηκαν πρόσφατα από αστρονόμους του Αστεροσκοπείου του Παρισιού, οι οποίοι με τη βοήθεια μιας υπολογιστικής προσομοίωσης μείωσαν κατά 50% τον χώρο αναζήτησής του, αποκλείοντας δύο ζώνες. Μέσω της προσομοίωσης, οι αστρονόμοι προέβλεψαν τη βαρυτική επίδραση που θα είχε στα υπόλοιπα ουράνια, αντιπαραβάλλοντάς την με τις πραγματικές τροχιές των σωμάτων.

Οι Γάλλοι επιστήμονες υποστηρίζουν πως θα μπορούσαν να περιορίσουν ακόμη περισσότερη την περιοχή αναζήτησης, αν η αποστολή του Cassini δεν ολοκληρωνόταν την επόμενη χρονιά, αλλά επεκτεινόταν μέχρι το 2020. Όπως και ‘χει, πάντως, αυτός ο έμμεσος τρόπος προσπάθειας εντοπισμού του «ένατου πλανήτη» συγκεντρώνει περισσότερες πιθανότητες να αποδειχθεί αποτελεσματικός στην πορεία, από την απευθείας ανακάλυψή του μέσω της ανάλυσης εικόνων.

Ο λόγος είναι ότι, όπως εκτιμάται, μία πλήρης περιφορά του γύρω από τον Ήλιο διαρκεί περίπου 10.000 έως 20.000 γήινα χρόνια. Επομένως, δεν θα είναι εύκολο να προκύψει κάποιο αποτέλεσμα από τη μέθοδο που χρησιμοποιούν συνήθως οι αστρονόμοι, οι οποίοι ψάχνουν για πλανήτες αναζητώντας τυχόν αντικείμενα που έχουν αλλάξει θέσεις, σε φωτογραφίες οι οποίες έχουν τραβηχτεί με αρκετά μεγάλη χρονική απόσταση μεταξύ τους.

Η υπόθεση για την ύπαρξη του «ένατου πλανήτη» περιγράφηκε από τους επιστήμονες του Caltech σε άρθρο τους στο επιστημονικό περιοδικό Astronomical Journal. Οι επιστήμονες βασίσθηκαν σε ενδείξεις που προέρχονται από τις τροχιές πλανητών – νάνων και άλλων μικρών ουράνια αντικειμένων που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο εξώτερο ηλιακό σύστημα. Αυτά τα αντικείμενα κινούνται με τέτοιον τρόπο που υποδηλώνει πως δέχονται τη βαρυτική επίδραση ενός κρυμμένου πλανήτη.

Σύμφωνα με τους Αμερικανούς αστρονόμους, η μάζα του πρέπει να είναι 5 με 10 φορές μεγαλύτερη από τη μάζα της Γης. Επίσης, εκτιμάται πως η διάμετρός του είναι 2-4 φορές μεγαλύτερη από τη γήινη διάμετρο, με συνέπεια να είναι ο πέμπτος μεγαλύτερος πλανήτης στο ηλιακό σύστημα.

Πίσω στη Γη, για τον εντοπισμό του μυστηριώδους ουράνιου σώματος χρησιμοποιούνται το τηλεσκόπιο Subaru στη Χαβάη, όπως και το τηλεσκόπιο Victor Blanco στη Χιλή. Από τον επόμενο Ιούλιο, όταν το μη επανδρωμένο σκάφος Juno θα φτάσει στον Δία, θα αρχίσει να συμμετέχει κι αυτό στο κυνήγι του «ένατου πλανήτη», στέλνοντας δεδομένα στο κέντρο ελέγχου της διαστημικής αποστολής.

Ανακαλύφθηκε με συμμετοχή του ΙΤΕ νέο δισδιάστατο υλικό που θα μπορούσε μελλοντικά να επισκιάσει ακόμη και το γραφένιο

Ερευνητές από τις ΗΠΑ, την Ελλάδα και τη Γερμανία ανακάλυψαν -προς το παρόν θεωρητικά- ένα νέο πολλά υποσχόμενο δισδιάστατο υλικό, που έχει πάχος μόνο ενός ατόμου και το οποίο θα μπορούσε κάποτε να επισκιάσει ακόμη και το «θαυματουργό» γραφένιο.
Το πολλά υποσχόμενο υλικό, με χημικό τύπο Si 2 BN, αποτελείται από τρία στοιχεία -πυρίτιο (την πρώτη ύλη των «τσιπ»), βόριο και άζωτο – που είναι όλα ελαφρά, φθηνά και άφθονα στον πλανήτη. Είναι επίσης επίπεδο και πολύ σταθερό, κάτι που δεν έχουν άλλες εναλλακτικές λύσεις του γραφένιου, ενώ -όπως το γραφένιο- θα μπορεί να τυλιχτεί σε νανοσωλήνες, γι’ αυτό θα μπορούσε να έχει πολλές εφαρμογές στην ψηφιακή τεχνολογία μελλοντικά.

Οι φυσικοί Μαντού Μενόν του Κέντρου Υπολογιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Κεντάκι, Αντώνης Ανδριώτης του Ινστιτούτου Ηλεκτρονικής Δομής & Λέιζερ του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) στην Κρήτη και Έρνστ Ρίχτερ της γερμανικής εταιρείας Daimler, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό της Αμερικανικής Φυσικής Εταιρείας «Physical Review B – Rapid Communication».

Σύμφωνα με τους ερευνητές, το νέο υλικό δεν καταστρέφεται, ακόμη κι αν θερμανθεί έως τους 1.000 βαθμούς Κελσίου. Προς το παρόν, το υλικό έχει προκύψει μέσα από θεωρητικούς υπολογισμούς και προσομοιώσεις σε υπολογιστές και μένει να δημιουργηθεί πρακτικά στο εργαστήριο. Η σχετική εργασία άρχισε ήδη σε συνεργασία με ερευνητές του Πανεπιστημίου της Λούισβιλ στο Κεντάκι.

Το γραφένιο θεωρείται το ισχυρότερο υλικό στον κόσμο και έχει πολλές άλλες μοναδικές ιδιότητες, όμως οι δυνητικές εφαρμογές του περιορίζονται από το μειονέκτημα ότι δεν είναι ημιαγωγός και συνεπώς δύσκολα μπορεί να αξιοποιηθεί από τη βιομηχανία ηλεκτρονικών. Έτσι, οι επιστήμονες αναζητούν συνεχώς εναλλακτικά υλικά.

Το νέο υλικό, που είναι μεταλλικό, έχει το πλεονέκτημα ότι είναι και ημιαγωγός για το ρεύμα. Οι ερευνητές δοκίμασαν διάφορους συνδυασμούς χημικών στοιχείων του Περιοδικού Πίνακα και κατέληξαν στον συνδυασμό πυριτίου-βορίου-αζώτου. Υπάρχουν δυνητικά πολλοί τρόποι να συνδυασθούν αυτά τα τρία στοιχεία και οι ερευνητές βρήκαν εκείνον που οδηγεί σε μια πολύ σταθερή δομή. Τα άτομα του υλικού είναι διευθετημένα σε εξαγωνικά σχήματα όπως στο γραφένιο, όμως -αντίθετα με το τελευταίο- τα εξάγωνα του επίπεδου πλέγματος των ατόμων έχουν άνισες πλευρές.

Η ύπαρξη πυριτίου στο υλικό βοηθά στην ευκολότερη ενσωμάτωσή του στη βιομηχανία ολοκληρωμένων κυκλωμάτων, κάτι που όμως θα πρέπει να φανεί στην πράξη, αφού πρώτα το υλικό πάρει σάρκα και οστά στο εργαστήριο.

Φιλί το παράξενο

Φιλί το παράξενοΟι ανθρωπολόγοι υποστηρίζουν ότι το φιλί είναι η εξέλιξη της κίνησης που έκαναν οι άνθρωποι, αιώνες πριν, προσπαθώντας να μυρίσουν τον άλλον σε μια προσπάθεια να αντλήσουν πληροφορίες για εκείνον. «Σε κάποιο σημείο, γλίστρησαν και κατέληξαν στα χείλη και έκριναν ότι είναι πολύ καλύτερα», λέει ο Βον Μπράιαντ, ανθρωπολόγος στο πανεπιστήμιο Τέξας A&M και αυθεντία στο θέμα της εξέλιξης του φιλιού. Για το μεγαλύτερο μέρος της πρώιμης ανθρώπινης ιστορίας, η όσφρηση ήταν η πιο σημαντική από τις αισθήσεις για τις διαπροσωπικές σχέσεις, εξηγεί η Σέριλ Κίρσενμπαουμ, συγγραφέας του βιβλίου «Η Επιστήμη του Φιλιού».

Οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν την όσφρηση για να διαπιστώσουν τη διάθεση του άλλου, την υγεία του και την κοινωνική του θέση, λέει η ίδια. «Έτριβαν τη μύτη τους στο πρόσωπο του άλλου γιατί στο πρόσωπό μας υπάρχουν οσφρητικοί αδένες και με το χρόνο το τρίψιμο στο πρόσωπο μεταφέρθηκε στα χείλη κι έτσι γεννήθηκε το φιλί ως κοινωνικός χαιρετισμός» λέει η Κίρσενμπαουμ.

Το φιλί ως ρομαντική έκφραση θεωρείται ότι ξεκίνησε στην Ινδία, όπου το μεγαλύτερο ινδικό έπος που γράφτηκε στα σανσκριτικά περίπου το 1.000 π.κ.ε. το Μαχαμπχαράτα, περιελάμβανε τις πρώτες περιγραφές ενός ρομαντικού φιλιού στην ιστορία. «Ακούμπησε το στόμα της στο στόμα μου και έκανε έναν ήχο που μου προκάλεσε ευχαρίστηση» αναφέρει το ποίημα.
Οι ιστορικοί θεωρούν ότι την εποχή εκείνη, το ρομαντικό φιλί ήταν άγνωστο στον υπόλοιπο κόσμο και ότι στην Ευρώπη έγινε γνωστό από τον τις εκστρατείες του Αλέξανδρου Στην αρχαία Ελλάδα, το φιλί ήταν ένας τρόπος για να επικοινωνήσει κάποιος την τάξη του, την κοινωνική του θέση και την πίστη του, μεταξύ ανδρών στο στρατό κυρίως, σύμφωνα με την ίδια. «Ήταν ένας τρόπος να εκφράσει κάποιος ένα είδος κοινωνικής ιεραρχίας» Το φιλί αναφέρεται και στην Οδύσσεια του Ομήρου, αλλά ως μια μορφή ικεσίας, όχι ως ρομαντική έκφραση, λέει η Κίρσενμπαουμ. Για παράδειγμα, ο Οδυσσέας επιστρέφει στην πατρίδα και δέχεται το φιλί ενός από τους σκλάβους. Για το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, το σημείο που φιλάει κάποιος τον άλλον δείχνει τη θέση του σε μια βασιλική οικογένεια ή στο στρατό. Κάποιος που ήταν κοινωνικά ισότιμος θα φιλούσε έναν άλλον άνδρα στο στόμα, ενώ οι υποδεέστεροι στρατιώτες, οι υπηρέτες και οι σκλάβοι φιλούσαν το μάγουλο, το χέρι, τα πόδια, τα ρούχα ή ακόμα και το έδαφος μπροστά σε κάποιον που εθεωρείτο πολύ ανώτερης καταγωγής για να δεχτεί φιλί. Αυτό συνεχίστηκε και τον 18ο αιώνα.
Αλλά την εποχή του Ιούλιου Καίσαρα, οι Ρωμαίοι έβλεπαν διαφορετικά το φιλί. Στη συλλογή του των ερωτικών ελεγειών «Amores» (Έρωτες), ο Οβίδιος αναφέρεται στο «savium», το οποίο οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν «φιλί της ψυχής» και που σήμερα –εξηγεί ο Μπράιαντ–είναι το γαλλικό φιλί. Ο ρωμαίος αυτοκράτορας Τιβέριος επιχείρησε να απαγορεύσει το φιλί γιατί θεωρούσε ότι έτσι μεταδιδόταν η λέπρα, λέει η Κίρσενμπαουμ. «Αλλά απέτυχε, γιατί στους ανθρώπους άρεσε πραγματικά να φιλιούνται», προσθέτει.
Στη Βίβλο, το φιλί αναφέρεται εννέα φορές, αλλά μόνο στην Προς Ρωμαίους επιστολή πρόκειται για ρομαντικό φιλί. Υπάρχει το φιλί της προδοσίας (του Ιούδα), φιλιά χαιρετισμού, φιλιά υποταγής και το φιλί της ζωής στο βιβλίο της Γενέσεως. Πολλοί Πάπες προσπάθησαν στη διάρκεια του χρόνου να απαγορεύσουν το ρομαντικό φιλί. Το 1312 ο Πάπας Κλεμέντιος Ε” διακήρυξε ότι «το φιλί που δίδεται με σκοπό τη συνουσία εκτός γάμου θα θεωρείται θανάσιμο αμάρτημα». Την εποχή εκείνη το φιλί παρέμενε άγνωστο στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου. Όταν οι ευρωπαίοι ιεραπόστολοι μετέβησαν στην Αφρική, την Ασία και την Ωκεανία τον 19ο αιώνα, διέδωσαν το φιλί σε μέρη όπου το αποστρέφονταν. «Διέδωσαν το φιλί μαζί με τον λόγο του Θεού σε πολλούς από αυτούς τους λαούς», λέει ο Μπράιαντ.
Στην Ιαπωνία, το φιλί εθεωρείτο προσβλητικό όταν το διέδωσαν οι Αμερικανοί τον 19ο αιώνα. Όταν εκτέθηκε στο Τόκιο το γλυπτό του Ροντέν, «Το Φιλί», τη δεκαετία του 1920, το έκρυψαν πίσω από ένα παραβάν, ενώ οι σκηνές με φιλιά αφαιρούνταν προσεκτικά από τις ταινίες του Χόλιγουντ που προβάλλονταν στην υπό κατοχή Ιαπωνία μετά τον Β” Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα το φιλί λαμβάνει πολλές διαφορετικές έννοιες, σύμφωνα με τον σύμβουλο σχέσεων στο Σικάγο Τζέφρι Σάμπερ, συγγραφέα ενός βιβλίου για τη σημασία του φιλιού. «Το φιλί είναι επικοινωνία με τα σώματα. Είναι η γέφυρα ανάμεσα στα λόγια μας και τις πράξεις μας».

Η αρχέγονη δύναμη των φιλιών.
Αν και ιδιαίτερα διαδεδομένο στον άνθρωπο και σε μερικά ζώα, το φιλί αποτελεί μια μάλλον αξιοπερίεργη συμπεριφορά, αφού ενδέχεται να εκφράζει ποικίλα ανθρώπινα συναισθήματα: από την ενδοοικογενειακή τρυφερότητα μέχρι την «αθώα» φιλική διάθεση, και από την πιο συμβατική κοινωνική συμπεριφορά μέχρι την πιο φλογερή έκφραση ή την επισφράγιση του ερωτικού πάθους. Αυτή η συνήθως ευχάριστη σωματική επαφή επιτρέπει την ανταλλαγή σύνθετων πληροφοριών μεταξύ των ανθρώπων. Οσο για τους υποψήφιους εραστές, αυτοί φαίνεται πως κυριολεκτικά εναποθέτουν το μέλλον της σχέσης τους στην τρυφερή εξουσία των χειλιών τους: ένα πρώτο απογοητευτικό φιλί είναι ικανό να πνίξει στη γέννησή της μια πολλά υποσχόμενη ερωτική σχέση. Αραγε, πώς εξηγείται η μεγάλη σπουδαιότητα που συχνά αποδίδουμε σε μια τόσο εμφανώς επιφανειακή -αλλά και τόσο «μαγική»- σωματική έκφραση;

Τι ακριβώς σημαίνει ότι φιλάω κάποιον ή κάποια; Μπορεί να σημαίνει οτιδήποτε. Ενδέχεται να είναι έκφραση αγάπης, φιλίας, ερωτικής έλξης, θαυμασμού, υποταγής, ακόμη και απαξίωσης ή προδοσίας – θυμηθείτε το φιλί του κάθε «Ιούδα». Υπάρχουν λοιπόν διάφορα είδη φιλιών, το καθένα με τη δική του ξεχωριστή ιστορία και σημασία. Ετσι, ένα φιλί μπορεί να δοθεί πάνω στα χείλη, στο μάγουλο, στο λαιμό ή και στα γεννητικά όργανα. Μπορεί να εμπλέκει ή όχι τη γλώσσα, και να είναι ηχηρό ή σιωπηλό, ρουφηχτό ή πιπιλιστό, βαθύ ή σκαστό, υγρό ή ξερό.
Καμία απολύτως σχέση δεν φαίνεται να υπάρχει ανάμεσα στα «ψυχρά» φιλιά μεταξύ φίλων, στα τρυφερά φιλιά που δίνει η μητέρα στα παιδιά της και στα φλογερά φιλιά που ανταλλάσσουν οι εραστές. Είναι όμως προφανές ότι κάτι κοινό συνδέει όλες αυτές τις εκδηλώσεις, και αυτό βέβαια δεν εξαντλείται στο ότι όλα τα φιλιά εμπλέκουν τα χείλη ούτε στο ότι όλα ανεξαιρέτως αποκρυσταλλώνουν συγκεκριμένες κοινωνικές σχέσεις. Αυτό που θα θέλαμε να εξετάσουμε είναι αν όντως υπάρχει κάτι κοινό που να συνδέει αυτές τις τόσο διαφορετικές στοματικές εκδηλώσεις, που κάπως αόριστα περιγράφουμε ως «φιλιά».
Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα χρησιμοποιούν τα φιλιά για να εκφράσουν κάποια συναισθήματα, όχι όμως όλοι. Για παράδειγμα, ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα ο Δανός ερευνητής Kristoffer Nyrop (1858-1931) περιέγραψε στο βιβλίο του «Η ιστορία του φιλιού» κάποιες φινλανδικές φυλές, τα μέλη των οποίων -άνδρες και γυναίκες- ενώ συνήθιζαν να κάνουν μπάνιο μαζί γυμνοί, θεωρούσαν τα φιλιά ως εντελώς απρεπή κοινωνική συμπεριφορά.
Την ίδια εποχή, το 1897, ο Γάλλος ανθρωπολόγος Paul d’Enjoy περιέγραψε τη συμπεριφορά πολλών κινεζικών πληθυσμών που θεωρούσαν το φιλί στο στόμα ως ταμπού, μια τρομαχτική πρακτική που τους θύμιζε κανιβαλισμό. Σε ορισμένες μάλιστα περιφερειακές περιοχές της Κίνας εξακολουθεί να αποτελεί ακόμη και σήμερα ταμπού, ενώ στις κινεζικές μητροπόλεις αυτή η συμπεριφορά έγινε ανεκτή μόνο τα τελευταία χρόνια.
Και τα περισσότερα ζώα, όμως, δεν υιοθετούν τα φιλιά ως έκφραση ερωτικής τρυφερότητας ή γονεϊκής στοργής, μολονότι είναι βέβαιο ότι διαθέτουν αυτά τα συναισθήματα. Λαμπρές εξαιρέσεις στο ζωικό βασίλειο αποτελούν οι μεγάλοι πίθηκοι (γορίλες, χιμπαντζήδες, μπονόμπο), δηλαδή οι στενότεροι εξελικτικά συγγενείς μας. Οι μπονόμπο μάλιστα θεωρούνται, από αυτή την άποψη, οι πλέον εξελιγμένοι πίθηκοι, αφού χρησιμοποιούν συστηματικά το φιλί με τη γλώσσα (το γαλλικό φιλί!) για να εκφράζουν τα πιο ευγενή συναισθήματά τους!

Υπάρχει χημεία ανάμεσά μας.
Δεν υπάρχει τίποτα το εκπληκτικό στο γεγονός ότι διάφορα πρωτεύοντα θηλαστικά, όπως και εμείς οι άνθρωποι, επιδεικνύουν συχνότατα αυτή τη συμπεριφορά. Οι περισσότεροι μάλιστα ειδικοί επιστήμονες -οι εξελικτικοί βιολόγοι και οι ηθολόγοι που μελετούν τη ζωική συμπεριφορά- θεωρούν ότι αυτό είναι απολύτως φυσικό. Οτιδήποτε κι αν συμβαίνει μέσα μας ενώ φιλάμε με πάθος ένα παιδί ή τον/την αγαπημένο/η μας, σε αυτήν την τόσο τρυφερή ή ρομαντική συμπεριφορά μας ενυπάρχει πάντοτε η εξελικτική μας ιστορία.
Ηδη από τη δεκαετία του ’60 ο διάσημος Βρετανός ζωολόγος και συγγραφέας Desmond Morris προσπάθησε να μας πείσει ότι το ανθρώπινο φιλί ίσως να προέκυψε εξελικτικά από μια κοινή μητρική πρακτική των ανθρωποειδών μας προγόνων: η μητέρα μασά πρώτα την τροφή και μετά την προσφέρει στόμα με στόμα στα μικρά της (βλ. D. Morris «Ο γυμνός πίθηκος», εκδ. Κέδρος). Η ίδια πρακτική είναι ευρέως διαδεδομένη στους σημερινούς μεγάλους πιθήκους. Και δεδομένης της στενής εξελικτικής συγγένειας του ανθρώπου με αυτούς, είναι απολύτως λογικό να σκεφτεί κανείς ότι και οι πρωτοάνθρωποι ενδέχεται να χρησιμοποιούσαν την ίδια μέθοδο διατροφής των μικρών τους.
Το να πιέζει λοιπόν η ανθρωποειδής μητέρα τα χείλη της πάνω στα χείλη των πεινασμένων ή φοβισμένων μικρών της, για να τα παρηγορεί ή να τα καθησυχάζει, ίσως υπήρξε το επόμενο βήμα για τη διαμόρφωση της μετέπειτα διαφοροποιημένης και υψηλής συναισθηματικής αξίας του φιλιού. Από εδώ και πέρα η σύνδεση αυτής της αρχικά απολαυστικής και καθησυχαστικής συμπεριφοράς με μη διατροφικά ήθη -τρυφερότητα, ερωτική συμπεριφορά- ήταν ζήτημα χρόνου. Αν αυτή ήταν η εξελικτική πορεία της συγκεκριμένης συμπεριφοράς, δηλαδή η φυλογένεσή της, τότε απομένει να εξηγηθεί με ποιους συγκεκριμένους βιοχημικούς μηχανισμούς υλοποιείται αυτή η συμπεριφορά.

Η φυσικοχημεία του φιλιού.
Ανάμεσα στις πολυάριθμες βιοχημικές ουσίες που παράγει ένας οργανισμός είναι και οι φερομόνες. Πρόκειται για ορμόνες που εντοπίζονται στο δέρμα, τα ούρα και τον ιδρώτα και είναι γνωστό ότι παίζουν αποφασιστικό ρόλο στη γένεση της ερωτικής έλξης και ενδεχομένως εμπλέκονται στην ανάπτυξη συγκεκριμένων χημικών σημάτων που ενεργοποιούνται κάθε φορά που δίνουμε ή δεχόμαστε ένα φιλί.
Εχει διαπιστωθεί ότι διάφορα ζώα και φυτά χρησιμοποιούν διαφορετικές φερομόνες για να επικοινωνούν χημικά με τους οργανισμούς που ανήκουν στο ίδιο είδος. Το ζήτημα είναι ότι μέχρι στιγμής οι ειδικοί δεν γνωρίζουν επακριβώς με ποιο τρόπο οι άνθρωποι μπορούν να αντιλαμβάνονται αυτά τα μικρά και άοσμα πτητικά μόρια. Σχετικά πρόσφατες έρευνες της μοριακής βιολόγου Sarah Woodley έδειξαν ότι μπορούμε να αντιλαμβανόμαστε τις φερομόνες από τη μύτη. Αυτή η ανακάλυψη ίσως εξηγεί μια σειρά από περίεργα φαινόμενα «συγχρονισμού»: διαπιστώθηκε ότι γυναίκες που ζουν μαζί στο ίδιο σπίτι έχουν την τάση να συγχρονίζουν τον εμμηνορροϊκό τους κύκλο, καθώς και ότι ορισμένες γυναίκες νιώθουν συχνά ακαταμάχητη έλξη για τη μυρωδιά από φανελάκια που έχουν φορεθεί από άντρες με συμβατό με αυτές ανοσοποιητικό σύστημα.
Αν, όπως φαίνεται, οι φερομόνες παίζουν σημαντικό ρόλο κατά την ανθρώπινη ερωτοτροπία και την ερωτική πράξη, όπως εξάλλου συμβαίνει στα ζώα, τότε τα ερωτικά φιλιά αποτελούν τη βασιλική οδό για τη διάδοσή τους μεταξύ των εραστών. Και γι” αυτή την πολύτιμη προσφορά τους στην αναγνώριση του κατάλληλου ερωτικού συντρόφου τα φιλιά εξελίχθηκαν σε βασικό ερωτικό μηχανισμό.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, το φιλί απελευθερώνει τους ίδιους νευροδιαβιβαστές -χημικά μηνύματα στον εγκέφαλο- όπως αυτοί που εκλύονται όταν επιδιδόμαστε σε έντονη σωματική άσκηση. Η λειτουργία αυτή κάνει την καρδιά μας να χτυπά πιο γρήγορα και την αναπνοή μας να γίνεται πιο βαθιά και ασύγχρονη. Εξηγείται, έτσι, ότι -όπως έχει μετρηθεί- με ένα φιλί διάρκειας ενός λεπτού ένας μέσος άνθρωπος «καίει» περί τις 26 θερμίδες.
Επιπλέον, οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι τα φιλιά φέρουν «επιγενετικές φερομόνες», ουσίες σημαντικές για την υγεία και την ψυχολογία μας, οι οποίες, μάλιστα, μειώνουν το στρες. Σχετικά με την φυσιολογία του φιλιού, οι ειδικοί λένε ότι πρόκειται για μία περίπλοκη διαδικασία, η οποία απαιτεί συγκεκριμένη διάταξη των μυών, καθώς επιστρατεύει τριάντα τέσσερις συνολικά μυς του προσώπου και εκατόν δώδεκα μυς του σώματος –εφόσον στεκόμαστε όρθιοι. Ο πιο σημαντικός μυς είναι ο orbicularis oris -ο σφυγκτήρας γύρω από χείλη μας- που είναι γνωστός και ως μυς του φιλιού. Υπολογίστε, μαζί με όλα τα παραπάνω, τον ρόλο της γλώσσας στο γαλλικό φιλί, αλλά και όλες τις νευρικές απολήξεις αυτής και των χειλιών που συμμετέχουν σε κάθε φιλί και… φανταστείτε το: ένας ολόκληρος μηχανισμός μπαίνει σε λειτουργία.

Ο έρωτας είναι τυφλός.
Για να αναδειχθούν όμως τα φιλιά σε βασικό συναισθηματικό και ερωτικό μηχανισμό, έπρεπε παράλληλα να δημιουργηθούν και οι κατάλληλες νευροεγκεφαλικές δομές. Τα χείλη όχι μόνο διαθέτουν ένα εξαιρετικά λεπτό στρώμα επιθηλιακού ιστού, αλλά περιέχουν έναν πολύ μεγάλο αριθμό από αισθητήριους νευρώνες. Κατά τη διάρκεια ενός φιλιού αυτοί οι νευρώνες, καθώς και αυτοί που βρίσκονται στη γλώσσα, στο στόμα και στη μύτη, στέλνουν συνεχώς νευρικά σήματα στον εγκέφαλο, πυροδοτώντας έτσι τα αισθήματα ηδονής και άλλα πιο σύνθετα συναισθήματα, που με τη σειρά τους προκαλούν τις κατάλληλες σωματικές αντιδράσεις.
Για παράδειγμα, σε πρόσφατη εκτεταμένη έρευνα που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ από τους Wendy L. Hill και Carey Α. Wilson, μέτρησαν τα επίπεδα συγκέντρωσης δύο σημαντικών ορμονών πριν και μετά από ένα φιλί και διαπίστωσαν ότι σε ετερόφυλα ζευγάρια φοιτητών η ωκυτοκίνη εμπλέκεται στην ανάπτυξη κοινωνικών δεσμών ενώ η δεύτερη ορμόνη, η κορτικοτροπίνη, σχετίζεται άμεσα με τη ρύθμιση των επιπέδων άγχους.
Οι δύο Αμερικανοί ερευνητές προέβλεπαν ότι ένα φιλί θα οδηγούσε στην αύξηση των επιπέδων της ωκυτοκίνης, η οποία επηρεάζει τόσο τους κοινωνικούς δεσμούς όσο και τον ανδρικό και γυναικείο οργασμό. Επίσης προέβλεπαν ότι το αποτέλεσμα αυτό θα ήταν ιδιαίτερα εμφανές στις γυναίκες που συμμετείχαν στο πείραμα. Τέλος, προέβλεπαν ότι θα υπήρχε μια σημαντική μείωση της συγκέντρωσης κορτικοτροπίνης, αφού τα φιλιά περιορίζουν το άγχος.
Αντίθετα όμως με ό,τι είχαν προβλέψει, οι Hill και Wilson διαπίστωσαν ότι η ωκυτοκίνη αυξανόταν μόνο στους άντρες, ενώ παραδόξως μειωνόταν στις γυναίκες. Κατέληξαν λοιπόν στο συμπέρασμα ότι συνήθως οι γυναίκες χρειάζονται κάτι περισσότερο από ένα απλό φιλί για να νιώσουν ότι εμπλέκονται συναισθηματικά σε μια ερωτική σχέση! Ωστόσο, η πρόβλεψή τους σχετικά με τη μείωση των επιπέδων συγκέντρωσης κορτικοτροπίνης επαληθεύθηκαν, αποδεικνύοντας την ευεργετική επιρροή των φιλιών στη μείωση του άγχους.
Ορισμένοι αναγνώστες μπορεί να βρίσκουν άκρως ενοχλητική ή και αποτρόπαιη την ιδέα ότι όλη η ερωτική μας συμπεριφορά, και ειδικότερα οι πιο ρομαντικές εκδηλώσεις της, όπως π.χ. τα γεμάτα πάθος φιλιά, ενδέχεται να ακολουθούν τυφλά κάποιες νευροχημικές διεργασίες που συντελούνται στο εσωτερικό του εγκεφάλου μας χωρίς ποτέ να το συνειδητοποιούμε. Ισως φοβούνται πως αυτή η λεπτομερής ανατομία του έρωτα μπορεί τελικά να σκοτώσει το ερωτικό πάθος. Πάντως, παρά τις τεράστιες προόδους που έχει κάνει, η επιστήμη απέχει ακόμη πολύ από το να εξηγεί ικανοποιητικά όλους τους ερωτικούς μηχανισμούς και τη λειτουργία τους, πόσω μάλλον από το να αποκαλύπτει τα υποκειμενικά μυστικά της ερωτικής μαγείας. Εκτός φυσικά από τον Wilhelm Reich: Αγάπη και Σεξοικονομία

Το μεγαλύτερο φιλί της μεγάλης οθόνης.
Το πρώτο μακράς διάρκειας φιλί του κινηματογράφου μετρά 3 λεπτά και 5 δευτερόλεπτα και έχει δοθεί ανάμεσα στους Jane Wyman και Regis Tommey, στην ταινία του Lewis Seiler «You’re in the Army Now» (1941). Το ρεκόρ αυτό έσπασε το 2005 η ταινία «Kids in America» με το φιλί ανάμεσα στους Holden Donovan και Charlotte Pratt που διάρκεσε 5 λεπτά και 57 δευτερόλεπτα. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε και την πρωτοποριακή ταινία «The Kiss» (1963), του Andy Warhol, στα πενήντα λεπτά της οποίας διάφορα ζευγάρια δίνουν ασταμάτητα, παθιασμένα φιλιά. Το μεγαλύτερο καταγεγραμμένο πραγματικό φιλί: Δόθηκε ανάμεσα στους βρετανούς James Belshaw and Sophia Severin, οι οποίοι φιλήθηκαν για τριάντα δύο περίπου συνεχείς ώρες, σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Plaza Shopping Centre του Λονδίνου, τον Ιούλιο του 2005. Φυσικά, κέρδισαν επάξια μια θέση στο βιβλίο Guinness.

Η ταυτότητα των προκηρύξεων του Υψηλάντη

Η περίφημη προκήρυξη του Αλέξανδρου Υψηλάντη από το «γενικόν στρατόπεδον εν Ιασίω» στις 24 Φεβρουαρίου 1821, που σήμανε την επίσημη κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης, ανήκει στα προγραμματικά εθνικά κείμενα.

 Το επαναστατικό μανιφέστο απευθυνόταν προς σύμπαντα τον ελληνισμό, ανεξαρτήτως γεωγραφικού χώρου, ο οποίος βρισκόταν, ήδη, εν εξεγέρσει. «Προκήρυξη προς το Πανελλήνιο» τη χαρακτηρίζει ο ιστορικός Φιλήμων. Συγχρόνως έχει παμβαλκανική διάσταση: «Ο Μωρέας, η Θεσσαλία, η Σερβία, η Βουλγαρία … έπιασε τα όπλα διά να αποτινάξη τον βαρύν ζυγόν των βαρβάρων».

Αλλά και ευρωπαϊκή με την έννοια ότι απευθύνεται στους λαούς της Ευρώπης. Οχι στην αυταρχική, αλλά στην Ευρώπη της ελευθερίας, των δικαιωμάτων, των λαών όπως θα λέγαμε σήμερα.

Το περιεχόμενο και οι συσχετισμοί της προκήρυξης, με τα κεντρικά κηρύγματα του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, έχουν γίνει αντικείμενο αναλυτικών και ειδικών μελετών. Οπως άλλωστε και συνολικά η Επανάσταση στη Μολδαβία και τη Βλαχία από τη διάβαση του Προύθου (22 Φεβρουαρίου) έως την καταστροφή στο Δραγατσάνι και την έσχατη ηρωική αντίσταση στη Μονή Σέκου (23 Σεπτεμβρίου).

Σήμερα, πια, δεν ισχύει η επισήμανση παλαιότερων ιστορικών ότι «το πρώιμον εκείνο τμήμα του Αγώνος περιέπεσε εις αφάνειαν και εξεκόπη του κορμού της Επαναστάσεως» (Δ. Ζακυθηνός). Αν και πασίγνωστη η προκήρυξη «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος», ο συγγραφέας αλλά και ο τυπογράφος της συνήθως, λανθάνουν.

Το ίδιο συμβαίνει και με άλλες επαναστατικές προκηρύξεις κατά την έναρξη της Επανάστασης στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες («ρουμανικά πριγκιπάτα» στη βαλκανική ιστοριογραφία).

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, η προκήρυξη-σάλπισμα για το ξέσπασμα της Επανάστασης συντάχθηκε στο Κισνόβιο της Βεσσαραβίας (τότε Νότια Ρωσία, σήμερα Κισινάου, πρωτεύουσα της Μολδαβίας).

Εκεί, στο σπίτι των Υψηλάντηδων, βρισκόταν το «στρατηγείο» της παρασκευαζόμενης Επανάστασης, μέχρι τη διάβαση του Προύθου (σύνορο Βεσσαραβίας και Μολδαβίας) στις 22 Φεβρουαρίου.

Συγγραφέας ήταν ο Κεφαλονίτης Γεώργιος Κοζάκης-Τυπάλδος. Προφανώς, σε συνεργασία με τον ίδιο τον Υψηλάντη, που εμφορούνταν από τις ίδιες ιδέες, όπως έχει δείξει και η πρόσφατη δημοσίευση της αλληλογραφίας του. Παλαιότερα υποστηριζόταν ότι η προκήρυξη ήταν «τυπωμένη» στο Κισνόβιο και «εδημοσιεύθη εις το Ιάσιον» (Κ. Κούμας). Εκεί, όμως, δεν υπήρχε ελληνικό τυπογραφείο.



Από το αρχείο του Εμμ. Ξάνθου και άλλες πηγές γνωρίζουμε ότι μετά την άφιξή του στο Ιάσιο (πρωτεύουσα της Μολδοβλαχίας) και την υποδοχή του εκεί από τον Φαναριώτη ηγεμόνα και Φιλικό Μιχαήλ Σούτσο, ο Υψηλάντης και οι επιτελείς του εγκαταστάθηκαν στη Μονή Γαλατά, σε λόφο λίγο έξω από την πόλη.

Στο σημείο αυτό υψώθηκε για πρώτη φορά το επαναστατικό λάβαρο και άρχισε αμέσως η προσέλευση και η στρατιωτική καταγραφή των επαναστατών στρατιωτών (περίπου το ένα τρίτο της συνολικής δύναμης στο απόγειό της αποτελούνταν από Βαλκάνιους μη Ελληνες).

Σκωπτικός ο Παπαρρηγόπουλος
«Επιστρέφων δε ο Υψηλάντης εις το κατάλυμμά του περί την ενάτην ώραν (ξημερώματα της 23ης Φεβρουαρίου) κράζει τον τριεραρχίτην ηγούμενον και δίδει αυτώ τας από μέρους του προκηρύξεις διά να βληθούν εις τύπον». Δηλαδή, να στοιχειοθετηθούν και να εκτυπωθούν.

Στη Μονή των Τριών Ιεραρχών λειτουργούσε ήδη από την προηγούμενη δεκαετία το ονομαστό ελληνικό τυπογραφείο του Ιασίου. Είχε ιδρυθεί, με έρανο, από τον Κρητικό Μανουήλ Βερνάρδο, που ήταν και η «ψυχή» του για μία δεκαετία. Αυτός ήταν ο τυπογράφος του μανιφέστου «Μάχου…», αλλά και των άλλων προκηρύξεων.



Στην κυρίως Ελλάδα η προκήρυξη του Υψηλάντη από το Ιάσιο έγινε γνωστή καθυστερημένα και μετά την ήττα στο Δραγατσάνι. Δημοσιεύτηκε στα δύο πρώτα φύλλα της εφημερίδας «Ελληνική Σάλπιγξ» (1 και 5 Αυγούστου 1821) στην Καλαμάτα.

Νωρίτερα λόγος γι’ αυτή είχε γίνει σε άλλα έντυπα, όπως στην εφημερίδα της Βιέννης «Ελληνικός Τηλέγραφος». Σε αυτή σημειωνόταν ότι ο Υψηλάντης «κηρύττει εαυτόν (ως σωτήρα και ελευθερωτήν) με ύφος πομπώδες και ποιητικώτατον». Τον πρώτο χαρακτηρισμό διατήρησαν στις ιστορίες ο Κ. Κούμας, αλλά και ο Κ. Παπαρρηγόπουλος.

Ο τελευταίος με σαφή μειωτική διάθεση γράφει ότι «…εδημοσίευσεν (ο Υψηλάντης) προκήρυξιν προς το ελληνικόν έθνος, ήτις μακροτάτη ούσα και μεστή πομπωδών φράσεων, μίαν μόνην σπουδαίαν περικοπήν: «Κινηθήτε, φίλοι, και εν τω άμα μεγάλη δύναμις θέλει παρασταθή προστάτις των ημετέρων δικαίων…»».

ΠΕΝΤΕ ΣΑΛΠΙΣΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΑΔΕΛΦΟΥΣ ΚΑΙ ΒΑΛΚΑΝΙΟΥΣ
Φίλοι, ξυπνήστε και ζητήστε τα φυσικά σας δικαιώματα

Πιθανολογείται και φαίνεται λογικό ότι το γενικό επαναστατικό κάλεσμα «Μάχου…» τυπώθηκε από τον Βερνάρδο και κυκλοφόρησε στις 27 Φεβρουαρίου.

Δεν ήταν και το μοναδικό εγερτήριο σάλπισμα. Μέχρι τότε και αμέσως μετά ο Υψηλάντης και το επιτελείο του είχαν απευθύνει και άλλες προκηρύξεις, που αποτυπώνουν τον πρώτο επαναστατικό ενθουσιασμό.

• Απευθύνεται καθησυχαστικά προς τους Μολδαβούς (23 Φεβρουαρίου): «σας εγγυώμαι … ότι θέλετε έχει πάσαν άνεσιν και ασφάλειαν και διά τα υποκείμενά σας και τα υπάρχοντάς σας… μη φοβηθήτε διόλου (τους Τούρκους), διότι ισχυρά δύναμις ευρίσκεται ετοίμη (Ρωσία)…».

• Προς τους Φιλικούς (24 Φεβρουαρίου): «Αδελφοί … έφθασε τέλος πάντων η ποθούμενη εκείνη λαμπρά στιγμή!

• Θερμό λακωνικό κάλεσμα προς τους Ελληνες «όσοι ευρίσκεσθε εις Μολδαβίαν και Βλαχίαν» (24 Φεβρουαρίου): «…ιδού η φίλη ημών πατρίς Ελλάς ανυψώνει μετά θριάμβου τας προπατορικάς σημαίας… Οσοι εύχονται να ονομασθώσι Σωτήρες της Ελλάδος και είναι διασκορπιμένοι …ας τρέξωσιν …δια να συνενωθώσι … η πατρίς θέλει θεωρεί ως νόθους και αναξίους του ελληνικού ονόματος (όσους μένουν αδιάφοροι)…».

• Προσκλητήριο αγώνα, αλλά και προειδοποίηση προς τους Ηπειρώτες και Αρβανίτες υπηρέτες (δούλους) «των εντοπίων αρχόντων» (25 Φεβρουαρίου): «Οσοι θελήσωσιν να είναι δούλοι … και να στέκωσιν οπίσω των οχημάτων (των αρχόντων) … εις το εξής δεν ημπορούσι να φορώσιν ούτε όπλα … πρέπει να ενδυθώσι το των εντοπίων φόρεμα και να συγκαταχθώσιν εις αυτό το γένος».

Μετά τη μετακίνηση του επαναστατικού στρατού από το Ιάσιο προς το Τίργκου Φρουμός (1-2 Μαρτίου) ο Υψηλάντης απηύθυνε και άλλες προκηρύξεις. Προς τους «φιλτάτους ομογενείς και πατριώτας καπιταναίους εν Γαλαζίω», τους ιερείς και τους «Ελληνες φίλους ομογενείς προς τας όχθας του Προύθου…».

Πρόκειται για προκηρύξεις που δεν έχουν βρεθεί σε έντυπη ή άλλη μορφή ολόκληρες. Σε αντίθεση με άλλη προκήρυξη προς τους κατοίκους της Βλαχίας (Δάκους) στις 3 Μαρτίου. Με αυτή διαβεβαιώνει ότι απλώς διέρχεται με «ευταξία» από τα εδάφη τους και παρακινεί για εξέγερση.

«Εσείς τι περιμένετε», ρωτά. «Πότε θέλετε εύρη προσφορωτέραν ευκαιρίαν; Καιρός λοιπόν, φίλοι Δάκες, να εξυπνήσετε, καιρός να αισθανθήτε και να ζητήσετε τα φυσικά και πολιτικά δικαιώματα τα οποία η φύσις εχάρισεν εις τον άνθρωπον και η πολιτική κοινωνία χρεωστεί να υπερασπίζεται και ν’ ασφαλίζη…».

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΖΑΚΗΣ – ΤΥΠΑΛΔΟΣ
O επαναστάτης γιατρός και φιλόσοφος με το τεράστιο έργο

Ο συντάκτης της προκήρυξης «Μάχου…» Κεφαλονίτης Γεώργιος Κοζάκης-Τυπάλδος (Ληξούρι 1792 – Αθήνα 1867) συγκαταλέγεται στις «εθνικές προσωπικότητες», λόγω της πρωταγωνιστικής δράσης του στην Επανάσταση, αλλά και του διεθνώς αναγνωρισμένου πνευματικού έργου του.

Διακεκριμένος γιατρός, αλλά και φιλόσοφος, μυημένος στη Φιλική Εταιρεία από νωρίς άφησε το Παρίσι και εγκαταστάθηκε σε Βεσσαραβία και Μολδαβία. Ανήκει στον στενό κύκλο των Υψηλάντηδων παίρνοντας ενεργό μέρος τόσο στην προπαρασκευή όσο και στην έκρηξη και την εξέλιξη της Επανάστασης στη Μολδοβλαχία.

Μετά την καταστροφή στο Δραγατσάνι βρέθηκε στην Τεργέστη απ’ όπου και συνόδευσε τον Δημήτριο Υψηλάντη στην Ελλάδα ως σύμβουλος και γιατρός του. Ανάμεσα στα άλλα διαπραγματεύτηκε την παράδοση του Νεοκάστρου (Αύγουστος 1821), αποτρέποντας τη σφαγή του πληθυσμού. Λόγω ασθενείας εγκαταστάθηκε στην Ιταλία και την Ελβετία, επιστρέφοντας στην Ελλάδα το 1837. Στην οθωνική Αθήνα ανέλαβε σημαντικές θέσεις (διευθυντής δημόσιων βιβλιοθηκών, της νομισματικής συλλογής κ.ά.).

Γερουσιαστής από το 1861, λόγω διενέξεων με άλλους πολιτευτές θα εγκαταλείψει την πολιτική. Οι μελετητές του έργου του εντάσσουν τον Κοζάκη – Τυπάλδο στον κύκλο του ελληνικού Διαφωτισμού που εγκολπώνονται τη σκέψη του Ρήγα, της Ελληνικής Νομαρχίας κ.ά. Διέθετε πρωτότυπη σκέψη, ειδικά στο «Φιλοσοφικόν δοκίμιον περί προόδου και της πτώσεως της παλαιάς Ελλάδος» (έργο του 1839). Εγχείρημά του ο συγκερασμός της αρχαίας και της νεότερης ελευθερίας, σε συνδυασμό με τη διαμόρφωση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας.

ΜΑΝΟΥΗΛ ΒΕΡΝΑΡΔΟΣ
Ο λόγιος και νομομαθής κήρυκας του Αγώνα

Τυπογράφος των προκηρύξεων του Υψηλάντη, αλλά και άλλων ελληνικών εντύπων στο Ιάσιο ήταν ο λόγιος και νομομαθής Μανουήλ Βερνάρδος (Αμάρι Ρεθύμνου 1777 – Αθήνα 1852). Μετά «από πατριωτικό έρανο» ίδρυσε, ήδη, από το 1812 το ιστορικό ελληνικό τυπογραφείο στην πρωτεύουσα της Μολδαβίας (τυπώθηκαν πάνω από 20 ελληνικά βιβλία).

Μυημένος από τους πρώτους στη Φιλική Εταιρεία, ήταν και ο πρώτος απεσταλμένος της στην Κρήτη. Τον Σεπτέμβριο του 1819 βρίσκεται στα Σφακιά και με πρόσχημα την προσφορά υλικής βοήθειας στο σχολείο της Παναγιάς Θυμιανής (την «Αγία Λαύρα της Κρήτης») στρατολογεί μέλη και εξετάζει τις συνθήκες στο νησί.

Κήρυκας των ιδεών του Διαφωτισμού, εγκυκλοπαιδιστής ο ίδιος και γνώστης επτά γλωσσών, ο Μανουήλ Βερνάρδος τάχθηκε αμέσως στις διαταγές του Υψηλάντη. Μερικοί υποστηρίζουν ότι δεν ήταν μόνο ο τυπογράφος, αλλά και ο συντάκτης προκήρυξης προς ορθόδοξους «Ελληνες, Αλβανούς, Βλαχομπογδάνους και Βουλγάρους».

Μετά την ήττα στο Δραγατσάνι κατέφυγε στην Οδησσό και μέσω Βενετίας θα φθάσει στο Ναύπλιο το 1824 όπου και ορίζεται από τον Παπαφλέσσα «υπουργός Δικαιοσύνης». Θα είναι πληρεξούσιος Κρήτης σε εθνικές συνελεύσεις και θα ακολουθήσει αργότερα τον δικαστικό κλάδο.

Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν μεταφράσεις για την ιστορία της Κρήτης αλλά και μελέτες όπως οι «Γενικαί αρχαί της δημόσιας και βιομηχανικής οικονομίας». Αφησε αξιόλογο πρωτότυπο, αλλά και μεταφραστικό έργο. Πρέπει να έγραψε και απομνημονεύματα για την Επανάσταση στη Μολδαβία (παραμένουν άγνωστα).

Η Ευρώπη απορεί δια την ακινησίαν μας
«Η Ευρώπη, προσηλώνουσα τους οφθαλμούς της εις ημάς, απορεί διά την ακινησίαν μας, ας αντηχήσωσι λοιπόν όλα τα Ορη της Ελλάδος από τον Ηχον της πολεμικής μας Σάλπιγγος, και αι κοιλάδες από την τρομεράν κλαγγήν των Αρμάτων μας…».

Ο Θουκυδίδης, ο Διόδοτος και ο ανθρωπισμός μέσα στον πολιτικό λόγο

Οι γνώσεις μας για το Διόδοτο είναι σχεδόν μηδαμινές. Δεν ξέρουμε τίποτε περισσότερο για το συνετό αυτόν άντρα. Το σίγουρο είναι ότι παίρνει το λόγο όταν συγκεντρώνεται η εκκλησία του Δήμου για να συζητήσει την αναθεώρηση της εξοντωτικής απόφασης εναντίον των Μυτιληναίων για την αποστασία τους. Ο Θουκυδίδης παρουσιάζει το λόγο του αμέσως μετά τον εμπρηστικό λόγο του Κλέωνα (που δικαίωνε την ολοκληρωτική καταστροφή των Μυτιληναίων) ως αντίβαρο επιείκειας και λογικής απέναντι στην τυφλή, ισοπεδωτική ορμή της προηγούμενης εκδικητικής απόφασης. Όμως ο λόγος του Διόδοτου είναι πολιτικός. Είναι δηλαδή προορισμένος να καταδείξει το συμφέρον της πόλης. Υπό αυτούς τους όρους κάθε συναισθηματισμός ή ανθρωπιστική διάθεση δεν μπορούν να έχουν καμία ισχύ, αφού εδώ μιλάμε για τον ξερό ωφελιμισμό της πόλης, που οφείλει να βγει κερδισμένη από τις περιστάσεις. Εξάλλου, η ίδια η έννοια της αθηναϊκής ηγεμονίας, που ούτε απαρνείται ούτε καταδικάζει ο Διόδοτος, είναι η πιστοποίηση της αδικίας, που όμως θεωρείται αυτονόητη – κι ως εκ τούτου δίκαιη – αφού δεν υπάρχει κανένας πιο αυτονόητος νόμος από το δίκιο του ισχυρού. Οι Αθηναίοι δεν χρειάζεται να έχουν καμία ενοχή για τη συμπεριφορά τους προς τους συμμάχους, αφού είναι βέβαιο ότι αν είχαν το πάνω χέρι εκείνοι θα έκαναν τα ίδια, για να μην πούμε χειρότερα. Ο Διόδοτος, αν θέλει να γίνει πιστευτός, οφείλει να αποδείξει τα χειροπιαστά οφέλη του ανθρωπισμού ή αλλιώς τη συμφεροντολογική οπτική της ανθρωπιάς, τοποθετώντας το ανθρωπιστικό ιδεώδες στο σκληρό, πολλές φορές κυνικό, πλαίσιο της πολιτικής. Οφείλει δηλαδή να καταδείξει τα πολιτικά οφέλη του ουμανισμού ή, ακόμα καλύτερα, τα οικονομικά οφέλη, αφού, επί της ουσίας, τα πολιτικά οφέλη μιας πόλης (κράτους) μόνο ως οικονομική υπεροχή μπορούν να νοηματοδοτηθούν (ή στρατιωτική, που σε τελική ανάλυση είναι το ίδιο): «Το κύριο επιχείρημα του Κλέωνα είναι ότι σας συμφέρει, για να αποστατούν στο μέλλον λιγότερο συχνά οι σύμμαχοί σας, να ορίσετε προκαταβολικά ως ποινή το θάνατο. Αλλά εγώ, που νοιάζομαι το ίδιο για το μελλοντικό συμφέρον της πόλης, έχω την αντίθετη γνώμη. Κι έχω την απαίτηση να μην απορρίψετε τη χρησιμότητα του δικού μου λόγου παρασυρμένοι από τη δική του εντυπωσιακή επιχειρηματολογία». (βιβλίο τρίτο, παράγραφος 44).

Η ανάκληση της παράλογης τιμωρίας των Μυτιληναίων, όχι μόνο δεν θα βλάψει την ηγεμονία, αλλά θα την τονώσει λειτουργώντας καθησυχαστικά στα υπόλοιπα μέλη, που σε κάθε περίπτωση πρέπει να τρέφουν την ψευδαίσθηση της εμπιστοσύνης και της ελευθερίας. Google Earth

Το εξ’ αρχής ξεκαθάρισμα του Διόδοτου ότι ενδιαφέρεται αποκλειστικά για το συμφέρον της πόλης, δεν είναι τίποτε άλλο από την τοποθέτηση του λόγου του στην ορθή πολιτική βάση. Γιατί δεν πρέπει να υπάρξει καμία υπόνοια για το αντίθετο. Γιατί οποιαδήποτε τέτοια υπόνοια θα διέλυε, από θέση αρχής, κάθε αξιοπιστία: «Σκεφτείτε πως σήμερα, αν κάποια πόλη αποστατήσει κι ύστερα καταλάβει ότι δε θα υπερισχύσει, μπορεί να συνθηκολογήσει, ενώ ακόμη είναι σε θέση να δώσει πολεμική αποζημίωση και να πληρώνει μελλοντικά το φόρο υποτέλειας. Αν όμως αλλάξτε πολιτική, ποια πόλη νομίζετε πως θα βρεθεί που δε θα ετοιμαστεί καλύτερα από ό,τι ως σήμερα για να αποστατήσει και σε μια πολιορκία δε θα παρατείνει την αντίστασή της ως τα έσχατα, αν ξέρει ότι μια αργότερη ή νωρίτερη συνθηκολόγηση θα έχει τις ίδιες συνέπειες; Αλλά και για μας δε θα ‘ταν ζημιά να ξοδευτούμε σε μια μακροχρόνια πολιορκία της – αφού θα ήταν αδύνατη η συνθηκολόγηση – κι αν την κυριέψουμε, να πάρουμε μια πόλη κατεστραμμένη και χωρίς τη δυνατότητα να ‘χουμε στο μέλλον έσοδα απ’ αυτή; Κι ήμαστε ισχυροί απέναντι στους εχθρούς μας ακριβώς χάρη στα έσοδα αυτά». (βιβλίο τρίτο, παράγραφος 46).

Βρισκόμαστε μπροστά στην πιο ορθολογική διαχείριση της εξουσίας, που επιβάλλει ότι τους αδύναμους δεν πρέπει να τους εξοντώνει ο ισχυρός, αλλά να τους απομυζεί. Οι αποστάτες πρέπει να επιστρέφουν στην ηγεμονία – με την ουρά στα σκέλια – όσο το δυνατό πιο σύντομα και πιο ανέξοδα. Η εκ των προτέρων καθορισμένη θανατική ποινή σε βάρος τους είναι προφανές ότι δεν εξυπηρετεί αυτόν τον προσανατολισμό, καθώς θα εξαναγκάσει τους αποστάτες να αγωνιστούν μέχρις εσχάτων φέρνοντας ζημιές στρατιωτικές (αφού οι μάχες θα παραταθούν μέχρι τα πιο ακραία όριά τους) και ματαιώνοντας την ίδια την έννοια της νίκης (αφού μια ισοπεδωμένη πόλη δεν μπορεί να προσφέρει τίποτα). Η σύνεση, ως παντοδύναμο πολιτικό όπλο των ισχυρών, καθιστά σαφές ότι δεν υπάρχει πιο σώφρων πολιτικός δρόμος από την κερδοφορία που τελεί εν ειρήνη. Οι εξάρσεις και οι αποστασίες δε συμφέρουν τους ισχυρούς. Πόσο μάλλον η χρονική παράτασή τους. Ο ανθρωπισμός οφείλει να προβάλλεται ως ύψιστη γενναιοδωρία. Αν η ισχύς καταφέρει και φορέσει πειστικά το ουμανιστικό προσωπείο, θα διαρκέσει επ’ άπειρο, αφού θα έχει ματαιώσει όλες τις αντιστάσεις. Ο υποτελής πρέπει να νιώθει προστατευμένος από τον ισχυρό και – αν είναι δυνατό – να μην αντιλαμβάνεται την εκμετάλλευση που υφίσταται. Η ανάκληση της παράλογης τιμωρίας των Μυτιληναίων, όχι μόνο δεν θα βλάψει την ηγεμονία, αλλά θα την τονώσει λειτουργώντας καθησυχαστικά στα υπόλοιπα μέλη, που σε κάθε περίπτωση πρέπει να τρέφουν την ψευδαίσθηση της εμπιστοσύνης και της ελευθερίας. Η λογική τιμωρία θα μεταφραστεί ως δικαιοσύνη. Η συλλήβδην εξόντωση του πληθυσμού όμως δεν μπορεί να πείσει κανένα. Αντιθέτως, θα γεννήσει την ανασφάλεια που διαλύει όλες τις ψευδαισθήσεις. Γιατί κάθε ηγεμονία εγκαθιδρύει προτεκτοράτα, και κάθε προτεκτοράτο οφείλει να κινείται από τις πολιτικές αποφάσεις των ιθυνόντων, που πρέπει να φαίνονται ανεξάρτητοι. Κι αυτή είναι η μαγική ισορροπία της υποτέλειας. Η πολιτική σκηνή να διαμορφώνεται από τους κατάλληλους προς την ηγεμονία ανθρώπους και ταυτόχρονα ο λαός να θεωρεί ότι κρατά την τύχη του στα χέρια του. Γι’ αυτό οι ντόπιοι πολιτικοί εκφραστές της ηγεμονίας πρέπει πάνω απ’ όλα να νιώθουν ασφαλείς: «Αν όμως εξοντώσετε τους δημοκρατικούς της Μυτιλήνης, που όχι μόνο δεν πήραν μέρος στην αποστασία, αλλά και όταν πέτυχαν να τους δοθούν όπλα, σας παραδώσανε θεληματικά την πόλη τους, πρώτο θα κάμετε έγκλημα σκοτώνοντας τους ευεργέτες σας, κι ύστερα θα εξασφαλίσετε στους ολιγαρχικούς αυτό που πάνω απ’ όλα θέλουν: στις αποστασίες που θα προκαλούν στις πόλεις τους, να ‘χουν αμέσως συμμάχους τους δημοκρατικούς, μια κι εσείς θα ‘χετε δείξει σ’ όλους πανηγυρικά ότι η ίδια τιμωρία περιμένει και τους ενόχους και τους αθώους. Οφείλεται λοιπόν, κι αν ακόμη σας αδίκησαν, να προσποιηθείτε πως δεν το καταλάβατε, για να μη γίνει εχθρικό το μόνο μέρος του πληθυσμού που είναι ακόμη φιλικό απέναντί σας». (βιβλίο τρίτο, παράγραφος 47).

Όμως ο Διόδοτος δεν σταματά εδώ, αλλά προχωρά ακόμη βαθύτερα αναλύοντας την ίδια τη φύση της θανατικής ποινής: «Κι είναι πιθανό, παλιότερα, οι ποινές για τα βαρύτερα εγκλήματα να ήταν πιο ελαφριές, επειδή όμως οι παρανομίες συνεχίζονταν, με τον καιρό οι περισσότερες ποινές έφτασαν να είναι ο θάνατος. Αλλά παρόλα αυτά τα εγκλήματα συνεχίζονται. Ή, λοιπόν, πρέπει να βρούμε κάποιο σκιάχτρο πιο φοβερό απ’ το θάνατο ή να παραδεχτούμε πως αυτός δε σταματά το έγκλημα. Γιατί οι άνθρωποι, είτε από τόλμη που τη γεννά η φτώχεια με τις πιεστικές ανάγκες, είτε από πλεονεξία που την προκαλεί η δύναμη και την κάνει ακόρεστη η αλαζονεία και η αυτοπεποίθηση, είτε από τα πάθη που κάθε φορά πια ακατανίκητα τους εξουσιάζουν στις διάφορες περιστάσεις του βίου, παρασύρονται σ’ επικίντυνες περιπέτειες». (βιβλίο τρίτο, παράγραφος 45).

Παρακολουθούμε την πιο ανόθευτη ανθρωπιστική πρόταση, η οποία κατατίθεται όχι ως διάλεξη ή φιλοσοφική τοποθέτηση ή καλλιτεχνικό έργο – που, από θέση αρχής, μπορούν να κινηθούν πιο ελεύθερα – αλλά ως επιχείρημα μέσα σε πολιτικό λόγο, που οφείλει να εξυπηρετήσει συγκεκριμένες γραμμές, που οφείλει δηλαδή να διαμορφώσει την άποψη του κοινού ώστε να ψηφιστούν τα προτεινόμενα. Ο ανεπιτήδευτος συνδυασμός της πολιτικής πειθούς με το ανθρωπιστικό ιδεώδες ξεπερνά όλα τα ρητορικά καλούπια, όχι επειδή επικαλείται μια προοδευτική ιδέα ως πολιτικό όπλο, αλλά γιατί εντάσσει μια ολόκληρη κοινωνική αντίληψη περί τιμωρίας (που δεν είναι βέβαιο ότι την ασπάζεται το κοινό) στο πλαίσιο μιας ρητορικής που επιδιώκει να κατευθύνει άμεσα προς μια συγκεκριμένη πολιτική απόφαση. Ο Διόδοτος, αφού χειριστεί επαρκώς τα ωφελιμιστικά πρότυπα που επιβάλλει ο πολιτικός λόγος, προχωράει σε ατόφιες ανθρωπιστικές αξίες, που, εμμέσως πλην σαφώς, καταθέτει επίσης προς ψήφιση. Πετυχαίνει δηλαδή δύο στόχους, αφού το κοινό δεν θα αποδεχτεί απλώς μια περιστασιακά επικερδή πρόταση, αλλά μια σταθερή πολιτική αντίληψη, που εστιάζει στην αγάπη προς τον συνάνθρωπο και το σεβασμό της ζωής. Γιατί η απονομή των ποινών, από τη φύση της, εμπεριέχει τον αγώνα του ανθρώπου να εκπολιτιστεί. Τον αγώνα να ξεπεράσει τα πηγαία εκδικητικά του συναισθήματα. Τον αγώνα της πίστης στην αναμόρφωση του ανθρώπου, που δε χρειάζεται να πεθάνει. Τον αγώνα για τη συνύπαρξη. Γι’ αυτό ο Διόδοτος μιλά για τα ανθρώπινα πάθη. Γι’ αυτό επικαλείται τη φτώχεια και τις πιεστικές ανάγκες. Γι’ αυτό αναφέρεται στο ακατανίκητο των συναισθημάτων. Γιατί ξέρει ότι οι αυστηρές – εξοντωτικές ποινές δεν μπορούν να τα νικήσουν. (Εξάλλου, έχουν ήδη αποτύχει). Γιατί ξέρει ότι ο άνθρωπος πρέπει να απευθυνθεί αλλού, αν θέλει να τα δαμάσει: «Κοντολογίς, είναι αδύνατο – κι είναι πολύ ανόητος όποιος πιστεύει το αντίθετο – η ανθρώπινη φύση, όταν σπρώχνεται από το πάθος να πράξει κάτι, να συγκρατηθεί από αυστηρούς νόμους ή από κάποιον άλλο φόβο». (βιβλίο τρίτο, παράγραφος 45).
 
ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ ΙΣΤΟΡΙΑ