Σάββατο 3 Οκτωβρίου 2015

ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ - Ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη: Η φιλοσοφία κατά τους Αυτοκρατορικούς Χρόνους

Η διπλή ζωή της φιλοσοφίας

Στα τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ. η φιλοσοφία φαινόταν να βρίσκεται σε πλήρη δράση. Μέσα στις φιλοσοφικές σχολές των μεγάλων πόλεων, της Αθήνας, της Αλεξάνδρειας, της Ρώμης, ζούσε μια ζωή εσωστρεφή: δάσκαλοι και μαθητές διάβαζαν και σχολίαζαν (προφορικά και γραπτά) αυτά που θεωρούσαν βασικά κείμενα για τη δική τους σχολή, όπως οι Πλατωνικοί τον διάλογο Τίμαιο. Προσπαθούσαν, κυρίως οι Πλατωνικοί, να συστηματοποιήσουν και να διδάξουν τις θεωρίες της σχολής τους, ταξινομημένες στους κλάδους της φιλοσοφίας (τη μεταφυσική, τη φυσική, την ηθική κ.ά.). Αλλά και επιχειρούσαν να αντικρούσουν τις θεωρίες των αντίπαλων σχολών και να αποδείξουν την ανωτερότητα της δικής τους άποψης. Αν το πετύχαιναν, θα ήταν όχι μόνο μια καθαρά φιλοσοφική νίκη, αλλά και μια νίκη εναντίον των συναδέλφων και ανταγωνιστών καθηγητών της φιλοσοφίας.

Δεν υπήρχαν όμως μόνο οι παραδοσιακού τύπου σχολές που ακολουθούσαν ένα συγκεκριμένο φιλοσοφικό δόγμα. Είχαν ιδρυθεί και σχολές όπου κάθε ενδιαφερόμενος είχε τη δυνατότητα να γνωρίσει τις διδασκαλίες του πλατωνισμού, του αριστοτελισμού, του στωικισμού ή του επικουρισμού. Αποκτούσε γνώσεις που συμπλήρωναν τη γενική παιδεία του. Εκεί ο καθηγητής φιλοσοφίας ήταν ένα είδος αμειβόμενου δημοτικού ή κρατικού (αυτοκρατορικού) υπαλλήλου που απλώς μετέφερε, ανάλογα με τις ικανότητές του αλλά και τις προσδοκίες των μαθητών του, τα δόγματα των μεγάλων φιλοσοφιών.

Μέσα στις αυλές των τοπικών αρχόντων ή και των αυτοκρατόρων η φιλοσοφία ζούσε μια άλλη ζωή, πιο λαμπερή. Για την ακρίβεια, όχι η φιλοσοφία αλλά οι φιλόσοφοι. Ευνοούμενοι της πολιτικής εξουσίας και φίλοι των ισχυρών του χρήματος, αυτοί οι φιλόσοφοι συγκροτούσαν την πνευματική ελίτ της εποχής, στο κέντρο ή στις περιφέρειες της αυτοκρατορίας. Επέλεγαν να ζήσουν μια ζωή μοιρασμένη στη φιλοσοφική διδασκαλία και τις υψηλές κοινωνικές συναναστροφές με ισχυρούς πολιτικούς και επιχειρηματίες. Αυτός ο τρόπος ζωής τούς επέτρεπε να αφεθούν και να νιώσουν κάτι από τη ματαιοδοξία που ίσως ένιωθε ο Πλάτων στην αυλή του τύραννου Διονύσου στις Συρακούσες, κάτι από το άγγιγμα της εξουσίας που στιγμές στιγμές ζεσταίνει (μέχρι να κάψει) και τον θερμότερο ζηλωτή της «θεωρητικής ζωής».

Πολιτική ενότητα, φιλοσοφικός εκλεκτικισμός και θρησκευτικός συγκρητισμός

Τόσοι διαφορετικοί λαοί, κοινωνίες και πολιτισμοί, με τόσες αντιθέσεις πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές, ιδεολογικές, θρησκευτικές, δεν μπορούσαν να συμβιώσουν μέσα στο πλαίσιο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας χωρίς να υπήρχε κάτι που να τους συνέδεε - πέρα από την υποταγή στην κεντρική εξουσία και την πολιτική οργάνωση. Η ελάχιστη κοινή βάση που δέχονταν, ή που όφειλαν να δέχονταν, όλοι οι υπήκοοι ήταν ότι ο αυτοκράτορας βρίσκεται στην κορυφή μιας ιεραρχίας, πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής· ότι η ιεραρχική δομή της αυτοκρατορικής εξουσίας είναι φυσική και θεϊκή - συμπίπτει με τον ορθό λόγο, εφόσον υπάρχει μια αναλογία ανάμεσα στον κόσμο, στον ανθρώπινο πολιτισμό και στη λογική.

Αυτές οι παραδοχές βοηθούσαν την ανοχή των διαφορετικών θρησκειών και φιλοσοφιών, καθώς και τη συνοχή και, κατά κάποιο τρόπο, την ομογενοποίηση της πανσπερμίας και ποικιλίας των φυλών. Συντελούσαν, όσο γινόταν, στην ιδεολογική και πολιτιστική ενότητα της αυτοκρατορίας.

Ο κάτοικος π.χ. του ανατολικού τμήματος της αυτοκρατορίας μπορούσε να ήταν λίγο από όλα, χωρίς δεσμεύσεις και αποκλειστικότητες: μυημένος στα μυστήρια της Κυβέλης, πιστός στον τοπικό προστάτη θεό, πρόθυμος να ταξιδέψει ο ίδιος για να αφήσει το τάμα του σε κάποιο Ασκληπιείο, σχεδόν αναγκασμένος να προστρέχει στο μαντείο των Διδύμων ή, για ευκολία, σε κάποιους από τους περιοδεύοντες μάντεις και προφήτες, να τα έχει καλά με κάθε είδους και προέλευσης θεούς, αλλά και να μην ξεχνά στις δημόσιες τελετές να καίει λίγο λιβάνι στην περιφερόμενη για προσκύνηση εικόνα του σεβαστού αυτοκράτορα.

Το ίδιο και στη φιλοσοφία: ένας πλατωνικός μπορεί να είχε μέσα του ισχυρή δόση στωικισμού (κάποιας μορφής στωικισμού), ένας αριστοτελικός να καταπιανόταν με τα ζητήματα που έθετε η πλατωνική παράδοση, και ολοένα και περισσότεροι να διαβάζουν Αριστοτέλη. Βέβαια, δεν έλειπαν οι ενδοφιλοσοφικοί ανταγωνισμοί. Αλλά αφορούσαν κυρίως τους καθηγητές, επαγγελματίες μια ζωή στη φιλοσοφία και στις έννοιες, που πάλευαν να περισώσουν την καθαρότητα της «σχολής» τους και, ίσως πιο πολύ, να ενισχύσουν τη δική τους θέση και καριέρα.

Όποιος αρνιόταν τις αρχές που θεμελίωναν την αυτοκρατορία, έθετε αυτομάτως τον εαυτό του εκτός κοινωνίας, εκτός των «φυσικών» αξιών του πολιτισμού. Άρα ήταν εκτός λόγου - ένας εχθρός του πολιτισμού, της ανθρωπότητας. Ήταν ένας φορέας της αντικουλτούρας της εποχής. Έτσι εξηγούνται, μέχρις ενός σημείου, και δικαιολογούνταν στα μάτια πολλών ανθρώπων της εποχής οι διωγμοί όσων αρνούνταν τον θεϊκό ρόλο της αυτοκρατορίας - κυρίως των χριστιανών, αλλά και εβραίων και οπαδών άλλων θρησκειών και λατρειών. Γι᾽ αυτό και ο πλατωνικός Κέλσος κατηγορούσε τους χριστιανούς, που δεν θυσίαζαν στους θεούς: «Είναι σαν να μένεις στο διαμέρισμα κάποιου και να μην πληρώνεις ενοίκιο.»

Η ισχύς της φιλοσοφίας και η νομιμοποίηση της πραγματικότητας

Χωρίς να μπορούμε να πούμε με ευκολία ότι η φιλοσοφία της εποχής εξυπηρετούσε την κρατική ιδεολογία, δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι η αυτοκρατορική εξουσία ευχαρίστως θα της ανέθετε έναν τέτοιο ρόλο και ότι ορισμένοι φιλόσοφοι ευχαρίστως και με ευγνωμοσύνη θα τον αναλάμβαναν (ή τον ανέλαβαν).

Την προπαγάνδα υπέρ της παγκοσμιοποίησης θα μπορούσαν να την αναλάμβαναν πολιτικοί, ρήτορες και άλλοι διαμορφωτές της κοινής γνώμης. Είτε επειδή ανέμεναν κάποιο κέρδος είτε επειδή πίστευαν, για θεωρητικούς λόγους, στην αναγκαιότητα ή στην υπεροχή της παγκοσμιοποίησης. Και, ασφαλώς, θα μπορούσαν να ήταν φιλόσοφοι και φιλοσοφούντες από εκείνους που με ωραία λόγια, συχνά με τόνο προφητικό ή αποκαλυπτικό, αναλαμβάνουν να πείσουν όσους πτωχοὺς τῷ πνεύματι δεν είναι σε θέση να καταλάβουν από μόνοι τους το πόσο λογική (και αναγκαία) είναι η πραγματικότητα. Ο Επίκτητος, εκείνος ο στωικός απελεύθερος, είχε πει πριν από αιώνες κάτι ανάλογο (Εγχειρίδιον 8):

Μὴ ζήτει τὰ γινόμενα γίνεσθαι ὡς θέλεις, ἀλλὰ θέλε τὰ γινόμενα ὡς γίνεται καὶ εὐροήσεις.

Μην προσπαθείς ό,τι συμβαίνει να συμβαίνει όπως θες εσύ, αλλά φρόντιζε να θέλεις αυτό που συμβαίνει να συμβαίνει όπως συμβαίνει, και θα είσαι ευτυχισμένος.

Όπως πολύ σωστά είπε κάποτε ένας πατρίκιος, ονόματι Τίτος, «καμιά φιλοσοφία σήμερα δεν κινητοποιεί τις μάζες, καμιά φιλοσοφία δεν ανατρέπει» καταστάσεις. Γι᾽ αυτό, ένας φιλόσοφος που ένιωθε ή έκρινε (ορθά ή λανθασμένα) ότι είναι δύσκολο έως αδύνατο να αλλάξει με τις θεωρίες του τους ανθρώπους και την πραγματικότητα, έκανε την ανάγκη (ή την αδυναμία) φιλοτιμία. Αναλάμβανε, συχνά αυτόκλητος, να αποδείξει με όλη την ευγλωττία του ότι αυτή η πραγματικότητα δεν μπορεί παρά να είναι λογική. Και ότι, επομένως, οι άνθρωποι όχι μόνο δεν έχει νόημα να αγωνιστούν για να την αλλάξουν, αλλά οφείλουν να την υπερασπιστούν. Όποιος δεν καταλαβαίνει και δεν συμμορφώνεται με τη (νέα) πραγματικότητα, θέτει μόνος του τον εαυτό του εκτός πραγματικότητας.

Στο πλαίσιο αυτό, αυτοκράτορες σαν τον Βεσπασιανό (1ος αι. μ.Χ.) και τον Μάρκο Αυρήλιο (2ος αι. μ.Χ.) αναγνώριζαν τις δυνατότητες της φιλοσοφίας και χρηματοδότησαν έδρες φιλοσοφίας στα «πανεπιστήμια» του καιρού τους. Στην Αθήνα το 176 μ.Χ. είχαν ιδρυθεί τέσσερις αυτοκρατορικές έδρες, στις οποίες διδάσκονταν οι τέσσερις μεγάλες φιλοσοφικές παραδόσεις: η πλατωνική, η αριστοτελική, η στωική και η επικούρεια. Η φιλοσοφία, μαζί με τη ρητορική, τη γραμματική, τη νομική, διδασκόταν «επίσημα» στις σχολές. Αποτελούσε σημαντικό μέρος του αναλυτικού εκπαιδευτικού προγράμματος (όπως δεν συμβαίνει στο σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα), ενός προγράμματος το οποίο βέβαια δεν ήταν ενιαίο (όπως συμβαίνει στο σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα) αλλά παρουσίαζε διαφορές ανάλογα με τον τόπο και τη σχολή.

Η ανθρωπογεωγραφία της φιλοσοφίας

Στὴν ἱστορία λίγες
γραμμὲς μονάχα βρίσκονται γιὰ σένα.

Κ. Π. Καβάφης, «Καισαρίων»

Θα μπορούσαμε να φτιάξουμε καταλόγους φιλοσόφων από τα ελληνιστικά έως και τα αυτοκρατορικά χρόνια, μακροσκελείς σαν τον ομηρικό κατάλογο των πλοίων, με ονόματα λαμπερά μα πιο πολύ άσημα, ονόματα που συχνά έμειναν μια υποσημείωση στα παλιά βιβλία της ιστορίας της φιλοσοφίας.



Άνθρωποι από την Πελοπόννησο, τη Συρία, την Αίγυπτο, την Αραβία, από όλες τις περιοχές της Μικράς Ασίας, βρέθηκαν να σπουδάζουν σε κάποια από τις πολλές πόλεις που διέθεταν σχολή. Αγαπημένοι φοιτητικοί και φιλοσοφικοί προορισμοί παρέμεναν η Αθήνα, η Αλεξάνδρεια και η Ρώμη. Οι φοιτητές είτε απλώς παρακολουθούσαν τα μαθήματα είτε επέλεγαν και ακολουθούσαν μία από τις μεγάλες φιλοσοφίες της εποχής, άλλοτε πιστά άλλοτε πιο ελεύθερα.

Οι τρεις μεγάλες σχολές της ελληνιστικής περιόδου διατηρήθηκαν στα αυτοκρατορικά χρόνια και έβγαλαν μερικά λαμπρά ονόματα. Αρκεί να θυμηθούμε τον Σενέκα, τον Επίκτητο και τον Μάρκο Αυρήλιο από τους Στωικούς, τον επικούρειο Διογένη από τα Οινόανδα, τον σκεπτικό Σέξτο Εμπειρικό. Οι Αριστοτελικοί περιορίστηκαν στον σχολιασμό του έργου του δασκάλου, με πρωτοπόρο τον Αλέξανδρο από την Αφροδισιάδα. Και η πλατωνική παράδοση, που έμελλε να επικρατήσει, δεν παρουσίασε έως τον Πλωτίνο κάποια σημαντική φιλοσοφική προσωπικότητα.

Επτά νομά… σ᾽ ένα δωμά…: οι φιλοσοφικές κατευθύνσεις στα αυτοκρατορικά χρόνια

Ας παρακολουθήσουμε όμως από κοντά την τύχη των πέντε μεγάλων φιλοσοφικών παραδόσεων και σχολών στον ενιαίο χώρο της ρωμαϊκής οικουμένης, αφήνοντας έξω τους Πλατωνικούς και τους χριστιανούς.

Οι Κυνικοίπεριπλανιούνται όπως πάντα στις πόλεις και τους δρόμους της αυτοκρατορίας, άλλοτε αιχμηροί, ρακένδυτοι, σωκρατικοί, περιπαιχτικοί και ενοχλητικοί σε ανθρώπους και παγιωμένες αξίες - και άλλοτε απλώς γραφικοί ή συμβιβασμένοι, κρατώντας μόνο την άσκοπη (και κάποτε προσοδοφόρα) επίδειξη της αναίδειας.

Οι Σκεπτικοί στα χρόνια αυτά δεν είναι τόσο φιλόσοφοι όσο εμπειρικοί γιατροί, που δεν αξιώθηκαν μια έδρα διδασκαλίας στις φιλοσοφικές σχολές. Εξάλλου, ως φιλόσοφοι ποτέ δεν βρέθηκαν στο προσκήνιο της φιλοσοφίας. Ίσως γιατί κάθε φιλόσοφος έχει εξαρχής μέσα του μια μικρή (σαν αντίδοτο;) δόση αμφιβολίας και σκεπτικισμού, ακόμη και αν καταλήγει (που συνήθως καταλήγει) σε βεβαιότητες. Ίσως γιατί οι σκεπτικοί είναι οι αντίπαλοι που ελάχιστοι τους θέλουν μπροστά τους, επειδή μοιάζει να κλονίζουν συστηματικά τις βεβαιότητες στις οποίες είτε ως φιλόσοφοι είτε ως άνθρωποι επενδύουμε τη ζωή μας, τη σκέψη μας, την καριέρα μας. Ίσως πάλι γιατί οι σκεπτικοί είναι οι φιλόσοφοι που ακόμη και όταν δεν υπάρχουν ή δεν έχουν ισχυρή παρουσία, οι δογματικοί αντίπαλοί τους (δηλαδή όλοι οι άλλοι φιλόσοφοι) σκιαμαχούν εναντίον τους. Ποιος, αλήθεια, θα ακολουθούσε τέτοιους φιλοσόφους και πόση απήχηση μπορούν να έχουν σε έναν κόσμο που εναγωνίως αποζητά βεβαιότητες;

Οι Επικούρειοι, με απόμακρη αξιοπρέπεια, επιβιώνουν στις κοινότητες των φίλων - εχθροί (όλο και περισσότερο άσφαιροι) των λατρειών και των δεισιδαιμονιών όλων των κοινωνικών ομάδων. Επιτίθενται σε κάθε είδους παρηγορητές της ανθρώπινης δυστυχίας, στους περιπλανώμενους μάγους και θεραπευτές, στους αστρολόγους, στους «ιερούς άνδρες», στους ιερείς των πολλά υποσχόμενων λατρειών που ανθούσαν. Η ριζική απόρριψη του παραλόγου από τη ζωή προσδίδει καθαρότητα στην αντίληψη των επικούρειων για την πραγματικότητα. Δεν κατορθώνει όμως να ικανοποιήσει τους ανθρώπους της εποχής, για τους οποίους το υπερφυσικό δεν είναι μια θεωρητική δυνατότητα αλλά μια παρουσία που τη ζουν, μια εμπειρία καθημερινή. Εύλογα, λοιπόν, ο επικουρισμός δεν είναι πλέον ιδιαίτερα δημοφιλής.

Οι Στωικοί, αντίθετα, μοιάζουν οι καλύτερα προετοιμασμένοι για τις συνθήκες της αυτοκρατορικής εποχής. Έχουν απομακρυνθεί από τον αυστηρό και δύσκαμπτο πρώτο τους εαυτό (την «Αρχαία Στοά»), που καθιστούσε απρόσιτο το ιδανικό της σοφίας. Χάρη στις προσαρμογές που είχε από καιρό επιφέρει ο Ποσειδώνιος, ο στωικισμός κατανοεί και σε μερικές περιπτώσεις στηρίζει τη λαϊκή πίστη στη μαγεία, στην αστρολογία, στη μαντεία, στους δαίμονες, στη μετά θάνατον ζωή της ψυχής, στη θεία πρόνοια. Δεν μένει στην εξήγηση της φύσης και της πορείας του σύμπαντος, δηλαδή στο γενικό. Ενδιαφέρεται για το ατομικό, τον συγκεκριμένο άνθρωπο, προς τον οποίο δίνει ηθικές συμβουλές για τις περιστάσεις της ζωής και του υποδεικνύει ελκυστικούς και εφικτούς τρόπους ζωής, τους οποίους δικαιολογεί με βάση γενικές θεωρητικές αρχές. Ο στωικισμός επηρεάζει ακόμη πολλούς μορφωμένους, εμφανιζόμενος σε διαφορετικές εκδοχές, αυστηρότερες ή χαλαρότερες, από πρώην δούλους σαν τον Επίκτητο έως συγκλητικούς σαν τον Σενέκα και αυτοκράτορες σαν τον Μάρκο Αυρήλιο. Τα «χρήσιμα» και επίκαιρα στοιχεία του όμως κατάφερε να τα απορροφήσει ο Πλατωνισμός.

Ο Αριστοτελισμός παρουσιάζεται φιλοσοφικά περισσότερο αξιόπιστος. Η αυθεντία του ιδρυτή του Λυκείου είχε παραμείνει υψηλά. Μετά τον Ανδρόνικο τον Ρόδιο, που εξέδωσε το «εξωτερικό» έργο του (αυτό που γνωρίζουμε ως σήμερα), η φιλοσοφία του Αριστοτέλη επανέκαμψε από τον 1ο αιώνα π.Χ. και έμεινε το κύριο αντικείμενο της μελέτης των Αριστοτελικών. Σε γενικές γραμμές και ανεξάρτητα από σχολή, οι περισσότεροι εκτιμούν τη λογική του και την ανάλυση του φυσικού κόσμου, γράφοντας υπομνήματα και σχόλια στα σχετικά έργα του. Παράλληλα, όμως, πιστεύουν ότι η αριστοτελική σκέψη δεν φτάνει στο ύψος της πλατωνικής διαλεκτικής, ώστε να ασχοληθεί με τις υψηλότερες σφαίρες της πραγματικότητας και να αναγνωρίσει τον Θεό ως την πρώτη Αρχή. Πολύ περισσότερο, η αριστοτελική φιλοσοφία απείχε από την κοινή αντίληψη για τον θεό, την πρόνοια και τη μετά θάνατον ζωή. Αυτός ήταν ο τρόπος, εν πάση περιπτώσει, που καταλάβαιναν τον Αριστοτέλη την εποχή εκείνη. Το βασικό πρόβλημα ήταν ότι ένας τέτοιος Αριστοτέλης κάλλιστα μπορούσε να ενσωματωθεί στην πλατωνική παράδοση.

Φιλοσοφική σχολή ή φιλοσοφικό καφενείο; Το τίμημα μιας φιλοσοφίας ανάμεσα στο αιώνιο και στο επίκαιρο

Μέσα σε όλα αυτά, η πλατωνική παράδοση, μετά τις περιπέτειές της στην ελληνιστική περίοδο, αναβίωσε και εδραίωσε τη θέση της στο κέντρο της φιλοσοφικής δραστηριότητας. Όμως, πώς και γιατί μακροπρόθεσμα κέρδισε ο Πλάτων; Μια απάντηση είναι δυνατή, αν κατανοήσουμε τον χαρακτήρα και τη λειτουργία της φιλοσοφίας τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες.

Η φιλοσοφία, πλατωνική, αριστοτελική ή στωική, έχασε σταδιακά τους δεσμούς της με την πολιτική πραγματικότητα της εποχής. Ήθελε δεν ήθελε, εγκατέλειψε τον στίβο της πολιτικής, τόσο στο πρακτικό όσο και στο θεωρητικό επίπεδο. Εξάλλου, δεν υπήρχαν περιθώρια για άσκηση πολιτικής ή για επιρροή στην πολιτική πράξη εκείνη την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Και το ενδιαφέρον για την πολιτική θεωρία, όπως αναδείχθηκε από τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη ή τους Στωικούς, περιορίστηκε σε μεγάλο βαθμό στους φιλοσοφούντες ρήτορες, που ασχολήθηκαν με θέματα σχετικά με τα πολιτεύματα και τον ιδανικό ηγεμόνα.

Επιπλέον, η φιλοσοφία διατηρούσε πλέον πολύ χαλαρούς δεσμούς με την επιστημονική δραστηριότητα της εποχής, και το ενδιαφέρον της (με ελάχιστες εξαιρέσεις) δεν στρεφόταν στις θετικές επιστήμες. Αντίθετα, άρχισε να συνδέεται με μορφές γνώσης που σήμερα ονομάζουμε ψευδοεπιστημονικές, όπως η αστρολογία.

Χάνοντας τα στηρίγματα που είχε η φιλοσοφία στην έξω από τον εαυτό της πραγματικότητα, στερήθηκε και τον διάλογο μαζί τους. Ωστόσο, εκείνος ο διάλογος την τροφοδοτούσε με προβλήματα για τον φυσικό κόσμο, την κοινωνία και την πολιτική, για τη φύση και τη γνώση τους, προβλήματα τα οποία αναλάμβανε η ίδια η φιλοσοφία να λύσει. Πού θα μπορούσε να οδηγήσει η έλλειψη ενδιαφέροντος της φιλοσοφίας για τέτοιου είδους προβλήματα;

Η αντίληψη ότι η φιλοσοφία είναι μια «πρακτική», ένας τρόπος εσωτερικής αλλαγής, δεν χάθηκε. Κρατήθηκε ζωντανή χάρη σε καθηγητές φιλοσοφίας που επωμίζονταν τον ρόλο του πνευματικού καθοδηγητή των μαθητών τους, ειδικά σε ομάδες όπως οι πυθαγόρειες κοινότητες που γνώρισαν νέα άνθηση τον 1ο και 2ο αιώνα μ.Χ. Παράλληλα, όμως, η φιλοσοφία άρχισε να κλείνεται στον εαυτό της, στο οικείο και πιο ασφαλές περιβάλλον της εκπαίδευσης. Ήταν σαν να διέσωζε, μέσα στις αίθουσες διδασκαλίας και στις βιβλιοθήκες, μια κάποια αυτονομία.

«Όλα έχουν ειπωθεί»: διαβάζοντας τα κείμενα και γράφοντας υπομνήματα

Ένας δρόμος που ακολούθησε η φιλοσοφία ήταν η στροφή προς τα μέσα, στον ίδιο τον εαυτό της. Επέστρεψε στο ένδοξο παρελθόν της, στους ιδρυτές των φιλοσοφικών σχολών: στον Πλάτωνα, στον Αριστοτέλη, στον Χρύσιππο και στους διαδόχους τους.

Αυτό που για τους Επικούρειους ήταν αυτονόητη αξία, αμέσως μετά τον θάνατο του Επίκουρου, είχε αρχίσει να ισχύει και για τις άλλες Σχολές: η αυθεντία του ιδρυτή, δηλαδή η πεποίθηση ότι η αλήθεια είχε ειπωθεί από τον ιδρυτή της Σχολής και είχε αποκαλυφθεί στα κείμενά του. Οι συνεχιστές του έργου του δεν έπρεπε να μιμηθούν το παράδειγμα του Αριστοτέλη, που είχε ασκήσει κριτική στον δάσκαλό του Πλάτωνα, ή των Ακαδημεικών που είχαν καταλήξει στον σκεπτικισμό. Ολόκληρη η (παλιά) σοφία βρίσκεται ήδη στα όσα είπαν και έγραψαν οι μεγάλοι φιλόσοφοι. Δεν υπάρχει ανάγκη για περαιτέρω εμβαθύνσεις, ούτε είναι δυνατές μεταγενέστερες βελτιώσεις. Το μόνο που χρειάζεται, και δεν είναι λίγο ούτε εύκολο, είναι να αναβαπτιστούν οι νεότεροι στις αρχαίες πηγές, να εξηγηθούν οι φιλοσοφικές γραφές.

«Πίσω στα κείμενα!» θα μπορούσε να ήταν το σύνθημα της εποχής. Κάθε Σχολή πήρε τα θεμελιώδη κείμενά της και τα έφερε στο κέντρο της φιλοσοφικής της δραστηριότητας. Γενιές δασκάλων και μαθητών διάβαζαν και σχολίαζαν φιλοσοφικά κείμενα, προσπαθώντας να βρουν αυτό που «πραγματικά» είπε ο Πλάτων ή ο Αριστοτέλης στον τάδε διάλογο ή στη δείνα πραγματεία, στο ένα ή στο άλλο χωρίο, για το ένα ή το άλλο ζήτημα.

Καθώς είχαν περάσει πολλοί αιώνες από τότε που γεννήθηκε η φιλοσοφία και είχαν γραφεί δεκάδες φιλοσοφικά βιβλία για κάθε πιθανό (και απίθανο) πρόβλημα, ο φιλοσοφικός προβληματισμός δεν μπορούσε να έχει την «αθωότητα» των απαρχών του. Ούτε να προσποιείται ότι την έχει. Η φιλοσοφική συζήτηση ξεκινούσε πλέον όχι από ένα συγκεκριμένο πρόβλημα, αλλά από μια δοσμένη απάντηση σ᾽ αυτό το πρόβλημα.

Κάθε ζήτημα είχε καλυφθεί από τις ερμηνείες του, που ήταν αρκετές (ανάλογα με τη Σχολή), κάποτε περίτεχνες, με ειδική ορολογία - και πάντως γνωστές. Όποιος φιλοδοξούσε να ασχοληθεί με ένα ζήτημα προφανώς δεν μπορούσε να αγνοήσει την προεργασία που είχε ήδη γίνει. Ήταν δυνατόν να παρέκαμπτε κάποιος τον πλατωνικό Τίμαιο ή τη στωική θεωρία για την πρόνοια, αν ήθελε να μιλήσει για τη δημιουργία του κόσμου; Τον πλατωνικό Παρμενίδη, για να μιλήσει για το ον και το θείο; Τον πλατωνικό Φαίδρο, για να υπερασπιστεί την αθανασία της ψυχής; Την αριστοτελική λογική, αν προσπαθούσε να διατυπώσει έγκυρους συλλογισμούς;

Ο δάσκαλος και οι μαθητές δεν συζητούσαν χαλαρά και ελεύθερα, ή έστω με τον τρόπο που γνωρίζουμε από τους πλατωνικούς διάλογους. Δεν αναλάμβαναν να λύσουν από κοινού, με συλλογισμούς και επιχειρηματολογία, ένα φιλοσοφικό πρόβλημα. Σαν να ένιωθαν δεσμευμένοι από το κύρος του ιδρυτή της Σχολής και το βάρος της ιστορίας, επέλεγαν να εξηγήσουν πρώτα αυτά που έγραψε ο ιδρυτής σχετικά με το συγκεκριμένο πρόβλημα.

Ο καθηγητής φιλοσοφίας αποδεχόταν την αυθεντία του σχετικού κειμένου και με τα γραπτά σχόλιά του αναδείκνυε τη φιλοσοφική σημασία του και το καθιστούσε προσιτό στους μαθητές του. Ήταν και τα κείμενα του Πλάτωνα αλλά και του Αριστοτέλη που έμοιαζαν αμφίσημα και σκοτεινά, απροσπέλαστα στον αβοήθητο μαθητή. Έτσι διαμορφώθηκε το περιεχόμενο του μαθήματος της φιλοσοφίας: ανάγνωση και εξήγηση, με τα απαραίτητα ενδοσχολικά βοηθήματα.

Κι αν οι μεγάλοι φιλόσοφοι δεν είχαν προνοήσει να δώσουν ευθείες ή σαφείς απαντήσεις σε όλα τα ζητήματα που απασχολούσαν τους φιλοσόφους των αυτοκρατορικών χρόνων, δεν υπήρχε πρόβλημα. Διαβάζοντας ξανά τα κείμενά τους, βρίσκοντας σκόρπια στοιχεία από δω κι από κει, συνδυάζοντάς τα υπό το φως του δικού του ερωτήματος, ο αναγνώστης του 2ου και του 3ου αιώνα μ.Χ. κατόρθωνε να ανασυστήσει τις απαντήσεις του Πλάτωνα ή του Αριστοτέλη. Έβρισκε αυτό που (θα) ήθελε να πει ο αρχαίος φιλόσοφος, αλλά για διάφορους λόγους δεν είπε.

Επιπλέον οι Πλατωνικοί, π.χ., εντόπιζαν τα στοιχεία που υπάρχουν απομονωμένα ή σε λανθάνουσα μορφή στο πλατωνικό έργο και τα συστηματοποιούσαν, ώστε να ενταχθούν στους υπάρχοντες κλάδους και στα τρέχοντα προβλήματα της φιλοσοφίας. Έτσι η πλατωνική φιλοσοφία απέκτησε μια (αληθινή ή επίπλαστη;) ενότητα, που πιθανότατα δεν την αισθάνεται κάποιος όταν διαβάζει κάθε πλατωνικό διάλογο χωριστά.

Ζήτημα προς ζήτημα, έργο προς έργο, χωρίο προς χωρίο, στίχο προς στίχο, οι υπομνηματιστές της εποχής εκείνης έκαναν συχνά κάτι περισσότερο από έναν σχολιασμό κατάλληλο για σχολική χρήση. Ουσιαστικά, μέσα από την εξήγηση των παλιών κειμένων και στο όνομά τους, οι φιλόσοφοι δεν δίσταζαν να πουν αυτό που ήθελαν οι ίδιοι να πουν και όχι αναγκαστικά εκείνο που «πραγματικά» είχε πει ο Πλάτων ή ο Αριστοτέλης. Ωστόσο, το ανέσυραν με επιδεξιότητα και το ενίσχυαν με την απαραίτητη τεκμηρίωση: τα προσεκτικά διαλεγμένα χωρία από τα κείμενα των ἀρχαίων (όπως τους αποκαλούσαν πλέον) φιλοσόφων.

Η φιλοσοφία των καθηγητών

Έτσι η εξήγηση του κειμένου και ιδιαίτερα το φιλοσοφικό υπόμνημα καλλιεργήθηκαν συστηματικά και αποτέλεσαν για αιώνες μια μορφή της φιλοσοφικής σκέψης, την πιο χαρακτηριστική για όλη εκείνη την περίοδο.

Τα κείμενα, και μάλιστα στην ολοκληρωμένη μορφή τους, δεν ήταν το μοναδικό αντικείμενο σχολι(αστι)κής διδασκαλίας. Εξάλλου, είναι ιδιαίτερα κοπιαστικό και χρονοβόρο να διεξέρχεται ο μαθητής έναν ολόκληρο διάλογο του Πλάτωνα ή μια πραγματεία του Αριστοτέλη.

Οι διδακτικές ανάγκες και η αναγνώριση της αξίας του παρελθόντος (ένα είδος κλασικισμού) δημιούργησαν την ανάγκη να υπάρχει μια πρόχειρη (εύκολα προσβάσιμη) καταγραφή της φιλοσοφικής παράδοσης. Πολύτιμα βοηθήματα για τον σκοπό αυτό ήταν τα εγχειρίδια και οι συνόψεις των φιλοσοφικών θεωριών.

Η σχετική παραγωγή ήταν άφθονη. (α) Συντάχθηκαν πολλές συλλογές γνωμών και αφορισμών, ταξινομημένες κατά θέμα και φιλόσοφο ή Σχολή. Αν σχεδιάζονταν για ευρύ αγοραστικό κοινό (που δεν υπήρχε εκείνα τα χρόνια), θα είχαν τίτλους σαν αυτόν: Φιλοσοφικός θησαυρός: Χίλιες και μία φράσεις από την αρχαία σοφία. (β) Γράφηκαν συνθετικά έργα όχι πρωτότυπου φιλοσοφικού στοχασμού αλλά παρουσίασης και ανάλυσης της σκέψης μιας Σχολής. Ο αρχαίος τίτλος τους ήταν Περὶ αἱρέσεων. (γ) Σχεδιάστηκαν κατάλογοι (Διαδοχαί) που συνδέουν τις γενιές των φιλοσόφων με κριτήριο τη σχέση δασκάλου-μαθητή. Κατασκευάστηκαν έτσι γραμμές διαδοχής, όπως η Ιταλική, που ξεκινά από τον Πυθαγόρα και καταλήγει στον Επίκουρο, και η Ιωνική, που ξεκινά από τον Θαλή και διακλαδίζεται για να καταλήξει στον πλατωνικό Κλειτόμαχο, στον αριστοτελικό Θεόφραστο και στον στωικό Χρύσιππο. Με τον βολικό αυτό τρόπο και οι τέσσερις μεγάλες φιλοσοφικές σχολές έβρισκαν τον ένδοξο πρόγονό τους.

Τα συγγράμματα αυτά αποτελούν πολύτιμες πηγές για την αρχαία φιλοσοφία, αλλά δυστυχώς σώθηκαν λίγα και αυτά σε αποσπασματική μορφή. Μια ειδική περίπτωση είναι ο Διογένης Λαέρτιος, που έγραψε σε δέκα βιβλία τους Βίους των σημαντικότερων αρχαίων φιλοσόφων, συνδυάζοντας στοιχεία από διάφορες πηγές.

Αυτή η δοξογραφική παράδοση, ένα νέο είδος ιστορίας της φιλοσοφίας, παγίωνε τη φιλοσοφία σε φράσεις και αποφθέγματα έτοιμα προς κατανάλωση ή σε σχηματικές απόψεις εύκολες προς εκμάθηση. Συμβάδιζε και με τον «εκλεκτικισμό» της εποχής, δηλαδή τον συνδυασμό διδασκαλιών ή απόψεων ποικίλης προέλευσης από έναν φιλόσοφο που δεν ένιωθε πλέον τόσο δεσμευμένος να μείνει πιστός στην «ορθοδοξία» της μίας ή της άλλης φιλοσοφικής σχολής.

Φιλόσοφοι μιλούν για φιλοσόφους. Φιλόσοφοι διαβάζουν φιλοσόφους και βιβλία που εξηγούν τους φιλοσόφους. Μοιάζει η φιλοσοφία να απαρνήθηκε οποιονδήποτε πρακτικό ρόλο της: να γίνεται μια απόπειρα ερμηνείας του παρελθόντος της και ταυτόχρονα μια «σχολική» φιλοσοφία. Μια μορφή γνώσης που διδάσκουν οι καθηγητές στους μαθητές τους, εκείνοι με τη σειρά τους γίνονται καθηγητές και τη διδάσκουν στους δικούς τους μαθητές. Η πεμπτουσία ενός εκπαιδευτικού συστήματος…

Δάσκαλος και μαθητές, καθηλωμένοι στα έδρανα μπροστά σε ανοικτά βιβλία, να συζητούν για τη σημασία φράσεων και λέξεων, να ρωτά ο δάσκαλος, να πετάγονται οι πιο θαρραλέοι, οι σίγουροι και οι βιαστικοί, και να κρατούν σημειώσεις οι επιμελείς, να ακολουθεί η κλασική ερώτηση «Έχετε κάποια απορία;» που λίγοι μόνο τολμούν να απαντήσουν… Μια εικόνα αίθουσας την ώρα που διδάσκεται ένα χωρίο από τον πλατωνικό Φαίδρο. Μάλλον μας θυμίζει νεότερες εποχές, ίσως όχι τόσο μακρινές. Πάντως, τίποτε δεν μας θυμίζει έναν Σωκράτη να χειρονομεί ανάμεσα στους αγαπημένους μαθητές του, έναν Επίκουρο να βαδίζει δίπλα στους συμφιλοσόφους του, έναν Ζήνωνα να διδάσκει στη γωνία μιας στοάς.

Ευτυχώς, για τους μαθητές αλλά και για τη φιλοσοφία, τα πράγματα δεν ήταν τόσο ανιαρά όσο ίσως φαίνονται. Εξάλλου, χρειάζονταν κι αυτά. Η διδασκαλία της φιλοσοφίας (ή της αρετής, για να θυμηθούμε τον Πρωταγόρα και τον Πλάτωνα) ήταν κάτι που από παλιά προβλημάτιζε τους φιλοσόφους - προτού το αφήσουν στα χέρια άλλων ειδικών.



Έστω και με αυτό τον τρόπο, η φιλοσοφία συνέχισε να υπάρχει μέσα (και χάρη) στην εκπαίδευση. Για πολλούς αιώνες, έως τα νεότερα χρόνια, η ίδια η ύπαρξη της φιλοσοφίας δεν ήταν νοητή (παρά με ελάχιστες εξαιρέσεις) έξω από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα - με ό,τι καλό ή κακό συνεπαγόταν μια τέτοια εξάρτηση, αυτή η «ιδρυματοποίηση» της φιλοσοφίας. Ένα από τα καλά ήταν ότι έτσι διασφαλιζόταν η συνέχεια της φιλοσοφίας μέσα από έναν θεσμό και δεν έμενε υπόθεση ελάχιστων χαρισματικών φιλοσόφων.

Επίσης, ο διάλογος με τα κείμενα και το παρελθόν θα αποτελέσει χαρακτηριστικό γνώρισμα της φιλοσοφίας μέχρι σήμερα: η φιλοσοφία δεν είναι μόνο το παρόν της· έχει μέσα της και την ιστορία της. Αλλά και η εκκίνηση του φιλοσοφικού προβληματισμού από κάποιο κείμενο αναγνωρισμένο ως «αυθεντία» θα παραμείνει για αιώνες πρακτική οικεία στη φιλοσοφία.

Φιλοσοφία για όλους: η πραγμάτωση της φιλοσοφίας είναι η κατάργησή της;

Ένας άλλος δρόμος που ακολούθησε η φιλοσοφία ήταν η στροφή προς τα έξω, προς το ευρύ κοινό. Βέβαια, στην αρχαία φιλοσοφία η θεωρία και η θεωρητική γνώση δεν αντιμετωπίστηκαν ως αυτοσκοπός, αλλά συνήθως βρίσκονταν στην υπηρεσία του πρακτικού βίου. Γι᾽ αυτό, π.χ., οι Στωικοί και οι Επικούρειοι είδαν τη φυσική ως θεμέλιο της ηθικής. Ακόμη και για τους Αριστοτελικούς η θεωρητική δραστηριότητα, αυτή που κατεξοχήν ταιριάζει στον ανθρώπινο νου, ήταν ύψιστο ιδανικό, ακριβώς επειδή οδηγούσε στη θεϊκή ευχαρίστηση και ευτυχία.

Αυτή η πρακτική διάσταση της φιλοσοφίας είναι αλήθεια ότι προβλήθηκε ιδιαίτερα από την ελληνιστική εποχή. Οι φιλόσοφοι δεν μελετούσαν τη φιλοσοφία απλώς σαν ένα σώμα γνώσεων (γενικών και ειδικών), αλλά προσχωρούσαν σε αυτή σαν σε έναν τρόπο ζωής. Όσο περισσότερο όμως μεριμνούσαν για τα αιτήματα των ανθρώπων του καιρού τους και παραμελούσαν την ανεξάρτητη θεωρητική διερώτηση και την έρευνα για τη θεμελίωση της διδασκαλίας τους τόσο η φιλοσοφία προσαρμοζόταν στις κρατούσες πεποιθήσεις.

Αυτή η «φιλοσοφία για όλους» είχε το πλεονέκτημα ότι προσπαθούσε να είναι ένα είδος εφαρμοσμένης φιλοσοφίας· στην ουσία κατέληγε σε απλή εφαρμογή γενικών θεωρητικών αρχών (τις οποίες συχνά αποδεχόταν εκ των προτέρων ως ορθές). Μια φιλοσοφία που την καταλαβαίνουν όλοι (αυτός τουλάχιστον θα ήταν ο σκοπός) και την χρησιμοποιούν για τα καθημερινά προβλήματά τους.

Για να τα επιτύχει αυτά, η φιλοσοφία δεν θα έπρεπε να νοιαζόταν τόσο για τη νοηματική εμβάθυνση και την ακρίβεια ή για τη μελέτη του έργου των μεγάλων φιλοσόφων. Θα έπρεπε να ευθυγραμμιστεί με τις τρέχουσες ανησυχίες και αντιλήψεις· να κάνει αντικείμενό της τα μεγάλα ή μικρά, πάντως «επίκαιρα», προβλήματα του καθημερινού ανθρώπου και να αφοσιωθεί σε αυτά. Έτσι ξέφευγε από την κλειστή ομάδα των λίγων ειδικών, αποκτούσε κύρος σε ευρύτερα στρώματα και κέρδιζε μια αποδοχή (που δεν ήταν δική της). Για την ακρίβεια, αυτό που συνέβαινε ήταν ότι ορισμένοι φιλόσοφοι μπορεί να κέρδιζαν πρόσκαιρη φήμη.

Η φιλοσοφία όμως έχανε την εσωτερική δυναμικότητά της, να θέτει καινούργια ερωτήματα, να ασκεί κριτική στις δεδομένες απαντήσεις, να δοκιμάζει διαφορετικές θεωρητικές αρχές. Ο κίνδυνος υπήρχε, και πάντα υπάρχει: η φιλοσοφία να τρέχει πίσω από τα τρέχοντα «καυτά» προβλήματα και να εξαντλείται σε αυτά.

Αυτό ήταν το τίμημα που πλήρωνε η φιλοσοφία, όταν από οδηγός ζωής και ατομικό (ή κοινοτικό) κατόρθωμα κινδύνευε να καταλήξει σε προμηθευτή συνταγών για μια ευτυχισμένη ζωή. Τότε όμως τι φιλοσοφικό θα της απέμενε; Και για ποιο λόγο οι άνθρωποι να επέλεγαν έναν από τους φιλοσοφικούς δρόμους (τις Σχολές) και να μην κατέφευγαν στις θρησκείες και τις μυστηριακές λατρείες; Στο κάτω κάτω εκείνες υπόσχονταν και εντυπωσιακότερα και γρηγορότερα αποτελέσματα.

Κατά έναν παράδοξο τρόπο η προσπάθεια της φιλοσοφίας να είναι αυτή που νοηματοδοτεί την ανθρώπινη ζωή, να είναι μια πρακτική για να αποκτηθεί το εὖ ζῆν, μπορούσε να καταλήξει στον παραμερισμό της φιλοσοφίας. Αρκεί να βρισκόταν ένας άλλος χώρος δυναμικός και αντίζηλος, στον οποίο να έπαιζε σημαντικότερο ρόλο όχι η γνώση αλλά κάτι που είναι ίσως βαθύτερο, όμως μπορεί να το επικαλεστεί ο καθένας - όπως π.χ. η πίστη. Και αυτό συνέβη σταδιακά με την επικράτηση του χριστιανισμού.

Όσο κι αν η φιλοσοφία κυκλοφορούσε εκλαϊκευμένη και προσιτή σε όλους, όφειλε να δείχνει ότι είναι αποτελεσματικότερη και προτιμότερη από άλλες δραστηριότητες και τρόπους ζωής.

Στα αυτοκρατορικά χρόνια η φιλοσοφία δεν ήταν μία και ενιαία. Αλλά μιλώντας γενικά, για τον μορφωμένο άνθρωπο της εποχής η φιλοσοφία δεν ήταν η κατασκευή ενός συστήματος σκέψης· ήταν συγκεκριμένη πράξη, που άλλαζε την αντίληψη του ανθρώπου για τον κόσμο και τη ζωή του - ήταν ζωή, όχι λόγος.

Όλες οι φιλοσοφικές απαντήσεις που δόθηκαν είχαν τους λόγους τους. Άλλες ήταν ισχυρά θεμελιωμένες σε μια αντίληψη για τον κόσμο και τη γνώση του, άλλες όχι. Όποια απάντηση κι αν είχε δοθεί από τις ελληνιστικές σχολές ανταποκρινόταν στα ερωτήματα και στις αγωνίες του ανθρώπου εκείνης της εποχής. Οι Στωικοί, π.χ., ακόμη και ένας αυτοκράτορας όπως ο Μάρκος Αυρήλιος, μπορεί να δυσαρεστούνταν με τον κόσμο που ζούσαν. Αλλά και οι ερμηνευτές του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη μάλλον ζούσαν στον δικό τους κόσμο, τον κόσμο των βιβλίων. Η πιο επαναστατική πράξη που μπορούσαν να κάνουν ήταν να αφήσουν ελεύθερη τη φαντασία τους και να δώσουν μια νέα ερμηνεία σε κάποιο χωρίο ενός έργου του μεγάλου δασκάλου. Άλλοι, λοιπόν, δίδασκαν πώς να σκέφτεται κανείς και άλλοι πώς να ζει και να πεθαίνει.

Η σωτηρία της ψυχής είναι πολύ μεγάλο πράγμα, ή γιατί επικράτησε ο Πλατωνισμός

Ας το ξαναρωτήσουμε: γιατί τότε μακροπρόθεσμα κέρδισε ο Πλάτων; Όσο τελείωνε ο σταθερός 2ος αιώνας, άλλαζαν και πάλι τα πράγματα στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι ένιωθαν ότι ο κόσμος γύρω τους δεν αλλάζει απλώς αλλά καταρρέει: πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά, στρατιωτικά, ηθικά.

Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα αγωνίας και ανασφάλειας, η αναζήτηση ή η καταφυγή σε κάτι σταθερό έμοιαζε με φυσιολογική κίνηση. Κι αν νιώθεις ότι τα πάντα χάνονται, γιατί να πιστεύεις ότι αυτά είναι τα πάντα; Γιατί να μην πιστέψεις ότι υπάρχει κάτι πέρα (ή πάνω) από αυτά που χάνονται; Γιατί να μην πιστέψεις ότι αυτό που χάνεται δεν είναι το πραγματικό, το αληθινό; Και ότι αυτό το τελευταίο (που είναι και το έσχατο) δεν μπορεί να χαθεί;

Αλλά ποιο είναι το αληθινό και αιώνιο; Ποιος επαγγελόταν ότι μπορούσε να το πει, να το αποκαλύψει, να το διδάξει; Ποιος πρόσφερε ή πουλούσε τώρα ελπίδα; Τα μαντεία, οι προφήτες, οι μυστηριακές λατρείες, η αστρολογία, οι περιφερόμενοι μάντεις (σαν τον Αλέξανδρο που λοιδωρεί ο Λουκιανός): όλοι υπόσχονταν σωτηρία, από επιμέρους πόνους και συμφορές έως από την ίδια τη μάταιη ζωή.

Και, με διαφορετικά λόγια, για τον χώρο της φιλοσοφίας: ποιος φιλόσοφος βίος ήταν (ή φαινόταν) δυνατός μέσα στον κόσμο της Ύστερης Αρχαιότητας και ποια φιλοσοφική αίρεση ήταν (ή φαινόταν) ικανή να τον επαγγελθεί;

Είχε φτάσει η ώρα του πλατωνισμού, ο οποίος πρόσφερε ακριβώς αυτό: την πίστη ότι αυτή η ζωή που ζούμε δεν είναι η πραγματική ζωή και ότι ο Θεός δεν είναι μέρος αυτού του φθαρτού κόσμου.

Πρόκειται για φιλοσοφικές θέσεις που μάχονταν μια άλλη τάση, κυρίαρχη στην ελληνιστική φιλοσοφία. Τόσο ο πλατωνισμός όσο και, σε έναν βαθμό, ο αριστοτελισμός παρουσιάστηκαν πλέον σαν δύο δρόμοι με κατεύθυνση κοινή: να κατασκευάσουν σύστημα ολοκληρωμένο που σκοπεύει να δώσει απάντηση σε όλα τα δυνατά προβλήματα του κόσμου - και μια απάντηση συνεκτική.

Ο προσανατολισμός τους ήταν μη υλιστικός. Και οι δύο, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τον Αλέξανδρο Αφροδισιέα και τον Πλούταρχο, επιχείρησαν να πολεμήσουν τον Στωικισμό σαν τον σύγχρονό τους υλισμό, που θεωρούσαν ότι έχει επικίνδυνες αθεϊστικές συνέπειες: αρνείται ουσιαστικά την ύπαρξη θεών και την προσωπική θεία πρόνοια. Οι Πλατωνικοί δεν μπορούσαν να δεχθούν την υλιστική διδασκαλία των Στωικών και, γενικότερα, την αντίληψη ότι υπάρχουν μόνο σωματικές οντότητες. Παράλληλα, πολλοί από αυτούς επιδίωξαν να αναδείξουν τη συμφωνία ανάμεσα στην πλατωνική και στην αριστοτελική σκέψη.

Το ενδιαφέρον στράφηκε από τον απρόσωπο Κόσμο στον εαυτό του ανθρώπου. Κεντρικό μοτίβο έγινε το γνωστό δελφικό ρητό γνῶθι σεαυτόν, που αναφέρει ο Σωκράτης στον πλατωνικό διάλογο Αλκιβιάδη μείζονα.

Και ποιος είναι ο αληθινός εαυτός; «Λοιπόν, φίλε μου Αλκιβιάδη, και η ψυχή, αν είναι να γνωρίσει τον εαυτό της, πρέπει να κοιτάξει σε ψυχή» (Ἆρ᾽ οὖν, ὦ φίλε Ἀλκιβιάδη, καὶ ψυχή, εἰ μέλλει γνώσεσθαι αὑτήν, εἰς ψυχὴν αὐτῇ βλεπτέον· Αλκιβιάδης μείζων 133b). Αρχή και θεμέλιο της φιλοσοφίας είναι η γνώση του εαυτού. Και αυτό που χρειάζεται είναι να καθαριστεί η ψυχή, ώστε να φανεί αυτό που πραγματικά είναι, δηλαδή ο καθρέφτης του θείου.

Συστατικό στοιχείο αυτής της κάθαρσης είναι η απελευθέρωση του ανθρώπου από εκείνο που τον κρατά δέσμιο σε αυτό τον κόσμο, από το σώμα. Στην πλατωνική παράδοση το σώμα, η υλικότητά του, ήταν ένα μεγάλο εμπόδιο για την ψυχή (γι᾽ αυτό η χριστιανική πεποίθηση για την ανάσταση του σώματος τους φαινόταν εξωφρενική). Όταν η ψυχή χρησιμοποιεί το σώμα ως εργαλείο της, ο άνθρωπος βρίσκει την αληθινή φύση του.

Η αδέσμευτη πια ψυχή γνωρίζει τον εαυτό και αυτή η γνώση έχει ηθικές συνέπειες, γιατί καθορίζει τον τρόπο ζωής του προσώπου, τη συμπεριφορά και τον σκοπό του ανθρώπου. Έσχατος σκοπός της ανθρώπινης ζωής είναι, όπως ήδη είχε πει ο Πλάτων (Θεαίτητος 176b), η εξομοίωση προς τη θεϊκή φύση.

Αυτές οι πλατωνικής καταγωγής αντιλήψεις διαδόθηκαν και έγιναν ευρέως αποδεκτές τόσο από τους εθνικούς όσο και από τους χριστιανούς (με τις αναγκαίες προσαρμογές).

Αντίθετα προς την ανεπάρκεια των ελληνιστικών φιλοσοφικών σχολών, οι Πλατωνικοί είχαν τη φιλοσοφική εγρήγορση να αναζητήσουν λύσεις στα θεμελιώδη προβλήματα του ανθρώπου εκείνης της εποχής. Δεν περιορίστηκαν σε μικρές πρακτικές (έστω: φιλοσοφικές) συμβουλές για τα τρέχοντα ζητήματα. Ούτε αγνόησαν τις λύσεις που αφειδώς πρόσφεραν οι μυστηριακές λατρείες και οι θρησκείες. Μάλιστα, κάποιες σωτηριολογικές και άλλες θεολογικές πεποιθήσεις παρείσφρησαν και στη φιλοσοφία, χωρίς όμως να θεωρηθεί ότι της αλλοίωναν τον χαρακτήρα.

Οι φιλόσοφοι αυτοί δεν αρκέστηκαν στην επαγγελματική τους ενασχόληση με τη φιλοσοφία, τη διδακτική μέριμνα, τη συγγραφή εγχειριδίων, τις ατελείωτες θεωρητικές διαμάχες που ικανοποιούσαν μόνο τους ειδικούς. Διάλεξαν ως σημείο αναφοράς τους μεγάλους κλασικούς φιλοσόφους και σκόπευσαν στην καρδιά του προβλήματος και του ατόμου της εποχής. Του ατόμου που αγωνιούσε να λυτρωθεί (τουλάχιστον εσωτερικά) από το ασφυκτικό περιβάλλον που του επέβαλλε η καταπιεστική ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Μια τέτοια φιλοσοφία έθετε στο κέντρο της τα ζητήματα για το αληθινό ον, τη φύση της ψυχής, την ύψιστη γνώση, τη θέση του ανθρώπου στον κόσμο και τη σχέση του με τον θεό.

Το (φιλοσοφικό) μέλλον ανήκε στον Πλατωνισμό και, λίγο αργότερα, στον Χριστιανισμό. Και σε όλες αυτές τις συζητήσεις για τον άνθρωπο και την ψυχή του την πιο βαθιά τομή δημιούργησε το έργο ενός πλατωνικού φιλοσόφου, του Πλωτίνου.

Γενναία καθαριότητα… και ευτυχία

2008-the-girl-in-the-woodΚαθώς μεγαλώνουμε και συγκεντρώνουμε εμπειρίες, συναισθήματα, αντικείμενα και γνωριμίες με ανθρώπους, δημιουργείται συνωστισμός στο σπίτι μας, στα συρτάρια μας, στο μυαλό μας και στην καρδιά μας.
      
Μαζεύουμε, μαζεύουμε, μαζεύουμε και αποθηκεύουμε το ένα πάνω στο άλλο ό,τι έχουμε αποκτήσει και ζήσει.
Τα γεμάτα σπίτια δεν έχουν ούτε αρμονία ούτε χώρο για το καινούριο. Το ίδιο και τα μυαλά. Όταν κουβαλάμε παλιούς φόβους, παλιά πιστεύω και παλιές αγωνίες, είναι σαν να σέρνουμε βαριές βαλίτσες από το παρελθόν, με αποτέλεσμα να κάνουμε το ταξίδι μας στο τώρα δυσκίνητο και τη ζωή μας ασφυκτική.
Είναι σημαντικό να μαθαίνουμε από μικροί τη διαδικασία του καθαρισμού, του γενναίου ξεκαθαρίσματος.

Στοιβάζοντας αντικείμενα, μεγαλώνουμε με την εντύπωση ότι τα αντικείμενα και όχι εμείς έχουν εξουσία στη ζωή μας. Ότι  εμείς δεν μπορούμε να επηρεάσουμε και να επιφέρουμε αλλαγή στον κόσμο γύρω μας, αφού τον παρατηρούμε παθητικά. Ένα ακόμα μήνυμα που δίνουμε είναι ότι τα αντικείμενα είναι το παν στη ζωή, σημαντικότερα ακόμα και από το ζωτικό μας χώρο.
Το τακτοποιημένο σπίτι είναι ένας συμβολισμός και στηρίζεται στην ίδια αρχή που αφορά τις σκέψεις και τα αισθήματά μας. Είναι στο χέρι μας να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε και να πετάξουμε ότι δεν είναι πια χρήσιμο στη ζωή μας από σήμερα κιόλας.
Τακτοποιημένες πρέπει να είναι και οι προτεραιότητές μας. Η ζωή είναι γεμάτη από υποχρεώσεις. Είμαστε πολυάσχολοι και τρέχουμε όλη μέρα να βάλουμε μια τάξη στις υποχρεώσεις απέναντι στον εαυτό μας, στη δουλειά μας, στις σχέσεις μας, στην οικογένεια, σε όλα όσα συνθέτουν την πολυπλοκότητα του προγράμματός μας.

Μπερδεμένοι, ξεχνάμε τις αληθινές μας ανάγκες παραλείποντας να βάζουμε τα όριά μας ή αγνοούμε παντελώς τις ανάγκες των άλλων ή αποτραβιόμαστε από τη ζωή, αποφασίζοντας ότι δεν τα βγάζουμε πέρα, και βάζουμε τη ζωή μας στον αυτόματο πιλότο.
Επιπλέον, τα ατακτοποίητα και συσσωρευμένα συναισθήματά μας μαζεύονται σαν βαλίτσες από προηγούμενες σχέσεις. Πρέπει να ξέρουμε λοιπόν ότι κάπου κάπου και στα συρτάρια των συναισθημάτων μας χρειάζεται ξεκαθάρισμα και τακτοποίηση.
Ο θυμός που δεν έχει εκδηλωθεί ή ένας θυμός που μπορεί να μην απελευθερώθηκε την ίδια στιγμή και μένει πετρωμένος υποβόσκει, για να βγει σαν το φάντασμα όποτε τον ερεθίσει κάτι. Σαν τη σακούλα των σκουπιδιών, χρειάζεται να φύγει από τη ζωή μας.
Το ίδιο και ο φόβος που μας ακινητοποιεί, που δεν μας αφήνει ούτε μπροστά να πάμε ούτε να βγούμε έξω από κάτι. Ο φόβος της αποτυχίας μας παραλύει. Το ίδιο και η έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό μας.

Αδειάζοντας τα συρτάρια και καθαρίζοντας την καρδιά μας δίνουμε νέα αξία στη ζωή μας. Καλό είναι να αρχίσουμε καθαρίζοντας τις σχέσεις μας, αφήνοντας ανέγγιχτους αυτούς που μας αγαπούν έτσι όπως είμαστε.

Κατ’ αρχάς, μπορούμε να βελτιώσουμε τις σημαντικές σχέσεις μας, όπως γονείς και οικογένεια, εφόσον επιθυμούμε, κάνοντας μικρές αλλαγές. Δεν ξεχνάμε να τους λέμε ότι τους αγαπάμε και τους συγχωρούμε μέσα μας αν μας έχουν αδικήσει. Τους σεβόμαστε, δεν τους κατηγορούμε για το παρελθόν και δεν απαιτούμε όσα δεν μπορούν να μας δώσουν. Σε ορισμένες περιπτώσεις, λίγη απόσταση δίνει μια ανάσα. Σε άλλες πάλι το «μακριά και αγαπημένοι» είναι η ιδανική συνταγή.
Παράλληλα με τα συναισθήματά μας, χρειάζονται ανανέωση τα ξεπερασμένα πιστεύω μας. Μπορεί σήμερα να χρειαζόμαστε νέα πιστεύω, νέες σκέψεις, νέες πεποιθήσεις, γιατί αυτά που μας ήταν χρήσιμα μέχρι ίσως ολοκλήρωσαν τον προορισμό τους και σήμερα, αντί να μας βοηθούν, μας κάνουν κακό, είναι μια βαριά αλυσίδα που σέρνουμε μαζί μας.

Πρέπει επίσης να αναρωτηθούμε αν οι προσδοκίες μας στη ζωή χρειάζονται ανασκόπηση.
Οι απαντήσεις βρίσκονται στα συρτάρια μας. Ξεκαθαρίζοντας το τοπίο στο μυαλό μας, έρχονται στην επιφάνεια νέες ικανότητες και αποκαλύπτονται νέοι ορίζοντες στις σημερινές μας ανάγκες.

ΝΕΡΟ ΣΤΟΝ ΑΡΗ - ΜΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ...


Η απροσδόκητη ανακοίνωση της NASA με την οποία γίνεται γνωστός ο εντοπισμός στοιχείων που αποδεικνύουν την ύπαρξη νερού, σε υγρή μορφή, στην επιφάνεια του Άρη, αποτελεί μια μνημειώδη ανακάλυψη που επαναπροσδιορίζει τη θέση της ανθρωπότητας στο σύμπαν. Τα νέα δεδομένα από τον «κόκκινο» πλανήτη κάνουν τον άνθρωπο να αισθάνεται λιγότερο μόνος και λίγο πιο μικρός στον απέραντο χώρο που τον περιβάλλει.

Πλασμένες από το ίδιο συμπαντικό υλικό, νέες μορφές ζωής αναμένεται να γίνουν αντιληπτές από τους επιστήμονες θέτοντας ταυτόχρονα ερωτήματα και διλήμματα που προηγουμένως θα είχαν μόνο φιλοσοφικό ενδιαφέρον.

Η ιστορική πορεία του ανθρώπου έχει δείξει ανήκει στα είδη εκείνα τα οποία αγαπούν την εξερεύνηση, ιδιαίτερα όταν, αφήνοντας πίσω το παλιό και το φθαρμένο, βρίσκει τρόπους να αναγείρει έναν καινούριο κόσμο. Τα υπερπόντια ταξίδια, από την αρχαιότητα μέχρι την αποικιοκρατία, ικανοποιούσαν την ανάγκη όχι μόνο των εξερευνητών ή των αποικιοκρατών αλλά κι εκείνων που έψαχναν παρθένα γη για να χτίσουν τη ζωή τους από την αρχή. Στην πορεία, κάθε νέος κόσμος πάλιωνε και πάλι, ένας νέος βρισκόταν για να τον ξεπεράσει.

Όμως, ο νέος άνθρωπος που γεννιέται μέσα από την εξερεύνησή του διαστήματος δεν έχει πολιτικούς διαχωρισμούς. Ψάχνει τη γνώση για το άλυτο μυστήριο της ζωής και μια νέα Γη για να συνεχίσει το αδήριτο ταξίδι του. Βλέπει το μέλλον διασταλμένο στο χωροχρονικό συνεχές και τις δυνατότητες που ανοίγονται ως ευκαιρίες για την εξέλιξη του. Οι νέες προκλήσεις για τον άνθρωπο ξεπερνούν τα τόσο ταπεινά όρια που έθεσε η ιστορία στη γη και απαιτούν ένα εξελιγμένο κοινωνικά είδος για να τις αντιμετωπίσει.

Την ίδια στιγμή, πίσω στον «παλαιό κόσμο» η ανθρωπότητα παλεύει με τους δαίμονες της. Η πείνα, η φτώχεια, οι πόλεμοι, οι διακρίσεις και οι δογματικές προσεγγίσεις φέρνουν δυστυχία σε εκατομμύρια ανθρώπους, μετατρέποντας το θαύμα της ζωής σε ασταμάτητο μαρτύριο. Ο πολιτισμός, παρά τα αλματώδη βήματά του, δεν μπορεί να επιλύσει βασικά προβλήματα διαβίωσης και συμβίωσης, όπως αυτά που φαίνονται τόσο μικρά και απλά όταν συγκρίνονται με την εξερεύνησή του διαστήματος. Έτσι, ο άνθρωπος θα πρέπει να ξεπεράσει πολλές προκαταλήψεις για να μετεξελιχθεί.

Όπως μας λέει ο Αριστοτέλης οι μέλισσες και τα μυρμήγκια συνιστούν κοινωνίες τα μέλη των οποίων συνεργάζονται αγαστά, χωρίς ανταγωνισμό για την επίτευξη του κοινού σκοπού. Στις ανθρώπινες κοινωνίες όμως, η ιεράρχηση των αναγκών οδηγεί στην ανταγωνιστική εξυπηρέτησή τους ενώ η ιδεολογική κατήχηση σε λαούς που σκιάζονται από απάνθρωπες κοσμοθεωρίες επιφέρουν μοιραία συγκρούσεις πολιτισμών. Ακόμη δεν έχει συμφωνήσει η ανθρωπότητα αν η ζωή είναι η υπέρτατη αξία και ο άνθρωπος ο σκοπός (τέλος) ή απλώς το μέσον.

Ο κόσμος έχει πολύ δρόμο να διανύσει ακόμα, το ίδιο και η χώρα μας. Μπροστά στο μεγαλειώδες χάος του εξωτερικού μας περιβάλλοντος, είναι αδιανόητο για τις κοινωνικές συνιστώσες να σκεφτούν και να πράξουν λογικά. Προβλήματα απλής αριθμητικής και κοινής λογικής «σκοντάφτουν» σε άλογες προφάσεις. Η πρόσφατη εξελικτική διαδικασία της ελληνικής πολιτικής ζωής, που διαμόρφωσε σε τέσσερις μόλις δεκαετίες νέα παρασιτικά κοινωνικά είδη, εμποδίζει τη δημιουργική μετάλλαξη από τον πολίτη-κηφήνα στον δημιουργικό κοσμοπολίτη της κοινωνίας του αληθούς. Προ-νεωτερικές νοοτροπίες εφήμερου ατομικισμού λειτουργούν ως τροχοπέδη για την αναγέννηση του εγχώριου Ελληνισμού και την ισότιμη ανάπτυξη του μαζί με τα προηγμένα έθνη της υφηλίου.

Από τη δική μας γωνιά, παρακολουθούμε τις μεγάλες ανακαλύψεις αμέτοχοι, βουβοί και αδιάφοροι. Αδυνατούμε να απαντήσουμε σε καθημερινά ερωτήματα και είμαστε αποκομμένοι από το παγκόσμιο γίγνεσθαι. Η Παιδεία, η έρευνα, η καινοτομία αντιμετωπίζονται από το σύνολο των αντί-παραγωγικών φορέων φοβικά κι εχθρικά. Το σπουδαίο ανθρώπινο κεφάλαιο σχολάζει επειδή οι δομές παραμένουν αναξιοποίητες. Στην περιφέρεια που κάποτε ταξίδευε ο Οδυσσέας, σήμερα οι απόγονοι του αρνούνται να φτάσουν έστω μέχρι την ακρογιαλιά.

Με τους υφιστάμενους όρους, η παρουσία μας στην ιστορία δεν θα είναι μακρά. Είναι όμως δυνατό, μέσα από ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις να επανακαθορίσουμε τους στόχους μας, εμπνεόμενοι από τις μεγάλες αλλαγές που έρχονται για την ανθρωπότητα. Λειτουργώντας όπως οι μέλισσες, θα μπορέσουμε να βρούμε τη θέση μας στην κοινωνία των εθνών και να συνεισφέρουμε ξανά στην μακρά πορεία της ανθρωπότητας.

Αν κοιτάξουμε ψηλά στον ουρανό, θα καταλάβουμε πόσο σχετική και διαρκώς μεταβαλλόμενη είναι η θέση μας και πως αν σταματήσουμε να κινούμαστε θα συντριβούμε από τις βαρυτικές δυνάμεις.

 Γι’ αυτό, στα μεγάλα διλήμματα που θα τεθούν σύντομα, μπορούμε να σταματήσουμε να σκεφτόμαστε για το μικρό, ειδικό και επικαιρικό συμφέρον και να συλλογιστούμε ελεύθερα για το μεγάλο, το γενικό και το πανανθρώπινο.

Το «κεφάλαιο» του Μαρξ σε ένα 5λεπτο animation

Τελικός σκοπός του έργου μου –λέει ο Μαρξ στον πρόλογο του Κεφαλαίου– είναι η ανακάλυψη του οικονομικού νόμου κίνησης της σύγχρονης κοινωνίας, δηλαδή της καπιταλιστικής, της αστικής κοινωνίας.

 Η έρευνα των σχέσεων παραγωγής της δοσμένης, ιστορικά καθορισμένης, κοινωνίας στη γέννηση, την ανάπτυξη και την παρακμή τους –αυτό είναι το περιεχόμενο της οικονομικής διδασκαλίας του Μαρξ.

Στην καπιταλιστική κοινωνία κυριαρχεί η παραγωγή εμπορευμάτων, γι’ αυτό και ο Μαρξ αρχίζει την ανάλυση του από την ανάλυση του εμπορεύματος.


ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ: Ένα πολύτιμο εργαλείο επικοινωνίας που όλοι διαθέτουμε και αγνοούμε

Ενσυναίσθηση είναι η ανθρώπινη ικανότητα συναισθηματικής ταύτισης με ένα άλλο άτομο, που μας δίνει τη δυνατότητα να μπορούμε να μοιραζόμαστε και να βιώνουμε τα συναισθήματα και την άποψη του άλλου.

Με την ενσυναίσθηση μπορούμε να βάλουμε τον εαυτό μας στη θέση ενός άλλου ατόμου, να αναγνωρίσουμε, να αντιληφθούμε, να κατανοήσουμε και να αισθανθούμε αυτό που αισθάνεται.
Μπορούμε έτσι να κατανοήσουμε τη συμπεριφορά του και να αναγνωρίσουμε τα κίνητρά της. Να δούμε δηλαδή τον κόσμο μέσα από τα μάτια του άλλου.

Πρόκειται για ένα εξαιρετικά ισχυρό εργαλείο επικοινωνίας. Για μια ικανότητα που αν και όλοι διαθέτουμε την αγνοούμε, γι’ αυτό και παραμένει αναξιοποίητη από τους περισσότερους.

Η έννοια της ενσυναίσθησης αρχίζει με την αντίληψη των συναισθημάτων των άλλων.
Θα ήταν πιο εύκολο να αντιληφθούμε τα συναισθήματα των άλλων αν εκείνοι απλά μας τα έλεγαν, αν βέβαια τα γνώριζαν. Επειδή όμως οι περισσότεροι άνθρωποι δεν το κάνουν, πρέπει εμείς να τους ρωτήσουμε, να καταλάβουμε τα υπονοούμενά τους, να μαντέψουμε και να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε την μη λεκτική επικοινωνία τους. Οι εκφραστικοί άνθρωποι γίνονται κατανοητοί πιο εύκολα, επειδή τα μάτια και οι εκφράσεις του προσώπου τους μας βοηθούν να καταλάβουμε πώς αισθάνονται.

Η ενσυναίσθηση δεν είναι μια απλή έκφραση καλοσύνης.
Μπορεί κάποιος να δείχνει γενικά καλοσύνη και συμπάθεια προς τους άλλους, χωρίς όμως να κάνει την προσπάθεια να καταλάβει τα συναισθήματά τους.

Η ενσυναίσθηση προϋποθέτει συναισθηματική σύμπνοια, που μπορεί να μας βοηθήσει να αιτιολογήσουμε, όχι όμως και να δικαιολογήσουμε τις πράξεις των άλλων.
Μας παρακινεί να κάνουμε ένα μικρό βήμα, ώστε να μπορέσουμε να μπούμε στη θέση του άλλου, χωρίς να χάσουμε την ακεραιότητα της δικής μας ύπαρξης.

Προσπαθώντας να βιώσουμε τα συναισθήματα του άλλου, μπορούμε να καταλάβουμε πώς οδηγήθηκε σε συγκεκριμένες πράξεις.
Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι πρέπει να συμφωνήσουμε με αυτές τις πράξεις.

Οι άνθρωποι με ενσυναίσθηση είναι πιο συναισθηματικοί, πιο ευαίσθητοι και έχουν έντονη την ανάγκη να βοηθήσουν. Αντιλαμβάνονται τι αισθάνεται ένα άτομο, ανεξάρτητα από το πώς φαίνεται εξωτερικά. Αυτό συμβαίνει επειδή έχουν την ικανότητα να αλληλεπιδρούν ουσιαστικά και να αισθάνονται τα άγχη και τις ανησυχίες τους.

Μπορούν να βοηθήσουν πραγματικά τους άλλους ανθρώπους, ακόμα και αν δεν τους γνωρίζουν καλά.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι περισσότεροι άνθρωποι εμπιστεύονται ανθρώπους με ενσυναίσθηση και μοιράζονται τα προβλήματα τους μαζί τους.
Οι ενσυναίσθητοι θέλουν να βρίσκουν τις λύσεις, τις απαντήσεις και αναζητούν τη γνώση.
Η ενσυναίσθηση φέρνει τους ανθρώπους κοντά, τους βοηθά να καταλάβουν ο ένας τον άλλον και έτσι αναπτύσσεται αμοιβαίος σεβασμός.

Όταν κάποιος ακούει με ενσυναίσθηση δεν ακούει απλά τον άλλον, αλλά νοιάζεται ουσιαστικά.
Η καρδιά του βρίσκεται στο ίδιο μήκος κύματος με τον συνομιλητή του και αντιδρά σε αυτόν με τρόπο με τον οποίο αναπτύσσει αμοιβαία κατανόηση και εμπιστοσύνη.

Μπορεί να αντιληφθεί και να ερμηνεύσει το μήνυμα του συνομιλητή του, δίνοντας συνάμα την πιο κατάλληλη απάντηση.

Η απάντηση αυτή μπορεί να αποτελέσει βασικό στοιχείο της επικοινωνίας, που τόσο πολύ έχουμε ανάγκη όλοι, ειδικά σ’ αυτή την δύσκολη εποχή που ζούμε.
 

Ο Άνθρωπος και η Ελευθερία

Μια φορά και ένα καιρό ήταν ο Άνθρωπος. Ξεκίνησε από το μηδέν. Προόδευσε όμως. Έφτιαξε μηχανές, σπίτια, βελτίωσε τον τόπο ζωής του, πέταξε ψηλά, ταξίδεψε παντού.

Όμως σε όλη αυτή την διαδρομή κάτι άλλο έψαχνε και δεν μπορούσε να το βρει. Δεν μπορούσε να καταλάβει τι ήταν αυτό. Αλλά πάντα ότι και να έκανε, πάντα του φαινόταν λειψό.

Και έτσι αποφάσισε να κάνει ένα μεγάλο ταξίδι μήπως και τελικά μπορέσει να βρει αυτό που του έλειπε.

 Στο δρόμο καθώς διάβαινε συνάντησε την Ματαιοδοξία μαζί με την Απληστία. Τους εξήγησε για το τι έψαχνε.
-Εμάς ψάχνεις του αποκρίθηκαν.
-Σίγουρα; τους λέει.
-Ναι, έλα να σου δείξουμε το βασίλειό μας.

Και ο άνθρωπος τις ακολούθησε. Τον οδήγησαν μέσα από ακριβά σπίτια, ακριβά αυτοκίνητα, όμορφους κήπους, βουνά από χρυσάφι και ασήμι.

Ο Άνθρωπος θαμπώθηκε. Αυτό έψαχνα μάλλον,
είπε από μέσα του. Μετά από ώρα έφτασαν σε μια φυλακή. Η φυλακή ήταν γεμάτη από άλλους ανθρώπους. Καλοντυμένους και περιποιημένους.
-Για να αποκτήσεις όλα αυτά, του είπαν, πρέπει να κλειστείς μέσα σε αυτή την φυλακή. Θα βγαίνεις για λίγο, θα τα απολαμβάνεις και μετά θα σε ξαναρίχνουμε εδώ.

-Α δεν νομίζω να ψάχνω για κάτι τέτοιο, είπε ο Άνθρωπος και έφυγε.
Συνέχισε το ταξίδι του μέχρι που αντάμωσε στον δρόμο την Εξουσία. Του είπε το ίδιο. Τον οδήγησε μέσα από βασίλεια και παλάτια, αλλά κατέληξαν στην ίδια φυλακή.
Και έτσι ο Άνθρωπος έφυγε και από εκεί.

 Μετά από καιρό και πολύ κόπο, και ενώ είχε χάσει σχεδόν την ελπίδα του, βρήκε την Προπαγάνδα και τον Φασισμό.
Του εξήγησαν πόσο ξεχωριστός και διαφορετικός είναι από όλους τους άλλους. Του είπαν ότι αν τους ακολουθούσε, θα ζούσε μια ζωή, έτσι όπως του άξιζε. Με ανθρώπους που άρμοζαν στο επίπεδό του.

Ο Άνθρωπος σκέφτηκε και ρώτησε:
-Ποια είναι η δική σας φυλακή.
-Δεν υπάρχει φυλακή του είπε η Προπαγάνδα. Μόνο μια προϋπόθεση.
-Να την ακούσω, είπε ο Άνθρωπος.
-Θα πρέπει να ζήσεις με το Μίσος.
-Να το γνωρίσω πρώτα είπε και έφυγαν για το σπίτι του Μίσους.

 Το σπίτι του ήταν ερειπωμένο και βρώμικο, αλλά με πολύ κόσμο μέσα. Α εδώ δεν θα νιώθω μοναξιά είπε στον εαυτό του. Μόλις όμως αντίκρισε το Μίσος τρόμαξε. Δεν περίμενε να είναι τόσο άσχημο. Μάλλον δεν μπορώ να κάνω αλλιώς σκέφτηκε. Ήταν τόσο κουρασμένος που δεν μπορούσε να φύγει. Και αποφάσισε να μείνει για ένα βράδυ.

Το βράδυ δεν μπορούσε όμως να κοιμηθεί. Το στρώμα ήταν σκληρό και έκανε κρύο.Τα σκεπάσματα ήταν λίγα και το κρεβάτι μικρό. Το πρωί ξύπνησε περισσότερο κουρασμένος από ποτέ. Το Μίσος του έβαλε να φάει.

Το φαγητό όμως και αυτό ήταν άνοστο και καμένο. Δεν μπορούσε να χαρεί τίποτα σε εκείνο το σπίτι. Οι ώρες του φαίνονταν χρόνια. Εδώ είναι χειρότερα και από φυλακή σκέφτηκε... Και έτσι αποφάσισε να φύγει.

Πήρε ξανά τον δρόμο την αναζήτησης. Ταξίδευε χρόνια. Κατά διαστήματα συναντούσε διάφορα. Το Χρήμα, την Οργή, την Ζήλια, τον Εγωισμό και άλλους. Κανένα όμως δεν ήταν αυτό που αποζητούσε. Όλα τον οδηγούσαν σε μια φυλακή. Τα πόδια του είχαν πρηστεί από το περπάτημα. Διψούσε και πεινούσε πολύ. Και ξαφνικά, ενώ δεν είχε δει κανέναν για καιρό, βλέπει μια όμορφη γυναίκα.

-Γεια σου, της λέει, είμαι ο Άνθρωπος.
-Γεια σου και σένα του απαντά. Είμαι η Ελευθερία.
-Θα με πάρεις μαζί σου; της λέει. Ότι ακολούθησα το μετάνιωσα. Κουράστηκα να περιπλανιέμαι. Κουράστηκα να αναζητώ κάτι τόσο άπιαστο, κάτι που ίσως και μην υπάρχει.
-Και γω κουράστηκα του λέει. Κουράστηκα να με κουβαλάν τόσο χρόνια οι άνθρωποι αλλά να μη με χρησιμοποιούν. Να με έχουν δίπλα τους, αλλά να μην με θέλουν. Να με νιώθουν, αλλά να με φοβούνται.

Ο Άνθρωπος παραξενεύτηκε. Πως είναι δυνατόν να είναι τόσα χρόνια πλάι του αυτή την όμορφη κοπέλα και να μην την βλέπει.
-Εγώ, την λέει, δεν σε έχω δει ποτέ.
-Κι όμως, με κουβαλάς και συ μαζί σου πάντα. Άσχετα αν δεν θες να το παραδεχθείς. Γιατί με φοβάσαι.
-Και γιατί να σε φοβάμαι, ρωτά απορημένος.
-Γιατί μαζί μου ζει και η Ευθύνη. Και οι άνθρωποι ναι μεν θέλουν την ελευθερία τους, αλλά θέλουν να την αποκτήσουν χωρίς την ευθύνη.
-Αυτή είναι η δική σου φυλακή λοιπόν ε; Η Ευθύνη;

Και η Ελευθερία του απάντησε.
-Ο κάθε άνθρωπος θέλει να κλείνεται πάντα σε μια φυλακή. Και αυτό γιατί δεν μπορεί να επιλέξει την ελευθερία. Την φοβάται γιατί νομίζει ότι η ευθύνη που θα την συνοδεύσει, είναι και αυτή μια φυλακή. Και την απορρίπτει, ενώ κλείνεται σε μεγαλύτερες φύλακές και πιο σκληρές. Προτιμά να εξουσιάζεται παρά να εξουσιάσει τον ίδιο του τον εαυτό. Προτιμά να ρίχνει το βάρος και το λάθος σε άλλους, παρά να αναλάβει τις ευθύνες του. Και έτσι, η Ελευθερία φαντάζει κάτι δύσκολο και άπιαστο. Και επιλέγει την σκλαβιά. Και όχι μόνο την επιλέγει, αλλά φοβάται να μην την χάσει κιόλας.

-Μα εγώ λέει ο Άνθρωπος, δεν θέλω να ζω στην σκλαβιά, θέλω εσένα.
-Με έχεις, του λέει, εσύ επέλεξες να μην σκλαβωθείς και να βρεθώ τελικά στον δρόμο σου.
Εσύ απέρριψες όλες τις φύλακές, όσο ελκυστικές και να
φαινόντουσαν αρχικά.
Εσύ περπάτησες τόσο δρόμο για να με βρεις.
Μόνο μαζί μου θα βρεις τη Ελπίδα, την Αγάπη, την Ειρήνη, την Ηρεμία.
Και έτσι ο Άνθρωπος πήρε από το χέρι την Ελευθερία, αγκάλιασε την Ευθύνη και ζήσανε αυτοί καλά και ΄μεις... θα δούμε...

Οι άνθρωποι έχουμε το δικαίωμα της ελεύθερης βούλησης, αλλά δεν
το εκμεταλλευόμαστε.
Νομίζουμε ότι δεν είμαστε ελεύθεροι.
Δεν τολμούμε να είμαστε ελεύθεροι.
Και εκεί πατούν όλοι οι δυνάστες και κυβερνούν και ορίζουν τις ζωές μας.
Και όσο τους αφήνουμε να μας πατούν στο κεφάλι και δεν αναλαμβάνουμε τις ευθύνες μας, πάντα θα ζούμε μέσα σε μια φυλακή.

Συναισθηματική κακοποίηση: Νομίζεις ότι φταις;

Σαν να έχεις μία θηλιά στο λαιμό σου και καθώς περνάει ο καιρός να σφίγγει όλο και περισσότερο. Όταν φτάνεις στο σημείο να μην μπορείς να ανασάνεις, γιατί δεν την κόβεις; Γιατί, ενώ έχεις την επιλογή να αναπνεύσεις ελεύθερα μετά από καιρό, το αφήνεις να σε πνίγει;

Ο σκοπός της συναισθηματικής κακοποίησης είναι να εξευτελίζει, να ελέγχει, να προσβάλλει, να απειλεί και να απομονώσει το θύμα, να το υποβιβάσει και να νιώθει κατώτερο, ανίκανο να λειτουργήσει ανεξάρτητα. Με το να επιτίθεται ο δράστης απευθείας στο άτομο, καταστρέφει το «είναι» του, την προσωπικότητά του.

Όταν κάποιος κακοποιείται συναισθηματικά, μπορεί αρχικά να προβάλει αντίσταση γιατί αυτό που συμβαίνει συνειδητοποιεί πως είναι λάθος, στην πορεία όμως αρχίζει να κατηγορεί τον ίδιο του τον εαυτό.
Υπάρχουν δύο μορφές αυτό-κατηγορίας: η συμπεριφορική και η χαρακτηρολογική. Στην πρώτη περίπτωση (συμπεριφορική αυτό-κατηγορία) τα θύματα πιστεύουν ότι έχουν κάνει κακό, οπότε η συμπεριφορά του θύτη έρχεται ως αποτέλεσμα της δικής τους συμπεριφοράς και πιστεύουν ότι πιθανώς εάν είχαν λειτουργήσει διαφορετικά δεν θα υπήρχε η συγκεκριμένη αντιμετώπιση.. Στη δεύτερη περίπτωση (χαρακτηρολογική αυτό-κατηγορία) η αντίληψη των θυμάτων είναι πως κάτι πάει στραβά με τους ίδιους, έτσι τους αξίζει να τους συμπεριφέρονται με αυτόν τον τρόπο, δηλαδή υποτιμητικά και κακοποιητικά.

Αυτό που ισχύει, είναι πως ο θύτης συνειδητά λειτουργεί επιθετικά με σκοπό να ελέγξει το θύμα του. Γνωρίζει ποιον θα κακοποιήσει και επιτίθεται στοχευμένα. Συνήθως κακοποιεί κάποιον που νιώθει πιο κοντά του. Δυστυχώς, δεν νιώθει μετανιωμένος γι΄αυτό που έκανε, αλλά νιώθει ενοχές επειδή φοβάται τις συνέπειες που θα έχουν οι πράξεις του. Γιατί, εάν είχε μετανιώσει για τη συμπεριφορά του, δεν θα την επαναλάμβανε. Και στην πορεία φυσικά, ρίχνει το φταίξιμο στο θύμα και αποποιείται οποιαδήποτε ευθύνη. Λόγω της αποποίησης ευθυνών, κατηγορεί το θύμα του και κυρίως το πόσο δυσλειτουργική μπορεί να είναι η σχέση τους.

Από πού προέρχεται όμως αυτή η συμπεριφορά; Πρωταγωνιστικός λόγος είναι τα βιώματα του δράστη. Δηλαδή, μπορεί και ο ίδιος να μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον που δεχόταν κακοποίηση. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα να μεγαλώσει έχοντας ο ίδιος προβληματική συμπεριφορά και να το εκδηλώνει στους εκάστοτε συντρόφους του. Να νιώθει πως έχει το πάνω χέρι και πως εξουσιάζει κάποιον άλλον, κάνοντας παράλληλα τον ίδιο να νιώθει μια δύναμη που δεν είχε στην οικογένειά του.

Όταν κάποιος κακοποιείται καθημερινά, τα σημάδια είναι αληθινά, βαθιά και τρομακτικά… Όταν κάποιος κακοποιείται καθημερινά πολλές φορές δεν το αντιλαμβάνεται, πιθανόν γιατί έχει πλήρη εξάρτηση από τον θύτη, γιατί πιστεύει αυτά που ακούει, γιατί γίνεται αυτό που του λέει να γίνει. Γιατί αυτή η μορφή κακοποίησης είναι λιγότερο σημαντική από την σωματική κακοποίηση;
Όλα ξεκινάνε από τον θύτη και όχι το θύμα..
-----------------
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Beverly Engel, (2002). The Emotionally Abusive Relationship: How to Stop Being Abused and How to Stop Abusing. Εκδόσεις: John Wiley & Sons.
Murphy, C. M., & O’Leary, K. D. (1989). Psychological aggression predicts physical aggression in early marriage. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 57, 579-582.
Tomison, Adam M and Joe Tucci. (1997). Emotional Abuse: The Hidden Form of Maltreatment. Issues in Child Abuse Prevention Number 8 Spring.
Dutton, D. G. (1994). Patriarchy and wife assault: The ecological fallacy. Violence and Victims, 9, 125-140.

Πώς μπορείτε να βοηθήσετε εμπράκτως κάποιον που έχει κατάθλιψη

Η κατάθλιψη ταλαιπωρεί εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Πολλοί από αυτούς δεν έχουν διαγνωστεί επίσημα με κατάθλιψη, αλλά εκδηλώνουν συμπτώματα στην καθημερινότητά τους και κάθε άνθρωπος στο περιβάλλον τους μπορεί να το αντιληφθεί αυτό.

Συχνά, δεν ξέρουμε πώς να συμπεριφερθούμε σε κάποιον που πιστεύουμε ότι παρουσιάζει τέτοια συμπτώματα. Ο δρ Gregory Dalack, επικεφαλής του τμήματος Ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, προτείνει τα ακόλουθα που μπορεί να αποδειχτούν χρήσιμες κουβέντες σε κάποιον που έχει κατάθλιψη.

“Είμαι εδώ για σένα”

Τα μέλη της οικογένειας, οι φίλοι και οι σύντροφοι των ατόμων με κατάθλιψη μπορούν να βοηθήσουν με έναν τρόπο που δεν είναι επικριτικός, ακόμα κι αν είναι απλά για να τους μεταφέρουν σε ένα ραντεβού, τους θυμίζουν να παίρνουν τα φάρμακά τους, ή τους βοηθούν στην απλή, καθημερινή ρουτίνα.

“Δεν είσαι μόνος”

Τα άτομα με κατάθλιψη νιώθουν πολλές φορές ότι δεν έχουν βοήθεια από πουθενά. Είναι σημαντικό, οι άνθρωποι που είναι κοντά τους να τους διαβεβαιώσουν ότι δεν είναι ανάγκη να το περάσουν μόνοι τους όλο αυτό. Μπορεί να ακούγεται απλό, αλλά και μόνο η υπενθύμιση ότι αυτό που νιώθουν είναι προσωρινό και πως θα είστε κοντά τους, είναι πολύ σημαντικό.

“Δεν φταις εσύ γι' αυτό”

Το να πούμε στους αγαπημένους μας ότι γνωρίζουμε ότι η κατάθλιψη που περνούν δεν είναι δικό τους σφάλμα είναι ζωτικής σημασίας για τη διαδικασία της επούλωσης. Πολλοί άνθρωποι δεν το καταλαβαίνουν, αλλά το να πουν σε κάποιον με κατάθλιψη να “ξεκολλήσει” από αυτό που του συμβαίνει, υπονοεί ότι κάτι τέτοιο είναι μια απλή επιλογή του. Αλλά αυτό είναι λάθος. Η κατάθλιψη δεν είναι επιλογή, είναι ασθένεια.

“Θα έρθω εγώ μαζί σου”

Αυτό αφορά τις ενδεχόμενες συνεδρίες με ψυχολόγο ή ψυχίατρο που χρειάζεται να κάνει ο ασθενής. Το μόνο πράγμα πιο δύσκολο από το να πείσετε κάποιον να αναζητήσει θεραπεία είναι να τους κάνετε να την φέρουν εις πέρας και να την ολοκληρώσουν. Λέγοντας ότι θα πάτε μαζί τους στη συνεδρία, δεν είστε απλά υποστηρικτικοί, αλλά τους λέτε εμμέσως, ότι αυτό που έχουν είναι θεραπεύσιμο.

Μην πείτε τίποτα απολύτως!

Καμιά φορά και μόνο η φυσική σας παρουσία μπορεί να αποδειχτεί πολύτιμη για κάποιον που έχει κατάθλιψη. Οι πράξεις σας μπορεί να “λένε” πολλά περισσότερα από τα λόγια σας. Η παρουσία σας δίπλα του, αφήνει τον ασθενή να νιώθει ότι έχει ένα στήριγμα.

Το σώμα δεν ψεύδεται ποτέ

Από τότε που επέτρεψα στα αισθήματά μου, τα οποία επί μακρόν ήταν εγκλωβισμένα μέσα μου, να εκφραστούν και κατάφερα να τα νιώσω, απελευθερωνόμουν ολοένα και περισσότερο από το παρελθόν μου. Τα αληθινά συναισθήματα δεν αποβάλλονται δια της βίας…

Προσπαθούσα να φαντασιώνομαι θετικά συναισθήματα και να αγνοώ τα αρνητικά, ώστε να βρίσκομαι σε συμφωνία με την Ηθική, με το σύστημα αξιών που αποδεχόμουν. Όμως, οι προσπάθειές μου ήταν μάταιες…

Το σώμα ξέρει τι του λείπει, δεν μπορεί να ξεχάσει τις στερήσεις, το κενό είναι πάντα παρόν και περιμένει να γεμίσει…

Μπορεί να απαλλαγεί από τα συμπτώματά του, να απελευθερωθεί από την κατάθλιψη και να νιώσει τη χαρά της ζωής. Μπορεί να εξέλθει από την κατάσταση της εξάντλησης και να νιώσει το απόθεμα ενέργειας μέσα του, εφόσον αυτή η ενέργεια δεν θα καταναλώνεται πλέον στην απώθηση της αλήθειας του.

Διότι η κούραση που προκαλεί η κατάθλιψη εμφανίζεται κάθε φορά που καταπιέζουμε τα δυνατά συναισθήματά μας, οπότε υποτιμούμε τις μνήμες του σώματος και δεν τους δίνουμε την πρέπουσα σημασία…

Το σώμα γνωρίζει ακριβώς τι μας λείπει, τι χρειαζόμαστε, τι δεν ανεχόμαστε, τι μας προκαλεί αλλεργία.

Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι καταφεύγουν στα φάρμακα, στα ναρκωτικά ή στο αλκοόλ, που κλείνουν ακόμα περισσότερο τον δρόμο προς την αλήθεια. Γιατί; Μήπως επειδή η αναγνώριση της αλήθειας είναι επώδυνη; Προφανώς! Αυτή η οδύνη όμως είναι προσωρινή και υποφερτή…

Ποτέ δεν πόθησα έναν παράδεισο για τον οποίον προϋπόθεση της ευτυχίας θα ήταν η υπακοή και η άγνοια. Πιστεύω στη δύναμη της αγάπης, κάτι που δεν σημαίνει να είναι κανείς καλός και υπάκουος.

Για μένα η αγάπη έχει να κάνει με το να είμαστε πιστοί στον εαυτό μας, την ιστορία μας, τα συναισθήματα και τις ανάγκες μας. Μέσα σε αυτά περικλείεται και η λαχτάρα για γνώση.

Προφανώς ο Θεός ήθελε να “κλέψει” από τον Αδάμ και την Εύα αυτή την πίστη στον εαυτό τους.

Η "Αγάπη πονάει" και άλλες παρανοήσεις...

Αιώνες τώρα οι κοινωνίες αναπτύσσονται , εξελίσσονται έχοντας ακόμα την πεποίθηση ότι η Αγάπη πονάει. Ταινίες, βιβλία, τραγούδια, ιστορίες ολόκληρες μέσα στο χρόνο που μιλούν για μια αγάπη που πονάει.

Αλήθεια πονάει η αγάπη;

Η αγάπη δεν πονάει ποτέ κανέναν. Κι αν νιώθετε ότι έχετε πονέσει απ' την αγάπη, αυτό που νιώθει ότι πονάει μέσα σας είναι κάτι άλλο κ όχι η ιδιότητα της αγάπης.
Αυτό που αποκαλούμε αγάπη μπορεί να κρύβει πολλά πράγματα μέσα μας, που δεν έχουν όμως σχέση με την αγάπη. Κι αν θέλουμε να καταλάβουμε τι είναι η αγάπη, θα πρέπει πρώτα να συνειδητοποιήσουμε ότι ο ανθρώπινος νους είναι έξυπνος, πανούργος, ξέρει να βάζει όμορφες ταμπέλες σε άσχημα πράγματα, προσπαθεί να καλύψει τις πληγές με λουλούδια.
Η αγάπη όπως την χρησιμοποιούμαι οι άνθρωποι δεν είναι αγάπη...είναι λαγνεία, επιθυμία , πόθος και είναι επόμενο ότι θα προκαλέσουν πόνο, επειδή όταν επιθυμείς κάποιον σαν αντικείμενο, τον προσβάλλεις. Πόσο λοιπόν μπορείς να προσποιείσαι ότι αυτό είναι αγάπη; Κανένας δεν είναι αγαθό, κανένας δεν είναι μέσον για έναν σκοπό.

Αυτή είναι η διαφορά ανάμεσα στην αγάπη και στην λαγνεία. Η λαγνεία χρησιμοποιεί τον άλλον για να ικανοποιήσει κάποιες απ' τις επιθυμίες μας. Κι όταν τελειώσουμε μαζί του μπορούμε απλά να προχωρήσουμε. Η αγάπη όμως είναι ακριβώς το αντίθετο: Το να σέβεσαι τον άλλον σαν είναι ο ίδιος σκοπός. Όταν αγαπάμε κάποιον σαν είναι από μόνος του ένας σκοπός, τότε δεν υπάρχει το αίσθημα του πόνου, εμπλουτιζόμαστε μέσα από αυτό. Η αγάπη κάνει τους πάντες πλούσιους.

Επίσης η αγάπη μπορεί να είναι αληθινή μόνο όταν πίσω της δεν κρύβεται ο εγωισμός, διαφορετικά η αγάπη γίνεται απλά ένα εγωιστικό παιχνίδι. Ένας διακριτικός τρόπος κυριαρχίας. Και πρέπει να έχεις επίγνωση, επειδή αυτή η επιθυμία κυριαρχίας είναι πολύ βαθιά ριζωμένη. 'Έτσι λοιπόν χρειάζεται να προσέχουμε αυτά τα κόλπα του εγωισμού γιατί θα πληγωθούμε...επειδή είναι αναπόφευκτο το άτομο που προσπαθούμε να κάνουμε κτήμα μας να επαναστατήσει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, να μας σαμποτάρει τα σχέδια, τις στρατηγικές μας γιατί κανένας δεν αγαπά τίποτε περισσότερο απ' την ελευθερία. Η ελευθερία είναι η υψηλότερη αξία, που φυσικά εκπορεύεται μέσα από την αληθινή αγάπη.

Η αγάπη στην πιο αγνή της μορφή είναι η χαρά, η ελευθερία της ύπαρξης που μοιράζονται δύο άτομα. Δεν ζητά τίποτε ως αντάλλαγμα, δεν περιμένει ποτέ, επομένως πως μπορούμε να νιώσουμε πόνο;
'Οταν δεν περιμένουμε κάτι, δεν υπάρχει τίποτα να μας πληγώσει. Τότε ότι κι αν έρθει, είναι καλό και αν δεν έρθει τίποτα πάλι καλό είναι. Η χαρά βρίσκεται στο "δίνω" και όχι στο "παίρνω".
Η αγάπη είναι πνευματικό φαινόμενο, η λαγνεία σωματικό. Ο εγωισμός είναι ψυχολογικό φαινόμενο, η αγάπη πνευματικό.

Θα πρέπει να μάθουμε το αλφάβητο της αγάπης, διαφορετικά θα πληγωνόμαστε ξανά και ξανά, γιατί πάντα το εγώ θα βγαίνει μπροστά και θα ζητάει τα ρέστα.
Στο εγώ αρέσει το παιχνίδι του εξαρτημένου. Κι εκείνος που παίζει αυτό το παιχνίδι, θα πάρει εκδίκηση. Και σύντομα θα θελήσει με κάποιον τρόπο να είναι και ο άλλος εξαρτημένος από εκείνον. Αν για παράδειγμα η γυναίκα είναι εξαρτημένη από τον άνδρα για τα χρήματα, τότε θα προσπαθήσει να κάνει τον άνδρα εξαρτημένο από εκείνη για άλλα πράγματα. Είναι αμοιβαία συμφωνία έστω και μη συνειδητή. Σακατεύονται και οι δύο, παραλύουν ακόμα και στην ιδέα ότι ο|η σύντροφος μπορεί να είναι ευτυχισμένος|η χωρίς εκείνον|η. Και φυσικά το εγώ φωνάζει: Πως μπορεί να είναι ευτυχισμένος|η χωρίς εμένα; Πρέπει να εξαρτάται από μένα.

Και νομίζουμε ότι αυτό είναι αγάπη;

Ο φόβος δεν είναι ποτέ αγάπη και η αγάπη δεν φοβάται ποτέ!

Δεν έχουμε να χάσουμε τίποτα για την αγάπη. Γιατί να φοβάται η αγάπη; Η αγάπη δίνει μόνο. Δεν είναι εμπορική συναλλαγή με κέρδος ή ζημία|απώλεια. Η αγάπη χαίρεται να δίνει, όπως ακριβώς τα λουλούδια χαίρονται όταν απελευθερώνουν το άρωμα τους.

Γιατί λοιπόν φοβάσαι;
Να θυμάσαι: Ο φόβος και η αγάπη δεν συνυπάρχουν ποτέ. Ο φόβος είναι ακριβώς το αντίθετο της αγάπης.

Συνήθως πιστεύουμε πως το μίσος είναι το αντίθετο της , αλλά αυτό είναι λάθος. Το άτομο που μισεί απλά δείχνει ότι κάπου βαθιά εξακολουθεί να αγαπά.
Η αγάπη είναι εξωστρεφείς, αναζητά άφοβα τον άλλον, έχει απόλυτη εμπιστοσύνη ότι θα γίνει δεκτή αι πάντοτε γίνεται. Ο φόβος όμως ζαρώνει μέσα σου, σε κλείνει, κλείνει πόρτες και παράθυρα για να μην μπορεί να μπει ο ήλιος, η χαρά...ο φόβος είναι τάφος ενώ η αγάπη είναι ζωή.
Να φοβάσαι λοιπόν τον εγωισμό σου, την απληστία σου, την κτητικότητα σου, την ζήλια σου αλλά δεν υπάρχει λόγος να φοβάσαι την αγάπη. Η αγάπη είναι φως, είναι ευλογία, θεραπεία...όταν υπάρχει αγάπη, ο φόβος δεν μπορεί να συνυπάρξει.

Η αγάπη μπορεί να κάνει τη ζωή μας μια μεγάλη γιορτή, χωρίς πόνο...αλλά μόνο η ΑΓΑΠΗ!

Τα δύο «κλουβιά» της από-γνωσης

Σωστό – λάθος. Δύο «κλουβιά» δέσμευσης, αποξένωσης που μας οδηγούν να φοράμε «λουριά» τα οποία μας καθοδηγούν. Λες και έχουμε όρια για το που και πως θα περπατήσουμε.

Σωστό και λάθος δύο αδερφές έννοιες που ανάλογα σε ποιο σημείο είμαι θα κάνει την εμφάνισή της και η ανάλογη έννοια.

Όλα μας τα χρόνια γίναμε κυνηγοί του σωστού και μαχητές του λάθους. Όλη αυτή η μάχη ήρθε σήμερα να μας δείξει ότι αυτό που μαχόμασταν όλα αυτά τα χρόνια έρχεται με τον τρόπο του μπροστά μας να το βιώσουμε. Όχι γιατί θέλαμε το σωστό, αλλά γιατί δίναμε μάχη για το λάθος.

Η ανάλογη ένταση, που θα δώσουμε ως προς το κάθε λάθος, είναι και η βασική αιτία που το «κρατά ζωντανό». Κανένα λάθος δεν θα υπήρχε αν το αφήναμε να προσπεράσει, να χαθεί και να φύγει. Όχι όμως εμείς ενώ θέλουμε το σωστό, θα συζητάμε ξανά και ξανά για το λάθος.

Ακόμη και στις σχέσεις μας, αν ένας άνθρωπός μας κάνει σχεδόν τα πάντα σωστά, το λάθος που θα κάνει θα το βρίσκει συνέχεια μπροστά του, από τη δική μας προθυμία να του το φέρνουμε μπροστά του και να του το θυμίζουμε. Είτε έμμεσα είτε άμεσα, μέσα από φράσεις και συμπεριφορές μας.

Έτσι έχουμε μπει σε δύο κλουβιά, με τα λουριά να έχουν αρχίσει να μας πιέζουν και να μας πνίγουν για έναν και μοναδικό λόγο. Έχουμε ξεχάσει ότι είμαστε άνθρωποι και έχουμε ανάλογες πιθανότητες είτε προς το σωστό, είτε προς το λάθος.

Όταν μας απαλλάξουμε και από τα δύο κλουβιά, θα δούμε ότι θα λειτουργούμε με περισσότερη αρμονία σε όλους τους τομείς. Γιατί ένας άνθρωπος που βιώνει τον φόβο του λάθους, αυτόματα είναι σαν να θεωρεί τον εαυτό του ως ένα σημείο άχρηστο. Αυτό το άχρηστο έρχεται να το βιώσει σε πολλούς τομείς. Για να του δείξει η ζωή πως για κάθε σου λάθος δεν είσαι πάντα υπεύθυνος εσύ, αλλά ακόμη και να είσαι, να θυμάσαι ότι είσαι άνθρωπος.

Ένας άνθρωπος που γεννήθηκες για να μαθαίνεις κάθε μέρα, κάθε λεπτό. Οπότε αυτό σε απαλλάσσει αυτόματα και από το άλλο κλουβί και λουρί του σωστού.

Γιατί ο άνθρωπος που θεωρεί τον εαυτό του σωστό και εξαναγκάζει τον εαυτό του σε αυτό το κλουβί, είναι απόλυτα ευάλωτος και βιώνει καταστάσεις λαθών, από αυτή του την άρνηση να δεχτεί τη φυσική του υπόσταση. Έτσι σκληραίνει τον εαυτό του, γίνεται δύσκαμπτος και όσο περνά ο καιρός απόμακρος. Απομακρύνεται κάθε τόσο από διάφορους ανθρώπους και καταστάσεις και τελικά απομακρύνεται και από τον ίδιο του τον εαυτό.

Τελικά ποιο είναι το σωστό και ποιο το λάθος; Και τα δύο είναι εξίσου σωστά και εξίσου λάθος. Είτε στο ένα κλουβί μπούμε, είτε στο άλλο, αναγκάζουμε τους εαυτούς μας να ζουν αποσπασματικά και όχι αυθεντικά και αρμονικά.

Επαναπρογαμματισμός του εγκεφάλου - Πώς βελτιώνονται οι κακές αναμνήσεις

Το περιοδικό «The New Yorker» παρουσίασε άρθρο του για την έρευνα νευροεπιστημόνων, σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί στον εγκέφαλο ο μηχανισμός της μνήμης. Το συμπέρασμά τους είναι ίσως η πιο ριζοσπαστική ανακάλυψη στην ιστορία της ψυχολογίας.
Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν πως η μνήμη του ανθρώπου λειτουργεί περίπου όπως το video ή όπως η μνήμη του υπολογιστή. Νομίζουν πως όταν θυμάσαι κάποια συγκεκριμένη εμπειρία, πατάς το play και ανακαλείς την ανάμνηση από τον σκληρό δίσκο του εγκεφάλου. Βάσει αυτής της εκτίμησης, η ανάμνηση είναι ζωντανή, χαρούμενη ή δυσάρεστη ανάλογα με το πώς εξελίχθηκαν τότε τα γεγονότα.
Τελικά όμως, τα πράγματα δεν είναι έτσι. Η μνήμη λειτουργεί με εντελώς διαφορετικό τρόπο, ο οποίος ανοίγει νέες διαστάσεις και προοπτικές. Όταν θυμάσαι κάτι δεν «ανακαλείς» μία ανάμνηση, αλλά δημιουργείς νέες συνδέσεις μεταξύ των νευρώνων, αλλάζοντας ουσιαστικά τη δομή του εγκεφάλου.

Η μνήμη λοιπόν δεν είναι σαν να παίζει ο εγκέφαλος ένα παλαιότερο video, αλλά σαν να δημιουργεί ένα νέο. Όταν κάποιος θυμάται κάτι, το δημιουργεί ξανά στον εγκέφαλό του. Έτσι λοιπόν έχει τη δυνατότητα να το επεξεργαστεί και να το επηρεάσει. Με άλλα λόγια, οι αναμνήσεις υπόκεινται σε αλλαγές κάθε φορά που «παίζουν» στο μυαλό μας.
Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα, είναι εφικτό να γίνει ηθελημένη επεξεργασία των θλιβερών αναμνήσεων ώστε να απομακρυνθούν τα δυσάρεστα συναισθήματα. Πρόκειται για μία νέα θεραπεία που χρησιμοποιείται σε όσους πάσχουν από μετατραυματική διαταραχή.
Τι σημαίνει αυτό για εμάς
Η συμπεριφορά μας και η στάση μας απέναντι στα πράγματα – που είναι και οι δύο βασικοί παράγοντες που καθορίζουν την επιτυχία μας στη ζωή – εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις εμπειρίες και τις αναμνήσεις μας. Για παράδειγμα, εάν έχετε βιώσει στο παρελθόν μία οδυνηρή εμπειρία αποτυχίας, το πιθανότερο είναι πως θα αποφεύγετε την ανάληψη ρίσκου, ακόμη κι αν πρόκειται για καλά υπολογισμένο κίνδυνο. Ομοίως, εάν στο παρελθόν είχατε βιώσει λαμπρές επιτυχίες, τότε το πιθανότερο είναι πως θα ρέπετε προς την ανάληψη κινδύνου, προκειμένου να βιώσετε ξανά το ίδιο συναίσθημα χαράς και ενθουσιασμού.
Η έρευνα αυτή όμως, δείχνει ότι μπορείτε να επηρεάσετε τις αρνητικές αναμνήσεις ώστε να μην είναι τόσο δυσάρεστες, αλλά και τις θετικές αναμνήσεις ώστε να σας δώσουν κίνητρο να προχωρήσετε.
Πώς αποδυναμώνονται οι κακές αναμνήσεις
Για να αφαιρέσετε τις δυσάρεστες πτυχές μίας ανάμνησης θα πρέπει να φέρετε στο μυαλό σας τη συγκεκριμένη εμπειρία και μετά να φανταστείτε ότι γίνεται συνεχώς πιο μικρή και θολή, σαν να την παρακολουθείτε ως θεατής από μία παλιά ασπρόμαυρη οθόνη. Στη συνέχεια προσθέστε πινελιές που αλλάζουν την ιστορία. Εάν για παράδειγμα θυμάστε μία περίπτωση κατά την οποία αποτύχατε σε μία παρουσίαση, δείτε το κοινό που σας παρακολουθούσε. Το κοινό γίνεται όλο και πιο μικρό και ασήμαντο, όπως το βλέπετε από την μικροσκοπική ασπρόμαυρη οθόνη. Κάντε το αυτό για δέκα λεπτά και θα διαπιστώσετε πως η δυσάρεστη αυτή ανάμνηση δεν πονάει πλέον τόσο πολύ.
Πώς θα ενισχύσετε τις καλές αναμνήσεις
Είναι σημαντικό οι καλές αναμνήσεις να ενισχυθούν και να χρησιμεύσουν ως κίνητρο. Για να το πετύχετε αυτό, επαναλαμβάνετε την ίδια πρακτική, αλλά αντίστροφα. Ανακαλείτε τη μνήμη όσο πιο ζωντανά μπορείτε και φαντάζεστε ότι τη βλέπετε από μία τεράστια γιγαντο-οθόνη με dolby surround σύστημα ήχου. Φανταστείτε όλες τις αισθήσεις στο μέγιστο, τα χρώματα είναι έντονα και οι ήχοι δυνατοί. Το πιο σημαντικό είναι να αυξήσετε την ένταση των θαυμάσιων συναισθημάτων που νιώσατε.
Πολλοί ψυχολόγοι και life coachers χρησιμοποιούσαν αυτή τη μέθοδο από ένστικτο, χωρίς να ξέρουν πραγματικά γιατί έχει αποτέλεσμα. Τώρα υπάρχει και επιστημονική εξήγηση.

Η Κλίμακα της Επίγνωσης

Οι περισσότεροι άνθρωποι χάνονται στην Χώρα της Άγνοιας, στις κορυφές της φαντασίας και στις χαράδρες των ερμηνειών της σκέψης, ή στις πεδιάδες της έτοιμης γνώσης, των αντιλήψεων και των πεποιθήσεων που τους διδάσκουν οι άλλοι. Είναι κρίμα, γιατί έτσι χάνουν μια ευκαιρία να βρουν τον Δρόμο προς την Αλήθεια.

Οι αληθινά θρησκευόμενοι άνθρωποι εγκαταλείπουν όλες τις διδασκαλίες και αποκτούν επίγνωση του εαυτού τους μέσα στην Ύπαρξη και μέσα στους κόσμους. Η Ψυχή εγκαταλείποντας την Χώρα της Πραγματικότητας (Όπου Όλα Είναι Ένα) ταξιδεύει στην Χώρα των Φαινομένων, ακολουθώντας τον Κύκλο της Ύπαρξης από την Ενότητα στην πολλαπλότητα (και την ατομικότητα) και πάλι πίσω στην Αρχική Πραγματικότητα.

Ο Σοφός Γνωρίζει ότι όλα είναι Μια Πραγματικότητα, ότι όλα συμβαίνουν μέσα στην Μια Συνείδηση. Και η Αντίληψη της Πραγματικότητας και οι εμπειρίες μέσα στην σχετική ύπαρξη. Ο κόσμος των φαινομένων στηρίζεται στην Δύναμη της Ψυχής. Η Δύναμη της Ψυχής Πηγάζει από την Δραστηριότητα του Διαχωρισμένου Νου. Ο Διαχωρισμένος Νους Εδράζεται στην Παγκόσμια Ενότητα της Ύπαρξης. Κι όλα Υφίστανται Μέσα στην Άδεια Συνείδηση από Όπου Πηγάζει το κάθε τι που μπορεί να υπάρξει.

Η Υπέρτατη Επίτευξη είναι όταν Βιώνεται η Μια Πραγματικότητα κι Αναγνωρίζεται η Αληθινή Φύση Όλων των Δραστηριοτήτων, που έτσι κι αλλιώς δεν Αλλοιώνουν το Βάθος της Ουσίας αλλά απλά αλλάζουν την Επιφανειακή Όψη της Ύπαρξης. Η Αλήθεια Είναι Πέρα και από την Ακινησία και από την Κίνηση. Είναι η Ζωή που Εκδηλώνεται. Ό,τι Απομένει από την Ζωή (από όλες τις δραστηριότητες) είναι η Ζωή.

Οι περισσότεροι άνθρωποι όταν ακολουθούν τον δρόμο της θρησκείας ξοδεύονται χωρίς αποτέλεσμα σε εξωτερικές δραστηριότητες, σε προσευχές προς το Άγνωστο, ή σε διαλογισμούς προς εξωτερικά αντικείμενα.

Οι αληθινά θρησκευόμενοι ζητούν να διασχίσουν το πέλαγος της σκέψης, αλλά κάθε φορά που φτάνουν στην άκρη του ορίζοντα βλέπουν να ανοίγονται μπροστά τους κι άλλοι ορίζοντες. Κάνουν το λάθος να θέλουν να διασχίσουν το πέλαγος της σκέψης διατηρώντας την σκέψη ενός εγώ, συντηρώντας την σκέψη. Πρέπει να εγκαταλείψουν την αντίληψη ότι όλα αυτά εκεί έξω είναι αληθινά (ότι έχουν δική τους ανεξάρτητη ύπαρξη). Πρέπει να φτάσουν στην Απόλυτη Μοναξιά που τους βεβαιώνει ότι το μόνα αληθινό είναι η Αντίληψή τους. Κι εγκαταλείποντας την ίδια την προσωπική αντίληψη, ενός εγώ, να ελευθερωθούν, πέρα από όλους τους ορίζοντες, στην Απεραντοσύνη του Πραγματικού, στην Ενότητα της Ύπαρξης, στην Παγκόσμια Συνείδηση.

Οι Σοφοί, Ακολουθούν τον Δρόμο Χωρίς Προσπάθεια, γιατί κατανοούν ότι κάθε αντίληψη εαυτού είναι μια κατασκευή της σκέψης, σκέψη και κάθε διάσωση ενός εαυτού είναι μια αυταπάτη. Έτσι εγκαταλείποντας κάθε προσπάθεια, αδειάζοντας από όλα, Γεμίζουν Από το Φως ης Κατανόησης, από την Αλήθεια της Ζωής, Γίνονται Φως.

Στην πραγματικότητα η Συνείδηση Είναι Πάντα Εδώ, Παρουσία Χωρίς Όρια, Αλήθεια Χωρίς Τέλος, Πραγματικότητα Χωρίς Περιορισμούς. Κι όλο το Ταξίδι είναι Ταξίδι μέσα στην Αντίληψη, μέσα στο Φαινομενικό, μέσα στο Όνειρο. Αλλά το Όνειρο είναι αληθινό μόνο για τον ονειρευόμενο.

Αληθινά, είναι η Ίδια η Συνείδηση που κάποιες φορές μπαίνει στο παγκόσμιο όνειρο των όντων κι ενεργεί για την λύτρωσή τους. Και κάθε άνθρωπος, ανάλογα με τον βαθμό της επίγνωσής του μπορεί να μιλά για την Μια Συνείδηση που Εκδηλώνεται, για το Πνεύμα που Φανερώνεται. Για τον Ένα Παγκόσμιο Καθαρό Νου που Δραστηριοποιείται, για το Παγκόσμιο Βάθος της Ψυχής που Αφυπνίζεται, για τον Θεό που Ενσαρκώνεται.

Μονάχα η Αιωνιότητα Είναι Αληθινή. Ό,τι αντιλαμβάνονται τα όντα, κι όσα λένε ή διδάσκουν, ή πράττουν, όλα, έχουν αξία μονάχα όταν οδηγούν στην Αλήθεια. Αυτό που Κατανοούν στο Τέλος οι Σοφοί είναι ότι ακόμα κι Αντίληψη της Απεραντοσύνης του Θεού δεν είναι ο Θεός… όχι όσο παραμένει έστω κι ο πιο αδιόρατος διαχωρισμός. Μόνο ένας Τρόπος υπάρχει για να Γνωρίσεις Πραγματικά τον Θεό. Να Γίνεις Θεός. Όσοι το Βίωσαν γνωρίζουν τι λέμε. Μιλάμε για την Απόλυτη «Παράδοση» σε Αυτό. Κάποιοι δεν θα καταλάβουν και κάποιοι θα πουν ότι βλαστημάμε. Αν το να Ενωθείς με τον Θεό είναι βλαστήμια, τότε τι είναι θρησκεία; Η λατρεία των ειδώλων της σκέψης;

Ωρες Σιωπής... και Χάνομαι

Υπάρχουν στιγμές που αναζητώ την μοναξιά και την σιωπή. Στιγμές που έχω ανάγκη να αφήσω το μυαλό μου να τρέξει, σαν άλογο που βρήκε ξαφνικά την ελευθερία του. Τρέχει άναρχα σαν την ζωή που πάντα οραματιζόμουν, πίσω στις αναμνήσεις, σε δρόμους όμορφους, μεγάλους, που ακόμα κι οι λακκούβες κερδίζουν το βλέμμα του από σεβασμό. Κόπιασε η ζωή, σταγόνα σταγόνα ο ουρανός της, να σκάψει την γη... Υστερα πορεία αντίθετη, μπροστά στα μονοπάτια που φτιάχνουν τα δικά του πόδια τρέχοντας. Κάπου κάπου σταματάει κι ανασαίνει το τώρα, ίσα για να ξεκουραστεί και να πιεί απ΄το νερό της καρδιάς μου, που έχει ακόμα φρέσκο, ολόδροσο νερό να το ποτίσει.

Λένε πως εξιδανικεύουμε αυτούς που αγαπάμε. Πεισματικά ψάχνει ο νους να βρει κάτι να σου καταλογίσει. Βρίσκει μόνο αγάπη που εσύ μ΄έμαθες πως δεν μετριέται αλλά απλά υπάρχει ή δεν υπάρχει. Βρίσκει αισιοδοξία. Ήξερες πάντα να γελάς προκλητικά στις κακοτυχίες και να τις μετατρέπεις ακόμα κι εκείνες σε χαρά. Με υπομονή μου έμαθαν τα χρόνια κοντά σου, πως είναι πάντα επιλογή μας τα χρώματα που θα βάψουμε την κάθε στιγμή. Μου δίδαξες πως ζωή χωρίς φιλία είναι έρημος δίχως όαση. Πως τις πληγές μας η οικογένεια ξέρει να τις γιατρεύει. Κοντά σου έμαθα να εκτιμώ τις στιγμές, πως ζωή ευτυχισμένη είναι η ζωή που έχει να αθροίσει πολλές όμορφες μικρές στιγμές.

Αγάπησα την θάλασσα γιατί την λάτρευες. Αφηνόσουν στο χάδι της όπως το μωρό αφήνεται στην αγκαλιά της μάνας του. Ισως αυτό να ήταν για σένα. Η μητέρα που ο χρόνος δεν σε άφησε να χορτάσεις. Τις προσωπικές δοκιμασίες τις περνούσες με λεβεντιά, χωρίς θόρυβο, χωρίς δράματα. Προσπαθούσα να καταλάβω από που αντλούσες αυτή τη δύναμη. Ψάχνω κι άλλο, ακόμα πιο πεισματικά. Βρίσκω πάντα την στήριξή σου στις επιλογές μου, ακόμα και στις παράλογες. Σαν παιδί, σαν έφηβος, σαν ενήλικος. Χαμογελάω περήφανα και σταματάω την προσπάθεια.

Είσαι πάντα εδώ, σε νιώθω σε κάθε κύτταρο του κορμιού μου. Σε βλέπω μες την ματιά των παιδιών. Χαμογελώ που είχαν την τύχη να τα αγκαλιάσεις και να τα ποτίσεις κι αυτά μ΄αγάπη. Μου λείπει η καθημερινότητά μας. Όμως ξέρω ότι η ζωή έχει την συνέχειά της σε άλλες διαστάσεις. Μακριά απ΄αυτά που φτιάχτηκε να καταλαβαίνει το μυαλό μας.

Εύχομαι να έχει βολευτεί η ψυχή σου στο άπειρο...

Δεύτερη Ζωή Δεν Έχει

Αναρωτιέμαι μερικές φορές: Είμαι εγώ πού σκέφτομαι καθημερινά πως η ζωή μου είναι μία; Όλοι οι υπόλοιποι το ξεχνούν; Ή πιστεύουν πως θα έχουν κι άλλες, πολλές ζωές, για να κερδίσουν τον χρόνο που σπαταλούν;

Μούτρα. Ν᾿ αντικρίζεις τη ζωή με μούτρα. Τη μέρα, την κάθε σου μέρα. Να περιμένεις την Παρασκευή που θα φέρει το Σάββατο και την Κυριακή για να ζήσεις. Κι ύστερα να μη φτάνει ούτε κι αυτό, να χρειάζεται να περιμένεις τις διακοπές. Και μετά ούτε κι αυτές να είναι αρκετές. Να περιμένεις μεγάλες στιγμές. Να μην τις επιδιώκεις, να τις περιμένεις.

Κι ύστερα να λες πως είσαι άτυχος και πως η ζωή ήταν άδικη μαζί σου.

Και να μη βλέπεις πως ακριβώς δίπλα σου συμβαίνουν αληθινές δυστυχίες που η ζωή κλήρωσε σε άλλους ανθρώπους. Σ᾿ εκείνους που δεν το βάζουν κάτω και αγωνίζονται. Και να μην μαθαίνεις από το μάθημά τους. Και να μη νιώθεις καμία φορά ευλογημένος που μπορείς να χαίρεσαι τρία πράγματα στη ζωή σου, την καλή υγεία, δύο φίλους, μια αγάπη, μια δουλειά, μια δραστηριότητα που σε κάνει να αισθάνεσαι ότι δημιουργείς, ότι έχει λόγο η ύπαρξή σου.

Να κλαίγεσαι που δεν έχεις πολλά. Που κι αν τα είχες, θα ήθελες περισσότερα. Να πιστεύεις ότι τα ξέρεις όλα και να μην ακούς. Να μαζεύεις λύπες και απελπισίες, να ξυπνάς κάθε μέρα ακόμη πιο βαρύς. Λες και ο χρόνος σου είναι απεριόριστος.

Κάθε μέρα προσπαθώ να μπω στη θέση σου. Κάθε μέρα αποτυγχάνω. Γιατί αγαπάω εκείνους που αγαπούν τη ζωή. Και που η λύπη τους είναι η δύναμή τους. Που κοιτάζουν με μάτια άδολα και αθώα, ακόμα κι αν πέρασε ο χρόνος αδυσώπητος από πάνω τους. Που γνωρίζουν ότι δεν τα ξέρουν όλα, γιατί δεν μαθαίνονται όλα.

Που στύβουν το λίγο και βγάζουν το πολύ. Για τους εαυτούς τους και για όσους αγαπούν. Και δεν κουράζονται να αναζητούν την ομορφιά στην κάθε μέρα, στα χαμόγελα των ανθρώπων, στα χάδια των ζώων, σε μια ασπρόμαυρη φωτογραφία, σε μια πολύχρωμη μπουγάδα.

Όσο κι αν κανείς προσέχει
όσο κι αν το κυνηγά
πάντα, πάντα θα ῾ναι αργά,
δεύτερη ζωή δεν έχει…

Από Το "Παράπονο" Του Οδυσσέα Ελύτη

«Βρώμικα» σαπούνια

«Βρώμικα» σαπούνιαΗ «βρώμικη» πλευρά των σαπουνιών
Ποιος θα μπορούσε να ξέρει ότι πλένοντας τα χέρια του βλάπτει την υγεία του αλλά και το περιβάλλον; Χάρη στη χημική βιομηχανία, το Triclosan, μια επικίνδυνη σύνθεση με αντιβακτηριδιακή δράση, έχει μπει σε πολλά νοικοκυριά ως συστατικό σε προϊόντα φροντίδας και προσωπικής υγιεινής όπως σαπούνια, καθαριστικά, καλλυντικά, ρούχα, ακόμη και σε παιδικά παιχνίδια!
Οι καταναλωτές μπορεί να πιστεύουν ότι χρησιμοποιώντας προϊόντα με triclosan προστατεύονται από τα βακτήρια, δεν ξέρουν όμως ότι η χρήση αυτού του επικίνδυνου χημικού συστατικού δεν κάνει τα προϊόντα αυτά πιο αποτελεσματικά από το απλό σαπούνι και το νερό, και τελικά μπορεί να βλάπτουν παρά να ωφελούν!
Το Triclosan δεν διαλύεται εύκολα στο περιβάλλον και αναμιγνύεται με άλλες χημικές ενώσεις δημιουργώντας ακόμη πιο τοξικά αποτελέσματα. Με αυτό τον τρόπο συντελεί στην ανάπτυξη της ανθεκτικότητας των βακτηριδίων στα αντιβιοτικά, προκαλώντας αρκετά προβλήματα τόσο στην υγεία μας όσο και στο περιβάλλον.
Η τρικλοζάνη είναι μια συνθετική ουσία, που δεν υπάρχει στη φύση, ανακαλύφθηκε στη δεκαετία του ’70 και η οποία έχει πλέον ανιχνευτεί στα ούρα περίπου του 75% των ανθρώπων.Είναι πιθανώς η πιο κοινή αντιμικροβιακή ουσία, ενώ παλαιότερες μελέτες την έχουν ανιχνεύσει κατ’ επανάληψη στο περιβάλλον. Περίπου 1.500 τόνοι τρικλοζάνης παράγονται κάθε χρόνο παγκοσμίως και ένα μεγάλο μέρος τους καταλήγει στα ποτάμια και στις θάλασσες.
Ερευνητές της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνια, με επικεφαλής τον καθηγητή Ρόμπερτ Τάκι των τμημάτων Χημείας, Βιοχημείας και Φαρμακευτικής, ανέφεραν ότι, παρά την ευρέως διαδεδομένη χρήση της τρικλοζάνης (triclosan), η μακροχρόνια έκθεση σε αυτή μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στα πειραματόζωα, προκαλώντας καρκίνο και ηπατική ίνωση μέσω βιολογικών μηχανισμών που είναι παρόμοιοι με εκείνους των ανθρώπων.
Ο Ρόμπερτ Τάκι δήλωσε ότι «η ολοένα αυξανόμενη χρήση της τρικλοζάνης σε καταναλωτικά προϊόντα μπορεί να υπεραντισταθμίζει τα μέτρια οφέλη της και να συνιστά ένα πολύ πραγματικό κίνδυνο τοξικότητας για το ήπαρ των ανθρώπων, όπως συμβαίνει και στα ποντίκια, ιδίως όταν συνδυαστεί με άλλες ουσίες που έχουν παρόμοια δράση».
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η εν λόγω ουσία διαταράσσει την ομαλή λειτουργία του ήπατος των πειραματόζωων και αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης καρκινικών όγκων στο ήπαρ τους μετά από εξάμηνη έκθεση σε αυτήν (ισοδυναμεί με περίπου 18 ανθρώπινα έτη). Η τρικλοζάνη φαίνεται να μπλοκάρει τη δράση μιας πρωτεΐνης, η οποία υπό φυσιολογικές συνθήκες καθαρίζει το σώμα από ξένες χημικές ουσίες. Τα ηπατικά κύτταρα, υφιστάμενα αυξημένο στρες λόγω αναστολής της δράσης της αποτοξινωτικής πρωτεΐνης, αρχικά εμφανίζουν σημάδια ίνωσης και τελικά καρκίνου.
Οι ερευνητές ανέφεραν ότι η χρήση της θα έπρεπε να περιοριστεί, ιδίως σε προϊόντα όπου αφθονεί, χωρίς να παρέχει τόσο σημαντικό όφελος, όπως στα υγρά σαπούνια χεριών. Από την άλλη, εκτίμησαν ότι σε άλλα προϊόντα όπως οι οδοντόπαστες, όπου χρησιμοποιείται σε πολύ μικρές ποσότητες (ένα γραμμάριο οδοντόπαστας περιέχει περίπου 0,03% τρικλοζάνη), δεν συντρέχει λόγος περιορισμού της.
Ήδη πάντως η τρικλοζάνη έχει μπει στο ″μικροσκόπιο″ της αρμόδιας εποπτικής Αρχής των ΗΠΑ, της Υπηρεσίας Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA), αν και, όπως ανακοίνωσε, δεν διαθέτει ακόμη στοιχεία που να δικαιολογούν μια νέα σύσταση κατά της χρήσης της σε ευρείας χρήσης καταναλωτικά προϊόντα.
Στο πλαίσιο πειραμάτων οι ερευνητές εξέθεσαν ποντίκια αλλά και ψάρια σε επίπεδα τρικλοζάνης αντίστοιχα με εκείνα στα οποία εκτίθεται ένας μέσος άνθρωπος σε καθημερινή βάση. Όπως είδαν η έκθεση στην ουσία μείωσε τη μυϊκή δύναμη ενώ συγκεκριμένα στα ψάρια μείωσε και την ικανότητα κολύμβησης. Παράλληλα η τρικλοζάνη φάνηκε να μειώνει την ικανότητα συσπάσεων του μυός της καρδιάς αλλά και των σκελετικών μυών στα ζώα.

Πτώση της καρδιακής λειτουργίας.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στα ποντίκια εμφανίστηκε μείωση της τάξεως του 25% στους δείκτες της καρδιακής λειτουργίας μέσα σε 20 λεπτά από την έκθεση στο χημικό. Σύμφωνα με μια εκ των κύριων συγγραφέων της μελέτης, την καθηγήτρια Καρδιαγγειακής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Ντέιβις Νιπάβαν Κιαμβιμονβάτ «η επίδραση της τρικλοζάνης στην καρδιακή λειτουργία ήταν δραματική. Η ουσία φάνηκε να δρα ως ένα ισχυρό κατασταλτικό της καρδιάς στα μοντέλα μας».
Από την πλευρά του ο καθηγητής Εντομολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Ντέιβις Μπρους Χάμοκ ο οποίος επίσης συμμετείχε στη νέα μελέτη υπογράμμισε ότι η ερευνητική ομάδα εξεπλάγη από τον βαθμό στον οποίον επηρεάστηκε η μυϊκή δραστηριότητα διαφορετικών οργανισμών – τόσο σε ό,τι αφορούσε τον καρδιακό μυ όσο και τους σκελετικούς – μετά από έκθεση στην τρικλοζάνη.
«Η τρικλοζάνη μπορεί να είναι χρήσιμη σε κάποιες περιπτώσεις ωστόσο έχει μετατραπεί σε έναν ευρέως διαδεδομένο παράγοντα του μάρκετινγκ ο οποίος μπορεί να κάνει περισσότερο κακό παρά καλό. Τα ευρήματά μας δείχνουν ότι πρέπει να υπάρξει τεράστια μείωση στη χρήση της ουσίας».
Οι ερευνητές τονίζουν ότι απαιτούνται τώρα περαιτέρω μελέτες προκειμένου να αποδειχθεί η επίδραση της τρικλοζάνης συγκεκριμένα στους ανθρώπινους μυς. Εξάλλου, άλλοι επιστήμονες διατυπώνουν διαφορετικές εκτιμήσεις.

Εκτεταμένες μελέτες για το triclosan έδειξαν ότι:
1. επηρέασε την αναπαραγωγή των πειραματόζωων,
2. όταν ήρθε σε επαφή με άλλες ουσίες όπως η χλωρίνη σε νερό, αντέδρασε δημιουργώντας νέες τοξικές χημικές ουσίες όπως τη διοξίνη και το γνωστό χλωροφόρμιο.
Επίσης οι έρευνες έδειξαν ότι μπορεί να προκαλέσει σοβαρούς ερεθισμούς στην ανθρώπινη επιδερμίδα, ακόμη και καρκίνο. Νέες εργαστηριακές έρευνες σε ποντίκια και βατράχους έδειξαν ότι το triclosan μπορεί να διαταράξει τον θυρεοειδή αδένα (ορμόνες), μεταβάλλοντας την ανάπτυξη και εξασθενώντας πολύ σημαντικές λειτουργίες ακόμη και σε κυτταρικό επίπεδο. Ακόμη, μια Βρετανική αυτή τη φορά έρευνα, μας αποκαλύπτει ότι το triclosan έχει τόσο οιστρογονικές όσο και ανδρογονικές ιδιότητες και θα μπορούσε να συμβάλει στην ανάπτυξη του καρκίνου του μαστού.

terrapapers.com vromika antibacterial soap triclosan (1)

Ας πάρουμε τα πράγματα απο την αρχή.
Η εταιρεία χημικών Ciba ανακάλυψε το Triclosan στην δεκαετία του ‘60. Το 1972 η εταιρεία παρουσίασε το Triclosan στην καταναλωτική αγορά της οποίας το μεγαλύτερο μέρος που αφορούσε την υγεία ήταν αρκετά οριοθετημένο. Ωστόσο την τελευταία δεκαετία άρχισε να προωθείται στις εταιρείες παραγωγής προϊόντων οικιακής χρήσης ως προϊόν με αντιβακτηριδιακή δράση. Στη συνέχεια οι εταιρείες αυτές δημιούργησαν προϊόντα με αντιβακτηριδιακή δράση που περιείχαν το Triclosan, τα οποία διαφημίστηκαν στο κοινό ως πιο υγιεινά και αποτελεσματικά.
Ανάλογα με την εταιρεία που πουλάει τα χημικά, την ουσία αυτή μπορεί να την συναντήσετε και με τις ονομασίες:
Microban®,
Igrasan® (DP300 ή PG60),
Biofresh®,
Lexol-300,
Ster-zac ή Cloxifenolum.

Μερικά σαπούνια με αντιβακτηριδιακή δράση περιέχουν το Triclocarban αντί το Triclosan.
Το 2005 η δημοσίευση ενός πίνακα του FDA από εξειδικευμένους κριτές του είδους, έδειξε 11 ψήφους υπέρ και έναν κατά, στο ότι τα σαπούνια με αντιβακτηριδιακή δράση είναι το ίδιο αποτελεσματικά στις λοιμώξεις όσο και το σαπούνι με το νερό. Το Triclosan μπορεί να δυναμώσει τα βακτήρια, αυξάνοντας την αντιβακτηριδιακή και στη συνέχεια την αντιβιοτική τους αντίσταση. Έτσι η χρήση του το μόνο που μπορεί να δημιουργήσει είναι περισσότερες ασθένειες.
Και αυτό διότι το Triclosan μπορεί να σκοτώνει τα περισσότερα βακτήρια αλλά όχι όλα. Τα μικρόβια που επιβιώνουν από μια επίθεση του Triclosan, αναπτύσσουν μηχανισμούς που τα κάνουν πιο δυνατά και πιο ανθεκτικά σε μια τέτοια μελλοντική αναμέτρηση. Έτσι είναι λογικό ότι η αυξανόμενη εξάπλωση στη χρήση του Triclosan έχει αυξήσει την ανθεκτικότητα των βακτηριδίων και όταν οι άνθρωποι μολύνονται, η θεραπεία με αντιβιοτικά είναι πολύ δυσκολότερη.
Εξαιτίας της ανησυχητικά αυξανόμενης αντιμικροβιακής ανθεκτικότητας που παρατηρήθηκε, το 2000 η AMA (American Medical Association) ανακοίνωσε ότι «υπάρχουν ελάχιστες αποδείξεις για να στηρίξουν την χρήση αντιμικροβιακών στα προϊόντα» και δεδομένου ότι αυτό θα αύξανε την ανθεκτικότητα των μικροβίων «…είναι πιο συνετό να αποφεύγουμε τη χρήση αντιμικροβιακών παραγόντων στα καταναλωτικά προϊόντα». Η ανθεκτικότητα που αποκτούν τα βακτηρίδια δεν είναι το μόνο ανησυχητικό που σχετίζεται με το Triclosan. Γενικά, η αύξηση στη χρήση αντιβακτηριδιακών προϊόντων συνδέεται με την αύξηση των αλλεργιών στην παιδική ηλικία.
Προκαλεί ζημιές στο περιβάλλον!
Είναι τοξικό για τα φύκια και το φυτοπλαγκτόν και άλλους θαλάσσιους οργανισμούς. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα αν αναλογιστούμε ότι πολλά προϊόντα που περιέχουν το triclosan αυτή τη στιγμή ρέουν μέσα στους σωλήνες του αποχετευτικού μας συστήματος, μολύνοντας έτσι τον υδροφόρο ορίζοντα και τα ποτάμια. Προχωρώντας θα συναντήσουν την έξοδο των βοθρολυμάτων στη γη να επηρεάζει οργανισμούς όπως τα σκουλήκια. Οι ερευνητές ανησυχούν διότι αυτοί οι οργανισμοί (που λειτουργούν ως βιο-συσσωρευτές) θα καταλήξουν να διοχετεύονται και να επηρεάζουν με την σειρά τους τόσο το υδρευτικό δίκτυο όσο και το έδαφος και υπέδαφος (στο οποίο παράγουμε την τροφή μας).
Σήμερα το triclosan είναι τόσο συνηθισμένο που θα το συναντήσουμε σε παγκόσμιο επίπεδο στο αίμα, στα ούρα, ακόμη και στο μητρικό γάλα. Το πρόβλημα φαίνεται να αποτελεί μια αλυσίδα αφού πέρα από τους χρήστες της ουσίας που έτσι κι αλλιώς τα σώματα τους περιέχουν ποσότητα του triclosan, ακόμη και εκείνοι που δεν το χρησιμοποιούν επηρεάζονται θέλουν δεν θέλουν μέσω της τροφής, του νερού ακόμη και της σκόνης μέσα στο σπίτι!

Triclocarban
Το Triclocarban είναι ένα συστατικό με αντιβακτηριδιακή δράση με δομή και λειτουργία όμοια με εκείνη του triclosan και με τις ίδιες τοξικές επιδράσεις. Το Triclocarban χρησιμοποιείται μόνο στα σαπούνια, ενώ το triclosan χρησιμοποιείται σε μια μεγάλη γκάμα προϊόντων. Το triclosan έχει μελετηθεί περισσότερο σε παγκόσμιο επίπεδο από το Triclocarban, επειδή μπορεί να εντοπιστεί πιο εύκολα.
Ωστόσο και τα δύο χημικά μολύνουν το νερό, ταυτίζονται με την κακή υγεία και τις αρνητικές περιβαλλοντικές επιδράσεις, δεν έχουν αυξανόμενη καταναλωτική αξία και θα πρέπει να αποφεύγονται από τους καταναλωτές.
Το Triclosan είναι ο πονοκέφαλος όλων των κυβερνήσεων. Στην Αμερική δεν υπάρχει ακόμη περιορισμός για την χρήση του στα καλλυντικά, κάτι που η Ιαπωνία και ο Καναδάς έχουν.
Στην Ευρώπη η συγκεκριμένη χημική ουσία έχει καταχωρηθεί ως διαβρωτική και επικίνδυνη για το περιβάλλον και τοξική για τους θαλάσσιους οργανισμούς, ενώ οι δημόσιες υπηρεσίες στην Δανία, Γερμανία και Φινλανδία κατευθύνουν τους καταναλωτές να μην χρησιμοποιούν προϊόντα με αντιβακτηριδιακή δράση.