Δευτέρα 3 Αυγούστου 2015

Ο Σωκράτης για το νόμο της φύσης και την αξία του φιλοσοφικού βίου

Ρωμαϊκό μωσαϊκό του 1ου αιώνα π.Χ. από την Πομπηία. Ενδεχομένως να αναπαριστά την Ακαδημία του Πλάτωνα.«Δύο είναι οι τρόποι να προετοιμαστεί κάποιος για τη μέριμνα κάθε σώματος και ψυχής, ο ένας που συνδέεται με την ευχαρίστηση και ο άλλος με το καλό, που δεν δίνει ευχαρίστηση αλλά διεξάγει αγώνα»513d

Στη συνομιλία του Σωκράτη με τον Καλλικλή*, συγκρούονται δύο εντελώς διαφορετικές όψεις του πώς πρέπει να ζει ο άνθρωπος. Ο σοφιστής κατηγορεί τον Σωκράτη ότι υπερασπίζεται τον ανθρώπινο νόμο σε αντίθεση με το νόμο της φύσης, τον οποίο και πρέπει να ακολουθούμε. Υποστηρίζει ότι η δύναμη του ισχυρού καθορίζει ποιος είναι ανώτερος μεταξύ των ανθρώπων, ο οποίος πρέπει και να άρχεται αυτών. Όπως προείπε και ο Πώλος, η απόκτηση δύναμης είναι για τον ρήτορα η μεγαλύτερη απόδειξη μιας καλής ζωής, και άρα ο απόλυτος και μοναδικός στόχος του ιδανικού βίου.

«Σύμφωνα με τη φύση το ασχημότερο είναι αυτό που είναι και χειρότερο, το ν’ αδικείται κάποιος, ενώ σύμφωνα με το νόμο το ν’ αδικεί»483a. Σε αντίθεση, το κράτος δικαίου τιμωρεί τους άδικους και αυτούς που επιχειρούν και καταφέρνουν να αποκτούν πολλά και ζηλευτά αγαθά, ενώ προωθεί την κοινωνική ισότητα, ανεξαρτήτως των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του ατόμου. Σε μια πολιτεία είναι οι πολλοί, οι μέτριοι, που ορίζουν τους νόμους εις βάρος των ισχυρών και άξιων, φοβερίζοντάς τους, «ώστε να μην πλεονεκτούν έναντι των ιδίων, λένε πως είναι άσχημο και άδικο να έχει κάποιος περισσότερα»483c. Βαφτίζουν την επιδίωξη του υπέρτερου άδικη, ώστε να έχουν όλοι τα ίδια αγαθά και δικαιώματα και έτσι να ικανοποιείται η δικιά τους κατωτερότητα. «Αυτοί που θεσπίζουν τους νόμους είναι οι αδύνατοι άνθρωποι και το πλήθος»483c.

Συνεχίζει: «Η ίδια η φύση όμως φανερώνει, νομίζω, τούτο, ότι δηλαδή είναι δίκαιο ο καλύτερος να πλεονεκτεί του χειρότερου και ο δυνατότερος του αδυνατότερου»483d. Στη φύση κρίνεται το δίκαιο του ισχυρότερου να άρχει και να πλεονεκτεί του κατώτερου, ενώ ο πιο αδύνατος οφείλει να υποκύπτει. Ο Καλλικλής παρομοιάζει τους ισχυρότερους με λιοντάρια που οι υπόλοιποι υποτάσσουν και υποδουλώνουν, λέγοντας πως καλό και σωστό είναι να θεωρούνται όλοι ίσοι μπροστά στη δικαιοσύνη. «Δεν αρμόζει στ’ αλήθεια σε άνδρα [ισχυρό] το πάθημα τούτο, το ν’ αδικείται, αλλά σε δούλο, για τον οποίο καλύτερο είναι να πεθάνει παρά να ζει»483b. Αν τυχόν υπάρξει κάποιος με ανώτερη φύση, και καταφέρει να αποσείσει όλα αυτά και να ξεφύγει από αυτούς τους παρά φύση νόμους, παρουσιάζεται «ο δούλος δικός μας κύριος», και σε αυτήν την περίπτωση έχουμε «έκλαμψη του δικαίου της φύσης»484a.

Ο Σωκράτης απαντάει με το μάλλον αυτονόητο της ισχύς του πλήθους. «Δεν είναι οι πολλοί υπέρτεροι του ενός σύμφωνα με τη φύση;»488d. Άρα, όσο ισχυρότεροι και να είναι οι λίγοι από τον καθένα του πλήθους, το πλήθος θα είναι ισχυρότερο των λίγων. Έτσι, οι νόμοι των πολλών είναι στην πραγματικότητα οι νόμοι που υπακούν στο δίκαιο της φύσης. «Οι νόμοι τούτων λοιπόν είναι κατά φύση καλοί, ως νόμοι των υπέρτερων»488e. Και η γνώμη που έχουν οι πολλοί, που είναι και υπέρτεροι, είναι πως δίκαιο είναι να θεωρούνται όλοι ίσοι.

Ο Καλλικλής τότε παραπονιέται, καθώς κατηγορεί τον Σωκράτη για λεξιθηρία και ότι αρπάζεται από μια λάθος έκφραση παριστάνοντας ότι έκανε μια σπουδαία ανακάλυψη (κάτι που σήμερα ονομάζουμε «σοφιστεία»). Αυτό που εννοούσε, λέει, είναι ότι τους ανθρώπινους νόμους τους αποφασίζουν οι αδύναμοι στο πνεύμα, και όχι κατ’ ανάγκη στο σώμα. «Σε περίπτωση που μαζευτεί συρφετός δούλων και κάθε λογής ανθρώπων ανάξιων για οτιδήποτε εκτός ίσως από τη σωματική ισχύ, και τούτοι ισχυριστούν κάτι, αυτό θα είναι και νόμος;»489c

Αυτό λοιπόν που λέει ο Καλλικλής είναι πως πρέπει να ακολουθούμε τους νόμους της φύσης και να υπερτερούν οι ισχυρότεροι, αλλά οι ισχυρότεροι όχι στο σώμα αλλά στη φρόνηση. Μπαίνοντας βέβαια εδώ στη διαδικασία να αξιολογήσει αυτούς που απαρτίζουν το πλήθος, εισάγοντας την έννοια της φρόνησης, δεν συνειδητοποιεί ότι μεταφέρει από μόνος του τη συζήτηση από το νόμο της φύσης σε κάποιου είδους κοινωνικό συμβόλαιο (δηλαδή σε αυτό που ουσιαστικά αντιτίθεται τόση ώρα), με τη διαφορά ότι τώρα το συμβόλαιο είναι δικής του επινόησης. Γιατί αν η φύση θεωρηθεί σαν κάτι ξεχωριστό από τους ανθρώπους, τότε οι νόμοι της δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν πρότυπο ταυτόχρονα με το κριτήριο που μας χωρίζει από αυτήν. Και τι άλλο είναι αυτό, από το ανθρώπινο πνεύμα; Γιατί λοιπόν εμείς, που έχουμε φρόνηση, να πρέπει να ακολουθήσουμε το παράδειγμα της φύσης, αφού είναι η φρόνηση που λείπει από εκείνη;

Αν, από την άλλη, τα ζώα και οι άνθρωποι, μαζί με όλα τα άλλα, θεωρηθούν συνολικά ως «φύση», τότε νόμος της φύσης είναι το οτιδήποτε συμβαίνει˙ και ό,τι έχει συμβεί πρέπει να θεωρηθεί «φυσικό» και άρα, σύμφωνα με τον Καλλικλή, σωστό και δίκαιο. Άρα και οι ανθρώπινοι νόμοι, που εξ άλλου δημιουργήθηκαν μέσα στη φύση, τι άλλο είναι από κάτι «φυσιολογικό»;

Όπως μας έμαθε και ο διάλογος Ευθύφρων, η ηθική (και άρα οι ηθικοί, δίκαιοι νόμοι) δεν μας έρχεται έξωθεν, ούτε από τους θεούς ούτε από αλλού, αλλά είναι ευθύνη των ανθρώπων να κρίνουμε ποια συμπεριφορά και ποια πράξη είναι σωστή και δίκαιη. Η φύση ή οι θεοί μόνο απλοϊκά σαν άλλοθι μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να επιβεβαιώσουν αυτό που εμείς αποφασίζουμε, και να ενισχύσουν την εφαρμογή ανθρώπινων νόμων όταν τους λείπει η έλλογη επιχειρηματολογία. Ο Καλλικλής άθελά του ακυρώνει όσα μέχρι τώρα έλεγε, βάζοντας όρους και περιορισμούς στη φυσική νομοτέλεια.

Ο Καλλικλής λοιπόν υποστηρίζει ότι πολλές φορές ένας με φρόνηση είναι υπέρτερος από ολόκληρα πλήθη χωρίς φρόνηση, οπότε το δίκαιο είναι αυτός να διοικεί και να έχει περισσότερα αγαθά από τους αρχόμενους. Τι θα γινόταν όμως, λέει ο Σωκράτης, σε μια κοινωνία όπου ο ένας είναι φρονιμότερος από όλους, ακόμα κι αν κάποιοι ήταν πιο αδύναμοί του και άλλοι ισχυρότεροι από αυτόν; Θα έπρεπε αυτός να έχει τη δυνατότητα απόκτησης περισσότερων αγαθών από τους άλλους (τρόφιμα, ενδύματα, υποδήματα, σπόρους) «ή επειδή είναι ηγέτης πρέπει όλα εκείνος να τα μοιράζει, ενώ ως προς την κατανάλωση και τη χρησιμοποίηση για τον εαυτό του να μη διαθέτει περισσότερα, αν δεν πρόκειται να ζημιωθεί, αλλά από τους μεν [αδύναμους] να έχει περισσότερα και από τους δε [δυνατότερους] λιγότερα˙ αν όμως συμβεί να είναι ο πιο αδύναμος απ’ όλους, τότε πρέπει να πάρει αυτός ο καλύτερος λιγότερο απ’ όλους;»490c.

Ο Καλλικλής χάνει την ψυχραιμία του λέγοντας πως ο Σωκράτης περιττολογεί μιλώντας για πράγματα άσχετα με αυτά που εννοεί αυτός: «Ποια υποδήματα; Φλυαρείς»490e. Όταν ο Καλλικλής μιλούσε για υπέρτερους εννοούσε «αυτούς που διαθέτουν φρόνηση ως προς τα δημόσια πράγματα, στον τρόπο σωστής διαχείρισης, και όχι απλώς φρόνηση αλλά και ανδρεία, όντας ικανοί να πραγματοποιούν όσα σκέπτονται και να μην αποσύρονται εξαιτίας ψυχικής μαλθακότητας»491b. Ο σοφιστής άλλη μια φορά, με το που βρίσκει δυσκολία να υπερασπιστεί τη θέση του, εισάγει καινούργιους όρους στη συζήτηση, αυτή τη φορά την ανδρεία και την ικανότητα στη διοίκηση της πόλης σαν χαρακτηριστικά του υπέρτερου.

Για να διοικήσει όμως κάποιος μια πόλη, πρέπει να ξέρει να κυβερνάει τον εαυτό του, «να είναι σώφρον και κυρίαρχος του εαυτού του, κυριαρχόμενος στις ηδονές και τις επιθυμίες του»491d. Ο Καλλικλής υποστηρίζει ότι αυτό (το να μετριάζει τις επιθυμίες του) είναι ισοδύναμο με το να είναι δούλος, πράγμα που θα τον απέτρεπε από το να είναι ευτυχισμένος και μεγάλος άνδρας. Η δυνατότητα να ικανοποιεί κάποιος τις επιθυμίες του είναι για τον Καλλικλή ένδειξη ελευθερίας και ανδρειοσύνης, οπότε οι επιθυμίες πρέπει να αφήνονται να μεγαλώνουν και να ικανοποιούνται χάρη στη φρόνηση και την ανδρεία του υπέρτερου. Αυτό οι πολλοί αδυνατούν να το κάνουν, και από ντροπή, για να κρύψουν την δικιά τους αδυναμία, λένε πως η ακολασία είναι κάτι άσχημο, ενώ επαινούν τη σωφροσύνη εξαιτίας της ανανδρίας τους. Για τον Καλλικλή λοιπόν, η σωφροσύνη και η δικαιοσύνη (νόμοι των ανθρώπων) είναι αίτια δυστυχίας, αφού αποτρέπουν τους ανδρείους από το να προσφέρουν στους εαυτούς τους και στους φίλους τους ό,τι επιθυμούν.

Για να δείξει ο Σωκράτης ότι η ικανοποίηση των επιθυμιών δεν μπορεί να θεωρηθεί μοναδικό κριτήριο για την ευτυχία, προτείνει ότι, σύμφωνα με τον Καλλικλή, αυτός που έχει ψώρα και ξύνεται ικανοποιώντας τη φαγούρα του πρέπει να θεωρηθεί ευτυχισμένος. Ο Καλλικλής, μάλλον απροσδόκητα, συμφωνεί λέγοντας πως αυτός που έχει ψώρα και ξύνεται ζει με ευχαρίστηση και άρα ζει ευτυχισμένα. Τι θα πρέπει όμως να πούμε για τους πρόστυχους και τους αισχρούς όταν έχουν σε αφθονία αυτά που χρειάζονται; Θα τους αναγνωρίσουμε ως ευτυχισμένους; Ο Καλλικλής, αν και προφανώς δυσφορεί, αισθάνεται αναγκασμένος να μείνει σταθερός σε αυτό που προείπε («για να μην αναιρεθεί ο λόγος μου»495a), και ο Σωκράτης αναρωτιέται αν υπάρχουν επιθυμίες που δεν είναι καλές.

Όπως είπε στον Πώλο προηγουμένως, οποιαδήποτε πράξη κάνει κάποιος την κάνει όχι για την ίδια την πράξη, αλλά για αυτό που θα κερδίσει κάνοντάς την. Αυτός που κάνει θαλάσσιο εμπόριο δεν ταξιδεύει επειδή του αρέσει το ταξίδι, αλλά για να αποκτήσει κέρδος από την αγορά και πώληση αγαθών. Είναι δηλαδή μια ωφέλιμη πράξη, αν και δεν προκαλεί ευχαρίστηση. Αντίστοιχα υπάρχουν πράξεις ευχάριστες που δεν προκαλούν ωφέλεια ή προκαλούν και βλάβες, όπως το κάπνισμα, που μπορεί να είναι ευχάριστο τη στιγμή που καπνίζει κάποιος, αλλά έχει βλαβερές συνέπειες. Η ικανοποίηση των επιθυμιών δεν εξασφαλίζει την ευτυχία.

Οι πιο πολλές πρακτικές, όπως η κιθαριστική, η αυλητική, ο χορός και η ποίηση, δεν ασχολούνται συνήθως με το να βελτιώνουν την ψυχή των ανθρώπων και να μεριμνούν γι’ αυτούς, αλλά αποβλέπουν μόνο στην ευχαρίστησή τους (ο Σωκράτης εδώ προφανώς κάνει αναφορά σε αυτούς που ενδιαφέρονται μόνο να ικανοποιήσουν τα γούστα του κοινού). Για να αναγνωρίσουμε λοιπόν τη ρητορική σαν ενάρετη ασχολία, πρέπει να βρούμε τον ρήτορα εκείνο που με τους λόγους του φροντίζει «να εισέλθει στις ψυχές των συμπολιτών του η δικαιοσύνη και ν’ αποβληθεί η αδικία, να εισέλθει η σωφροσύνη και ν’ αποβληθεί η ακολασία, να εισέλθουν οι άλλες αρετές και ν’ αποβληθούν οι κακίες»504e, ανεξάρτητα από το αν θα είναι ευχάριστα ή δυσάρεστα για τους ακροατές όσα λέει. Αυτού του είδους η ρητορική αποτελεί προπαρασκευή του πώς θα βελτιωθούν οι πολίτες ενώ η άλλη, που νοιάζεται μόνο να ευχαριστεί, αποτελεί κολακεία και άσχημη δημηγορία.

Πρέπει λοιπόν τις ψυχές που είναι φαύλες, άφρονες, ακόλαστες, άδικες ή ανόσιες, να τις αποτρέπουμε από τις επιθυμίες τους, και να τις προτρέπουμε να κάνουν όσα θα τις βελτιώσουν. Η αποτροπή από τις επιθυμίες τους όμως αποτελεί τιμωρία, η οποία βρέθηκε προηγουμένως με τον Πώλο ότι είναι ωφέλιμη σε αυτόν που τιμωρείται, κι ας αποτελεί ένα είδος «υποδούλωσης», ή περιορισμό της ελευθερίας.

«Όποιος θέλει να είναι ευτυχισμένος πρέπει, όπως φαίνεται, να επιδιώκει και ν’ ασκεί τη σωφροσύνη, ενώ από την ακολασία ν’ απομακρύνεται, όσο περισσότερο μπορούν τα πόδια του, και να καταρτίζεται έτσι, ώστε να μη χρειαστεί καθόλου να τιμωρείται. Αν όμως χρειαστεί ο ίδιος ή κάποιος άλλος από τους οικείους του ή ιδιώτης ή πόλη, πρέπει να επιβάλλεται τιμωρία και κολασμός, αν εννοεί να είναι ευτυχισμένος»507d.

Σύμφωνα με όσα λέει ο Καλλικλής όμως, αν κάποιος δεν θέλει να αδικείται, πρέπει να είναι τύραννος ο ίδιος ή φίλος της κρατούσας εξουσίας. Φίλοι, όπως λένε οι παλιοί, γίνονται οι όμοιοι, ενώ οι ανόμοιοι αδυνατούν να συμφιλιωθούν. Κι αυτό γιατί αν ένας πολίτης είναι δυνατότερος από τον τύραννο, ο τύραννος θα τον φοβάται και δεν θα μπορεί να τον έχει φίλο. Από την άλλη, αν κάποιοι είναι χειρότεροί του, θα τους περιφρονεί. Αν λοιπόν ένας νέος της πόλης σκεφτεί ότι θέλει να αποκτήσει δύναμη ή να μην αδικείται, θα πρέπει «να συνηθίσει τον εαυτό του να έχει τις ίδεις χαρές και λύπες με τον ηγεμόνα, και να προετοιμάζεται να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο όμοιος με κείνον»510d. Στην πραγματικότητα λοιπόν, η υπόδειξη του Καλλικλή οδηγεί μακριά από την ελευθερία και τον πλουραλισμό, αφού σκοπός των πολιτών θα είναι να μην εκτρέπονται από αυτά που ο ηγεμόνας θεωρεί καλά και ευχάριστα, αποφεύγοντας ιδιαιτερότητες που θα τους ξεχώριζαν από το κατεστημένο. Η πρακτική του Καλλικλή οδηγεί στον ολοκληρωτισμό και στον φόβο, που είναι εχθροί της ευτυχίας, και μετατρέπει το άτομο σε υποχείριο του τυράννου. Η θέληση για δύναμη οδηγεί, τελικά, στην υποταγή.

Ο Σωκράτης παρατηρεί ότι τόση ώρα που μιλάνε, «οι λόγοι μας αφορούν…τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να ζει κάποιος. Με ποιον τρόπο, αυτόν με τον οποίο παρακινείς εσύ εμένα, πράττοντας δηλαδή τα έργα που αρμόζουν σε άνδρα, εκφωνώντας δημόσιους λόγους και ασκώντας τη ρητορική και πολιτευόμενος κατά τον τρόπο που εσείς πολιτεύεστε, ή με τον φιλοσοφικό τρόπο ζωής;»500c. Η επίθεση του Καλλικλή είναι εξ αρχής στραμμένη όχι μόνο στον Σωκράτη, αλλά στο ίδιο το φιλοσοφείν, υποστηρίζοντας ότι ο Σωκράτης θα έβλεπε την αλήθεια των λόγων του αρκεί να παρατούσε την ενασχόλησή του με τη φιλοσοφία, η οποία αρμόζει μόνο μέχρι κάποια ηλικία για τον άνθρωπο. «Όταν όμως δω κάποιον μεγαλύτερο ν’ ασχολείται ακόμη με τη φιλοσοφία και να μην απαλλάσσεται από αυτήν, νομίζω, Σωκράτη, πως ο άνθρωπος αυτός αξίζει να τιμωρηθεί με μαστίγωμα»485d. Αυτός καταντά άνανδρος και αποφεύγει τα κεντρικά σημεία της πόλης και την αγορά «κρυμμένος στην υπόλοιπη ζωή του, να ζει σε κάποια γωνιά με τρεις-τέσσερις νεαρούς, ψιθυρίζοντας και χωρίς ποτέ ν’ αρθρώνει λόγο ελεύθερου ανθρώπου, σπουδαίο και ικανοποιητικό»485de.

Ο νεαρός πολιτικάντης εναντιώνεται στη φιλοσοφία, λέγοντας ότι η πολλή σκέψη μπερδεύει το νου, καταλήγει σε λανθασμένα συμπεράσματα και οδηγεί τον άνθρωπο στην καταστροφή. Χωρίς τη ρητορική και μόνο με τη φιλοσοφία, του λέει, «θα ζαλιζόσουνα και θα έστεκες με ανοιχτό στόμα χωρίς να μπορείς να πεις τίποτα, και πηγαίνοντας στο δικαστήριο, αν τύχαινε να έχεις κατήγορο ιδιαίτερα φαύλο και μοχθηρό, θα καταδικαζόσουν σε θάνατο»486b, προοικονομώντας έτσι το τέλος του Σωκράτη, που στη δίκη του επέλεξε να μιλήσει με «απλά λόγια» χωρίς να παρακαλέσει τους δικαστές για επιείκεια χρησιμοποιώντας λόγο γραμμένο, από πριν όπως έκαναν οι περισσότεροι μισθώνοντας τις υπηρεσίες ρητόρων. Του προτείνει «να ζηλεύεις όχι τους άνδρες που καταπιάνονται με τα ασήμαντα τούτα, αλλά εκείνους που έχουν περιουσία, φήμη και άλλα πολλά αγαθά»486c.

Σύμφωνα με τον φιλοσοφικό βίο του Σωκράτη, για να αποφύγει κανείς να αδικηθεί, θα πρέπει να εργαστεί για να δημιουργήσει δίκαιους συμπολίτες. Ακόμα και ο Περικλής που θεωρείται από τους περισσότερους άξιος, μετά το θάνατό του κατηγορήθηκε από πολλούς, έστω άδικα. Στον βαθμό που δεν μπόρεσε να καλυτερεύσει τους πολίτες της Αθήνας ώστε να μην γίνουν άδικοι, μπορεί να θεωρηθεί ότι απέτυχε στο έργο του, αφού ο ρόλος του θα έπρεπε να είναι αυτός, να βελτιώσει την ψυχή των Αθηναίων. «Αν λοιπόν κάποιος απαλείψει αυτό ακριβώς, την αδικία, δεν υπάρχει φόβος ν’ αδικηθεί»520d. Γι’ αυτό και ο ίδιος πίστευε ότι ήταν ίσως ο μόνος που ασκεί την αληθινή πολιτική τέχνη, «μόνος ανάμεσα στους τωρινούς» (αν και θα πρέπει έτσι να συναχθεί ότι και αυτός απέτυχε, αφού θανατώθηκε από τους Αθηναίους που δεν μπόρεσε να κάνει δίκαιους).

Γιατί λοιπόν πολλοί σοφιστές παραπονιούνται ότι οι μαθητές τους δεν τους πληρώνουν ενώ έχουν παρακολουθήσει τη διδασκαλία τους; Αυτοί δεν ήταν που υποστήριζαν ότι μπορούσαν να διδάξουν την αρετή επί πληρωμή; Αν όμως οι μαθητές έκαναν την αδικία να μην πληρώσουν το αντίτιμο, οι δάσκαλοι πρέπει να κατηγορηθούν ότι απέτυχαν να δημιουργήσουν ενάρετους ανθρώπους.
Ο Σωκράτης ήξερε ότι αν παραπεμφθεί στο δικαστήριο από κάποιον φαύλο άνθρωπο («κανείς χρηστός άνθρωπος δεν θα δίκαζε κάποιον που δεν αδικεί»521d), δεν θα είχε να προσφέρει καμιά ηδονή, ευχαρίστηση και κολακεία στους δικαστές, και έτσι δεν θα ήταν παράδοξο να καταδικαστεί σε θάνατο, όπως και έγινε. Δεν ζήλευε όμως ούτε εκείνους που προσφέρουν τις ηδονές ούτε εκείνους που τις αποκτούν. «Αν επρόκειτο να πεθάνω, επειδή θα υστερούσα στην κολακευτική ρητορική, ξέρω καλά ότι θα μ’ έβλεπες να υπομένω εύκολα τον θάνατο»522d.
------------------
* Μαθητής του σοφιστή Γοργία, αργότερα θα ασχολούνταν με την πολιτική. Από πολλούς χαρακτηρίζεται παράδειγμα «ρεαλιστή» πολιτικού, κάτι σαν εκφραστή αυτού που αργότερα ονομάστηκε «ρεαλ-πολιτίκ». Η μοναδική πηγή για το πρόσωπό του είναι ο διάλογος Γοργίας του Πλάτωνα.

Πλάτων – Γοργίας (ή περί ρητορικής)

Η δύναμη της αδυναμίας

Power-Pet-ButterflyΩς ιδέα, η δύναμη αποτελεί μια σημαντική έκφραση της βαθιάς επιθυμίας του ανθρώπου να επιβληθεί στους άλλους και να αισθάνεται δεμένος μαζί τους.
 
Την εποχή που ο άνθρωπος ήταν κυνηγός και τροφοσυλλέκτης, τότε που ο Homo Sapiens ήταν οργανωμένος σε μικρές ομάδες, η δύναμη δεν είχε και πολύ μεγάλη σημασία. Κάθε άτομο μπορούσε να ασκεί άμεση επιρροή σε ολόκληρη την ομάδα.
 
Οι μεγάλες κοινωνίες, όμως, δυσκόλεψαν πάρα πολύ την επιρροή του κοινού ανθρώπου στο σύνολο. Οι κοινωνίες άρχισαν να επινοούν διάφορους τρόπους για να οργανώσουν τις μεγάλες ομάδες των ανθρώπων. Οι καλύτερες από αυτές τις κοινωνίες προσπάθησαν να ισορροπήσουν την ανάγκη του συνόλου για σταθερότητα με την ανάγκη του ατόμου για ελευθερία και δημιουργικότητα. Οι αρχαιοελληνικές πόλεις-κράτη είναι ένα παράδειγμα εξισορρόπησης, που λειτούργησε αρκετά καλά για τους ελεύθερους πολίτες στο κοινωνικό πλαίσιο και είχε ως αποτέλεσμα σημαντική πολιτιστική δημιουργικότητα. Το σύστημα, όμως, δεν λειτούργησε καθόλου για τους σκλάβους και τις γυναίκες. Μοιραία, προκλήθηκε έλλειψη ισορροπίας ανάμεσα σ’ εκείνους που είχαν τη δύναμη να επηρεάζουν την κοινωνία κι εκείνους που δεν την είχαν. Πολύ συχνά, εκείνοι που αποζητούσαν τη δύναμη ήταν άτομα που ένιωθαν ανασφαλή και αποκομμένα από τους συνανθρώπους τους.
 
Οι ανθρωπολόγοι ανακάλυψαν ότι η κοινωνία των Κουνγκ στην έρημο Καλαχάρι της Αφρικής γνωρίζει πολύ καλά τους κινδύνους που προκαλούν τα άτομα που βασίζουν την οντότητά τους στη δύναμη. Όταν ένας κυνηγός των Κουνγκ επιστρέφει από το κυνήγι έχοντας σκοτώσει πολλά ζώα και θελήσει να τα μοιραστεί με τους υπόλοιπους, οι γείτονές του, αντί να τον ευχαριστήσουν για την προσφορά του, τον προπηλακίζουν. Και το εξηγούν: « Όταν ένας νέος άντρας σκοτώσει μεγάλη ποσότητα θηράματος, αρχίζει να θεωρεί τον εαυτό του αρχηγό ή σημαντικό άνθρωπο και πιστεύει ότι εμείς οι υπόλοιποι είμαστε υποτακτικοί ή υποδεέστεροι του. Δεν μπορούμε να δεχτούμε κάτι τέτοιο. Αρνούμαστε να αποδεχτούμε κάποιον που κομπάζει, γιατί η περηφάνια του ίσως τον οδηγήσει κάποτε στο να σκοτώσει κάποιον. Γι’ αυτό, πάντα αντιμετωπίζουμε το κρέας του σαν κάτι ανάξιο λόγου. Με τον τρόπο αυτό, παγώνουμε την καρδιά του και τον κάνουμε ευγενικό». Ο ανθρωπολόγος Μάρβιν Χάρις παρατηρεί ότι οι Κουνγκ έχουν ηγέτες που μιλάνε και εισακούγονται, με μια μικρή διαφορά όμως. «Δεν έχουν επίσημη εξουσία και δεν μπορούν να διατάξουν. Το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να προσπαθήσουν να πείσουν».
 
Η δύναμη αυτή καθαυτή, βέβαια, δεν είναι αρνητική. Τα ανθρώπινα όντα πρέπει να ασκούν δύναμη για να επιβιώνουν στη φύση, για να αλλάζουν την πορεία των ποταμών ώστε να ποτίζουν τα χωράφια τους, για να οργώνουν τη γη και να μεταφέρουν τα αγαθά. Όμως, ο άνθρωπος επενδύει στη δύναμη υπερβαίνοντας κατά πολύ αυτές τις χρήσεις. Ιστορικά, οι μεγάλες κοινωνίες δεν διέθεταν τη διορατικότητα των Κουνγκ, που φρόντισαν να εμποδίσουν την ιδέα της δύναμης να κυριαρχήσει στις σχέσεις της κοινότητας. Στις σύγχρονες τεχνοκρατικές κοινωνίες η ιδέα της δύναμης έχει αποκτήσει τρομερή σπουδαιότητα. Εδώ και πολλά χρόνια, η δύναμη δεν χρησιμοποιείται πλέον μόνο για να μας βοηθήσει να επιβιώσουμε στη φύση ή να κάνουμε αισθητή την παρουσία μας στους άλλους. Η δύναμη επικεντρώθηκε στον έλεγχο, την επιβολή της ατομικής θέλησης, ακόμη και την καταστροφή αν ήταν αναγκαίο. Σε παγκόσμιο επίπεδο, η Ιστορία είναι γεμάτη από περιπτώσεις ανθρώπων που είχαν ψύχωση με τη δύναμη. Ο 20ός αιώνας έχει βάλει τη δική του ανεξίτηλη σφραγίδα σε αυτή την ιδέα.
 
Η σύγχρονη αντίληψη για τη δύναμη έχει τις πηγές της στη βιομηχανική επανάσταση και τη δημιουργία των μεγάλων μηχανών, οι οποίες πρόσφεραν μια δύναμη που κανείς ποτέ δεν είχε τολμήσει ούτε καν να ονειρευτεί. Και όπως το έθεσε το 1776 ο Μάθιου Μπόλτον, ο κατασκευαστής των ατμομηχανών: «Εδώ, κύριε, πουλάω εκείνο που επιθυμεί διακαώς όλος ο κόσμος... Δύναμη». Ένα χρόνο αργότερα, ο Τζέιμς Βατ έγραψε: «Η ταχύτητα, η βιαιότητα, η μεγαλοπρέπεια και ο τρομερός θόρυβος των μηχανών δίνουν παγκόσμια ικανοποίηση στους ιδιοκτήτες τους, πιστούς και μη».
 
Η δύναμη αυτού του είδους και του μεγέθους μπορεί να έχει τη θέση της στο εργοστάσιο ή τις σιδηροδρομικές γραμμές, αλλά όταν προσπαθούμε να εφαρμόσουμε την άποψη ότι «η δύναμη είναι η μοναδική απάντηση» σε όλες τις μορφές εργασίας της ανθρώπινης κοινωνίας τότε το πράγμα χαλάει. Η δύναμη μπορεί να ωφελεί ώς ένα βαθμό για να μπορέσουμε να κυριαρχήσουμε στις δυνάμεις της φύσης, όμως δεν ωφελεί καθόλου όταν πρόκειται για τον έλεγχο της ανθρώπινης φύσης μας. Στη μοντέρνα και μεταμοντέρνα κοινωνία, οι πνευματικές και ανθρωπιστικές αξίες έχουν παρακμάσει μπροστά στην ανερχόμενη κεντρική αξία της δύναμης.
 
Σήμερα μας περιβάλλουν ψυχωτικές καταστάσεις σχετικά με τη δύναμη: η δύναμη του χρήματος, η δύναμη της προσωπικότητας, η δύναμη του μυαλού, η δύναμη των υπολογιστών, η οργανωτική δύναμη, η πολιτική δύναμη, η δύναμη της αγάπης, η δύναμη του σεξ, η δύναμη της νεότητας, η θρησκευτική δύναμη, η δύναμη να αλλάξουμε τα γονίδιά μας ή την προσωπική μας εικόνα, η δύναμη της φωτιάς, η δυναμική των σχέσεων ανάμεσα στις διάφορες ομάδες. Οι εφημερίδες και η τηλεόραση παρουσιάζουν διαρκώς κουτσομπολιά για τη ζωή των ισχυρών -πώς ασκούν τη δύναμή τους κι αν κερδίζουν ή χάνουν δύναμη. Μας έχει γίνει ψύχωση η ιδέα πως μόνο αν έχουμε δύναμη μπορούμε να κάνουμε και να είμαστε ό,τι θέλουμε. Πιστεύουμε πως αν είχαμε τη δύναμη να ελέγχουμε την κατάσταση θα αισθανόμασταν πιο ασφαλείς. Η ιδέα του ελέγχου δημιουργεί μια προφανή διαφορά ανάμεσα σε αυτόν που ασκεί τον έλεγχο και τον ελεγχόμενο.
 
Η αλήθεια είναι πως η ψύχωση που έχουμε με τη δύναμη μπορεί να είναι το σύμπτωμα της αίσθησης της προσωπικής μας αδυναμίας. Παντού γύρω μας πελώριοι απρόσωποι οργανισμοί και κοινωνικές δυνάμεις μοιάζουν να καθορίζουν τη μοίρα μας. Η εξάπλωση του συστήματος φωνητικών μηνυμάτων έχει καταστήσει σπάνια την προσωπική επαφή, τη συνομιλία με ένα ζωντανό ανθρώπινο ον. Και επειδή δεν φαίνεται να μπορούμε να κάνουμε κάτι για να αλλάξουμε την κατάσταση, τρώμε τα νύχια μας από οργή όταν το σύστημα, μετά από ένα σαρανταπεντάλεπτο πάτημα κουμπιών στην προσπάθειά μας να απαντήσουμε σε ένα μηχάνημα, παρεμβαίνα και μας διακόπτει.
 
Όταν λέμε ότι αισθανόμαστε αδύναμοι, εννοούμε ότι δεν αισθανόμαστε αρκετά δυνατοί για να αντιμετωπίσουμε την οργάνωση, τη γραφειοκρατία, το σύστημα, την ισχυρή προσωπικότητα του συνανθρώπου μας, ή ακόμη και κάποιου δύστροπου «άλλου» που ελλοχεύει μέσα στην ίδια μας την ψυχή.
 
Παρασυρμένοι μέσα σε έναν κόσμο δυνατών, πώς μπορούμε τάχα να προχωρήσουμε; Η συνηθισμένη απάντηση είναι: προσπάθησε να αποκτήσεις κι εσύ κάποιο μέρος από αυτή τη δύναμη.
 
Η θεωρία του χάους, όμως, προτείνει μια άλλη απάντηση. Λένε ότι τα πολύπλοκα και χαοτικά συστήματα -δηλαδή τα περισσότερα από τα συστήματα που συναντάμε στη φύση και την κοινωνία- δεν μπορούν ούτε να προβλεφθούν με απόλυτη ακρίβεια ούτε να ελεγχθούν ολοκληρωτικά. Ούτε και τα άκαμπτα συστήματα μπορούν εύκολα να υποχωρήσουν από τη θέση τους. Υπάρχει, όμως, πάντα ένας δρόμος διαφυγής. Τι θα γινόταν αν αποφασίζαμε να λειτουργήσουμε μέσα από τους μυριάδες απειροελάχιστους βρόχους ανάδρασης που κρατούν την κοινωνία σε συνοχή; Το χάος μάς λέει ότι ο καθένας από μας ασκεί μια άγνωστη αλλά τρομερή επιρροή σε αυτούς τους βρόχους. Το χάος λέει ότι έστω κι αν δεν διαθέτουμε τη δύναμη εκείνου που ασκεί τον έλεγχο με την παραδοσιακή έννοια, όλοι μας έχουμε τη «δύναμη της πεταλούδας» της σύνθετης επίδρασης.

Τι είναι αυτή η σύνθετη επίδραση;
Σε ένα δοκίμιο ύψιστης σημασίας για πολλούς κατοίκους της ανατολικής Ευρώπης των τελευταίων δεκαετιών, ο Τσέχος συγγραφέας Βάτσλαφ Χάβελ έδωσε μια απάντηση-πρόκληση στην παραδοσιακή αντιμετώπιση της δύναμης με τη δύναμη, προτείνοντας την εφαρμογή μιας δράσης τελείως διαφορετικής, μιας δράσης την οποία αποκάλεσε «δύναμη της αδυναμίας». Ο Χάβελ, φυσικά, εκείνη την εποχή αγνοούσε ότι το δοκίμιό του περιέγραφε με όρους της ανθρώπινης κοινωνικής δομής τη δράση της χαοτικής πεταλούδας του Λόρεντζ.
 
Αφορμή για το κείμενο του Χάβελ ήταν το κομουνιστικό καθεστώς της Τσεχοσλοβακίας. Ο Χάβελ ήξερε καλά ότι οι παραδοσιακές δυνάμεις -ένας απελευθερωτικός στρατός, για παράδειγμα, ή μια εσωτερική επανάσταση- δεν είχαν και πολλές ελπίδες να μετασχηματίσουν μια μετα-ολοκληρωτική κοινωνία σε μια κοινωνία που θα σεβόταν τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ατομική ελευθερία. Αναρωτήθηκε, λοιπόν, αν υπήρχε κάποιου άλλου είδους δύναμη.
 
Ο Χάβελ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η δύναμη στη χώρα του -και κατ’ επέκταση σε πολλούς ισχυρούς παγκόσμιους οργανισμούς και συστήματα- δεν συντηρούνταν από τις παραδοσιακές μορφές ιεραρχικής ηγεσίας, αλλά από την ενεργή συνεργασία των πλέον αδύναμων μελών της κοινωνίας, τα οποία λειτουργούσαν μέσα σε αυτό που αποκάλεσε «αυτοματισμό».
 
Το παράδειγμα που χρησιμοποίησε ο Χάβελ για να δείξει τη συνεργία και τον αυτοματισμό ήταν αυτό του μανάβη, που βάζει στη βιτρίνα του μαγαζιού του την πινακίδα: «Εργάτες όλου του Κόσμου Ενωθείτε». Η πινακίδα έφτασε μαζί με τα φρούτα και τα λαχανικά από το επιχειρησιακό αρχηγείο και ο μανάβης την κρέμασε, όχι βέβαια επειδή είχε κάποια διάθεση να ενημερώσει το κοινό για τα πιστεύω του. Ο Χάβελ ερμηνεύει το πραγματικό του μήνυμα με τον εξής τρόπο: ο μανάβης λέει στον κόσμο «Εγώ, ο μανάβης, ζω εδώ και ξέρω τι πρέπει να κάνω. Συμπεριφέρομαι με τον τρόπο που περιμένουν από μένα να συμπεριφερθώ. Μπορούν να στηριχθούν σε μένα και βρίσκομαι πέρα από κάθε μομφή. Είμαι υπάκουος, και γι’ αυτό δικαιούμαι να με αφήσουν στην ησυχία μου».
 
Η πινακίδα γνωστοποιεί την υποταγή του μανάβη στην εσωτερική δυναμική ενός συστήματος που εξαρτάται από όλους όσοι συμμετέχουν σε αυτό. Η πράξη του είναι μία από τις εκατοντάδες χιλιάδες μικροσκοπικές διασυνδέσεις που κρατούν το σύστημα σε συνοχή και αναγκάζουν τα άτομα να ακολουθούν τη γραμμή του κόμματος.
 
Ακόμη κι αν πιστεύουμε ότι ζούμε σε ελεύθερες και δημοκρατικές κοινωνίες, όλοι μας έχουμε βιώσει από πρώτο χέρι αυτού του είδους τη συνεργία και τον αυτοματισμό. Ο Ντέιβιντ Γουάιτ, ποιητής και σύμβουλος επιχειρήσεων, μας μιλά για έναν υπάλληλο μιας μεγάλης εταιρείας (ας τον ονομάσουμε Τζορτζ), ο οποίος συμμετείχε σε μια συγκέντρωση του προσωπικού, όπου τους ζητήθηκε να αξιολογήσουν το καινούργιο επιχειρησιακό σχέδιο του αφεντικού σε κλίμακα βαθμολογίας από 1 έως 10. Τα περισσότερα μέλη του προσωπικού γνώριζαν πολύ καλά ότι το επιχειρησιακό σχέδιο δεν ήταν καλό και οι πιθανότητες επιτυχίας του ήταν ελάχιστες, η απάντηση όμως που το αφεντικό ήθελε να ακούσει ήταν προφανής. Έτσι, οι περισσότεροι από τους εργαζόμενους το βαθμολόγησαν με 10. Ένας γενναίος άνθρωπος αποτόλμησε να δώσει 9,5. Ο Τζορτζ, όταν ήρθε η σειρά του, μπήκε στον πειρασμό να δώσει μια ειλικρινή απάντηση, η οποία θα ήταν «γύρω στο μηδέν», όμως κι εκείνος τελικά είπε «10».
 
Πόσες φορές δεν είπαμε και εμείς «10», δεν κρεμάσαμε όπως ο μανάβης την πινακίδα στη βιτρίνα του μαγαζιού μας; Ή αποφασίσαμε μεν να εναντιωθούμε σε ένα τέτοιο σύστημα, αλλά διαπιστώσαμε ότι μας είχε πνίξει η δύναμη όλων των άλλων αδύναμων που είχαν κρεμάσει τις δικές τους πινακίδες στη βιτρίνα τους; Αν δοκιμάσουμε, λοιπόν, να προκαλέσουμε το σύστημα, θα διαπιστώσουμε ότι αντίπαλοί μας δεν είναι οι υποτιθέμενοι κρατούντες, αλλά οι κοινοί άνθρωποι, που είναι πρόθυμοι να δώσουν το «10» για να αποδείξουν ότι είναι μέλη της ομάδας. Αυτοί, φυσικά, αντιδρούν έτσι, επειδή έχουν επίγνωση της αδυναμίας τους και ίσως ελπίζοντας ότι θα πάρουν ένα μερίδιο από τη δύναμη.
Στη γλώσσα του χάους, τα συστήματα που λειτουργούν με βάση τη συνεργία και τον αυτοματισμό προφανώς δεν αποτελούν δημιουργικά, ανοιχτά συστήματα. Η συμπεριφορά τους κυριαρχείται σε μεγάλο ποσοστό από ένα σχετικά μικρό αριθμό αρνητικών βρόχων ανάδρασης. Οι άπειροι μικροί βρόχοι -όπως η πινακίδα του μανάβη- δεν αποτελούν έκφραση δημιουργικών βαθμών ελευθερίας, αλλά αντιπροσωπεύουν μικροβρόχους, που είναι ενωμένοι μεταξύ τους με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργούν ένα μεγάλο, ψυχωτικά επαναλαμβανόμενο βρόχο, τον οποίο οι επιστήμονες του χάους ονομάζουν οριακό κύκλο.
 
Συστήματα οριακών κύκλων είναι εκείνα τα οποία αποκόπτονται από τη ροή του εξωτερικού κόσμου, επειδή ένα μεγάλο μέρος της εσωτερικής τους ενέργειας είναι αφιερωμένο στο να αντιστέκεται στην αλλαγή και στο να διαιωνίζει σχετικά μηχανικά σχέδια συμπεριφοράς. Για να μπορέσει κανείς να επιβιώσει σε τέτοια δύσκαμπτα και σχετικά κλειστά συστήματα, θα πρέπει να παραιτηθεί λίγο -ή σε κάποιες περιπτώσεις πολύ- από την ατομικότητά του, με το να αναμειχθεί στον αυτοματισμό. Αυτοί που ανέρχονται «στην κορυφή» τέτοιων συστημάτων είναι συνήθως εκείνοι που χρησιμοποιούν κούφιες φράσεις, αυτές τις ανόητες συνταγές που κρατούν σε συνοχή το μηχανισμό της συνεργίας.
 
Οι οριακοί κύκλοι είναι τα συστήματα που μας κάνουν να αισθανόμαστε αδύναμοι. Θέλουμε να τα αλλάξουμε, αλλά δεν μπορούμε· ανθίστανται σε κάθε προσπάθεια. Τα συστήματα αυτά βρίσκονται παντού στην κοινωνία. Μπορεί να είναι το σύστημα που βοηθά τους πλούσιους και αυτούς που έχουν τις μεγαλύτερες διασυνδέσεις ώστε να απολαμβάνουν περισσότερα προνόμια από εκείνα του μέσου ψηφοφόρου. Ίσως να είναι η εταιρεία που χάνει διαρκώς, επειδή δεν έχει αρκετό προσωπικό για να εξυπηρετήσει τους πελάτες της και κανένας υπεύθυνος δεν ενδιαφέρεται για το πρόβλημα. Μπορεί, όμως, να είναι και ένα κλειστό οικογενειακό σύστημα, όπου τα αισθήματα ενοχής των γονέων -όταν προσπαθούν να “ξελασπώσουν” το σπλάχνο τους-, χειροτερεύουν τον αλκοολισμό του γιου τους αντί να τον διορθώνουν.
 
Οι οριακοί κύκλοι μπορεί, επίσης, να λειτουργούν και μέσα στην ψυχολογία του ατόμου. Γνωρίζουμε όλοι μας ανθρώπους οι οποίοι κάνουν μονίμως τα ίδια λάθη. Πριν προλάβουν να ξεφύγουν από μια καταστροφική σχέση, αμέσως μπλέκονται σε μια άλλη, ισχυριζόμενοι διαρκώς ότι αυτή τη φορά τα πράγματα θα αλλάξουν τελείως.
 
Η προσπάθειά μας να ελέγξουμε ή να υπερνικήσουμε αυτά τα συστήματα που κυριαρχούνται από οριακούς κύκλους καταλήγει τις περισσότερες φορές στο να τα ισχυροποιήσει. Η συνύφανση των βρόχων ανάδρασης στα χαοτικά συστήματα μας δείχνει ότι, στο τέλος, αυτός που θα υποστεί τον έλεγχο είναι εκείνος που επιδιώκει να τον έχει, αυτός που θα υποστεί την πίεση της δύναμης είναι εκείνος που επιδιώκει να αποκτήσει τη δύναμη. Το χάος λέει ότι αν αντιμετωπίζουμε τα συστήματα αυτά σαν να είμαστε ξέχωροι από αυτά είναι σαν να εθελοτυφλούμε.
 
Αν, όμως, είναι αλήθεια ότι τα συστήματα αυτά διατηρούνται σε συνοχή από τη δική μας συνεργία στο πλαίσιο της συζευγμένης ανάδρασης, αυτό σημαίνει ότι η επιρροή μας είναι τρομακτική. Άρα, η επιρροή μας θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί με θετικό τρόπο, ώστε να φτιάξουμε ένα πιο ανοιχτό, δημιουργικό περιβάλλον.

Το παράλογο και η αυτοκτονία

Δεν υπάρχει παρά ένα μονάχα φιλοσοφικό πρόβλημα πραγματικά σοβαρό: το πρόβλημα της αυτοκτονίας. Τη στιγμή που αποφασίζεις πως η ζωή αξίζει ή δεν αξίζει τον κόπο να τη ζήσεις, απαντάς στο βασικό πρόβλημα της φιλοσοφίας. Τα υπόλοιπα, εάν ο κόσμος έχει τρεις διαστάσεις, εάν το πνεύμα διαιρείται σε εννιά ή δώδεκα κατηγορίες, ακολουθούν. Είναι παιχνίδια.

Αρχικά πρέπει να απαντήσουμε. Και εάν σύμφωνα με το Νίτσε, είναι αλήθεια πως για να εκτιμηθεί ένας φιλόσοφος οφείλει να δίνει το παράδειγμα, καταλαβαίνουμε τι σημασία έχει η απάντηση, αφού απ' αυτή εξαρτάται η τελική χειρονομία. Εδώ είναι φανερό ότι πρόκειται για ευαισθησίες της καρδιάς, πρέπει όμως να εμβαθύνουμε σ'αυτές για να τις καταλάβουμε.
 
Όταν διερωτώμαι πώς κρίνω ότι ένα τέτοιο ερώτημα είναι πιο αναγκαίο από ένα άλλο, απαντάω ότι η πραγματικότητα το αναγκάζει να τεθεί. Δεν είδα ποτέ κανένα να πεθαίνει για το οντολογικό επιχείρημα. Ο Γαλιλαίος που ήταν κάτοχος μιας σημαντικής επιστημονικής αλήθειας, την απαρνήθηκε ευκολότατα τη στιγμή που έβαζε τη ζωή του σε κίνδυνο. Από μια άποψη έκανε καλά. Δεν άξιζε ν' ανέβει στην πυρά γι' αυτή την αλήθεια.

Το εάν η γη γυρίζει γύρω από τον ήλιο ή ο ήλιος γύρω απ' τη γη, δεν έχει κατά βάθος σημασία. Είναι μια μάταιη απορία. Αντίθετα, παρατηρώ ότι πολλοί άνθρωποι πεθαίνουν γιατί πιστεύουν πως η ζωή δεν αξίζει τον κόπο να τη ζει κανείς. Βλέπω άλλους να σκοτώνονται, παραδόξως, για ιδέες ή αυταπάτες που τους παρέχουν μια δικαιολογία για να ζουν (αυτό που νομίζουν δικαιολογία για να ζουν αποτελεί συγχρόνως μια περίφημη δικαιολογία για να πεθάνουν). Συμπεραίνω λοιπόν ότι το νόημα της ζωής είναι το σπουδαιότερο από τα ερωτήματα.
 
Πώς ν' απαντήσουμε; Πάνω σ' όλα αυτά τα σημαντικά προβλήματα - καταλαβαίνω κι εκείνους που διακινδυνεύουν να σκοτωθούν κι αυτούς που δεκαπλασιάζουν το πάθος για ζωή - υπάρχουν κατά τα φαινόμενα δυό μονάχα μέθοδοι σκέψης, η μέθοδος του ντε Λα Παλίς και η μέθοδος του Δον Κιχώτη. Μονάχα η ισορροπία αληθοφάνειας και λυρισμού μπορεί να μας κάνει να νοιώσουμε την ίδια στιγμή τη συγκίνηση και τη σαφήνεια. Σ' ένα θέμα τόσο απλό και παθητικό μαζί η επιστημονική και κλασική διαλεκτική οφείλει να παραχωρήσει τη θέση σε μια απλούστερη πνευματική στάση που προέρχεται από την ειλικρίνεια και τη συμπάθεια.
 
Αντιμετώπισαν πάντα την αυτοκτονία σαν ένα κοινωνικό φαινόμενο. Εδώ όμως τίθεται το θέμα της σχέσης που υπάρχει ανάμεσα στην ατομική σκέψη και την αυτοκτονία. Μια χειρονομία σαν κι αυτή ωριμάζει μέσα στη σιωπή της καρδιάς, με το ρυθμό που ωριμάζει ένα μεγάλο έργο. Ο ίδιος ο άνθρωπος το αγνοεί. Ένα βράδυ, κάνει την τελική χειρονομία. Μου έλεγαν για το διευθυντή κάποιας επιχείρησης που αυτοκτόνησε, πως είχε χάσει την κόρη του πριν πέντε χρόνια, πως από τότε είχε αλλάξει ριζικά και ότι αυτή η ιστορία "τον είχε φθείρει". Δεν υπάρχει ακριβέστερη έκφραση. Το ότι αρχίζεις να σκέφτεσαι σημαίνει πως αρχίζεις να φθείρεσαι. Η κοινωνία δε δίνει μεγάλη σημασία σ' αυτές τις καταστάσεις. Το σαράκι βρίσκεται στην καρδιά του ανθρώπου. Εκεί πρέπει να το αναζητήσουμε. Αυτό το θανάσιμο παιχνίδι που οδηγεί την αντιμέτωπη στο φως ύπαρξη, στη φυγή έξω απ' αυτό, πρέπει να το παρακολουθήσουμε και να το καταλάβουμε. 
 
Υπάρχουν πολλά αίτια σε μια αυτοκτονία και γενικά τα πιο φανερά δεν είναι τα κυριότερα. Σπάνια αυτοκτονεί κανείς (η υπόθεση εν τούτοις δεν αποκλείεται) από αντίδραση. Εκείνο που οδηγεί στην αυτοκτονία πάντα σχεδόν είναι ανεξέλεγκτο. Συχνά οι εφημερίδες αναφέρουν για "βαθιές μελαγχολίες" ή "για ανίατη ασθένεια". Αυτές οι εξηγήσεις γίνονται δεκτές. Θα έπρεπε όμως να ξέρουμε μήπως την ίδια μέρα ένας φίλος του απελπισμένου του μίλησε μ' έναν τόνο αδιάφορο. Αυτός ο φίλος είναι ο υπαίτιος. Γιατί αυτό φτάνει για να ξεσπάσουν οι θλίψεις και η κούραση που είναι ακόμα μετέωρες. (Δεν παραλείπουμε την ευκαιρία να υπογραμμίσουμε το σχετικό χαρακτήρα αυτού του δοκιμίου. Πράγματι, η αυτοκτονία μπορεί να συνδεθεί με πολύ πιο έντιμα αίτια. Παράδειγμα: οι πολιτικές αυτοκτονίες, οι λεγόμενες αυτοκτονίες διαμαρτυρίας, στην κινεζική επανάσταση).

Αλλά, εάν είναι δύσκολο να καθορίσουμε ακριβώς τη στιγμή κατά την οποία το πνεύμα ξεκίνησε για το θάνατο, είναι πιο εύκολο να αντλήσουμε από την ίδια την αυτοκτονία τα συμπεράσματα που μας αναγκάζει να βγάλουμε. Από μια άποψη το να σκοτωθείς, σημαίνει, όπως στο μελόδραμα, πως αναγνωρίζεις κάτι. Σημαίνει ότι αναγνωρίζεις πως νικήθηκες απ' τη ζωή ή πως δεν την καταλαβαίνεις. Ας μην προχωρούμε όμως τόσο μακριά μ' αυτές τις αναλογίες κι ας επιστρέψουμε στις συνηθισμένες εκφράσεις. Σημαίνει μονάχα πως αναγνωρίζεις ότι "δεν αξίζει τον κόπο" να ζεις. Φυσικά, η ζωή δεν είναι ποτέ εύκολη. Συνεχίζουμε να κάνουμε τις χειρονομίες που υπαγορεύει η ύπαρξη για πολλούς λόγους, αλλά ο κυριότερος είναι η συνήθεια. Το να πεθαίνεις θεληματικά σημαίνει πως την ίδια στιγμή αναγνωρίζεις το γελοίο χαρακτήρα αυτής της συνήθειας, την απουσία κάθε βαθιάς αιτίας, τον ανόητο χαρακτήρα της καθημερινής κίνησης και τη ματαιότητα του πόνου.
 
Ποιο είναι, λοιπόν, αυτό το ακαθόριστο συναίσθημα που στερεί το πνεύμα απ' τον αναγκαίο για τη ζωή ύπνο; Ένας κόσμος που μπορούμε να τον εξηγήσουμε χρησιμοποιώντας ακόμα και πρόχειρες δικαιολογίες είναι ένας κόσμος οικείος, φιλικός. Αλλά, μέσα σ' ένα σύμπαν στερημένο ξαφνικά από ψευδαισθήσεις και φώτα, ο άνθρωπος νοιώθει σαν ξένος. Σ' αυτή την εξορία, τη στερημένη από τις αναμνήσεις μιας χαμένης πατρίδα ή από την ελπίδα μιας γης της επαγγελίας, δεν υπάρχει βοήθεια. Αυτή η απόσταση, του ανθρώπου από τη ζωή του, του ηθοποιού από το σκηνικό του, αποτελεί κυριολεκτικά το συναίσθημα του παράλογου. Κάθε υγιής άνθρωπος όταν σκέφτεται την αυτοκτονία, πρέπει να παραδεχτεί, χωρίς περισσότερες εξηγήσεις, πως αισθάνεται να υπάρχει ένας σταθερός σύνδεσμος ανάμεσα σ' αυτό το συναίσθημα και την έλξη προς το μηδέν.
 
Από το βιβλίο του Αλμπέρ Καμύ – ο μύθος του Σίσυφου (δοκίμιο πάνω στο παράλογο)

Λίγα για την εύθυμη απογοήτευση

Υπάρχει μια διατύπωση του Λουκιανού την οποία ο Gilbert Highet («Η κλασική παράδοση», ΜΙΕΤ) χαρακτηρίζει, έξοχα, ως εύθυμη απογοήτευση: «Θεέ μου, τι ηλίθιοι που είναι αυτοί οι θνητοί». Ο ίδιος, θνητός ων, δεν εξαιρεί τον εαυτό του, σύμφωνα μάλιστα με την επιμενίδεια λογική («όλοι οι Κρήτες είναι ψεύτες» ενώ ο ίδιος είναι Κρητικός) είναι και αυτός ηλίθιος (ως θνητός). Αυτό δεν τον εμποδίζει να προχωρεί σε ορισμούς που προκαλούν το κοινό αίσθημα (γιατί τάχα;) και η κοινωνία στρέφει την οργή της εναντίον του.

Εναντίον άλλων (της εξουσίας π.χ.) έπρεπε να στρέφεται η οργή και όχι σ' αυτούς που απλώς διαπιστώνουν, με το μυαλουδάκι τους βεβαίως, το παράδοξο που επικρατεί στα ανθρώπινα.

Το παράδοξο είναι ότι την εξουσία καταλαμβάνουν όχι οι ικανότεροι πνευματικά και ψυχικά, αλλά οι πιο αδύναμοι, οι πιο μνησίκακοι, τέλος πάντων. Αυτά είναι γνωστά, γι' αυτό κι έχουμε κατατάξει το παράδοξο στα αυτονόητα.

Εύθυμη απογοήτευση· τι όρος! Πόση τρυφερότητα, πόση κριτική, πόσος ανώτερος πόνος και πόση δύναμη περικλείονται στην έκφραση τούτη. Ο ανθρώπινος τραγέλαφος, η τραγικότητα ακόμη της ζωής είναι εδώ· και ακόμη: το αίσθημα του συνανήκειν, η ελευθερία των αντιφάσεων, η παιγνιώδης και αγαπησιάρικη διάθεση. Είναι μια θεμελιώδης απάντηση στην απορία πολλών αναγνωστών: «Τελικά είστε αισιόδοξος ή απαισιόδοξος;

Τη μια είστε με την κοινωνία και την άλλη τη μέμφεστε σκληρά. Από τον φούρνο στην κατάψυξη πάνε τα γραπτά σας». Δίκαιη η απορία, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τον πολιτικό-κοινωνικό λόγο· μόνο οι λεπτοί ψυχολόγοι και όσοι αρέσκονται να γνωματεύουν ή να ορίζουν αυθαιρέτως με διασώζουν και με βγάζουν από την αμηχανία μου. Ας πούμε ότι η εύθυμη απογοήτευση βοηθά να βγούμε απ' αυτήν την αμηχανία. Βοηθά, όμως;

Ναι, όταν αποφασίσουμε ότι προέχει να (ξανα)βρούμε το μεθυστικό άρωμα της συνύπαρξης, της φιλίας, της αλληλεγγύης. Γιατί όταν εμφανίζεται (και εμφανίζεται!), η πραγματικότητα αλλάζει· υμνείται και δοξάζεται η θνητότητα της ζωής, το πέρασμα των όντων από τούτον τον πλανήτη. Η απλότητα και η ουσία (;) επανακάμπτουν· οι συνοδοιπόροι δεν είναι απλοί περιπατητές, είναι ερασίστρατοι, μανιώδεις συνομιλητές, ακάματοι, αγέρωχοι, πληθωρικοί, γενναίοι· απλοί, είπαμε, άνθρωποι. Μόνο τέτοιοι (απλοί!) άνθρωποι διασώζουν την αξιοπρέπεια που αφαιρέθηκε με βίαιο και αυταρχικό τρόπο από την ελληνική κοινωνία, μια κοινωνία που νιώθει ηττημένη, προσβεβλημένη, ταπεινωμένη.

Οι φταίχτες της κατάπτωσης είναι γνωστοί βεβαίως, αλλά η ελληνική κοινωνία (το τι εννοούμε όμως λέγοντας ελληνική κοινωνία είναι μια άλλη θλιβερή «υποχρέωση» να την περιγράψουμε) ακλόνητη στις «πεποιθήσεις» της, τις ιδεολογικές εννοώ. Ακαμπτη, σκληροπυρηνική κοινωνία! Θεέ μου, είχε δίκιο ο Λουκιανός (και πολλοί άλλοι, αλλά ποιος τους ακούει; Μπροστά στην επιβίωση, κατ' αρχάς, και στην απληστία, περαιτέρω, οι Λουκιανοί δεν έχουν θέση στην κρατική εκπαίδευση στον ορίζοντα της συνομιλίας, δηλαδή στην πραγματικότητα, αυτήν που οι ίδιοι δημιουργούμε και φυσικά βιώνουμε). Είναι, όμως, έτσι; Συμμετέχουμε στη διαμόρφωσή της ή απλώς την υφιστάμεθα;

Εντάξει, ο άνθρωπος φαίνεται ικανός για όλα, το χειρότερο και το βέλτιστο (τι σημαίνει κακό και καλό και αυτό είναι μια άλλη ιστορία· δεν ενδείκνυται να ερμηνευτεί σε περίοδο προεκλογική!). Παίρνουμε το μέρος εκείνων που ξέρουν να χαίρονται και να παίζουν, να χορεύουν και να ερωτεύονται, να βοηθάνε και να χαμογελάνε· με λίγα λόγια, επιλέγουμε αυτούς που λένε Ναι στη Ζωή, τους εύθυμους, και ας απογοητεύονται από τους μίζερους εχθρούς της ζωής, από τους εξουσιαστές, και τους μνησίκακους και τους ντούρους ιδεολόγους, σε όποια έδρανα και αν κάθονται…

Μια μέρα χωρίς μια πράξη αγάπης είναι μια μέρα χαμένη


ΕΧΟΥΜΕ ΟΛΟΙ τόσο πολλές ευκαιρίες να αγαπήσουμε κι όμως είναι τόσο λίγες οι εκδηλώσεις αγάπης στον κόσμο.
       
Άνθρωποι πεθαίνουν μόνοι, κλαίνε μόνοι. Παιδιά κακοποιούνται και ηλικιωμένοι περνούν τις τελευταίες μέρες της ζωής τους χωρίς τρυφερότητα και αγάπη. Σε έναν κόσμο όπου υπάρχει τόσο φανερή ανάγκη για εκδηλώσεις αγάπης, καλό είναι να συνειδητοποιούμε την τεράστια δύναμη που έχουμε να βοηθήσουμε και να θεραπεύσουμε τους ανθρώπους γύρω μας. Το μόνο που χρειάζεται είναι να τους απλώσουμε το χέρι ή να τους σφίξουμε στην αγκαλιά μας.

Το τέλος της μέρας είναι μια καλή στιγμή για να αναλογιστούμε τι κάναμε για να γίνει ο κόσμος λίγο καλύτερος, λίγο πιο φιλικός και στοργικός. Κι αν τα βράδια περνούν, το ένα μετά το άλλο και τίποτα δε μας έρχεται στο νου, ίσως είναι καιρός να σκεφτούμε πώς μπορούμε να βοηθήσουμε κι εμείς να αλλάξει ο κόσμος προς το καλύτερο.

Δε χρειάζονται μνημειώδεις πράξεις, αρκούν πράγματα απλά, τα οποία εύκολα μπορούν να γίνουν: εκείνο το τηλεφώνημα που δεν έχουμε κάνει, εκείνο το σημείωμα που αμελήσαμε να γράψουμε, εκείνη την πράξη καλοσύνης που παραλείψαμε να αναγνωρίσουμε. Όταν πρόκειται να δώσουμε αγάπη, οι ευκαιρίες είναι απεριόριστες και είμαστε όλοι χαρισματικοί.

Η αλλαγή στον άνθρωπο

Πρόκειται για ένα ερώτημα το οποίο δεν μπορεί να απαντηθεί με ένα ναι ή ένα όχι. Χρειάζεται να προσδιοριστεί με σαφήνεια η λέξη «αλλάζει» ώστε να καταλήξουμε σ? ένα συμπέρασμα. Αυτός είναι ο στόχος του κειμένου, καθώς επίσης και η διατύπωση μια σωστής επιχειρηματολογικά άποψης.

Αλλάζω σημαίνει προκαλώ μια αλλαγή στον εαυτό μου και πλέον διαφέρω από την προηγούμενη κατάστασή μου. Στην γλώσσα της Ψυχολογίας η μεταμόρφωση αυτή συνδέεται με το μυαλό και τον ψυχισμό του ανθρώπου. Συγκεκριμένα, η διαδικασία αυτή παραπέμπει σε διαφοροποιήσεις μεταξύ παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος ως προς :

Α) τον τρόπο σκέψης(νόηση)
Β) τον τρόπο συμπεριφοράς(πράξη)
Γ) την αντίληψη
Δ) την διαχείριση των συναισθημάτων.

Επιπλέον, το νόημα της λέξης «αλλαγή» μπορεί να αφορά αλλαγές που πραγματοποιούνται κατά την διάρκεια της εφηβείας ή των γηρατειών. Π.χ. σωματικές αλλαγές ή βιολογικές-ορμονικές αλλαγές.
Επομένως, με βάση τις δυο τοποθετήσεις παραπάνω οφείλουμε να ξεκαθαρίσουμε σε τι ακριβώς καλούμαστε να απαντήσουμε όταν μας ρωτάνε αν αλλάζει ο άνθρωπος.

Παρακάτω λοιπόν θα αναπτύξω μια απάντηση στο ερώτημά μας με βάση την πρώτη τοποθέτηση, καθώς η δεύτερη θαρρώ πως είναι ξεκάθαρη.

Αρχικά θέλω να σκεφτείτε τι είναι ο άνθρωπος.

Ο άνθρωπος είναι ένα έλλογο ον, εγκεφαλικά
ανεπτυγμένο, εκ φύσεως κοινωνικό και ικανό να σκέφτεται, να αισθάνεται και να επικοινωνεί με τον έναρθρο λόγο. Από την ημέρα της γέννησης του μέχρι και την τελευταία μέρα στην ζωή, ο άνθρωπος δεν παύει να εξελίσσεται διότι ποτέ δεν μένει στάσιμος. Τι εννοώ «στάσιμος»;
Σύμφωνα με τους Αναπτυξιακούς Ψυχολόγους, τα παιδιά διανύουν μια σειρά από στάδια ώστε να φτάσουν στην ενηλικίωση. Τα στάδια αυτά διαφέρουν είτε ως προς τους μηχανισμούς άμυνας που χρησιμοποιούνται κάθε φορά για την προσαρμογή στο περιβάλλον είτε ως προς τη γνωστική, συναισθηματική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού.

Μετά την ενηλικίωση η εξέλιξη συνεχίζεται : σχολείο, σπουδές, αλλαγή κατοικίας, φυγή το εξωτερικό, γάμος-οικογένεια κτλ. Οι συνθήκες ζωής αλλάζουν, τα συνηθισμένα γίνονται ασυνήθιστα, τα εύκολα δύσκολα και ούτω καθεξής. Αυτό που θέλω να τονίσω είναι ότι η ζωή του ανθρώπου βρίσκεται σε διαρκή κίνηση με αποτέλεσμα να τον παρασύρει στους γρήγορους ρυθμούς της. Είναι λογικό και επόμενο να αλλάζει ο άνθρωπος στην προσπάθεια του να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα.

Έπειτα, κατά τη διάρκεια της ζωής μας τυχαίνει να βιώνουμε πολλές συγκινησιακές καταστάσεις οι οποίες χαρακτηρίζονται από έντονη συναισθηματική φόρτιση και έλλειψη ψυχραιμίας και λογικής σκέψης. Τέτοιες καταστάσεις μπορεί να είναι μια ερωτική απογοήτευση ή η προδοσία από φίλη/φίλο μέχρι κάποιο ατύχημα(εργατικό, αυτοκινητιστικό) ή ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου.

Σαφώς, ο κάθε άνθρωπος αντιμετωπίζει διαφορετικά ό,τι του συμβαίνει και δίνει όση προσοχή και σημασία θέλει. Από αυτό εξαρτάται και το μέγεθος της επίδρασης που θα ασκηθεί πάνω του. Αλλά σας ρωτώ : Πως γίνεται ένας άνθρωπος που παραλίγο να μείνει παράλυτος ή που έμεινε ΝΑ ΜΗΝ ΑΛΛΑΞΕΙ; Πως γίνεται ένα παιδί που έχασε τους γονείς του ΝΑ ΜΕΙΝΕΙ «ΙΔΙΟ»; Πως γίνεται ένας γονιός που έχασε το παιδί του ΝΑ ΠΑΡΑΜΕΙΝΕΙ όπως ήταν;

Ανάλογα λοιπόν και με τα βιώματα και τις εμπειρίες του καθενός διακρίνουμε το αν και κατά πόσο μπορεί να αλλάξει. Η αλλαγή μπορεί να είναι είτε μικρή είτε μεγάλη, είτε σοβαρή είτε λιγότερο σοβαρή… Πάντα όμως παίζει καθοριστικό ρόλο στη ζωή μας!
Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να επισημάνω ότι δεν υποστηρίζω πως είναι εύκολο ή ανώδυνο να αλλάξει κάποιος. Για να μεταβληθεί ένα σύνολο χρειάζονται πολλές προσπάθειες και μεγάλη αντοχή. Επίσης μια αλλαγή δεν τείνει πάντα προς το καλύτερο, αλλά και προς το χειρότερο. Όπως και να χει, αν είμαστε αποφασισμένοι, αισιόδοξοι και ανοιχτόμυαλοι και με την κατάλληλη βοήθεια όπου είναι αναγκαίο, το αποτέλεσμα θα είναι ευνοϊκό για εμάς.

Συμπερασματικά, πιστεύω πως ο άνθρωπος αλλάζει γιατί όσο ζει μαθαίνει. Μέσα από τα σωστά και τα λάθη, τις νίκες και τις ήττες, την αγάπη και τον πόνο… Από όλες τις εμπειρίες του, από κάθε άνθρωπο που συναντάει και θα συναντήσει… ΜΑΘΑΙΝΕΙ. Επεξεργάζεται τα νέα δεδομένα, αποδέχεται την όποια κατάσταση, ανανεώνεται και αναπτύσσει ένα νέο προφίλ.

Σκεφτείτε τον εαυτό σας ένα, δύο, τρία χρόνια πριν… Ήσασταν όπως είστε τώρα;
Ποια είναι η δική σας άποψη;
Σας ευχαριστώ.

Ίσως να μη μεγάλωσα ποτέ

Εκείνο τον Αύγουστο, δε θα πήγαινα πουθενά. Το είχα αποφασίσει, θα καθόμουν στο σπίτι, μόνη. Θα άφηνα τα πιάτα άπλυτα στο νεροχύτη, θα πέταγα τα παπούτσια στο διάδρομο και όταν ήθελα να ξεχαστώ θα παρακολουθούσα τις βόλτες της κουρτίνας, μπαλκόνι δωμάτιο από το βραδινό αέρα.

Όταν λυπόμουν θα έπεφτα για ύπνο για να μη θυμάμαι και όταν θα θύμωνα θα τον έβριζα που είχε αποφασίσει να ζήσει μακρυά μου. Αδύναμη να αποδεχτώ κάθε είδους απώλεια, θα έμενα στο σπίτι να θρηνώ το χωρισμό από εκείνον.

Όμως η ζωή έχει άλλα σχέδια για εσένα και όταν προσπαθείς με κάθε τρόπο να πέσεις, ρίχνει ένα λάσο και την τελευταία στιγμή σε μαζεύει από τον γκρεμό, σε πετάει στην αρένα και εκεί που ζεις στην αδράνεια ζεις το εναλλακτικό γρήγορο σχέδιο της.

Ούτε κατάλαβα πώς βρέθηκα να ετοιμάζομαι για τη συνάντηση παλιών συμμαθητών.
Από την αρχή δεν είδα με καλό μάτι την ιδέα της συνάντησης. Μου φάνηκε μάλιστα πολύ κακή ιδέα. Δεν είχα καμία όρεξη να πάω.

Σκεφτόμουν την κάθε Πίτσα, Μαρίκα συμμαθήτρια που θα καυχιόνταν για τη ζωή της ενώ δεν είχα καθόλου χρόνο να τις ακούσω. Είχα και μία κατάθλιψη που έπρεπε να πέσω για τα μάτια του ακατονόμαστου, πως θα άλλαζαν αυτές τώρα τα σχέδια μου;

Έφτασα στην καφετέρια που είχε κλειστεί το μεγάλο γεγονός με μισή ώρα καθυστέρηση. Ήταν μεσημέρι, τα μάτια μου ήταν πρησμένα, τα μαλλιά μου μπερδεμένα, τη διάθεση την είχα ξεχάσει κάπου στο σπίτι.

Τα είχα οργανώσει όλα. Θα πήγαινα θα χαιρετούσα τυπικά, θα καθόμουν για δέκα λεπτά και με μια καλή δικαιολογία θα γύρναγα πάλι στη μαυρίλα του σπιτιού και της ζωής μου.

Ήταν όλοι τους εκεί, δεν έλειπε κανένας. Ίδια μάτια, διαφορετικές φυσιογνωμίες.

Μετά τις τυπικές χαιρετούρες και τη δήθεν συγκίνηση. Είδα εκείνον. Μέσα στα μάτια του είδα εμένα μικρό κορίτσι να τρέχει στην αυλή του σχολείου, να κρύβεται πίσω από την πλάτη του όταν δεν είχε διαβάσει για να μην την σηκώσει ο δάσκαλος στον πίνακα. Είδα τη σελίδα από το "Εμείς και ο κόσμος" που εκείνος είχε ζωγραφίσει. Είδα ακόμα και το κρουασάν που μου είχε χαρίσει.

Ξαφνικά δε με ενοχλούσε τίποτα. Ούτε οι ιστορίες των φαντασμένων συμμαθητριών, ούτε οι δήθεν ευτυχισμένες ζωές τους, ούτε καν ο καφές μου που ήταν πικρός ενώ τον πίνω γλυκό.
Δεν άκουγα κανέναν, το μυαλό μου είχε στήσει ιστούς από τον παιδικό μου έρωτα που ήταν μπροστά μου ολοζώντανος, να μου μιλάει όπως τότε.

Μου φάνηκε μάλιστα ότι με φλέρταρε. Άκου να δεις τώρα, τι φανταζόμουν, είκοσι χρόνια μετά να με φλερτάρει το αγόρι των ονείρων μου. Σίγουρα δεν ήμουν καλά.

Χάθηκα μέσα στη συνάντηση συμμαθητών. Ξέχασα το πένθος μου για τον καταραμένο, ξέχασα ότι είχα υποσχεθεί στο καλοκαίρι ότι θα το περνούσαμε οι δύό μας, χωρίς να μοιραστούμε με κανέναν τις φέτες με το καρπούζι. Ξέχασα ότι δεν είχα κάνει πεντικιούρ.

Στη στιγμή κανονίστηκε εκδρομή συμμαθητών, στο σπίτι μιας κοπελιάς στην Μεσσηνία. Ούτε που κατάλαβα πως πέρασαν οι μέρες και βρέθηκα στο αυτοκίνητο του να πηγαίνουμε στην εκδρομή. Οι δρόμοι ξεμάκραιναν στο πέρασμα μας και εγώ ένιωθα τις τούφες από τα μαλλιά που έπεφταν στον πρόσωπο μου σαν χάδι.

Το χάδι εκείνου δεν το πήρα. Τουλάχιστον με την έννοια που έχουμε δώσει σε αυτό στην ηλικία μας. Πήρα όμως αγάπη. Με έπιασε από το χέρι, με φίλησε λες και ήταν το πρώτο φιλί και για τους δύο μας. Άπειρο και γλυκό με μια νοστιμάδα που χάνεται όσο περνάν τα χρόνια.
Όλα ήταν πολύ τρυφερά. Τα αγγίγματα, τα χαμόγελα, η διάθεσή μας. Έπαιζαν περίεργα στον ήλιο τα συναισθήματά μας.

Κοιμήθηκα μαζί του, αγκαλιά. Τίποτα άλλο πονηρό. Δεν το ζήτησε, δεν το σκέφτηκα. Δεν είναι η ουσία στη σαρκική επαφή, στην καρδιά είναι, αλλά το έχουμε ξεχάσει με το πέρασμα των χρόνων.
Έζησα το παιδικό μου όνειρο, σαν να ήμουν εννέα χρονών όπως τότε. Χωρίς να ζητάμε δύσκολα, χωρίς να απαιτούμε παρακάτω.

Οι παιδικοί έρωτες δεν τελειώνουν ποτέ. Σαν πρωινό τσιγάρο είναι απαραίτητοι παρόλο τη γεύση πικρίας που αφήνουν στο τέλος. Δεν φταίνε εκείνοι, ο χρόνος που περνάει είναι αμείλικτος.

Τελικά εγώ και ο Μάριος περάσαμε λίγα παιδικά ραντεβού. Αθώες στιγμές σε τεράστιες σκληρές καθημερινότητες. Απογεύματα με ηλιοβασίλεμα ανάμεσα στο καυσαέριο της πόλης.

Πραγματοποιήσαμε τις παιδικές μας εικόνες χωρίς να τα λερώσουμε από κηλίδες ενηλίκων και ας ήμασταν και οι δύο περίπου εικοσιπέντε.

Στα μάτια των παιδιών κρύβονται αλήθειες, που μεγαλώνοντας καμουφλάρονται σε σοβαρότητα και ανάγκες. Το ξεχνάμε αλλά το έχουμε μέσα μας.

Έτσι δεν έχουν τίποτα να χάσουν οι παιδικοί έρωτες, δε βρομίζουν από εγωισμούς, ποντάρουν στα σίγουρα και στο τέλος πάνε πάσο.

Γιατί οι άνθρωποι έχουν αλλάξει, γιατί κανείς δεν είναι παιδί, γιατί άλλοι άνθρωποι έχουν εισβάλει στη ζωές τους.

Κανένας έρωτας δε μένει ανεκπλήρωτος όταν είναι αληθινός ακόμη και εάν δημιουργείται μέσα στα μάτια ενός εννιάχρονου κοριτσιού.

Όλη αυτή η ιστορία με έκανε να σκεφτώ τόσα και ίσως να έγινα καλύτερη.
Ίσως να μην έφυγα ποτέ από το θρανίο του δημοτικού σχολείου.
Ίσως να μην άφησα τα παιδικά μου όνειρα.
Ίσως ακόμη η μαμά μου να με γυρεύει σε κάποια αλάνα.
Ίσως κάποιος να μου χαρίσει κάποτε το κρουασάν του.
Ίσως να μην μεγάλωσα ποτέ. Ίσως και όχι.

Οι απαιτήσεις

Το βλέπεις καθημερινά… Δεν υπάρχει ενσυναίσθηση…
Βλέπεις τους ανθρώπους που προσπερνάνε την ζωή σου, τα προβλήματα σου τις ανησυχίες σου, τα θέλω σου. Μάλιστα το να σε προσπερνάει κάποιος φαντάζει πολυτέλεια, όταν όλο και πιο συχνά σε πατάνε, όχι δεν αδιαφορούν απλά, ναι σε πατάνε βάζοντας πάνω από όλα τα δικά τους ζητήματα.

Αδιαφορούν για το τι έχεις εσύ στο μυαλό σου, τι σε βασανίζει, αν μέσα σου αιμορραγείς, αν για κάποιο λόγο είσαι χαρούμενος… Η «απαίτηση» τους είναι να είσαι εκεί να τους ακούσεις, να συμπαρασταθείς, να του χαϊδέψεις, να τους καλοπιάσεις, να τους «πουλήσεις φούμαρα» για να νιώσουν καλύτερα, γιατί μην ξεχνάτε η αλήθεια πονάει…!

Οι απαιτήσεις τους είναι να τους δεις λυπημένους, τσαντισμένους, χαρούμενους κ εσύ αυτομάτως να αντιδράσεις ανάλογα με την περίσταση,όχι να το κάνεις από την καλή σου την καρδιά, αλλά γιατί πρέπει.

Η ειρωνεία όμως δεν είναι αυτή ,αλλά ότι εσύ δεν έχεις κανένα δικαίωμα σ’ολα αυτά. Ναι, ναι καθόλου υπερβολή, εσύ είσαι κουραστικός όταν πονάς, ο θυμός σου είναι παράλογος, η χαρά σου, γίνεται η αφορμή για ζήλια και ανούσιο ανταγωνισμό.

Το ξέρεις καλά, φαινόμενο της νεωτερικότητας είναι ο άνθρωπος μηχανή, όχι σε εργοστάσια και επιχειρήσεις, όχι μόνο εκεί, αλλά και στην ζωή, στις σχέσεις κάθε είδους.

Κανόνας ρητός και απαράβατος είναι να λειτουργείς σαν Ρομπότ με άφθονη εκλογίκευση, στόχος είναι να μηδενίσεις τον αυθορμητισμό σου, την ταυτότητα σου, να περιορίσεις το χώρο των δικών σου «ανούσιων, φθηνών» ανησυχιών, επίκεντρο ο συνάνθρωπος που υπηρετείς, τον ταΐζεις με μεγάλες ποσότητες εγωισμού και του καλλιεργείς το συναίσθημα ¨εγώ και άλλος κανένας».

Δώστε χώρο και χρόνο στους εαυτού σας, κανένας δεν αξίζει κάτι περισσότερο από τον δίπλα σας, δείξτε κατανόηση στους γύρω σας, βάλτε στην ζωή σας τον αυθορμητισμό και το συναίσθημα για να φτάσετε στην πληρότητα .Όλοι είμαστε εγωιστές αλλά αυτό είναι κ η καταστροφή των σχέσεων.

Ας γίνουμε ενεργητικοί ακροατές, τα απλά πράγματα κάνουν την διαφορά…

Το πρώτο ρομπότ έντομο που κάνει άλματα στο νερό!

Το πανεπιστήμιο της Σεούλ και το πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, συνεργάστηκαν στο τμήμα της Βιορομποτικής για να καταφέρουν να δημιουργήσουν το πρώτο ρομπότ έντομο, το οποίο θα μπορεί να πηδάει στο νερό. Το επίτευγμά τους ήταν εντυπωσιακό, το ρομπότ όχι μόνο επέπλεε πάνω στο νερό, αλλά έχει και τη δυνατότητα να μπορεί να διασχίζει αποστάσει πάνω σε αυτό με μεγάλα άλματα.
 
Οι επιστήμονες για αρκετό καιρό μελετούσαν τα έντομα( κουνούπια), τα οποία επιπλέουν στο νερό και μπορούν να κάνουν άλματα σε αυτό χωρίς να βυθίζονται εδώ και χιλιάδες χρόνια. Είναι κάτι αρκετά δύσκολο ως προς τη μελέτη αλλά και τη δημιουργία σύμφωνα με τους επιστήμονες.
 
Το να μπορεί ένα έντομο- ρομπότ να επιπλέει πάνω στην επιφάνεια, είναι το ένα σκέλος. Το να επιτευχθεί το άλματα σε αυτό, πρέπει με συγκεκριμένη ταχύτητα, συγκεκριμένο βάθος εισχώρησης των άκρων στο νερό και φυσικά σε συγκεκριμένο χρόνο συγχρονισμένα να γίνουν όλες οι κινήσεις.
 
Από αυτό το επίτευγμα οι επιστήμονες πλέον θα έχουν τη δυνατότητα, να μελετήσουν καλύτερα την φυσική νοημοσύνη, ώστε στο μέλλον να καταφέρουν να δημιουργήσουν αυτή την ευελιξία σε μεγαλύτερα ρομπότ.
 

Ο μυστηριώδης θάνατος των 3 αδελφών, οι οποίες έγιναν θρύλος, με την παράσταση που ακύρωνε τους νόμους της φύσης!

Το 1944 κυκλοφόρησε η ταινία «Ρυθμοί του Μπρόντγουεϊ». Έτσι γνώρισε ο κόσμος τις αδερφές Ρος.

Ήταν οι Μπέτσι Αν, Βέντα Βικτόρια και Ντίξι Τζουλ. Τρεις αδερφές από το Τέξας, που φαινομενικά δεν είχαν σκελετό. Τουλάχιστον, αυτή την εντύπωση έδιναν, σε όποιον παρακολουθούσε τις απίστευτες ακροβατικές τους ικανότητες.

Η ολιγόλεπτη παράσταση που δίνουν στην ταινία, είναι αδύνατον να μην εντυπωσιάσει. Οι κινήσεις που εκτελούν, απαιτούν, εκτός από ευλυγισία, και μεγάλη σωματική δύναμη. Τα καλλιτεχνικά ονόματα των αδερφών Ρος ήταν Άγκι, Μάγκι και Ελμίρα.

Εμφανίστηκαν ξαφνικά στη «σόου μπιζ» το 1944 και εξαφανίστηκαν το ίδιο απότομα.

Κάποια στιγμή ηχογράφησαν το τραγούδι «Five Minutes More», που αργότερα τραγούδησε κι ο Φρανκ Σινάτρα. Η τελευταία δημόσια εμφάνιση των αδερφών ήταν στο Λονδίνο, στις παραστάσεις του «Πικαντίλι Χέιραϊντ», που κράτησαν για δύο χρόνια, από το 1946 μέχρι το 1948. Αυτό ήταν και το τέλος της καριέρας τους.

Η Μπέτσι Αν, ή αλλιώς Άγκι, γεννήθηκε το 1926 και ήταν η μεγαλύτερη απ’ τις τρεις αδερφές. Παντρεύτηκε τον χορευτή Ρόμπερτ Χαϊτάουερ το 1947, με τον οποίο απέκτησε ένα γιο. Ο Χαϊτάουερ ήταν αλκοολικός και σχιζοφρενής. Κάποια στιγμή ξυλοκόπησε τη γυναίκα του τόσο άσχημα, που η Μπέτσι Αν κόντεψε να πεθάνει.

Η Βέντα Βικτόρια, ή αλλιώς Μάγκι, γεννήθηκε το 1927. Παντρεύτηκε τον Άγγλο καλλιτέχνη Ντίκι Χέντερσον το 1948 και απέκτησαν δύο παιδιά.

Η Βέντα Βικτόρια πέθανε το 1963 σε ηλικία 35 ετών, από άγνωστα αίτια. Την ίδια μέρα πέθανε κι η τρίτη και μικρότερη αδερφή, Ντίξι Τζουλ. Ήταν μόλις 33 ετών.

Δεν ξέρουμε τίποτα για τον τρόπο θανάτου των δύο αδερφών, ούτε για την καριέρα της Μπέτσι Αν. Οι τρεις αδερφές Ρος έχουν χαρακτηριστεί ως το «μυστήριο του ίντερνετ», γιατί κανείς δε γνωρίζει περαιτέρω πληροφορίες για αυτές.

Απολαύστε το απόσπασμα από την ταινία, που έκανε διάσημες της αδερφές Ρος. Θα μείνετε άναυδοι….

Αυτά είναι τα όπλα του κοντινού μας μέλλοντος

Μια από τις μεγαλύτερες πληγές της ένοπλης σύγκρουσης είναι ο βαρύτατος φόρος αίματος σε ανθρώπινες ζωές, γι’ αυτό και η βιομηχανία έχει βαλθεί να φτιάξει μη επανδρωμένες πολεμικές μηχανές.
Κι έτσι την ώρα που μιλάμε μια σειρά από στρατοί της οικουμένης μεταμορφώνονται ριζικά.
Όχι με σχεδιασμούς του μακρινού μέλλοντος και ιδέες που θα κάνουν δεκαετίες να υλοποιηθούν αλλά με άμεσα εξοπλιστικά προγράμματα που αλλάζουν το πρόσωπο της μάχης.
Στρατοί όπως της Κίνας, της Ρωσίας, της Ινδίας, της Τουρκίας, της Βρετανίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας και του Ισραήλ, για να αναφέρουμε μερικούς μόνο, όλοι διαθέτουν πια μη επανδρωμένα οχήματα, αν και κανείς δεν ξεπερνά τις ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ και το οπλοστάσιο με τις 7.500 ρομποτικές μηχανές, κάτι που ισοδυναμεί σε περισσότερο από το 1/3 της αεράμυνας της χώρας.
Το μέλλον του πολέμου αλλάζει λοιπόν ολοταχώς και κάπως έτσι θα είναι στο άμεσο μέλλον…

Το ρωσικό μη επανδρωμένο άρμα μάχης Wolf-2

ooplloaammrns1a
Ιστορικά μιλώντας, η Ρωσία ανέκαθεν βασιζόταν σε φτηνά και αξιόπιστα όπλα, όπως το τρομερό Καλάζνικοφ (AK-47) αλλά και το τανκ Τ-34 του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το πιο μαζικά παραγόμενο άρμα μάχης του καιρού (κάπου 57.000 βγήκαν από τις σοβιετικές γραμμές παραγωγής!). Πρόσφατα, το ρωσικό υπουργείο Άμυνας αποφάσισε να αυξήσει το μη επανδρωμένο οπλοστάσιό του και στο πλαίσιο αυτό παρουσίασε το αυτόνομο άρμα μάχης Wolf-2 (ένα μόνο από τα ρωσικά πρωτότυπα που βλέπουν το φως της δημοσιότητας). Στο μέγεθος αυτοκινήτου, το τανκ κινείται μόνο του, την ίδια ώρα που ο άνθρωπος που το τηλεχειρίζεται μπορεί να επιλέξει μέχρι και 10 στόχους ταυτοχρόνως για το άρμα μάχης…

Τα drones-έντομα

ooplloaammrns2a
Αν η πληροφορία είναι δύναμη και η κατασκοπεία η δραστηριότητα που μπορεί να κρίνει έναν πόλεμο, τότε ο τρόπος που μαζεύεις τα δεδομένα μπορεί να είναι καθοριστικός. Γι’ αυτό και οι ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ αναπτύσσουν ολοένα και μικρότερα σε μέγεθος drones, για να περνούν όσο το δυνατόν πιο απαρατήρητα. Από μέγεθος παλάμης μέχρι και ακροδαχτύλου, τα αυτόνομα drones παίρνουν το αθώο σχήμα εντόμων και μικρών πουλιών ώστε να εισβάλλουν στα πιο αναπάντεχα μέρη! Τα μικροσκοπικά αυτά ρομποτικά έντομα πιάνουν ταχύτητες μέχρι και 60 χλμ/ώρα και μπορούν να περιηγηθούν εντελώς αυτόνομα, χωρίς την ανάγκη τηλεχειρισμού ή προαποφασισμένων συντεταγμένων και βοήθειας από το GPS. Πανδύσκολα στον εντοπισμό τους, έτσι θα γίνεται η κατασκοπεία στο άμεσο μέλλον (αν δεν γίνεται ήδη δηλαδή)…

Το πλοιάριο Eclipse

ooplloaammrns3
Ένα μη επανδρωμένο σκάφος 12 μέτρων ικανό να αγγίζει ταχύτητες 100 χλμ/ώρα και να συνεχίζει μέχρι και 10 μέρες χωρίς ανάγκη ανεφοδιασμού, την ώρα που παραμένει αθέατο από τα ραντάρ του εχθρού, έχει έρθει να αλλάξει τις ισορροπίες στη θάλασσα. Ο σκοπός του σκάφους είναι να περιπολεί τις ακτές, να μάχεται με τους πειρατές αλλά και να επιδίδεται σε διασωστικές αποστολές χωρίς την ανάγκη ανθρώπινου πληρώματος. Χάρη στις υπέρυθρες κάμερές του μπορεί να βλέπει στο σκοτάδι, ενώ επιπλέον μπορεί να εντοπίζει χημικές και ραδιενεργές ουσίες, νάρκες αλλά και να σκανάρει τον βυθό. Και βέβαια εφοδιάζεται με πολυβόλα και άλλα πολλά οπλικά συστήματα…

Το ελικόπτερο-ελεύθερος σκοπευτής

ooplloaammrns4
Το λένε Autonomous Rotorcraft Sniper System (ARSS) και είναι ένα μη επανδρωμένο και πανάλαφρο ελικόπτερο που πιάνει ταχύτητες 220 χλμ/ώρα και μπορεί να πετά για 9 ώρες χωρίς στάση για ανεφοδιασμό. Είναι εφοδιασμένο με όπλο που μπορεί να ρίχνει 10 καλοϋπολογισμένες βολές το λεπτό, βγάζοντας νοκ-άουτ κινητήρες αυτοκίνητων με μία μόνο σφαίρα. Ο αυτόματος πιλότος πετά το ελικόπτερο χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, την ίδια ώρα που ο άνθρωπος λειτουργεί το όπλο με τηλεχειρισμό: το μόνο που χρειάζεσαι για τον ιπτάμενο αυτό δολοφόνο είναι ένα laptop και ένα χειριστήριο κονσόλας…

Το εξαιρετικά ακριβές βλήμα

ooplloaammrns5a
Ο ελεύθερος σκοπευτής έχει μεν το πλεονέκτημα να βρίσκεται μακριά από τη δράση, το έργο του όμως μόνο εύκολο δεν είναι. Για να περιορίσει τις άστοχες βολές, η DARPA έχει κατασκευάσει μια σφαίρα ικανή να αλλάζει κατεύθυνση καταμεσής της πορείας της! Δεν αποκαλύπτει βέβαια πολλά για την τεχνολογία που βρίσκεται πίσω της, ξέρουμε πάντως ότι η λειτουργία της βασίζεται σε οπτική καθοδήγηση πραγματικού χρόνου μέσω συστήματος λέιζερ. Η σφαίρα EXACTO βρίσκει τον στόχο της ανεξαρτήτως καιρού ή κίνησης του στόχου, καθώς τα μικροσκοπικά της πτερύγια επαναπροσδιορίζουν την πορεία της 30 φορές το δευτερόλεπτο…

Το ηλεκτρομαγνητικό όπλο

ooplloaammrns6
Το αμερικανικό Ναυτικό είναι έτοιμο να συμπεριλάβει στο οπλοστάσιό του ένα ηλεκτρομαγνητικό όπλο που μπορεί να βάλει κατά στόχων της στεριάς που βρίσκονται σε απόσταση ακόμα και 160 χιλιομέτρων. Η διαφορά του από το παραδοσιακό κανόνι είναι ότι αυτό δεν χρησιμοποιεί καμιά εκρηκτική ύλη για να εκτοξεύσει το βλήμα, αλλά βασίζεται στα φαινόμενα του ηλεκτρομαγνητισμού, έχοντας έτσι τη δυνατότητα να εξαπολύσει το φονικό του φορτίο με ταχύτητες που αγγίζουν τα 6 Mach! Όπως είπαμε, το βλήμα δεν χρειάζεται εκρηκτική ύλη, καθώς η δύναμη της πρόσκρουσης είναι ικανή να κάνει από μόνη της τη δουλειά (το βλήμα κινείται με ταχύτητες μεγαλύτερες από 7.000 χλμ/ώρα)…

Η Hydra

ooplloaammrns7
Σαν τη μυθολογική Λερναία Ύδρα, το πολεμικό σύστημα έχει την ικανότητα να πλήττει τον στόχο του από διάφορες μυστικές τοποθεσίες ταυτοχρόνως! Αδιάβροχα κοντέινερ περιμένουν στον βυθό της θάλασσας να εξαπολύσουν τα ιπτάμενα και πλωτά drones τους, επιφέροντας μια συνδυασμένη επίθεση που όμοιά της δεν έχει ξαναδεί ο κόσμος. Η Hydra προορίζεται να αναπτυχθεί σε διεθνή ύδατα μέχρι το 2018 και η ακτίνα δράσης της θα καλύπτει όλο σχεδόν τον πλανήτη, καθώς χαρακτηρίζεται ιδανική για τη μάχη κατά της πειρατείας αλλά και οποιουδήποτε αιφνιδιασμού…

Το X-47B

ooplloaammrns8
Το μη επανδρωμένο πολεμικό drone των 813 εκατ. δολαρίων αποτελεί ορόσημο στη δύναμη πυρός του αέρα. Ακριβέστατο, μπορεί να απογειώνεται και να προσγειώνεται πλήρως αυτόνομα ακόμα και στον στριμωγμένο χώρο ενός αεροπλανοφόρου, συνοδεύοντας τα αεροσκάφη σε πραγματικές συνθήκες χωρίς να παρενοχλεί την εύρυθμη λειτουργία της επιχείρησης. Κινείται με ταχύτητες κοντά στο φράγμα του ήχου και διαθέτει αυτονομία πρωτόγνωρη για ιπτάμενο σκάφος, με τα πρώτα του αποτελέσματα να είναι τόσο ενθαρρυντικά που απειλείται πια η δουλειά των πιλότων…

Το άρμα μάχης GXV-T

ooplloaammrns9a
Τα άρματα μάχης, ακόμα και τα σύγχρονα, δεν φημίζονται για την ευκινησία τους, κάτι που έχει βαλθεί να αλλάξει η DARPA με το γρήγορο, ευέλικτο και «έξυπνο» GXV-T. Το σκεπτικό εδώ είναι ότι η θωράκιση δεν μπορεί να αντέξει πολλές βολές, οπότε δεν έχει νόημα να θωρακίσεις εξτρά ένα άρμα μάχης υπονομεύοντας την ταχύτητα και την ευελιξία του. Το νέο concept θέλει λοιπόν τα τανκς να περνούν απαρατήρητα και να κάνουν κόλπα για να αποφεύγουν τα βλήματα μέσω προωθημένων συστημάτων ανάρτησης, που μπορούν να το κάνουν να σκύβει ή να ανυψώνεται στη στιγμή!
Αλλά και μέσω πρωτόγνωρης επιτάχυνσης φυσικά, καθώς το να τρέξει για να βγει από την τροχιά του βλήματος είναι ένας ιδανικός τρόπος να αποφύγει τα εχθρικά πυρά. Κι αν όλα αυτά αποτύχουν, οι ανεξάρτητες πλάκες θωράκισης του άρματος μάχης αλλάζουν θέση ώστε να προστατεύσουν το σκαρί εκεί ακριβώς που προορίζεται να βληθεί. Και βέβαια όλα αυτά γίνονται πλήρως αυτόματα, την ίδια στιγμή που το πρωτότυπο μπορεί και διαφεύγει τον εντοπισμό από υπέρυθρους, ηλεκτρομαγνητικούς και ακουστικούς ανιχνευτές…

Το πειραματικό CHAMP

ooplloaammrns10
Η Boeing, σε συνεργασία με την Πολεμική Αεροπορία των ΗΠΑ, έχει σχεδιάσει και ελέγξει επιτυχώς ένα προωθημένο σύστημα που μπορεί να θέσει εκτός λειτουργίας κάθε ηλεκτρονική συσκευή που θα βάλει στον στόχο του. Καμιά πληροφορία δεν είναι διαθέσιμη για το πώς δουλεύει το Counter-Electronics High Power Microwave Advanced Missile Project, ξέρουμε πάντως ότι μπορεί να πλήξει αρκετούς στόχους με τη μία, αφήνοντας τα υπόλοιπα άθικτα. Το σύστημα στοχεύει κυρίως στα ραντάρ και ευαγγελίζεται την επόμενη μέρα των ένοπλων συγκρούσεων, καθώς το να βγάλεις εκτός λειτουργίας τα ηλεκτρονικά συστήματα του εχθρού με τη μία και πριν από την επίθεση σού δίνει μεγάλο κεφάλι στη μάχη…