Παρασκευή 31 Ιουλίου 2015

Να κοιτάζεις με αθόλωτο μάτι

Δύσκολο το ταξίδι τούτο, γιατί αναγκαστικά ξεφεύγει από τη γαλήνια περιοχή της λεύτερης, ανεύθυνης ωραιότητας κι αναταράζει αιματερές σύγχρονες έννοιες.

Θες δε θες, αντικρύζοντας χοχλακιστά, ακαταστάλαχτα ακόμα πάθη, θα φανερώσεις τη γνώμη σου...και η γνώμη σου αυτή, όποια και να 'ναι, θα εξαγριώσει τους αντίθετους. Κι αν προσπαθήσεις, δημιουργώντας με αφιλοκέρδεια και μόχτο μεγάλη απόσταση καιρού και τόπου, να δεις και να κρίνεις, τότε πια θα σου ριχτούν μανιασμένα και τα δύο αντίθετα στρατόπεδα.
 
Γιατί να βλέπεις και να κρίνεις με ψυχική και πνευματική ανεξαρτησία τα ξεκαπίστρωτα σύγχρονα πάθη θεωρείται θανάσιμο αμάρτημα κι από τις δύο παράταξες που αποτελούν τη συμπαγή απλοϊκή και βελάζουσα μάζα του σκεπτόμενου όχλου. Το ΝΑΙ και το ΟΧΙ είναι για αυτούς οι δυο μονάχα επιτρεπόμενες, επιβαλλόμενες απάντησες. Το άσπρο ή το μαύρο. Ανάμεσα σε αυτά τα δύο ακρότατα όρια, που χρέος έχουν να τα κατέχουν μονάχα οι μαχόμενοι άνθρωποι της ενέργειας, δεν επιτρέπουν καμιά συνθετική συνθετική προσπάθεια στο στοχαζόμενο ελεύτερον άνθρωπο.

Να κοιτάζεις με αθόλωτο μάτι - αθόλωτο κι από το μίσος κι από την αγάπη- τη σημερινή παγκόσμια πραγματικότητα, να ομολογείς τις αρετές και συνάμα την ατιμία, το φως και το σκοτάδι, που αποτελούν εδώ στη Γη το κάθε ζωντανό, είτε άνθρωπος είναι είτε ιδέα, να 'σαι με μια λέξη ελεύτερος καταντάει ολοένα και πιο επικίνδυνος πνεματικός άθλος. Και πολύ σκόπιμα. Στη σημερινή κρίσιμη ιστορική στιγμή, όπου οι δυό κόσμοι πάνοπλοι συγκρούουνται με τόση μοιραία αναγκαιότητα, το να φλωροζυγιάζεις με το νου θεωρείται ύποπτο κι επικίντυνο. Δεν είναι τώρα στιγμή άδολου λογισμού και επισκόπησης. Ο νους είναι υποχρεωμένος, από ιστορική πίεση, για μερικές γενιές ακόμα, να ξεχάσει την ανεξάρτητη θεωρητική του λειτουργία και να στρατολογηθεί κι αυτός υπηρέτης στην πιό άμεση κι επιταχτική ανάγκη...να προπαγαντίζει ένα από τα δυό μεγάλα συνθήματα και να ετοιμάζει- εφευρίσκοντας όπλα φονικά και θανατηφόρα αέρια- τα μέσα να εξοντωθεί ο αντίμαχος και συνάνθρωπος.
 
Η Επιστήμη, που τόσες ελπίδες στήριξε απάνω της ο κακομοίρης ό άνθρωπος — να μας λυτρώσει από τη φτώχεια, από τα πάθη κι από το χτήνος και ν' απαντήσει σε εναγώνια ψυχικά μας ρωτήματα—-κατάντησε το πιο τρομαχτικό κι ανήθικο όπλο μιας νέας βαρβαρότητας, της πιο φριχτής, της επιστημονικής.
 
Ζούμε σήμερα, βλέπουμε μπροστά από τα μάτια μας, στους σωρούς τα πτώματα που στοιβάζονται, την ηθική χρεωκοπία της 'Επιστήμης. 'Όχι μόνο επιστήμη κι ηθική δεν συμπερπατούν, παρά — κι αυτό είναι το πιο τρομαχτικό — είδαμε πώς είναι μπορετό να γίνει τούτο το αποτρόπαιο : όσο περισσότερο ή επιστήμη προχωράει, τόσο να πισωδρομάει και να φτάνει σε πρωτόγονη χτηνωδία ή ηθική εξαθλίωση τον ανθρώπου. Η περίφημη Πρόοδος αποδείχτηκε κι αυτή ένας από τους πιο επικίνδυνους μύθους του νεώτερου κόσμου.
 
Να γιατί ή εποχή μας μισεί το πνέμα' είδε πώς χρεοκόπησε ή θεωρητική σκέψη και κατάντησε ή εφαρμοσμένο όργανο καταστροφής, ή άσκοπο χαζό ταχυδακτυλουργικό παιχνίδι. Δεν εμπιστεύεται πια ή νεότητα της εποχής μας τις παλιές ξεθωριασμένες ηθικές, μήτε τη λεγάμενη «έλευτερία», μήτε τις μεγαλόστομες ιδεαλιστικές θεωρίες' είδε πώς όλα αυτά είναι μάσκες βολικές για να καμουφλάρουν ανήθικες ματεριαλιστικές απληστίες·

Ξεσκίστηκαν οι μάσκες, γκρεμίστηκε η πίστη, άνοιξαν οι καταπαχτές που κρατούσαν καταχωμένες τις μέσα μας απάνθρωπες δυνάμεις κι όταν η μάσκα ενός πολιτισμού ξεσκιστεί, ευτύς αναπηδάει το χάος. Ξεχύθηκαν οι μέσα μας δαιμόνοι, άγρια λύσσα αυτοσκοτωμού κι ολέθρου, καλό και κακό, τίμιο κι άτιμο, πολυφαγία και πείνα συνεργάζονται για την καταστροφή και την αποσύνθεση.
Μπροστά από τα μάτια μας, κάθε ώρα, κάθε δευτερόλεφτο, γκρεμίζεται ο κόσμος. ‘Η καρδιά, δεμένη με τα περασμένα, θρηνάει κι οδύρεται - την αφήσουμε να θρηνάει και να οδύρεται—αυτή ’ναι η δουλειά της—κι ας προσπαθήσουμε να δούμε με μάτι καθαρό την εξαίσια, όλο αίματα στιγμή που περνούμε.
 
Ή ανθρωπότητα βρίσκεται σε απότομη στην πορεία της στροφή' κι όπως πάντα σε τέτοιες απότομες στροφές, δεν πρέπει να ελπίζουμε πώς αν γίνει μια καλύτερη προσαρμογή του ιδανικού στην πραγματικότητα, αν μπαλωθούν κι εφαρμοστούν καλύτερα οι νόμοι, θα βρούμε τη λύτρωση. Δεν αρκεί η καλυτέρεψη, ή αναθεώρηση, η συνέχεια' ό σημερινός άνθρωπος ένιωσε πια την ανάγκη να γίνει συθέμελη ανατροπή, αλλαγή μετώπου, νέα ιεραρχία στις αξίες, νέα ανατίμηση της αρετής.
 
Μεγάλη εποχή, ποτέ ο ηρωισμός, ή περιφρόνηση τον θανάτου, ή σπάταλη θυσία της ζωής δεν έφτασαν ένα τόσο υψηλό κι ομαδικό παραλήρημα. Χιλιάδες νέοι, και στα δύο στρατόπεδα, κάθε δευτερόλεφτο, παίζουν μ’ ένθεη μανία τη νιότη τους. «Άγων έσχατος και μέγιστος ταις ψυχαίς πρόκειται».
 
Ποιος μπορεί πια να σταθεί μακριά από την, ανατριχιαστική τούτη δαιμονική δράση; Κι οι πιο πνευματικοί άνθρωποι, κι οι πιο νηφάλιοι, σιγά σιγά παρασύρονται από το στρόβιλο και μπαίνουν στον αγώνα.
 
Μονάχα ένας νους που θα 'βλεπε από πολύ μεγάλο ύψος την εποχή μας θα δικαίωνε εξίσου όλους τους αγωνιζόμενους. Που θα πολεμήσεις, αριστερά η δεξιά, για τον απάνθρωπο αυτό νου δε θα ’χε καμιά σημασία. Σημασία θα ’χε μονάχα η αγνότητα, η ένταση του αγώνα, η θυσία.
 
Μα ένας τέτοιος νους, σήμερα, δύσκολο να υπάρξει. 'Αναγκαστικά ή σκέψη, ακλουθώντας το ρυθμό της κάθε ιδιοσυγκρασίας, διατυπώνει με περισσότερη προτίμηση και προθυμία μιαν ορισμένη ροπή. Δύσκολο πολύ, σήμερα, να 'χεις τη «σφαιρική ματιά» πού να σε κάνει να βλέπεις ταυτόστιγμα, απ’ όλες τις πλευρές, σα σφαίρα, την αλήθεια’ και ν' αντικρίζεις όλους τους αγωνιζόμενους με τον ίδιο σεβασμό. Κι όχι μονάχα με σεβασμό' παρά και με μια παράνομη, αλλόκοτη αγάπη. Δύσκολο, σήμερα, να ξέρεις και να ζεις το απλούστατο τούτο : πώς όλοι είναι κρυφοί συνεργάτες και μάχονται για τον ίδιο-μεγάλο σκοπό.

Ποιο σκοπό; Δυο είναι οι βαθύτερες ορμές του ανθρώπου:
α'  η πείνα: ν' απλώσει όσο μπορεί περισσότερο γύρα του τη δύναμή του, ν’ αρπάξει, να καταχτήσει, να κάμει δικό του, να φάει,
β' ο Φόβος: να μην του πάρουν, να διατηρήσει όσο μπορεί πιο πολύν καιρό - και πιο άνετα, ότι κατάχτησε.
Ένας νεαρός οργανισμός, γερός, ζωντανός, που βρίσκεται ακόμα στην έφοδό τον προς τ' απάνω, πεινάει. Η ανάγκη τον σπρώχνει να τανύσει τη δύναμή του, ν’ αψηφήσει τον κίντυνο, να χιμήξει γύρα του να βρει θροφή να μην πεθάνει. Κάνει πόλεμο.
 
Ένας ωριμασμένος οργανισμός που έφαγε και χόρτασε μια μονάχα πια επιθυμία έχει: να μην του πάρουν ότι κατέχει να μην ανατραπεί η καθιερωμένη τάξη' ο κόσμος είναι καλός και του αρέσει. θέλει ειρήνη.
 
Κι οι δύο έχουν δίκιο. Κι οι δύο, ακολουθώντας την ανάγκη, συνεργάζονται στο μεγάλο σκοπό. Ποιο σκοπό; Να κουνηθεί η ψυχή τον ανθρώπου.
 
Να κουνηθεί η ψυχή τον ανθρώπου και να κάμει ένα βήμα πιο πέρα, να γλιτώσει από τις παλιές ηθικές, ελευτερίες και συνήθειες, που κατάντησαν ανηθικότητες, σκλαβιές και θάνατος, και να δημιουργήσει ένα καινούριο όραμα : ένα νέο πολιτισμό.
 
Σήμερα όλες μας οι ελπίδες στριγμώνουνται σε τούτο: στο ότι οι καιροί που περνούμε—κι ακόμα πολύ περισσότερο: οι καιροί που θα περάσουν τα παιδιά και τ’ αγγόνια μας—είναι δύσκολοι. Ή Δυσκολία στάθηκε πάντα στη ζωή ο μέγας ερεθισμός πού ξυπνάει και κεντρίζει όλες μας τις ορμές, καλές και κακές, για να πηδήξουμε το εμπόδιο που υψώθηκε ξαφνικά μπροστά μας κι έτσι, επιστρατεύοντας όλες μας τις δυνάμεις, πού Αλλιώς θα ύπνωναν ή θα ενεργούσαν σκόρπια κι ανόρεχτα, φτάνουμε κάποτε πολύ μακρύτερα απ' ότι ελπίζαμε. Γιατί οι επιστρατευόμενες δυνάμεις δεν είναι μονάχα δικές μας, ατομικές, μήτε μονάχα ανθρώπινες. Στη φόρα τούτη πού παίρνουμε για να πηδήξουμε, ξαμολύνουνται μέσα μας τρισυπόστατες δυνάμεις: ατομικές, πανανθρώπινες, προανθρώπινες. Στη στιγμή πού συσπειρώνεται ο άνθρωπος σαν ελατήριο για να επιχειρήσει το πήδημα, ολάκερη, μέσα μας, ή ζωή τού πλανήτη παίρνει φόρα. Νιώθουμε φανερά πια την απλούστατη αλήθεια πού τόσο συχνά λησμονούμε στις βολικές κι άγονες στιγμές της ευκολίας: πώς ο άνθρωπος δεν είναι αθάνατος, μα δουλεύει Κάτι ή Κάποιον αθάνατο.
 
Γι' αυτό στις δημιουργικές αυτές στιγμές καμιά πρόβλεψη δεν είναι δυνατή. Ο νόμος της αναλογίας, τα ιστορικά προηγούμενα, παθήματα μαθήματα, δεν έχουν καμιάν εφαρμογή στις στιγμές που ο άνθρωπος, δηλαδή ή ανθρωπότητα, δηλαδή ή ζωή, ορμάει για το πήδημα.
 
Εδώ το απρόβλεφτο είναι το μόνο προβλεπόμενο. Η Ιστορία εδώ χάνει τη δύναμή της. Πέφτει η μάσκα της και φαίνεται το αληθινό της πρόσωπο. Παραμύθι, και το δηγούνται ατά μικρά μικρά και μεγάλα παιδιά οι τρεις φλύαρες κυράτσες: η Φαντασία, η Φιλαυτία, η Αυθαιρεσία.
 
Στις μεγάλες στιγμές που περνούμε, κάποια άλλη δύναμη μπαίνει οδηγός: η Πίστη. Η πίστη πώς μπορούμε να πλάσουμε απαρχής καινούριο κόσμο, να καθαρίσουμε τη μνήμη, να ξαλαφρώσουμε από τα περιττά ανόητα βάρη, να δώσουμε καινούρια παρθενιά στην ψυχή μας. Πιστεύομε φυσικά κάτι ανύπαρχτο, μα πιστεύοντάς το το δημιουργούμε.
 
Ανύπαρχτο είναι ότι δεν πεθυμήσαμε αρκετά, ότι δεν ποτίσαμε αρκετά με το αίμα μας, για να μπορέσει να πάρει δύναμη να δρασκελίσει το μυστικό κατασκότεινο κατώφλι της ανυπαρξίας. Με την πίστη, με την αγάπη ή με τη βία με το αίμα μας, δηλαδή με ανθρώπινα υλικά, πλάθεται το ανύπαρχτο και γίνεται το μέγα πήδημα από τον ένα πολιτισμό στον άλλο.
 
Για να γίνει το πήδημα αυτό, απαραίτητο να προηγηθεί ή καταστροφή, να γκρεμιστούν πολλά σεβαστά κι αγαπημένα πού εμποδίζουν και ν ανοίξει ανάμεσα από τα ερείπια ή ψυχή καινούριο δρόμο.
 
Η εποχή μας έχει δραστικότατα με ορισμένο πρόσωπο στοιχεία αποσύνθεσης, κι απρόσωπα ακόμα, αβέβαια, μα ακαταμάχητα στοιχεία σύνθεσης. Εκατομμύρια αγωνιστές τη στιγμή τούτη, και στις πέντε ηπείρους, έχτελουν τέλεια το ιερό προδρομικό έργο της αποσύνθεσης οι πνευματικοί άνθρωποι ας δουλεύουν, όσο μπορούν, από τώρα, τα στοιχεία της σύνθεσης.
 
Ένας πνεματικός άνθρωπος σήμερα, περισσότερο παρά ποτέ, έχει μεγάλη ευθύνη. Έχει χρέος να διαποτιστεί από τη μοίρα της εποχής του, να μη φύγει, να σταθεί στο σταυροδρόμι όπου φυσούν όλες οι ανησυχίες κι οι ελπίδες, ρόδο των άνεμων. Έχει χρέος:
α' να ξεχωρίσει μέσα στις σύγχρονες αντιμαχόμενες προσπάθειες τί θετικό καλό προσφέρει ή καθεμιά, τί συνεισφορά στη λαχτάρα του σημερινού ξαγριεμένου ανθρώπου, να δημιουργήσει ένα καινούριο πιο δίκαιο κόσμο
β' να προσπαθεί όλες τούτες τις θετικές συνεισφορές να τις ταξινομεί μέσα του, στο μικρό χώρο τού στήθους του να πλάσει τη μακέτα τού ερχόμενου κόσμου
γ' να ζει βαθιά τη σημερινή αγωνία τού ανθρώπου και να μάχεται να τη διατυπώσει όχι μονάχα με τέχνη και στοχασμό (σήμερα αυτά μονάχα δε φτάνουν) παρά—κι αυτό είναι το δυσκολώτερο—μέ το παράδειγμα της ίδιας τούτης ζωής.
 
Η φυγή είναι αναντρη λιποταξία μα ο τρόπος πού αγωνίζεται ο πνεματικός άνθρωπος είναι ολότελα διαφορετικός από τον τρόπο πού αγωνίζονται οι «άρχοντες τού κόσμου». Το χρέος του είναι άλλο, σε άλλο επίπεδο: Να συγκλίνει μέσα του όλους τούς αποκλίνοντες σημερινούς αγώνες και να βάλει τάξη ατό χάος' να το μετουσιώσει δηλαδή μέσα του σε «κόσμο». Να κρατά άσβεστη την προσωπική του ανεξαρτησία για να βρεθεί άθιχτος, όρθιος, όταν θα ρθει η στιγμή του. Γιατί σίγουρα θα ’ρθει.
 
Αντοχή, Κατανόηση, Ένταση Εσωτερική και Προσπάθεια να διατυπώσει στη ζωή και στο έργο τον την Dοminante του μελλούμενου πολιτισμού. Μέσα στο παγκόσμιο παραλήρημα, να μπορέσει ν αρθρώσει ένα απλό σωστό Λόγο. Μιαν καλήν Αγγελία.
---------------
«Καθηγητής της Ερήμου». Αίγινα, Καλοκαίρι του 1940
Από τον Πρόλογο του βιλίου  του Νίκου Καζαντζάκη "Ταξιδεύοντας: Αγγλία"

Το μέλλον, είναι τα παιδιά μας!

Ζούμε περίεργες στιγμές. Στιγμές δύσκολες. Αυτές οι στιγμές όμως βγάζουν μια αλήθεια. Ξεσκεπάζουν πρόσωπα και καταστάσεις με τον πιο τραχύ, ωμό τρόπο. Ερχόμαστε αντιμέτωποι με την σκληρή αλήθεια, που άγαρμπα και βάναυσα έπιασε απ' τα μαλλιά και τους τελευταίους που στρογγύλευαν συνειδητά ή μη την πραγματικότητα.

Εκεί που θα σταθώ όμως και που όλοι πρέπει να σταθούμε, είναι το μέλλον. Και το μέλλον δεν είναι μόνο αυτό που καλούμαστε να συμβάλουμε στο να διαμορφωθεί, το μέλλον είναι τα παιδιά μας. Αυτά είναι και σε αυτά ανήκει και εύχομαι να διδαχθούμε απ΄ τη σαθρή, ανήθικη, χωρίς κανένα φραγμό και έλεος κοινωνία, που βλέπουμε να ανοίγεται διάπλατα μπροστά μας και να διαμορφώσουμε υγιείς πνευματικά ανθρώπους

Να έχεις ηθική παιδί μου.
Η ηθική κάνει τους ανθρώπους ταπεινούς. Η ηθική διώχνει την αλαζονεία και το θράσος.

Να είσαι δίκαιος.
Το δίκιο σου δεν θα είναι μόνο δικό σου, αλλά και του διπλανού σου. Το δίκιο σου θα το βροντοφωνάζεις κι ας είναι όλοι εναντίον σου.

Να είσαι ελεύθερος.
Οι ελεύθεροι άνθρωποι δεν φοβούνται. Δεν τους κρατάει κανείς και τίποτε. Έχουν γνώμονα την κρίση τους, τη βούλησή τους.

Να είσαι ταπεινός.
 Ταπεινός δεν είναι ο δουλοπρεπής που σκύβει το κεφάλι, είναι αυτός που ξέρει την αξία του και δεν νιώθει την ανάγκη να την προβάλει με φαμφάρες και γελοίους αλαλαγμούς.

Να είσαι αυθεντικός.
 Να κοιτάς πάντα μέσα σου. Αυτό κρύβει αλήθειες ανόθευτες. Εκεί είναι χαραγμένο το παρελθόν που προηγήθηκε της ύπαρξής σου και το μέλλον που θα σε ξεπεράσει.

Να είσαι μεγαλόψυχος.
Να συγχωρείς και να κατανοείς.

Να έχεις κρίση.
Θα παίξουν πολλές φορές με το συναίσθημά σου, με τη λογική σου, με τις γνώσεις σου, το φόβο σου, αλλά θα πρέπει πάντα να επεξεργάζεσαι, να αναλύεις και να κρίνεις σφαιρικά όσα ακούς.

Να κοιτάς πέρα από τον εαυτό σου και το συμφέρον σου.
Να πονάς τους άλλους και να βοηθάς τους άλλους. Να μην εμπλακείς σε αδηφαγικά παιχνίδια, γιατί χάνεις το νόημα της ζωής.

Η ζωή είναι μια ατελείωτη διαδρομή. Και ο καθένας από μας αποτελεί ένα κομμάτι απ' το δρόμο της. Οφείλουμε να στρώνουμε όμορφα αυτόν τον δρόμο, για να μπορέσει να συνεχιστεί ομαλά και στο μέλλον. Και τα παιδιά μας είναι αυτά που μας δίνουν κουράγιο και δύναμη για να συνεχίζουμε ακάθεκτοι...

Μυθομανία

pinocchio1Όλοι λίγο πολύ στην καθημερινότητά μας λέμε από πολύ μικρά μέχρι μεγάλα ψέματα. «Φτάνω σε 10 λεπτά», «Δεν μπορώ να έρθω στο ραντεβού γιατί είμαι άρρωστος», » Ναι, διάβαζα όλη τη μέρα», όλες αυτές οι φράσεις μπορεί να είναι αλήθεια, μπορεί να είναι όμως και ψέματα. Ο όρος μυθομανής στις παρακάτω φράσεις δεν θα λέγαμε ότι ταιριάζει. Άλλο ψεύτης άλλο μυθομανής.
      
Η έννοια της μυθομανίας είναι πιο περίπλοκη. Το άτομο κατασκευάζει ολόκληρες ιστορίες που δεν υφίστανται, ‘’χτίζει’’ την δική του  πραγματικότητα πάνω σε ένα τίποτα. Τα όρια όμως ανάμεσα σε ένα ψεύτη και ένα μυθομανή είναι πολύ δυσδιάκριτα και η διάγνωση πολύ δύσκολη.

Τι είναι πραγματικά η μυθομανία και τι υποκινεί το άτομο στο να κατασκευάζει μία παράλληλη πραγματικότητα; Ο όρος χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τον Ernest Drupe, ψυχίατρος ο οποίος την όρισε ως την παθολογική τάση, εκούσια και συνειδητή για ψέμα και επινόηση φανταστικών ιστοριών. Για τους ειδικούς η μυθομανία δεν αποτελεί αυτή καθαυτή την ψυχολογική διαταραχή, αλλά ένα σύμπτωμα κάτω από το οποίο υποθάλπεται η πραγματική παθολογική διάσταση. Στον 19ο αιώνα συνέδεαν τη μυθομανία με την υστερία.Σήμερα, αυτή εμφανίζεται ως σύμπτωμα στη διπολική διαταραχή και σε ορισμένες διαταραχές της προσωπικότητας, όπως η αντικοινωνική.

Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά ενός μυθομανή; Συνήθως είναι άτομα επιφανειακά με ρηχά συναισθήματα, αμφιθυμική προσωπικότητα και πολλές φορές αντικοινωνική. Διηγούνται πράγματα τα οποία οι ίδιοι τα πιστεύουν και τα οποία θέλουν  να κάνουν πιστευτά και στους άλλους. Αν η ιστορία γίνει πιστευτή, τότε βιώνεται ως ακόμη πιο αληθινή από το άτομο. Στον μυθομανή αρέσει να φαίνεται ως αξιόπιστη προσωπικότητα, έτσι ώστε να εδραιώνονται τα ψέματά του. Να σημειωθεί όμως ότι δεν πιστεύουν όλοι οι μυθομανείς τα λεγόμενά τους και αναγνωρίζουν την έλλειψη αξιοπιστίας τους.

Για ποιούς λόγους μπορεί να γίνει κάποιος μυθομανής; Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι μυθομανίας ανάλογα με τον τρόπο σκέψης του ατόμου. Πολλοί λένε ψέματα για να τραβήξουν το ενδιαφέρον των άλλων, ίσως ακόμα και τη συμπόνια  και τη λύπη τους. Άλλοι πάλι λένε ψέματα γιατί θεωρούν ότι μ'αυτόν τον τρόπο δημιουργούν μία καινούρια ζωή πιό ενδιαφέρον από αυτή που έχουν τώρα. Ένας τρίτος τύπος μυθομανή που προκαλεί ενδιαφέρον στους ειδικούς είναι το άτομο που βιώνει το πένθος, βρίσκεται στη κατάσταση της άρνησης μη αποδεχόμενος την απώλεια και την πραγματικότητα.
 
Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε έναν μυθομανή; Αν ανήκει στο οικογενειακό ή φιλικό μας περιβάλλον, η μόνη λύση είναι η ειλικρίνεια και η υπομονή ως προς αυτόν.  Πρέπει να τον βοηθήσουμε να συνειδητοποιήσει το προβλημά του και τους λόγους για τους οποίους οδηγείται στη δημιουργία ψεμάτων. Η αναζήτηση βοήθειας από κάποιον ειδικό είναι απαραίτητη, έτσι ώστε το άτομο να σταματήσει να ψεύδεται και να μάθει να επικοινωνεί καλύτερα με τους άλλους. Σίγουρα με την παραπομπή του ατόμου σε κάποιον ειδικό θα διευκρινιστεί αν πίσω από την τάση να λέει ψέματα, υπάρχουν άλλα ψυχοπαθολογικά στοιχεία που χρειάζεται να διερευνηθούν προκειμένου να αντιμετωπιστούν θεραπευτικά.

Πολιτισμός και κρίση, υπάρχει διέξοδος;

Πολιτισμός και κρίση, υπάρχει διέξοδος;Στη δύσκολη συγκυρία που βιώνουμε η προσφυγή στα αγαθά του πολιτισμού είναι για πολλούς ανάγκη αναζήτησης αντίβαρων στη σφαίρα της γνώσης, της νόησης, της δημιουργίας και της ευαισθησίας. Πέρα από την εξατομικευμένη απόλαυσή τους, προσφέρεται μέσω αυτών η αποκατάσταση μιας επικοινωνίας, η αίσθηση ότι ανήκουμε σε μια ευρύτερη συλλογικότητα. Γράμματα και τέχνες με τα νοήματα, την αισθητική, αλλά και τον συναισθηματικό τους κόσμο κεντρίζουν τον προβληματισμό, την αμφιβολία απέναντι σε βεβαιότητες και στερεότυπα. Οξύνουν την κριτική στάση, διευκολύνουν την αναθεώρηση αντιλήψεων ξεπερασμένων, ανοίγουν μονοπάτια δίπλα στον δύσκολο δρόμο της αυτογνωσίας.

Ποια είναι όμως η σχέση του πολιτισμού μας με το φαινόμενο της κρίσης, αφού πολιτισμός δεν είναι μόνο τα γράμματα και οι τέχνες, αλλά το σύνολο των εκφάνσεων μιας κοινωνίας, δηλαδή των κυρίαρχων αντιλήψεών της, των θεσμών και του τρόπου λειτουργίας τους, των καθημερινών συμπεριφορών, των πεπραγμένων της. Οχι μόνο αυτών που επαινούμε και μας καταξιώνουν. Αλλά και αυτών που καταδικάζουμε ή έστω συντηρούμε και μας κρατούν υποτελείς στην υπανάπτυξη ή σε σισύφειες προσπάθειες.

Ολική κρίση

Ολοι συμφωνούμε ότι η κρίση δεν είναι μόνο οικονομική. Είναι και κρίση λειτουργίας των θεσμών. Είναι κρίση ηθική. Είναι κρίση αντιλήψεων και τρόπου σκέψης, ίσως και ταυτότητας της σύγχρονης κοινωνίας. Γι' αυτό και υποστηρίζω ότι βιώνουμε μια κρίση του πολιτισμού μας, μια ολική κρίση. Και ακόμη ότι τη βιώνουμε όχι μόνο στην παρούσα συγκυρία μετά τον καταστροφικό εκτροχιασμό της οικονομίας, αλλά διαχρονικά άλλοτε σε ηπιότερες μορφές κι άλλοτε μέσα από οδυνηρές εμπειρίες από συστάσεως του νεοελληνικού κράτους. Πώς στοιχειοθετείται αυτή π. χ. στο πολιτικό σύστημά μας;

Η μεταπολίτευση καθοδηγήθηκε από την ανάγκη της αποκατάστασης της δημοκρατίας, στη συνέχεια από το αίτημα της αλλαγής, πρόσφατα από το εγχείρημα του εκσυγχρονισμού. Καταγράφηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της τριακονταπενταετίας σημαντικές κατακτήσεις. Ομως ο πήχυς των απαιτήσεών μας ήταν πιο πλατύς, δικαίως υψηλότερα εκείνου των κατακτήσεών μας.

Και τα τρία πολιτικά σχέδια εξακολουθούν να είναι επίκαιρα γιατί κανένα δεν ολοκληρώθηκε. Κι αυτό επειδή υπονομεύτηκαν και υπονομεύονται διαχρονικά από μια συχνά κυρίαρχη ή έστω τρέχουσα κουλτούρα. Για παράδειγμα, το γύρισμα της σελίδας της μεταπολίτευσης εκφράσθηκε με το Σύνταγμα του '75 που καθόρισε το πολίτευμα, αλλά και αξίες και αρχές σύμφωνα με τις οποίες έμελλε ή όφειλε να συγκροτηθεί το πολιτικό σύστημα και η κοινωνικοοικονομική οργάνωση της χώρας.

Πουθενά όμως αυτό το κορυφαίο κείμενο δεν έλεγε -και δεν λέει- ότι γνώμονας διακυβέρνησης της χώρας είναι οι πελατειακές σχέσεις των κομμάτων. Οτι κράτος και κόμμα διαπλέκονται όχι για να υπηρετούν το δημόσιο συμφέρον, αλλά για τη νομή της εξουσίας. Οτι το δημόσιο συμφέρον μπορεί να υποχωρεί μπροστά στον στόχο της κατάκτησης ή της διατήρησης της εξουσίας ή έστω να ακυρώνεται από το δόγμα της αποφυγής του πολιτικού κόστους. Κι ακόμη ότι η ελαστική ηθική στη δημόσια ζωή, είτε στενά εννοούμενη που παράγει ποινικά αδικήματα είτε πλατιά ως έννοια που περιλαμβάνει ενδεικτικά το σύνολο των παραπάνω, αλλά και άλλων ισοδύναμων φαινομένων, δεν είναι δα και προς θανάτου. Πίσω από όλα αυτά τα φαινόμενα της παρακμής και της υπανάπτυξης βρίσκονται νοοτροπίες και πίσω από αυτές ο σκληρός πυρήνας μιας χωλής, μιας αυτοκαταστροφικής παιδείας που οι ρίζες της αντλούν δύναμη και ζωή αμέτρητες δεκαετίες. Ενα σύνολο δογμάτων αντιλήψεων και συμπεριφορών που εκπέμπονται από παντού και διαχέονται στην κοινωνία, που διαμορφώνουν και αναπαράγουν πλειοψηφικά μια αναχρονιστική κουλτούρα.

Ας μετακινηθούμε στον χώρο της κοινωνίας. Στο δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα πραγματώθηκε μια καθοριστική εξέλιξη για τον δυτικό πολιτισμό μας που ενίσχυσε αποφασιστικά τον ατομοκεντρισμό, συχνά τον άκρατο δίχως αναστολές εγωισμό. Αυτόν που υπέσκαπτε αξίες και αρχές, όπως του δημοσίου συμφέροντος, της κοινωνικής ευθύνης ή της αλληλεγγύης, ακόμη και της Δικαιοσύνης. Στην ελληνική εκδοχή της καλλιεργούσε επιπλέον έναν αμοραλισμό που περιστρεφόταν γύρω από το κέρδος, την επαγγελματική επιτυχία, και συγχρόνως νομιμοποιούσε την ήσσονα προσπάθεια και το βόλεμα, την ευκαιριακή επιτυχία και την αρπαχτή, απέναντι στους βλάκες που μοχθούν, επιμένουν με συνέπεια, σέβονται θεσμούς, επιχειρηματική ή εργασιακή δεοντολογία. Αποτέλεσμα η σταδιακή αποσάρθρωση των σχέσεων του πολίτη με την κοινωνία, η επιδείνωση των σχέσεών του με την πολιτεία. Η διάψευση οραμάτων και ο συνακόλουθος κατακερματισμός συλλογικοτήτων, έσπρωχναν συγχρόνως προς την ίδιας ποιότητας ατομοκεντρική κατεύθυνση σε βάρος της κοινωνικής ευθύνης. Το ίδιο και η θεαματική μεγέθυνση, ποσοτική και ποιοτική, της μεσαίας τάξης που τόνωνε την αυτοπεποίθησή της και την κεντρική της επιθυμία: να παίξει νέους ρόλους και ανυπόμονα να ανεβεί στα πιο πάνω σκαλοπάτια. Τι σήμαινε όμως άνοδος ήταν κάτι χλωμό ή ελάχιστα αποσαφηνισμένο, όταν ξέφευγε από τα όρια του υλικού πλούτου και της κοινωνικής αναγνωρισιμότητας. Μια εξέλιξη διαρκών μετασχηματισμών στην οικονομία και στην κοινωνία δεν άργησε να γεννήσει ερωτήματα, νέα ζητήματα συλλογικών ή ατομικών ταυτοτήτων. Ποιοι είμαστε, πού ανήκουμε, μπορούμε με ταξικά ή εισοδηματικά κριτήρια να δώσουμε όπως παλιά απάντηση σε μια τόσο πολυσύνθετη πραγματικότητα; Τι αφήνουμε πίσω μας και τι αναθεωρούμε, τι επιδιώκουμε για το αύριό μας.

Η προσπάθεια σύζευξης της συνέχειας και της ανανέωσης του πολιτισμού μας είναι ιδιαίτερα σημαντική γιατί συνδέεται άρρηκτα με την ατομική και συλλογική ταυτότητά μας. Συνέχειας όμως ποιων ιδεών και με τι νοηματοδοτήσεις; Ανανέωσης με ποια περιεχόμενα; Ελληνική κουλτούρα και εθνική ταυτότητα περπάτησαν χέρι χέρι για τη διαμόρφωση του κράτους-έθνους στον 19ο αιώνα. Μπορεί όμως αυτή η κουλτούρα να είναι εξίσου χρήσιμη για το εθνικό και κοινωνικό συμφέρον στο ξεκίνημα του 21ου αιώνα;

Για παράδειγμα: επί δεκαετίες η πολιτική ιστορία μας σφραγίσθηκε από τις παρεμβάσεις των ξένων δυνάμεων. Πολύ γρήγορα διαμορφώθηκε η άποψη ότι για οποιοδήποτε κακό έφταιγαν πάντα οι άλλοι. Συνέτρεχε ανέκαθεν από κοντά κι αυτή η στρεβλή αντίληψη ευθιξίας και υπερηφάνειας, στην οποία η αυτοκριτική δεν είχε θέση, ακυρώνοντας έτσι κάθε δυνατότητα αυτογνωσίας. Μπορούμε όμως να εξακολουθούμε μετά τη μεταπολίτευση να αναζητούμε την ευθύνη στους άλλους για όποια αρνητική εξέλιξη είχαμε στον δημόσιο χώρο τα τελευταία τριάντα πέντε χρόνια; Εντούτοις το στερεότυπο εξακολουθεί για μεγάλη μερίδα της κοινωνίας μας να ισχύει. Πάντα φταίνε -εντός ή εκτός των τειχών- κάποιοι άλλοι. Θα μπορούσα να αναφερθώ και σε άλλα παραδείγματα αυτής της κουλτούρας, όπως στο «κράτος διαχρονικό δυνάστη», διάδοχο της Πύλης του σουλτάνου ή στο «κράτος που αδιακρίτως οφείλει να προσφέρει ανεξαρτήτως κριτηρίων ή πραγματικών δυνατοτήτων».

Η εθνική ή κοινωνική συσπείρωση αναζητεί αμυντικά πρωτίστως έναν αντίπαλο, δευτερευόντως στοιχίζεται με συνέπεια πίσω από έναν στόχο. Τα φωτεινά παραδείγματα αποτελούν εξαιρέσεις. Οι πολίτες ή οι φορείς που τους εκφράζουν σπάνια κάνουν την αυτοκριτική τους και όταν την κάνουν ακόμη πιο σπάνια πραγματικά αλλάζουν. Εξυπηρετούν ευκαιριακά κυρίως εντυπώσεις. Οσο κανένα άλλο θέμα δεν συγκαλύπτεται ή δεν αποσιωπάται στον δημόσιο χώρο, όπως αυτό της συνευθύνης της κοινωνίας για παθογένειες, στρεβλώσεις και αγκυλώσεις, προκειμένου να μην γίνουμε δυσάρεστοι στα κάθε λογής ακροατήριά μας.

Η αυτοδύναμη κοινωνία

Η μελαγχολική διαπίστωσή είναι ότι η κουλτούρα που είχαμε στη διάθεσή μας δεν στάθηκε ικανή να προτάξει αντίβαρα και να μετασχηματίσει την ευάλωτη κοινωνία σε αυτοδύναμη κοινωνία. Αντίβαρα αντλώντας από το διαχρονικό οπλοστάσιο του πολιτισμού -εθνικού ή ευρωπαϊκού- αρετές αποξεχασμένες και εμπλουτίζοντας τες με νέα περιεχόμενα για τη διαμόρφωση της σύγχρονης ταυτότητάς μας. Το αίτημα για κριτική στάση και αυτογνωσία παραμένει ανικανοποίητο. Το δίλημμα λαϊκισμός ή επινόηση νέων νοημάτων, στόχων, εργαλείων εξακολουθεί να ισχύει. Πίσω από αυτόν τον ανήμπορο υπαρκτό πολιτισμό κρύβεται πάλι μια χωλή παιδεία. Ας δούμε τέλος τι συμβαίνει στον χώρο των γραμμάτων και των τεχνών.

Ανάμεσα στις αλλαγές που δρομολόγησε η παγκοσμιοποίηση και οι νέες τεχνολογίες θέση ξεχωριστή έχει η τάση ομογενοποίησης των πολιτισμών μας με μια σταθερή συρρίκνωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους και την ανάδειξη, αλλά και επιβολή μιας κουλτούρας -ενός τρόπου σκέψης μιας στάσης ζωής -που υποβοηθά το δικό της νεοφιλελεύθερο σύστημα και τα συμφέροντά του. Μεταξύ των αξιών του ευρωπαϊκού πολιτισμού θέση ξεχωριστή κατέχει εκείνη της αυτονομίας του δημιουργού, δηλαδή της αυτονομίας του χώρου του πολιτισμού, απέναντι π. χ. στον χώρο της οικονομίας που υπακούει σε άλλους κανόνες. Αυτή η αυτονομία βάλλεται. Η αγορά διεκδικεί και εξασφαλίζει ρόλο. Το κέρδος γίνεται ρυθμιστικός παράγων, μοχλός στρεβλώσεων στην παραγωγή, στη διάχυση και στην προσβασιμότητα των πολιτιστικών προϊόντων. Ο πολυφωνικός πολιτισμός της Ευρώπης που τον συνθέτουν οι λαοί της με την αυτονομία της ταυτότητάς τους και αποτελεί πηγή έμπνευσης, δημιουργικότητας και κριτικής στάσης απειλείται. Ο φόβος είναι διάχυτος σε όλες τις κοινωνίες, γιατί αγγίζει το τελευταίο καταφύγιο της ατομικότητας των πολιτών, την εθνική ταυτότητά τους. Σίγουρο είναι ότι δεν είμαστε μια έρημη χώρα. Είναι εντυπωσιακό πόσοι είναι αυτοί που επιμένουν. Πόσες ιδέες, θέσεις, προτάσεις διατυπώνονται για όσα αλλάζουν ή συμβαίνουν και δοκιμάζουν ή πετυχαίνουν να δώσουν απαντήσεις. Πόση δημιουργικότητα καταγράφεται στον χώρο των τεχνών. Υπάρχει παραγωγή που προσφέρεται με προσπάθεια, με υπομονή, με οικονομικές δυσχέρειες. Ομως διαχέεται, ζυμώνεται, επηρεάζει αποδέκτες μέσα στα στενά όρια ενός μικρόκοσμου ή έστω ενός μειοψηφικού υποσύνολου της κοινωνίας.

Κατά καιρούς επισημαίνονται σειρά προβλημάτων που επιζητούνε λύση. Εστω ότι όλα τα ζητήματα αυτόνομης δημιουργίας, διεύρυνσης των αναγκαίων θεσμών, δυνατότητας πρόσβασης σε όλο και περισσοτέρους πολίτες, ευρύτερης πληροφόρησης, αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών και των δικτύων απαντιούνται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Εστω ότι οι δημιουργοί είναι από τις εφαρμοζόμενες πολιτικές ικανοποιημένοι. Όμως αν το προσφερόμενο πολιτιστικό προϊόν δεν βρίσκει αποδέκτες; Το κρίσιμο ζητούμενο για μια βιώσιμη προοπτική της αυτονομίας του δημιουργού και της ανατροφοδότησης της δημιουργικότητάς του είναι η μεγαλύτερη δυνατή διεύρυνση της κοινωνικής βάσης των αποδεκτών της. Οχι γενικά και αφηρημένα με το επιχείρημα ότι τα προϊόντα προσφέρονται σε όλους, αλλά με τη διαπίστωση ότι αυξάνεται διαρκώς ο κύκλος των ενδιαφερομένων. Οτι ο κόσμος τα επιζητεί. Οτι πληθαίνουν αυτοί που αναβαθμίζουν τα γράμματα και τις τέχνες σε πρώτης γραμμής ανάγκη της ζωής τους. Οτι επικοινωνούν ουσιαστικά μαζί τους και αποκαθιστούν μια διαρκή σχέση διαλόγου και προβληματισμού που υπηρετεί την αισθητική απόλαυσή τους, αγγίζει ευαισθησίες, αλλά συγχρόνως και συμβάλλει στην προσωπική τους ολοκλήρωση. Με ποιους τρόπους καθίσταται δυνατή αυτή η προοπτική για όλους;

Η απάντηση είναι η καλλιέργεια της κοινωνίας, η δημιουργία αναχωμάτων στον πολιτισμικό πολτό που αγοραία μάς κατακλύζει πανταχόθεν, δηλαδή ακόμη μια φορά η παιδεία Τα αρνητικά φαινόμενα που επεσήμανα μαζί με ανάλογες παθογένειες του χώρου της οικονομίας αλληλοτροφοδοτούνται, συναρθρώνονται πάνω σε μια αναχρονιστική κουλτούρα, έχουν κοινό παρονομαστή μια ανεπαρκή μια στρεβλή παιδεία. Χαρακτηρίζουν άραγε την πολιτικοκοινωνική ταυτότητα της χώρας μας στο σύνολό της; Οχι βέβαια. Ομως στην αντίπερα όχθη τους οι υπάρχουσες δυνάμεις μειοψηφούν, αδυνατούν να επιφέρουν μια ολική ανατροπή παρά τις κατά καιρούς ή τις διαχρονικές προσπάθειές τους. Νομίζω ότι είναι προφανές ότι τα γράμματα και οι τέχνες δεν μπορούν από μόνες τους να ανατρέψουν αυτήν την κατάσταση. Αλλά δεν είναι και δυνατή ερήμην της παιδευτικής τους λειτουργίας η ανατροπή της.

Εθνικό αφήγημα

Τελευταία εν μέσω κρίσης ακούγεται το αίτημα για την ανάγκη ενός εθνικού αφηγήματος, παράλληλα προς την προσπάθεια εξόδου από την κρίση. Δεν μπορεί να υπάρξει ένα αξιόπιστο αφήγημα, χωρίς να έχει στον πυρήνα του μία ευρύτερη πολιτική πολιτισμού που πέρα από την αδιαμφισβήτητη διαχείριση της πολιτισμικής κληρονομιάς μας, θα συμβάλει στο σήμερα της πολιτισμικής ταυτότητάς μας, στο κτίσιμο μιας σύγχρονης κουλτούρας και θα έχει ως αφετηρία την παιδεία. Μια παιδεία που δεν θα κυνηγά μόνο τις επιδόσεις για να κάνει τους νέους μας ανταγωνιστικούς σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία, αλλά θα διαχέει μια ευρύτερη αξιακή κουλτούρα σε όλο και πιο πολλούς, με όλο και περισσότερα περιεχόμενα και μέσα. Που θα διευρύνει τους συλλογικούς και ατομικούς ορίζοντες, τις δυνατότητες αυτοπραγμάτωσής μας. Μια παιδεία που δεν θα παρέχεται μόνο από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, αλλά από τους ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών, τον οιοδήποτε διαμορφωτή της κοινής γνώμης, από τον πολιτικό και τον κριτικό αναλυτή μέχρι τα νέα κοινωνικά κινήματα και τους μη κυβερνητικούς οργανισμούς.

Χρειάζεται δημόσιος διάλογος με επιμονή, με διάθεση να ακούσουμε τις αλήθειες των άλλων μέχρι να βρούμε τον δρόμο μας ή τους παράλληλους δρόμους, εφόσον ο ένας δεν θα ακυρώνει τον άλλο. Να φέρουμε στο προσκήνιο ένα αξιακό αντίβαρο απέναντι στις αγοραίες αντιλήψεις. Να αποκαταστήσουμε την ηθική στάση ως ζωτική ανάγκη. Να καλλιεργήσουμε την κριτική ματιά, να συνδράμουμε στην προσωπική και στη συλλογική μας αυτογνωσία. Οι καιροί μάς καλούν να αναμετρηθούμε με τους εαυτούς μας και μια κουλτούρα που αναπαράγει αδιέξοδα και διαψεύσεις.

Δεν μας λείπουν οι άνθρωποι, δεν μας λείπουν οι ιδέες. Λείπει αυτή η σπάνια συγκυρία που όλοι μαζί θα πέσουν ενσυνείδητα και ομόψυχα σε μια τέτοια προσπάθεια για να κινητοποιήσουν την κοινωνία να πραγματοποιήσει μια μεγάλη πολιτισμική ανατροπή και να ανοίξει τους νέους δρόμους. Η κρίση είναι μία ευκαιρία για να χτίσουμε αυτήν τη συγκυρία.

Τα ελληνικά ιδεώδη μεταγλωσσικής σοφίας

Τα ελληνικά ιδεώδη μεταγλωσσικης σοφιαςΗ μελέτη των αρχαίων Ελλήνων μοναδική πηγή πλούτου.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ζούμε στην εποχή των θετικών επιστημών, της προηγμένης και συνεχώς εξελισσόμενης τεχνολογίας.

Προωθούμε τα παιδιά μας, τους νέους μας, να παρακολουθήσουν μαθήματα θετικών επιστημών ή εκείνα που θα τους δώσουν  ένα συγκεκριμένο επάγγελμα με όσο το δυνατό μεγαλύτερες οικονομικές αποδοχές. Και ως ένα σημείο σωστά πράττουμε διότι η πραγματικότητα απαιτεί οικονομική ευημερία για την πιο άνετη ζωή μας. Βεβαίως, πολλοί δεν σταματούν στην “οικονομική άνεση”, αλλά θέτουν σκοπό της ζωής τους την απόκτηση όσο το δυνατόν περισσότερων περιουσιακών στοιχείων σε ρευστό χρήμα, ακίνητα κ.ά.   Περιορίζονται, όμως, οι απολαύσεις της ζωής στα υλικά αγαθά ; Για πολλούς, για πάρα πολλούς, Ναι!

‘Έτσι, βλέπουμε καθημερινά ανθρώπους πνιγμένους στο χρήμα να είναι κενοί πνευματικά και πάμπτωχοι ηθικά. Η ολοκλήρωση του ανθρώπου δεν γίνεται ούτε μόνο με τεχνικές γνώσεις, ούτε με τον οικονομικό πλούτο, ούτε με αξιώματα. Λείπει το στοιχείο της ανθρωπιάς, των πνευματικών εκείνων αγαθών που δίνουν πληρότητα και ηθική ικανοποίηση, τα στοιχεία που κάνουν αληθινά υπερήφανο τον άνθρωπο, ουσιαστικά χρήσιμο. Τα βασικά στοιχεία του καθαρού πνεύματος, της ορθής παιδείας (επίσημης ή μη), τα στοιχεία του πνευματικού πλούτου. Και η καλύτερη πηγή, από την οποία θα αντλήσουμε τα στοιχεία αυτά, είναι η μελέτη των αρχαίων ελληνικών συγγραμμάτων (σε οποιαδήποτε γλώσσα), που ανοίγουν το μυαλό μας, καθώς και η μελέτη νεότερων διανοητών. ‘Έτσι, το μυαλό, απαλλαγμένο από οιουσδήποτε περιορισμούς, να λειτουργεί και να παράγει.

Δεν είναι πολυτέλεια η μελέτη των συγγραμμάτων αυτών. Είναι ανάγκη. ‘Άλλωστε η ελληνική φιλοσοφία είναι η βάση των επιστημών. Είναι η απαρχή της αναζήτησης. Και από την αναζήτηση γεννήθηκαν οι ειδικές γνώσεις, οι επιστήμες.

Τα μαθηματικά  τα οποία αναμφισβήτητα γεννήθηκαν στην αρχαία Ελλάδα  βασίζονται σε φιλοσοφική θεώρηση. Είναι προϊόν φιλοσοφικής σκέψης, λογικών συλλογισμών. Το ίδιο και η φυσική και πολλές άλλες επιστήμες.

Πως λοιπόν θεωρούμε την φιλοσοφία ξέχωρη από της θετικές επιστήμες ;
Η μελέτη των αρχαίων Ελλήνων θα μας δώσει απαντήσεις σε πάρα πολλά ερωτήματα και θα μας πλουτίσει ψυχικά και πνευματικά. Θα μας κάνει πιο ολοκληρωμένους ανθρώπους. Θα οξύνει την σκέψη μας και θα μας οδηγήσει στην αληθινή ευφροσύνη. Παράλληλα, θα είναι μεγαλύτερη η απόδοσή μας στον επαγγελματικό και κοινωνικό τομέα. Οι ακράδαντες βάσεις της ελληνικής σκέψης θα μας οδηγήσουν και στην ποιοτικά καλύτερη και αρμονικότερη συμβίωση. Είναι οι βάσεις του πολιτισμού και του ανθρωπισμού. Είναι ανεξάντλητες οι ελληνικές πηγές. Και όσο μαθαίνουμε, τόσο διαπιστώνουμε πόσα δεν ξέρουμε. Η μάθηση δεν σταματά ποτέ. Ας ανατρέξουμε λοιπόν στις ανεξάντλητες πηγές πνευματικού πλούτου των Ελλήνων, οι οποίες ισχύουν για όλες τις εποχές και για όλη την ανθρωπότητα. Επιστήμονες και μελετητές μη ‘Έλληνες έχουν φωτιστεί από τα ελληνικά συγγράμματα. Ας φωτιστούμε κι εμείς όλοι από την άσβεστη ελληνική φλόγα. Η Ελλάδα δεν είναι μικρή. Δεν ήταν ποτέ μικρή. Ο πλούτος της βρίσκεται στην πνευματικότητα και την αρετή. Ο χώρος της επεκτείνεται σε ολόκληρη τη γη. Δεν έχει σύνορα ο Ελληνισμός. Δεν κάνει διάκριση. Δεν έχει περιούσιους λαούς. Την αρετή μπορεί να την αποκτήσει οποιοσδήποτε και οπουδήποτε, αρκεί ν’ ανατρέξει στις πηγές της. Ο ‘Έλληνας δεν είναι φυλετική έννοια. ‘Έλληνας είναι αυτός που έχει μυηθεί στα αθάνατα ελληνικά ιδεώδη. Αυτός που σκέπτεται και πράττει ελληνικά. Παγκόσμιος ενάρετος πολίτης.

Είναι ανάγκη να ανατρέξουμε στους ‘Έλληνες συγγραφείς. Είναι ανάγκη να προωθήσουμε τον ελληνικό πολιτισμό.

Είναι ανάγκη να τον περιφρουρήσουμε, να τον διαφυλάξουμε από τους παντοίους κινδύνους και τη λασπολογία.

«Οι ‘Έλληνες πήραν τον άνθρωπο και τον έστησαν στα πόδια του»

Για χιλιάδες χρόνια παλαιότεροι πολιτισμοί, όπως αυτοί των Περσών, των Ασσύριων, των Βαβυλώνιων, έβλεπαν τον άνθρωπο ως ένα απεχθές ον που σέρνονταν μπροστά σε θεότητες και δυνάστες. Οι ‘Έλληνες όμως, πήραν τον άνθρωπο και τον έστησαν στα πόδια του. Τον δίδαξαν να είναι υπερήφανος. Ο κόσμος είναι γεμάτος θαύματα, έλεγε ο Σοφοκλής, αλλά τίποτα δεν είναι πιο θαυμάσιο από τον άνθρωπο.

   Οι ‘Έλληνες έπεισαν τον άνθρωπο, όπως ο Περικλής το τοποθέτησε, ότι ήταν δικαιωματικά ο κάτοχος και ο κύριος του εαυτού του και δημιούργησαν νόμους για να περιφρουρήσουν τις προσωπικές του ελευθερίες. Οι αρχαίοι Έλληνες ενθάρρυναν την περιέργεια που είχε ο άνθρωπος για τον εαυτόν του και για τον κόσμο που τον περιτριγύριζε, διακηρύττοντας μαζί με τον Σωκράτη ότι μια ζωή χωρίς έρευνα δεν αξίζει τον κόπο να την ζούμε.

   Οι ‘Έλληνες πίστευαν στην τελειότητα σε όλα τα πράγματα, γι΄ αυτό μας κληροδότησαν την ομορφιά, που φτάνει από τον Παρθενώνα και τα ελληνικά αγάλματα, τις τραγωδίες του Αισχύλου, του Ευριπίδη και του Σοφοκλή, την ποίηση του Ησίοδου και του ‘Ομήρου, μέχρι τα ζωγραφισμένα αγγεία ενός απλού νοικοκυριού.

   Χωρίς τους ‘Έλληνες μπορεί ποτέ να μην είχαμε αντιληφθεί τι είναι αυτοδιοίκηση. Αλλά, πολύ περισσότερο ακόμα και από την γλώσσα μας, τους νόμους μας, τη λογική μας, τα πρότυπά μας της αλήθειας και της ομορφιάς, χρωστάμε σε αυτούς την βαθειά αίσθηση για την αξιοπρέπεια του ανθρώπου.

   Από τους ‘Έλληνες μάθαμε να φιλοδοξούμε χωρίς περιορισμούς, να είμαστε, όπως είπε ο  Αριστοτέλης, αθάνατοι μέχρι εκεί που μας είναι δυνατό….

Έτοιμο να απογειώσει γιγάντιο drone για πρόσβαση στο διαδίκτυο οπουδήποτε στη Γη το Facebook

Το Facebook κατασκεύασε και ετοιμάζεται να δοκιμάσει σε πραγματικές συνθήκες ένα τεράστιο αυτόνομο αεροπλάνο (drone), το οποίο θα πετά σε απομονωμένα μέρη της Γης και θα παρέχει στους κατοίκους δυνατότητα σύνδεσης στο διαδίκτυο.

Το μεγαλύτερο κοινωνικό δίκτυο έχει πλέον αγγίξει τους 1,5 δισεκατομμύρια χρήστες, αλλά έχει φιλόδοξα σχέδια να επεκτείνει περαιτέρω την πελατεία του στις πιο απομονωμένες περιοχές του πλανήτη, όπου ζει περίπου το ένα δέκατο του παγκόσμιου πληθυσμού και είναι δύσκολη ή μη οικονομικά βιώσιμη η κατασκευή επίγειων δικτυακών υποδομών (οπτικών ινών κ.α.).
Το μη επανδρωμένο drone, με την ονομασία Aquila, που έχει άνοιγμα φτερών 42 μέτρων, όσο ένα αεροπλάνο Μπόινγκ 737, θα πετά σε ύψος 20 έως 30 χιλιομέτρων, πάνω από τους αεροδιαδρόμους των κανονικών αεροπλάνων, αλλά και από τις καταιγίδες. Θα μπορεί να μένει στον αέρα, χωρίς ανεφοδιασμό, για 90 συνεχόμενες μέρες, σύμφωνα με το BBC, το πρακτορείο Reuters και τους «Times» της Νέας Υόρκης.
Το αεροπλάνο θα δίνει στους επίγειους χρήστες τη δυνατότητα να έχουν ίντερνετ με την πολύ υψηλή ταχύτητα των 10 Gigabit το δευτερόλεπτο, χάρη σε μια ειδική νέα τεχνολογία οπτικού λέιζερ, που θα μεταφέρει τα δεδομένα από τον ουρανό στο έδαφος και αντίστροφα.
Κάθε drone θα διαγράφει στον αέρα έναν κύκλο διαμέτρου τριών χιλιομέτρων και εκτιμάται ότι θα παρέχει διαδικτυακή πρόσβαση στο έδαφος σε μια περιοχή ακτίνας περίπου 50 χιλιομέτρων. Τα αεροσκάφη -που δεν προορίζονται προς πώληση, αλλά για ιδία χρήση μόνο του Facebook- θα μεταδίδουν επίσης σήματα μεταξύ τους. Προγραμματίζεται να χρησιμοποιηθούν εκατοντάδες τέτοια drones, τα οποία θα συνεργάζονται με δορυφόρους του Facebook, που θα βρίσκονται σε ακόμη μεγαλύτερο υψόμετρο.
Το αεροσκάφος κινείται με την ηλιακή ενέργεια, ζυγίζει περίπου 400 κιλά, ενώ σχεδιάσθηκε και κατασκευάσθηκε εντός 14 μηνών στη Βρετανία από την ειδική αεροδιαστημική ομάδα Ascenta του Facebook. H πρώτη πιλοτική πτήση του θα γίνει στις ΗΠΑ σύντομα. Σε παρόμοια κατεύθυνση κινείται και η Google, η οποία πειραματίζεται επίσης με drones, δορυφόρους και μπαλόνια σε μεγάλο υψόμετρο.

Έρχεται το μοναδικό ιπτάμενο αυτοκίνητο που θα χωράει στο γκαράζ!

Terrafugia's concept vehicle - which doubles as both a plane and a land vehicle - has fold-out wings with twin electric motors attached to each endΕδώ και πολύ καιρό το φουτουριστικό όραμα της «Orbit City», έχει γοητεύσει τον κόσμο ωστόσο ο στόχος της δημιουργίας ενός ιπτάμενου αυτοκινήτου που θα βγει στην κυκλοφορία, είχε αποδειχθεί όνειρο απατηλό.
Τώρα η εταιρεία Terrafugia ισχυρίζεται ότι είναι ένα βήμα πιο κοντά στο να τα καταφέρει και παρουσίασε τα νέα της σχέδια για το όχημα TF-X, όπως αναφέρει η DailyMail.

Με κινητήρα 300 ίππων, το νέο TF-X θα μπορεί να κινείται με σταθερή ταχύτητα 322 χλμ/ώρα και θα μπορεί να διανύσει 800 χιλιόμετρα χωρίς διακοπή στον αέρα.
Εκπρόσωπος της εταιρείας δήλωσε ότι ο στόχος είναι το αυτοκίνητο να βγει στην κυκλοφορία και να μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα κανονικό αυτοκίνητο, «σταθμευμένο σε γκαράζ», όπως είπε χαρακτηριστικά. Το νέο μοντέλο υπόσχεται μεγαλύτερη ασφάλεια τόσο στο δρόμο όσο και κατά την πτήση.
The motors allow TF-X to move from a vertical to a horizontal position, and will be powered by a 300hp engine
Το αυτοκίνητο παρέχει πρόγραμμα αυτόματου πιλότου και έτσι μετά την απογείωση μπορεί να μεταβεί στον προορισμό του απλά με την πληκτρολόγηση της διαδρομής. Εντυπωσιακή είναι η στιγμή της απογείωσης. Οι 2 έλικες που αναπτύσσονται στα πλευρά επιτρέπουν στο όχημα κάθετη απογείωση που θυμίζει ελικόπτερο.
The planned four-person TF-X will be semi-autonmous and use computer-controls so that passengers can simply type in a destination before taking off
Η εταιρεία παρουσίασε το τελευταίο μοντέλο του TF-X, στο πρόσφατο ετήσιο συνέδριο Πειραματικών Αεροσκαφών στο Ουισκόνσιν και υπάρχει πλέον η αισιοδοξία ότι πλησιάζει η στιγμή που το όχημα θα βγει στην αγορά. Η τιμή του προσδιορίζεται περίπου στα 279.000 δολάρια.

The model was unveiled at the Experimental Aircraft Association's annual fly-in in Oshkosh, Wisconsin. Pictured is an artist's impression

TF-X vehicles will be capable of automatically avoiding other air traffic, bad weather, and restricted and tower-controlled airspace. It can also be parked outside a home like an ordinary car

The one-tenth scale model will be tested at the Wright Brothers wind tunnel at the Massachusetts Institute of Technology (MIT). The trials will test everything from the drag, lift and thrust forces of the model
Terrafugia also provided a new animation showing how the T-FX would operate. To take-off, the video shows how electric-powered propellers tilt 90 degrees

Η αυτάρκεια ως απάντηση στη παγκόσμια κρίση

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, υποχρέωσε τις χώρες τη μια μετά την άλλη να άρουν τους φραγμούς στις εισαγωγές των αγροτικών προϊόντων και οι εταιρείες μπορούσαν να συμπιέζουν τις τιμές των προϊόντων διεθνώς.

Έτσι είχαν τη δυνατότητα να ρίχνουν τις τιμές με αποτελέσματα ολέθρια για τους αγρότες σε προϊόντα εγχώρια, που δεν άντεξαν και περιήλθε η παραγωγή τροφίμων σε εταιρείες.

Σύμφωνα με τις μελέτες της Παγκόσμιας Τράπεζας η αρχή του επισιτιστικού προβλήματος, έγινε με την προτροπή χωρών όπως οι ΗΠΑ, οι καλλιέργειες να προσανατολισθούν στην παραγωγή βιοκαυσίμων και όχι στην παραγωγή τροφίμων. Επιπλέον ο προσανατολισμός της γεωργίας που απαξίωσε τον μικρό αγρότη και τα τοπικά προϊόντα και την τοπική αγορά.

Πρόσφατα τα μεγάλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα στράφηκαν στο χρηματιστήριο τροφίμων, το μεγαλύτερο βρίσκεται στο Σικάγο, προκειμένου να αντισταθμίσουν τις απώλειες τους μετά την « κρίση των στεγαστικών δανείων» και να αυξήσουν πάλι τα κέρδη τους. Το χρηματιστήριο του Σικάγο γνώρισε πρωτόγνωρη εισροή κεφαλαίων και είχε σαν αποτέλεσμα την ραγδαία αύξηση της τιμής των τροφίμων. Η Κάργκελ ελέγχει το 75% του εμπορίου βασικών τροφίμων και άλλες τέσσερεις πολυεθνικές εταιρείες σχεδόν μονοπωλιακά ελέγχουν την παραγωγή και το εμπόριο των τροφίμων και ανεβάζουν και κατεβάζουν τις τιμές ανάλογα με τι επιθυμίες τους. Μέσα σε ένα χρόνο, ως τον Μάρτιο του 2008 αυξήθηκε η τιμή του αραβόσιτου 31%, του ρυζιού 74% και του σταριού 130%.

Οι κάτοικοι των αναπτυσσόμενων χωρών διαθέτουν το 80% των εισοδημάτων τους για να εξασφαλίσουν το καθημερινό τους φαγητό. Έτσι όταν οι τιμές των τροφίμων ανεβαίνουν δεν έχουν που αλλού να περικόψουν και κόβουν από το φαγητό. Το αποτέλεσμα είναι να προστεθούν 75 εκατομμύρια άνθρωποι μέσα στο 2007 σε όσους βρίσκονται αντιμέτωποι με το φάσμα της πείνας. Έτσι ο μαστιζόμενος από την πείνα πληθυσμός της γης προσέγγισε σε σύνολο το ένα δισεκατομμύριο. 25.000 άνθρωποι πεθαίνουν κάθε μέρα από πείνα. Ένα παιδί πεθαίνει σήμερα από την πείνα κάθε 30 δευτερόλεπτα.

Αυτά είναι τα αποτελέσματα όταν ένα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, όπως καθορίστηκε από την Διακήρυξη της Ρώμης 1996, η τροφή, μετατρέπεται σε χρηματιστηριακή αξία.

Η Ινδή ακτιβίστρια Βαντάνα Σίβα καταγγέλλει: «Η πείνα έχει γίνει παγκόσμιο φαινόμενο, είναι δημιούργημα του παγκόσμιου επισιτιστικού συστήματος, το οποίο δεν έχει δημιουργηθεί για να θρέψει τους λαούς, αλλά για να μεγιστοποιεί τα κέρδη της Μονσάντο και της Κάργκιλ. Την περίοδο 2007-08 οι τιμές των τροφίμων διπλασιάστηκαν και τα κέρδη αυτών των εταιρειών διπλασιάστηκαν».

Το ερώτημα επανέρχεται αμείλικτο: Πώς ανέχεται ο πολιτισμός μας να πεθαίνει έστω και ένας άνθρωπος από πείνα, σήμερα που παράγεται περισσότερος πλούτος από ποτέ;

Η επερχόμενη διατροφική κρίση στη διεθνή αγορά των τροφίμων, οδηγεί τις χώρες που έχουν άφθονα συναλλαγματικά αποθέματα και στενότητα αρόσιμης και καλλιεργήσιμης γης, να νοικιάζουν ή να αγοράζουν γη έξω από τα σύνορά τους. Εξάλλου η συνεχής άνοδος των τιμών των τροφίμων καθιστά τα εύφορα εδάφη και τα καλά βοσκοτόπια πρώτης τάξεως επένδυση για τις κερδοσκοπικές επιχειρήσεις που μπαίνουν στο παιχνίδι ανεξάρτητα ή για λογαριασμό κάποιου κράτους μετόχου τους.
Η Κίνα ανέλαβε την εκμετάλλευση καλλιεργήσιμης γης σε Φιλιππίνες, Ρωσία, Καζακστάν, Μεξικό, Κούβα, Καμερούν, Ουγκάντα, Τανζανία, Αυστραλία. Η Νότια Κορέα σε Μογγολία, Μαδαγασκάρη, Σουδάν, Αργεντινή, Ινδονησία. Η Ινδία σε Παραγουάη. Η Ιαπωνία σε ΗΠΑ, Βραζιλία, Αίγυπτο, Νέα Ζηλανδία. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα σε Σουδάν, Πακιστάν, Καζακστάν, Λάος, Βιετνάμ, Καμπότζη. Η Λιβύη σε Ουκρανία Αυτή η εξέλιξη οδηγεί σε ένα είδος νέο - αποικιοκρατίας, όπου οι φτωχές χώρες θα παράγουν τρόφιμα για τις πλούσιες σε βάρος των δικών τους πεινασμένων πολιτών.

Το νερό; Χρηματιστηριακή αξία προκύπτει και για το νερό από την στιγμή που κάποιοι άνθρωποι έχουν άφθονο νερό και κάποιοι άλλοι δεν έχουν. Οι ίδιες εξελίξεις και για το νερό

Ιδεολογικές εμμονές...

Στην καθομιλουμένη φανατισμός. Φαινόμενο που καθημερινά παίρνει τεράστιες διαστάσεις ακόμα και ανάμεσά μας. Ξεκινώντας ίσως ως ένας ενθουσιασμός με οτιδήποτε μπορεί να θεωρηθεί ριζοσπαστικό ή «εκτός των τειχών», ο φανατισμός μετατρέπεται σε έναν τρόπο ζωής ικανό να γκρεμίσει κυριολεκτικά την αντίληψη μας περί πολιτισμού.

Αναζητώντας την ετυμολογία της λέξης, ο όρος φανατισμός προέρχεται από το λατινικό fanum, που σημαίνει ιερό και από τον fanaticus που είναι ο θεομανής και σημαίνει τον μανιώδη ενθουσιασμό, την άκριτη αφοσίωση και προσκόλληση σε δόγματα και ιδεολογίες. Αναμεταξύ μας η έννοια είναι συνώνυμη με την εμμονή σε ομάδες, κυρίως ποδοσφαιρικές, αλλά δυστυχώς τον τελευταίο καιρό και με τον υπερβάλλοντα κομματισμό, που φτάνει στα όρια της επιβολής του με κάθε μέσο. Έτσι λοιπόν, πάθος, άκριτη πίστη και αγάπη, ακατανίκητα ένστικτα και παρορμητικές διαθέσεις του νέου, είναι οι παράγοντες στους οποίους πρέπει να αναζητήσουμε τις αιτίες του φαινομένου αυτού.

Ο φανατισμός εκδηλώνεται με τον δογματισμό, την αδιαλλαξία, τη μισαλλοδοξία, την έχθρα προς τους διαφωνούντες, την επιβολή ιδεών, τη βία μέχρι και το έγκλημα. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι ο φανατισμός έχει πολλά πρόσωπα. Και δη στην ηλικία της εφηβείας στην οποία βρισκόμαστε είναι διατεθειμένος να εμφανίσει το χειρότερο, το όποιο με στατιστική ακρίβεια είναι βέβαιο ότι θα μας παρασύρει καθοδικά και θα μας οδηγήσει σε πολύ σκοτεινά και δύσβατα μονοπάτια Με λίγη ορθή κρίση αντιλαμβανόμαστε ότι βρισκόμαστε στην πιο ευάλωτη ηλικία και δεχόμαστε έναν καταιγισμό μηνυμάτων που πολλές φορές λαμβάνουμε ανεπεξέργαστα. Στόχος ολόκληρης της «βιομηχανίας του φανατισμού» λοιπόν είναι η μαζοποίηση μας από αυτή κιόλας την ηλικία, με σκοπό σε λίγα χρόνια να μας χαρακτηρίζουν οι εμπάθειες, η μονομέρεια, οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα που υποβαθμίζουν την κριτική ικανότητα και τον ορθολογικό έλεγχο, απομακρύνουν από την αλήθεια και καθιστούν έτσι το άτομο ανίκανο να παρακολουθήσει τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις.

Ωστόσο στην εποχή μας με την περισσότερη μόρφωση και αμφισβήτηση θα περίμενε κανείς λιγότερο φανατισμό. Φαίνεται όμως πως η τρομερή προπαγάνδα και προπαντός τα ψυχολογικά άγχη και αδιέξοδα της σύγχρονης ζωής κάνουν καλά τη δουλειά τους. Συμπερασματικά, προκειμένου να μην γίνεται η νέα γενιά λεία των επιτήδειων εμπόρων της προπαγάνδας, η βελτίωση της ηθικής στάθμης της κοινωνίας και η προσήλωση σε υψηλότερα ιδανικά είναι αυτά που μάλλον διατίθενται εν τέλει εις το να μειώσουν προοδευτικά τη ροπή των νέων προς κάθε είδους φανατισμό.
«Δεν υπάρχει παρά ένα βήμα που χωρίζει το φανατισμό από την βαρβαρότητα»
Ντιντερό, Γάλλος φιλόσοφος 

Όμηρος τυφλός

Σ' ΑΥΤΑ τα δύο ερωτήματα θα προσπαθήσουμε, με τη βοήθεια και των ομηρικών επών, να δώσουμε απάντηση που να βασίζεται στις σύγχρονες αντιλήψεις περί τυφλότητας. Αν, λοιπόν, δεχθούμε ότι ήταν τυφλός ο Όμηρος, θα πρέπει να προσδιορίσουμε πότε τυφλώθηκε. Αν γεννήθηκε τυφλός ή αν τυφλώθηκε σε μεγαλύτερη ηλικία.

Διαβάζοντας τα ομηρικά έπη και έχοντας στον νου πάντα το ερώτημα αν ένας εκ γενετής τυφλός μπορεί να περιγράψει και μάλιστα με άφθαστης τεχνικής στίχους το μεγαλείο της φύσης που τον περιβάλλει, δύσκολα, πολύ δύσκολα, θα το παραδεχθούμε. Αδυνατείς να πιστέψεις πώς ένας άνθρωπος, που δεν είδε ποτέ το φως του ήλιου, το περιγράφει με θαυμαστή δεξιοτεχνία. Την αυγή τη λέει νυχτοθρεμμένη και ροδοδάκτυλη, προσωποποιώντας την σαν κόρη που με τα ροδαλά δάχτυλά της απλώνει το χρώμα γύρω της, στον έξοχο στίχο της Οδύσσειας (δ, 306) «Ήμος δ' ηριγένεια φάνη ροδοδάκτυλος Ηώς». Τούτος ο στίχος θα ήταν αδύνατον να ταιριαστεί από άνθρωπο, που δεν έχει δει το ξημέρωμα, που σιγά-σιγά ροδίζει, να περιγράψει όλη την αλλαγή του σκηνικού του ουρανού μόνο με ένα στίχο.

Οι σύγχρονες αντιλήψεις της επιστήμης για την όραση έχουν προχωρήσει πολύ πέραν της γνώσεως και φθάνουν στην επίγνωση. Η όραση έρχεται πριν από τη λαλιά. (Το νήπιο πρώτα βλέπει και ύστερα μιλάει. Αναγνωρίζει πριν μιλήσει). Η τέχνη συλλαμβάνει την όραση σαν μυστήριο και σαν αίνιγμα. Η όραση είναι πολυσύνθετη λειτουργία. Αναλύεται σε σχήμα, χρώμα και κίνηση. Σύμφωνα με τις σύγχρονες νευροεπιστημονικές έρευνες, κάθε μία από τις συνιστώσες αυτές έχει δική της περιοχή στον εγκέφαλο όπου το ερέθισμα του αμφιβληστροειδούς μετατρέπεται στο αίσθημα της όρασης.
Τον ήλιο που ανεβαίνει στον ουρανό ο Όμηρος μας τον δίνει με άφθαστο λυρισμό στους στίχους της Οδύσσειας (γ, 1-2):
«Ηέλιος δ' ανόρουσιν...
Ουρανόν ες πολύχαλκον...»

Ασύγκριτη περιγραφή του ουρανού, που μοιάζει με την αλλαγή του χρώματος του χαλκού, από το χρυσοκόκκινο, όταν είναι καινούργιος (ανοξείδωτος), και φθάνει το γαλαζοπράσινο, όταν περάσει καιρός και οξειδωθεί. Έτσι και ο ουρανός στην ανατολή, από χρυσοκόκκινος όταν βγαίνει ο ήλιος, γίνεται γαλαζοπράσινος όταν ψηλώσει ο ήλιος αρκετά από τον ορίζοντα.

«Το γαρ οράν το φως ηλίου ζην εστι»

Στον στίχο της Οδύσσειας (δ, 540) ταυτίζει το φως του ήλιου με την ίδια τη ζωή «έτι ζώειν και οράν φάος ηελίοιο» (είναι ακόμη ζωντανοί και βλέπουν το φως του ήλιου). Στο Σ,6 της Ιλιάδας ταυτίζει τη ζωή με το φως του ήλιου. «Το γαρ οράν το φως ηλίου ζην εστί». Ένας εκ γενετής τυφλός πώς θα μπορούσε να πει πως ζωή είναι να βλέπεις το φως του ήλιου; Ότι ζωή είναι η όραση;
Όμως το ίδιο ζωντανά περιγράφει και τη δύση του ήλιου στην Οδύσσεια (ν, 388): «Έδυσε ο ήλιος και σκοτείνιασε όλη η γη».

Κάποιος που δεν είδε ποτέ τη διαφορά της μέρας από τη νύχτα δεν θα μπορούσε να την περιγράψει με τη ζωντάνια και την αρμονία ενός μόνο στίχου. Το ίδιο φυσικό φαινόμενο, δηλαδή της διαδοχής της μέρας από τη νύχτα, μας δίνει με διαφορετικές λέξεις και πάλι στην Οδύσσεια (γ, 335): «Διότι ήδη το φως έφυγε και το διαδέχθηκε το σκοτάδι».

Όμως, πριν φθάσει στο σκοτάδι, περιγράφει το θάμπωμα του εσπερινού (σούρουπο) σε προηγούμενο στίχο (γ, 328) «έδυσε ο ήλιος και ήρθε το θάμπωμα». Βλέπουμε ότι με λιτό στίχο και ποιητικό οίστρο περιγράφει λεπτομερώς την ποσοτική και ποιοτική μεταβολή του φωτός και της αντίληψης που δίνει στο ανθρώπινο μάτι η διάρκεια της εναλλαγής της μέρας με τη νύχτα. Άρα αποκλείουμε την περίπτωση του εκ γενετής τυφλού. Εκτός όμως, από το φως, τη διαφορά της μέρας από τη νύχτα, περιγράφει και τα άλλα χρώματα, ακόμη και τις ποσοτικές διαφορές τους, δηλαδή, τις αποχρώσεις.

Στον στίχο (υ, 6) της Οδύσσειας αναφέρεται στο κατάμαυρο χρώμα του ταύρου, ξεχωρίζοντάς το από τη σκουρόχρωμη κόμη του κοσμοσείστη Ποσειδώνα (οι θεοί ήταν στη φαντασία των αρχαίων όπως οι άνθρωποι). Το τελείως μαύρο δεν υπάρχει στο ανθρώπινο σώμα. Ξεχωρίζει το κόκκινο, το πορφυρό, από το ροδαλό της αυγής. Μας δίνει την έννοια του πορφυρού χρώματος και αλλού περιγράφει περιφραστικά το λαμπρό κόκκινο της Φοινίκης στους στίχους (δ, 298-299) της Οδύσσειας: «Πορφυρά να βάλουν χαλιά πάνω απ' τους στρωμένους τάπητες». Διακρίνει το φωτεινό κόκκινο στον στίχο της Ιλιάδας (Η. 305) και μας το δίνει περιφραστικά: «Ο Αίας του έδωκε ζωστήρα κόκκινο ζωηρόχρωμο (το κόκκινο της Φοινίκης)».

Στον στίχο της Ιλιάδας (Ε, 291) διηγείται με άφθαστη τραγικότητα πώς το βέλος του Διομήδη, που το κατηύθυνε η Αθηνά, πέρασε απ' το ριζορρίνι του Πάνδαρου κοντά στα μάτια κι έφθασε στ' άσπρα δόντια του και του έκοψε τη γλώσσα. Ακόμη και τον θάνατο χρωματίζει κόκκινο (Ιλιάδα Π, 333-334). Το τραύμα που κατάφερε ο Αίας στον Κλεόβουλο, ασφαλώς θα έκοψε την καρωτίδα, πλημμύρισε το πρόσωπο με ολοπόρφυρο αίμα κι ο θάνατος ήρθε πορφυρός, δηλ. αιματοβαμμένος.

Εκτός, όμως, από τα χρώματα περιγράφει με πολλή παραστατικότητα τις κινήσεις και τον ρυθμό ανθρώπων και ζώων, ακόμη και τη φορά του ανέμου και τους κυματισμούς της θάλασσας. Το γοργό βάδισμα μας δίνει στους στίχους της Οδύσσειας (γ, 29-30): «Όπως είπε και πήγαινε γοργά πρώτη η θεά Παλλάδα Αθηνά κι αυτός (ο Τηλέμαχος) την ακολουθούσε στα ίχνη των θεϊκών βημάτων (δηλ. γοργά)». Τα μάτια που αστραποβολούν τα αναφέρει αρκετά συχνά και με διαφορετικά κάθε φορά επίθετα. Την εικόνα της θεάς Αφροδίτης περιγράφει με θαυμαστή δεξιοτεχνία. Τα μάτια της «όμματα μαρμαίροντα», μαρτυρούν το κάλλος της θεάς. Κινήσεις ζώων, ακόμη και πουλιών, περιγράφονται με εξαιρετική ακρίβεια, όπως το πέταγμα αετού που κάνει κυκλικές στροφές πάνω από το υποψήφιο θύμα του. Αυτά όμως όλα προϋποθέτουν την αντίληψη διά της όρασης και όχι μόνο διά της ακοής. Στίχ. Οδύσ. (α, 146-155). Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των προσώπων δίνονται σε πάρα πολλούς στίχους και των δύο επών. Στον στίχο της Οδύσσειας (γ, 199) ο Νέστορας, βλέποντας τον Τηλέμαχο του λέει: ...«μάλα γαρ σ' ορόω καλόν τε μέγαν τε». Τον βλέπει ψηλό και όμορφο. Αυτή τη λιτή περιγραφή του εφήβου μόνο όποιος τον έχει δει μπορεί να την αποδώσει με δύο λέξεις και δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι μαζί με το ρήμα ορόω χρησιμοποιεί το αιτιολογικό γαρ, δηλ. διότι σε βλέπω, κάτι που δεν θα έλεγε έτσι, αν είχε δανειστεί την πληροφορία για την κορμοστασιά του νέου.

Η πρώτη αναφορά ―σε κείμενο του δυτικού πολιτισμού― στην κληρονομικότητα σωματικών χαρακτηριστικών βρίσκεται στον στίχο (α, 208) της Οδύσσειας, όπου η Αθηνά, μεταμφιεσμένη σε ναυτικό ονόματι Μέντη, λέει στον Τηλέμαχο πόσο μοιάζει στον πατέρα του: «Μοιάζεις πολύ (στον Οδυσσέα) στην κεφαλή και στα όμορφα μάτια». Στο (δ, 623) της Οδύσσειας ο Όμηρος μας περιγράφει τις καλοκαμωμένες παρθένες με δυο λέξεις, με άφθαστη οικονομία στίχου: «άλοχοι καλλικρήδεμνοι». Μας φέρνει στον νου τις κοπελιές που κουβαλούσαν στο κεφάλι τα πανέρια του ψωμιού, για να ετοιμάσουν το βασιλικό τραπέζι στ' ανάκτορα του Μενελάου. Το επίθετο καλλικρήδεμνοι κατά λέξη σημαίνει τον όμορφο λαιμό, δηλ. αυτό που φανταζόμαστε: να είναι οι κοπέλες αυτές εύσωμες με λαιμό κύκνου.

Μα και τα καλοφτιαγμένα πόδια δεν λείπουν από τους στίχους σε πολλά μέρη των δύο επών. Στο (δ, 309) της Οδύσσειας περιγράφει το όμορφα καλοφτιαγμένα πόδια του Μενελάου. Τα παχιά μέλη ήταν πολύ αρεστά στην εποχή του Ομήρου. Τούτο φαίνεται και από άλλες αναφορές τόσο στην Οδύσσεια όσο και στην Ιλιάδα. Το αισθητικό πρότυπο ήταν το λιπαρό, δηλ. το παχουλό, που έδινε όψη καλοφτιαγμένη, με αναγλυφές που δεν άφηναν τα κόκκαλα να προβάλουν. Την όμορφη κόμη της Καλυψώς μας δίνει με μία μόνο λέξη «εϋπλόκαμος», τους Αχαιούς με τη φροντισμένη εμφάνιση περιγράφει με δυο μόνο λέξεις «κάρη κομόωντες» και γενικά δίνει πολύ «εύστοχα» και λιτά την περιγραφή ποικίλων σωματικών χαρακτηριστικών.

Περιγραφή συναισθημάτων και ψυχικών καταστάσεων

Τον θυμό, το μίσος, την οργή, την κακία, την αγάπη, τον έρωτα, την αγαλλίαση, που εξωτερικεύονται χωρίς λόγια, μόνο με την έκφραση του προσώπου, κυρίως των ματιών, συναντούμε πολύ συχνά, ειδικά στην Ιλιάδα. Το φοβερό βλέμμα την ώρα του θυμού και της οργής, τότε που τα μάτια πετούν καυτές σπίθες μας το περιγράφει ποιητικότατα (δ, 662). Τα βουρκωμένα μάτια τα ζωγραφίζει με άλλο τρόπο και όχι όπως όταν άφθονα δάκρυα κυλούν στα μάγουλα και συνοδεύονται από αναφιλητά και γοερές ανάσες. Στην Οδύσσεια (δ, 705) μας δίνει μια θαυμάσια εικόνα των γεμάτων δάκρυα ματιών, που όμως δεν ρέουν στο πρόσωπο. Είναι τα βουρκωμένα μάτια. Αυτούς τους λεπτούς διαχωρισμούς της όψης του προσώπου σε δύσκολες συναισθηματικές καταστάσεις, ένας τυφλός, που δεν τις έχει δει πρόσφατα, είναι αδύνατον να τις περιγράψει.

Σε πάρα πολλούς στίχους αναφέρεται στην αντίληψη των πραγμάτων που συντελείται με την όραση. (γ, 97) «... όπως ήντησας οπωπής», δηλ. όπως τα αντιλήφθηκες με τα μάτια σου. Ξεχωρίζει το είναι από το φαίνεσθαι. Στον στίχο της Οδύσσειας (δ, 276) χαρακτηρίζει τον Διήφοβο «θεοείκελο», δηλ. ότι μοιάζει με θεό, σε άλλους στίχους, όμως, για άλλους ήρωες χρησιμοποιεί το επίθετο θεοειδής, δηλ. που έχει τη μορφή θεού. Λεπτές αποχρώσεις του ποιητικού λόγου, που αν δεν σ' έχει πλουτίσει η εμπειρία της όρασης είναι αδύνατον να κάνεις τον διαχωρισμό.

Απ' όσα μέχρι τώρα αναφέρθηκαν, συνάγεται ότι ο ποιητής δεν ήταν εκ γενετής τυφλός (συγγενής καταρράκτης) και φυσικά ούτε έχασε το φως του σε νηπιακή ηλικία (συγγενές γλαύκωμα). Η παράδοση, όμως, τον θέλει τυφλό γέροντα, υποβασταζόμενο να περπατεί στα χωριά της βόρειας Χίου. Στην Βολισσό ακόμη και σήμερα μιλούν για (κάποιο χάλασμα) ερείπια του σπιτιού του Ομήρου.
Ο ιστορικός Γιάννης Κορδάτος, όπως και άλλοι πριν από αυτόν, υποστήριξαν ότι ο Όμηρος ανήκε στην τάξη των ιερέων-μυστών. Με τη διάδοση των επών του, κοινολόγησε μυστικά ιερά-απόρρητα και γι' αυτό έπρεπε να αποβληθεί από το ιερατείο και να τιμωρηθεί παραδειγματικά. Εκφράζει την άποψη ότι η τιμωρία, που ήταν πιο βαριά κι από τον θάνατο, ήταν η τύφλωση.

Διαβάζοντας προσεκτικά τους στίχους της Οδύσσειας (ι, 375-390) βλέπουμε τον Όμηρο να περιγράφει μια βάρβαρη σκηνή τύφλωσης, με ιδιαίτερες λεπτομέρειες, ενώ όλο το έπος χαρακτηρίζεται από λιτότητα και οικονομία στίχου. Εδώ έχουμε εκτενή περιγραφή, που απλώνεται σε 16 στίχους. Στη συνέχεια ο ποιητής σε άλλους 10 στίχους περιγράφει τις οιμωγές, τον φαρμακερό πόνο και την αιμορραγία που ακολούθησαν την εξόρυξη. Είναι η σκηνή της τύφλωσης του Κύκλωπα Πολύφημου, του οποίου ο Οδυσσέας εξόρυξε τον μοναδικό οφθαλμό.

Οι στίχοι σε ελεύθερη μετάφραση θα μπορούσαν να αποδοθούν:
«Και τότε εγώ έχωσα τον δαυλό στην αναμμένη θράκα ως να πυρωθεί και με λόγια προσπαθούσα να δώσω θάρρος στους συντρόφους μου όλους, ώστε να μη φοβηθεί κανείς και θελήσει να φύγει. Και όταν ο δαυλός από ελιά, κόντευε ν' ανάψει γιατί ήταν χλωρός και στη φωτιά φαινόταν να λάμπει, τον πήρα απ' τη φωτιά. Γύρω (στον Κύκλωπα) στέκονταν οι σύντροφοί μου.

»Θάρρος μας έδωσε ο μεγάλος θεός. Αφού σήκωσαν τον δαυλό από ελιά, το οξύ άκρο του έμπηξαν στο μάτι. Εγώ δε (ο Οδυσσέας) από πάνω στηριζόμενος τον περιέστρεψα όπως κάνει ο καραβομαραγκός περιστρέφοντας το τρυπάνι στο ξύλο κι από κάτω οι άλλοι τριγύριζαν τον ιμάντα ώστε να γυρίζει συνεχώς. Έτσι εμείς στο μάτι γυρίζαμε τον πυρωμένο δαυλό κι όπως μπηγόταν καυτός, τον μούσκευε το αίμα. Κι όλα τα γύρω μόρια, βλέφαρα και φρύδια τα έκαψε η φωτιά και έβγαινε ατμός από το βολβό, που καιγόταν ακόμη, και οι ρίζες (τα οπτικά νεύρα) σφραγίστηκαν με τη φωτιά».

Συγκλονιστικότερη περιγραφή της πύρωσης του ματιού (εξόρυξη με καύση) σε στίχους δεν θα μπορούσε να δοθεί. Ίσως, λοιπόν, ο ποιητής γνώριζε από πρώτο χέρι την πύρωση της εξόρυξης των ματιών. Αν, όμως, δεν είναι έτσι τα πράγματα και η τύφλωση οφείλεται σε παθολογικά αίτια, ποια μπορεί να ήταν;
Αν δεχθούμε ότι οι άνθρωποι που έχασαν την όρασή τους σε κάποια ηλικία, έχουν την εικόνα του γύρω κόσμου δεν μπορούν όμως να φέρουν στη μνήμη τους (να αναπαραστήσουν πιστά) τις οπτικές παραστάσεις, θα πρέπει να υπολογίσουμε ότι η τύφλωση επήλθε μετά τη σύνθεση των επών, και ιδιαίτερα της Οδύσσειας, στην οποία η περιγραφή του περιβάλλοντος είναι λεπτομερής και συχνή, ενώ στην Ιλιάδα κυριαρχούν συναισθηματικές περιγραφές.

Υπεύθυνο το χρόνιο γλαύκωμα

Αν αποκλείσουμε τη διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια (ο διαβήτης είναι νόσος της κοινωνίας της αφθονίας), τότε θα ενοχοποιήσουμε το χρόνιο γλαύκωμα, που αργότερα ενισχύεται από τον γεροντικό καταρράκτη, αφού ο ποιητής έφθασε σε βαθιά γεράματα. Ίσως, όμως, θα πρέπει να σκεφθούμε και την ευλογιά σε νεώτερη ηλικία, η οποία να προκάλεσε τήξη του κερατοειδούς και εξεντέρωση του βολβού. Περιγραφές τέτοιες, δηλαδή εξεντέρωσης του βολβού, δίνει ο Όμηρος στην Ιλιάδα (Ν. 616-617). Ο Μενέλαος τραυματίζει τον Πείσανδρο με το κοντάρι του και πέφτουν τα μάτια του κάτω, μπροστά στα πόδια του μέσα στη σκόνη. Αν δεν πρόκειται για ποιητική υπερβολή, η περιγραφή είναι συγκλονιστική. Φυσικά αδειάζει ο βολβός, αλλά παραμένουν ο σκληρός χιτώνας με τους επιβολβικούς μυς, το λίπος και τις περιτονίες. Το αποτέλεσμα, όμως, για την όραση είναι το ίδιο. Την ανατριχιαστική αυτή περιγραφή «έπεσαν και τα δυό μου μάτια στην ποδιά σαν έβγαλα 12 χρονώ τη μεγαλόχαρη (ευλογιά)» την άκουσα όταν ήμουν παιδί από μία ηλικιωμένη γυναίκα στο Βροντάδο της Χίου. Την έλεγαν Δεσποινιώ η αόμματη και ήταν οικονόμος συγγενικού μου σπιτιού. Θυμάμαι ότι δεν είχε καθόλου μάτια, μόνο κάτι ατροφικά βλέφαρα που τα ρουφούσαν θαρρείς προς τα μέσα οι κόγχες. Έκανε όλες τις δουλειές του σπιτιού οδηγημένη από την αφή και την ακοή.

Αν, λοιπόν, ο Όμηρος προσβλήθηκε από ευλογιά, που του έτηξε τους κερατοειδείς και άδειασαν οι βολβοί του, θα ήταν ασφαλώς αόμματος, όπως τον θέλει η παράδοση. Όμως θα ήξερε το προσωπείο που αφήνει η ευλογιά με τις ανεξίτηλες ουλές και κάπου θα το ανέφερε. Αφού πουθενά δεν βρίσκουμε τέτοια περιγραφή, μπορούμε να αποκλείσουμε και την τύφλωση από ευλογιά.

Καταλήγουμε λοιπόν στο χρόνιο γλαύκωμα, που παρέμεινε χωρίς θεραπεία και στη συνέχεια ήρθε η θόλωση του φακού (καταρράκτης) σε κάποια σχετικά προχωρημένη ηλικία και αφού ο ραψωδός είχε συνθέσει τα αθάνατα έπη του. Η υποψία της οπτικής νευρίτιδας πρέπει να αποκλεισθεί, γιατί συνήθως συνοδεύεται ή ακολουθείται και από άλλες διαταραχές της λειτουργίας του εγκεφάλου, πράγμα που δεν αναφέρεται από κανένα ιστορικό, ούτε από την παράδοση, αλλά ούτε από τα ποιήματα του Ομήρου μπορεί να τεθεί τέτοια υπόθεση. Από συνάδελφο μη ειδικό (παθολόγο) πιθανολογείται και το τράχωμα σαν αιτία της τυφλότητας του ποιητή. Κοιτίδα του τραχώματος ως γνωστόν ήταν η αρχαία Αίγυπτος από την οποία η νόσος είχε διαδοθεί σε όλες τις παραμεσόγειες χώρες. Θα μπορούσε, λοιπόν, να είναι και το τράχωμα η αιτία.

Όμως η νόσος προκαλεί πόνους, δακρυόρροιες, τόσες και τέτοιες αναπηρίες στο μάτι, που δεν αφήνει στον πάσχοντα ήρεμο χρόνο να ασχοληθεί με έργο πνευματικό και μάλιστα αυτού του ύψους. Κερατίτιδες, τριχιάσεις, συμβλέφαρα, πυώδεις δακρυοκυστίτιδες, εντρόπια, εκτρόπια, θολώσεις κερατοειδούς, μείωση της όρασης, τήξη του χιτώνος του, εξεντέρωση του βολβού (σε μερικές περιπτώσεις) και τύφλωση, σημάδευαν τη ζωή του πάσχοντος.

Συμπερασματικά, αν ο Όμηρος ήταν τυφλός, αυτό συνέβη σε προχωρημένη ηλικία, μετά τα πενήντα και αφού συνέθεσε τα αθάνατα έπη του. Το πιθανότερο νόσημα που προκάλεσε την τύφλωση φαίνεται να είναι το χρόνιο γλαύκωμα με τη σημαντική συμβολή του καταρράκτη.
----------------
Βιβλιογραφία
1) Καζαντζάκης Νικ.: Οδύσσεια, Αθήναι 1967 Δ' έκδοση.
2) Κολιόπουλος Γιάννης: Όραση-θέωση, Αθήνα-Πάτρα 2002.
3) Κορδάτος Γιάννης: Πρόλογος στην έκδοση Οδύσσειας του οίκου Ζαχαρόπουλου Αθήνα 1972.
4) Κοφινιώτης Ευάγγελος: Ομηρικόν λεξικόν, Εν Αθήναις 1902.
5) Κωστομοίρης Γεώργ.: Περί Οφθαλμολογίας και Ωτολογίας των Αρχαίων Ελλήνων. Εν Αθήναις 1887.
6) Μαρωνίτης Δημ.: Ο Οδυσσέας και οι γυναίκες. «Το Βήμα» 4/10/98
7) Νικόλας (μοναχός): Ενιαία οπτική αίσθηση. Επιστημονικές Εκδόσεις «Science press» Θεσσαλονίκη 1996.
8) Ομήρου Ιλιάς εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα 1975.
9) Ομήρου Ιλιάς εκδόσεις Ζαχαρόπουλος, Αθήνα ΧΧ.
10) Ομήρου Οδύσσεια εκδόσεις Ζαχαρόπουλος Αθήνα 1972.
11) Ομήρου Οδύσσεια εκδόσεις Πάπυρος Αθήνα 1975. Ροδοκανάκειον Φιλολογικόν Διαγώνισμα: «Περί του Ομηρικού ζητήματος», Εν Αθήναις 1865.
12) Τρυπάνης Κων/νος: Τα Ομηρικά Έπη. Αθήνα 1975.
13) Τσαγγαλής Χρ.: Ομηρικά αινίγματα. Εφημερίδα «Βήμα» 26/4/98
14) Χαβιάρα-Καραχάλιου Σεβαστή: Οι Οφθαλμολογικές γνώσεις του Ομήρου. Περ. Οφθαλμολογία 7,2: 215-218 Θεσσαλονίκη 1995.
14) Χαβιάρα-Καραχάλιου Σεβαστή: Θλίψη-Κατάθλιψη. Πρώτες αναφορές στον Όμηρο. Πρακτικά Ε' Διεθνούς Συνεδρίου Πελ/κών Σπουδών, τόμος Β' Αθήνα 1997.
5) Χαβιάρα-Καραχάλιου Σεβαστή: Πώς τραγούδησαν οι αρχαίοι ποιητές μας τα πάθη των ματιών. Ημερίδα Ομίλου Μελετητών Ιστορίας Ελληνικής Οφθαλμολογίας. Χίος 6/10/01

Ο ΑΠΟΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ ("ΦΑΙΔΡΟΣ", ΠΛΑΤΩΝΑ)

Ενας άλλος τρόπος συμβολισμού είναι η χρήση μύθων και ιστοριών που ανήκει στα λεγόμενα "Γλωσσολογικά" σύμβολα.

Ενα "κλασσικό" παράδειγμα είναι τα Ομηρικά Επη.
Τα Ομηρικά Επη δεν είναι απλώς μια αφηγηματική παρουσίαση κάποιων γεγονότων, πραγματικών ή φανταστικών, αλλά είναι μια πολύ καλά κωδικοποιημένη αποτύπωση βαθιών μυστηριακών θεμάτων.

Παρότι μπορούμε να βρούμε διάσπαρτα στα Φιλοσοφικά κείμενα επεξηγηματικές
αναφορές που μας αποκαλύπτουν τι κρύβεται πίσω από τις αφηγήσεις του Ομήρου, μπορούμε να πάρουμε την κεντρική ιδέα από τα Σχόλια του Ερμεία στον Φαίδρο του Πλάτωνα.

"Ἴλιον μὲν οὖν νοείσθω ἡμῖν ὁ γενητὸς καὶ ἔνυλος τόπος παρὰ τὴν ἰλὺν καὶ τὴν ὕλην Ἴλιον ὠνομασμένον, ἐν ᾧ καὶ ὁ πόλεμοςκαὶ ἡ στάσις·
οἱ δὲ Τρῶες τὰ ἔνυλα εἴδη καὶ αἱ περὶ τοῖς σώμασι πᾶσαι ζωαὶ, διὸ καὶ ἰθαγενέες λέγονται οἱ Τρῶες· καὶ γὰρ οἰκείαν τὴν ὕλην περιέπουσιν αἱ περὶ τὰ σώματα ζωαὶ πᾶσαι καὶ αἱ ἄλογοι ψυχαί·
οἱ δὲ Ἕλληνες αἱ λογικαὶ ψυχαὶ ἐκ τῆς Ἑλλάδος, τουτέστιν ἐκ τοῦ νοητοῦ, ἐλθοῦσαι εἰς τὴν ὕλην, διὸ καὶ ἐπήλυδες λέγονται οἱ Ἕλληνες, καὶ κρατοῦσι τῶν Τρώων ἅτε τῆς ὑπερτέρας ὄντες τάξεως."

Δηλαδή:
"Ιλιον λοιπόν ας νοήσουμε τον γενητό και ένυλο τόπο που ονομάστηκε από την ιλύν(λάσπη) και την ύλην, στον οποίο είναι και ο πόλεμος και η στάση.
Οι δε Τρώες είναι τα υλικά είδη και όλες οι περί τα σώματα ζωές, για αυτό και ιθαγενείς καλούνται οι Τρώες. Διότι και την ύλη περιτριγυρίζουν όλες οι περί τα σώματα ζωές και οι άλογες ψυχές.
Οι δε Ελληνες είναι οι λογικές ψυχές που ήλθαν από την Ελλάδα, δηλαδή από το νοητό. Οι οποίες ήλθαν στην ύλη, για αυτό και ακαολύνται επήλυδες οι Ελληνες και επικρατούν των Τρώων επειδή είναι υπέρτερης από αυτούς τάξεως."

Οπως και το παρακάτω:
"Οἱ θεωρητικώτερον δὲ ἐξηγησάμενοι τὴν Ἰλιάδα καὶ τὴν Ὀδύσσειαν καὶ τὴν ἄνοδον ... διὸ, φασὶν, ἐν τῇ Ἰλιάδι, ἐπειδὴ ἡ ψυχὴ πολεμεῖται ἐκ τῆς ὕλης, μάχας καὶ πολέμους καὶ τὰ τοιαῦτα ἐποίησεν, ἐν δὲ τῇ Ὀδυσσείᾳ ... παραπλέοντα τὰς Σειρῆνας καὶ ἐκφεύγοντα τὴν Κίρκην, τοὺς Κύκλωπας, τὴν Καλυψὼ καὶ πάντα τὰ ἐμποδίζοντα πρὸς ἀναγωγὴν
ψυχῆς καὶ μετὰ ταῦτα ἀπελθόντα εἰς τὴν πατρίδα, τουτέστιν εἰς τὸ νοητόν".

Δηλαδή:
"Αυτοί δε που εξήγησαν θεωρητικότερα την Ιλιάδα και την Οδύσσεια και την άνοδον... για αυτό λένε στην Ιλιάδα, επειδή η ψυχή πολεμείται από την ύλη, μάχες και πολέμους και τα τοιαύτα έκανε, στην δε Οδύσσεια...παραπλέοντας τις Σειρήνες και διαφεύγοντας από την Κίρκη, τους Κύκλωπες, την Καλυψώ και όλα όσα εμποδίζουν την αναγωγή της ψυχής και μετά από αυτά επιστρέφοντας στην πατρίδα, δηλαδή στο νοητό".

Ετσι λοιπόν η Ιλιάδα αλληγορεί την δημιουργία του κόσμου και την κάθοδο των ψυχών στον κόσμο της ύλης, ενώ η Οδύσσεια αλληγορεί την προσπάθεια επιστροφής των ψυχών στο νοητό.

Αν λοιπόν έχουμε στο μυαλό μας την βασική αυτή θέση των Ομηρικών Επών, τότε σίγουρα τα Ομηρικά Επη θα μας μιλήσουν και θα μας αποκαλύψουν τα πολύ καλά κρυμμένα μυστικά τους.

Αποφάσεις...

Έμαθα τελευταία ότι,
δεν παίρνεις αποφάσεις υπό το κράτος,
της Ανάγκης,
του Θυμού,
του Πόνου,
του Φόβου,
της Βιασύνης,
της Πίεσης,
της Έντασης,
της Παρόρμησης,
γιατί… αν το κάνεις… θα το πληρώσεις ανάλογα...

Οι αποφάσεις υπό την επήρεια αρνητικών συναισθημάτων
δε συνάδουν με θετικά αποτελέσματα.

Και πότε λοιπόν να τις πάρεις;

Ύστερα από
ένα χρονοβόρο ραντεβού με την εσωτερική σου ησυχία,
έναν καλόν υπνάκο,
μια χαλαρή παιχνιδιάρικη διάθεση
και
μια αποστασιοποιημένη, απομακρυσμένη ματιά.

Όσο απομακρύνεται η ματιά
τόσο διευρύνεται η θέα…

Skeleton Flower: Το λουλούδι που γίνεται διάφανο από λευκό όταν εκτεθεί στο νερό

Το Diphelleia grayi (γνωστό ως Skeleton Flower), ένα σπάνιο λουλούδι που συναντά κανείς μόνο στις ανατολικές ΗΠΑ (στα Απαλάχια Όρη) και στην ανατολική Ασία (στην Κίνα και την Ιαπωνία), μεταμορφώνεται από λευκό σε διάφανο όταν εκτεθεί στο νερό και όταν στεγνώσει, τα πέταλά του γίνονται πάλι λευκά.

Δείτε τη μεταμόρφωσή του στο βίντεο που ακολουθεί:


 

Η αποδοχή της δύναμής μας

«Ο παράδεισος δεν είναι τόπος για δεύτερους ρόλους, ούτε μπορεί να περιμένει. Είναι χιλιάδες άστρα ανάμεσα μας.» – Γιάννης Ρίτσος

Η ιδέα της δύναμής μας συχνά μας προκαλεί φόβο. Ενώ η ύπαρξή μας, που ο σπόρος της είναι γεμάτος από ζωή, διψά να γεννοβολήσει μέσα από τον έρωτα και τη δημιουργία, ένα σμάρι συναισθημάτων, που διακρίνονται από αγωνία για την υπέρβαση, υποσκάπτουν τις προσπάθειες μας και αναστέλλουν τις αποφάσεις μας.

Φοβόμαστε μήπως τιμωρηθούμε, επειδή θα διεκδικήσουμε μερίδιο στη ευτυχία. Μάθαμε την ταπεινοφροσύνη και την μετριοπάθεια να την αποκαλούμε μετριότητα και να περιοριζόμαστε στην ακτίνα που μας περιορίζει η ανασφαλής μας ματιά. Και όσο βαυκαλιζόμαστε με την μετριότητα, νανουρίζουμε τις αφυπνισμένες μας επιθυμίες, ενώ δαμάζουμε ό,τι με ενεργητικό τρόπο κυλά γοργόφτερα μέσα μας.

Σα να δυσκολευόμαστε να διακρίνουμε τη διαφορά ανάμεσα στην ικανότητα να υποστηρίζω ότι θετικό μου έχει δοθεί ως δώρο και να το επικοινωνώ στη σχέση μου με τους άλλους, ώστε να σχετιστώ μαζί τους με ένα γόνιμο και υγιή τρόπο, με το να περιορίζω τον εαυτό μου μήπως και χάσω το όριο που έχω μάθει να ζω, προς χάρη μιας δεισιδαιμονίας ή ενός παιδιάστικου τρόπου αντίληψης, όπου το παιδί δεν κάνει υπερβάσεις, αλλά περιορίζει τις δυνατότητές του στην ακτίνα που του επιβάλλει η παιδική του ματιά.

Οι λέξεις αναδεύονται με σύγχυση στο τσουκάλι των στερεοτύπων μας και η μετριοπάθεια παρερμηνεύεται ως μετριότητα, η δύναμη μετατρέπεται σε έλεγχο, η επιθυμία συρρικνώνεται σε ανάγκη, η ελευθερία υποτάσσεται στην άσκηση εξουσίας ή γίνεται αναρχία και οι φόβοι εξεγείρονται όσο περιπλέκονται οι έννοιες.

Παραφράζουμε την ανάγκη μας να περιορίσουμε την ανάγκη μας για παντοδυναμία ως απόφαση να παραμείνουμε ένας εαυτός σε σμίκρυνση, γιατί ανησυχούμε πως, αν έρθουμε σε επαφή με τις ικανότητες μας, θα τις υπερεκτιμήσουμε. Λες και η θέληση μας για ζωή θα πάρει ανεξέλεγκτη διάσταση και δεν θα μπορούμε να την διαχειριστούμε, οπότε θα πάρει εκείνη τα ηνία και θα λειτουργεί άναρχα, ενώ άτακτα στοιχειά θα της αλλοιώνουν τον χαρακτήρα της.

Τρέμουμε στην ιδέα, πως η δύναμη μας, που θα τρέφεται από τις κατακτήσεις μας, θα πυροδοτήσει με τη θέρμη της μια φωτιά που οι φλόγες της θα τυλίξουν τα στερεότυπα που μας επιβάλλουν μια περιοριστική ζωή και έτσι όπως καλπάζει ξέφρενα, δεν θα μπορέσουμε να την τιθασεύσουμε. Ανησυχούμε πως οι επιπτώσεις μπορεί να είναι απρόβλεπτες για μας, αλλά και για εκείνους που αγαπάμε και ίσως χάσουμε ανθρώπους από τους οποίους εξαρτόμαστε με δεσμούς αγάπης. Φανταζόμαστε πως το δικό μας προχώρημα θα τους αφήσει παραπονεμένους και θα μας εγκαταλείψουν ή θα αντιμετωπίσουμε τον φθόνο τους, που οι πύρινες γλώσσες του, οι οποίες θα θεριεύουν από τις ενοχές μας, θα απανθρακώσουν την ύπαρξή μας.

Στωικά μέσα στην μοιρολατρία μας, αδυνατώντας να αναλάβουμε τις αλλαγές μας, αφήνουμε τη συνήθεια να καθοδηγεί τις αποφάσεις μας και ενώ υποσιτιζόμαστε συναισθηματικά, καταπίνουμε βουλιμικά κάθε ουσία που μας κρατά εξαρτημένους σε χειμερία νάρκη. Η δύναμη, που καλπάζει μέσα μας σαν ξέφρενο άτι, λόγω των φόβων μας που την καμτσικίζουν, διεγείρει τις προλήψεις μας, από τις οποίες γυρεύουμε ερμηνείες όταν η ζωή μας μοιάζει δυσκολοδιάβαστη, όπως ένα μικρό παιδί που, επειδή δε ξέρει να ερμηνεύει τον κόσμο, καταφεύγει στο να δίνει τις δικές του εξηγήσεις ξεγελώντας τη μοναξιά του, για να ελέγξει το χάος μέσα του και να του δώσει ένα νόημα που, αν και παρερμηνευμένο, αποκτά μια θέση στη ψυχή του.

Αν επί χρόνια προκαταλήψεις, στοιχειωμένες από τους ίσκιους των φόβων μας, καπηλεύονταν την ελευθερία μας, μάθαμε να σκεπτόμαστε με τρόπο που την σιδηροδέσμια ανάγκη μας την μεταφράζαμε ως δέσμευση. Επιλέγαμε καταστάσεις, όπου ενίσχυαν αυτήν την καγκελόφραχτη εικόνα, για να μην έρθουμε σε επαφή με την ελευθερία μας, νομίζοντας πως κάθε κατάκτηση ελλοχεύει κινδύνους που θα αποκαλύψει ό,τι καταστροφικό έχουμε μέσα μας. Η μορφή που υιοθετήσαμε, το λάθος που φανταζόμαστε πως διαπράξαμε, οι ενοχές που ακολούθησαν, σμίλεψαν μια εικόνα εαυτού που λυγίζει μπροστά στη δύναμη της.

Η ταύτιση που κάναμε με τα πρόσωπα που άφησαν το αποτύπωμά τους στην ψυχή μας ή η ταύτιση με την εικόνα που σμίλεψαν πάνω μας προσπαθώντας να δικαιολογήσουμε τη στάση τους, η ενοχοποίηση του εαυτού μας, αποδίδοντας μας υπέρμετρες ευθύνες για κάθε λάθος μας, φθίνουν την αξία μας και μας οδηγούν σε συμβιβασμούς παράταιρους με την αξία μας.

Για να καταλαγιάσουμε τον καταρράκτη των αισθήσεων μας που δονεί την επιθυμία μέσα μας, αλλά ταυτόχρονα επιφέρει και τη σύγκρουση, προτιμούμε να συμβιβαζόμαστε. Υποταγμένοι σε μια αδήριτη ανάγκη να παίζουμε τους ηττημένους ήρωες μια μάχης, όπου η έκβαση της λήγει άδοξα στα χαρακώματα των προκαταλήψεων μας, αποφεύγουμε τη βουερή αναμέτρηση μαζί τους.

Φανταζόμαστε πως με αυτόν τον τρόπο αποκοιμίζουμε τις ανασφάλειες μας, που εξαπολύονται μέσα μας στην ιδέα της αλλαγής, ενώ, όσο παραμένουμε γονυκλινείς στο θυσιαστήριο μας, αγνοούμε πως οι τρικυμίες βρίσκονται μεσοστρατίς και θα μπορούσαν να μας βουλιάξουν χωρίς έλεος, γιατί δεν αξιοποιήσαμε το απόσταγμά των βιωμάτων μας, ώστε να γίνει γνώση, δεξιότητα ζωής. Όσο θυσιάζουμε κομμάτια του εαυτού μας γιομάτο οίστρο και δημιουργικότητα, νομίζοντας πως έτσι εξευμενίζουμε τη θαλασσοταραχή των συναισθημάτων μας, παραμένουμε ανήμποροι και αδέξιοι να αξιοποιήσουμε τη ζωή μας.

Η δύναμη μας είναι ένα δώρο, το οποίο το αποκτάμε μέσα από την συναισθηματική αλληλεπίδρασή μας με ανθρώπους, όπου η επαφή μαζί τους γεννά αμοιβαία αγάπη και επιθυμία. Ενισχύεται από τη δημιουργικότητα μας, την οποία την αναλαμβάνουμε υπεύθυνα και τη μοιραζόμαστε με τους συνανθρώπους μας. Η δύναμη που αποδεχόμαστε και ταυτόχρονα μοιραζόμαστε διοχετεύεται στον ψυχισμό μας πυκνώνοντας την ύπαρξή μας, δίνοντας πνοή στο νόημα της ζωής μας.

Όταν η δύναμη μπολιάζεται με αγάπη, διευρύνεται ο χώρος της καρδιάς μας και το κάθε ερέθισμα αγάπης αξιοποιείται, τα ερωτηματικά μετατρέπονται σε θαυμαστικά, η ίδια η ζωή μας γίνεται μια πορεία, όπου προσανατολιζόμαστε σε μια όαση ελπίδας, αισιοδοξίας, χαράς. Ξεχορταριάζουμε τα ζιζάνια των αμφιβολιών, η διάθεση μας για ζωή ανθίζει, η σκέψη μας ξεδιπλώνεται ξεκάθαρη και η υλοποίηση των ονείρων μας αποκτά νόημα.

Η δύναμη μας είναι ωφέλιμη για μας, αλλά και για εκείνους με τους οποίους σχετιζόμαστε που γίνονται αποδέκτες της, γιατί προσφέρει πληρότητα. Με ένα δυνατό αίσθημα αξίας προσεγγίζουμε την ζωή και τους ανθρώπους, καταθέτοντας την ψυχή μας σε ότι κάνουμε. Η σκέψη μας ξεφεύγει από τις ψευδαισθήσεις, γιατί δεν τις χρειαζόμαστε πλέον, τα αιτήματα μας αποκτούν διαφάνεια και σαφήνεια και με διαύγεια αναλαμβάνουμε τις σχέσεις μας και τη δημιουργικότητά μας.

Το Curiosity εντόπισε πετρώματα που μπορεί να κρύβουν ίχνη αρχαίας ζωής στον Αρη

Το ρομπότ Curiosity της NASA που εξερευνά τον Άρη από το 2012 εντόπισε δύο πολύ διαφορετικά σε εμφάνιση και σύσταση πετρώματα από εκείνα που υπάρχουν στον Κόκκινο Πλανήτη.

Τα δύο πετρώματα, επειδή θυμίζουν κέρατα ελαφιού, έλαβαν τις ονομασίες «Elk» και «Moose» που είναι ονομασίες κάποιων ειδών ελαφιών. Όπως δείχνουν οι πρώτες αναλύσεις, τα πετρώματα αυτά περιέχουν υψηλά επίπεδα διοξειδίου του πυριτίου.
Το διοξείδιο του πυριτίου είναι ένωση του πυριτίου με οξυγόνο πολύ διαδεδομένη στη φύση σε κρυσταλλική ή άμορφη κατάσταση. Η κοινή θαλάσσια άμμος αποτελείται κυρίως από διοξείδιο του πυριτίου. Η κρυσταλλική μορφή της ονομάζεται «χαλαζίας» ενώ η άμορφη «άμμος».

Η ανακάλυψη είναι ιδιαίτερα σημαντική επειδή το διοξείδιο του πυριτίου θεωρείται ιδανικό για τη διατήρηση των ιχνών οργανικής ύλης τα οποία με τη σειρά τους αποτελούν ενδείξεις της παρουσίας κάποιων αρχαίων μορφών ζωής.

Σύμφωνα με ειδικούς της NASA, αυτά τα πετρώματα μπορεί να λειτουργούν ως οι αρειανές εκδοχές των κεχριμπαριών της Γης διατηρώντας μέσα τους οργανικές ύλες που παραπέμπουν σε μορφές ζωής -πολλές φορές πιθανότατα να κρύβουν και διάφορους αρχαίους οργανισμούς.

mars2
Το ένα εκ των δύο πετρωμάτων μέσα στα οποία μπορεί να κρύβονται ίχνη αρχαίας ζωής στον Άρη

mars1
Το δεύτερο μυστηριώδες πέτρωμα που εντόπισε το Curiosity

Εκπληκτικό εξωηλιακό σέλας!

Το φαινόμενο εντοπίστηκε σε καφέ νάνο 18 έτη φωτός μακριά από τη Γη
Οι αστρονόμοι παρατήρησαν για πρώτη φορά ένα σέλας εκτός του ηλιακού μας συστήματος και μάλιστα το φαινόμενο είναι πολύ πιο εντυπωσιακό, καθώς εκτιμάται ότι είναι δεκάδες χιλιάδες, ίσως κι ένα εκατομμύριο φορές πιο λαμπερό από ό,τι στη Γη.
Το θεαματικό σέλας, που είναι περισσότερο κόκκινο παρά πράσινο-μπλε όπως στον πλανήτη μας, εντοπίσθηκε όχι πάνω από έναν εξωπλανήτη, αλλά γύρω από ένα καφέ νάνο μεγάλο όσο ο Δίας, σε απόσταση 18 ετών φωτός, στον αστερισμό της Λύρας.

Αποτυχημένα
Οι καφέ νάνοι είναι σώματα που θεωρούνται άστρα, καθώς σχηματίζονται στο κέντρο πλανητικών συστημάτων από τη συμπύκνωση γιγάντιων σύννεφων υδρογόνου. Τα περισσότερα άστρα έχουν τόσο μεγάλη μάζα ώστε η πίεση στο εσωτερικό τους είναι αρκετή για να πυροδοτήσει αντιδράσεις πυρηνικής σύντηξης. Οι καφέ νάνοι, αντίθετα, δεν έχουν αρκετή μάζα για να λάμπουν και εκπέμπουν μόνο ένα αμυδρό κοκκινωπό φως ή υπέρυθρη ακτινοβολία για αυτό και αποκαλούνται συχνά «αποτυχημένα άστρα».

Η ανακάλυψη
Επιστήμονες από διάφορες χώρες, με επικεφαλής τον καθηγητή αστρονομίας Γκρεγκ Χάλιναν του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Καλιφόρνια (Caltech), που έκαναν την ανακάλυψη με επίγεια οπτικά τηλεσκόπια και ραδιοτηλέσκόπια δήλωσαν ότι αποτελεί αίνιγμα με ποιο τρόπο παράγεται σέλας στον καφέ νάνο που έλαβε την κωδική ονομασία LSR J1835.
Το φαινόμενο του σέλαος στη Γη -και σε άλλους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος- δημιουργείται, όταν φορτισμένα σωματίδια από τον Ήλιο αλληλεπιδρούν ορμητικά με την πλανητική μαγνητόσφαιρα και ατμόσφαιρα. Το γήινο μαγνητικό πεδίο παγιδεύει τα σωματίδια του Ήλιου και τα επιταχύνει, υποχρεώνοντας τα ηλεκτρόνιά τους να πέσουν σαν «βροχή» στην ατμόσφαιρα, με συνέπεια να συγκρούονται με τα μόρια των χημικών στοιχείων και να τα υποχρεώνουν να εκπέμψουν φωτεινή ακτινοβολία.
Στη Γη το σέλας είναι κυρίως πρασινωπό, επειδή τα ηλιακά ηλεκτρόνια συγκρούονται με τα άφθονα άτομα οξυγόνου της γήινης ατμόσφαιρας, ενώ στην περίπτωση του καφέ νάνου LSR J1835 είναι ερυθρωπό, επειδή η ατμόσφαιρά του περιέχει κυρίως υδρογόνο. Επειδή όμως το LSR J1835 δεν έχει άλλα άστρα κοντά του για να το «βομβαρδίζουν» με ακτινοβολία, παραμένει ερωτηματικό μέσω ποιου μηχανισμού παράγεται το σέλας του.

Απάντηση στο ερώτημα
Από την άλλη, επειδή συνεχίζεται η διαμάχη κατά πόσο οι καφέ νάνοι είναι παρ” ολίγον κανονικά άστρα ή παρ” ολίγον μεγάλοι πλανήτες, η νέα ανακάλυψη φαίνεται να ενισχύει τη δεύτερη εκδοχή. Εφόσον έχουν ήδη εντοπισθεί νέφη στην ατμόσφαιρα τέτοιων ουρανίων σωμάτων και τώρα παρατηρείται και σέλας, η «ζυγαριά», όσον αφορά τη φύση τους, γέρνει μάλλον προς την πλευρά των πλανητών.
Οι αστρονόμοι αισιοδοξούν ότι σύντομα θα είναι σε θέση να παρατηρήσουν το φαινόμενο του σέλαος και σε κανονικούς εξωπλανήτες. Μέχρι σήμερα το πιο λαμπρό σέλας έχει εντοπισθεί στον Δία, ο οποίος διαθέτει το πιο ισχυρό μαγνητικό πεδίο στο ηλιακό μας σύστημα.
Το σέλας του LSR J1835 είναι τουλάχιστον 200 φορές πιο φωτεινό από εκείνο του Δία. Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature»