Τρίτη 22 Σεπτεμβρίου 2015

Ο Πλάτων και η φιλοσοφική ακαδημία

Γραφή και προφορικότητα

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Άκουσα μια ιστορία για έναν από τους παλιούς αιγυπτιακούς θεούς, τον θεό Θευθ. Είναι αυτός που ανακάλυψε τον αριθμό και τους υπολογισμούς, τη γεωμετρία και την αστρονομία, ακόμη και τους πεσσούς και τους κύβους, και πάνω απ᾽ όλα τη γραφή. Βασιλιάς τότε όλης της Αιγύπτου ήταν ο Θαμούς - τον Θαμού οι Έλληνες τον ονομάζουν Άμμωνα. Σ᾽ αυτόν λοιπόν ήρθε ο Θευθ, του επέδειξε τις τέχνες του και του είπε ότι θα έπρεπε να διαδοθούν σε όλους τους άλλους Αιγυπτίους. Ο βασιλιάς τότε τον ρώτησε ποια είναι η ωφέλεια της καθεμιάς, και καθώς εκείνος του εξηγούσε, άλλες από τις εξηγήσεις τις επαινούσε και άλλες τις κατέκρινε ανάλογα με ό,τι του φαινόταν σωστό ή λάθος. Κάποια στιγμή όμως έφτασαν και στη γραφή. «Αυτή η μάθηση, βασιλιά μου,» είπε ο Θευθ, «θα κάνει τους ανθρώπους σοφότερους και θα αυξήσει τη μνήμη τους· γιατί βρέθηκε το φάρμακο της μνήμης και της σοφίας.» Και ο Θαμούς του απάντησε: «Πολύτεχνε Θευθ, άλλος έχει τη ικανότητα να γεννά τις τέχνες και άλλος να κρίνει αν οι τέχνες αυτές θα βλάψουν ή θα ωφελήσουν. Εσύ λοιπόν τώρα, σαν πατέρας που είσαι της γραφής, έδειξες εύνοια σ᾽ αυτήν και της προσέδωσες τις αντίθετες από τις πραγματικές της δυνατότητες. Γιατί η γραφή θα φέρει λήθη στις ψυχές όσων τη μάθουν, μια και αυτοί σίγουρα θα παραμελήσουν τη μνήμη τους· δείχνοντας εμπιστοσύνη στη γραφή, θα φέρνουν στη θύμησή τους κάτι όχι από μέσα τους, από τον ίδιο τον εαυτό τους, αλλά από κάποια ξένα εξωτερικά σημάδια. Αυτό που ανακάλυψες δεν είναι το φάρμακο της μνήμης αλλά της υπόμνησης. Στους μαθητές σου δεν φέρνεις την αληθινή σοφία αλλά μόνο την επίφαση της σοφίας. Τους κάνεις να ακούν πολλά χωρίς να τους διδάσκεις, και τελικά φθάνουν να νομίζουν ότι γνωρίζουν και πολλά, ενώ δεν γνωρίζουν τίποτε· γίνονται μάλιστα φορτικοί σε κάθε συντροφιά, αφού παριστάνουν τους σοφούς, χωρίς να είναι.»

Πλάτων, Φαίδρος 274c-275b

Την ιστορία αυτή την έχει επινοήσει ο Πλάτων, βάζει όμως τον Σωκράτη να μας τη διηγηθεί. Από το στόμα του Σωκράτη, τα επιχειρήματα εναντίον της γραφής ακούγονται πειστικά. Ο Σωκράτης ήταν από τους ελάχιστους σημαντικούς Έλληνες του 5ου αιώνα π.Χ. που δεν ενέδωσε στη γοητεία του γραπτού λόγου. Έμεινε αφοσιωμένος στην προφορική επικοινωνία με τους συμπολίτες του, στην καλλιέργεια της φιλοσοφίας ως έμπρακτης τέχνης του βίου. Ο πλατωνικός λοιπόν Σωκράτης υιοθετεί την κριτική του αιγύπτιου βασιλιά, και συνοψίζει τα μειονεκτήματα του γραπτού λόγου σε τρία σημεία: (α) τα γραπτά κείμενα είναι στατικά και μονοσήμαντα, λένε πάντοτε το ίδιο πράγμα· (β) δεν μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους από άδικες επιθέσεις, χρειάζονται συνεχώς τη βοήθεια του συγγραφέα-πατέρα τους· (γ) δεν επιλέγουν τα ίδια τους αποδέκτες τους, πέφτουν στα χέρια δικαίων και αδίκων, ενάρετων και διεφθαρμένων.

Στη στατικότητα της γραφής ο Σωκράτης αντιπαραθέτει τη ζωντάνια και την πλαστικότητα της προφορικής επικοινωνίας. Η αληθινή φιλοσοφία ορίζεται ως «ο ζωντανός και έμψυχος λόγος του γνώστη, που γράφεται με πραγματική γνώση στην ψυχή όποιου μαθαίνει» (Φαίδρος 276a). Ο φιλόσοφος πρέπει καταρχήν να κατέχει την πραγματική γνώση για όλα τα σημαντικά ζητήματα - για τη δικαιοσύνη, την ωραιότητα, την αρετή. Θα ολοκληρώσει το έργο του, όταν «βρει την κατάλληλη ψυχή» και λειτουργήσει ως φωτισμένος δάσκαλος. Κάνοντας χρήση της «διαλεκτικής τέχνης» θα σπείρει στις ψυχές των μαθητών του λόγους γόνιμους, «λόγους ικανούς να υπερασπιστούν τον εαυτό τους και αυτόν που τους έσπειρε, από όπου αναφύονται και νέοι λόγοι σε άλλες ψυχές, και έτσι διατηρείται πάντοτε μέσα τους αθάνατο το σπέρμα και οδηγούν τον κάτοχό τους στην ευδαιμονία» (στο ίδιο 277a).

Όταν η φιλοσοφία ασκείται με αυτό τον τρόπο, τότε και η γραφή μπορεί να αποβεί χρήσιμη. Ο φιλόσοφος χρησιμοποιεί το γραπτό κείμενο, όπως παίζει ένα σοβαρό και πανέμορφο παιχνίδι. Το παιχνίδι της γραφής θα τον βοηθήσει να ασκήσει τη μνήμη του, να την κρατήσει ζωντανή. Δηλαδή τα γραπτά κείμενα είναι προσωπικές σημειώσεις, « υπομνήματα» - δεν υποκαθιστούν την πραγματική διδασκαλία, μπορούν όμως να βοηθήσουν στην οργάνωση και την προετοιμασία της.

Είναι όμως σωκρατική αυτή η αντίληψη για τη φιλοσοφία; Μόνο ως έναν βαθμό - μόνο όσον αφορά την έμφαση στην προφορική επικοινωνία. Κατά τα άλλα, ο Σωκράτης ουδέποτε θεώρησε τον εαυτό του γνώστη σε κάποιο θεωρητικό ζήτημα, και στην απολογία του στο δικαστήριο αρνήθηκε ότι είχε ποτέ μαθητές. Επιπλέον, ο ίδιος δεν έγραψε κανένα φιλοσοφικό κείμενο, έστω και για να παίξει προς στιγμήν το «πανέμορφο παιχνίδι» της γραφής. Είναι λοιπόν πιθανότερο ότι ο Σωκράτης του Φαίδρου εκθέτει την πλατωνική και όχι τη σωκρατική αντίληψη για τη φιλοσοφία.

Στο σχολείο της φιλοσοφίας

Για τον Πλάτωνα η φιλοσοφία είναι μια διαδικασία διδαχής, η οποία προϋποθέτει πάντοτε δύο πόλους, κατά βάση ανισότιμους: έναν γνώστη και έναν μυούμενο, έναν δάσκαλο και έναν μαθητή. Ο φιλοσοφικός λόγος είναι ο λόγος του δασκάλου και όχι εν γένει ο λόγος του σοφού. Και είναι ένας λόγος με συγκεκριμένη στόχευση: επιδιώκει τη διαμόρφωση του ήθους του μαθητή, την καλλιέργεια της ψυχής του. Η φιλοσοφία εγγράφεται στην ψυχή του νέου, μετασχηματίζοντάς την, και χαρακτηρίζεται από τον Πλάτωνα ως ψυχαγωγία - αγωγή της ψυχής (Φαίδρος 271c).

Για να λειτουργήσει επομένως ο φιλόσοφος χρειάζεται μια σχολή. Στο εσωτερικό της σχολής θα διαμορφωθεί ο ίδιος και, όταν έρθει η ώρα, θα αναλάβει με τη σειρά του να διαμορφώσει τους δικούς του μαθητές. Η φιλοσοφική εκπαίδευση, όπως την αντιλαμβάνεται ο Πλάτων, είναι ιδιαίτερα επίπονη και μακρόχρονη διαδικασία. Περιλαμβάνει την ισόρροπη ανάπτυξη του σώματος και της ψυχής του μαθητή, την ανάδειξη των φυσικών του δεξιοτήτων, τη βαθμιαία εξοικείωσή του με τις επιστήμες, και ιδίως με τα μαθηματικά, και τέλος, στην ηλικία της ωριμότητας, τη μύησή του στη φιλοσοφία. Η φιλοσοφία λοιπόν είναι το ύψιστο «μάθημα», η κορύφωση της εκπαιδευτικής πορείας - ένα μάθημα που απευθύνεται μόνο σε όσους έχουν περάσει με επιτυχία όλα τα προηγούμενα στάδια, έχουν αποδείξει τη φυσική τους προδιάθεση και τις ιδιαίτερες ικανότητές τους και έχουν αποφασίσει να αφιερωθούν στον φιλοσοφικό τρόπο ζωής.

Στην ιδεώδη μάλιστα εκδοχή της, η πλατωνική σχολή φιλοσοφίας γίνεται το μοντέλο οργάνωσης ολόκληρης της κοινωνίας. Στην Πολιτεία, το πληρέστερό του έργο, ο Πλάτων εκθέτει ένα φιλόδοξο σχέδιο πολιτικής μεταρρύθμισης, που προτείνει την ανάληψη της εξουσίας από τους φιλοσόφους. Η ιδανική πλατωνική πολιτεία είναι ένα μεγάλο και πλήρως οργανωμένο σχολείο, το οποίο αναλαμβάνει τις τύχες των πολιτών από τα νηπιακά τους χρόνια και έχει στόχο να οικοδομήσει ένα σταθερό και ισορροπημένο σύνολο, όπου ο καθένας θα ασχολείται μόνο με αυτό που ταιριάζει στη φυσική του προδιάθεση. Το μεγάλο πλήθος των πολιτών λαμβάνει μόνο τη στοιχειώδη εκπαίδευση και οδηγείται στα επιμέρους επαγγέλματα· ένα μικρό ποσοστό ανδρών και γυναικών συνεχίζουν την εκπαίδευσή τους και γίνονται οι «φύλακες» της πόλης, αυτοί δηλαδή που φροντίζουν για την ασφάλειά της· και από αυτούς επιλέγονται ελάχιστοι που κρίνονται ικανοί για ειδικές επιστημονικές και φιλοσοφικές σπουδές, και στους οποίους ανατίθεται η διοίκηση της πόλης. Χειρώνακτες, φύλακες και φιλόσοφοι αποτελούν τις τρεις τάξεις της πλατωνικής πολιτείας. Από την πολιτεία θα εξοριστούν οι ποιητές, κι αυτό όχι γιατί ο Πλάτων ένιωθε απέχθεια προς την ποίηση, αλλά ακριβώς γιατί είχε αντιληφθεί τον καθοριστικό ρόλο που είχε παίξει η ποίηση στην παιδεία των Ελλήνων. Η φιλοσοφία προτείνεται ως μια νέα μορφή παιδείας, επιζητεί να διαμορφώσει έναν νέο τύπο ανθρώπου και, για τον σκοπό αυτό, προωθεί παιδευτικά ιδεώδη ασυμβίβαστα με τα ιδεώδη της ποίησης.

Στο πλατωνικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα είναι εμφανείς οι πυθαγόρειες επιδράσεις. Ο Πλάτων δεν κρύβει τον θαυμασμό του για τον τρόπο οργάνωσης των Πυθαγορείων, πραγματικό του δάσκαλο όμως θεωρεί τον Σωκράτη. Όπως για τον Σωκράτη, έτσι και για τον Πλάτωνα οι δεσμοί της φιλοσοφίας με την πόλη-κράτος είναι άρρηκτοι. Η πλατωνική φιλοσοφία στοχεύει στον μετασχηματισμό των πολιτικών θεσμών και των ηθικών αντιλήψεων των ανθρώπων - είναι μια φιλοσοφία κατά βάση πολιτική. Ο πλατωνικός φιλόσοφος δεν θα επιδιώξει την απομόνωση και την αποχή από τα κοινά προκρίνοντας την προσωπική του σωτηρία. Εκείνο που προέχει είναι η σωτηρία ολόκληρης της πόλης. Η δίκαιη πολιτεία είναι αυτή που επιτυγχάνει τη σωστή συναρμογή και την ισορροπία όλων των μερών της.

Τον νόμο δεν τον ενδιαφέρει πώς μια συγκεκριμένη ομάδα στην πόλη θα γίνει ιδιαίτερα ευτυχισμένη, αλλά αναζητεί τρόπους ώστε η ευτυχία αυτή να πραγματοποιηθεί για όλη την πόλη συνενώνοντας τους πολίτες με την πειθώ αλλά και τον εξαναγκασμό, κάνοντάς τους να δίνουν ο ένας στον άλλο την ωφέλεια που μπορεί ο καθένας να προσφέρει στο σύνολο· και πλάθει ο νόμος τέτοιους άνδρες στην πόλη όχι για να τους αφήνει έπειτα να τραβούν κατά κει που αρέσει στον καθένα αλλά για να τους χρησιμοποιεί ο ίδιος για την ενίσχυση της ενότητας της πόλης.

Πλάτων, Πολιτεία 519e-520a.

Ο Πλάτων, η πολιτική και η Ακαδημία

Ο Πλάτων γεννήθηκε στην Αθήνα το 428 π.Χ. και ανδρώθηκε μέσα στην ταραγμένη περίοδο του Πελοποννησιακού Πολέμου και των δραματικών γεγονότων που ακολούθησαν την ήττα των Αθηναίων. Η οικογένειά του ήταν μία από τις πιο γνωστές και παλιές οικογένειες της Αθήνας, με ιδιαίτερη παρουσία στα πολιτικά πράγματα, πάντοτε στο πλευρό των ολιγαρχικών. Για τον νεαρό Πλάτωνα καθοριστική θα πρέπει να υπήρξε η άνοδος και η πτώση του Κριτία, εξαδέλφου της μητέρας του και ηγέτη των Τριάκοντα τυράννων. Ο Κριτίας, όπως ο Χαρμίδης και ο Αλκιβιάδης, ήταν σημαίνοντα στελέχη της αντιδημοκρατικής παράταξης. Ανήκαν όλοι στον στενό κύκλο του Σωκράτη, και στους πλατωνικούς διάλογους εμφανίζονται με θετικό τρόπο, ως προικισμένοι και φερέλπιδες νέοι.

Λογικό είναι να υποθέσουμε ότι ο Πλάτων θα είδε καταρχήν με ευνοϊκό μάτι την κίνηση των Τριάκοντα το 404 π.Χ., η οποία προωθούσε την εγκαθίδρυση ενός αριστοκρατικού καθεστώτος και απέδιδε την ήττα του πολέμου στον εκφυλισμό της αθηναϊκής δημοκρατίας. Η ωμή βία ωστόσο που επέβαλε το απολυταρχικό καθεστώς και ο κύκλος του αίματος στον οποίο οδήγησε, έπεισαν τον Πλάτωνα ότι κανένα πολιτικό σύστημα δεν μπορεί να θεμελιωθεί μόνο στον καταναγκασμό. Η συναίνεση των πολιτών και ο σεβασμός των νόμων αποτελούν θεμέλια του δίκαιου πολιτεύματος. Από την άλλη μεριά, ο Πλάτων ουδέποτε αποδέχθηκε την εξισωτική λογική της άμεσης δημοκρατίας, η οποία, κατά τη γνώμη του, απομακρύνει τους έντιμους και τους άξιους πολίτες από την εξουσία και φέρνει στο προσκήνιο τους επιτήδειους και τους δημαγωγούς. Η αρνητική του γνώμη για τη δημοκρατία εδραιώθηκε, όταν είδε τους ηγέτες της παλινόρθωσης, μετά τη πτώση των Τριάκοντα, να σέρνουν σε δίκη τον Σωκράτη το 399 π.Χ. και να τον οδηγούν στον θάνατο.

Απογοητευμένος τόσο από τη δημοκρατία όσο και από την υπαρκτή ολιγαρχία, ο Πλάτων θα μπορούσε να οδηγηθεί στην πολιτική αποχή. Ο φιλόσοφος, ακόμη κι αν ενδιαφέρεται για την πολιτική όπως ο Πλάτων, έχει πάντοτε τη δυνατότητα να καταφύγει στην ασφάλεια που προσφέρει η καθαρή θεωρία - η ιδανική πλατωνική πολιτεία είναι άραγε τίποτε περισσότερο από μια τολμηρή ουτοπία; Ωστόσο ο Πλάτων προσπάθησε να συνδέσει τη θεωρία και την πράξη. Αυτό μαρτυρούν τα αποτυχημένα ταξίδια του στη Σικελία. Αυτό μαρτυρεί και η καθοριστική του απόφαση να ιδρύσει την Ακαδημία.

Εκείνο που βάρυνε στη σκέψη μου ήταν ότι, αν επρόκειτο κάποτε να επιχειρήσω να εφαρμόσω όσα είχα σκεφτεί για τους νόμους και την πολιτεία, η δοκιμή έπρεπε να γίνει τώρα. […] Ξεκίνησα λοιπόν από την πατρίδα μου κυρίως γιατί ντρεπόμουν τον ίδιο μου τον εαυτό, μήπως φανεί ότι δεν είμαι παρά μόνο σκέτη θεωρία και ότι ουδέποτε επιλέγω να καταπιαστώ με κάποια πράξη.

Πλάτων, 7η Επιστολή 328b-c

Αν δεν συμβεί αυτό, ή να κυβερνήσουν στις πολιτείες οι φιλόσοφοι ή να ασχοληθούν με τη φιλοσοφία αυτοί που τώρα ονομάζουμε βασιλείς και δυνάστες, έτσι ώστε η πολιτική δύναμη και η φιλοσοφία να συμπέσουν στο ίδιο πρόσωπο, […] δεν θα έχουν τελειωμό οι συμφορές στις πολιτείες ούτε ακόμη και στο ανθρώπινο γένος, κι ούτε τούτο το πολίτευμα που περιγράψαμε στη θεωρία θα λάβει πραγματική υπόσταση και θα βγει στο φως του ήλιου.

Πλάτων, Πολιτεία 473c-d

Στην ισχυρότερη πόλη της Σικελίας, τις Συρακούσες, ο Πλάτων πήγε τρεις φορές, μετά από πρόσκληση των τυράννων της πόλης. Η ελπίδα του ήταν ότι σε αυτή την περιοχή του ελληνισμού, όπου η πυθαγόρεια παράδοση είχε διατηρηθεί ακόμη ζωντανή, θα μπορούσε να επιτευχθεί η ουσιαστική σύζευξη εξουσίας και γνώσης την οποία είχε οραματιστεί. Ένας τρόπος για να έρθουν οι φιλόσοφοι στην εξουσία θα ήταν να δεχτούν οι πολιτικοί ηγεμόνες να γίνουν οι ίδιοι φιλόσοφοι, ή τουλάχιστον να ανεχτούν μια μορφή παρασκηνιακής καθοδήγησης από τους πραγματικούς φιλοσόφους. Οι ελπίδες του Πλάτωνα διαψεύστηκαν και τις τρεις φορές οικτρά, λέγεται μάλιστα ότι μετά το πρώτο του ταξίδι το 388 π.Χ. κατέληξε να πουληθεί δούλος και σώθηκε εντελώς τυχαία, όταν κάποιος γνωστός του τον αναγνώρισε στην Αίγινα.

Η αρνητική εμπειρία του πρώτου σικελικού ταξιδιού έκανε τον Πλάτωνα να αναζητήσει μια εναλλακτική διέξοδο. Αν το όραμα του συνολικού μετασχηματισμού της κοινωνίας έμοιαζε ανέφικτο, αφού θα προσέκρουε πάντοτε στα συμφέροντα των αντίθετων ομάδων και στις φιλοδοξίες των ισχυρών, θα μπορούσε τουλάχιστον να δημιουργηθεί μια μικρογραφία της ιδανικής πολιτείας μέσα στην Αθήνα, ένας πυρήνας αντίστασης στα επικρατούντα ήθη. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα της ίδρυσης της πλατωνικής Ακαδημίας το 387 π.Χ. Η Ακαδημία υπήρξε ένας θεσμός καινοτομικός. Θα πρέπει να τη φανταστούμε σαν μια κλειστή οργάνωση ομοϊδεατών, που αποφάσισαν να ζήσουν από κοινού μια ζωή αφοσιωμένη στη φιλοσοφία και στην επιστημονική γνώση. Υπήρξε κατά κάποιο τρόπο το πρώτο πανεπιστήμιο της αρχαιότητας, μια κλειστή σχολή φιλοσοφίας: είχε ιεραρχική δομή με επικεφαλής έναν σχολάρχη, ειδικευμένους ερευνητές, δασκάλους και μαθητές, τακτικά και δόκιμα μέλη. Το γνωστικό ιδεώδες, η αναζήτηση της αλήθειας, λειτουργούσε ως συνεκτικός δεσμός των μελών της πλατωνικής Ακαδημίας. Για τον Πλάτωνα ωστόσο η γνώση είχε αξία μόνο αν οδηγούσε στην ηθική βελτίωση των ατόμων και στην ευδαιμονία του συνόλου. Το κυρίαρχο λοιπόν στοιχείο της Ακαδημίας ήταν ο κοινός τρόπος ζωής των μελών της, η κοινή αναζήτηση, ο δημιουργικός διάλογος, μέσα από τον οποίο η νέα γενιά των μαθητών έβρισκε τον δρόμο της.

Στην Ακαδημία συσπειρώθηκαν ορισμένα από τα πιο δημιουργικά μυαλά του 4ου αιώνα: ο μαθηματικός Θεαίτητος, οι αστρονόμοι Εύδοξος, Κάλλιππος και Ηρακλείδης, οι φιλόσοφοι Σπεύσιππος, Ξενοκράτης, Φίλιππος και, φυσικά, ο Αριστοτέλης, ο οποίος πέρασε είκοσι ολόκληρα χρόνια στο εσωτερικό της Ακαδημίας. Στο δημιουργικό αυτό περιβάλλον βρήκε διέξοδο η ενεργητικότητα του Πλάτωνα μέχρι τον θάνατό του το 347 π.Χ. Με δεδομένη την προτίμησή του για την προφορική επικοινωνία, υποθέτουμε ότι το μεγαλύτερο μέρος της δραστηριότητάς του αφιερώθηκε στη διδασκαλία και στη διάπλαση των μαθητών του. Λέγεται μάλιστα ότι τα πιο δύσκολα και κεντρικά ζητήματα της πλατωνικής φιλοσοφίας, αν και αποτελούσαν αντικείμενο διδασκαλίας και συζήτησης σε στενό κύκλο προχωρημένων μαθητών, δεν πήραν ποτέ γραπτή μορφή, για να μην προδοθούν τα νοήματά τους. Το σίγουρο πάντως είναι ότι όλοι οι διάλογοι της ωριμότητας του Πλάτωνα γράφηκαν, διαβάστηκαν και συζητήθηκαν μέσα στην Ακαδημία.

Για την ιστορία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας η ίδρυση και η εδραίωση της πλατωνικής Ακαδημίας αποτελεί σημείο καμπής. Έκτοτε είναι αδιανόητη η μοναχική άσκηση της φιλοσοφίας. Ήδη στο τέλος του 4ου αιώνα, λίγα χρόνια μετά τον θάνατο του Πλάτωνα, στην Αθήνα λειτουργούν άλλες τρεις σημαντικές φιλοσοφικές σχολές, πλήρως οργανωμένες (το Λύκειο του Αριστοτέλη, η Στοά, και ο Κήπος του Επίκουρου), χωρίς να υπολογίσουμε τους πολυάριθμους κύκλους των σωκρατικών, οι οποίοι μάλλον δεν απέκτησαν ποτέ αυστηρή οργάνωση. Ο επίδοξος φιλόσοφος σπουδάζει λοιπόν σε κάποια σχολή και, κατά κανόνα, διατηρεί τον δεσμό του με τη σχολή αυτή. Ακόμη όμως κι αν είναι αυτοδίδακτος ή αν έχει διαρρήξει τους δεσμούς του με τους δασκάλους του, αισθάνεται και τότε υποχρεωμένος να ενταχθεί σε μια ομάδα. Η ιστορία της αρχαίας φιλοσοφίας γίνεται πλέον η ιστορία των αντιμαχόμενων φιλοσοφικών σχολών.

Γιατί ο Πλάτων γράφει διάλογους;

Η φιλοσοφική μύηση του Πλάτωνα πραγματοποιήθηκε μέσα στον κύκλο του Σωκράτη. Ο Πλάτων ήταν ένας από τους λίγους σωκρατικούς, που όχι μόνο άλλαξαν στάση ζωής επηρεασμένοι από την έντονη προσωπικότητα του δασκάλου τους, αλλά και προσπάθησαν να αξιοποιήσουν τα φιλοσοφικά του διδάγματα. Στην πλατωνική φιλοσοφία ενσωματώνονται στοιχεία από πολλές προγενέστερες πηγές - λ.χ. από τη φιλοσοφία του Παρμενίδη ή των Πυθαγορείων. Καμία όμως επίδραση δεν μπορεί να συγκριθεί με τη σωκρατική.

Είναι πολύ πιθανό ότι ο Πλάτων γράφει τα πρώτα του έργα αμέσως μετά τον θάνατο του Σωκράτη. Οι πρώτοι πλατωνικοί διάλογοι αναφέρονται στις τελευταίες μέρες του δασκάλου του, και ο στόχος τους είναι σαφώς απολογητικός: επιζητούν να δικαιώσουν τον Σωκράτη, δείχνοντας πόσο άδικη ήταν η καταδίκη του. Η Απολογία Σωκράτους, ο Κρίτων, ο Ευθύφρωνείναι δείγματα τέτοιων έργων. Θα ακολουθήσει μια ομάδα διαλόγων στους οποίους προβάλλεται η ουσιαστική διαφορά του Σωκράτη από τους σοφιστές και η ευεργετική επίδρασή του στους νέους της αθηναϊκής αριστοκρατίας. Οι διάλογοι αυτοί είναι σαφώς πιο τεχνικοί και το φιλοσοφικό τους περιεχόμενο βαθύτερο - ο Χαρμίδης, ο Πρωταγόραςκαι ο Γοργίας είναι φιλοσοφικά αριστουργήματα. Ο Πλάτων είναι μάλλον ο πρώτος που συνέλαβε την ιδέα ότι η μορφή του διαλόγου είναι η πιο πρόσφορη επιλογή για να παρουσιαστεί στο κοινό ο Σωκράτης με τη μεγαλύτερη ζωντάνια και ρεαλιστικότητα. Την ίδια εποχή και άλλοι μαθητές του Σωκράτη καταφεύγουν στην ίδια λύση. Έτσι δημιουργείται ένα νέο λογοτεχνικό είδος, ο φιλοσοφικός διάλογος, που γνωρίζει μεγάλη άνθιση κατά τον 4ο αιώνα π.Χ.

Ο Πλάτων έγραψε γύρω στους τριάντα διάλογους, και όλοι έχουν διασωθεί σε άριστη κατάσταση - γεγονός μοναδικό στην ιστορία της αρχαίας φιλοσοφίας. Οι ειδικοί ξεχωρίζουν τους διάλογους της ωριμότητας του Πλάτωνα από τους πρώιμους σωκρατικούς διάλογους, θεωρώντας ότι βαθμιαία ο Πλάτων αποδεσμεύθηκε από την επιρροή του Σωκράτη, οπότε από ένα σημείο και μετά εκφράζει στους διάλογους τις δικές του φιλοσοφικές θέσεις. Τοποθετούν μάλιστα συνήθως την τομή το 387 π.Χ., όταν ο Πλάτων επιστρέφει από τη Σικελία και ιδρύει την Ακαδημία. Στην περίοδο της ωριμότητας εντάσσουν τέσσερις σημαντικούς διάλογους, όπου ο Πλάτων εκθέτει τη θεωρία των Ιδεών: τον Φαίδωνα, το Συμπόσιο, την Πολιτεία και τον Φαίδρο. Ακολουθεί η γεροντική φάση της πλατωνικής φιλοσοφίας, που προετοιμάζεται από διαλόγους όπως ο Θεαίτητος και ο Παρμενίδης, και εκτίθεται στον Σοφιστή, τον Πολιτικό, τον Τίμαιο, τον Φίληβο και τους Νόμους. Η κατάταξη αυτή, παρά τον φορμαλιστικό της χαρακτήρα, δεν είναι παράλογη. Αφήνει ωστόσο ανοικτό ένα ερώτημα. Γιατί ο Πλάτων εξακολουθεί σε όλη του τη ζωή να γράφει διαλόγους, ακόμη και όταν έχει απομακρυνθεί από τη σωκρατική κληρονομιά και έχει αναπτύξει τη δική του αυτόνομη προσέγγιση; Είναι προφανές ότι ο διαλογικός τρόπος γραφής αποτελεί συνειδητή επιλογή του Πλάτωνα και συνδέεται με τη φύση της ίδιας της φιλοσοφίας του.

Σε πρώτη προσέγγιση ένας πλατωνικός διάλογος θυμίζει στον σύγχρονο αναγνώστη θεατρικό έργο. Φέρνει μπροστά μας, σε έναν προσεκτικά στημένο σκηνικό διάκοσμο, ιστορικά πρόσωπα του 5ου αιώνα π.Χ. που συζητούν με πάθος σημαντικά προβλήματα της ζωής τους, χρησιμοποιώντας μια γλώσσα τρέχουσα και κατανοητή. Οι συζητήσεις άλλοτε καταλήγουν σε απορία, και άλλοτε ο πρωταγωνιστής (κατά κανόνα, ο Σωκράτης) επιβάλλει την άποψή του. Όλοι οι διάλογοι είναι γραμμένοι με τέτοιο τρόπο ώστε να διαβάζονται ως αυτοδύναμα έργα· δεν προϋποθέτουν ειδικές γνώσεις ούτε παραπέμπουν σε άλλα κείμενα του ίδιου ή άλλου συγγραφέα.

θα ήταν ωστόσο λάθος να θεωρήσουμε ότι πρόθεση του Πλάτωνα είναι να μας μεταφέρει σκηνές από την πραγματική ζωή του Σωκράτη και των Αθηναίων του 5ου αιώνα. Τα πρόσωπα των πλατωνικών διαλόγων λειτουργούν αποκλειστικά ως φορείς επιχειρημάτων. Η συζήτηση που παρακολουθούμε είναι μια συνεχής εναλλαγή ερωτήσεων και απαντήσεων. Ένα βασικό ερώτημα τίθεται και ακολουθεί μια πρώτη απόπειρα απάντησης· η απάντηση υπονομεύεται μέσα από εύστοχη σειρά ερωτημάτων, και ακολουθεί μια άλλη απάντηση. Για να προωθηθεί αυτού του είδους η συζήτηση, είναι χαρακτηριστικό ότι στο προσκήνιο των διαλόγων εμφανίζονται πάντοτε μόνο δύο πρόσωπα. Όταν υπάρχουν περισσότερα, αυτά είτε παραμένουν από την αρχή ως το τέλος βουβά είτε περιμένουν τη σειρά τους για να πάρουν τη σκυτάλη του λόγου από τον προηγούμενο συνομιλητή. Όσο για τη συζήτηση, αυτή δεν είναι ποτέ ισότιμη, με την υπεροχή να γέρνει άλλοτε προς τη μεριά του ενός συνομιλητή και άλλοτε προς του άλλου. Γίνεται εξαρχής σαφές ότι ένα μόνο πρόσωπο είναι ο γνώστης, ο δάσκαλος, αυτός που αναλαμβάνει τον ρόλο του ελέγχοντος. Οι άλλοι είναι είτε αδαείς, είτε δοκησίσοφοι, είτε μαθητές, είτε καλοί και βοηθητικοί συνομιλητές. Και στο τέλος υπάρχει πάντοτε νικητής και ηττημένος. Ένας τέτοιος διάλογος θυμίζει όμως περισσότερο μάθημα σε φιλοσοφικό σεμινάριο παρά τυχαία συνάντηση στην αθηναϊκή αγορά - ακόμη κι αν παραδεχτούμε ότι εξαιτίας του πολιτικού τους συστήματος και του λαϊκού χαρακτήρα των δικαστηρίων οι Αθηναίοι ήταν σίγουρα πιο εξοικειωμένοι από εμάς στην προφορική ανταλλαγή επιχειρημάτων.

Στις αρχές του 4ου αιώνα δεν υπήρχε καθιερωμένος τρόπος γραφής της φιλοσοφίας. Ο Πλάτων επιλέγει να γράψει διάλογους, ενώ θα μπορούσε να γράψει πεζές πραγματείες, όπως ο Αναξαγόρας, ο Δημόκριτος και οι σοφιστές, ποίηση, όπως ο Παρμενίδης και ο Εμπεδοκλής, ή και να μη γράψει τίποτα, όπως ο Πυθαγόρας και ο Σωκράτης. Η επιλογή αυτή εναρμονίζεται με την πεποίθησή του ότι η φιλοσοφία είναι κατά κύριο λόγο «μάθημα», ζωντανή δηλαδή ανταλλαγή επιχειρημάτων για ζητήματα ζωτικής σημασίας ανάμεσα σε δάσκαλο και μαθητή. Ο διάλογος είναι το γραπτό κείμενο που, επειδή είναι πιο κοντά στην προφορική ανταλλαγή, αίρει ως έναν βαθμό τα μειονεκτήματα του γραπτού λόγου.

Το τίμημα ωστόσο αυτής της επιλογής είναι σημαντικό: ο συγγραφέας των πλατωνικών διαλόγων κρατά μια απόσταση από τα γραπτά του, καλυπτόμενος από ανωνυμία. Δεν είναι εύκολο να εκθέσεις σε ένα διαλογικό πλαίσιο, από όπου ο ίδιος απουσιάζεις, μια σταθερή και απόλυτη φιλοσοφική θέση. Αν ο διάλογος είναι πειστικός, πρέπει να είναι ανοιχτός. Ο πρωταγωνιστής του διαλόγου είναι ο κυρίαρχος της συζήτησης, δεν διστάζει όμως να προβάλλει τις αμφιβολίες ή τα διλήμματά του, να υποστηρίζει κάποιες φορές αδύναμα επιχειρήματα, να πέφτει ακόμη και σε αντιφάσεις. Ένα από τα διδάγματα της πλατωνικής διαλεκτικής είναι ότι όλες οι θέσεις είναι ευάλωτες στον έλεγχο. Με τους διάλογους του ο Πλάτων δείχνει να πιστεύει ότι η πραγματική φιλοσοφία δεν μπορεί ποτέ να πάρει τη μορφή συστηματικού δόγματος, άκαμπτου δηλαδή και οριστικού συστήματος. Εκείνο που προέχει είναι ο σωστός τρόπος να τίθενται τα σημαντικά προβλήματα και να ελέγχονται οι προτεινόμενες λύσεις.



Η θεωρία των Ιδεών

Διακριτικό γνώρισμα της φιλοσοφίας είναι η θεωρία. Οι φιλόσοφοι επεξεργάζονται και εφαρμόζουν θεωρίες. Τι είναι όμως η φιλοσοφική θεωρία; Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η θεωρία είναι μια συνοπτική περιγραφή της πραγματικότητας. Στην ιδανική περίπτωση, η θεωρία είναι επιπλέον και εξήγηση της πραγματικότητας. Αν ο Θαλής είπε ότι τα πάντα είναι νερό, τότε διατύπωσε την πρώτη φιλοσοφική θεωρία: με αυτή την απλή σκέψη φιλοδοξούσε να εξηγήσει ποικίλα φαινόμενα της φυσικής πραγματικότητας. Το σίγουρο είναι ότι ο Δημόκριτος κατείχε μια φιλοσοφική θεωρία: η πεποίθησή του ότι η πραγματικότητα αποτελείται από κινούμενα άτομα στο κενό τού έδωσε τη δυνατότητα να διατυπώσει εξηγήσεις για κάθε πλευρά της ανθρώπινης εμπειρίας.

Η αντίστοιχη σύλληψη του Πλάτωνα είναι ότι, πέρα από τη συνεχώς μεταβαλλόμενη αισθητή πραγματικότητα, υπάρχουν κάποιες αυθύπαρκτες, αμετάβλητες και νοητές οντότητες, οι «Ιδέες». Τα αντικείμενα του αισθητού κόσμου οφείλουν την ύπαρξή τους και την όποια αλήθεια τους στη σχέση τους με τις Ιδέες. Αυτός είναι ο πυρήνας της πλατωνικής θεωρίας των Ιδεών. Στη θεωρία των Ιδεών στηρίζει ο Πλάτων τη συνολική ερμηνεία του της πραγματικότητας.

Ο Πλάτων δεν έχει καμία εμπιστοσύνη στα δεδομένα των αισθήσεων. Υποστηρίζει ότι ο αισθητός κόσμος είναι ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο σύμπαν, χωρίς σταθερότητα. Ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τις αισθήσεις του για να συλλάβει την αισθητή πραγματικότητα, οι αισθήσεις όμως είναι εξ ορισμού υποκειμενικές και αποτελούν πηγή πλάνης. Πώς είναι δυνατό λοιπόν να αποκτήσει κανείς έγκυρη γνώση για οτιδήποτε βασισμένος στις αισθήσεις του; Αν υπάρχει κάποια βεβαιότητα, αυτή πρέπει να αναζητηθεί στη σκέψη και στη γλώσσα - στους «λόγους». Οι πλατωνικές Ιδέες είναι τα αντικείμενα της καθαρής σκέψης.

Σκέφτηκα λοιπόν, συνέχισε ο Σωκράτης, αφού κουράστηκα να μελετώ τα υπάρχοντα πράγματα, ότι θα έπρεπε να προσέξω μήπως πάθω αυτό που παθαίνουν όσοι παρατηρούν και εξετάζουν τον Ήλιο στη διάρκεια μιας έκλειψης. Μερικοί, όπως ξέρετε, καταστρέφουν τα μάτια τους όταν δεν προνοούν να κοιτάξουν την εικόνα του Ήλιου μέσα στο νερό ή σε άλλο παρόμοιο μέσο. Κάπως έτσι σκέφτηκα και εγώ και φοβήθηκα μήπως τυφλώσω εντελώς την ψυχή μου με το να κοιτώ τα πράγματα με τα μάτια μου και με το να προσπαθώ να τα αγγίζω με όλες τις αισθήσεις μου. Θεώρησα λοιπόν ότι έπρεπε να καταφύγω στους λόγους και μέσα σ᾽ αυτούς να εξετάσω την αλήθεια των πραγμάτων.

Πλάτων, Φαίδων 99d-e

Οι Ιδέες του Πλάτωνα θυμίζουν το Ον του Παρμενίδη. Όπως το παρμενίδειο Ον, έτσι και οι Ιδέες έχουν αυθεντική ύπαρξη, συλλαμβάνονται με τη νόηση, είναι αιώνιες, αγέννητες και άφθαρτες, ακίνητες και αμετάβλητες. Η διαφορά είναι ότι οι πλατωνικές Ιδέες είναι πολλές και διαφορετικές. Όλες οι ηθικές αξίες αποτελούν Ιδέες: η αρετή, η δικαιοσύνη, η ανδρεία, η σωφροσύνη, η ευσέβεια και όλες οι άλλες αντίστοιχες. Ιδέες είναι ακόμη οι μαθηματικές έννοιες και οντότητες: η ισότητα, η ενότητα, η πολλαπλότητα, ο αριθμός, το σημείο, η γραμμή, το γεωμετρικό σχήμα, το στερεό. Και τα φυσικά είδη είναι Ιδέες: το ζώο, το φυτό, ο άνθρωπος, το νερό, η φωτιά, ο χρυσός κτλ. Επομένως, πλατωνικές Ιδέες υπάρχουν πάρα πολλές. Θα έλεγε κανείς ότι είναι τόσες όσα και τα αφηρημένα ουσιαστικά της γλώσσας, όσα τα κατηγορήματα της γραμματικής: «Συνήθως δεχόμαστε ότι υπάρχει μια καθορισμένη Ιδέα για κάθε ομάδα επιμέρους πραγμάτων με το ίδιο όνομα» (Πλάτων, Πολιτεία 596a).

Δείτε μια στοιχειώδη πρόταση της γλώσσας, που περιέχει ένα υποκείμενο και ένα κατηγόρημα: «ο Σωκράτης είναι δίκαιος» ή «ο Σωκράτης διδάσκει» ή «το τραπέζι της κουζίνας μας είναι τετράγωνο». Σε όλες αυτές τις προτάσεις σε έναν συγκεκριμένο άνθρωπο ή ένα πράγμα αποδίδεται μια ιδιότητα - η δικαιοσύνη, η διδασκαλία, το τετράγωνο σχήμα. Σε αντίθεση με το υποκείμενο που είναι κάτι το ατομικό, το κατηγόρημα είναι κοινό, γενικό: και άλλοι άνθρωποι είναι δίκαιοι ή διδάσκουν, πολλά ακόμη αντικείμενα έχουν τετράγωνο σχήμα. Ο Πλάτων λοιπόν ισχυρίζεται ότι το κατηγόρημα (η ιδιότητα) παραπέμπει σε μια αυθύπαρκτη Ιδέα, οπότε αυτό που δηλώνουν οι απλές αυτές προτάσεις είναι η σχέση ενός αισθητού όντος με μια Ιδέα - την Ιδέα της δικαιοσύνης, της διδασκαλίας, του τετραγώνου. Στη γλώσσα του Πλάτωνα, για να είναι ο Σωκράτης δίκαιος πρέπει να «μετέχει» στην Ιδέα της δικαιοσύνης. Οι πράξεις του δηλαδή πρέπει να έχουν κοινότητα με το απόλυτο ιδεώδες, που εκφράζει η Ιδέα της δικαιοσύνης.

Όταν κάποιος μου λέει ότι η ωραιότητα ενός πράγματος οφείλεται στο ζωηρό του χρώμα ή στο σχήμα του ή σε κάτι παρόμοιο, αφήνω κατά μέρος τέτοιου είδους εξηγήσεις γιατί όλες με μπερδεύουν και κρατώ για τον εαυτό μου μόνο αυτή την απλή, άτεχνη και ίσως αφελή εξήγηση: τίποτα άλλο δεν κάνει αυτό το πράγμα ωραίο παρά μόνο η παρουσία ή η συμμετοχή της Ιδέας του ωραίου. Αυτή μου φαίνεται ότι είναι η ασφαλέστερη απάντηση που μπορώ να δώσω και στον εαυτό μου και στους άλλους. Και νομίζω ότι αν στηριχτώ σ᾽ αυτήν δεν διακινδυνεύω ποτέ να πέσω, αλλά, όποτε τίθεται η ερώτηση, για μένα είναι αρκετή η απάντηση ότι τα ωραία είναι ωραία διά μέσου της Ιδέας του ωραίου.

Πλάτων, Φαίδων 100c-d

Άρα ο κόσμος μας είναι διχασμένος. Από τη μια μεριά, υπάρχει η ασαφής και χαοτική πραγματικότητα της καθημερινής μας εμπειρίας, με την οποία είναι εξοικειωμένοι όλοι οι άνθρωποι. Και από την άλλη, υπάρχει το σταθερό σύμπαν των αιώνιων Ιδεών, την ύπαρξη του οποίου ελάχιστοι υποψιάζονται. Ο ένας είναι ο κόσμος της αίσθησης και της ανθρώπινης γνώμης (της «δόξας»), και ο άλλος ο κόσμος της νόησης και της αλήθειας. Η μετάβαση από τον έναν κόσμο στον άλλο είναι ο δρόμος της φιλοσοφίας, ένας δρόμος που απαιτεί σκληρή προσπάθεια και κατάλληλη εκπαίδευση. Σε μια υποβλητική μεταφορά ο Πλάτων παρομοιάζει τους ανθρώπους με αλυσοδεμένους δεσμώτες οι οποίοι έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει σε ένα υπόγειο σπήλαιο και θεωρούν ότι η πραγματικότητα ταυτίζεται με τις αμυδρές σκιές που βλέπουν να κινούνται στα τοιχώματα του σπηλαίου. Ορισμένοι από τους δεσμώτες έχουν την τύχη να τους ελευθερώσει κάποιος και να τους πείσει με πολύ κόπο να στραφούν προς την έξοδο του σπηλαίου ανεβαίνοντας ένα μακρύ και δύσβατο μονοπάτι. Μόνο όταν βγουν από το σπήλαιο και εξοικειωθούν με το εκτυφλωτικό φως του ήλιου, θα αντιληφθούν την πλάνη μέσα στην οποία έζησαν όλη την προηγούμενη ζωή τους. Η φιλοσοφική ζωή είναι αφιερωμένη στη νόηση και στις Ιδέες.

Ο ρόλος της ψυχής και του έρωτα

Στον διχασμένο πλατωνικό κόσμο ο άνθρωπος προσπαθεί να ισορροπήσει. Κατά βάση έλκεται από τον κόσμο των αισθήσεων, είναι κι αυτός ευμετάβλητος, παρορμητικός, ατελής. Υπάρχει όμως και ένα αντίθετο στοιχείο μέσα του, κάτι το σταθερό και αιώνιο, που συγγενεύει με τον κόσμο των Ιδεών. Ο άνθρωπος λοιπόν παλινδρομεί ανάμεσα στους δύο κόσμους.

Στον Φαίδωνα, που είναι αφιερωμένος στις τελευταίες στιγμές του Σωκράτη, ο Πλάτων δείχνει να υιοθετεί το πυθαγόρειο και ορφικό δόγμα της μετεμψύχωσης. Ο άνθρωπος αποτελεί ένωση ενός θνητού σώματος και μιας αθάνατης ψυχής, βιώνει δηλαδή τον ίδιο διχασμό με τον κόσμο. Το σώμα του είναι ολοκληρωτικά παραδομένο στη διαρκή μεταβολή, ενώ η ψυχή του, που είναι ασώματη και αιώνια, είναι από την ίδια τη φύση της συγγενής με τις Ιδέες. Ο Σωκράτης παρουσιάζεται απόλυτα ήρεμος και εξοικειωμένος με την προοπτική του θανάτου του, γιατί για τον φιλόσοφο ο θάνατος δεν είναι συμφορά αλλά απελευθέρωση της ψυχής από τη φυλακή του σώματος. Η φιλοσοφία είναι «μελέτη θανάτου» (Φαίδων 67d). Με την αποδέσμευσή της από το σώμα, η ψυχή απαλλάσσεται από ένα δυσβάστακτο βάρος και μπορεί πλέον να αφιερωθεί απερίσπαστη στη θέαση των Ιδεών.

Η ανθρώπινη ψυχή έχει λοιπόν τη δυνατότητα να έρθει σε άμεση επαφή με τις Ιδέες. Η γνώση των Ιδεών είναι ευκολότερη όταν η αθάνατη ψυχή είναι απαλλαγμένη από το σώμα, μπορεί όμως να επιτευχθεί και κατά τη διάρκεια της επίγειας διαδρομής της, αν η ψυχή καταφέρει να επιβάλει τον δικό της νόμο στο σώμα και να αποφύγει τους περισπασμούς του. Τότε η ψυχή παραμερίζει τα δεδομένα των αισθήσεων και, χρησιμοποιώντας μόνο τη νόηση, διατυπώνει έγκυρες κρίσεις για τα υπάρχοντα πράγματα. Αυτή η έγκυρη γνώση που στηρίζεται στις Ιδέες είναι, κατά τον Πλάτωνα, μια μορφή «ανάμνησης». Η ενσαρκωμένη ψυχή ξαναφέρνει στη μνήμη της την άμεση θέαση των Ιδεών, που βίωσε όταν ήταν απαλλαγμένη από το σώμα. Η μοναδική αυτή εμπειρία έχει χαραχθεί ανεξίτηλα στην ψυχή, συσκοτίστηκε όμως, και κατά κάποιο τρόπο «ξεχάστηκε», όταν η ψυχή επανενώθηκε με ένα θνητό σώμα. Η φιλοσοφική μύηση είναι επομένως μια διαδικασία βαθμιαίας ανάμνησης των λησμονημένων γνώσεων της ψυχής.

Είναι όμως δυνατόν ένας μεγάλος φιλόσοφος, όπως ο Πλάτων, να πιστεύει πραγματικά ότι η αληθινή γνώση είναι ανάμνηση; Ή μήπως έχουμε κι εδώ εφαρμογή της προσφιλούς τακτικής του Πλάτωνα να προσφεύγει στην αλληγορική γλώσσα του μύθου, όταν πρόκειται να θίξει δύσκολα προβλήματα; Η απάντηση σε ένα τέτοιο ερώτημα δεν είναι ποτέ εύκολη. Αν ισχύει πάντως η δεύτερη εκδοχή, τότε αυτό που θέλει να πει ο Πλάτων είναι ότι το ανθρώπινο είδος έχει έμφυτη τη δυνατότητα διανοητικής γνώσης. Εφόσον η γνώση δεν προέρχεται από τις αισθήσεις, πρέπει να προέρχεται από κάπου αλλού. Επομένως, ο άνθρωπος πρέπει να διαθέτει εξαρχής, έστω εν υπνώσει, την ικανότητα να διατυπώνει σωστές κρίσεις. Η πλατωνική ανάμνηση αντιστοιχεί σε αυτό που, πολύ αργότερα, οι φιλόσοφοι της Δύσης θα ονομάσουν a priori γνώση.

Στην Πολιτεία ο Πλάτων θα προχωρήσει σε μια νέα διάκριση. Πιο σημαντική από την αντίθεση σώματος και ψυχής είναι η αντίθεση ανάμεσα στα μέρη της ίδιας της ανθρώπινης ψυχής. Η ψυχή είναι μια πολύπλοκη ενότητα, που διαθέτει διαφορετικά μέρη και διαφορετικές παρορμήσεις. Ο Πλάτων συνειδητοποιεί ότι, ενώ όλοι οι άνθρωποι διαθέτουν ψυχή, έχουν δηλαδή συναισθήματα, αισθητηριακές παραστάσεις και στοιχειώδη τουλάχιστον δυνατότητα κρίσης, ελάχιστοι είναι αυτοί που θα μπορέσουν τελικά να αφιερωθούν στον δρόμο της νόησης. Άρα ο αγώνας δεν διεξάγεται ουσιαστικά ανάμεσα στην ψυχή και στο σώμα, αλλά ανάμεσα σε αντίθετες δυνάμεις της ίδιας της ψυχής.

Η ψυχή λοιπόν διαιρείται σε τρία μέρη. Το πρώτο και κατώτερο ονομάζεται «επιθυμητικό» και είναι η έδρα των ηδονών και των πάσης φύσεως επιθυμιών. Το δεύτερο ονομάζεται «θυμοειδές» και είναι έδρα του πάθους. Και το τρίτο είναι το αθάνατο μέρος της ψυχής μας, το «λογιστικό», που στεγάζει το λογικό και την ορθή κρίση. Τα τρία μέρη της ψυχής βρίσκονται σε διαρκή διαμάχη, με κυρίαρχη την αντίθεση φρόνησης και ηδονής, «λογιστικού» και «επιθυμητικού». Η σωστή ζωή και η κατάκτηση της ευδαιμονίας εξαρτάται από την εναρμόνιση των μερών της ψυχής, που επιτυγχάνεται με την ηγεμονία του λογιστικού στα κατώτερα μέρη της ψυχής. Τότε ο άνθρωπος είναι σε θέση να ελέγχει τις επιθυμίες του, με εγκράτεια και σωφροσύνη, να μετασχηματίζει το πάθος του σε ανδρεία και να κατευθύνει τον λογισμό του στη γνώση και στη σοφία. Τρεις βασικές αρετές, η σωφροσύνη, η ανδρεία και η σοφία, αντιστοιχούν στα τρία μέρη της ψυχής, και χαρακτηρίζουν τον ενάρετο βίο. Σε αυτές πρέπει να προστεθεί και μια τέταρτη, η δικαιοσύνη, που αντιστοιχεί στην ισορροπία του συνόλου. Δίκαιος άνθρωπος είναι αυτός που έχει καταφέρει να εναρμονίσει τα τρία μέρη της ψυχής του, όπως δίκαιη πολιτεία είναι αυτή που έχει βρει την ισορροπία ανάμεσα στις βασικές ομάδες των πολιτών της.

Ο δίκαιος άνθρωπος έχει επιβληθεί στις επιθυμίες του, έχει κατευνάσει τα πάθη του και, με αυτό τον τρόπο, έχει ανοίξει τον δρόμο για την επικοινωνία του αθάνατου μέρους της ψυχής του με τις Ιδέες. Στη δύσκολη αυτή διαδρομή θα αναζητήσει, όπως είδαμε, τη βοήθεια ενός φωτισμένου δασκάλου, μιας σχολής φιλοσοφίας, μιας οργανωμένης πολιτείας. Θα αντλήσει όμως δύναμη και από έναν ανέλπιστο εσωτερικό σύμμαχο. Πρόκειται για τον έρωτα, την πιο ισχυρή και πιο πολύπλοκη από όλες τις ανθρώπινες επιθυμίες. Η ερωτική έλξη ξεκινά ως άλογο πάθος, έχει όμως τη δυνατότητα να μετασχηματιστεί σε ένα είδος θεϊκής μανίας, που ωθεί τον άνθρωπο προς την ένωση με τις Ιδέες. Για τον Πλάτωνα ο έρωτας έχει κάτι το φιλοσοφικό, γιατί όπως ο φιλόσοφος βρίσκεται ανάμεσα στη σοφία και στην άγνοια έτσι και ο έρωτας, που είναι εξ ορισμού ανικανοποίητος, είναι ένας δαίμων που παλινδρομεί ανάμεσα στην έλλειψη και στην πλήρωση, στην ασχήμια και στην ωραιότητα, στη θνητότητα και στην αθανασία: «Η σοφία ανήκει στα ωραιότερα πράγματα, ο Έρωτας είναι έρωτας προς το ωραίο, άρα κατ᾽ ανάγκην ο Έρωτας είναι φιλόσοφος. Και ως φιλόσοφος που είναι, βρίσκεται ανάμεσα στη σοφία και την αμάθεια» (Συμπόσιον 204b). Στο Συμπόσιο, τον ωραιότερό του ίσως διάλογο, ο Πλάτων σκιαγραφεί μια κλίμακα ερωτικής ανάβασης που διαδοχικά καλύπτει την έλξη προς τα ωραία σώματα, την έλξη προς τις ωραίες ψυχές, την έλξη προς τις ωραίες δημιουργίες και μαθήσεις, για να καταλήξει στην αποκάλυψη ότι το πραγματικό κίνητρο του έρωτα είναι η ταύτισή του με το ιδεατό Ωραίο, με την Ιδέα του ωραιότητας.

Όποιος λοιπόν διαπαιδαγωγηθεί σωστά στην ερωτική τέχνη και μάθει να βλέπει σωστά τη μία μετά την άλλη τις διάφορες μορφές του ωραίου, όταν φτάσει στο τέρμα της ερωτικής μυσταγωγίας, θα αντικρίσει ξαφνικά ένα κάλλος αξιοθαύμαστο - εκείνο ακριβώς το κάλλος χάριν του οποίου καταβλήθηκαν όλες οι προηγούμενες προσπάθειες. […] Αυτό το Ωραίο είναι κάτι αυθύπαρκτο, ενιαίο στη μορφή, αιώνιο· όλα τα άλλα ωραία πράγματα μετέχουν σ᾽ αυτό με τέτοιο τρόπο, ώστε ενώ εκείνα γεννιούνται και πεθαίνουν, αυτό ούτε αυξάνεται ούτε μειώνεται ούτε υφίσταται την παραμικρή αλλαγή.

Πλάτων, Συμπόσιο 210e-211b

Η προνομιακή σχέση του έρωτα προς το Ωραίο, που εκδηλώνεται με την έλξη του προς κάθε ωραία αισθητή μορφή, πράξη ή πραγμάτωση, ανοίγει μια επίγεια προοπτική προς τις Ιδέες. Ο Πλάτων παραδέχεται ότι στον κόσμο που ζούμε «είναι δυσθεώρητες η δικαιοσύνη και η σωφροσύνη και όσα άλλα είναι πολύτιμα για τις ψυχές». Από τις πλατωνικές Ιδέες, «μόνο το κάλλος είχε τη μοίρα να είναι κάτι κατάφωτο και αξιαγάπητο» (Φαίδρος 250b-d), και σε αυτό μπορεί να μας οδηγήσει η θεϊκή μανία του έρωτα.

Πώς ο Πλάτων έφτασε στις Ιδέες;

Οι πλατωνικές Ιδέες έχουν κάτι που μας ξενίζει. Βρίσκονται έξω από τον υπαρκτό κόσμο, αποτελώντας ένα αυτόνομο αιώνιο βασίλειο, το οποίο δεν φαίνεται να επηρεάζεται από το χάος και την ανορθολογικότητα που επικρατούν στην πραγματικότητα των ανθρώπων. Και την ίδια στιγμή, καλούνται να προσφέρουν λύσεις σε όλα τα ανθρώπινα προβλήματα. Λειτουργούν ως απόλυτες ηθικές αξίες, βάσει των οποίων κρίνεται η ανθρώπινη συμπεριφορά. Θεμελιώνουν ένα κράτος δικαίου. Δίνουν το μέτρο της αλήθειας στις κρίσεις των ανθρώπων. Ενοποιούν τις ανθρώπινες επιστήμες και τις τέχνες.

Είναι φανερό ότι ο Πλάτων είναι ιδιαίτερα οξυδερκής μελετητής της ανθρώπινης κατάστασης και δείχνει πρωταρχικό ενδιαφέρον για την επίλυση των πραγματικών προβλημάτων των ανθρώπων. Γι᾽ αυτό γοητεύεται τόσο πολύ από την προσωπικότητα του Σωκράτη. Ο Σωκράτης όμως είχε το χάρισμα να υποδεικνύει λύσεις με την ίδια του τη ζωή, είχε καταφέρει να μετατρέψει τη ζωή του σε φιλοσοφία. Μια τέτοια περίπτωση είναι μοναδική - δεν γενικεύεται ούτε μπορεί να διδαχθεί. Η επιμονή του Σωκράτη ότι ο ίδιος δεν κατείχε καμία σταθερή γνώση, έκανε δυσδιάκριτη τη διαφορά της αληθινής φιλοσοφίας από τη σοφιστική.

Με τη σύλληψη των Ιδεών ο Πλάτων προσπαθεί να απαντήσει στα ερωτήματα που είχαν απασχολήσει και τον Σωκράτη. Πώς διακρίνεται ο δίκαιος άνθρωπος από τον άδικο, η δίκαιη από την άδικη απόφαση της πόλης; Η απάντηση των σοφιστών ήταν ότι δεν υπάρχει αντικειμενικό κριτήριο διάκρισης, οπότε αυτό που μετράει είναι η γνώμη της πλειοψηφίας, το συμφέρον των ισχυρών ή, στην καλύτερη περίπτωση, η πειστικότητα των επιχειρημάτων των εμπλεκομένων. Ο Σωκράτης απέρριπτε αυτές τις απαντήσεις, επισήμαινε την ανάγκη να δοθεί ένας ορισμός της δικαιοσύνης, αλλά το μόνο που προσέφερε ήταν το παράδειγμα της δικής του δίκαιης συμπεριφοράς. Ο Πλάτων αντιθέτως εκτιμά ότι η μόνη δυνατή απάντηση στους σοφιστές είναι ο προσδιορισμός ενός απόλυτου κριτηρίου δικαιοσύνης. Το κριτήριο αυτό το προσφέρει η Ιδέα της δικαιοσύνης, η οποία, ακριβώς επειδή βρίσκεται έξω από τον κόσμο της μεταβολής, δεν εξαρτάται ούτε από τις εκάστοτε πλειοψηφίες ούτε από τους εκάστοτε ισχυρούς.

Οι πλατωνικές λοιπόν Ιδέες προέκυψαν από την ανάγκη να δοθεί μια ικανοποιητική απάντηση στον ηθικό σχετικισμό των σοφιστών. Γι᾽ αυτό και οι κατεξοχήν Ιδέες είναι ηθικές αξίες: η Δικαιοσύνη, η Ανδρεία, η Ευσέβεια, η Σωφροσύνη και, πάνω απ᾽ όλες, το Αγαθό, η Ιδέα δηλαδή που συνοψίζει το γένος των αρετών. Ο Πλάτων προτίμησε να διχοτομήσει την πραγματικότητα σε δύο ανεξάρτητα βασίλεια, παρά να αφήσει να πλανάται η σύγχυση φιλοσοφίας και σοφιστικής. Με την απόφασή του αυτή απομακρύνεται από τον δάσκαλό του, ο οποίος, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Αριστοτέλη, ουδέποτε πρότεινε έναν τέτοιο διχασμό.

Όταν ο Σωκράτης στράφηκε στα ηθικά ζητήματα αδιαφορώντας για την όλη φύση, και αναζήτησε εκεί το καθολικό αναδεικνύοντας πρώτος τη σημασία των ορισμών, ο Πλάτων τον ακολούθησε, θεώρησε όμως ότι αυτή η διαδικασία δεν μπορεί να έχει αντικείμενο τα αισθητά αλλά κάποιες άλλες οντότητες. Ο λόγος ήταν ότι είναι αδύνατο να υπάρξει ενιαίος ορισμός ενός αισθητού, καθώς τα αισθητά συνεχώς μεταβάλλονται. Ο Πλάτων λοιπόν ονόμασε αυτές τις οντότητες «ιδέες» και υποστήριξε ότι τα αισθητά υπάρχουν ξεχωριστά από αυτές, παίρνουν όμως όλα το όνομά τους από τη σχέση τους με αυτές.

Αριστοτέλης, Μετά τα φυσικά Α6, 987b1-9

Οι «απόκοσμες» Ιδέες προτάθηκαν επομένως για να λύσουν προβλήματα αυτού εδώ του κόσμου: προβλήματα οριοθέτησης της φιλοσοφίας, αλλά και προβλήματα ευθέως πολιτικά. Το ερώτημα ποιος είναι ο δίκαιος άνθρωπος για τους Έλληνες της κλασικής εποχής εντάσσεται στο γενικότερο ερώτημα ποια είναι η δίκαιη πολιτεία - και αυτό είναι ένα διακύβευμα της πολιτικής. Η σύλληψη των Ιδεών επιτρέπει στον Πλάτωνα να πάρει άμεση θέση στα πολιτικά πράγματα, εκεί που ο Σωκράτης κρατούσε μια διακριτική απόσταση. Δίκαιη πολιτεία είναι μόνο αυτή που πραγματώνει την Ιδέα της δικαιοσύνης. Όσες βρίσκονται μακριά από αυτό το ιδεώδες είναι άδικες, ανεξάρτητα από το αν επιβάλλονται από τους ισχυρούς ή από το αν στηρίζονται στην αρχή της πλειοψηφίας και στην κοινωνική συναίνεση.

Η πολιτική είναι βέβαια πρακτική τέχνη. Για να εφαρμόσεις οποιοδήποτε πολιτικό πρόγραμμα, πρέπει να βρεις ανθρώπους που θα σε ακολουθήσουν στις βασικές σου επιλογές. Πώς να πείσεις όμως τους άλλους ότι η απόλυτη Ιδέα της δικαιοσύνης όντως υπάρχει; Η φυσική αντίδραση ακόμη και των καλοπροαίρετων συνομιλητών είναι ότι η αντίληψη του δικαίου μεταβάλλεται ανάλογα με τις εποχές και τις συνθήκες, όπως μεταβάλλονται και όλες οι ανθρώπινες αξίες. Ο Πλάτων έχει επίγνωση ότι δεν υπάρχει τρόπος να αποδείξει την ύπαρξη των Ιδεών. Γι᾽ αυτό δεν διστάζει να προτείνει τις Ιδέες ως «υπό-θεση», δηλαδή ως βασική αρχική παραδοχή.

Εν πάση περιπτώσει, μ᾽ αυτό τον τρόπο ξεκίνησα: Κάθε φορά δέχομαι ως αρχική θέση (ως ὑπόθεσιν) εκείνον τον λόγο που κρίνω ισχυρότερο. Όσα τώρα πράγματα πιστεύω ότι είναι σύμφωνα με αυτόν, τα δέχομαι ως αληθή, είτε πρόκειται για αναζήτηση αιτίας είτε για οτιδήποτε άλλο. Όσα όμως δεν είναι σύμφωνα, τα απορρίπτω ως μη αληθή. […] Ξεκινώ λοιπόν και υποθέτω ότι το Ωραίο, αυτό καθεαυτό, υπάρχει, όπως υπάρχει και το Αγαθό και το Μεγάλο και όλα τα άλλα.

Πλάτων, Φαίδων 100a-b

Η «υπόθεση» των Ιδεών δεν μπορεί να αποδειχθεί, μπορεί όμως να γίνει πειστική και αποδεκτή αν φανούν τα πλεονεκτήματά της. Το φιλοσοφικό πρόγραμμα του Πλάτωνα είναι ακριβώς η εφαρμογή της θεωρίας των Ιδεών σε κάθε τομέα του επιστητού. Μόνο που το φιλοσοφικό αυτό πρόγραμμα δεν μπορεί να στηριχθεί στη σωκρατική διαλεκτική, στον απλό δηλαδή έλεγχο των λανθασμένων απόψεων των άλλων. Απαιτείται η θετική ανάπτυξη της θεωρίας. Ο πλατωνικός Σωκράτης αλλάζει στάση, και είναι πλέον αυτός που δίνει απαντήσεις σε όλα τα κρίσιμα ερωτήματα με τη βοήθεια ενός δεκτικού ακροατηρίου. Έτσι στην Πολιτεία ο Σωκράτης ξεκινά απορρίπτοντας τις τρέχουσες αντιλήψεις περί δικαίου, στη συνέχεια όμως αναπτύσσει τη δική του θεωρητική σύλληψη, η οποία, όπως είδαμε, θεμελιώνεται στον ορισμό της Ιδέας της δικαιοσύνης ως συναρμογής των τριών μερών της ψυχής. Και δεν σταματά εκεί. Ζωντανεύει μπροστά μας, με κάθε λεπτομέρεια, μια ολόκληρη πολιτεία, όπως θα είχε συσταθεί αν είχαν επικρατήσει οι δικές του αντιλήψεις περί δικαιοσύνης. Ο αναγνώστης καλείται να επιλέξει ανάμεσα στην πλατωνική πολιτεία και στις υπάρχουσες πολιτείες - το αν υπάρχει η Ιδέα της δικαιοσύνης είναι κάτι που θα τον απασχολήσει μόνον εμμέσως.

Οι Ιδέες και τα μαθηματικά

Ο Πλάτων φτάνει στις Ιδέες στην προσπάθειά του να αποδείξει ότι υπάρχουν απόλυτες ηθικές αξίες - στη φιλοσοφία, η θέση αυτή ονομάζεται «ηθικός ρεαλισμός». Γρήγορα ωστόσο συνειδητοποιεί ότι η θεωρία των Ιδεών ταιριάζει απόλυτα με τη μαθηματική σκέψη. Θα εκμεταλλευτεί λοιπόν όσο κανένας άλλος τη σχέση μαθηματικών και φιλοσοφίας.

Τα μαθηματικά ασκούν ιδιαίτερη γοητεία σε κάθε φιλόσοφο που τάσσεται υπέρ της προτεραιότητας της νόησης - και, αντιστρόφως, προβληματίζουν τους εμπειριστές. Ο οπαδός του ορθολογισμού θαυμάζει την αυστηρότητα και τη συνέπεια της μαθηματικής σκέψης, κυρίως όμως εντυπωσιάζεται όταν διαπιστώνει ότι οι μαθηματικές κατασκευές βρίσκουν εφαρμογή στον πραγματικό κόσμο. Στην εποχή του Πλάτωνα είχε αναπτυχθεί ιδιαίτερα η γεωμετρία (είχαν γραφεί ήδη οι πρώτες αξιωματικές θεμελιώσεις, που ενσωματώθηκαν αργότερα στα Στοιχεία του Ευκλείδη) και είχαν κάνει τα πρώτα τους βήματα η μαθηματική αστρονομία και η θεωρία της μουσικής.

Οι μαθηματικές επιστήμες έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της πλατωνικής πολιτείας. Όσοι από τους φύλακες επιλεγούν για ανώτερες σπουδές θα αφιερώσουν δέκα χρόνια της ζωής τους στη συστηματική εκμάθηση πέντε κλάδων των μαθηματικών: της αριθμητικής, της γεωμετρίας, της στερεομετρίας, της αστρονομίας και της θεωρίας της μουσικής. Η εξοικείωση με τη μέθοδο των μαθηματικών θα αποτελέσει απαραίτητο εφόδιο για τη βαθμιαία εισαγωγή τους στη φιλοσοφία. Υποθέτουμε ότι κάτι ανάλογο γινόταν πράξη στην πλατωνική Ακαδημία, αν αληθεύει η πληροφορία ότι η επιγραφή στην είσοδό της ήταν το γνωστό μηδεὶς ἀγεωμέτρητος εἰσίτω.

Στην ουσία ο Πλάτων ζητά από τους μελλοντικούς φιλοσόφους να διδαχθούν δύο πράγματα. Το πρώτο είναι ο τρόπος με τον οποίο οι μαθηματικοί περνούν από τα αξιώματα στα θεωρήματα: πώς από το γενικό εξάγεται το ειδικότερο. Για παράδειγμα, πώς από τον ορισμό του τριγώνου αποδεικνύεται ότι το άθροισμα των γωνιών του είναι δύο ορθές. Αυτή η ασφαλής μετάβαση από τη μία αληθή πρόταση στην άλλη είναι απαραίτητη και στη φιλοσοφία. Το δεύτερο είναι ο ιδεατός χαρακτήρας των μαθηματικών οντοτήτων. Όσοι ξέρουν γεωμετρία, γνωρίζουν επακριβώς τι είναι τρίγωνο και τι είναι κύκλος, αφού γνωρίζουν τους ορισμούς τους· δεν περιμένουν να το μάθουν κοιτώντας γύρω τους τα τριγωνικά ή τα κυκλικά αντικείμενα ούτε απογοητεύονται επειδή δεν βλέπουν στον αισθητό τους περίγυρο κανένα τέλειο τρίγωνο και κύκλο. Το μαθηματικό τρίγωνο είναι Ιδέα, διακηρύσσει ο Πλάτων. Ως Ιδέα είναι νοητή και σταθερή, ανεξάρτητη από τα ατελή αισθητά τρίγωνα, μία και μοναδική απέναντι στην πολλαπλότητα των αισθητών τριγώνων.

Οι μαθηματικές Ιδέες είναι το καλύτερο παράδειγμα πλατωνικών Ιδεών. Ακόμη και ο αμύητος στα μαθηματικά αντιλαμβάνεται ότι ο ορισμός του τριγώνου δεν εξαρτάται από τα τριγωνικά αντικείμενα του περιβάλλοντός μας. Άρα το απόλυτο Τρίγωνο κατά κάποιον τρόπο υπάρχει. Ενώ είναι πολύ δύσκολο να πειστεί κάποιος ότι μια πράξη του είναι δίκαιη μόνο αν έχει κάποια σχέση με την απόλυτη Ιδέα της δικαιοσύνης, η οποία είναι αμφιλεγόμενη, είναι έτοιμος να δεχτεί ότι ένα ορατό αντικείμενο είναι τριγωνικό αν έχει τρεις γωνίες και τρεις πλευρές, αν έχει δηλαδή κάποια σχέση με το απόλυτο Τρίγωνο.

Η μετοχή και η μίμηση

Ο Πλάτων λέει ότι τα αισθητά αντικείμενα «μετέχουν» στις αντίστοιχες Ιδέες και ότι «μιμούνται» τις αντίστοιχες Ιδέες. Η «μετοχή» και η «μίμηση» είναι οι δύο τρόποι επικοινωνίας αισθητών και νοητών. Η μετοχή είναι μια λογική σχέση, η σχέση γενικού και επιμέρους. Η μίμηση είναι μια σχέση ιεραρχική, η σχέση πρωτοτύπου και αντιγράφου, υποδείγματος και εικόνας. Πρέπει να κατανοήσουμε και τις δύο αυτές σχέσεις, αν θέλουμε να κατανοήσουμε το νόημα του πλατωνισμού. Θα μας βοηθήσουν και πάλι τα μαθηματικά. Λέμε ότι το τριγωνικό τραπέζι που βλέπουμε μπροστά μας μετέχει στην Ιδέα του τριγώνου, γιατί έχει κάποια χαρακτηριστικά (τις τρεις γωνίες και τις τρεις πλευρές) που εμπεριέχονται στον ορισμό του τριγώνου, που ορίζουν το ιδεατό Τρίγωνο. Το τριγωνικό τραπέζι ανήκει σε μια τάξη επιμέρους αντικειμένων, η οποία καθορίζεται από τη γενική έννοια του τριγώνου. Από την άλλη πλευρά, πιο αυθόρμητα, λέμε ότι αυτό το τραπέζι είναι τριγωνικό γιατί το σχήμα του μας θυμίζει τρίγωνο, γιατί μοιάζει με τρίγωνο. Έχουμε δηλαδή στο μυαλό μας ένα υπόδειγμα τριγώνου και το συγκρίνουμε με τα σχήματα των αντικειμένων που βλέπουμε.

Τη μετοχή μπορεί να τη δεχτεί ακόμη και κάποιος που απορρίπτει την ύπαρξη των Ιδεών. Η σχέση γενικού και επιμέρους είναι συστατική της σκέψης και της γλώσσας μας. Θα μπορούσαμε λοιπόν να βάλουμε στη θέση των Ιδεών γενικές έννοιες, νοητικές γενικεύσεις σε σχέση με τα επιμέρους αντικείμενα, χωρίς να προβούμε σε καμία ιεράρχηση ή αξιολογική κρίση. Όταν όμως ο Πλάτων ισχυρίζεται ότι τα αισθητά μιμούνται τις Ιδέες, το βάρος πέφτει στην ατέλεια των αισθητών σε σχέση με τις Ιδέες, στην κατωτερότητά τους, στην προβληματική τους ύπαρξη.

Πρέπει λοιπόν, κατά τη γνώμη μου, να κάνουμε πρώτα την εξής διάκριση. Τι είναι αυτό που πάντοτε είναι και δεν υπόκειται στο γίγνεσθαι; Και τι είναι αυτό που συνεχώς μεταβάλλεται και ουδέποτε είναι; Το αντικείμενο της έλλογης νόησης είναι αυτό που παραμένει πάντοτε αμετάβλητο· ενώ το αντικείμενο της γνώμης και της άλογης αίσθησης είναι αυτό που γεννιέται και χάνεται, αυτό που δεν έχει αυθεντική ύπαρξη.

Πλάτων, Τίμαιος 28d-29a

Ο Πλάτων, σε κάποιες ακραίες εκφράσεις όπως αυτή που παραθέσαμε, φτάνει μέχρι την αμφισβήτηση της ύπαρξης των αισθητών προκειμένου να τονίσει την ανωτερότητα των Ιδεών. Ως έναν βαθμό, αυτό οφείλεται στην έλλειψη εμπιστοσύνης που έχει στις αισθήσεις, στο γεγονός ότι συνδέει την αλήθεια μόνο με τη νόηση. Τι σημαίνει όμως ότι η Ιδέα της δικαιοσύνης ή του τριγώνου είναι ανώτερη από τις αισθητές πραγματώσεις τους; Μπορεί να συγκριθεί μια Ιδέα, η οποία είναι κατά βάση μια νοητική σύλληψη, με ένα αντικείμενο ή μια πράξη; Και όμως ο Πλάτων επιμένει σε αυτή τη σύγκριση (Πρωταγόρας 330b, Φαίδων 74d, Πολιτεία 508e). Στον βαθύτερο πυρήνα του πλατωνισμού ριζώνει η πεποίθηση ότι η κατάκτηση των Ιδεών δεν είναι μόνο γνωστική πρόοδος αλλά και ηθική βελτίωση, είναι ο δρόμος προς την ευδαιμονία. Δεν διστάζει λοιπόν να χαρακτηρίσει την Ιδέα της δικαιοσύνης υπόδειγμα όλων των δίκαιων πράξεων, γιατί εκείνο που τον ενδιαφέρει είναι να υποδείξει έναν δρόμο προς την επίγεια πραγμάτωση της δικαιοσύνης. Θέλει να διατηρήσει το δικαίωμα να χαρακτηρίζει, λ.χ., την τυραννία πιο άδικη από την ολιγαρχία και τον Θρασύμαχο πιο άδικο από τον Κέφαλο, καθώς απέχουν περισσότερο από το ιδεώδες της δικαιοσύνης.

Ο Πλάτων υιοθετεί πλήρως το σωκρατικό πρόταγμα ότι η αρετή είναι γνώση· δέχεται όμως και την αντιστροφή του: η γνώση είναι αρετή. Γι᾽ αυτό υπάρχει ιεράρχηση ανάμεσα στις Ιδέες, οι οποίες δεν είναι απλές γενικεύσεις αλλά αυθύπαρκτες οντότητες, γι᾽ αυτό στην κορυφή της πυραμίδας των Ιδεών τοποθετείται η κατεξοχήν ηθική Ιδέα, η Ιδέα του Αγαθού. Εδώ έγκειται ουσιαστικά και η κριτική του προς τους μαθηματικούς. Η μαθηματική γνώση είναι έγκυρη, αλλά είναι αξιολογικά ουδέτερη. Στηρίζεται σε αυθαίρετες υποθέσεις, στα αξιώματα, ενώ θα έπρεπε να ξεκινά από πραγματικές πρώτες αρχές. Η φιλοσοφία που ο ίδιος ευαγγελίζεται, η πλατωνική διαλεκτική, είναι η ανάβαση της νόησης προς το Αγαθό, την «ανυπόθετη πρώτη αρχή του παντός» (Πολιτεία 511b-c), και η οργάνωση όλου του πεδίου των Ιδεών με βάση το Αγαθό - στους ύστερους διάλογους του ο Πλάτων θα επεξεργαστεί τη μέθοδο της «διαίρεσης» και της «συναγωγής», δηλαδή τη συστηματική χαρτογράφηση των Ιδεών και τη μελέτη των μεταξύ τους σχέσεων.

Το Αγαθό είναι η ανώτερη Ιδέα, αλλά και η προϋπόθεση της ύπαρξης και της γνώσης των άλλων Ιδεών. Ως προς την ιεραρχία και τη δικαιοδοσία το Αγαθό τοποθετείται, όπως λέει ο Πλάτων, πάνω από τις Ιδέες, βρίσκεται ἐπέκεινα τῆς οὐσίας.

Αυτό λοιπόν που παρέχει την αλήθεια σε ό,τι κατακτάται γνωστικά και δίνει σε όποιον προσοικειώνεται γνώση τη δύναμη να γνωρίζει είναι η Ιδέα του αγαθού. Είναι το αίτιο της γνώσης και της αλήθειας. Να το συλλογίζεσαι ως κάτι που κατακτάται γνωστικά, κι ενώ και τα δύο αυτά, η γνώση και η αλήθεια, είναι όμορφα πράγματα, εσύ, την Ιδέα του αγαθού να την θεωρήσεις σωστά ως κάτι διαφορετικό και ακόμη πιο όμορφο και από αυτά τα δύο. […] Έτσι λοιπόν για τα αντικείμενα της γνώσης μπορείς να πεις πως από το Αγαθό δεν προέρχεται μόνο το ότι γίνονται γνωστά αλλά και ότι και το είναι τους και την ουσία τους την έχουν από αυτό, χωρίς το ίδιο το Αγαθό να αποτελεί ουσία αλλά κάτι ακόμη πιο πέρα από την ουσία, ανώτερο από αυτήν ως προς το αξίωμα και τη δύναμη.

Πλάτων, Πολιτεία 508e-509b

Στην κρυπτική έκφραση ἐπέκεινα τῆς οὐσίας στηρίχθηκε η πεποίθηση ότι ο Πλάτων ανέπτυξε μια « άγραφη» φιλοσοφία, μαθηματικής έμπνευσης, μόνο για τους μυημένους της Ακαδημίας, συστατικό στοιχείο της οποίας είναι η οντολογική πρόταξη του Αγαθού (που ταυτίζεται με το Ένα), και η παραγωγή των Ιδεών και των μαθηματικών οντοτήτων από αυτό. Όπως και να έχουν τα πράγματα, η τοποθέτηση του Αγαθού ἐπέκεινα τῆς οὐσίαςδεν παύει να σημαίνει και κάτι πιο απλό: ότι, για τον Πλάτωνα, όλη η γνώση έχει ηθική θεμελίωση, ότι η ηθική προηγείται της γνωσιολογίας.

Ο κόσμος και ο άνθρωπος

Η θεωρία των Ιδεών είναι αναμφίβολα η κορυφαία σύλληψη του Πλάτωνα και το ενοποιητικό στοιχείο της φιλοσοφίας του. Οι πλατωνικές Ιδέες σηματοδοτούν το ανώτερο επίπεδο του Όντος, προσφέρουν το κριτήριο της αλήθειας, λειτουργούν ως απόλυτες ηθικές αξίες - ενοποιούν δηλαδή τα φιλοσοφικά πεδία της οντολογίας, της γνωσιολογίας και της ηθικής.

Η κατάκτηση των Ιδεών οδηγεί τον άνθρωπο στην ευδαιμονία. Μόνο που η κατάκτηση αυτή είναι εξαιρετικά δύσκολη. Ελάχιστοι έχουν τη φυσική προδιάθεση και την υπεράνθρωπη επιμονή να ακολουθήσουν τις δύσβατες διαδρομές, που συμβολικά υποδεικνύει ο Πλάτων (τον δρόμο του θανάτου, τις βαθμίδες του πλατωνικού έρωτα, τα τριάντα χρόνια της αυστηρής πειθαρχίας και εκπαίδευσης), και να φτάσουν στις απρόσιτες Ιδέες. Ο μέσος άνθρωπος αισθάνεται εντελώς αποκομμένος από το σύμπαν των Ιδεών. Ο Πλάτων του δείχνει ότι ζει μέσα στην αδικία και την ανορθολογικότητα, του ανατρέπει τις γνωστικές του βεβαιότητες, τον καλεί να καταπιέσει τις επιθυμίες και τις φιλοδοξίες του, με μόνο αντίβαρο την υπόσχεση μιας πολύ μακρινής και πολύ αμφίβολης επιβράβευσης.

Στα περισσότερα έργα του ο Πλάτων δείχνει συμβιβασμένος με την άποψη ότι η αληθινή φιλοσοφία απευθύνεται τελικά σε μια μικρή μειοψηφία. Οι φιλόσοφοι, τόσο στη θεωρία όσο και στην πράξη, ανήκουν σε μια κοινωνική ελίτ. Μόνο προς το τέλος της ζωής του μπορεί να διακρίνει κανείς κάποια αλλαγή στάσης. Στον Τίμαιο στρέφει το ενδιαφέρον του προς τον φυσικό κόσμο, τον οποίο τόσο αυτός όσο και ο δάσκαλός του είχαν περιφρονήσει. Στον Φίληβο υποστηρίζει ότι η σωστή ζωή συνίσταται σε ένα αρμονικό μείγμα φρόνησης και ηδονής. Και στους Νόμους, το τελευταίο του έργο, η ηθική και πολιτική τάξη δεν ανατίθεται στον φωτισμένο φιλόσοφο-βασιλέα αλλά στον συνετό και προνοητικό νομοθέτη. Η πλατωνική φιλοσοφία γίνεται λιγότερο απόκοσμη, το δυνητικό της ακροατήριο διευρύνεται. Κάποιοι λένε ότι ο Πλάτων απογοητεύτηκε από την αποτυχημένη ανάμειξή του στην πολιτική, και προτίμησε να συμβιβαστεί. Ίσως να επηρεάστηκε από τις κριτικές στη θεωρία των Ιδεών, που διατυπώθηκαν ακόμη και μέσα στην ίδια την Ακαδημία (ο πλατωνικός διάλογος Παρμενίδης μας δίνει μια εικόνα τέτοιων ενστάσεων). Ίσως πάλι, απλώς η σκέψη του να μετεξελίχθηκε.

Στον Τίμαιο ο Πλάτων υιοθετεί τον μυθικό τρόπο αφήγησης για να εξιστορήσει τη δημιουργία του κόσμου από έναν γεωμέτρη θεό. Ο ουρανός παρουσιάζεται ως ένα πεδίο τελειότητας, αφού η μοναδική μεταβολή που τον χαρακτηρίζει είναι η αιώνια και τακτική περιστροφική κίνηση, το αλάνθαστο ρολόι του χρόνου. Ο Πλάτων επιστρατεύει την τελευταία λέξη της μαθηματικής αστρονομίας, προκειμένου να αποδείξει ότι κάθε κίνηση στον ουρανό, ακόμη και η περίπλοκη κίνηση των πλανητών, είναι στην πραγματικότητα κυκλική και ομαλή. Στον άτακτο και ανορθολογικό κόσμο μας υπάρχει επομένως ένας χώρος όπου βασιλεύει η τάξη. Στον άνθρωπο τώρα, που παρουσιάζεται ως ένα ατελές δημιούργημα, ως μια μικρογραφία του κόσμου, ο αντίστοιχος χώρος είναι το αθάνατο μέρος της ψυχής, εκεί όπου εδρεύει η νόηση. Δυνητικά, τουλάχιστον, όλοι οι άνθρωποι μπορούν να αναπτύξουν αυτό το μέρος της ψυχής τους, να κινητοποιήσουν σωστά τις νοητικές τους δυνάμεις. Ενώ όμως παλαιότερα ο Πλάτων θα υποστήριζε ότι αυτό γίνεται μόνο με τη γνώση των Ιδεών, τώρα υποδεικνύει μια πιο προσιτή διέξοδο, μια διέξοδο μάλιστα που αξιοποιεί και τις απατηλές ανθρώπινες αισθήσεις.

Η παρατήρηση της μέρας και της νύχτας, των μηνών, της εναλλαγής των ετών, των ισημεριών και των τροπικών, μας οδήγησε στην επινόηση του αριθμού, μας έδωσε την έννοια του χρόνου και μας ώθησε στη διερεύνηση της φύσης του σύμπαντος. Από αυτή την πηγή αντλήσαμε τη φιλοσοφία, το μεγαλύτερο αγαθό που δώρισαν ή θα δωρίσουν ποτέ οι θεοί στους θνητούς. […] Ας πούμε απλώς και μόνον ότι η όραση είναι η αιτία του μέγιστου αγαθού: ο Θεός την ανακάλυψε και μας τη δώρισε για να μπορούμε να παρατηρούμε στον ουρανό τις αδιατάρακτες κυκλικές κινήσεις του νου και να τις προσαρμόζουμε στις συγγενικές αλλά ταραγμένες περιφορές της δικής μας διάνοιας.

Πλάτων, Τίμαιος 47a-c

Αν οι άνθρωποι στρέψουν τα μάτια τους στον ουρανό και τον παρατηρήσουν υπομονετικά και προσεκτικά, θα ανακαλύψουν την κανονικότητα και την περιοδικότητα των κινήσεών του, θα συλλάβουν την έννοια του χρόνου. Ο χρόνος όμως είναι η ρυθμική κίνηση του σύμπαντος, είναι συνυφασμένος με τον αριθμό. Και οι αριθμοί, για τον Πλάτωνα, είναι η βασιλική οδός προς τη φιλοσοφία.

Η φιλοσοφική γνώση, και η ευδαιμονία που τη συνοδεύει, γίνεται τώρα πιο προσιτή, και μάλιστα προσιτή σε όλους τους ανθρώπους και όχι μόνο σε μια μικρή ομάδα προικισμένων φιλοσόφων. Συντελείται μέσα στο αισθητό σύμπαν και όχι σε έναν υπερουράνιο τόπο. Δεν επιζητεί τον εκμηδενισμό του σώματος και των αισθήσεων, αλλά απλώς την άσκηση του νου, συνδυάζεται μάλιστα και με την ηδονή, όπως θα μας πει ο Πλάτων στον Φίληβο.

Ο Πλάτων αποφασίζει στην τελευταία φάση της ζωής του να στραφεί στην κοσμολογία και τη φυσική, αναιρώντας στην πράξη την περιφρόνησή του προς τα φαινόμενα, γιατί αντιλαμβάνεται ότι με το να «παραχωρήσει» αυτό τον τομέα της γνώσης στους αντιπάλους του, αδυνατεί να αντιμετωπίσει τον ολέθριο σχετικισμό στο πεδίο της ηθικής και πολιτικής συμπεριφοράς. Αν δεχτούμε ότι όλο το φυσικό σύμπαν είναι άλογο και χαοτικό (και για τον Πλάτωνα άλογο και χαοτικό είναι οτιδήποτε στερείται σχεδίου και σκοπού), τότε με ποιον τρόπο, σε ποια θεμέλια και με ποια πειθώ θα υπερασπιστούμε την ορθολογικότητα της ανθρώπινης πράξης; Αντί να διασώσουμε μια ειδική ομάδα ανθρώπων με εξαιρετικές προδιαγραφές από το γενικό χάος, ευελπιστώντας ότι η απόδοση της εξουσίας σε αυτούς θα επιφέρει εντέλει τάξη και στην πόλη, είναι προτιμότερο να αντιστρέψουμε την εικόνα της φύσης. Κλειδί σε αυτή την αντιστροφή της εικόνας είναι η μαθηματική αστρονομία που αποκαθιστά την τάξη του ουρανού. Σε ένα έλλογο και τακτικό σύμπαν η κατά γενική ομολογία ανορθολογική συμπεριφορά των ανθρώπων φαίνεται πλέον και παράταιρη και ιάσιμη

Τα μυστικά της τραγωδίας


Τα επαναστατικά όφελη που θα ήθελαν να μας στερήσουν οι χριστιανοί.

Ο Αριστοτέλης στην «Ποιητική» του δίνει τον ακόλουθο ορισμό της τραγωδίας:
«Έστιν ουν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας, μέγεθος εχούσης, ηδυσμένω λόγω, χωρίς εκάστω των ειδών εν τοις μορίοις, δρώντων και ου δι’ απαγγελίας, δι’ ελέου και φόβου περαίνουσα την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν».

Σύμφωνα με τον ορισμό, η τραγωδία είναι απομίμηση μιας σοβαρής πράξης, με αξιόλογο περιεχόμενο. Είναι αναπαράσταση της πραγματικότητας, όχι όμως πιστή, αλλά δημιουργική κι ελεύθερη, με τάση εξιδανίκευσης.

Ο χαρακτηρισμός τέλεια δηλώνει ότι η υπόθεση της τραγωδίας έχει αρχή, μέση και τέλος, ενώ το μέγεθός της έχει τέτοια έκταση, ώστε να μπορεί ο θεατής να έχει σαφή αντίληψη και του συνολικού έργου και του επιμέρους. Άλλωστε η μίμηση γίνεται με λόγο ηδυσμένο (γλυκό), που έχει δηλαδή ρυθμό, μελωδία κι αρμονία.

Όμως τα στοιχεία αυτά δε διασκορπίζονται με τον ίδιο τρόπο σε όλο το έργο, αλλά όπου ταιριάζει το καθένα. Χαρακτηριστικό γνώρισμα της τραγωδίας είναι η δράση και αναφέρεται στην κίνηση των προσώπων.

Οι υποκριτές δεν απαγγέλλουν απλά, αλλά μιμούνται τους ήρωες του έργου, τους οποίους υποδύονται. Η δράση διακρίνεται σε εσωτερική και εξωτερική. Η εσωτερική «συνίσταται στην ψυχική κίνηση των προσώπων, στην αντιθετική κίνηση των παθών, των συναισθημάτων και πιο πολύ στη σύγκρουση των προσώπων και στην πάλη των ιδεών.

Εξωτερική είναι η δράση της εισόδου και εξόδου των προσώπων στη σκηνή» (Β. Καλογεράς). Όπως ερμηνεύει εύστοχα ο T.S. Eliot, «πίσω από τον τραγικό λόγο βρίσκεται η δραματική ενέργεια, η χροιά της φωνής, το ανασηκωμένο χέρι ή ο τεντωμένος μυς και η ιδιαίτερη συγκίνηση».

Σκοπός της τραγωδίας είναι να οδηγήσει τον θεατή, μέσα από το έλεος και τον φόβο, στην κάθαρση, έναν όρο δύσκολο που έχει απασχολήσει για αιώνες τους ερμηνευτές. Κατά τον Αριστοτέλη, ο φόβος και το έλεος (συμπάθεια), αποτελούν τη χαρακτηριστική (οικεία) ηδονή, που προκαλεί η τραγωδία.

Η ηδονή αυτή είναι βαθύτερη και πιο ουσιαστική από την ηδονή που προσφέρουν τα άλλα είδη της λογοτεχνίας, γιατί προέρχεται από ένα είδος τέχνης τόσο σύνθετο και ζωντανό και κυρίως από την πρόκληση του φόβου και του ελέους. Ο θεατής συμμετέχει λογικά και συναισθηματικά στα δρώμενα. Ανησυχεί για τη τύχη του τραγικού ήρωα και για τους κινδύνους στους οποίους είναι εκτεθειμένος και νιώθει συμπόνια γι’ αυτόν και τα βάσανά του.

Ο ήρωας αναξιοπαθεί και τα σωματικά του παθήματα (πάθη), που διεγείρουν στον θεατή ισχυρά συναισθήματα φόβου και ελέους, είναι πολύ πιο οδυνηρά, απ’ όσο αντέχει το αίσθημα δικαιοσύνης του θεατή, καθώς συγκρούεται συνήθως με τη Μοίρα, λόγω κάποιου λάθους (αμαρτία) και συντρίβεται.

Κατά την άποψη που επικρατεί, με την κάθαρση, που προκαλεί η τραγωδία σαν έργο τέχνης, οι θεατές ανακουφίζονται και ηρεμούν ψυχικά, γιατί διαπιστώνουν είτε την ηθική νίκη του τραγικού ήρωα ή την αποκατάσταση της ηθικής τάξης.

Γενικότερα οι θεατές, καθώς ζουν έντονα τον ανθρώπινο μύθο μέσα στο τραγικό μεγαλείο του έργου, λυτρώνονται, με τη μαγεία της τέχνης και γίνονται ελεύθεροι και ανώτεροι άνθρωποι.

Πώς να κάνετε μαγικό σεξ το φθινόπωρο με τη βροχή

Είναι αλήθεια ότι το καλοκαίρι είναι η εποχή που είναι ισοδύναμη με τις διακοπές, την ευχαρίστηση, την καλοπέραση, την αναζωπύρωση των αισθήσεων και την αναζωογόνηση της ερωτικής ζωής. Οι περισσότεροι άνδρες και γυναίκες αναφέρουν μεγάλη βελτίωση της σεξουαλικής τους ζωής κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών.

Ίσως το καλό κλίμα, η ξεκούραση, η διασκέδαση, η ελευθερία, η έλλειψη άγχους, η επαφή με τη φύση ξυπνούν την ερωτική επιθυμία και διέγερση. Τα σεξουαλικάερεθίσματα είναι περισσότερα.

Παράλληλα, οι νέες γνωριμίες μέσα στο καλοκαίρι για εκείνους που δεν έχουνσχέση ή η ξεγνοιασιά των διακοπών στα παντρεμένα ζευγάρια είναι καταλύτης που ανανεώνει το σεξ. Πράγματι, άνδρες και γυναίκες έχουν συχνότερες σεξουαλικές επαφές, εντονότερη διέγερση και οργασμούς.

Το δύσκολο, όμως, είναι ότι το καλοκαίρι δεν κρατάει για πάντα. Η επιστροφή από τις διακοπές, μας θέλει να προσαρμοστούμε πάλι πίσω στις απαιτήσεις της καθημερινότητας και των επαγγελματικών μας υποχρεώσεων. Απαιτεί να μπούμε σε μια ρουτίνα και επανάληψη όπου οι έγνοιες και τα άγχη επικρατούν!

Και η ερωτική μας ζωή;
Θα την αφήσουμε να μπει και αυτή στη ρουτίνα, να βαλτώσει;
Πώς θα καταφέρουμε μέσα σε όλα αυτά να κρατήσουμε το σεξ που είχαμε το καλοκαίρι ζωντανό;
Πώς θα διατηρήσουμε τη σεξουαλική μας φλόγα;
  • Μην αφήνετε τη σχέση σας να βουλιάζει στη ρουτίνα της καθημερινότητας. Προγραμματίστε μικρές εξόδους, μιλήστε με το σύντροφό σας για το πού και πώς σας αρέσει να διασκεδάζετε.
  • Μην είστε φειδωλοί στα κομπλιμέντα. Ο ερωτικός λόγος μπορεί να γίνει πολύ διεγερτικός!
  • Είτε μια σχέση είναι νέα είτε όχι το φλερτ καταλήγει να είναι πολύ ερεθιστικό και αφετηρία για το σεξ.
  • Μοιραστείτε τις ερωτικές σας φαντασιώσεις. Η φαντασία είναι πραγματικά το πιο δυνατό διεγερτικό.
  • Αφιερώστε χρόνο στα προκαταρκτικά. Το άγγιγμα, το χάδι, τα φιλιά. Όσο περισσότερα τόσο πιο δυνατή γίνεται η επιθυμία και ο οργασμός. 
  • Δώστε στο σύντροφό σας την πρωτοβουλία κατά τη διάρκεια του σεξ. Μπορεί να σας ξαφνιάσει ευχάριστα με πράγματα που δεν περιμένατε.
  • Στον έρωτα όλα επιτρέπονται! Πειραματιστείτε με στάσεις και ερωτικά παιχνίδια στο σεξ που έως τώρα διστάζατε να έχετε στο κρεβάτι σας.
  • Καθοδηγείστε το σύντροφό σας στις ερωτογενείς σας ζώνες κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής.
  • Έχοντας στη μνήμη σας τις καλοκαιρινές διακοπές οργανώστε μικρές αποδράσεις σε μέρη που σας ευχαριστούν και σας αναζωογονούν.
Τέλος, μην ξεχνάτε ότι το να είναι και να παραμένει κάποιος ερωτικός είναι συμπεριφορά και στάση ζωής. Όταν διατηρούμε την αισιοδοξία μας, μένουμε ψύχραιμοι και δεν γινόμαστε μίζεροι μέσα στην καθημερινή μας ζωή τότε κρατάμε ενεργή τη σεξουαλικότητά μας και εμπνέουμε και το σύντροφό/σύζυγό μας.

Άνδρας: Πώς μπορεί να έχει 6 οργασμούς σε... μισή ώρα!

Οι απανωτοί οργασμοί θεωρούνται αποκλειστικό «προνόμιο» του γυναικείου φύλου και μάλιστα αποτελούν σχετικά συνηθισμένο φαινόμενο στο πλαίσιο της γυναικείας σεξουαλικής εμπειρίας.

Αν και στις γυναίκες είναι συνηθέστεροι, οι πολλαπλοί οργασμοί είναι εφικτοί και για τους άνδρες. Δείτε ποια είναι η γνώμη των ειδικών επί του πικάντικου αυτού θέματος.
Αρκετοί άνδρες έχουν βιώσει πολλαπλούς οργασμούς και μάλιστα ορισμένες έρευνες δείχνουν ότι ο άνδρας μπορεί να εκπαιδευτεί ώστε να επαναλαμβάνει ελεγχόμενα αυτήν την εμπειρία.
Οι πρώτες έρευνες σχετικά με την εμπειρία του πολλαπλού οργασμού στο ανδρικό φύλο πραγματοποιήθηκαν κατά τη δεκαετία του '60 και είχαν υποδείξει ότι το φαινόμενο περιορίζεται μόνο στους νεαρούς άνδρες και πως οι πιθανότητες να πετύχει πολλαπλούς οργασμούς ένας άνδρας μετά τα 35 είναι ελάχιστες.
Περίπου την ίδια χρονική περίοδο, οι Masters και Johnson εξερεύνησαν, στο βιβλίο τους Human Sexual Response, αυτή τη θεωρία και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι άνδρες απολαμβάνουν μόνο μία φορά τον οργασμό σε κάθε σεξουαλική επαφή επειδή μετά τον οργασμό επέρχεται η λεγόμενη περίοδος ανερεθιστότητας ή περίοδος υστερήσεως (refractory period), κατά την οποία είναι βιολογικά αδύνατο να επιτευχθεί ένας ακόμη οργασμός. Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι η περίοδος ανερεθιστότητας επηρεάζεται άμεσα από την ηλικία του άνδρα και συγκεκριμένα ότι παρατείνεται χρονικά όσο ο άνδρας μεγαλώνει.
Η χρησιμότητα της περιόδου ανερεθιστότητας εντοπίζεται στη διαδικασία παραγωγής σπερματοζωαρίων. Αφού ο ανδρικός οργασμός τυπικά ταυτίζεται χρονικά με την εκσπερμάτιση, χρειάζεται χρόνος έως ότου ο άνδρας μπορέσει να αναπληρώσει τα διαθέσιμα αποθέματα σπέρματος.
Μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2009 στην επιθεώρηση Journal of Sexual Medicine και η οποία βασίστηκε στη σεξουαλική λειτουργία των ποντικιών αντικρούει εν μέρει την παραπάνω θεωρία, καθώς υπέδειξε ότι η περίοδος ανερεθιστότητας έχει δύο μορφές, την απόλυτη και τη σχετική. Όταν είναι απόλυτη είναι αδύνατο να επιτευχθεί άμεσα ένας ακόμη οργασμός, όταν όμως είναι σχετική μπορεί να επιτευχθεί ένας ακόμη οργασμός σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα, εάν βέβαια υπάρχει επαρκές εξωτερικό σεξουαλικό ερέθισμα. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αντίστοιχα φαινόμενα απόλυτης και σχετικής ανερεθιστότητας παρατηρούνται και στον άνθρωπο.
Μελέτη που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Journal of Sex Education and Therapy και αφορούσε στην περίπτωση ενός 35χρονου παρέχει κλινική επιβεβαίωση ότι οι πολλαπλοί οργασμοί είναι εφικτοί για τους άνδρες. Ο 35χρονος ήταν σε θέση να φτάσει σε οργασμό (με παράλληλη εκσπερμάτιση) 6 φορές σε διάστημα 36 λεπτών μέσω αυτοϊκανοποίησης.
Πολλοί άντρες πιστεύουν ότι δεν μπορούν να πετύχουν απανωτούς οργασμούς επειδή δεν έχουν κάνει ορθή διάκριση ανάμεσα στις έννοιες οργασμός και εκσπερμάτιση.
Οργασμός ονομάζεται το στάδιο της σεξουαλικής εμπειρίας 2 έως 7 δευτερόλεπτα πριν την εκσπερμάτιση. Κατά το στάδιο αυτό, κάθε σημείο του σώματος γίνεται εξαιρετικά ευαίσθητο στα εξωτερικά ερεθίσματα, η αναπνοή γίνεται πιο γρήγορη και τα γεννητικά όργανα του άντρα γίνονται επίκεντρο της αίσθησης.
Η εκσπερμάτιση είναι το τελικό στάδιο της διέγερσης, η επισφράγιση του οργασμού, και συνοδεύεται φυσικά από την απελευθέρωση σπέρματος αλλά και την απελευθέρωση νευροδιαβιβαστών που δίνουν εντολή στο αντρικό σώμα να περάσει στο στάδιο της ανερεθιστότητας.
Μπορεί να αποφευχθεί προσωρινά η εκσπερμάτιση και να επιτευχθούν οι απανωτοί οργασμοί, όμως χρειάζεται αρκετή... εκπαίδευση.
Όταν ο άντρας αισθάνεται ότι πλησιάζει η «κρίσιμη στιγμή», πρέπει να σφίγγει τους μύες του πυελικού εδάφους, όπως όταν θέλει να ουρήσει και προσπαθεί να κρατηθεί. Με τον τρόπο αυτό, θα απολαύσει έναν οργασμό χωρίς να περάσει στο στάδιο ανερεθιστότητας

Όταν χαλάει ο καιρός, σας πιάνουν οι γνωστοί πόνοι; ~ Υπάρχει εξήγηση & λύση


Μόλις ο καιρός πάει να αλλάξει, νιώθετε τα...σημάδια στα κόκκαλα και τις αρθρώσεις που πιάνονται και πονάνε; Η απάντηση βρίσκεται στις αλλαγές στην βαρομετρική πίεση που, πράγματι, μπορεί να επηρεάσουν το σώμα μας.

Σύμφωνα με τον μελετητή και καθηγητή Ρόμπερ Τζέιμισον από την Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, οι μελέτες σε ανθρώπους με χρόνια προβλήματα στα οστά και τις αρθρώσεις έχουν καταδείξει τη συσχέτιση του καιρού με...
τις σωματικές αντιδράσεις. Είναι τυπικό, εξηγεί, οι πόνοι να αρχίζουν πριν καν εκδηλωθεί η αλλαγή στον καιρό. Το ίδιο επιβεβαιώνει και ο καθηγητής, ρευματολόγος Ντέιβιντ Μπορενστέιν από το Πανεπιστημιακό Ιατρικό Κέντρο George Washington και πρώην πρόεδρος του Αμερικανικού Κολλεγίου Ρευματολογίας. Πώς εξηγείται το φαινόμενο;

Υπάρχουν αρκετές θεωρίες με κυρίαρχη εκείνη που δείχνει για υπαίτιο την αλλαγή στην ατμοσφαιρική πίεση. Αν και οι περισσότεροι πιστεύουμε πως ο πόνος στα οστά και τις αρθρώσεις σχετίζεται με την εμφάνιση βροχής, οι έρευνες δείχνουν πως το πρόβλημα ξεκινά από τις αλλαγές στην βαρομετρική πίεση. Αν φανταστούμε τους ιστούς γύρω από τις αρθρώσεις ως ένα μπαλόνι, η υψηλή βαρομετρική πίεση πιέζει το σώμα εξωτερικά και δεν επιτρέπει στους ιστούς να επεκταθούν.

Η χαμηλή πίεση του αέρα αντίθετα, δίνει στους ιστούς το περιθώριο της επέκτασης και της συνακόλουθης πίεσης στις αρθρώσεις με αποτέλεσμα όσοι έχουμε ευαισθησία να αισθανόμαστε πόνο στα συγκεκριμένα σημεία.  Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στις καμπίνες των αεροπλάνων, όπου η χαμηλή πίεση αφήνει τους ιστούς «ελεύθερους» και αυτό γίνεται αντιληπτό από το πρήξιμο που παρατηρούμε στα πόδια μας μετά την ολοκλήρωση της πτήσης.

Η μετακόμιση σε θερμότερα κλίματα είναι η λύση; Οι ειδικοί πιστεύουν πως αυτό δεν είναι η λύση, αφού ακόμη και σε περιοχές όπου ο καιρός είναι πιο ήπιος, το πρόβλημα δεν εξαφανίζεται, αλλά σταδιακά ο οργανισμός συνηθίζει στις νέες συνθήκες και οι πόνοι επιστρέφουν, ως αποτέλεσμα των μικροαλλαγών που ούτως ή άλλως συμβαίνουν σε όλα τα περιβάλλοντα. Μια ακόμη παραπλάνηση που συμβαίνει είναι η εξής: συχνά, όταν ταξιδεύουμε σε περιοχές με ζεστό κλίμα, το κάνουμε στο πλαίσιο των διακοπών μας, που σημαίνει ότι κατά κύριο λόγο ξεκουραζόμαστε και δεν καταπονούμε το σώμα μας με τις συνήθεις δραστηριότητες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, εσφαλμένα να πιστεύουμε πως το κλίμα είναι εκείνο που μας κάνει να μην πονάμε.

Άρα, τι μπορούμε να κάνουμε;

Πώς θα αποφύγουμε τον πόνο που εντείνεται, όταν ο καιρός αλλάζει; Μια ασφαλής λύση, κατά τους ειδικούς, είναι η αύξηση στα παυσίπονα, τις δύσκολες ημέρες. Ακόμη, προτείνουν:

Μείνετε ζεστοί. Ντυθείτε με πιο χοντρά ρούχα, αυξήστε την θερμοκρασία εντός του σπιτιού ή του χώρου εργασίας και φροντίστε να ζεσταίνετε πρώτα το αυτοκίνητό σας, προτού μπείτε σε αυτό για τις μετακινήσεις σας. Στη διάρκεια του ύπνου, μια ηλεκτρική κουβέρτα θα σας κρατήσει ζεστούς.
Κατόπιν συνεννόησης με τον γιατρό σας, χρησιμοποιήστε ζεστά επιθέματα στα ευαίσθητα σημεία.

Κινηθείτε. Πριν βγείτε από το σπίτι και εκτεθείτε στις εξωτερικές, καιρικές συνθήκες, κάντε μερικές ασκήσεις που θα μαλακώσουν και θα χαλαρώσουν τις αρθρώσεις σας.

Μην απελπίζεστε και θυμηθείτε ότι ο πόνος είναι παροδικός. Όταν ο καιρός χαλάει, προσπαθήστε να διατηρήσετε την ψυχραιμία σας σκεπτόμενοι ότι η αλλαγή είναι προσωρινή, το ίδιο και ο πόνος. Το σώμα μας έχει την τάση να προσαρμόζεται στις καιρικές αλλαγές, επομένως δώστε του τον χρόνο που χρειάζεται για να συνηθίσει  και στον πόνο να υποχωρήσει.

Έρωτας, η Αρχέγονη Όψη του Θεού

 Η Ορφική «Αντίληψη» για την Ύπαρξη, για τον Κόσμο, ξεκινά πάντα από το Χάος. «Εν Αρχή Ην το Χάος». Έτσι ξεκινούν όλες οι Θεογονίες που έχουν Ορφική Προέλευση, όπως αυτή που διέσωσε ο Αριστοφάνης στις «Όρνιθες». Ακόμα και η Θεογονία του Ησιόδου που είναι «αιρετική», με «εξωτερικό χαρακτήρα», δεν τολμά να απομακρυνθεί από Αυτή την Αρχή και μιλά μετά για την Γη και τον Έρωτα.

Το Χάος είναι Αυτό όπου η Αντίληψη Σταματά γιατί δεν μπορεί να συλλάβει τίποτα. Όχι ότι δεν υπάρχει τίποτα. Αλλά Αυτό που Υπάρχει δεν έχει Ιδιότητες. Είναι Πολύ Μεγάλο για να χωρέσει σε μια περιορισμένη αντίληψη. Έτσι η Αντίληψη Στέκεται Ακίνητη μπροστά στο Θέαμα της Αληθινής Ύπαρξης που ενώ Προσεγγίζεται σαν Κενό, στην πραγματικότητα, Είναι Πλήρες Ζωής, Δημιουργικής Δύναμης και Συνεχούς Κίνησης κι Αλλαγής.

Κι ενώ Αυτό το Ολοζώντανο Πλήρες Κινείται Συνεχώς δεν Αλλοιώνεται σε τίποτα αλλά Παραμένει Αιωνίως Σταθερό στον Εαυτό Του. Όλα όσα Δημιουργούνται και «Φαίνονται» δεν είναι παρά Δραστηριότητες, «Φαινόμενα».

Έτσι το Πρώτο που Αναδύεται από το Χάος , από το Βάθος της Κοσμικής Νύχτας, είναι η Δημιουργική Δύναμη που θα Φέρει στην Ύπαρξη τα Πάντα: η Αντίληψη. Η Αντίληψη που Διερευνά τα Βάθη της Ουσίας, Βιώνει την Απεραντοσύνη της Ύπαρξης κι Αποκαλύπτει την Ενότητα των Πάντων. Το Θεολογικό Όνομα της Δύναμης είναι «Έρως».

Ο Πλάτωνας αφιέρωσε ένα Διάλογό του σε Αυτόν τον Αρχαίο Θεό. Το «Συμπόσιο» είναι μαζί με την Πολιτεία, τον Φαίδωνα και τον Φαίδρο, από τους πιο σημαντικούς Διαλόγους του. Ο Πλάτωνας δεν αναφέρεται στην Ορφική Θεολογία, επειδή υπήρχε απαγόρευση να μιλάς για τα Ιερά σε αμύητους, αλλά στον Ησίοδο. Ήδη από τις εισαγωγικές ομιλίες του Συμποσίου ο Έρωτας Ορίζεται σαν ο Πρώτος Θεός, ο Αρχαιότερος Όλων των Θεών που γνωρίζουν οι άνθρωποι. Και σιγά-σιγά, μέσα από την απλή συζήτηση, ο Πλάτωνας Αποκαλύπτει την Αληθινή Φύση του Θεού.

Ο Έρωτας είναι στον Θρησκευτικό Συμβολισμό ο Μυστηριώδης Θεός Ζαγρέας, ο Χειμωνιάτικος Θεός, ο Διόνυσος της Δελφικής Λατρείας που το άλλο Πρόσωπό του είναι ο Απόλλωνας. Είναι ακόμα ο Διόνυσος, ο Θεός της Φύσης, ο Θεός της Άνοιξης, ο Θεός της Διονυσιακής Λατρείας και των Ιερών Οργίων (όπου «Όργια» είναι «Ιερά Έργα», Ιερή Πράξη, Μυστήριο, Τελετουργική Ανάβαση στην Θεότητα – είναι οι χριστιανοί που από μίσος στην Αρχαία Θρησκεία κι όσους την ακολουθούσαν, δυσφήμησαν την λέξη, στην προσπάθειά τους να καταστρέψουν και να εξαφανίσουν την Αρχαία Θρησκεία). Είναι ακόμα ο Απόλλωνας, ο Θεός του Θερινού Φωτός και του Θριάμβου της Φύσης. Είναι ακόμα ο Βάκχος των Μυστηρίων του Φθινοπώρου, ο Ελευθερωτής που Οδηγεί τις Ψυχές Πίσω στην Πηγή τους, στο Μυστηριώδες Άγνωστο (που το Τελετουργικό Όνομά του, στα Ελευσίνια Μυστήρια είναι «Ίακχος»).

Στους κατοπινούς αιώνες (μετά τον Ορφέα), στην Θεολογική Αντίληψη των Σοφών το Χάος «Ταυτίζεται» με τον Υπέρτατο Πατέρα Θεό Δία κι ο Αρχέγονος Θεός, ο Έρωτας, «ταυτίζεται» με τον Διόνυσο, τον «Γιό του Θεού»… Από «εδώ» πηγάζει όλη η χριστιανική θεολογία των χριστιανών θεολόγων των πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων.

Στην Φιλοσοφική Γλώσσα της Ορφικής Φιλοσοφίας (κι εδώ ανήκουν όλοι οι Μεγάλοι Αρχαίοι Έλληνες Σοφοί) ο Έρωτας είναι το Όντως Ον, το Είναι του Πλάτωνα, Αυτό που μπορεί η Αντίληψη να συλλάβει σαν η Βάση της Ύπαρξης. Είναι ο Λόγος, σαν Συνειδητή Παγκόσμια Δημιουργική Δύναμη, όπως θα την περιγράψει ο Ηράκλειτος και θα την «αναλύσουν» οι Στωικοί… κι από εδώ πηγάζει η αντίληψη του «Χριστιανικού Λόγου».

Αλλά τι είναι στην «Φύση Του» ο Έρωτας; Ο Πλάτωνας κάνει στο Συμπόσιο μια θαυμαστή ανάλυση και προσεγγίζει το θέμα από πολλές απόψεις πριν Φτάσει στην Αποκάλυψη της Αληθινής Φύσης του Θεού. Σιγά-σιγά, ακολουθώντας τον Πλάτωνα, θα τα διερευνήσουμε όλα αυτά.

Ο Έρωτας Είναι η Ύπαρξη, η Βάση της Ύπαρξης, η Ουσιαστική Ενότητα αλλά και η Δημιουργική Δύναμη που Φανερώνει τα Πάντα. Τα Πάντα δια Αυτού Γίνονται.. Μέσα στην Ενότητα που Πάντα Λειτουργεί σαν Βάση Διακρίνεται το Υποκείμενο από το Αντικείμενο και μέσα στην Αντίληψη Διακρίνεται το Θετικό από το Αρνητικό. Έτσι ενώ στο Βάθος Διατηρείται Πάντα η Ενότητα στην Επιφάνεια Κυριαρχεί η Αντίθεση των Δυνάμεων, που η Δυναμική Σχέση τους θα Οδηγήσει στην Δημιουργία Όλων των Πραγμάτων. Όλα όμως όσα εξελίσσονται, εξελίσσονται Πάνω στην Μοναδική Βάση Μιας Ενοποιημένης Ύπαρξης. Βλέποντας Πίσω από τα Φαινόμενα μας Αποκαλύπτεται η Αρχική Ενότητα.

Κι έτσι ενώ Όλα Αρχίζουν από το Σημείο «Μηδέν», κάνοντας ένα Ολόκληρο Κύκλο στην Ύπαρξη, γυρίζουν πάλι στο Αρχικό Μηδέν (που είναι το Μηδέν της Ζωής, της Πληρότητας μέσα στην «Ανάπαυσή» της κι όχι το «τίποτα»). Η Ύπαρξη, η Ζωή, η Δημιουργία είναι Κύκλος. Κι αυτό που Ισχύει σε Παγκόσμια Κλίμακα, σε Κοσμικό Χρόνο, ισχύει και στην Ύπαρξη, στην Ανάδυση της Ύπαρξης και στην ζωή της μέσα στους κόσμους. Ισχύει και στην ανθρώπινη ζωή. Και το βλέπουμε να συμβαίνει και στον Κύκλο της Φύσης και στην ετήσιο κύκλο των εποχών.

Στον Ετήσιο Κύκλο οι Αρχαίοι Σοφοί είδαν όχι μόνο ένα Σύμβολο της Παγκόσμιας Ζωής αλλά και την δυνατότητα να εντάξουν την κοσμική εξέλιξη μέσα στον ανθρώπινο χρόνο και να συνδυάσουν την καθημερινή ζωή τους με την ζωή της Φύσης. Καθιέρωσαν πολύ σοφά, τουλάχιστον πριν 3.000 χρόνια Ιερές Γιορτές του Χειμώνα, της Άνοιξης, του Θέρους και του Φθινοπώρου και τις συνδύασαν με την Ανθρώπινη Πορεία προς την Ολοκλήρωση, με την Μύηση στην Αλήθεια.

Οι Ιερές Γιορτές έλαβαν (από τον Ορφέα και τους Ορφικούς) ένα Καθαρά Εσωτερικό Περιεχόμενο, ενώ απέκτησαν με τον Πεισίστρατο και τους Πεισιστρατίδες στην Αθήνα ένα Καθαρά Δημόσιο Χαρακτήρα, χωρίς να αποκοπούν από την Εσωτερική Σημασία τους. Ο Ορφισμός έγινε έτσι επίσημη θρησκεία του Αθηναϊκού Κράτους.

Τελικά, μέσα από τον λόγο του Πλάτωνα στο Συμπόσιο αποκαλύπτεται ότι στον Έρωτα Οφείλονται Όλα. Ο Έρωτας είναι η Αρχική Ενότητα της Ύπαρξης, το Είναι στο Οποίο Μετέχουν όλα τα όντα. Στον Έρωτα Οφείλονται οι Δημιουργικές Διακρίσεις και οι Αντιθέσεις. Αλλά και στον Έρωτα Οφείλεται η Ελκτική Δύναμη που Συγκρατεί τα πάντα σε συνοχή αποκαλύπτοντας την «Ενότητα στο Βάθος».

Θέλουμε να πούμε ότι η Ελκτική Δύναμη που Οφείλεται στην Αρχική Ενότητα και «Συγγένεια» των Πάντων, Αυτή η Δύναμη που Συγκρατεί τα Σύμπαντα, τους γαλαξίες, τα ηλιακά συστήματα, τα μόρια, τα σωματίδια του ατόμου, τα κύτταρα, τους οργανισμούς, τους κοινωνικούς σχηματισμούς, τις ανθρώπινες σχέσεις, όλα, μα όλα, είναι Αυτή η Αρχική Δύναμη, ο Έρωτας των Κοσμογονικών Ύμνων, ο Διόνυσος των Μυστηρίων, ο Παγκόσμιος Λόγος των Φιλοσόφων, ο Θεός Έρωτας που υμνεί ο Πλάτωνας στο Συμπόσιο.

Αλλά ο Έρωτας δεν είναι μόνο η Παγκόσμια Δύναμη που Υποστηρίζει, Συγκρατεί κι Οδηγεί τα Πάντα (προς την Ολοκλήρωσή τους μέσα στην Ενότητα). Δεν είναι μόνο η Μυστηριώδης Δύναμη που Συνδέει τον άνθρωπο (σε όποια κατάσταση επίγνωσης κι αν βρίσκεται) με την Πηγή του. Είναι ακόμα, κι είναι κυρίως, και πάνω από όλα (για εμάς τους ανθρώπους) η Μυστική Δύναμη της Ψυχής, που μας Εμψυχώνει, μας Φωτίζει και μας Καθοδηγεί προς τα Πνευματικά Ύψη της Αληθινής Ύπαρξης. Είναι η Βαθιά Λαχτάρα για Αληθινή Ύπαρξη, η Πολύ Βαθιά Επιθυμία για Ένωση με την Πηγή μας, η Βίωση της Παγκόσμιας Ενότητας… Στον Χριστιανισμό ονομάζεται Αγάπη κι είναι η Ουσία του Θεού.

Τελικά η Αληθινή Φύση της Ψυχής είναι ο Έρωτας για Ενότητα, η Ένωση, η Θέωση.

Ο Ψυχοφθόρος μας εαυτός

Σας έχει τύχει ποτέ να βρεθείτε μπροστά σε ένα σταυροδρόμι; Είμαι σίγουρος πως ναι…Νιώθεις σαν να στέκεσαι θεατής μπροστά στην ίδια σου τη ζωή και εύχεσαι να είχες ένα μικρό θαυματουργό κουμπάκι fast foreword, ώστε να μη μπεις στον κόπο να αποφασίσεις. Μήπως επίσης σας έχει τύχει να δειλιάζετε μπροστά στην ανάγκη μιας απόφασης; Είμαι σίγουρος πως ναι…Νιώθεις σαν να φοβάσαι τον ίδιο τον φόβο… Φοβάμαι πως θα φοβάμαι σε όλη μου τη ζωή. Γιατί να μπαίνω στη διαδικασία να αποφασίζω, μιας και ο φόβος θα παραμένει πάντα μέσα μου; Εκεί… «στυλοβάτης» της αυταπάρνησης μου. Έπειτα έρχεται η αυτολύπηση, αποτρόπαια εγκληματική. Μας παγιδεύει, μας αποδυναμώνει, μας απελπίζει. Όμως δεν υπάρχει χειρότερος εγωιστής από αυτόν που λυπάται τον εαυτό του. Προσποιείται ταπεινότητα, όμως γίνεται τελικά θιασώτης του τιποτισμού. Δεν έχω τίποτα… είμαι ένα τίποτα… λυπηθείτε με… προσέξτε με… το αξίζω! Κι αν δεν είναι αυτό εγωισμός, τότε τι είναι;

Εγωισμός είναι να ψάχνεις λύσεις και ερείσματα σε άλλους. Οι γονείς , οι φίλοι, οι αγαπημένοι μας δεν είναι τα δεκανίκια μας. Είναι οι αξίες της ζωής μας. Αυτοί και τα ελαττώματα τους.

Αλλά πείτε μου κάτι ακόμα… Σας έχει τύχει ποτέ να θέλετε να «διορθώσετε» τους άλλους; Είμαι σίγουρος πως ναι…

Όμως κανένα δε μπορούμε να διορθώσουμε, παρά μονάχα τον εαυτό μας. Ίσως αν εμείς αλλάξουμε, να αλλάξει και ο άλλος μέσα από τα μάτια μας. Η οπτική μας αλλάζει, όχι οι άνθρωποι .

Και όλα αυτά, η αναποφασιστικότητα, ο φόβος, η αυτολύπηση, ο εγωισμός ξέρετε από πού πηγάζουν; Από τη σκλαβιά μας, από την εξάρτηση μας, από την προσπάθεια μας να γίνουμε αρεστοί σε όλους. Ασθένεια είναι αυτή. Δεν ξέρω για σας, εγώ έπασχα φριχτά. «Ατελοφοβία» τη λένε οι επιστήμονες. Φοβία ότι δε θα είμαστε τέλειοι, με αποτέλεσμα την απόρριψη των αγαπημένων μας.

Όμως ξέρετε κάτι;

Τελικά συνειδητοποίησα πως η λύση της ψυχοφθοράς μου είναι μία.

Η αυτογνωσία. Αυτογνωσία είναι να παραδεχτεί κανείς τις πραγματικές του επιθυμίες. Ακόμα κι αν ντρέπεται γι’ αυτές, ακόμα κι αν του φαίνονται φρικαλέες , επαίσχυντες, κατακριτέες οφείλει να τις δει. Και δε λέω απαραιτήτως να τις πράξει. Όμως, έχοντας επίγνωση των επιθυμιών μας, γινόμαστε εμείς κύριοι του εαυτού μας και βρίσκουμε τη δύναμη να κάνουμε την καλύτερη επιλογή και επιτέλους να αποφασίσουμε! Άλλωστε σταυροδρόμια υπάρχουν πολλά… Η επιλογή είναι που μας δυναμώνει και μας κάνει μοναδικούς. Γιατί ναι! Μοναδικοί είμαστε όλοι μας , μοναδικοί και ανεπανάληπτοι!

22 ΣΕΠ: Οι Έλληνες κερδίζουν τους Πέρσες στη Σαλαμίνα

Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας διεξήχθη στις 22 Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ, στα Στενά της Σαλαμίνας (στον Σαρωνικό Κόλπο, κοντά στην Αθήνα) μεταξύ της συμμαχίας των ελληνικών πόλεων-κρατών και της Περσικής Αυτοκρατορίας. Η ναυμαχία της Σαλαμίνας αποτέλεσε την σημαντικότερη σύγκρουση και την αρχή του τέλους της δεύτερης περσικής εισβολής στην Ελλάδα, η οποία ξεκίνησε το 480 π.Χ.

Αρχικά, οι Έλληνες σχεδίαζαν να σταματήσουν τους Πέρσες στις Θερμοπύλες και στο Αρτεμίσιο (ξηρά και θάλασσα αντίστοιχα). Στη μάχη των Θερμοπυλών, οι Πέρσες εξολόθρευσαν τους Έλληνες, χάρη στην προδοσία του Εφιάλτη. Στο Αρτεμίσιο, ο συμμαχικός στόλος έχασε περίπου τα μισά πλοία του, ενώ ο περσικός στόλος έχασε το 1/4 των πλοίων του. Μόλις οι Σύμμαχοι πληροφορήθηκαν για την καταστροφή στις Θερμοπύλες αποφάσισαν να υποχωρήσουν. Αυτό επέτρεψε στους Πέρσες να καταλάβουν τη Βοιωτία και την Αττική.
Οι Πελοποννήσιοι ήθελαν να σταματήσουν τον περσικό στόλο στον Ισθμό της Κορίνθου. Παρ' όλ' αυτά, ο Αθηναίος στρατηγός και πολιτικός Θεμιστοκλής έπεισε τους Έλληνες να αντιμετωπίσουν τους Πέρσες στη Σαλαμίνα, ελπίζοντας ότι μια νίκη θα εμπόδιζε τους Πέρσες να εισβάλουν στην Πελοπόννησο. Ο Θεμιστοκλής ανάγκασε τον Ξέρξη να επιτεθεί στα Στενά της Σαλαμίνας, όπου η αριθμητική υπεροχή των Περσών ήταν άχρηστη και προβληματική. Στη ναυμαχία, ο ελληνικός στόλος πέτυχε μια σημαντική νίκη, αφού κατέστρεψε 300 περσικά πλοία.


Μετά τη ναυμαχία, ο Ξέρξης, μαζί με ένα μεγάλο μέρος του στρατού, επέστρεψε στην Ασία, ενώ για την υποταγή της Ελλάδος παρέμεινε ο Μαρδόνιος με τον υπόλοιπο περσικό στρατό. Αλλά το 479 π.Χ. οι Πέρσες υπέστησαν σοβαρή ήττα στις Πλαταιές και στη Μυκάλη και σταμάτησαν τις επιθέσεις τους στην ηπειρωτική Ελλάδα. Λίγο αργότερα, οι Έλληνες πέρασαν στην αντεπίθεση. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, αν οι Πέρσες νικούσαν στη Σαλαμίνα, θα είχε σταματήσει η ανάπτυξη της Ελλάδος, και κατά συνέπεια ο δυτικός πολιτισμός δεν θα ήταν αυτό που είναι σήμερα. Γι' αυτό, η ναυμαχία της Σαλαμίνας θεωρείται από τις πιο σημαντικές μάχες στην ανθρώπινη ιστορία.

 
Η σημασία της μάχης
Η ναυμαχία της Σαλαμίνας αποτελεί σημείο καμπής στους Περσικούς Πολέμους. Χάρη στη νίκη τους, οι Έλληνες κατάφεραν να επιβιώσουν, ενώ οι Πέρσες υπέστησαν σοβαρές υλικές ζημιές.Στις μάχες των Πλαταιών και της Μυκάλης, η απειλή για την κατάληψη της Ελλάδος διαλύθηκε και οι Έλληνες πέρασαν στην αντεπίθεση. Στις επόμενες τρεις δεκαετίες, οι Αθηναίοι, χάρη στους πολέμους της Δηλιακής Συμμαχίας, κατάφεραν να απελευθερώσουν τη Θράκη, τη Μακεδονία, τα νησιά του Αιγαίου, την Ιωνία, και βοήθησαν τους Αιγύπτιους στην εξέγερση τους κατά των Περσών - αυτά τα γεγονότα μείωσαν το γόητρο των Περσών.
 

Μία από τις σημαντικότερες στην ιστορία!
Οι μάχες στις Θερμοπύλες, στον Μαραθώνα και στη Σαλαμίνα θεωρούνται σήμερα «θρυλικές», λόγω των δυσμενών συνθηκών για τους Έλληνες και της μεγάλης ανισότητας των δυνάμεων. Πολλοί ιστορικοί θεωρούν ότι η ναυμαχία της Σαλαμίνας είναι μια από τις πιο σημαντικές μάχες στην ιστορία. Για να υποστηρίξουν αυτή την άποψη, δηλώνουν ότι αν οι Έλληνες είχαν ηττηθεί στη ναυμαχία, η πιθανή κατάληψη της Ελλάδας από τους Πέρσες θα σταματούσε την ανάπτυξη του ελληνικού και του μετέπειτα δυτικού πολιτισμού. Αυτή η οπτική γωνία βασίζεται στην προϋπόθεση ότι το μεγαλύτερο μέρος του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού, όπως η φιλοσοφία, η επιστήμη, η ατομική ελευθερία και η δημοκρατία έχουν τις ρίζες τους στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Παρόλα αυτά, ο Χόλλαντ υποστηρίζει ότι ο ελληνικός πολιτισμός μπορούσε να αναπτυχθεί και υπό την περσική κυριαρχία - και φέρνει ως παράδειγμα τους Ίωνες που είχαν διατηρήσει τον πολιτισμό τους, παρόλο που αυτός ο πολιτισμός δεν ήταν δημοκρατικός και στερείται πολλών χαρακτηριστικών (ατομική ελευθερία, δημοκρατία) για τα οποία φημίζεται ο αθηναϊκός πολιτισμός. Η πολιτιστική ακμή της Αθήνας σημειώθηκε αμέσως μετά τη νίκη στους Περσικούς Πολέμους.
Όσον αφορά τον στρατιωτικό τομέα, είναι δύσκολο να βγουν συμπεράσματα, λόγω της αβεβαιότητος για το τί πράγματι συνέβη. Οι Έλληνες επέλεξαν το χώρο όπου η αριθμητική υπεροχή των Περσών ήταν άχρηστη και προβληματική, αλλά αυτή τη φορά βασίστηκαν και στην άσκοπη επίθεση των Περσών. Πάντως, θεωρείται ότι το πιο σημαντικό μάθημα είναι η εξαπάτηση των Περσών από τον Θεμιστοκλή.

100 ρητά για την αγάπη

Τι είναι η αγάπη;

«Η αγάπη αποτελείται από μία ψυχή που κατοικεί σε δύο σώματα»
Αριστοτέλης

«Στα όνειρα και την αγάπη τα πάντα είναι δυνατά»
Janos Arnay

«Η νύχτα μου έχει γίνει ένα γλυκό ηλιοβασίλεμα εξαιτίας σου»
Ibn Abbad
«Στην πραγματική αγάπη θέλεις το καλό του προσώπου. Στην ρομαντική αγάπη θέλεις το πρόσωπο»
Margaret Anderson

« Η αγάπη είναι μία προσωρινή τρέλα. Εκρήγνυται όπως το ηφαίστειο και μετά καταλαγιάζει. Και όταν καταλαγιάσει πρέπει να πάρεις μία απόφαση. Πρέπει να σκεφτείς αν οι ρίζες σας έχουν γίνει τόσο δεμένες που είναι ασύλληπτο πως κάποτε ζούσατε χώρια. Γιατί αυτό είναι αγάπη. Η αγάπη δεν είναι παγερή, δεν είναι ο ενθουσιασμός, δεν είναι οι υποσχέσεις για αιώνιο πάθος. Είναι απλά η «αγάπη» που κάθε ένας από εμάς μπορούμε να πείσουμε τον εαυτό μας ότι την έχουμε.
Η αγάπη από μόνης της είναι αυτό που μένει όταν ο έρωτας έχει περάσει, και αυτό είναι μία τέχνη και ένα τυχαίο γεγονός. Η μητέρα σου και εγώ το είχαμε, είχαμε ρίζες που μεγάλωναν από κάτω μας, και όταν όλα τα φύλλα έπεσαν από τα κλαδιά μας, ανακαλύψαμε ότι ήμασταν ένα δέντρο και όχι δύο.»
Το Μαντολίνο του Λοχαγού Κορέλι

«Αγάπη είναι η ομορφιά της ψυχής»
Aγιος Αυγουστίνος

«Το φιλί είναι ένα όμορφο κόλπο, που σχεδίασε η φύση, για να σταματούν οι λέξεις όταν τα λόγια είναι περιττά»
Ingrid Bergmen

«Κάθε λεπτό από την ώρα ενός ερωτευμένου, αξίζει όσο μία ολόκληρη καθημερινή ζωή»
Aphra Behn

«Τα λόγια σου είναι η τροφή μου, η ανάσα σου το κρασί μου. Είσαι τα πάντα για μένα»
Sarah Bernhardt

«Στα πιο τρελά όνειρα μου, παίζεις τον ήρωα μου. Στην πιο σκοτεινή ώρα της νύχτας, με σώζεις, και σώνεις τη ζωή μου»
Bliss and Cerney

«Είσαι τα πάντα για μένα. Τίποτα λιγότερο»
Ralph Block

«Σ' αγαπώ, σε όλα το βάθη, το ύψη και πλάτη που μπορεί να φτάσει η ψυχή μου»
Elizabeth Barrett Browning

«Αν αφαιρέσεις την αγάπη, η γη είναι ένας τάφος»
Robert Browning

«Για να την δεις έπρεπε να την αγαπήσεις, να αγαπήσεις μόνο εκείνη και να την αγαπήσεις για πάντα»
Robert Burns

«Περπατάει στην Ομορφιά, όπως η νύχτα
με ατμόσφαιρα χωρίς σύννεφα και ουρανούς μ' αστέρια
Και κάθε καλό από σκοτάδι και λάμψη
συναντούν την όψη της και τη ματιά της..»
Λόρδος Βύρωνας

«Σαν τη μουσική μέσα στα νερά, η αγάπη είναι μία γλυκιά φωνή που ακούω»
Λόρδος Βύρωνας

«Σ' αγαπώ, όχι για αυτό που είσαι, Αλλά για αυτό που είμαι εγώ όταν είμαι μαζί σου»
Roy Croft

«Το μόνο αληθινό δώρο είναι μία δόση από εσένα»
Ralph Waldo Emerson

«Η αγάπη καταλαγιάζει πάνω στα μάτια, και φέρνει μία μαγευτική χάρη στην καρδιά»
Ευριπίδης

«Την αγαπώ και αυτό είναι η αρχή των πάντων»
F . Scott Fitzgerald .

«Αγάπη είναι εκείνη η συνθήκη κατά την οποία η ευτυχία ενός άλλου προσώπου είναι ουσιαστική για τη δική σου»
Robert Heinlein

«Ότι αισθάνομαι για σένα θυμίζει λιγότερο τη γη και περισσότερο έναν ουρανό χωρίς σύννεφα»
Victor Hugo

«Είναι τόσο εύκολο, Να σκέφτεσαι την Αγάπη, Να μιλάς για την Αγάπη, Να εύχεσαι την Αγάπη, Αλλά δεν είναι πάντα εύκολο, Να αναγνωρίζεις την Αγάπη, Ακόμα και όταν την κρατάμε στα χέρια μας»
Jaka

«Δύο ψυχές μαζί αλλά μία σκέψη, δύο καρδιές που χτυπούν σαν μία»
John Keats

«Τα καλύτερα και πιο όμορφα πράγματα στον κόσμο δεν μπορείς να τα δεις ή να τα αγγίξεις. Τα αισθάνεσαι μόνο με την καρδιά»
Helen Keller

«Όταν ήρθες ήσουν σαν κόκκινο κρασί και μέλι, και η γεύση σου ήταν τόσο γλυκιά που έκαψε το στόμα μου»
Amy Lowell

«Κάνε με αθάνατο με ένα φιλί σου»
Christopher Marlowe

«Αγάπη είναι το γοητευτικό ηλιοβασίλεμα κάθε καρδιάς»
Alphonse Marie de la Martine

«Στην αριθμητική της αγάπης, ένα συν ένα κάνουν τα πάντα, και δύο μείον ένα ίσον μηδέν»
Mignon McLaughlin

«Βλέπω τις ώρες που πέρασα μαζί σου, σαν έναν αρωματισμένο κήπο, με ένα αχνή λάμψη και ένα πηγάδι να τραγουδάει, εσύ και μόνο εσύ με κάνεις να νιώθω ότι είμαι ζωντανός... άλλοι άντρες, ξέρω, ότι έχουν δει αγγέλους αλλά εγώ είδα αυτά, και αυτή η τέχνη είναι αρκετή»
George Moore

«Στην αγάπη υπάρχουν δύο πράγματα: σώματα και λέξεις»
Joyce Carol Oates

«Έγινα ένας νερόμυλος, που γυρίζει και σε γεύεται, όσο τα νερά κινούνται»
Rumi

«Μου λείπεις περισσότερο από όσο θα μπορούσα ποτέ να φανταστώ, και σκέψου ότι ήμουν προετοιμασμένος γι' αυτό»
Vita SackvilleWest

«Η ζωή μας έμαθε ότι αγάπη δεν είναι να κοιτάζει ο ένας τον άλλον, αλλά να κοιτάζουν και οι δύο προς την ίδια κατεύθυνση»
Antoine de Saint Exupery

«Μόνο με την καρδιά μπορείς να δεις καθαρά τα πράγματα: Αυτό που έχει αξία δεν φαίνεται με τα μάτια»
Antoine de Saint Exupery

«Υπάρχει μόνο μία χαρά στη ζωή, να αγαπάς και να αγαπιέσαι»
George Sand

«Κάποιες φορές όταν σε κοιτάζω μου κόβεται η ανάσα, και όλα τα πράγματα που θέλω να πω, δεν βρίσκουν φωνή. Μετά, μέσα στην απόλυτη σιωπή, ελπίζω ότι τα μάτια μου θα μιλήσουν όπως η καρδιά μου»
Robert Sexton

«Η καρδιά μου είναι πάντα στην υπηρεσία σου»
William Shakespeare

«Αγάπη είναι να ανακαλύπτουμε τους εαυτούς μας σε άλλους και η λάμψη αυτής της αναγνώρισης»
Alexander Smith

«Το να αγαπάς είναι να παίρνεις μία γεύση από τον παράδεισο»
Karen Sunde

«Αγάπη είναι η φιλία μέσα στη φωτιά»
Jeremy Taylor

«Μέσα σε σένα χάνομαι. Χωρίς εσένα πιάνω τον εαυτό μου να θέλει να χαθεί ξανά»
'Aγνωστος

«Κάπου υπάρχει κάποιος που ονειρεύεται το χαμόγελο σου...»
'Aγνωστος

«Βλέπω τα πιο αχνά μου αστέρια στα μάτια σου. Με λιώνουν όπως ο ήλιος το χιόνι»
'Aγνωστος

«Το τριαντάφυλλο ψιθυρίζει την αγάπη, σε μία γλώσσα άγνωστη στην καρδιά»
'Aγνωστος

«Να είμαστε φίλοι είναι αυτό που πάντα ήθελα. Να είμαστε ζευγάρι είναι αυτό που πάντα ονειρευόμουν»
'Aγνωστος

«Αν μπορούσα να φτάσω και να κρατήσω ένα αστέρι κάθε φορά που με έκανες να γελώ, θα κρατούσα όλο τον ουρανό της νύχτας στην παλάμη του χεριού μου»
'Aγνωστος

«Αν με αγαπάς μόνο στα όνειρα μου, άσε με να κοιμηθώ για πάντα»
'Aγνωστος

«Φίλησε με και θα δεις τα αστέρια, αγάπησε με και θα σου τα δώσω»
'Aγνωστος

«Η αγάπη είναι ένα όνειρο που γίνεται αληθινό όταν συναντιόμαστε»
Aγνωστος

«Η ψυχή που μπορεί να μιλήσει με τα μάτια, μπορεί και να φιλήσει με το βλέμμα»
Aγνωστος

«Η αγάπη είναι κάτι αιώνιο: Η όψη μπορεί να αλλάξει, αλλά όχι η ουσία»
Vincent van Gogh

«Η πιο πολύτιμη κατάκτηση στη ζωή ενός άντρα είναι η καρδιά μίας γυναίκας»
Josiah G . Holland

«Από κάθε ανθρώπινο είδος βγαίνει ένα φως απευθείας για τον παράδεισο. Και όταν δύο ψυχές που είναι προορισμένες να είναι μαζί, βρίσκουν η μία την άλλη, οι αχτίδες φωτός ξεχύνονται μαζί, και ένα και μοναδικό εκτυφλωτικό φως προβάλλει από ένα και μόνο σώμα»
'Aγνωστος

«Αγάπη σημαίνει να αφήνεσαι στον άλλον χωρίς εγγυήσεις, και να δίνεις στον άλλον την ελπίδα ότι θα δώσεις σε αυτόν που αγαπάς την αγάπη. Η αγάπη είναι μία πράξη πίστης, και όποιος δεν μπορεί να πιστέψει, δεν μπορεί και να αγαπήσει.»
Erich Fromm

«Γνωρίζεις την αγάπη όχι με το να βρεις το τέλειο πρόσωπο, αλλά με το να δεις ένα πρόσωπο με ατέλειες ως τέλειο»
Sam Keen

«Το πιο ισχυρό σύμπτωμα της αγάπης είναι η φροντίδα που κάποιες φορές γίνεται ανυπόφορη»
Victor Hugo

«Η αληθινή αγάπη αρχίζει όταν δεν περιμένεις κάτι για αντάλλαγμα»
Antoine De Saint Exupery

«Η αγάπη είναι το έμβλημα της αιωνιότητας: Μπερδεύει κάθε έννοια του χρόνου και αφαιρεί κάθε ανάμνηση της αρχής και κάθε φόβο για το τέλος»
Germaine De Stael

«Για κάθε ομορφιά υπάρχει ένα μάτι για να την αντικρύσει. Για κάθε αλήθεια υπάρχει ένα αυτί να την ακούσει. Για κάθε αγάπη υπάρχει μία καρδιά για να την φιλοξενήσει»
Ivan Panin

«Το να σε ερωτεύεται κάποιος σου δίνει δύναμη, το να ερωτεύεσαι σου δίνει κουράγιο»
Lao Tzu

«Η πιο παγερή σιωπή: Όταν δύο στόματα συναντιούνται σε ένα φιλί»
'Aγνωστος

«Η Απουσία κάνει την αγάπη να ελίσσεται, η Παρουσία της δίνει δύναμη»
Thomas Fuller

«Όλοι έιμαστε γεννημένοι για την αγάπη, είναι η θεμελιώδης αρχή και το μόνο τέλος»
Benjamin Disraeli

«Η αγάπη είναι το βασικό κλειδί για να ανοίξουν οι πύλες του παραδείσου»
Oliver Wendell Holmes

«Η αγάπη δεν είναι αυτή που κάνει τον κόσμο να γυρίζει, η αγάπη είναι αυτή που δείνει στην περιστροφή αξία»
Elizabeth Browning

«Για να ζήσεις την απόλυτη ευτυχία, θα πρέπει να έχεις κάποιον για να την μοιραστείς»
Mark Twain

«Αν τώρα ξέρω τι είναι αγάπη, ο λόγος είσαι εσύ»
Herman Hesse

«Πόσο όμορφη είναι η νίκη ενός φιλιού στην αρχή μίας αγάπης...»
Thomas Campbell

«Μία λέξη μας απελευθερώνει από όλο το βάρος και τον πόνο στη ζωή. Και αυτή η λέξη είναι Αγάπη»
Σοφοκλής

«Αγάπη είναι η ακαταμάχητη επιθυμία να αγαπηθούμε ακαταμάχητα»
Mark Twain

«Έλα και ας κάνουμε την αγάπη να ζει για πάντα»
Herbert Trench

«Δεν υπάρχει θεραπεία για την αγάπη, παρά μόνο να μην αγαπήσεις άλλο»
Henry David Thoreau

«Αν είχα ένα λουλούδι για κάθε φορά που σε σκέφτομαι, θα περπατούσα για πάντα στον κήπο μου»
Alfred Lord Tennyson

«Κάθε είδος αγάπης είναι γλυκό, είτε δίνεις είτε παίρνεις»
Percy Bysshe Shelley

«Η αγάπη είναι μία πράξη αιώνιας συγχώρεσης, μία τρυφερή ματιά που γίνεται συνήθεια»
Nicolas Johnson

«Η αγάπ η υπομένει, η αγάπη νοσταλγεί. Δεν φθονεί, ούτε και κραυγάζει, δεν μεγαλοπιάνεται. Δεν είναι αδιάκριτη ούτε και βαδίζει μόνη της. Δεν θυμώνει και δεν θυμάται λάθη. Η αγάπη δεν λάμπει μες την αλήθεια. Πάντα προστατεύει, πάντα εμπιστεύεται, πάντα ελπίζει, πάντα επιμένει, πάντα υπομένει.»
S . Williams

«Η αγάπη είναι το έμβλημα της αιωνιότητας, μπερδεύει κάθε αίσθηση του χρόνου: σβήνει από τη μνήμη κάθε σκέψη μιας αρχής, κάθε φόβο ενός τέλους»
Thomas Heingsen

«Η αγάπη, ξέρεις, θέλει να δώσει χαρά παρά να νιώσει χαρά η ίδια.»
'Aγνωστος

«Η αγάπη είναι το μοναδικό κλειδί για τις πύλες της Ευτυχίας»
'Aγνωστος

«Αγάπη είναι να παίρνεις μία γεύση από τον Παράδεισο»
Nowad Nielsen

Η μοναδική επιθυμία της αγάπης είναι η ολοκλήρωση.
Αλλά αν εσύ θέλεις να έχεις επιθυμίες μέσα στην αγάπη,
άσε αυτές οι επιθυμίες να είναι:
- Να νιώθεις τον πόνο της τρυφερότητας.
- Να πληγώνεσαι για να υπερασπιστείς την αγάπη σου,
- και να χαίρεσαι όταν ματώνεις.
- Να ξυπνάς χαράματα με μία καρδιά όλο φτερά
- και να ευχαριστείς το Θεό που σου χαρίζει μία ακόμα ημέρα αγάπης.
- Να αφήνεσαι έρμαιο στην έκσταση της αγάπης
- και να γυρίζεις στο σπίτι με ευγνωμοσύνη,
- και μετά να κοιμάσαι με μία προσευχή
- και ένα τραγούδι ευτυχίας στα χείλη σου,
- για τον έρωτα που φωλιάζει στην καρδιά σου.
Henry Gameson

«Η αληθινή αγάπη δεν έχει ένα ωραίο τέλος, η αληθινή αγάπη δεν έχει τέλος»
'Aγνωστος

«Μόνο η αγάπη μπορεί να μας κάνει να δούμε συνηθισμένα πράγματα,
με έναν ασυνήθιστο τρόπο»
Gramb J . Kerisen

«Η αγάπη είναι σαν το πόλεμο, είναι εύκολο να ξεσπάσει και δύσκολο να τελειώσει»
Roward K . Alison

«Το να αγαπάς ένα άτομο είναι να μαθαίνεις το τραγούδι που υπάρχει στην καρδιά του. Και να του το τραγουδάς, όταν πια το έχει ξεχάσει»
Steid Ernest

Η αγάπη διαβαίνει δρόμους, γεμάτους στοργή και εκτίμηση. Η ρομαντική αγάπη διδάσκει τι αρέσει σε μία γυναίκα, τι την ενθουσιάζει και τι την εκπλήσσει και της ψιθυρίζει: «Είσαι ότι πιο πολύτιμο στη ζωή μου».
'Aγνωστος

«Αγάπη είναι να αφήνεις το παρελθόν σου πίσω, να χάνεσαι στο παρόν και να εύχεσαι το μέλλον σου να μην είναι τίποτα λιγότερο και τίποτα περισσότερο από το παρόν σου»
'Aγνωστος

«Έρωτας σημαίνει να βυθίζεσαι στα πιο βαθιά νερά της ευτυχίας και να καίγεσαι στην φωτιά του πάθους»
'Aγνωστος

«Είμαι ευτυχισμένος, αν και ξέρω ότι αν γυρίσεις το βλέμμα σου μπορείς να με γκρεμίσεις. Απλά, είμαι ερωτευμένος»
'Aγνωστος

«Την πρώτη φορά που την κοίταξα, αντίκρυσα στο βλέμμα της τον κόσμο, άκουσα τον ψίθυρο της καρδιάς της και ονειρεύτηκα τα χείλη της στα χείλη μου»
Haideck H . Zeimein

«Θέλω να γευτώ κάθε σημείο από το κορμί σου, θέλω να σε κλείσω στην αγκαλιά μου και να μην σε αφήσω να φύγεις, θέλω να σε κοιτώ στα μάτια και να χαθώ στον κόσμο σου»
Friderick Rousseau

«Στο διάβα της αγάπης, τα πάντα μοιάζουν μικρά, ακόμα και οι άνθρωποι. Η αγάπη σε ζαλίζει, σου δίνει δύναμη, σε παρασύρει»
'Aγνωστος

«Στην αγάπη δεν αντιστέκεσαι. Απλά χάνεσαι μέσα της, και σου προσφέρει απλόχερα το πέπλο της απόλυτης ευτυχίας»
Liebeck Armon

«Αγαπάς όταν κοιτάς στον καθρέφτη και αντικρύζεις δύο πρόσωπα, το δικό σου και του ατόμου που αγαπάς»
'Aγνωστος

«Η αγάπη ξεπερνάει όλα τα εμπόδια, και γκρεμίζει ότι εμφανιστεί μπροστά της. Δεν μπορείς να σταματήσεις την αγάπη, θα σταματήσει όταν θελήσει η ίδια»
'A γνωστος

«Στη ζωή κάποια πράγματα δεν μετριούνται. Απλά τα αισθάνεσαι. Αυτό είναι η αγάπη. Η αίσθηση ότι υπάρχεις και η ύπαρρξη σου είναι στενά συνδεδεμένη με την ύπαρξη ενός άλλου ατόμου»
'Aγνωστος

«Η αγάπη είναι ένας ψίθυρος όταν σε πλησιάζει, μία φωνή όταν σε καλεί και μία κραυγή όταν τη νιώθεις
'Aγνωστος

«Δεν έχεις ζήσει τίποτα, αν δεν έχεις γνωρίσει την αγάπη»
Boris Kolatof