Τρίτη 29 Σεπτεμβρίου 2015

ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ - Η φιλοσοφία μετά τον Σωκράτη και πέρα από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη: Σωκρατικοί και κυνική άσκηση

Καλά Σωκράτη, εσύ σκοτώθηκες νωρίς…

«Ποιος από μας πάει για το καλύτερο, μόνο ο θεός το ξέρει»: με αυτά τα λόγια ο Σωκράτης αποχαιρέτησε τους δικαστές του στην τελευταία δημόσια παρουσία του (Πλάτων, Απολογία Σωκράτους 42a). Έναν μήνα μετά αποχαιρέτησε φίλους και μαθητές πίνοντας το κώνειο και θυμίζοντάς τους το χρέος στον θεό: να θυσιάσουν έναν κόκορα (Φαίδων 118a).

Δεν γνωρίζουμε αν οι μαθητές του θυσίασαν το πτηνό στον Ασκληπιό· ούτε αν κάποιοι απαρνήθηκαν τον νεκρό δάσκαλο προτού λαλήσει ο πετεινός. Εξάλλου, πώς απαρνιέσαι τον δάσκαλό σου; Όταν αναιρείς τη διδασκαλία του αλλά τον επικαλείσαι; Όταν δεν θέλεις να σε αποκαλούν μαθητή του; Ή όταν τον ακολουθείς πιστά; Και πώς ακολουθείς έναν δάσκαλο ή μια διδασκαλία; Τι απέγινε, τελικά, το μάθημα του Σωκράτη;

«Το ζήτημα είναι τώρα τι κάνουμε, σε μια πόλη σαν την Αθήνα, την πιο ελεύθερη, που σκότωσε τον κατεξοχήν φιλόσοφο,» θα σκέφτηκαν πολλοί από τους μαθητές του Σωκράτη, που δεν ήταν και λίγοι. «Ποια θα είναι η τύχη της φιλοσοφίας και ο ρόλος του φιλοσόφου;» Με τη θανάτωση του Σωκράτη μερικοί φιλόσοφοι πρέπει να ένιωσαν ότι είναι επικίνδυνο να είσαι ο άνθρωπος που (κατηγορείσαι ότι) εισάγεις «καινά δαιμόνια» στην πόλη σου. Η οργανωμένη πόλη δεν φαινόταν να σηκώνει μεγάλη αμφισβήτηση για τις αξίες της, τα ιερά και τις συνήθειές της, τις πολιτικές και ψυχολογικές της βεβαιότητες. Εδώ ένας ολόκληρος Σωκράτης απέτυχε: κι αν ήθελε να ήταν η «αλογόμυγα» που δεν άφηνε την κοινωνία να εφησυχάσει, η κοινωνία δεν το είχε σε τίποτε να ησυχάσει διά παντός από αυτόν.

Κατά την αντίληψη αρκετών φιλοσόφων, που κατανόησαν έτσι τις εξελίξεις και έβλεπαν να πλησιάζει η πολιτική παρακμή, δεν έμενε ζωτικός δημόσιος χώρος για τον φιλόσοφο. Κι αν ο φιλόσοφος συνέχιζε να ζει μέσα στις πόλεις και δεν γινόταν ερημίτης, όφειλε να γνωρίζει πια ότι ο τόπος δεν τον χωράει, δεν τον αντέχει. Και ποιος θα ήταν ο δικός του τόπος; Θα εγκατέλειπε σταδιακά την αγορά; Θα έμενε στο περιθώριο, χωρίς πατρίδα; Θα έφτιαχνε σχολές, κτίρια, Ακαδημίες και Λύκεια, όπου θα ζούσαν έγκλειστοι αυτός, οι εκλεκτοί μαθητές του και η φιλοσοφία;

Τέτοιες σκέψεις έκαναν όσοι, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, ένιωθαν σημαδεμένοι από τη ζωντανή παρουσία του Σωκράτη - και δεν έπαυσαν να κάνουν όσοι κράτησαν ζωντανή την εικόνα του φιλοσόφου μέσα τους. Ίσως τα πράγματα δεν ήταν τόσο τραγικά όσο συνήθως τα βλέπει ένα ευαίσθητο πνεύμα: το σταυροδρόμι στο οποίο κοντοστάθηκαν οι φιλόσοφοι οδηγούσε προς όλες τις κατευθύνσεις· κι ο καθένας πήρε τη δική του. Το κοινό σημείο τους ήταν η σωκρατική αφετηρία



Οι Σωκρατικοί: μια ρίζα, λίγοι κορμοί, πολλά κλαδιά

Οι μαθητές του Σωκράτη ήταν πολλοί και διαφορετικοί μεταξύ τους: άλλοι ήταν αθηναίοι πολίτες και άλλοι είχαν έρθει από άλλες πόλεις, άλλοι απλοί πολίτες κι άλλοι εξέχουσες προσωπικότητες του δημόσιου βίου, άλλοι αφοσιωμένοι στη φιλοσοφία κι άλλοι βουτηγμένοι στην καθημερινότητα του σπιτιού, της δουλειάς, της πολιτικής. Ανάμεσά τους γόνοι ισχυρών αριστοκρατικών οικογενειών (Πλάτων, Κριτίας, Χαρμίδης, Αλκιβιάδης), γιοι δούλων (Αντισθένης) ή πρώην δούλοι (Φαίδων)· δημοκρατικοί (Χαιρεφών), ολιγαρχικοί (Ξενοφών), φίλοι των τυράννων (Κριτίας, Χαρμίδης) ή πολιτικά αδιάφοροι (Αντισθένης). Οι διαφορές τους στην καταγωγή, την κοινωνική τάξη, την οικονομική κατάσταση, τις πολιτικές πεποιθήσεις και την παιδεία τους ήταν μεγάλες και δεν κρύβονταν. Εξάλλου, δεν χρειαζόταν να ήταν και όλοι φίλοι μεταξύ τους!

Όλοι τους ξεκίνησαν από τη βασική σωκρατική θέση ότι η γνώση φέρνει αρετή και η αρετή ευτυχία. Παρά την ποικιλία των απόψεών τους, όλοι ανέθεταν στη φιλοσοφία το ύψιστο καθήκον να διαμορφώνει την ηθική προσωπικότητα του ανθρώπου, να του προσφέρει τη δύναμη να ελέγχει τον ίδιο του τον εαυτό, καθώς και τις αξίες και τις συνήθειες της ζωής - της καθημερινής, της πολιτικής, της φιλοσοφικής.

Ο δρόμος όμως που χάραξαν για την ευτυχία ήταν διαφορετικός: για μερικούς περνούσε μέσα από την απόλαυση χωρίς όρια, για άλλους σήμαινε άσκηση και πειθαρχία - μέσα στην πολιτεία ή ανεξάρτητα από τις εξωτερικές συνθήκες. Διαφορετικός ο δρόμος, αλλά με το ίδιο όνομα (φιλοσοφία) και με τον ίδιο οδοιπόρο: το άτομο.

Πολλοί προσπάθησαν να συνεχίσουν το έργο του Σωκράτη. Ο πιο σπουδαίος ήταν, ασφαλώς, ο Πλάτων. Δεν ήταν όμως ο μοναδικός, ούτε η Ακαδημία του έμεινε η μόνη φιλοσοφική σχολή. Και άλλοι φίλοι ή συνομιλητές του Σωκράτη ίδρυσαν τις δικές τους σχολές: ο Αντισθένης, ο Αρίστιππος από την Κυρήνη, ο Ευκλείδης από τα Μέγαρα και ο Φαίδων από την Ηλεία. Σχολές που αναπτύχθηκαν ως τα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ. Άλλες έσβησαν γρήγορα κι άλλες άντεξαν στον χρόνο.

Από τους συνεχιστές του Σωκράτη (άμεσους ή έμμεσους, κοντινούς ή μακρινούς), κάποιοι προτίμησαν τις Σχολές του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, με τα πολλά μαθήματα και την τάση για συστηματοποίηση της φιλοσοφίας. Κάποιοι δεν θέλησαν, δεν προσπάθησαν ή δεν μπόρεσαν να ακολουθήσουν αυτή την πορεία. Εξάλλου, ως προς αυτό επικαλούνταν τον Σωκράτη: αυτός δεν τόνιζε την υπεροχή του προφορικού λόγου, χωρίς να τον υποστηρίξει γραπτώς (όπως έκανε ο Πλάτων) αλλά εμπράκτως; Αυτός δεν δίδαξε μόνο με το παράδειγμά του, χωρίς να αφήσει κείμενα και χωρίς τη φιλοδοξία να προσθέσει κάτι στην ανθρώπινη γνώση;

Κι αν για αιώνες (ουσιαστικά μέχρι σήμερα) τους αποκαλούν «μικρούς (ελάσσονες) Σωκρατικούς», οι ίδιοι δεν πρέπει να θεωρούσαν μειωτικό έναν τέτοιο χαρακτηρισμό. Τιμή τους θα ήταν ότι είναι «Σωκρατικοί», ότι δεν πρόδωσαν την παράδοση του Σωκράτη. Αν «μεγάλος Σωκρατικός» είναι ο Πλάτων, αυτός είναι και ο κεντρικός φιλοσοφικός στόχος τους: ο «μεγάλος Σωκρατικός», που (όπως πίστευαν) διαστρέβλωσε το πνεύμα του δασκάλου του παρά την προσωπική σχέση που είχε μαζί του.

Οι Σωκρατικοί και οι κατοπινοί φιλόσοφοι επιτέθηκαν εναντίον του Πλάτωνα (και του Αριστοτέλη): είτε με αυστηρά φιλοσοφικό τρόπο, αναιρώντας θέσεις και επιχειρήματα· είτε με χτυπήματα κάτω από τη μέση, με χλευασμούς και υπονοούμενα για τον βίο και την πολιτεία ή για τη συνέπεια λόγων και έργων των δύο φιλοσόφων. Οι δύο μεγάλοι φιλόσοφοι παρουσίασαν λογικές (ευφυείς και εντυπωσιακές) θεωρητικές κατασκευές. Έμοιαζε όμως να τις θεωρούσαν πιο αληθινές από την πραγματικότητα, ενώ τις είχαν φτιάξει για να ερμηνεύσουν την πραγματικότητα.

Μακριά από θεωρητικούς πειραματισμούς και με το μάτι στραμμένο στην πραγματικότητα, οι ελάσσονες φιλόσοφοι πίστευαν και διακήρυτταν ότι αποτελούν τους αυθεντικούς κληρονόμους της σωκρατικής φιλοσοφίας· μιας φιλοσοφίας που είχε στο κέντρο της τον συγκεκριμένο άνθρωπο και τη διασφάλιση της ευδαιμονία του.

Σαν μια πέτρα που κυλά
Πώς είναι; Να ᾽σαι μόνος σου, χωρίς σπίτι,
εντελώς άγνωστος, σαν μια πέτρα που κυλά;

Μπομπ Ντύλαν

Η κρίση της αθηναϊκής δημοκρατίας στο πρώτο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. και η εδραίωση της μακεδονικής κυριαρχίας στο δεύτερο μετέβαλαν σταδιακά, αλλά μάλλον οριστικά, τους όρους παραγωγής φιλοσοφίας. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες οι Κυνικοί και οι ελληνιστικές σχολές επαγγέλλονταν κυρίως ένα πράγμα: την παροχή ενός αισθήματος ασφάλειας, τη νοηματοδότηση της ζωής.

Όσο η πόλις έχανε τη σημασία της ως πηγή, θεμελίωση και μέτρο των αξιών, και τα ελληνιστικά βασίλεια ισχυροποιούνταν, ο πολίτης ένιωθε ότι τα κοινά αποφασίζονταν χωρίς τη συμμετοχή του, ότι η εξουσία είχε εκχωρηθεί στον μονάρχη, ότι η γνώση είχε σπάσει σε κομμάτια που δεν ήταν προσιτά σε όλους. Αν η συμμετοχή δεν είχε νόημα, αν το κράτος ήταν αδιάφορο και αν οι εξειδικευμένες γνώσεις παρουσίαζαν μια αποσπασματική εικόνα του κόσμου, τι έμενε στο άτομο; Πού θα έβρισκε ένα σημείο να στηριχθεί, όχι για να κινήσει τα πάντα (όπως επεδίωκαν οι επιστήμονες της εποχής), αλλά για να μπορέσει να ζήσει μια αξιοπρεπή ζωή και να καταφέρει να ευτυχήσει;

Μόνος εγγυητής έμενε στον άνθρωπο ο ίδιος του ο εαυτός. Γιατί, τι άλλο είναι δικό του; Η ιδιοκτησία και τα πλούτη; Οι συγγενείς και οι φίλοι; Οι γνωριμίες και η φήμη; Τίποτε από όλα αυτά, έλεγε ο Αντισθένης· λίγα από αυτά, έλεγαν μετριοπαθέστερα οι περισσότεροι. Ας δείξουμε (και ενίοτε ας επιδείξουμε) αδιαφορία προς τα εξωτερικά αγαθά, μια και δεν μπορούμε να τα εξασφαλίσουμε. Ούτε χρειάζεται να φανταζόμαστε ιδανικές πολιτείες και να αναλύουμε ποιο είναι το καλύτερο πολίτευμα, όπως έπραξαν ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης. Η αλλαγή που χρειάζεται ξεκινά από το ίδιο το άτομο - αυτό είναι, εξάλλου, το σωκρατικό δίδαγμα.

Το μόνο που χρειαζόταν το άτομο, θα έψαχνε και θα το έβρισκε στον εαυτό του. Έργο θα ήταν «η επιμέλεια του εαυτού του». Σε αυτόν θα στήριζε τη ζωή του, σε αυτόν θα λογοδοτούσε. Τα ιδεώδη που προβλήθηκαν από τη φιλοσοφία δείχνουν τον ατομοκεντρικό χαρακτήρα των στόχων της: αὐτάρκεια, ἀταραξία, ἀπονία, ἀδιαφορία. Ο ατομικισμός θα συμβαδίσει με έναν νεοεμφανιζόμενο κοσμοπολιτισμό. Ο τόπος, η κατοικία του ανθρώπου δεν είναι ο γενέθλιος τόπος του: έρημη χώρα η πατρίδα του, έρημος σαν χώρα και ο ίδιος - το να μην έχει πατρίδα είναι το ίδιο με το να έχει πατρίδα όλο τον κόσμο.

Οὐχ εἷς πάτρας μοι πύργος, οὐ μία στέγη,

πάσης δὲ χέρσου καὶ πόλισμα καὶ δόμος

ἕτοιμος ἡμῖν ἐνδιαιτᾶσθαι πάρα.

 -------------
Πατρίδα μου δεν είναι κάποιος πύργος ή κάποια στέγη.

Ολόκληρη η γη είναι πολιτεία και οικία

έτοιμη να στεγάσει τη ζωή μας.

Κράτης ο Κυνικός
(στον Διογένη Λαέρτιο 6.98)


Αρκετοί, ολοένα και περισσότεροι όσο προχωρούσε η Ελληνιστική εποχή, στρέφονταν στη θρησκεία. Όχι στην πολιτική θρησκεία με τις δημόσιες τελετές· περισσότερο στις λατρείες, στην προσωπική σχέση με κάποια θεότητα - όχι πλέον αποκλειστικά ελληνική, αλλά και εισαγόμενη από την Ανατολή ή την Αίγυπτο με τις αναγκαίες προσαρμογές επί το ελληνικότερον.

Η λατρεία της θεάς Τύχης δεν άνθισε τυχαία τα χρόνια εκείνα. Όμως και η φιλοσοφία έδινε ανάλογες υποσχέσεις στον άνθρωπο, τον εκτεθειμένο στις ιδιοτροπίες της τύχης. Σε μια εποχή που ο άνθρωπος κινδύνευε να τον εξορίσει η πολιτική εξουσία, να τον αιχμαλωτίσουν οι πειρατές και να τον πουλήσουν σκλάβο (ας θυμηθούμε μόνο τον Πλάτωνα) ο Διογένης αποτίμησε ως εξής το κέρδος του από τη φιλοσοφία: «Αν μη τι άλλο, τουλάχιστον είμαι έτοιμος να αντιμετωπίσω όλες τις μεταπτώσεις της τύχης» (στον Διογένη Λαέρτιο 6.63).

Όταν το άτομο αρχίζει να μην νιώθει ασφάλεια, όταν όλα όσα του προσέφεραν ασφάλεια (πατρίδα, πόλη, θεσμοί, αξίες) αλλάζουν, μπορεί να δελεαστεί ευκολότερα από τις υποσχέσεις που δίνουν τόσες λατρείες στους μυημένους, να ενταχθεί σε μια άλλου είδους κλειστή κοινότητα ή να απορρίψει τα νόμιματης πόλης του. Μπορεί όμως και να νιώσει ελεύθερο από κάθε εσωτερικό και εξωτερικό περιορισμό και να διακηρύξει με παρρησία, όπως ο Διογένης, το μανιφέστο ενός επιθετικού και αυτάρκους (αν όχι αυτάρεσκου) ατομικισμού. Ο ατομικισμός αυτός απομακρύνεται ωστόσο από τη σωκρατική διδασκαλία, η οποία διατηρούσε δεσμούς με τη ζωή της πόλης:

Ἄπολις, ἄοικος, πατρίδος ἐστερημένος,

πτωχός, πλανήτης, βίον ἔχων τοὐφ᾽ ἡμέραν.
--------------
Χωρίς πόλη, χωρίς σπιτικό, χωρίς πατρίδα,

ζητιάνος και πλανόβιος, ζω μέρα με τη μέρα.

(στον Διογένη Λαέρτιο 6.38)

ΠΟΥ ΝΑ ΓΥΡΙΖΕΙΣ;
ΕΝΑΣ ΠΕΡΙΠΛΑΝΩΜΕΝΟΣ ΕΙΡΩΝΕΥΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Το νόμισμά σας είναι κάλπικο

Πρέπει να ήταν η χρονιά που έπεσαν οι Τριάκοντα τύραννοι στην Αθήνα, το 403 π.Χ., όταν γεννήθηκε στη Σινώπη του Πόντου ο Διογένης· μπορεί όμως να ήταν και η χρονιά που ανέβηκαν στην εξουσία. Έζησε πολλά χρόνια εκεί και βοηθούσε τον πατέρα του, υψηλά ιστάμενο τραπεζίτη· ίσως έγινε και ο ίδιος τραπεζίτης. Έτσι, όταν ο πατέρας του κατηγορήθηκε ότι παραχάραξε το νόμισμα της πόλης, ο τριανταπεντάχρονος Διογένης τον ακολούθησε στην εξορία. Το πιθανότερο είναι ότι οι λόγοι της δίωξης ήταν πολιτικοί, μια και τότε (γύρω στο 370) πήρε την εξουσία ένας σατράπης.

Η φήμη του παραχαράκτη και του εξόριστου δεν τον εγκατέλειψε, αλλά και ο Διογένης δεν της χαρίστηκε. Την αντιμετώπιζε με χιούμορ και αντέτεινε στους κατηγόρους του ότι όλες οι αντιξοότητες του βγήκαν σε καλό. Όταν τον κορόιδευαν για το πάθημα της εξορίας, ο Διογένης τούς θύμιζε ότι χάρη σε αυτήν έφτασε στη φιλοσοφία. «Κι αν οι συμπολίτες μου στη Σινώπη με καταδίκασαν σε εξορία, εγώ τους καταδίκασα να ζήσουν στη Σινώπη» (Διογένης Λαέρτιος, Φιλοσόφων βίων και δογμάτων συναγωγή 6.49· το 6ο βιβλίο του Λαέρτιου αποτελεί βασική πηγή για τον κυνισμό).

Όταν ερχόταν η συζήτηση στη νόθευση του νομίσματος, ο καθένας που γνώριζε τον φιλόσοφο θα σκεφτόταν: ο Διογένης (όπως το γράφει από μόνος του σε ένα έργο του) υποτίμησε την αξία των νομισμάτων της πόλης του και υπέσκαψε την αξιοπιστία των χρηματικών συναλλαγών. Αυτό που επιχειρεί τώρα με τη φιλοσοφική του στάση είναι να ανατρέψει την αξία των νομίμων(των συνηθειών και των ηθών) της πόλης-κράτους, να νοθεύσει τους θεσμούς της κοινωνίας. Το δεύτερο είναι πολύ σοβαρότερο, και είναι το μόνο εξακριβωμένο. Την ιστορία με το νόμισμα όλοι την ακούμε ή τη διαβάζουμε (τότε ή και τώρα), αλλά δεν ξέρουμε αν είναι αληθινή. Ταιριάζει τόσο πολύ με αυτά που ήθελε να κάνει ο Διογένης και τα εξηγεί τόσο παραστατικά, που θα μπορούσε να είναι πλαστή.

Κάλπικη η ιστορία για το κάλπικο νόμισμα; Και οι άλλες ιστορίες για τον Διογένη; Κατέβηκε στην Αθήνα. Εκεί, καθώς λέγεται, ήταν μαθητής του Αντισθένη. Πιθανώς να ήταν. Εξάλλου, ποιος δεν επιζητούσε τότε (είτε ο ίδιος είτε οι συνεχιστές του) περγαμηνές που να αποδείκνυαν το ένδοξο παρελθόν του; Γιατί, αν ο Διογένης ήταν μαθητής του Αντισθένη, συνδέεται έμμεσα με τον δάσκαλο του Αντισθένη, τον Σωκράτη.

Σαν να μην έφτανε η εξορία, ο Διογένης μετά τον θάνατο του Αντισθένη έφυγε από την Αθήνα. Ταξιδεύοντας προς την Αίγινα, πιάστηκε από πειρατές και κατέληξε σκλάβος στην Κρήτη και τελικά στο σπίτι ενός πλούσιου Κορίνθιου, όπου ανέλαβε τη διαπαιδαγώγηση των γιων του.

Διάφορες μαρτυρίες τον θέλουν να μοιράζει τον χρόνο του στην Κόρινθο και στην Αθήνα, ή να βρίσκεται κατά καιρούς στα Μέγαρα, στην Ολυμπία, στη Σαμοθράκη, στη Ρόδο, στη Μίλητο και άλλες πόλεις.

Πολλές λεπτομέρειες δεν γνωρίζουμε για τη ζωή του Διογένη, εκτός αν η ζωή του είναι η συρραφή των περιστατικών που σώζουν διάφοροι συγγραφείς. Ας κρατήσουμε ότι αυτό που άρχισε με τον Διογένη, ο Κυνισμός, δεν ήταν Σχολή, με τον τρόπο που ήταν ο Πλατωνισμός, ο Στωικισμός και άλλες: οι Κυνικοί δεν διαδέχονταν ο ένας τον άλλο στη σχολαρχία, δεν παρέδιδαν μαθήματα, ούτε συνέθεσαν κάποιο φιλοσοφικό σύστημα.

Και γιατί «σκύλοι»;

Το όνομά τους το πήραν οι Κυνικοί από τον σκύλο, τον κύνα. Επειδή ο χαρακτηρισμός αυτός είχε υποτιμητική σημασία (υποδηλώνει αναίδεια), εύκολα θα πιστεύαμε ότι τους βάφτισαν έτσι οι φιλοσοφικοί τους αντίπαλοι. Ακόμη κι αν είχε συμβεί αυτό, ο ίδιος ο Διογένης το αποδέχθηκε και αποκαλούσε τον εαυτό του «σκύλο».

Η συμπεριφορά των Κυνικών είναι σαν του σκύλου, δηλαδή κυνική: είναι ωμά ειλικρινής, χωρίς υπεκφυγές, διακρίνει αμέσως φίλους και εχθρούς· είναι ταυτόχρονα και αναίσχυντη, δεν έχει ντροπές στις δημόσιες πράξεις, δεν έχει ντροπές σε καμία πράξη, γιατί όλες γίνονται δημοσίως.

Για τους Κυνικούς, η παρατήρηση της ζωής των ζώων φανερώνει ότι ο άνθρωπος έχασε την αλήθεια εξαιτίας του πολιτισμού, γιατί οι θεμελιώδεις αξίες του (στην πολιτική, στην ηθική, στη θρησκεία) είναι αντίθετες προς τη φύση. Ο πολιτισμός παραχάραξε τον φυσικό νόμο και θέσπισε τον θετικό νόμο που ισχύει στις πολιτείες· αυτό τον νόμο ο Διογένης προσπάθησε να τον υπονομεύσει. Παραχάραξε με τη σειρά του τις συνήθειες των πολιτών και πρόβαλε σαν υπόδειγμα τη φυσική ζωή, ακόμη και τη σκυλίσια. Δεν τόνισε τη λογική πλευρά του ανθρώπου (όπως π.χ. ο Αριστοτέλης), γιατί τον κανόνα τον δίνει η φύση. Ο άνθρωπος οφείλει να ζήσει σύμφωνα με τη φύση, όπως άλλωστε κάνουν οι σκύλοι και όλα τα ζώα.

Ο Διογένης χρησιμοποιεί τα ζώα ως παραδείγματα τόσο για λόγους διαπαιδαγώγησης (ας θυμηθούμε διδακτικούς μύθους, όπως τους αισώπειους) όσο και για να δείξει την ανωτερότητα της φύσης απέναντι στον πολιτισμό.

Η φύση, λοιπόν, διδάσκει· το ίδιο και οι άνθρωποι, αν τους παρατηρούμε. Ο Διογένης έβλεπε ότι μπορούμε να ζήσουμε χωρίς πολλά πράγματα τα οποία έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε απαραίτητα. Όταν έφτασε στην Αθήνα το ᾽σκασε ο σκλάβος του, ο Μάνης. Παρηγορήθηκε με τη σκέψη ότι, αν ο Μάνης μπορούσε χωρίς τον Διογένη, τότε και ο Διογένης θα μπορούσε χωρίς τον Μάνη (Διογένης Λαέρτιος 6.55).

Την απλότητα την διδασκόταν και από τα παιδιά - κάτι παράξενο για έλληνα φιλόσοφο. Όταν είδε ένα παιδί να πίνει νερό με τα χέρια, πέταξε το κύπελλό του· κι όταν είδε κάποιο άλλο παιδί να παίρνει τις φακές του στη γούβα ενός ψωμιού, πέταξε την κούπα του (Διογένης Λαέρτιος 6.37).

Διογένης: ένας σκύλος που γαβγίζει και δαγκώνει

Αντίθετα με τις άλλες σχολές, οι Κυνικοί δεν είχαν κάποιες βασικές διδασκαλίες ή καταστατικά κείμενα τα οποία να αναλύσουν. Πρότυπά τους είχαν τους παραδειγματικούς βίους. Γι᾽ αυτό οι αληθινοί τους ήρωες ήταν ο Ηρακλής και ο Οδυσσέας· και πολύ γρήγορα ο Διογένης, το μόνο ιστορικό πρόσωπο.

Ο Διογένης δεν ήταν ο δάσκαλος, ο συγγραφέας, ο φιλόσοφος - όπως ήταν ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Ζήνων. Ήταν το μυθικό πρόσωπο του Κυνισμού, γιατί η ίδια του η ζωή έγινε μύθος. Πολλές μικρές ιστορίες φτιάχτηκαν και κυκλοφορούσαν ευρέως στην αρχαιότητα για τον Διογένη. Τα πραγματικά περιστατικά της ζωής του χάθηκαν (αν ήταν ποτέ γνωστά) μέσα σε μια σειρά από ανέκδοτα, σκανδαλώδεις πράξεις και λεκτικά παιχνίδια που αποδόθηκαν στον πρώτο κυνικό.

Τα άλλα σκυλιά δαγκώνουν τους εχθρούς τους. Εγώ δαγκώνω τους φίλους μου, για να τους σώσω.

(στον Ιωάννη Στοβαίο, Ανθολόγιον 3.13.44)

Πολλές ιστορίες φαίνονται απλώς αστείες ή γελοίες - όπως τις πάρει κανείς. Και πράγματι, επιφανειακά η σημασία τους είναι αστεία· το συγκαλυμμένο νόημά τους έχει όμως κάποια οξύτητα. Έτσι ήταν ο λόγος των Κυνικών: «έμοιαζε με σκύλο που γλείφει και συνάμα δαγκώνει.»

Ο Διογένης και άλλοι Κυνικοί έγραψαν πολλά βιβλία. Δεν σώθηκαν, όπως δεν σώθηκαν εκατοντάδες άλλα φιλοσοφικά βιβλία των σύγχρονών τους και μεταγενέστερων σχολών. Αυτό που έμεινε είναι ιστορίες για τη ζωή τους - πιο ταιριαστό για εκείνους που τόνιζαν ότι σημασία δεν έχουν τα βιβλία αλλά ο τρόπος ζωής.

Η κυνική άσκηση

Παρά την κριτική του στον πολιτισμό, ο Διογένης ήταν γέννημα της πόλης· η συμπεριφορά του ήταν αξιοπρόσεκτη ακριβώς επειδή επέλεξε να την εκθέσει στην αγορά. Δεν αποσύρθηκε, αλλά έπραττε σαν να είχε αποστολή να πείσει τους ανθρώπους να εξετάζουν τη ζωή τους, γιατί (όπως θα έλεγε και ο Σωκράτης) μια ζωή ανεξέταστη δεν αξίζει να την ζεις. Σε αυτόν θα μπορούσαν να βρουν καθοδήγηση οι συνηθισμένοι άνθρωποι, και όχι στις Σχολές του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Ο Διογένης αποσκοπούσε να προσφέρει μια τέχνη, μια ηθική πρακτική που θα οδηγούσε τον άνθρωπο στην ευτυχία.

Η μίμηση της ελευθερίας και της αυτάρκειας των ζώων είχε πολλαπλούς σκοπούς: να παραμερίσει τα εμπόδια που βάζει η κοινωνία στην ανθρώπινη ευτυχία, χωρίς όμως να μένει στην απλή ικανοποίηση των ενστίκτων και στην απάθεια· και να κατοχυρώσει την πλήρη ανεξαρτησία, που κάνει τον άνθρωπο σαν τους θεούς. Γι᾽ αυτό και ο Ηρακλής είναι το πρότυπο των Κυνικών· γιατί ήταν ένας θνητός που χάρη στους άθλους του πλησίασε τους θεούς.

Η αυτάρκεια και η ανεξαρτησία επιτυγχάνονται με την άσκηση και την παρρησία. Η άσκηση είναι δύο ειδών, σωματική και ψυχική. Η σωματική εξάσκηση προσφέρει ανοσία στις αναπόφευκτες αντιξοότητες της ζωής, δεν αντιστρατεύεται όμως τις κατάλληλες απολαύσεις. Η ψυχική άσκηση συμπληρώνει τη σωματική: μαθαίνει στον άνθρωπο να καταφρονεί τις ηδονές, κι αυτό είναι μια νίκη που προκαλεί μεγαλύτερη ηδονή. Έτσι ο Διογένης επαινούσε όσους σχεδίαζαν και ήθελαν να κάνουν κάτι, αλλά τελικά, και παρά την επιθυμία τους, δεν το έκαναν.

Με αυστηρή πειθαρχία, η σωματική εξάσκηση και η μίμηση υποδειγματικών πράξεων φέρνουν την εσωτερική ελευθερία, την ανεξαρτησία από εξωτερικούς καταναγκασμούς. Η άσκηση συμπληρώνεται με τη γνώση, και έτσι κατακτιέται η αρετή. Αλλά χωρίς την άσκηση, όπως τονίζουν οι Κυνικοί, τίποτε δεν μπορεί να επιτευχθεί (Διογένης Λαέρτιος 6.70-71).

Η πρακτική της παρρησίας

Οι Κυνικοί πίστευαν ότι η αλήθεια φαίνεται μέσα στη ζωή, τη δείχνει ο καθένας με τη ζωή του. Ο φιλοσοφικός βίος, ως βίος παραδειγματικός, χρειάζεται δημοσιότητα, ώστε να προβληθεί η αλήθεια με τρόπο που να γίνεται προσιτή σε όλους. Δύο κυρίως τρόπους χρησιμοποίησαν οι Κυνικοί, τον λόγο και τις πράξεις, το κήρυγμα και τη σκανδαλώδη συμπεριφορά.

(α) Οι Κυνικοί δεν απευθύνονταν σε κάποιο συγκεκριμένο κοινό, συγκεντρωμένο για να τους ακούσει. Δεν επιζητούσαν μικρά και επιλεγμένα ακροατήρια. Προτιμούσαν το πλήθος και το αναζητούσαν εκεί που μαζευόταν για άλλους λόγους: στα θέατρα, στις θρησκευτικές γιορτές, στους αθλητικούς αγώνες. Σε τέτοιες περιστάσεις ο κυνικός έβρισκε ευκαιρία να περάσει το δικό του μήνυμα, μέσα από το κήρυγμα - το κατεξοχήν είδος ομιλίας που (παρουσιάζεται σαν να) λέει την αλήθεια και απευθύνεται σε όλους.

Στα κηρύγματα των Κυνικών δεν περιέχονταν εποικοδομητικά στοιχεία, κάποια θετική διδασκαλία. Ήταν κυρίως μια επίθεση κατά των θεσμών που εμποδίζουν την ελευθερία και την αυτάρκεια κάθε ανθρώπου· μια κριτική των ηθικών αντιλήψεων και των μορφών συμπεριφοράς. Με τον τρόπο τους, και την ελευθεροστομία τους, κατάφερναν να προκαλέσουν ενδιαφέρον για φιλοσοφικά θέματα σε ανθρώπους εκτός φιλοσοφίας - κάτι που λίγοι το πετυχαίνουν.

Σε κάποιον που τον κορόιδευε επειδή έμπαινε σε ακάθαρτα μέρη, είπε ο Διογένης: «Και ο ήλιος μπαίνει στα αποχωρητήρια, αλλά δεν λερώνεται.»

(στον Διογένη Λαέρτιο 6.63)

(β) Όσο καυστικά κι αν ήταν τα σχόλιά τους, οι Κυνικοί δεν έμειναν στα λόγια. Με τις πράξεις τους αμφισβητούσαν τις συνήθειες και τις γνώμες των πολλών, τους κανόνες της κοινωνικής ζωής.

Όταν ο Αλέξανδρος πλησίασε τον Διογένη και τον ρώτησε αν χρειαζόταν τίποτε, ο φιλόσοφος του απάντησε: «Να πας λίγο πιο πέρα από τον ήλιο, να μην τον κρύβεις.» Ο βασιλιάς θαύμασε τον φιλόσοφο για την περηφάνεια του και την περιφρόνηση της διαταγής (Πλούταρχος, Αλέξανδρος 14). Η αντίδραση, όμως, του βασιλιά δεν κρύβει ότι ουσιαστικά αντιστράφηκαν οι ρόλοι: αυτός που διέταξε δεν ήταν ο Αλέξανδρος, που ως απόγονος του θεού ήταν η προσωποποίηση του ήλιου, αλλά ο Διογένης, που είχε μια απλή φυσική σχέση με τον ήλιο, όπως κάθε άνθρωπος.

Ο Διογένης ήθελε να δείξει, επίσης, πόσο αυθαίρετοι είναι οι κανόνες που θέτουν οι άνθρωποι. Έτσι, μια φορά σε αγώνες, στα Ίσθμια, αυτοστεφανώθηκε σαν να ήταν νικητής. Όταν οι αξιωματούχοι προσπάθησαν να τον τιμωρήσουν, επειδή παραβίασε τον κανονισμό, ο Διογένης τους εξήγησε τη στάση του: «Εγώ πέτυχα πολύ πιο δύσκολη νίκη από εκείνους που στεφανώσατε εσείς· εγώ νίκησα τη φτώχεια, την εξορία, τα πάθη μου, ενώ οι αθλητές νίκησαν στο τρέξιμο και στην πάλη.» Εφάρμοσε τον κανόνα (τη στεφάνωση ως σημείο επιβράβευσης του νικητή) όχι εκεί που ήταν αποδεκτός από όλους, στους αγώνες του σώματος, αλλά εκεί που δεν ήταν, στον προσωπικό αγώνα της ζωής· και αναρωτήθηκε γιατί να μην ισχύει και στα δύο είδη αγώνων - ειδικά στον πιο σημαντικό από τους δύο.

Ακόμη περισσότερο προκλητικός ήταν ο Διογένης όταν συνέδεε δύο κανόνες συμπεριφοράς που φαίνονταν αντίθετοι. Ενώ το να τρως μπροστά στους άλλους επιτρέπεται, δεν επιτρέπεται να επιδεικνύεις άλλες λειτουργίες του σώματος. Ρωτούσε: εφόσον το φαγητό είναι μια φυσική ανάγκη και μπορεί να ικανοποιείται δημοσίως, γιατί αυτό να μην ισχύει και για άλλες φυσικές ανάγκες; Και χωρίς να του απαντήσουν, προχωρούσε στην ικανοποίησή τους.

Η κυνική στάση, με παρωδία και σάτιρα, με πράξεις ελεύθερες, υπονομεύει την παράδοση και ανατρέπει τις αυθεντίες. Ίσως είναι περισσότερο μια «αρνητική ελευθερία», μια προσπάθεια απαλλαγής από περιορισμούς. Αυτή η ελευθερία, η παρρησία είναι, για τον Διογένη, το κάλλιστον στους ανθρώπους.

Ποιος όμως θα μπορούσε να ακολουθήσει τέτοια ακραία παραδείγματα, ικανά να προκαλέσουν θαυμασμό αλλά κυρίως αποστροφή στους ανθρώπους, ειδικά σε όσους λόγω θέσεως, επαγγέλματος ή πεποιθήσεως είναι ή οφείλουν να δείχνουν σοβαροί;

Αυτόν τον φιλόσοφο ποιος θα τον πάρει;

ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΓΙΑ ΠΟΥΛΗΜΑ ΤΟΥ ΛΟΥΚΙΑΝΟΥ

ΕΡΜΗΣ: Θέλεις εκείνον τον βρωμιάρη τον Πόντιο;

ΖΕΥΣ: Βεβαίως.

ΕΡΜΗΣ: Εσύ με το δισάκι στον ώμο, ξεμπράτσωτε, για έλα από δω και κάνε έναν γύρο μπροστά μας. Πουλάω μια ζωή αντρίκεια, ενάρετη κι αρχοντική, μια ζωή ελεύθερη. Ποιος θα την αγοράσει;

ΑΓΟΡΑΣΤΗΣ: Τον φοβάμαι, έτσι σκυθρωπός και κατσούφης που είναι, μήπως με γαβγίσει μόλις τον πλησιάσω ή μήπως με δαγκώσει. Ε, φίλε! Από πού είσαι;

ΔΙΟΓΕΝΗΣ: Από παντού.

ΑΓΟΡΑΣΤΗΣ: Τι εννοείς;

ΔΙΟΓΕΝΗΣ: Βλέπεις έναν πολίτη του κόσμου.

ΑΓΟΡΑΣΤΗΣ: Κι έχεις κάποιες ειδικές γνώσεις; Ασκείς καμιά τέχνη;

ΔΙΟΓΕΝΗΣ: Απελευθερώνω τους ανθρώπους και γιατρεύω τα πάθη. Θέλω να κηρύττω την αλήθεια και την παρρησία.

ΑΓΟΡΑΣΤΗΣ: Συγχαρητήρια! Κι αν σ᾽ αγοράσω, πώς θα μ᾽ εκπαιδεύσεις;

ΔΙΟΓΕΝΗΣ: Πρώτα θα σ᾽ απαλλάξω από την καλοπέραση, θα σ᾽ αφήσω στη στέρηση και θα σε ντύσω με κάπα· ύστερα θα σ᾽ αναγκάσω να πονάς και να κοπιάζεις· να κοιμάσαι καταγής, να πίνεις νερό και να τρως ό,τι τύχει· δεν θα νοιάζεσαι για γάμο, παιδιά και πατρίδα· θ᾽ αφήσεις το πατρικό σου σπίτι και θα μείνεις σε κανένα πιθάρι· το δισάκι σου θα ᾽ναι γεμάτο λούπινα. Και έτσι όπως θα ᾽σαι, θα λες ότι είσαι πιο ευτυχισμένος κι από το μεγάλο βασιλιά. Να ᾽σαι θρασύς και αναιδής και να τους βρίζεις όλους. Να κάνεις στα φανερά όσα οι άλλοι δεν θα τα ᾽καναν ούτε στα κρυφά. Τέτοια είναι η ευτυχία που σου τάζουμε.

ΑΓΟΡΑΣΤΗΣ: Φύγε από δω! Λες πράγματα απαίσια κι απάνθρωπα.

ΔΙΟΓΕΝΗΣ: Είναι όμως εύκολα, δικέ μου, κι όλοι τα μπορούν. Δεν σου χρειάζεται ούτε μόρφωση ούτε πολλά λόγια. Ο δρόμος προς τη δόξα είναι σύντομος.

ΑΓΟΡΑΣΤΗΣ: Δεν σε χρειάζομαι για τέτοια πράγματα. Μπορεί όμως με τον καιρό να γίνεις ναύτης ή κηπουρός - αν θελήσει, βέβαια, να σε πουλήσει αυτός εδώ για κάνα δυο τάλιρα, το πολύ.

ΕΡΜΗΣ: Πάρ᾽ τον, χάρισμά σου. Ευχαρίστως να απαλλαγούμε από αυτόν·είναι τόσο ενοχλητικός, φωνάζει, βρίζει τους πάντες και τους αποπαίρνει.

Μα, είναι αυτό φιλοσοφία;

Οι Κυνικοί τις θεωρίες τις απέφευγαν, τα παραδοσιακά μαθήματα και τις επιστήμες (όπως τη γεωμετρία και την αστρονομία) τις απέρριπταν· σταθερές πεποιθήσεις που συγκροτούσαν ενιαίο συστηματικό σύνολο δεν είχαν· στα πρώτα τους χρόνια πίστευαν ότι δεν υπάρχει κάποιος ιδιαίτερος φιλοσοφικός σκοπός. Τι λογής φιλόσοφοι ήταν, λοιπόν, οι Κυνικοί;

Απλούστατα, δεν ήταν φιλόσοφοι! Έτσι υποστήριξαν αρκετοί, οι οποίοι και κατηγόρησαν τον Κυνισμό ότι δεν είναι σχολή σκέψης αλλά απλώς ένας τρόπος ζωής - πιθανώς ένα μέσο, που μπορεί να ταιριάζει στη μία ή την άλλη σχολή, δεν μπορεί όμως το ίδιο να προσφέρει το «τέλος», τον σκοπό. Κάποιοι ονόμασαν τον Κυνισμό «σύντομο δρόμο για την αρετή», άλλοι όμως «σύντομο δρόμο για την αλαζονεία» ή «για την κακή φήμη». Οι Κυνικοί αντέστρεφαν τις κατηγορίες και ουσιαστικά αμφισβητούσαν στους άλλους το δικαίωμα να φέρουν το όνομα του φιλοσόφου.

Ό,τι κι αν τους καταμαρτύρησαν (αδίκως και δικαίως), ο δρόμος της κυνικής άσκησης ήταν απλός και δύσκολος: να ζεις φτωχός και να ικανοποιείς μόνο τις φυσικές σου ανάγκες. Ίσως η εικόνα του περιπλανώμενου με το δισάκι στον ώμο, το ραβδί και το τριμμένο πανωφόρι (όλα τα υπάρχοντά του) να φαινόταν και τότε γραφική στους πολλούς ή προσβλητική (και -γιατί όχι;- απειλητική) για τους θεματοφύλακες της φιλοσοφίας.

Είναι αλήθεια ότι πολλοί τσαρλατάνοι, περιπλανώμενοι κι εκείνοι, εμφανίστηκαν σαν φιλόσοφοι, πολλές φορές σαν Κυνικοί. Ήταν ίσως εύκολο και βολικό να παρουσιάζονταν σαν Κυνικοί. Για εκατοντάδες χρόνια αυτή η μορφή φιλοσόφου τριγυρνούσε στους δρόμους των ελληνιστικών βασιλείων και της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, εκθέτοντας και περιγελώντας ανθρώπους, προκειμένου να προκαλέσει την αντίδρασή τους.

Η περιφρόνηση προς τους Κυνικούς εντάθηκε αργότερα, κυρίως στα αυτοκρατορικά χρόνια, όταν αναβίωσε ο κυνισμός και οι Κυνικοί άλλαξαν. Ήταν κατάλληλη εποχή για την αναβίωση αυτή: η ευμάρεια της Ρώμης πρόσφερε στα υψηλά κοινωνικά στρώματα πλούτο και χλιδή, και στους ηθικολόγους και στους σατιρικούς συγγραφείς άφθονες αφορμές να καταγγέλλουν τις υπερβολές. Ο ακραίος και ανατρεπτικός ασκητισμός των Κυνικών σόκαρε τους Ρωμαίους. Έτσι, βρέθηκε σχετικά εύκολα ακροατήριο για τον Κυνισμό, που από τη μία πλευρά πολεμούσε τη δεισιδαιμονία και την ηθική διαφθορά και από την άλλη προέτρεπε για επιστροφή στη φύση, σε μια πρωταρχική απλότητα πριν από κάθε παρέμβαση πολιτισμού.

Δεν ήταν λίγοι όσοι περιφρονούσαν «αυτά τα ζωώδη, σιχαμερά και ακαλλιέργητα άτομα», που μιλούσαν και ζούσαν ανάρμοστα, διαφθείροντας τη φιλοσοφία και τους ανθρώπους.

Όμως αρκετοί ήταν και όσοι κατάλαβαν και ξεχώρισαν τους Κυνικούς σε δυο ομάδες: σε εκείνους που το μόνο που είδαν ήταν τα εξωτερικά σημάδια της εμφάνισης και της συμπεριφοράς των Κυνικών, και τα υιοθέτησαν για την ευχαρίστησή τους ή από ματαιοδοξία· και σε εκείνους που μιμήθηκαν πρώτα την καρτερικότητα του Διογένη, την αντοχή του στους κόπους, το ψυχικό του μεγαλείο.

Τον 4ο αιώνα μ.Χ. ο Ιουλιανός, με την αυστηρή κριτική του στους απαίδευτους Κυνικούς, θυμίζει ότι, για τον Διογένη, τις προκλητικές πράξεις έχει δικαίωμα να τις αποτολμά μόνο εκείνος που έχει πρώτα κυριαρχήσει στην ηδονή και το πάθος. Αλλιώς, όπως τα σοφά λόγια στο στόμα των ανόητων δεν είναι σοφά, έτσι και οι αναίσχυντες πράξεις όταν τις κάνουν αναίσχυντοι είναι απλώς αναίσχυντες - τίποτε παραπάνω.

Οι ελαφροί ας με λέγουν ελαφρό

Ο Διογένης από τη Σινώπη του Πόντου, ο Κράτης από τη Θήβα, ο Δημώναξ από την Κύπρο, ο Περεγρίνος και άλλοι ογδόντα γνωστοί Κυνικοί δεν κέρδισαν κάποια περίοπτη θέση στις ιστορίες της φιλοσοφίας. Ο Αριστοτέλης δεν καταδέχεται να κατονομάσει τον Διογένη, χαρίζοντάς του μόνο μια αναφορά με τη λέξη «κύων». Ποτέ οι μεγάλοι φιλόσοφοι από την εποχή τους έως σήμερα δεν τους αντιμετώπισαν ευθέως ως συνομιλητές στα μεγάλα φιλοσοφικά ερωτήματα της μεταφυσικής, της κοσμολογίας, της γνωσιολογίας.

Και όμως η φιλοσοφική στάση τους είναι παρούσα σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας. «Και ποιος δεν έχει ακούσει για τον σκύλο από τη Σινώπη;» ρωτούσε το 380 μ.Χ. ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, ζώντας αποσυρμένος στην Καππαδοκία, όχι μακριά από τη γενέθλια πόλη του Διογένη. Ο Κυνισμός επηρέασε τη διαμόρφωση της στωικής φιλοσοφίας, πέρασε σε λογοτεχνικά είδη όπως η «διατριβή» και η σάτιρα, και δεν άφησε ανεπηρέαστο τον χριστιανισμό. Αποτελεί, κατά παράδοξο τρόπο, τη σωκρατική κληρονομιά, όπως εμμέσως παραδέχθηκε και ο Πλάτων αποκαλώντας τον Διογένη «έναν τρελαμένο Σωκράτη». Η μορφή του Διογένη πρόβαλε σαν μια σύνθεση ασκητισμού και αναίδειας - σαν ένας νέος Σωκράτης.

Οι Κυνικοί έδειξαν ότι η σχέση του ανθρώπου με την αλήθεια, ή έστω με την προσωπική του αλήθεια, είναι κατόρθωμα ατομικό, ενίοτε και μοναχικό - αν και το πετυχαίνει ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους. Υπήρξαν Κυνικοί που, δυναμωμένοι με την άσκηση, διακινδύνευσαν την προσωπική τους υπόληψη, παραβαίνοντας κανόνες κοινωνικούς. Όλα αυτά τα έκαναν, για να φέρουν τον καθένα αντιμέτωπο με την ανθρώπινη φύση του, απογυμνωμένο από τις ευκολίες αλλά και τις δυσκολίες της καθημερινότητας, του πολιτισμού. Άλλοι τούς είπαν φιλοσόφους, άλλοι τρελούς. Αυτοί απλώς επιδίωξαν να ταρακουνήσουν την αυταρέσκεια, την αυτοϊκανοποίηση όσων κατείχαν (ή νόμιζαν ότι κατείχαν) κάτι: οι πλούσιοι και οι ισχυροί το χρήμα και την κοινωνική καταξίωση, οι φιλόσοφοι τη γνώση, κάθε άνθρωπος τη βολή του.

Κανένας, ειδικά ο άνθρωπος που θέλει να νιώθει ασφάλεια (κοινωνική, πολιτική, συναισθηματική ή όποια άλλη) και επενδύει σε αυτήν, δεν θέλει δίπλα του κάποιον που διαρκώς να τον πειράζει, όχι απλώς να αμφισβητεί ή να κλονίζει τις χρόνιες πεποιθήσεις του αλλά να φέρεται προς αυτές σαν να είναι χρόνιες ασθένειες που επείγει η θεραπεία τους. Κανένας ίσως δεν θέλει δίπλα του έναν αναρχικό που κοροϊδεύει τις βεβαιότητες των άλλων και ποδοπατεί την υπεροψία τους (με κίνδυνο, βέβαια, να κατηγορηθεί και ο ίδιος για οίηση).

Οι Κυνικοί, αντίθετα από τις άλλες Σχολές, πίστεψαν ότι, για να φιλοσοφήσει κανείς, οφείλει να καταλάβει ότι η ζωή μέσα στον ανθρώπινο πολιτισμό είναι γεμάτη ασυνέπειες, αν συγκριθεί με τη φυσική ζωή. Γι᾽ αυτό προχώρησαν στη συνολική ρήξη με τον κόσμο των κοινωνικών συμβάσεων: τον απέρριψαν ολοκληρωτικά ως αντίθετο προς την ανθρώπινη φύση. Ωστόσο, δεν είχαν σκοπό ούτε προσπάθησαν να αναμορφώσουν την κοινωνική ή την πολιτική ζωή. Αρκέστηκαν συχνά σε έναν επιδεικτικό ασκητισμό, κάποτε μάλιστα στις αυλές και στους κύκλους των πλουσίων.

Η αναφορά στον Διογένη, η πίστη στο παράδειγμά του, στον τρόπο ζωής του και στις φιλοσοφικές αρχές του κράτησαν τους Κυνικούς για αιώνες, παρόλο που δεν συγκρότησαν ποτέ σχολή ούτε έδωσαν τόση σημασία στο να θεμελιώσουν με αυστηρά φιλοσοφικό τρόπο τις απόψεις τους. Τους άρεσε να πλάθουν ιστορίες για τον Διογένη, συναξάρια θαυμαστών πράξεων, αγιογραφικές επινοήσεις της παράδοσης. Ιστορίες σαν κι αυτή που μόλις τελείωσε.
 


Μιλώ για την αρετή, δε μιλώ για τον εαυτό μου

seneca2Δεν είμαι σοφός ούτε και θα γίνω ποτέ. Ζήτησε λοιπόν από μένα όχι να είμαι όμοιος με τους αρίστους, αλλά να είμαι καλύτερος από τους κακούς. Μου είναι αρκετό αν περιορίζω καθημερινά, έστω και στο ελάχιστο, τα ελαττώματα και καταδικάζω τα σφάλματά μου. Δεν έχω πετύχει να είμαι πραγματικά υγιής, ούτε και θα το πετύχω βέβαια.

Όλα αυτά δεν τα λέω για λογαριασμό μου -γιατί εγώ είμαι βουτηγμένος σε πέλαγος σφαλμάτων κάθε είδους- αλλά μιλώ εξ ονόματος εκείνου που έχει πράγματι επιτύχει κάτι. Μου είπες όμως ότι με άλλο τρόπο μιλώ και αλλιώς ζω. Αλλά η ίδια κατηγορία, κακόβουλοι άνθρωποι και άσπονδοι εχθροί όλων των εκλεκτών, εκτοξεύτηκε και κατά του Πλάτωνα, εκτοξεύτηκε και κατά του Επικούρου, εκτοξεύτηκε και κατά του Ζήνωνα γιατί όλοι αυτοί μίλησαν όχι για το πώς ζούσαν οι ίδιοι, αλλά για το πώς θα όφειλαν να ζουν.

Μιλώ για την αρετή, δε μιλώ για τον εαυτό μου και η επίθεσή μου στρέφεται εναντίον κάθε ακολασίας, κυρίως αυτής που προέρχεται από μένα. Όταν μπορέσω, θα ζήσω όπως πρέπει. Και αυτή η μοχθηρία, που είναι βουτηγμένη σε πολύ δηλητήριο, δε θα με αποτρέψει από την επιδίωξη του αρίστου ούτε και εκείνο το δηλητήριο, με το οποίο ποτίζετε τους άλλους και εξοντώνετε τον εαυτό σας, θα με εμποδίσει να εξακολουθώ να εκθειάζω όχι τη ζωή που ζω, αλλά αυτή που ξέρω ότι θα έπρεπε να ζω να εξακολουθώ να λατρεύω την αρετή και να την ακολουθώ, αν και βρίσκομαι πολύ πίσω και προχωρώ με πολύ αργό ρυθμό.

Λένε επίσης ότι ο επικούρειος φιλόσοφος Διόδωρος, που τις τελευταίες μέρες έθεσε με το χέρι του τέρμα στη ζωή του, δεν ακολουθούσε τα διδάγματα του Επικούρου όταν έκοβε το λαιμό του. Μερικοί εκλαμβάνουν την πράξη του αυτή ως παραλογισμό, άλλοι ως απερισκεψία- εκείνος όμως, ευτυχής και με πλήρη συνείδηση, έδωσε μαρτυρία για την πράξη του, καθώς αποχωρούσε από τη ζωή. Επαίνεσε τη γαλήνη των χρόνων που πέρασε αγκυροβολημένος με ασφάλεια στο λιμάνι και είπε κάποιες λέξεις που σεις ποτέ δε θα θέλατε ν' ακούσετε, σαν να ήταν να επαναλάβετε και σεις την ίδια πράξη:

"έζησα: Και απόσωσα της τύχης μου το δρόμο"

Καβγαδίζετε για τη ζωή του ενός και για τον τρόπο θανάτου του άλλου και, όταν ακούτε το όνομα ανθρώπων που έχουν γίνει σπουδαίοι για κάποιο ιδιαίτερο προσόν τους, γαβγίζετε όπως κάνουν τα σκυλάκια όταν συναντούν ξένους• γιατί σας συμφέρει κανείς να μη φαίνεται καλός, λες και η αρετή κάποιου άλλου αποτελεί μομφή για τα ελαττώματα όλων σας. Με φθόνο συγκρίνετε τα σπουδαία δικά τους επιτεύγματα με τη δική σας αθλιότητα, και δεν καταλαβαίνετε πόσο ζημιώνετε τον εαυτό σας όταν τολμάτε κάτι τέτοιο. Γιατί, αν όσοι επιδιώκουν την αρετή είναι άπληστοι, φιλήδονοι και κενόδοξοι, τότε τι είστε σεις που απεχθάνεστε ακόμη και αυτό το όνομα της αρετής; Υποστηρίζετε ότι κανείς από αυτούς δεν πράττει όσα κηρύσσει, ούτε ζει με πρότυπο τα λόγια του. Τι το περίεργο βλέπετε, τη στιγμή που τα λόγια τους είναι τόσο γενναία, έξοχα, ικανά να αντιμετωπίσουν όλες τις φουρτούνες της ανθρώπινης ζωής;

Σεις λέτε: «Οι φιλόσοφοι δεν κάνουν αυτά που κηρύσσουν». Και όμως, κάνουν πολλά από αυτά που κηρύσσουν, πολλά από αυτά που ο ενάρετος νους τους συλλαμβάνει.

Στο μεταξύ όμως, δεν έχετε κανένα λόγο να καταδικάζετε λόγους καλούς και καρδιές γεμάτες σκέψεις αγαθές. Η επιδίωξη σωτήριων σπουδών είναι αξιέπαινη, ακόμη κι αν αυτές δεν έχουν πρακτικά αποτέλεσμα. Γιατί τάχα θα πρέπει να απορούμε αν εκείνοι που σκαρφαλώνουν στο απόκρημνο μονοπάτι δε φτάνουν και μέχρι την κορφή; Αν όμως είστε αληθινοί άντρες, κοιτάξτε όσους επιχειρούν τα μεγάλα, ακόμη κι αν αυτοί αποτυγχάνουν. Μεγαλόψυχο έργο πράττει όποιος εκτιμά την προσπάθειά του όχι με βάση την προσωπική του δύναμη, αλλά τη δύναμη της φύσης του. Όποιος στοχεύει στα υψηλά και έχει μέσα στην καρδιά του μεγαλύτερες συλλήψεις από εκείνες που θα μπορούσαν να επιτύχουν ακόμη και άνθρωποι προικισμένοι με γιγαντιαίες δυνάμεις.

Σχετικά μ' εσάς τώρα, το μίσος σας για την αρετή και γι' αυτούς που την ασκούν δεν είναι καθόλου περίεργο. Γιατί τα ασθενικά φώτα τρομάζουν τον ήλιο, και τα ζώα της νύχτας αποφεύγουν τη λαμπερή μέρα και στέκουν εμβρόντητα μπροστά στα πρώτα σημάδια της αυγής ψάχνουν παντού να βρουν τη φωλιά τους και, αμέσως μόλις βρουν κάποια τρύπα, χώνονται μέσα για ν' αποφύγουν το φως. Στενάξτε λοιπόν, χρησιμοποιήστε την άθλια γλώσσα σας για να λοιδορήσετε τους καλούς, δείξτε τα δόντια σας, δαγκώστε γερά πολύ πριν αφήσετε το αποτύπωμά τους, θα τα έχετε σπάσει.

Σενέκας, Για μια ευτυχισμένη Ζωή

Η δημιουργικότητα και τα δώρα της αποτυχίας!

"Θα έπρεπε να εύχεστε την αποτυχία... εάν φοβάστε μην αποτύχετε, δε θα πάτε πολύ μακριά", μας προειδοποίησε ο Steve Jobs. «Δεν υπάρχει αυτό που αποκαλούμε αποτυχία - αποτυχία είναι απλά η ζωή που προσπαθεί να μας αλλάξει κατεύθυνση," συμβούλευσε η Oprah νέους απόφοιτους του Χάρβαρντ.

Στην ενθαρρυντική επιστολή του με πατρικές συμβουλές, ο Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ έδωσε στην κόρη του Scottie μια λίστα με πράγματα για τα οποία θα πρέπει να ανησυχεί και άλλη μία με εκείνα για τα οποία δε θα πρέπει να ανησυχεί καθόλου. Στα δεύτερα, συμπεριέλαβε την αποτυχία.

Κι ακόμα, όπως η Debbie Millman επισημαίνει στο δοκίμιό της με τίτλο FailSafe, οι περισσότεροι από εμάς «προτιμούν να κινούνται εντός των γνωστών δυνατοτήτων τους»- και οτιδήποτε έξω από αυτές είναι ένα ρίσκο προς την αποτυχία, που μας κάνει να ανησυχούμε πολύ, και δε μας αρέσει. Πώς, λοιπόν, ξεπερνάμε αυτό το ψυχικό αδιέξοδο, αυτήν την υπαρξιακή ανησυχία, που δε μας αφήνει να ξεδιπλώσουμε το μέγιστο της δημιουργικότητάς μας, που κλέβει ενέργεια απ’ την εξέλιξη μας;!

Είναι αυτό ακριβώς που η artcurator Sarah Lewis, με πτυχία σε Χάρβαρντ και Οξφόρδη, και θέση επιμελήτριας στην TateModern και το MoMA, εξετάζει στο βιβλίο της The Rise: Η δημιουργικότητα, το δώρο της αποτυχίας, καθώς και η αναζήτηση της κυριαρχίας - μια εξερεύνηση του πώς «ανακαλύψεις, καινοτομίες και δημιουργικές προσπάθειες προέρχονται συχνά, κι ίσως αποκλειστικά, από άγνωστο έδαφος» και γιατί αυτό το «απίθανο έδαφος της δημιουργικής προσπάθειας» είναι μια τεράστια πηγή βοήθειας για την πορεία προς την αυτοπραγμάτωση. Η Lewis, με γνώμονα την «απύθμενη περιέργεια για το τί γινόμαστε μέρα με τη μέρα», δίνει τα επιχειρήματά της αργά, προσεκτικά, κι απομακρύνεται από αυτά ταυτόχρονα, σαν γλύπτης που αλλάζει προοπτική για να δει και να αξιολογήσει το ίδιο του το έργο.



Η Lewis αρχίζει με μια επίσκεψη στις γυναίκες της ομάδας τοξοβολίας του Πανεπιστημίου Κολούμπια, οι οποίες περνούν αμέτρητες ώρες ασκώντας ένα άθλημα που απαιτεί σε ίσα μέρη άψογη ακρίβεια του στόχου και ένα επίπεδο άνεσης με το ανεξέλεγκτο της φύσης - όλες τις περιβαλλοντικές παρεμβάσεις, ό, τι θα μπορούσε να συμβεί μεταξύ της στιγμής που το βέλος αφήνει το τόξο κι εκείνης που προσγειώνεται στο στόχο. Από αυτό το ασυνήθιστο άθλημα η Lewis σχεδιάζει μια αλληγορία για τον πυρήνα του ανθρώπινου επιτεύγματος:

Υπάρχουν ελάχιστα πράγματα που συνεχίζουν να είναι «εξειδικευμένα» στη [σύγχρονη] κουλτούρα, γι 'αυτό είναι σπάνιο να βλέπουμε πώς μοιάζει το πείσμα, ντυμένο με τέτοια επίπεδα ακρίβειας. Το να ξοδέψεις τόσο χρόνο με ένα τόξο και ένα βέλος είναι ένα είδος περιθωριοποίησης μαζί με μία σπάνια σοβαρότητα σκοπού.

Υποστηρίζει επίσης, πως ακρογωνιαίος λίθος της δεξιοτεχνίας είναι η έννοια της αποτυχίας. Παραθέτει Edison, ο οποίος είναι γνωστός για τις περίφημες άκαρπες προσπάθειές του να δημιουργήσει έναν λαμπτήρα: «Δεν απέτυχα, απλά βρήκα 10.000 τρόπους που δε λειτούργησαν.»

Η αποτυχία σαν λέξη είναι ατελής. Μόλις αρχίζουμε να τη μετατρέπουμε, παύει να είναι. Ο όρος πάντα ολισθαίνει από το οπτικό μας πεδίο, όχι απλά επειδή είναι δύσκολο να τον δεις χωρίς να κάνεις γκριμάτσα, αλλά επειδή από τη στιγμή που είμαστε έτοιμοι να μιλήσουμε γι 'αυτό, συχνά του δίνουμε ένα άλλο όνομα - εμπειρία μάθησης, δοκιμή - δεν είναι πλέον η στατική έννοια της αποτυχίας.

Ένα βασικό στοιχείο για την κατανόηση της αξίας της αποτυχίας είναι η έννοια του «σκοπίμως ατελούς», κι όπως εξέφρασε η Μαρί Κιουρί σε γράμμα προς τον αδερφό της: «Ποτέ κανείς δεν επικεντρώνει στο τι έχει ήδη γίνει, ο άνθρωπος κοιτά μονάχα αυτό που απομένει να γίνει».

Εμείς ευδοκιμούμε, εν μέρει, όταν έχουμε σκοπό, όταν έχουμε ακόμα περισσότερα να κάνουμε. Το σκοπίμως ατελές είναι κεντρική ιδέα ακόμη και στους ίδιους τους μύθους για τη δημιουργία. Στους ινδιάνους Ναβάχο, κάποιοι τεχνίτες και οι γυναίκες τους, επιζητούσαν την ατέλεια, δίνοντας εσκεμμένα στα υφάσματα και τα κεραμικά τους ένα ελάττωμα που ονόμαζαν «γραμμή πνεύμα», ώστε να υπάρχει μια ώθηση προς τα εμπρός, ένας λόγος να συνεχίσουν να δουλεύουν και να γίνονται καλύτεροι.

Υπάρχει αναπόφευκτα ένα αίσθημα ανολοκλήρωσης που έρχεται μαζί με τη μαεστρία. Αυτό συμβαίνει επειδή όσο μεγαλύτερη η ειδίκευσή μας, τόσο πιο ομαλή η τρέχουσα πορεία μας, οπότε και τόσο καθαρότερα μπορούμε να εντοπίσουμε το βουνό που έρχεται μπροστά μας. «Τι θα λέγατε ότι αυξάνει με τη γνώση;» ρώτησε κάποτε ο Jordan Elgrably τον James Baldwin. «Μαθαίνεις κάθε μέρα πόσα λίγα ξέρεις», είπε ο Baldwin.

Οι Δάσκαλοι δεν είναι ειδικοί, επειδή εξηγούν ένα θέμα έως το εννοιολογικό τέλος του. Είναι δάσκαλοι επειδή αντιλαμβάνονται ότι δεν υπάρχει τέλος. Σε απόλυτα ομαλό έδαφος, η διαδρομή από το στόχο στην επίτευξη βρίσκεται μόνιμα στο μέλλον.

Σε μία από τις πιο απεικονιστικές μελέτες της, η Lewis στρέφεται προς την κληρονομιά του πρωτοπόρου πολικού εξερευνητή, Robert Falcon Scott, του οποίου η αποστολή (1911) στο Νότιο Πόλο θεωρείται από πολλούς ως το μεγαλύτερο ημιτελές ταξίδι της Ηρωικής Εποχής εξερεύνησης της Ανταρκτικής και "η πιο τραγικά διάσημη αποτυχία "- αφού ο Scott και όλο το πλήρωμα του χάθηκαν πριν φτάσουν στο τέλος της αναζήτησής τους. Έναν αιώνα αργότερα, ο σύγχρονος πολικός εξερευνητής Ben Saunders, έθεσε ως στόχο να ολοκληρώσει το ταξίδι του Scott, με τα ίδια μέσα, στη μεγαλύτερη πολική αποστολή στην ανθρώπινη ιστορία - 1.800 μίλια. Έτσι η Lewis απορεί για το ποιο είναι το μυστικό στοιχείο της θέλησης που κατέχουν άνθρωποι σαν τον Saunders.

«Οι άνθρωποι που οδηγούνται από μια επιδίωξη που τείνει στα άκρα δεν είναι παρίες αλλά κεντρικοί ήρωες – είναι αυτοί που δοκιμάζουν τι είναι δυνατό ν’ αντέξουμε και να ανακαλύψουμε.»

Σε μια εποχή που πηδάμε συνεχώς από ιδέα σε ιδέα, με αμέτρητους περισπασμούς να μας εκτρέπουν, το να διαφύγει κανείς από άβολες θέσεις είναι εύκολο. Πώς όμως στεκόμαστε σε ένα μέρος όπου δε νιώθουμε και τόσο άνετα και με τρόπους που ποτέ δεν ξέραμε ότι μπορούσαμε; Πώς εξασκούμε την αϊκίντο κίνηση της παράδοσης; Η αντίληψη της αποτυχίας, η αποδοχή του ελαττώματος, είναι συχνά το μέσο.

Και το αντίθετο της αποτυχίας και που θέλουμε να φτάσουμε δεν μπορεί να είναι η επιτυχία, αυτή η στιγμιαία ετικέτα που τοποθετείται σε μας από τους άλλους - αλλά η συμφιλίωση, ευθυγραμμίζοντας το παρελθόν μας με ένα διευρυμένο όραμα που έρχεται μπροστά μας τη στιγμή που παύουμε να αντιστεκόμαστε σε όσα από πεποίθηση θεωρούμε «κακά» ή ντροπιαστικά ή λανθασμένα.

Η στιγμή που ορίζουμε το ήδη δοκιμασμένο, το δυσφημισμένο σαν ικανό παραγωγής νέου έργου, την ίδια εκείνη στιγμή έχει διευρυνθεί σε νέους ορίζοντες η αντίληψή μας. Ο Πρόεδρος JohnF. Kennedy ανέφερε κάποτε ένα παλιό ρητό που λέει ότι η επιτυχία έχει πολλούς πατέρες, αλλά η αποτυχία είναι ορφανή. Η αποτυχία είναι ορφανή μέχρι να δώσει μια αφήγηση. Στη συνέχεια, είναι εύγευστη, επειδή έρχεται μέσα στο πλαίσιο της ιστορίας, όπως τα αστέρια μέσα σε έναν αγαπημένο αστερισμό.

Μόλις φτάσουμε σε ένα ορισμένο ύψος βλέπουμε πώς η πραγματική άνοδος συχνά ξεκινά από μια φαινομενικά ξεπερασμένη βάση...

Ας βρούμε λοιπόν πού κρύβεται αυτή η βάση μέσα στον καθένα από εμάς, κι ας δουλέψουμε επάνω στα στοιχεία του εαυτού μας με καινούργια θέληση, χωρίς να γνωρίζουμε εκ των προτέρων τίποτα για μας. Μπορεί να ανακαλύψουμε πτυχές της δύναμής μας που ούτε καν γνωρίζαμε ότι υπήρχαν.

ΜΕ ΟΠΟΙΟΝ ΔΑΣΚΑΛΟ ΚΑΘΗΣΕΙΣ ΤΕΤΟΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΑ ΜΑΘΕΙΣ…

_big_0683013001399564394Οι άνθρωποι είναι σαν τα χημικά στοιχεία: όταν δύο από αυτά έρχονται σε επαφή, είτε αδρανούν είτε αντιδρούν. Στη δεύτερη περίπτωση αλλάζουν και τα δύο. Πολλές φορές, μετά από μια βραδιά που περάσαμε μαζί με άλλους, λέμε: «Απόψε το κανιβαλίσαμε». Τι σημαίνει αυτό; Το αισθητικό μας επίπεδο έπεσε, η συμπεριφορά μας αλλοιώθηκε λόγω της ύπαρξής μας στο εσωτερικό μιας ομάδας. Η ομάδα εξασκεί μια μορφή πίεσης, μας κάνει όλους λίγο πολύ όμοιους, μας ισοπεδώνει.
       
Χρειάζεται προσοχή: όταν συναναστρεφόμαστε ανθρώπους, είτε γινόμαστε ίδιοι με αυτούς («Αν ο γείτονάς σου είναι βρόμικος, θα σε βρομίσει κι εσένα» λέει ο Επίκτητος) είτε εκείνοι ακολουθούν τους δικούς μας τρόπους. Οι περισσότεροι από μας δεν καταφέρνουμε να κατευθύνουμε τις συναναστροφές μας — αφηνόμαστε να μας κατευθύνουν εκείνες. Η οχλοκρατία είναι η ακραία μορφή αυτής της συμπεριφοράς: το άτομο αποποιείται κάθε ευθύνη και συμπεριφέρεται σαν μέλος ενός κοπαδιού.

Λέει ο Βρετανός συγγραφέας Τέρρυ Πράτσετ: «Το IQ του όχλου ισούται με το IQ του πιο ηλίθιου που βρίσκεται μέσα σ’ αυτόν διαιρεμένο δια του πλήθους του».

Συχνά παρασυρόμαστε από χυδαίες αντιλήψεις, χρησιμοποιούμε χυδαία γλώσσα, η αυτοάμυνά μας εξασθενεί. Κατά κάποιον τρόπο χάνουμε τον εαυτό μας — ο Όσκαρ Ουάιλντ έλεγε: «Να είσαι ο εαυτός σου, όλοι οι άλλοι ρόλοι είναι πιασμένοι».

Για να διατηρήσουμε τον εαυτό μας, χρειάζεται ένστικτο και αυστηρότητα στην επιλογή των ανθρώπων που μας περιβάλλουν. Χρειάζεται ένστικτο και αυστηρότητα στην επιλογή των συζητήσεων και των πράξεων στις οποίες συμμετέχουμε. Το ερώτημα είναι ένα: θα το έλεγα αυτό, θα έκανα το Α ή θα έκανα το Β αν ήμουν μόνος; Θα έλεγα το Α ή το Β, θα έκανα το Α ή το Β αν έπρεπε να αναλάβω ολόκληρη την ευθύνη;

Καλό είναι να μη συζητάμε πράγματα που είναι σημαντικά για μας με ανθρώπους που δεν γνωρίζουμε και δεν εμπιστευόμαστε. «Ου πάντα τοις πάσι ρητά» (δεν λέγονται όλα σε όλους) έγραφε ο Πυθαγόρας ο Σάμιος. Οι άνθρωποι μπορούν να παρερμηνεύσουν, να διαστρεβλώσουν, να κουτσομπολέψουν.

Ανεξαρτήτως τόπου και χρόνου, πρέπει να συμπεριφερόμαστε σαν διακεκριμένα πρόσωπα. Και να θυμόμαστε πως ο φθόνος των άλλων για μας δεν είναι παρά συντετριμμένος θαυμασμός.

Περί του Ύψιστου Δυναμικού

“Για να λειτουργήσεις σε ανώτερο επίπεδο δεν χρειάζεται να κατανοείς τον κόσμο διαφορετικά, αλλά να αποδεχθείς την ψυχή και τον Εαυτό σου ως κύριο συμπαντικό στοιχείο. Το υψηλότερο επίπεδο που θα βρεθείς, θα αναδείξει το ύψιστο δυναμικό σου, το οποίο -απαλλάσσοντάς σε από τη βασική αγωνία της υλικής επιβίωσης-, σου χαρίζει την ευτυχία της ανάδειξης των χαρισμάτων της ψυχής και συνείδησής σου προς όλους.”
-Τι είναι ηγέτης;
»Αυτός που δημιουργεί μέλλον.
-Μέλλον για ποιόν;
»Για τον εαυτό του και για όποιον ακολουθεί τη σκέψη, τις πράξεις και τη ζωή του. Μέλλον για όσους δεν μπορούν να δημιουργούν μόνοι το δικό τους.
-Θες να πεις για όσους χειραγωγεί.
»Ο ηγέτης κι ο χειραγωγός είναι δυο έννοιες οι οποίες αν και μοιάζουν, είναι εντελώς ασύμβατες μεταξύ τους.
-Ασύμβατες ως προς τι;
»Ο ηγέτης δεν ενδιαφέρεται πόσοι τον ακολουθούν. Ο χειραγωγός ζει μονάχα για αυτό.
-Και τι σχέση έχει αυτό με το μέλλον;
»Ο χειραγωγός αντιγράφει το παρελθόν. Ο ηγέτης δημιουργεί το μέλλον.

-Αυτό δε μου λέει κάτι. Πώς μπορώ να τους ξεχωρίσω εγώ;
»Από την ανάγκη τους για εξουσία. Στον ηγέτη είναι μηδενική.
-Μα πώς είναι μηδενική αφού είναι ηγέτης ανθρώπων;
»Δεν το ζητά από κανέναν. Του την προσφέρουν όσοι τον ακολουθούν.
-Γιατί δεν μπορούν να δημιουργήσουν μόνοι το δικό τους μέλλον;
»Η μεγάλη μάζα των ανθρώπων δεν μπορεί να το καταφέρει πάντα μόνη της.
-Τι είναι αυτό που τους εμποδίζει;
»Η επίγνωση, η οποία δημιουργεί το φόβο της επιβίωσης. Οι άνθρωποι, είναι καθηλωμένοι στην αντίληψη του κόσμου όπως τον αισθάνονται και τον αντιλαμβάνονται, όπου το υλικό τους σώμα πρέπει να επιβιώσει. Αυτή η γνώση, ανήκει στην γενική επίγνωση περί του κόσμου, η οποία αν και ψευδής είναι κοινή σε όλους.
-Τι εννοείς αυτή η γνώση; Υπάρχουν πολλές γνώσεις;
»Υπάρχουν δύο ομάδες πληροφορίας. Η επίγνωση και η συνείδηση. Η επίγνωση ανήκει στο σώμα και περιέχει όλη τη γνώση που έχουμε για τον κόσμο, ενώ η συνείδηση ανήκει στην ψυχή και περιέχει τις πληροφορίες του σύμπαντος πέρα από τα όρια του αισθητού.
-Και ποια από τις δύο είναι η πραγματική;
»Η επίγνωση αναφέρεται στην πραγματικότητα που αντιλαμβανόμαστε ως σώματα. Είναι όμως ψευδής και αλλοιωμένη σε σχέση με τη συνείδηση της ψυχής μας.
-Πώς γίνεται να είναι πραγματική και συγχρόνως αλλοιωμένη;
»Είναι πραγματική διότι την αντιλαμβανόμαστε και την κατανοούμε επειδή την αισθανόμαστε. Συγχρόνως όμως είναι αλλοιωμένη διότι δεν ανταποκρίνεται στις πληροφορίες οι οποίες περιέχονται στη συνείδηση της ψυχής που εμείς Είμαστε, αλλά μονάχα σε αυτές που προέρχονται από τις αισθήσεις του σώματός μας.
-Τι είναι αυτό που την αλλοιώνει; Δώσε μου ένα παράδειγμα.
»Οι πεποιθήσεις μας. Η πληροφορία της πίστης ανήκει στη συνείδησή μας. Η πληροφορία των πεποιθήσεων όμως, εμπιστοσύνης και αμφιβολίας, ελέγχου και προδοσίας, ανήκει στις πεποιθήσεις της επίγνωσης. Κάποιος ο οποίος αντιλαμβάνεται μονάχα την εμπιστοσύνη και την αμφιβολία ως στοιχεία του κόσμου του, είναι αδύνατον να κατανοήσει την έννοια της πίστης ως στοιχείο της συνείδησης.
-Πώς αυτές εμποδίζουν να δημιουργούμε το μέλλον μας;
»Αλλοιώνουν τα όρια της ελευθερίας μας και το εύρος των επιλογών μας. Μας καθιστούν ανίκανους να αντιληφθούμε τα δικά μας όρια σε σχέση με του διπλανού μας. Ακόμη κι αν δεν εισχωρήσουμε στον προσωπικό χώρο του άλλου, εκλαμβάνεται ως τέτοιο. Έτσι τα σχέδια για το μέλλον του καθενός μας, προκαλούν προβλήματα μεταξύ μας.
-Κι ο ηγέτης; Δεν εισέρχεται στα σχέδιά μας για να δημιουργηθεί πρόβλημα;
»Δεν είναι δικά μας τα σχέδια αυτά, αλλά του ηγέτη μας;
-Και τα ενστερνιζόμαστε ως δικά μας;
»Ακριβώς. Κι αυτή είναι η διαφορά. Η μάζα κάνει σχέδια επιβίωσης. Αυτά όμως, αν ξεφύγουν από τα όριά μας προσκρούουν στα σχέδια της επιβίωσης των γύρων μας. Ο ηγέτης δεν έχει πρόβλημα επιβίωσης. Δεν τον απασχολεί κάτι τέτοιο. Τα σχέδια και τα οράματά του είναι πολύ πέρα από την απλή επιβίωσή του. Αυτό είναι που διαπερνά και γίνεται διαισθητό σε όσους τον ακολουθούν.
-Αυτή είναι η διαφορά του με το χειραγωγό;
»Το βασικό κίνητρο του χειραγωγού είναι η επιβίωσή του. Η απλή επιβίωση όμως έχει σχέση με τα κατώτερα στοιχεία του Εγώ.
-Άρα ο ηγέτης, αλλάζει το επίπεδο ύπαρξης των ανθρώπων;
»Ακριβώς. Σε ένα νοητικό κόσμο όπως ο δικός μας, αν λειτουργείς σε ανώτερο επίπεδο, το κατώτερο είναι συνεχώς ενεργοποιημένο και λειτουργικό. Οι άνθρωποι τότε, ακόμα κι αν δεν κατανοούν πώς επιβιώνουν, αυτό συμβαίνει.
-Και πώς καταλαβαίνεις το υψηλότερο σημείο που μπορεί να φτάσεις;
»Από την τάση σου να προσφέρεις την ίδια σου τη ζωή. Το επίπεδο αυτό αποδεικνύει ότι βρίσκεσαι πέρα από τα όρια της απλής επιβίωσής σου.
-Προσφέρεις τη ζωής σου για τον ηγέτη σου;
»Συμμετέχεις στο μέλλον που δημιουργείς μαζί του. Όταν βρίσκεσαι πέρα από το φάσμα του ορίου της υλικής επιβίωσης του σώματός σου, η αντίληψη του κόσμου γίνεται εντελώς διαφορετική.
-Κι αν ο ηγέτης είναι πνευματικός;
»Το έργο είναι το ίδιο αλλά το αποτέλεσμα τότε είναι πνευματικό και το μέλλον αναφέρεται στην παιδεία και στον πολιτισμό.
-Ναι αλλά το θέμα της επιβίωσης δεν λύνεται με πολιτισμό και παιδεία.
»Ακριβώς έτσι λύνεται. Όταν λειτουργείς σε ανώτερο επίπεδο, ενεργοποιείς το ύψιστο δυναμικό σου, το οποίο είναι εντελώς ανεξάρτητο με την εργασία και τα χρήματα που έχεις για να επιβιώσεις ως βιολογικό όν.
-Τι σημαίνει αυτό;
»Σημαίνει ότι όταν λειτουργείς σε ανώτερο επίπεδο, έχεις ήδη ενεργοποιήσει το επίπεδο των χαρισμάτων σου, τα οποία πλέον προτίθεσαι να τα προσφέρεις προς όλους, ακόμη και δωρεάν.
-Μα αν προσφέρεις το ύψιστο δυναμικό σου δωρεάν, τότε πώς ζεις και επιβιώνεις;
»Δεν μπορείς να πουλάς το ύψιστο δυναμικό σου. Αν το κάνεις αυτό, είναι σαν να πουλάς την ίδια την ψυχή σου. Το ύψιστο δυναμικό σου είναι τόσο δυνατό μέσα σου που είναι αδύνατον να το κρατήσεις περιμένοντας να ενδιαφερθεί κάποιος για να το αγοράσει. Το εκφράζεις με αγάπη προς όλους. Δεν σε απασχολεί η ανταπόδοση της υλικής του αξίας. Το ύψιστο δυναμικό σου ανήκει στην ψυχή σου. Η αξία του δεν έχει τιμή.
-Και τότε πώς ζεις;
»Όπως ζεις κάθε φορά που περνάς το φάσμα του ορίου της υλικής επιβίωσης του σώματός σου, όπου ο κόσμος γίνεται διαφορετικός. Δεν σε απασχολεί η επιβίωσή σου διότι το επίπεδο αυτό έχει ήδη ενεργοποιηθεί και λειτουργεί αυτόματα.
-Δηλαδή επιβιώνεις αυτόματα;
»Δεν επιβιώνεις αυτόματα με κάποιο μαγικό τρόπο όπως ίσως φαντάζεσαι. Το επίπεδο αυτό της επιβίωσής σου λειτουργεί όπως λειτουργεί η αναπνοή σου ή οι παλμοί της καρδιάς σου. Δεν αγωνιάς μήπως δεν συμβεί. Συμβαίνει χωρίς την ειδική συμμετοχή σου. Έχεις οργανωμένη τη ζωή σου κατά τέτοιο τρόπο που συμβαίνει.
-Κι είναι σίγουρο ότι οι άνθρωποι κατανοούν τον κόσμο όπως ένας τέτοιος ηγέτης;
»Όχι. Ο ρόλος τους δεν είναι να κατανοήσουν αυτοί, αλλά αυτός.
-Τότε τι κερδίζουν;
»Το υψηλότερο επίπεδο ύπαρξής τους, το οποίο είναι ανεξάρτητο από την κατανόηση και την αντίληψη. Για να λειτουργήσεις σε ανώτερο επίπεδο δεν χρειάζεται να κατανοείς τον κόσμο διαφορετικά, αλλά να αποδεχθείς την ψυχή και τον Εαυτό σου ως κύριο συμπαντικό στοιχείο. Το υψηλότερο επίπεδο που θα βρεθείς, θα αναδείξει το ύψιστο δυναμικό σου, το οποίο με τη σειρά του θα σε απαλλάξει από τη βασική αγωνία της επιβίωσης, χαρίζοντάς σου την ευτυχία της ανάδειξης των χαρισμάτων της ψυχής και συνείδησής σου.
-Άρα ο πνευματικός ηγέτης βοηθά να ξεπεράσουν το φόβο της επιβίωσής τους;
»Τους οδηγεί στην ανάπτυξη του ύψιστου δυναμικού τους. Όποιος το καταφέρνει, στην ουσία έχει ξεπεράσει το φόβο της επιβίωσής του και μπορεί να δημιουργήσει το δικό του μέλλον σε αρμονία με όλους όσους υπάρχουν γύρω του.
-Κι ένας τέτοιος πνευματικός ηγέτης, τι κερδίζει από τους ανθρώπους;
»Τη συνείδησή του.
-Αυτό είναι το κίνητρο για να συνεχίζει το έργο του;
»Για να μπορέσεις να είσαι κυρίαρχος όλων όσων έχεις καταφέρει, πρέπει να μπορείς να τα προσφέρεις ως αξία προς όλους, αλλιώς χάνεις το δικαίωμα του επιπέδου αξιών το οποίο πέτυχες και κατέχεις. Δεν έχει αξία να περνάς τα όρια μονάχος σου, αν όλοι οι υπόλοιποι δεν βρίσκουν όφελος από αυτό.

Σκέψου και δράσε διαφορετικά. Άσε το δικό σου ίχνος.

Η ευρηματικότητα και η δημιουργικότητα είναι από τα κύρια χαρακτηριστικά των πετυχημένων ανθρώπων.

Μερικές φορές η ευελιξία στην σκέψη, στην προσέγγιση ενός προβλήματος είναι ο καταλύτης που δίνει το προβάδισμα σε αυτούς που ξέρουν και σκέπτονται με διαφορετικούς από τους συνηθισμένους τρόπους.

Το να κτυπάς γροθιά στον τοίχο μπορεί να είναι ένδειξη ενός γενναίου άνδρα, αλλά το να βρίσκεις τρόπο να ξεπερνάς τον τοίχο χωρίς να τον αντιμετωπίσεις είναι ευφυΐα, είναι ευστροφία και ένδειξη μυαλού που αναζητά νέες λύσεις, πέρα από τις συνηθισμένες.

Η μεγάλη πρόοδος του ανθρώπου δεν έγινε από καβαλάρηδες με σπαθιά στα χέρια. Έγινε από ανθρώπους που έβρισκαν λύσεις μέσα από την δημιουργία, από την αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων και εφευρέσεων που έδωσαν ώθηση σε ολόκληρη την οικουμένη να περνάει σε επόμενα επίπεδα εξέλιξης. Τις περισσότερες φορές είναι ο τρόπος και όχι ο κόπος που κάνει την ειδοποιό διαφορά. Είναι αυτή η διαφορετική ματιά, το ξεχωριστό άγγιγμα, που ανοίγει ένα νέο πεδίο, ένα νέο μονοπάτι, ένα νέο τομέα στην επιστήμη, στο εμπόριο, στην επικοινωνία.

Είναι αυτό, που οι περισσότεροι στην αρχή, το θεωρούν παράλογο, περίεργο αλλόκοτο, που ανοίγει νέες εποχές και που το αποκαλούν, έστω και εκ των υστέρων, ιδιοφυές.

Πόσες και πόσες φορές πρωτοπόροι της σκέψης και του επιχειρείν δεν θεωρήθηκαν αιρετικοί; Πόσες φορές διορατικοί και χαρισματικοί άνθρωποι σαν τον Γαλιλαίο δεν διώχτηκαν γιατί έβλεπαν κάτι που οι άλλοι δεν μπορούσαν ούτε καν να το συζητήσουν;

Αν θες να αφήσεις εποχή μην ακολουθείς συνεχώς το μονοπάτι. Βγες από την περπατημένη και άφησε το δικό σου ίχνος εκεί που κανείς δεν τόλμησε να περπατήσει.

Οι φάλαινες κρατούν το μυστικό για τη δημιουργία του συνθετικού αίματος!

Οι ιδιότητες των πρωτεϊνών που επιτρέπουν στις φάλαινες να παραμένουν ενεργές και δραστήριες κάτω από το νερό, κρατώντας την αναπνοή τους μέχρι και για δύο ώρες ίσως δώσουν την απάντηση στην παραγωγή του συνθετικού αίματος.

Αν οι επιστημονικές μελέτες επιβεβαιωθούν τότε θα επιτρέψουν στον Τζον Όλσον και τους συναδέλφους του στο Rice University να δημιουργήσουν συνθετικό αίμα.

Σε μια νέα μελέτη, η οποία δημοσιεύεται στο Journal of Biological Chemistry οι ερευνητές συγκρίνουν τη μυϊκή πρωτεΐνη μυοσφαιρίνη από ανθρώπους, φάλαινες και άλλα θαλάσσια θηλαστικά.

Η μυοσφαιρίνη αποθηκεύει οξυγόνο για άμεση χρήση μέσα σε μυϊκά κύτταρα, και η μελέτη έδειξε ότι τα θαλάσσια θηλαστικά διαθέτουν εξαιρετικά σταθερές «εκδόσεις» μυοσφαιρίνης, που τείνουν να μην «εκδηλώνονται».

Όπως εξηγεί ο Όλσον, οι φάλαινες και άλλα θαλάσσια θηλαστικά που πραγματοποιούν μεγάλες καταδύσεις μπορούν να συγκεντρώνουν 10-20 φορές περισσότερη μυοσφαιρίνη στα κύτταρά τους απ' ό,τι οι άνθρωποι, και αυτό τους επιτρέπει να «κατεβάζουν» οξυγόνο απευθείας στους σκελετικούς μυς τους, παραμένοντας ενεργά ακόμα και ενώ κρατούν την αναπνοή τους.

«Ο λόγος για τον οποίο το κρέας της φάλαινας είναι τόσο σκούρο είναι το ότι είναι γεμάτο μυοσφαιρίνη, η οποία μπορεί να κρατά οξυγόνο. Αλλά όταν η μυοσφαιρίνη είναι “φρέσκια”, δεν περιέχει ακόμα αίμη. Διαπιστώσαμε πως η σταθερότητας της, χωρίς αίμη, μυοσφαιρίνης είναι ο παράγοντας «κλειδί» που επιτρέπει στα κύτταρα να δημιουργούν μεγάλες ποσότητες αιμοσφαιρίνης».

Στόχος του Όλσον και των υπόλοιπων ερευνητών είναι η δημιουργία ενός είδους βακτηρίων που θα μπορούν να παράγουν μεγάλες ποσότητες μιας άλλης πρωτεΐνης, που «συγγενεύει» με τη μυοσφαιρίνη.

 

Γιατί επιπλέει ένα πλοίο; - Δείτε την απάντηση της επιστήμης

Πολλοί είναι αυτοί που θαυμάζουν τα τεράστια πλοία είτε είναι φορτηγά, είτε επιβατικά της γραμμής, είτε και τεράστια κρουαζιερόπλοια.
 
Ωστόσο λίγοι είναι αυτοί που καταλαβαίνουν πως τα πλοία, αν και είναι κατασκευασμένα από μέταλλο, επιπλέον στη θάλασσα ακόμα και αν είναι φορτωμένα. 
 
Για να κατανοήσουμε γιατί ένα πλοίο επιπλέει θα πρέπει πρώτα να πούμε δύο πράγματα για την αρχή του Αρχιμήδη, η οποία καθορίζει ότι: «Κάθε σώμα βυθισμένο σε ρευστό δέχεται άνωση ίση με το βάρος του ρευστού που εκτοπίζει.»
 
Μαθηματικά η Άνωση (Α) μπορεί να εκφρασθεί με τον τύπο: Α = ρ g V, όπου:
• ρ: πυκνότητα ρευστού
• g: επιτάχυνση βαρύτητας (9,81m/s^2)
• V: όγκος βυθισμένου σώματος
Το συμπέρασμα είναι ότι όταν το βάρος ενός σώματος είναι μεγαλύτερο από την άνωση που αυτό δέχεται τότε θα βυθιστεί, ενώ σε αντίθετη περίπτωση θα επιπλέει.
 
Η σημασία της πυκνότητας
Οι περισσότεροι γνωρίζουμε ότι αν ρίξουμε ένα ξύλο στη θάλασσα επιπλέει ενώ αν ρίξουμε ένα μεταλλικό αντικείμενο αυτό μοιραία θα βουλιάξει. Αυτό γίνεται λόγω της πυκνότητας των δύο αντικειμένων. Το ξύλο έχει μικρότερη πυκνότητα από το νερό, το μέταλλο όμως έχει μεγαλύτερη.
Σύμφωνα με όλα τα παραπάνω, για να επιπλεύσει λοιπόν ένα πλοίο καταλαβαίνουμε ότι η πυκνότητα του θα πρέπει να είναι μικρότερη από το νερό. Όταν το πλοίο επιπλέει στο νερό λέμε ότι έχει θετική πλευστότητα, όταν βυθίζεται αρνητική και όταν αιωρείται κάτω από την επιφάνεια του νερού ουδέτερη. Ουδέτερη πλευστότητα έχουν τα υποβρύχια σε κατάδυση.
Η συντριπτική πλειοψηφία των πλοίων στον κόσμο είναι κατασκευασμένα από μέταλλο οπότε γιατί δεν βουλιάζουν; Δεν βουλιάζουν διότι ένα πλοίο δεν είναι ένα συμπαγές μέταλλο. Ένα πλοίο έχει διάφορους χώρους στους οποίους υπάρχει μέσα αέρας. Η σημασία του αέρα στην περίπτωση αυτή είναι μεγάλη γιατί μειώνει την πυκνότητα του πλοίου. Για να το καταλάβουμε καλύτερα θα πρέπει να πούμε ότι η μέση πυκνότητα του πλοίου είναι ίση με τη συνολική μάζα του προς το συνολικό όγκο του. Όσο δηλαδή αυξάνουμε τον όγκο τόσο μειώνεται η πυκνότητα. Το ερώτημα που τίθεται από πολλούς είναι αν ο αέρας θα πρέπει να είναι εγκλωβισμένος κάπου, π.χ. σε ένα αμπάρι. Η απάντηση είναι όχι. Ακόμα και αν το άδειο αμπάρι ή οτιδήποτε άλλο είναι ανοικτό, το πλοίο θα επιπλεύσει.
Για να επιπλεύσει λοιπόν το πλοίο στην επιφάνεια του νερού, θα πρέπει αν είναι δυνατόν να εκτοπίσει βάρος υγρού ίσο με το βάρος του, δηλαδή όταν η πυκνότητα του πλοίου θα είναι μικρότερη από αυτή του νερού.
 
Τι ισχύει όταν το πλοίο είναι φορτωμένο
Όταν σε ένα πλοίο που επιπλέει προσθέσουμε βάρος ( π.χ. όταν φορτώσουμε το πλοίο), έχουμε αυτομάτως την αύξηση της πυκνότητας του πλοίου, οπότε το πλοίο θα βυθιστεί περισσότερο στο νερό. Αν τα έξαλα* του πλοίου επιτρέψουν να πλεύσει σε μεγαλύτερο βύθισμα χωρίς να υπάρξει εισροή υδάτων στο πλοίο μέσα από ανοίγματα (ακομοδέσιο, εξαεριστικά κ.τ.λ.), τα οποία είναι πάνω από το κατάστρωμα στεγανής υποδιαιρέσεως, το πλοίο δεν θα βυθιστεί τελείως.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι o στεγανός χώρος του πλοίου ανάμεσα στην ίσαλο που πλέει και σ” εκείνη που θα δημιουργήσει εισροή νερού μέσα σ’ αυτό από ανοίγματα που βρίσκονται πάνω από το ανώτερο υδατοστεγανό κατάστρωμα, είναι ένα μέγεθος ενδεικτικό της δυνατότητάς του να παραμείνει στην επιφάνεια μετά από εσφαλμένη ή ηθελημένη προσθήκη βάρους . O όγκος αυτός ονομάζεται εφεδρική πλευστότητα, που στην ουσία βοηθάει το πλοίο να επιπλέει στο νερό.

Γιατί τα κουνούπια... προτιμούν συγκεκριμένους ανθρώπους

Το έχουμε όλοι ζήσει σε κάποια φάση της ζωής μας, έρχεται και η επιστήμη να το επιβεβαιώσει: υπάρχουν ορισμένοι άνθρωποι, οι οποίοι γίνονται πιο εύκολα “στόχος” των ενοχλητικών κουνουπιών.
 
Δείτε μερικές αλήθειες επάνω στο θέμα, οι οποίες δεν επιδέχονται αμφισβήτησης, αφού έχουν επιβεβαιωθεί με συγκεκριμένες έρευνες.
 
Ομάδα αίματος
 
Μια μελέτη διαπίστωσε ότι σε συνθήκες εργαστηρίου, τα κουνούπια “επέλεξαν” άτομα με ομάδα αίματος “0” σχεδόν δύο φορές πιο συχνά όσο εκείνα με ομάδα αίματος “Α”. Επιπλέον, με βάση άλλα γονίδια, περίπου το 85% των ανθρώπων εκκρίνει ένα χημικό σήμα μέσω του δέρματός του, το οποίο δείχνει τον τύπο του αίματος που έχουν, ενώ το 15% δεν εκκρίνουν τέτοια ουσία.
 
Και η έρευνα έδειξε ότι τα κουνούπια προσελκύονται περισσότερο από εκείνους που εκκρίνουν την ουσία αυτή, ανεξάρτητα από τον τύπο αίματος που έχουν.
 
Διοξείδιο του άνθρακα
 
Ένας από τους βασικούς τρόπους που τα κουνούπια εντοπίζουν τους στόχους τους είναι η μυρωδιά του διοξειδίου του άνθρακα που εκπέμπεται στην αναπνοή. Χρησιμοποιούν ένα ειδικό όργανο για να το κάνουν αυτό και μπορεί να ανιχνεύσουν το διοξείδιο του άνθρακα ακόμα και από 50 μέτρα μακριά!
 
Ως εκ τούτου, οι άνθρωποι που απλά εκπνέουν περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα γενικά (αυτοί συνήθως είναι οι μεγαλύτεροι σε μέγεθος άνθρωποι) έχει αποδειχθεί ότι προσελκύουν περισσότερο τα κουνούπια. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους τα παιδιά ταλαιπωρούνται σπανιότερα από ό τι οι ενήλικες, από τσιμπήματα κουνουπιών.
 
Άσκηση και μεταβολισμός
 
Εκτός από το διοξείδιο του άνθρακα, τα κουνούπια βρίσκουν τα “θύματά” τους ανιχνεύοντας το γαλακτικό οξύ, το ουρικό οξύ, την αμμωνία και άλλες ουσίες που αποβάλλονται μέσω του ιδρώτα τους, και, επίσης, έλκονται από άτομα με υψηλότερες θερμοκρασίες σώματος.
 
Επειδή η εντατική άσκηση αυξάνει τη συγκέντρωση γαλακτικού οξέος και θερμότητας στο σώμα, κατά πάσα πιθανότητα θα σας κάνει να “ξεχωρίσετε” και να επιλέξουν εσάς τα κουνούπια ως “στόχο”. Εν τω μεταξύ, κάποιοι γενετικοί παράγοντες επηρεάζουν την ποσότητα ουρικού οξέος και άλλων ουσιών που εκπέμπονται φυσικά από κάθε άτομο, καθιστώντας ορισμένα άτομα πιο εύκολο να “εντοπιστούν” από κουνούπια από ό,τι άλλα.

Πανέμορφοι καταρράκτες από όλη την Ελλάδα!

Από τη μία άκρη της Ελλάδας στην άλλη, σε νησιά αλλά και στην ηπειρωτική χώρα, οι επισκέπτες μπορούν να θαυμάσουν την πλούσια χλωρίδα του τόπου, που συνδυάζεται ιδανικά με γάργαρα, κρυστάλλινα νερά που ρέουν από βράχια και βουνά. Μια βόλτα στους ωραιότερους καταρράκτες της Ελλάδας είναι επιβεβλημένη, αφού δεν έχουμε σε τίποτα να ζηλέψουμε άλλα παρόμοια τοπία στον κόσμο!
1. Φόνισσα, Κύθηρα

2. Δρυμώνας, Εύβοια

3. Παρανέστι, Δράμα

4. Κάρανος, Έδεσσα

5. Φονιάς, Σαμοθράκη

6. Άμπελο, Σάμος

7. Σκρά, Κιλκίς

8. Νέδα, Μεσσηνία

9. Φρακτός, Δράμα

10. Θρυπτή, Λασίθι, Κρήτη

11. Iαματικά Λουτρά Πόζα, Αριδαία

12. Σουφάλα, Ολυμπία

Η Γη όπως θα ήταν αν δεν είχε νερό

earthΤο τελευταίο διάστημα, ένα ιδιαίτερο gif κάνει τον γύρο του διαδικτύου. Σε αυτό, διακρίνεται η Γη, «όπως θα ήταν αν δεν είχε νερό».  Το gif είναι, ομολογουμένως, ενδιαφέρον, καθώς σε αυτό, η γνωστή μας μπλε σφαίρα δίνει τη θέση της σε κάτι που μοιάζει με ξεφούσκωτη μπάλα θαλάσσης ή μπάλα από τσαλακωμένα χαρτιά:

Η “Γη χωρίς νερό” έγινε viral, τις τελευταίες μέρες, κάνοντας τον γύρο του διαδικτύου, χάρη στην εντυπωσιακή εμφάνισή της στο εν λόγω gif. Ωστόσο, ό,τι βλέπετε παραπάνω, δεν είναι μία απεικόνιση της Γης χωρίς νερό.
Όπως αποκαλύπτει ο αστρονόμος Phil Plait του Slate, πρόκειται, στην πραγματικότητα, για ένα μοντέλο του γεωειδούς της Γης – του υποτιθέμενου, δηλαδή, σχήματός της, σε συμφωνία με το μέσο επίπεδο της θάλασσας και τη θεωρητική επέκτασή του πάνω και κάτω από τη στεριά.
 
Το παραπάνω gif είναι ένας απλός τρόπος να περιγραφεί το βαρυτικό πεδίο της Γης, το οποίο είναι ισχυρότερο σε ορισμένα σημεία. Στο γραφικό, το οποίο είναι δημιούργημα του Ales Bezdek, η βαρύτητα “τραβάει” κάθετα προς την επιφάνεια που απεικονίζεται.
 
Η πλάκα στο συγκεκριμένο “λάθος του internet”, όπως σημειώνει ο Plait, είναι ότι αναπαράγει το ακριβώς αντίθετο από ό,τι ισχύει, καθώς το gif αναπαράγεται ως “η Γη χωρίς νερό”, ενώ στην πραγματικότητα, απεικονίζει τη Γη όπως θα ήταν εάν η επιφάνειά της έρεε ελεύθερα σαν υγρό.
Σε κάθε περίπτωση, αν έχετε ακόμα απορία πώς θα έμοιαζε η Γη χωρίς νερό, ιδού:

Φωτογραφία:

earthΤο σύνολο του νερού στη Γη, αν συγκεντρωνόταν σε μία τεράστια σταγόνα – Graphic by Howard Perlman, USGS – globe illustration by Jack Cook, Woods Hole Oceanographic Institution – Adam Nieman.

Κβαντική φυσική και κοσμολογία

Οι παραδοξότητες της κβαντικής θεωρίας έχουν, ως επί το πλείστον, μικρές πρακτικές συνέπειες στην κοσμολογία. H βαρύτητα διέπει τη διαστολή του Σύμπαντος, το σχηματισμό των γαλαξιών και τον τρόπο με τον οποίο η ύλη συμπυκνώνεται σχηματίζοντας πλανήτες. Και η βαρύτητα, όπως περιγράφεται από τη γενική θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν, ανήκει κατεξοχήν στο χώρο της κλασικής φυσικής. H σχετικότητα δέχεται ότι η μάζα και η ενέργεια είναι επ” άπειρον διαιρετές και ότι η γεωμετρία του χώρου και του χρόνου παραμένει λεία και συνεχής έως και τις πιο μικρές κλίμακες. Υπάρχει, όμως, μία στιγμή της ιστορίας του Σύμπαντος όπου είναι αδύνατο να αγνοήσουμε την κβαντική θεωρία· πρόκειται για την απαρχή του Σύμπαντος, για αυτή καθαυτή τη Μεγάλη Έκρηξη.

Αυτό οφείλεται σε ένα πρόβλημα που αναφύεται στην κλασική ερμηνεία της Μεγάλης Έκρηξης. Συγκεκριμένα, εννοούμε το γεγονός ότι η γενική σχετικότητα μας επιβάλλει να θεωρούμε τη Μεγάλη Έκρηξη ως «ανωμαλία» -—με άλλα λόγια, ως μια στιγμή απειροστής διάρκειας, η οποία καταλαμβάνει έναν απείρως μικρό όγκο στο χώρο, αλλά που περιέχει άπειρη πυκνότητα ενέργειας.

Οι ανωμαλίες εμπνέουν πάντοτε ανησυχία. Και τούτο επειδή τείνουν να στερήσουν κάθε νόημα από τις μαθηματικές εξισώσεις που χρησιμοποιούνται για να τις περιγράψουν. Τα ευχάριστα νέα είναι ότι η κβαντική θεωρία φαίνεται να μην επιτρέπει ανωμαλίες όπως εκείνη της Μεγάλης Έκρηξης. Αλλά υπάρχουν και τα δυσάρεστα: ουδείς γνωρίζει με τι θα τις αντικαταστήσει.

Οποτεδήποτε εμφανίζονται κλασικές ανωμαλίες, η κβαντική θεωρία τείνει να τις εξαλείφει. Για παράδειγμα, η κλασική θεωρία περιγράφει τα στοιχειώδη σωματίδια ως αντικείμενα που η μάζα και το φορτίο τους είναι συγκεντρωμένη σε ένα αδιάσταστο μαθηματικό σημείο. H κβαντική θεωρία, ωστόσο, έρχεται να τους προσδώσει ορισμένο μέγεθος. Και τούτο επειδή τα κβαντικά σωματίδια μπορεί να ιδωθούν και ως κύματα, στα οποία αντιστοιχεί κάποιο μήκος κύματος.

Μια αξιοσημείωτη συνέπεια αυτού του γεγονότος υπήρξε η κεφαλαιώδης ανακάλυψη που πραγματοποίησε ο Stephen Hawking το 1974, όταν αντιλήφθηκε ότι οι μαύρες τρύπες «δεν είναι απολύτως μαύρες». Σύμφωνα με τη σχετικότητα, η μαύρη τρύπα είναι μια περιοχή του χώρου με τόσο ισχυρή βαρύτητα ώστε τίποτε, ούτε καν το φως, δεν μπορεί να διαφύγει. O Hawking, όμως, συνέλαβε την ιδέα ότι η αρχή της απροσδιοριστίας καθιστά δύσκολη τη διαπίστωση του κατά πόσον ένα κβαντικό σωματίδιο βρίσκεται εντός ή εκτός μιας μαύρης τρύπας. Έτσι, σε αδρές γραμμές, απέδειξε ότι μια μαύρη τρύπα μπορεί να «εκπέμπει» σωματίδια με κβαντικό μήκος κύματος, της τάξεως της ακτίνας της μαύρης τρύπας.

Από πρακτική άποψη, η ακτινοβολία Hawking δεν συνεπάγεται σημαντικές τροποποιήσεις στους υπολογισμούς των περισσότερων αστροφυσικών: μια μαύρη τρύπα ίσης μάζας με τον Ήλιο θα έχει ακτίνα της τάξεως του 1 χιλιομέτρου και θα εκπέμπει σωματίδια με θερμοκρασία μικρότερη του εκατομμυριοστού του βαθμού Kelvin. H μεγάλη αξία της ανακάλυψης του Hawking για τη φυσική έγκειται στο ότι μετέτρεψε το αδιαπέραστο φράγμα που είχε ορθώσει η σχετικότητα γύρω από τη μαύρη τρύπα σε ασαφές, πορώδες, κβαντικό φράγμα.

Με τον ίδιο τρόπο, η κβαντική θεωρία θα αντικαταστήσει τη σαφώς ορισμένη ανωμαλία της Μεγάλης Έκρηξης με μια ασαφή «κηλίδα». Αρκεί να βάλετε τα κοσμολογικά ρολόγια να τρέχουν προς τα πίσω, και θα έρθει κάποια στιγμή που η κλασική θεωρία απαιτεί τα σωματίδια να περιορίζονται σε χώρο μικρότερο από όσο επιτρέπει η αρχή της απροσδιοριστίας. H κβαντική θεωρία εγείρει ένα παραβάν γύρω απ” ό,τι διαφορετικά θα ήταν μια γυμνή ανωμαλία, το οποίο την προστατεύει από τα αδιάκριτα βλέμματα. Για να δούμε πίσω από αυτό το παραβάν —άρα για να κατανοήσουμε πώς αναδύθηκε από αυτό το Σύμπαν—, χρειαζόμαστε μια θεωρία που να ενοποιεί τις κβαντικές αρχές με την κλασική γενική σχετικότητα. Έως σήμερα, όμως, κανένας δεν κατόρθωσε να ανακαλύψει πώς μπορεί να επιτευχθεί μια τέτοια ενοποίηση.

To πρόβλημα έγκειται στους απειρισμούς. Στη δεκαετία του 1940, οι φυσικοί προσέκρουσαν σε ένα φαινομενικά αξεπέραστο εμπόδιο καθώς προσπαθούσαν να αναπτύξουν μια θεωρία της κβαντικής ηλεκτροδυναμικής —της κβαντικής εκδοχής της κλασικής θεωρίας του Maxwell για τον ηλεκτρομαγνητισμό. Όσο παραμένουμε στο πλαίσιο της κλασικής φυσικής, η δύναμη μεταξύ δύο φορτισμένων σωματιδίων υπολογίζεται ευκολότατα: παίρνουμε τις τιμές των δύο φορτίων και της απόστασης που τα χωρίζει, τις εισάγουμε σε έναν απλό τύπο και βρίσκουμε αμέσως την απάντηση. Όμως η κβαντική εκδοχή αυτού του υπολογισμού αποδείχθηκε επαχθής, διότι ο χώρος μεταξύ των δύο φορτίων δεν είναι πλέον τελείως άδειος. Απλούστατα, δεν μπορεί να υπάρχει αληθινό κενό επειδή η ασάφεια που εισάγει η αρχή της απροσδιοριστίας επιτρέπει την ακατάπαυστη δημιουργία και καταστροφή ενέργειας και σωματιδίων.

Αυτή η «πολύβουη» δραστηριότητα έχει μερικές σημαντικές συνέπειες. To ηλεκτρικό πεδίο κοντά σε ένα ηλεκτρόνιο, για παράδειγμα, επιδρά στα σωματίδια που αναδύονται από το κβαντικό κενό, έλκει τα θετικά και απωθεί τα αρνητικά. Κατά συνέπεια, το κενό «προασπίζει» το φορτίο του ηλεκτρονίου. Δυστυχώς, η προάσπιση αυτή φαίνεται να απαιτεί μια άπειρη διόρθωση στο φορτίο του ηλεκτρονίου. Τρεις φυσικοί —ο Julian Schwinger, ο Sini-tiro Tomonaga και ο Richard Feyn-man— ανακάλυψαν, το 1948, έναν τρόπο για να ξεπεράσουν αυτό το πρόβλημα με μια μέθοδο η οποία μπορεί να χαρακτηριστεί είτε ως μεγαλοφυής έμπνευση είτε ως δόλια υπεκφυγή. Ξεκινάμε, λοιπόν, με ένα άπειρο «γυμνό» φορτίο, κάνουμε μια άπειρη διόρθωση έτσι ώστε να καταλήξουμε σε ένα ηλεκτρικό φορτίο πεπερασμένης τιμής, και κατόπιν συνεχίζουμε σαν να μην τρέχει απολύτως τίποτε. Όπως απέδειξαν, μία μόνο άπειρη αφαίρεση αρκούσε για να λύσει το πρόβλημα, έτσι ώστε όλοι οι περαιτέρω υπολογισμοί να γίνονται χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία. H μέθοδος αυτή ονομάστηκε «επανακανονικοποίηση».

Δυστυχώς, όμως, η επανακανονικοποίηση αποτυγχάνει στη βαρύτητα. Μόλις προσπαθήσουμε να διατυπώσουμε μια κβαντική θεωρία της βαρύτητας, από το κβαντικό κενό «ξεπετάγονται» απειρισμοί που αντιστέκονται σε κάθε προσπάθεια εξάλειψης τους. Λόγω της ισοδυναμίας ενέργειας και μάζας, η ενέργεια της ίδιας της βαρυτικής έλξης παράγει βαρύτητα. Έτσι, ανακύπτουν νέοι απειρισμοί σε κάθε στάδιο ενός κβαντικού βαρυτικού υπολογισμού, με αποτέλεσμα να καθίσταται αδύνατη η εξάλειψη τους. Μία μόνο αφαίρεση δεν αρκεί για να κάνει πεπερασμένα τα αποτελέσματα. Σε κάθε βήμα του υπολογισμού σας, πρέπει να απαλλάσσεστε από όλο και νέους απειρισμούς, και, στο τέλος, καταλήγετε σε μια απάντηση που αντίκειται στη λογική. Ουδείς γνωρίζει πώς θα ξεπεραστεί αυτή η δυσαρμονία μεταξύ κβαντικής θεωρίας και βαρύτητας. Στις μέρες μας, μεγάλη δημοτικότητα έχει αποκτήσει η θεωρία των υπερχορδών, κατά την οποία δεν υφίστανται στην πραγματικότητα σωματίδια. Τη θέση τους παίρνουν μικροσκοπικοί παλλόμενοι βρόχοι ενέργειας, δηλαδή οντότητες που ισοδυναμούν με μαθηματικές γραμμές αντί με μαθηματικά σημεία. Τα σωματίδια που ανιχνεύουμε — κουάρκ, φωτόνια, ηλεκτρόνια και λοιπά — αναπαριστούν διαφορετικούς τρόπους ταλάντωσης των βρόχων των υπερχορδών.

H αντικατάσταση των σωματιδίων από βρόχους μάς απαλλάσσει από τη ανάγκη της επανακανονικοποίησης. Av η κβαντική ηλεκτροδυναμική παρουσιάζει τις δυσκολίες που περιγράψαμε, αυτό οφείλεται στη σημειακή φύση του ηλεκτρονίου. Αρκεί να αντικαταστήσουμε το σημείο με τις ταλαντώσεις μιας γραμμής, και οι απειρισμοί δεν εμφανίζονται εξαρχής. Επιπλέον, η θεωρία των υπερχορδών περιλαμβάνει έναν τρόπο ταλάντωσης των βρόχων ο οποίος μοιάζει με το «βαρυτόνιο», ένα υποθετικό κβαντικό σωματίδιο που βρίσκεται στην ίδια σχέση με το βαρυτικό πεδίο όπως το φωτόνιο με το ηλεκτρομαγνητικό.

Παρ” όλα αυτά, παραμένουν σημαντικές δυσκολίες. Κατ” αρχάς, ο κόσμος των υπερχορδών έχει δέκα διαστάσεις, και ο μόνος τρόπος με τον οποίο η θεωρία μπορεί να εξηγήσει τον τετραδιάστατο κόσμο στον οποίο ζούμε (τρεις χωρικές συν μία χρονική) είναι να «τυλίξει» τις έξι από τις δέκα διαστάσεις τόσο σφιχτά ώστε να μην τις βλέπουμε. To πρόβλημα έγκειται στο ότι οι διαστάσεις δεν τυλίγονται από μόνες τους. Χρειάζεται «να βάλει το χέρι του» και κάποιος θεωρητικός φυσικός.

Επιπλέον, αν και η θεωρία των υπερχορδών βασίζεται σε σωματίδια και αλληλεπιδράσεις, η γενική σχετικότητα συνιστά πρωτίστως μια γεωμετρική και τοπολογική θεωρία. Σε τελική ανάλυση, μια κβαντική θεωρία της βαρύτητας οφείλει να παράσχει έναν τρόπο οριστικής υπέρβασης αυτής της δυσαρμονίας.

Είναι, άραγε, ο χωρόχρονος κατακερματισμένος σε μικρές κβαντικές μονάδες που συνδέονται σύμφωνα με τους δικούς τους νόμους, οι οποίες όμως παράγουν τις φαινομενικά συνεχείς διαστάσεις με τις οποίες μας έχει εξοικειώσει η εμπειρία μας;
 
Πώς πρέπει να εννοήσουμε το χώρο και το χρόνο σε αυτό το θεμελιώδες, ασυνεχές επίπεδο; Και για να επανέλθουμε στο αρχικό μας ερώτημα, από πού προήλθε η Μεγάλη Έκρηξη;

Στο φρενήρες κβαντικό κενό ίσως να περιλαμβάνεται και κάποια βαρυτική δραστηριότητα — ενδέχεται ο χώρος και ο χρόνος να σχηματίζονται και να επανασχηματίζονται όπως ο αφρός στην τρικυμισμένη θάλασσα, ή πιθανόν να υφίσταται το κβαντικό αντίστοιχο των μαύρων τρυπών, το οποίο όμως δημιουργείται και καταστρέφεται τόσο γρήγορα ώστε να μη γίνεται αντιληπτό. Ev τοιαύτη περιπτώσει, μπορούμε άραγε να αποκλείσουμε ότι ολόκληρο το Σύμπαν είναι τελικά μια απολύτως συνηθισμένη μικρή κβαντική διακύμανση η οποία, από καθαρή τύχη, αναπτύχθηκε λίγο περισσότερο από τις υπόλοιπες και, όπως θα έλεγε κανείς, ξέφυγε από τον έλεγχο; Προς το παρόν, ουδείς γνωρίζει πώς να απαντήσει σε όλα αυτά τα ερωτήματα.
 
Πώς έγινε τόσο κλασικό το Σύμπαν που γεννήθηκε μέσα στην κβαντική απροσδιοριστία;

Το Σύμπαν φαίνεται ότι γεννήθηκε μέσα από ένα κβαντικό «σκίρτημα». Πώς είναι δυνατόν, λοιπόν, να φαίνεται σήμερα τόσο στέρεο και τόσο λογικό; Σας υπενθυμίζουμε ότι ο κβαντικός υπολογιστής καταφέρνει να διατηρηθεί στην εσωτερική κβαντική του κατάσταση ενόσω εκτελεί κάποιον υπολογισμό, και ότι δίνει μια καθορισμένη απάντηση μόνο όταν αποκρίνεται σε μια σωστά σχεδιασμένη μέτρηση. Κάθε φυσική διαδικασία στον κόσμο γενικά πραγματοποιείται με τον ίδιο τρόπο: τα στοιχειώδη αντικείμενα αλληλεπιδρούν σύμφωνα με τους κανόνες της κβαντικής θεωρίας, και καθίστανται αναγνωρίσιμα μόνο όταν εκτελούμε μια μέτρηση ή μια παρατήρηση. Κάθε κλασικό φαινόμενο στον κόσμο που μας περιβάλλει αποτελεί ουσιαστικά το αποτέλεσμα ενός κβαντικού υπολογισμού που απαντά στην ερώτηση: «Τι κλασικό αντικείμενο είμαι;»

H ίδια αρχή εφαρμόζεται στις μπάλες του μπιλιάρδου που συγκρούονται, στα ωκεάνια κύματα που σπάζουν στην ακτή, στις τεκτονικές πλάκες που κινούνται στην επιφάνεια της Γης, ακόμη και στο ηλιακό φως που προσπίπτει στον πλανήτη μας εδώ και τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια και στο οποίο οφείλεται η ίδια η εμφάνιση της ζωής. Σε κάποιο θεμελιώδες επίπεδο τα πάντα αποτελούνται από κβαντικά συστατικά στοιχεία, ενώ ταυτόχρονα, καθετί που η ύπαρξη του παρατείνεται αρκετά ώστε να το αντιληφθούμε είναι κλασικό. Αυτό ισχύει και για το Σύμπαν στο σύνολο του. Χωρίς μια κβαντική θεωρία της βαρύτητας δεν γνωρίζουμε πώς ακριβώς προέκυψε από τη Μεγάλη Έκρηξη το Σύμπαν που βλέπουμε γύρω μας. Ωστόσο, το βέβαιο είναι ότι προέκυψε. Έτσι, δικαιολογημένα τίθεται το ερώτημα: ποιος ή τι δημιούργησε από τις κβαντικές αρχές το κλασικό νόημα;

Παραδοσιακά και σε συμφωνία με τη γραμμή που χάραξε ο Niels Bohr, τα επιχειρήματα σχετικά με τη φύση της μέτρησης στην κβαντική θεωρία λαμβάνουν ως δεδομένη τη σαφή διάκριση μεταξύ του κβαντικού συστήματος που υποβάλλεται σε μέτρηση και του κλασικού συστήματος που ενεργεί τη μέτρηση. Έχει διατυπωθεί, μάλιστα, και η ακραία άποψη ότι οι μετρήσεις καθίστανται πραγματικές μόνο όταν παρευρίσκεται ένας συνειδητός άνθρωπος για να τις παρατηρήσει. Μια τέτοια άποψη θα σήμαινε ότι ένας ρομποτικός μηχανικός βραχίονας που θα άνοιγε το κιβώτιο όπου παραμένει έγκλειστη η «μισοζωντανή-μισονεκρή» γάτα του Schrodinger θα αδυνατούσε να λύσει το δίλημμα του άτυχου πλάσματος. To ρομπότ θα έπρεπε να σύρει τη γάτα μπροστά σε έναν συνειδητό παρατηρητή, σε έναν άνθρωπο· μόνο τότε θα διευκρινιζόταν οριστικά η πραγματική κατάσταση της.

Μια τέτοια φιλοσοφία προκαλεί δυσκολίες όταν εφαρμόζεται στο Σύμπαν ως ενιαίο όλον. Τα άστρα, οι πλανήτες και οι γαλαξίες είναι κβαντικά συστήματα, όπως και καθετί άλλο. Είναι σωστό, όμως, να φανταζόμαστε ότι ολόκληρο το Σύμπαν παρέμενε σε κατάσταση κοσμικής κβαντικής απροσδιοριστίας μέχρις ότου αποκτήσουν συνείδηση τα ανθρώπινα όντα; Και σε ποιο ακριβώς στάδιο της γένεσης της ανθρώπινης συνείδησης υποχρεώθηκε το Σύμπαν να απεκδυθεί το μανδύα της κβαντικής απροσδιοριστίας και να αποκτήσει σταθερή μορφή; Όταν διατυπώσουμε έτσι το επιχείρημα, φαίνεται παράλογο· από την άλλη, όμως, εάν το Σύμπαν μετέπεσε στην κλασική σταθερότητα προτού εμφανιστούμε εμείς επί σκηνής, τότε τι είδους μετρήσεις ή παρατηρήσεις προκάλεσαν αυτή τη μεταμόρφωση;

Μήπως η απάντηση στο αίνιγμα αυτό θα μπορούσε να είναι η άρση της συνεκτικότητας; Εάν οι κλασικές ιδιότητες μπορεί να αναδυθούν από κβαντικά συστήματα απλώς επειδή οι τυχαίες και ανεξέλεγκτες αλληλεπιδράσεις υπονομεύουν τη συνεκτικότητα που είναι αναγκαία για να εμφανιστεί πραγματικά κβαντική συμπεριφορά, τότε ναι, η κλασική συμπεριφορά θα αναδυόταν αναπόφευκτα καθώς το Σύμπαν εξελίσσεται ως όλον. Πρόκειται για μια ιδέα που δεν μας ξενίζει. Αναλογιστείτε πόσο απίθανο θα ήταν να διατηρήσετε κάτι τόσο τεράστιο όσο το Σύμπαν σε μια αληθινή κβαντική κατάσταση για περισσότερο από ένα απειροελάχιστο κλάσμα του δευτερολέπτου. Πρέπει, λοιπόν, να εντοπίσουμε στην άρση της συνεκτικότητας, την αιτία που κάνει το Σύμπαν και καθετί μέσα σ” αυτό να μας φαίνεται σταθερό και καθορισμένο;

Τούτη η εικόνα ίσως να φαίνεται ελκυστική, όμως δεν μπορεί να θεωρείται ολοκληρωμένη. Όταν συγκρούονται δύο μπάλες μπιλιάρδου, τα μαθηματικά που περιγράφουν την άρση της συνεκτικότητας μπορούν να εφαρμοστούν μόνο εφόσον κάθε μπάλα αποτελεί ένα χωριστό και ανεξάρτητο κβαντικό σύστημα. Εάν, αντίθετα, υφίσταται κάποια προϋπάρχουσα κβαντική σύνδεση μεταξύ τους —μια κβαντική «συνωμοσία», αν προτιμάτε—, τότε η άρση της συνεκτικότητας αποτυγχάνει.

Γεννημένο από ένα μοναδικό κβαντικό γεγονός, το Σύμπαν παρουσιάζεται σε κάποιο βασικό επίπεδο ως ένα μοναδικό διασυνδεδεμένο κβαντικό σύστημα. Δεν υπάρχουν αληθώς ανεξάρτητα μέρη αυτού του συστήματος· επομένως, δεν υπάρχουν ούτε τυχαίες και ανεξέλεγκτες αλληλεπιδράσεις ικανές να επιβάλουν την κλασική σταθερότητα στην κβαντική δίνη. Άπαξ και ένα σύστημα είναι κβαντικό, παραμένει εσαεί κβαντικό.

Εάν η άρση της συνεκτικότητας δεν αρκεί για να εξηγηθεί η μορφή του Σύμπαντος μας, τι άλλο χρειάζεται; Υπάρχει μία υποψήφια λύση, αν και δεν μπορεί να χαρακτηριστεί πλήρης. Πρόκειται για μια ιδέα έξοχης απλότητας που στηρίζεται στη διαπίστωση ότι από κάθε σύνθετο σύστημα τείνουν να αναδυθούν αβίαστα σταθερές συλλογικές ιδιότητες . Σκεφτείτε, για παράδειγμα, ένα ποτάμι που ρέει σε μια μαιανδρική κοίτη. To νερό αποτελεί ουσιαστικά μια μεγάλη συλλογή μορίων, αλλά, αν προσπαθήσετε να αναλύσετε την κίνηση του στο μοριακό επίπεδο, θα περιέλθετε σε αδιέξοδο. Αντί μιας τέτοιας ανάλυσης, χρησιμοποιείτε έννοιες όπως πίεση και ταχύτητα της ροής, τύρβη και στροβιλισμοί. Μολονότι αυτές οι συλλογικές ιδιότητες ξεπηδούν από τη συμπεριφορά των μορίων και των ατόμων ενός ποταμού, είναι χρησιμότερο να τις αντιλαμβανόμαστε ως βασικά χαρακτηριστικά της ροής ρευστών.

Κατ” αναλογία, ίσως περιμένετε ότι από ένα σύνθετο κβαντικό σύστημα θα αναδυθούν αβίαστα ορισμένες συλλογικές ιδιότητες. Μήπως, λοιπόν, αυτό το γεγονός μπορεί να εξηγήσει την τάξη που διαπιστώνουμε στο Σύμπαν μας; H κεντρική μας υπόθεση συνίσταται στο ότι είναι δυνατόν να αναδυθούν συλλογικά χαρακτηριστικά με αρκετή ανεξαρτησία, έτσι ώστε να μπορεί να εφαρμοστούν σ” αυτά τα επιχειρήματα περί άρσης της συνεκτικότητας. Εάν η υπόθεση μας ευσταθεί, τότε δικαιολογείται το ότι αρχικά αντιμετωπίσαμε τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ως ανεξάρτητα.

Υπό τις παρούσες συνθήκες, αυτός είναι ένας ελκυστικά κυκλικός ορισμός, ο οποίος επιτρέπει να αναδυθούν από ένα κβαντικό σύστημα σταθερές κλασικές ιδιότητες με έναν τρόπο που δεν απαιτεί την εισαγωγή νέων φυσικών αρχών. Μπορούμε εύκολα να αποφασίσουμε τι είδους συλλογικά χαρακτηριστικά πρέπει να επιλέξουμε ως κλασικές ιδιότητες. Για παράδειγμα, το νόημα τους θα έπρεπε να παραμένει σταθερό ακόμη και όταν το θεμελιώδες κβαντικό σύστημα βρίσκεται σε αδιάκοπη φρενίτιδα ανεπαίσθητων μεταβολών. Θα πρέπει επίσης να ικανοποιούν τους κανόνες της συμβατικής λογικής, του κλασικού νόμου αιτίου και αποτελέσματος, τουλάχιστον σε τέτοιο βαθμό ώστε η απόκλιση από τους κανόνες αυτούς να καθίσταται εξαιρετικά απίθανη.

Μια επιτυχημένη περιγραφή της εξέλιξης του Σύμπαντος βάσει ενός συνόλου ιδιοτήτων που ορίζονται με αυτό τον τρόπο καθιερώθηκε να λέγεται «συνεπής ιστορία». Παρά τις εκλεπτυσμένες ιδέες και την πανίσχυρη μαθηματική ανάλυση που έχουν επενδυθεί, προσώρας ελάχιστα μπορεί να πει κανείς με βεβαιότητα πέραν της διαπίστωσης ότι, κατ” αρχήν, υπάρχουν συνεπείς ιστορίες. Av μη τι άλλο, γνωρίζουμε ότι είναι δυνατόν να περιγράψουμε το κλασικό Σύμπαν χωρίς να ερχόμαστε σε σύγκρουση με την κβαντική θεωρία ή να χρειαζόμαστε κάποια νέα φυσική. Κάτι τέτοιο δεν συνιστά διόλου μικρό επίτευγμα· για να πειστείτε, αρκεί να αναλογιστείτε ότι η διαμάχη σχετικά με το αν μια γάτα είναι ζωντανή ή νεκρή διήρκεσε επί δεκαετίες.

Μολονότι οι ιδέες αυτές μπορεί να είναι ενθαρρυντικές, πόρρω απέχουν από το να εξηγούν συγκεκριμένα γιατί το Σύμπαν μας έχει ετούτη τη μορφή και όχι άλλη. Ωστόσο, πρόκειται για ένα πρόβλημα που δεν αφορά μόνο την κβαντική θεωρία. Ως εκεί όπου φτάνουν οι ατελείς θεωρίες, η ιδέα των αυτοσυνεπών ιστοριών περιστοιχίζεται από εκλεκτή συνοδεία.

O Νεύτων αναγνώρισε ότι η ολοκαίνουργια του θεωρία της βαρύτητας μπορούσε να μας διαφωτίσει σχετικά με τη μορφή του Σύμπαντος, αντιλήφθηκε όμως επίσης ότι δεν περιείχε κάποια πληροφορία για το πώς ξεκίνησε η όλη διαδικασία. O Αϊνστάιν, από την άλλη, αναρωτιόταν εάν οι νόμοι της φυσικής άφησαν στο Θεό κάποια περιθώρια επιλογής στη δημιουργία του Σύμπαντος. Μέχρι στιγμής, η απάντηση φαίνεται να είναι ότι ο Θεός είχε μεγάλα περιθώρια. H αρχή της απροσδιοριστίας, την οποία ο Αϊνστάιν ποτέ δεν ενστερνίστηκε, λέει ότι δεν μπορείς να έχεις πάντοτε ό,τι θέλεις. Και με την ευρύτερη δυνατή έννοια, ίσως το ίδιο να ισχύει για τα όρια της γνώσης μας σχετικά με το Σύμπαν εντός του οποίου ζούμε. Μπορούμε πάντοτε να θέτουμε ερωτήματα, ίσως όμως να μην μπορούμε πάντοτε να βρίσκουμε απαντήσεις.

Αυξάνεται η πιθανότητα ύπαρξης μικροβιακής μορφής ζωής στον Άρη

Σε μία έκτακτη συνέντευξη τύπου η NASA ανακοίνωσε την Δευτέρα το απόγευμα τον εντοπισμό ύπαρξης νερού σε υγρή μορφή στην επιφάνεια του Άρη. Γεγονός που αυξάνει πολύ την πιθανότητα ύπαρξης μικροβιακής μορφής ζωής στον γειτονικό μας πλανήτη τώρα ή κατά το παρελθόν.

Ένας από τους κύριους άλλωστε στόχους των σύγχρονων διαστημοσυσκευών που στέλνονται στον Άρη είναι και η έρευνα για την ύπαρξη ζωής. Η αρχή των ανακαλύψεων που ανακοινώθηκαν σήμερα ξεκίνησε πριν από αρκετά χρόνια στη βάση ορισμένων εντυπωσιακών χαρακτηριστικών που εντοπίστηκαν σε φωτογραφίες που έστειλαν στη Γη διάφορες διαστημοσυσκευές που περιφέρονται γύρω από τον κόκκινο πλανήτη.

Οι παρατηρήσεις αυτές ξεκίνησαν να προβληματίζουν τους επιστήμονες της ΝΑSA από τα τέλη ακόμη του περασμένου αιώνα όταν η προσεχτική μελέτη των φωτογραφιών υψηλής ανάλυσης που μας έστελναν διάφορες διαστημοσυσκευές σε τροχιά γύρω από τον κόκκινο πλανήτη οδήγησε τους ειδικούς επιστήμονες να βγάλουν το συμπέρασμα ότι σε μικρό βάθος κάτω από την επιφάνεια πρέπει να υπάρχουν μεγάλες ποσότητες νερού.

Τον Ιούνιο του 2000, 250 φωτογραφίες από τις 65.000 που είχαν εξεταστεί, μας έδειχναν ορισμένα παράξενα χαρακτηριστικά. Εξ αυτών, μετά από χρονοβόρες μελέτες, πρόσφατων ροών νερού το οποίο ξεπετάχτηκε από το εσωτερικό σχηματίζοντας διάφορα αυλάκια. Στη συνέχεια το νερό αναγκάστηκε να εξατμιστεί, ή καλύτερα να εξαχνωθεί, λόγω της μικρής ατμοσφαιρικής πίεσης που επικρατεί στην αρειανή επιφάνεια αφήνοντας όμως πίσω του τα ίχνη των ροών αυτών.

Η ανακοίνωση εκείνη ήταν ιδιαίτερα σημαντική γιατί είχαμε πλέον απτές ενδείξεις για την πιθανή ύπαρξη μεγάλων ποσοτήτων νερού στο υπέδαφος και την αναζωπύρωση της ελπίδας να εντοπίσουμε πιθανούς, μικροβιακούς έστω, ζώντες οργανισμούς ή απολιθώματά τους πολύ πριν από οποιαδήποτε ανθρώπινη επίσκεψη στον τέταρτο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος.


Ο πρώτος ερευνητής που ασχολήθηκε με το δεδομένο θέμα πριν από τέσσερα χρόνια ήταν ένας φοιτητής 21 ετών. Σήμερα ο νεαρός αυτός φοιτητής ήταν ένας από τους δύο κύριους προσκεκλημένους ομιλητές στη συνέντευξη της NASA. Το 2011 ο Lujendra (Luju) Ojha, από το Κατμαντού του Νεπάλ, ήταν τριτοετής φοιτητής στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα όταν παρατήρησε για πρώτη φορά τις ροές αυτές στη διάρκεια των θερμότερων εποχών του Άρη.

Αποτέλεσμα των παρατηρήσεων εκείνων ήταν η δημοσίευση μιας πρώτης εργασίας του1 στο περίφημο επιστημονικό περιοδικό “Science” την οποία υπέγραφε επίσης και ο σύμβουλος-καθηγητής του, ο Alfred McEwen. Ο McEwen είναι υπεύθυνος για τις φωτογραφίες υψηλής ανάλυσης στις οποίες έγινε ο εντοπισμός των «χειμάρων νερού» του Άρη, ενώ στη συνέντευξη της Δευτέρας ήταν κι αυτός παρόν.

Έκτοτε οι Ojha και McEwen έχουν συμμετάσχει στη συγγραφή 11 ακόμη δημοσιευμένων εργασιών πάνω στο ίδιο θέμα. Σήμερα ο Luju Ojha, σε ηλικία 25 ετών, βρίσκεται στο Πανεπιστήμιο Georgia Tech [Georgia Institute of Technology] στην Atlanta των ΗΠΑ, και αναμένεται να λάβει το διδακτορικό του δίπλωμα σε έναν περίπου χρόνο.

Μέχρι τώρα γνωρίζαμε ότι στο παρελθόν, πριν από ένα δισεκατομμύριο χρόνια, στην επιφάνεια του κόκκινου πλανήτη έρεαν τεράστιες ποσότητες νερού αφού είχαμε παρατηρήσει ιδιαίτερα εμφανή ίχνη διάβρωσης από την ροή τεράστιων ποταμών σ’ όλες σχεδόν τις περιοχές της επιφάνειάς του.
Οι χιλιάδες φωτογραφίες των προηγούμενων διαστημοσυσκευών είχαν αποτυπώσει εκατοντάδες χαρακτηριστικά που μοιάζουν με ξερές κοίτες ποταμών, μερικά μάλιστα εκτείνονται σε μήκος 150 χιλιομέτρων και πάνω. Υπάρχουν δηλαδή ενδείξεις κατακλυσμιαίων βροχών, ξερά κανάλια πλάτους 5 χιλιομέτρων και αμμουδιές παρόμοιες μ’ εκείνες των γήινων ποταμών, μεγάλες λίμνες ή ακόμα και ωκεανοί με μεγάλες ποσότητες νερού που διήρκεσαν όμως για ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Και έκτοτε ουδέν.

Μία πρόσφατη σχετικά ανακάλυψη αφορούσε επίσης και τον εντοπισμό τεραστίων ποσοτήτων νερού σε παγωμένη μορφή στο υπέδαφος του κόκκινου πλανήτη. Αν οι ποσότητες αυτές έλειωναν θα μπορούσαν να σχηματίσουν έναν ολόκληρο ωκεανό που θα κάλυπτε ολόκληρο τον Άρη σε βάθος 500 μέτρων. Τόσο μεγάλες ποσότητες νερού θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν στους μελλοντικούς επισκέπτες του Άρη για τις ανάγκες των θερμοκηπίων τους, της διαβίωσής τους και την παραγωγή πυραυλικών καυσίμων (υδρογόνο-οξυγόνο), αλλά και για την μελλοντική γαιομορφωποίηση του Άρη και την μετατροπή του σε έναν κατοικήσιμο από τον άνθρωπο πλανήτη σε λιγότερο από 1.000 χρόνια.

Προς το παρόν, εκτός των ανωτέρω, η μέχρι τώρα εξερεύνηση του Άρη απέδειξε την ύπαρξη μιας αραιής ατμόσφαιρας, καιρικών αλλαγών και ανέμων, πάγων στους  πόλους, πελώριων χαράδρων, και πανύψηλων βουνοκορφών. Η χαρτογράφηση που έγινε μας απεκάλυψε επίσης κι έναν κόσμο στου οποίου την επιφάνεια έχει γραφτεί ένα βίαιο και ανήσυχο παρελθόν γεμάτο με τεράστιες χαράδρες και πανύψηλα σβησμένα ηφαίστεια. Αν και χωρίς τεχνητά κανάλια και Αρειανούς, ο κοκκινωπός αυτός πλανήτης περιλαμβάνει μερικά από τα πιο παράξενα χαρακτηριστικά που έχουμε δει ποτέ.
Τον γιγάντιο κρατήρα Ελλάς που, με βάθος 8 και διάμετρο 2.300 χιλιόμετρα, θα μπορούσε να καταπιεί ολόκληρο σχεδόν το Έβερεστ. Πιο σημαντικό όμως απ’ όλα είναι ότι κατέγραψε επίσης και τα, εντελώς απρόσμενα για πολλούς, συστήματα κοιλάδων και καναλιών απορροής που ήσαν οι πρώτες σοβαρές ενδείξεις για την ύπαρξη νερού στο παρελθόν του Άρη. Μια πελώρια κοιλάδα, μια σεισμική ρωγμή στον φλοιό του Άρη, η οποία αν βρίσκονταν πάνω στη Γη θα ξαπλώνονταν από τα Ουράλια μέχρι τη Πορτογαλία. Ακόμα πιο παράξενο είναι ένα βουνό που ονομάζεται Όλυμπος.
Είναι το ψηλότερο βουνό στο Ηλιακό μας σύστημα, τριπλάσιο σε ύψος από το Έβερεστ ενώ αν ήταν στη Γη η βάση του θα  κάλυπτε ολόκληρη την Ελλάδα και το Αιγαίο μαζί. Όπως πολλά βουνά του κόκκινου πλανήτη είναι και αυτό ηφαίστειο στην κορυφή του οποίου βρίσκεται ένας κρατήρας με διάμετρο 80 χιλιομέτρων.
------------------
1 (A. S. McEwen, L. Ojha, C. M. Dundas, S. S. Mattson, S. Byrne, J. J. Wray, S. C. Cull, S. L. Murchie, N. Thomas, and V. C. Gulick. “Seasonal Flows on Warm Martian Slopes.” Science 5 August 2011: 740-743. [DOI:10.1126/science.1204816])