Παρασκευή 3 Ιουλίου 2015

Η Ηθική στον Σενέκα

Τα φιλοσοφικά έργα του Σενέκα (Διάλογοι ή Επιστολές) είναι προσανατολισμένα στη στωική φιλοσοφία, η οποία εξακολουθούσε να διδάσκεται στον αρχαίο κόσμο (Αρχαία, Μέση και Νεότερη Στοά) για 600 συνεχόμενα χρόνια. Οι Στωικοί ήταν οι Έλληνες φιλόσοφοι της μεταγενέστερης αρχαιότητας, που έδωσαν υψηλό ηθικό τόνο στη διδασκαλία τους και έβλεπαν τον άνθρωπο, πάνω από όλα, ως ένα λογικό ον. Στα φιλοσοφικά του έργα, ο Σενέκας, δεν ασχολείται με τη βελτίωση της θεωρίας αλλά με την προσαρμογή της ελληνικής στωικής φιλοσοφίας στη ρωμαϊκή εποχή. Ο ίδιος προσπάθησε να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ φιλοσοφίας και πρακτικής ζωής. Με την προσπάθειά του αυτή ήθελε να τοποθετήσει την επίτευξη του φιλοσοφικού ιδεώδους μέσα στα όρια των δυνατοτήτων του μέσου ανθρώπου, να το καταστήσει ζωντανή δύναμη προσπελάσιμη στα άτομα μέσα στην κοινωνία προκρίνοντας από τα διάφορα ηθικά δόγματα των Στωικών εκείνα, που θεωρούσε ορθότερα και πιο ωφέλιμα, για να βασίζεται σε αυτά η ζωή.

Μολονότι υπήρξαν περιπτώσεις κατά τις οποίες ο Σενέκας έδειξε αδυναμίες και ταλαντεύσεις στη ζωή του, η προσπάθειά του είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτη σε καιρούς όπου ο άνθρωπος χρειαζόταν πολύ θάρρος, για να μπορέσει να αντιμετωπίσει την κακία της ζωής στον παράλογο και τραγικό κόσμο που γεννήθηκε. Τις τελευταίες ώρες του ανταποκρίθηκε με θάρρος στα στωικά ιδανικά. Γαλήνιος στο έπακρο, τερμάτισε με σωκρατική καρτερία τη ζωή του το έτος 64 ανοίγοντας θεληματικά τις φλέβες του, συνεπής με τα φιλοσοφικά κηρύγματα του στωικισμού για την εύλογον από τη ζωήν έξοδον.

Το έργο του αποτελεί σπουδαιότατη πηγή της ιστορίας του στωικισμού, στον οποίο ο Σενέκας έδωσε μια πιο πνευματική μορφή και τον οποίο έκανε πολύ πιο ανθρώπινο. Ο στωικισμός του Σενέκα, ανάμεικτος με εκλεκτικισμό, ανθρώπινη πείρα και κοινή λογική, έχει στόχους πρακτικούς και υποτάσσει τη φιλοσοφία στην ηθική παρότρυνση. Το πνεύμα του όψιμου Στωικισμού μπορεί να εκτιμηθεί από τα δοκίμια και τις επιστολές του Σενέκα. Έγραψε 124 επιστολές, στις οποίες εξηγεί πώς μέσα από αρετές, όπως είναι η γενναιότητα, το θάρρος, η εγκαρτέρηση και η επιμονή, μπορεί να βαδίσει κανείς το δρόμο της ευδαιμονίας. Στο εκτεταμένο συγγραφικό έργο του Σενέκα, εκτός από δράματα, περιλαμβάνεται μια σειρά έργων φιλοσοφικού περιεχομένου: Περί της συντομίας της ζωής, Περί της πνευματικής γαλήνης, Περί Προνοίας, Για μια ευτυχισμένη ζωή, Περί της σταθερότητας του σοφού κ.ά., στα οποία πραγματεύεται κυρίως θέματα ηθικής τάξης.

Και στους χριστιανούς ακόμη ο φιλόσοφος αυτός έγινε συμπαθής για την ηθική διδασκαλία του. Γνωρίζουμε ότι οι χριστιανοί των πρώτων αιώνων διάβαζαν τα έργα του με πολλή συμπάθεια.

Σύμφωνα με τον ίδιο, «Η ζωή μπορεί να διαιρεθεί σε τρεις περιόδους… Από αυτές, εκείνη που ζούμε τώρα έχει ήδη φύγει, εκείνη που θα ζήσουμε επαφίεται στο τυχαίο, και η μόνη σίγουρη είναι εκείνη που έχουμε ήδη ζήσει…» Το μέλλον είναι η περίοδος που η τύχη βασιλεύει, η μόνη περίοδος που δεν ξέρουμε αν θα έχουμε την ευκαιρία να ζήσουμε, η μόνη που δεν ξέρουμε αν θα έρθει… Το παρελθόν αποτελεί το χρονικό διάστημα που ούτε η τύχη ούτε κι εμείς έχουμε την οποιαδήποτε εξουσία επάνω του. Είναι το κομμάτι που φροντίζει να μας θυμίζει τα λάθη και τις κατακτήσεις μας… Τέλος, υπάρχει και εκείνη η περίοδος, που δεν έχει τη χρονική έκταση μιας «περιόδου» αλλά μιας στιγμής. Είναι αυτή που ζούμε τώρα και έχει ήδη φύγει… Η μόνη που η τύχη έρχεται σε δευτερεύουσα μοίρα, η μόνη που τον πρώτο λόγο έχουμε εμείς. Ο εαυτός μας…

Τρεις διαφορετικές περίοδοι με τρεις διαφορετικούς ρόλους. Τρεις μονάδες ξεχωριστές μεταξύ τους και ταυτόχρονα μία. Συνθέτουν το παζλ των αναμνήσεων, των πράξεων και των προσδοκιών μας, συνθέτουν ό,τι αποκαλούμε ζωή. Καμία περίοδος δεν ανταλλάσσεται με κάποια άλλη, καμία δεν έχει περισσότερη αξία από τις άλλες. Το παρελθόν δεν είναι παρόν, όπως και το παρόν δεν είναι μέλλον.
Εμείς όμως επιμένουμε να ξοδεύουμε τη μια, για να ζήσουμε την άλλη. Σπαταλώντας τη μόνη περίοδο που αποφασίζουμε εμείς, περιμένουμε να μας ανταμείψει η τύχη. Και αν μας ανταμείψει τελικά, εμείς πάλι εκεί… Θα χαρίσουμε ό,τι κερδίσαμε, περιμένοντας η τύχη να μας δώσει εκ νέου την επόμενη ανταμοιβή. Και μετά ξανά το ίδιο, χανόμαστε στον φαύλο κύκλο που οι ίδιοι δημιουργήσαμε για τον εαυτό μας ως τιμωρία. Άδικο, ανούσιο, αφελές…

Στο έργο του Περί Πρόνοιας, ο Σενέκας υποστηρίζει τη στωική θέση για την ύπαρξη της ειμαρμένης και της πρόνοιας ως βασικοί νόμοι που διέπουν το σύμπαν. Η ειμαρμένη δηλώνει την τάξη που υπάρχει στον κόσμο, σύμφωνα με την οποία τα πάντα προκαθορίζονται από αντίστοιχες αιτίες. Η νομοτέλεια, που χάρη στο λόγο που διαπερνά όλα τα όντα, διέπει τον κόσμο. Η ύπαρξη της ειμαρμένης εξασφαλίζει την αποτελεσματικότητα της θείας πρόνοιας, που οδηγεί στη θέωση και συντελεί στην αρμονική σύνδεση των γεγονότων μέσα στη φύση. Ο ίδιος ο Θεός, κυβερνήτης και δημιουργός των πάντων, υπακούει πάντα σε αυτά που ο ίδιος διέταξε. Τόσο τα ανθρώπινα όσο κα τα θεία δεσμεύονται από την ίδια αναγκαιότητα.

Τόσο ο Χρύσιππος όσο και ο Σενέκας, ως υποστηρικτές της θείας πρόνοιας, ασχολήθηκαν με το πρόβλημα της ύπαρξης του κακού στον κόσμο. Στο Περί Πρόνοιας, ο Σενέκας αναρωτιέται γιατί οι δίκαιοι πολίτες συνήθως υποφέρουν από την παρουσία του κακού με δεδομένη την ευεργετική πρόνοια των θεών. Στο πλαίσιο αυτού του προβληματισμού, θέτει το θέμα της αρετής και της συμβολής της στην προαγωγή της ηθικής ζωής των πολιτών. Ο Θεός, που προνοεί για τους ανθρώπους, δοκιμάζει την ηθική αντοχή των ενάρετων πολιτών.

Στο έργο του Περί Αταραξίας της Ψυχής, ο Σενέκας αναφέρεται στην ανάγκη να τεθεί ένας έλεγχος στις επιθυμίες των ανθρώπων, προκειμένου να διασφαλιστεί ο ηθικός τους βίος. Προσθέτει ότι δεν είναι δυνατή η άσκηση της αρετής χωρίς την αυτοπειθαρχία. «Παντοδύναμος είναι όποιος κυριαρχεί στον εαυτό του» (Επιστολές ηθικές στον Λουκίλιο, 90). Η ευδαιμονία των πολιτών συνδέεται άρρηκτα με την άσκηση της αρετής, η απουσία της οποίας συνεπάγεται τη δυστυχία. Ο άνθρωπος δεν πρέπει να αποφεύγει τις δυσκολίες, καθώς μέσα από αυτόν τον αγώνα θα εξέλθει νικητής ο ενάρετος πολίτης. Ο Σενέκας, ακολουθώντας τη στωική αντίληψη για την αρετή, θεωρεί το να είναι κανείς ενάρετος ως μια συνεχώς εξελισσόμενη δυναμική ηθική προσωπικότητα και όχι ως μια στατική κατάσταση. Γι’ αυτό χρειάζεται υπομονή και καρτερία, επιμονή και συνεχής δημιουργική προσπάθεια για την επίτευξη αυτού του στόχου. Στο έργο του Σενέκα αποδυναμώνεται η επίδραση της τύχης στη ζωή των ενάρετων πολιτών, παρά το γεγονός ότι η μοίρα παρεμβαίνει στη ζωή τους. Χαρακτηριστικό του ενάρετου ανθρώπου είναι να αποφεύγει τις δυσμενείς επιδράσεις της μοίρας, παρά το γεγονός ότι η αμετάκλητη διαδρομή σύρει εξίσου τα ανθρώπινα και τα θεία. Η έννοια της ηθικότητας στηρίζεται στην ελευθερία της βούλησης. «Ελεύθερος είναι αυτός που ελεύθερα υπακούει σε αυτά που κατ’ ανάγκη συμβαίνουν» έλεγε ο Σενέκας. Να έχει συνείδηση δηλαδή του τι είναι αυτή η Θεία Ανάγκη που κινεί τον κόσμο και ποιος είναι ο δικός του ρόλος μέσα σε αυτή. Από εκεί πηγάζει και η έννοια του καθήκοντος: γνωρίζω και επιλέγω να δράσω με βάση το καθήκον μου. Το καθήκον είναι ενάρετη δράση.

Στο έργο του Περί της συντομίας της ζωής, μιλά για την αξία του χρόνου. Ανάμεσα σε άλλα, ο Σενέκας αναφέρει ότι πολλοί θεωρούν πως η ζωή είναι σύντομη. Στην πραγματικότητα όμως, εμείς είμαστε εκείνοι που συντομεύουμε το χρόνο της ζωής μας, σπαταλώντας το πολυτιμότερο πράγμα που έχουμε, δηλαδή το χρόνο μας. «Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας το περνάμε κάνοντας κακές πράξεις, ένα μεγάλο μέρος μην κάνοντας τίποτα, και όλη μας τη ζωή χωρίς να σκεπτόμαστε τι κάνουμε». (Επιστολές ηθικές στον Λουκίλιο, 1,1). Το να μάθει κανείς πώς να ζει και πώς να πεθαίνει απαιτεί μια ολόκληρη ζωή. Γι’ αυτό, ο άνθρωπος θα πρέπει να ασχοληθεί με τη φιλοσοφία, η οποία είναι ικανή να τον συνδέσει με το παρελθόν και με όλους τους σοφούς για την καλλιέργεια του εσωτερικού του κόσμου και τον εμπλουτισμό του πνευματικού του ορίζοντα. Ό,τι προσφέρει η φιλοσοφία είναι πέρα από τη φθορά που προκαλεί ο χρόνος. Η σοφία των αιώνων θα ανοίξει στον άνθρωπο τους δρόμους της αθανασίας και θα δώσει νόημα στο πέρασμά του από τη Γη.

Στο έργο του Περί της πνευματικής γαλήνης, ασχολείται με το πώς μπορούμε να φτάσουμε στη γαλήνη, δηλαδή με ποιο τρόπο το πνεύμα θα ακολουθεί μια σταθερή πορεία, πώς θα βλέπει με χαρά την υπόστασή του και η χαρά του αυτή δεν θα διακόπτεται, αλλά θα εξακολουθεί να παραμένει πάντα ήρεμη χωρίς εξάρσεις ή καταποντισμούς. Για να διαφυλάξουμε αυτή την εσωτερική γαλήνη, χρειάζεται να οχυρώνουμε το κλυδωνιζόμενο πνεύμα μας με αδιάλειπτη φροντίδα. Εχθροί της γαλήνης είναι τόσο η ισχυρογνωμοσύνη, δηλαδή το να μην έχει κανείς την ικανότητα να αλλάξει τίποτα, όσο και η αστάθεια, δηλαδή το να βρίσκεται σε αδυναμία να υποφέρει οτιδήποτε. «Καμία κατάσταση δεν είναι τόσο πικρή, ώστε να μη μπορεί ένα ήρεμο μυαλό να βρει κάποια παρηγοριά σε αυτή… Στις δυσκολίες επιστράτευσε τη λογική… Έχεις τη δυνατότητα να απαλύνεις τα σκληρά και να διευρύνεις τα στενά, έτσι που τα βάρη να ασκούν τελικά μικρότερη πίεση σε όσους τα υποφέρουν με δεξιότητα.»

Η εσωτερική γαλήνη μπορεί να κατακτηθεί μόνο μετά από σκληρή μάχη ενάντια στις συνήθειες του ίδιου του εαυτού μας και διαρκή αγώνα για την επίτευξη της αρετής, αγώνας που δεν είναι δυνατό να ευοδωθεί χωρίς εμπιστοσύνη στη θεία πρόνοια, χωρίς αποδοχή της θείας θέλησης και συνταύτιση του ανθρώπου με τις επιταγές της φύσης. Θα γράψει: «Ας μάθουμε πώς να ενισχύουμε την εγκράτειά μας, να περιορίζουμε την τάση μας για πολυτέλεια, να ελέγχουμε τη φιλοδοξία μας, να απαλύνουμε την οργή μας, να καλλιεργούμε την ολιγάρκειά μας, να διατηρούμε αδάμαστες τις ελπίδες μας και να έχουμε διαρκώς υπό έλεγχο το νου μας, στραμμένο προς το μέλλον…»,«Στην αρένα της ζωής θα πρέπει να κρατιόμαστε στον εσωτερικό κύκλο». Τίποτα δεν μπορεί να ταράξει την ηρεμία ή να ακυρώσει τη σταθερότητα του σοφού. Το να αισθάνεται πόνο ή λύπη εξαιτίας των δυστυχιών των άλλων, τονίζει ο Σενέκας, είναι μία αδυναμία εντελώς ασυμβίβαστη με την ιδιότητα του σοφού.

Καθώς η ισορροπία που έχουμε αποκαταστήσει μέσα μας ανατρέπεται από την επαφή μας με ανόμοιες φύσεις, είναι απαραίτητο να επιστρέφει κανείς συχνά στον εαυτό του. Θα πρέπει να υπάρχει ένας συνδυασμός ανάμεσα στην επαφή με το πλήθος και τη μοναξιά.

Χρειάζεται να βλέπουμε τις ανθρώπινες καταστάσεις με πιο άνετη ματιά και να τις αντιμετωπίζουμε με πνεύμα συγκατάβασης. Να αποδεχόμαστε ήρεμα τους τρόπους που κινείται ο μέσος άνθρωπος, όπως και τα ελαττώματα των ανθρώπων.

Οφείλουμε να είμαστε παραχωρητικοί προς το πνεύμα μας και να του χαρίζουμε κατά διαστήματα την ανάπαυση που του χρειάζεται, για να αναζωογονηθεί η δύναμή του.

Σε σχέση με τη συμμετοχή του ατόμου στο δημόσιο βίο, ο φιλόσοφος υποστηρίζει ότι όταν κάποιος αποφασίσει να αποβεί χρήσιμος στους συμπατριώτες του -και γενικότερα στους ανθρώπους- όταν θέτει τον εαυτό του στο κέντρο της δημόσιας δραστηριότητας υπηρετώντας όσο καλύτερα μπορεί τα δημόσια συμφέροντα, αυτός προσφέρει σημαντικό έργο. Όμως υπηρεσία στο κράτος προσφέρει επίσης εκείνος που προσφέρει συμβουλές στους νέους, που ενσταλάζει στο πνεύμα τους την αρετή, που ανακόπτει την πορεία όσων τρέχουν αναζητώντας χρήματα και πολυτέλειες, ακόμη κι αν ο ίδιος ενεργεί ως ιδιώτης.

Για την έννοια του πολίτη του κόσμου και το πέρασμα από τον εθνικισμό στον οικουμενισμό και το ιδανικό κράτος των Στωικών -ένα κράτος χωρίς σύνορα- ο Σενέκας γράφει: «Ο πραγματικός λόγος για να μην κλειστούμε μέσα στα τείχη μιας πόλης, αλλά να προχωρήσουμε σε επικοινωνία με ολόκληρο τον κόσμο και να υποστηρίξουμε ότι πατρίδα μας είναι όλος αυτός ο κόσμος, ήταν γιατί έτσι είχαμε ένα ευρύτερο πεδίο για να ασκήσουμε την αρετή μας».

Για να μπορεί κάποιος να έχει υψηλά επιτεύγματα που να ξεπερνούν εκείνα των άλλων ανθρώπων, θα πρέπει να εγκαταλείψει την πεπατημένη και να ανέβει ψηλότερα, παρασυρμένος από κάποια θεία έμπνευση. Τότε και μόνο θα μπορέσει να τραγουδήσει κάτι ανώτερο από αυτό που υπάρχει στα ανθρώπινα χείλη.

Ο στωικισμός του Σενέκα σε ολόκληρο το έργο του αξίζει τη φήμη που συνόδεψε το όνομά του σε όλες τις μεταγενέστερες εποχές. Ο ρωμαϊκός στωικισμός του 1ου μ.Χ. αιώνα δεν ήταν απλά μία θεωρητική σύλληψη. Ο στωικός τρόπος σκέψης εξασφαλίζει τη θεραπεία από τα πλήγματα της ζωής.

 Και στο σημείο αυτό ο στωικισμός του Σενέκα αποτελεί όχι μόνο μια ουσιαστική συμβολή στην εξέλιξη της ανθρώπινης σκέψης αλλά και μια προσφορά σε αυτόν τον ίδιο, τον άνθρωπο.
---------------------
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Περί της πνευματικής γαλήνης, Λεύκιου Ανναίου Σενέκα, Μεταφρ. Ν. Πετρόχειλος, Εκδ. ΠΑΤΑΚΗ
2. Ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας, Κ. Δ Γεωργούλη, Εκδ. ΠΑΠΑΔΗΜΑ, Αθήνα1975
3. Ιστορία της φιλοσοφίας, Ν. Ι. Λούβαρι, Εκδ. Ν.Δ. ΝΙΚΑΣ Α.Ε.
4. Εγχειρίδιο ιστορίας της φιλοσοφίας, W.Windelband-Heimsoeth, Μεταφρ. Ν.Μ. Σκουτερόπουλος, Εκδ. ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ, Αθήνα 1991
5. Περί πρόνοιας, Λεύκιου Ανναίου Σενέκα, Μεταφρ. Γεώργιος Αθ. Τουρλίδης, Αθήνα 1988
6. Περί της συντομίας της ζωής, Λεύκιου Ανναίου Σενέκα, Μεταφρ. Ν. Πετρόχειλος, Εκδ. ΠΑΤΑΚΗ
7. Περί της πνευματικής γαλήνης, Λεύκιου Ανναίου Σενέκα, Μεταφρ. Ν. Πετρόχειλος, Εκδ. ΠΑΤΑΚΗ
8. Για μια ευτυχισμένη ζωή, Λεύκιου Ανναίου Σενέκα, Μεταφρ. Ν. Πετρόχειλος, Εκδ. ΠΑΤΑΚΗ
9. Λεξικό της φιλοσοφίας, Θεοδόσης Πελεγρίνης, Εκδ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, Αθήνα 2004

Γιατί ο Άνθρωπος

Η υπόρρητη ερώτηση που ταλανίζει τον άνθρωπο, από καταβολής της εν νόησης, είναι ή τι είναι ο άνθρωπος;.

Η συγκεκριμένη υφέρπουσα απορία μετεξελίχθηκε σε κραυγαλέο φιλοσοφικό κάματο από την αρχαία Ελλάδα, τους Αναγεννησιακούς χρόνους αλλά και ως τις μέρες μας.

Το παραπάνω περιεχόμενο της ενδοσκόπησης από μόνο το γεννά ένα ακόμα ερώτημα. Είναι ώριμη και έλλογη η αναζήτηση της απάντησης στο τι είναι ο άνθρωπος και ποια σκοπιμότητα εξυπηρετεί; Αναλογιζόμενοι ότι οι πρωτάνθρωποι δεν είχαν την ανάγκη της εσωτερικής αναζήτησης, μας οδηγεί στο απότοκο συμπέρασμα πως βίωναν την υπόστασή τους δίχως φραγμούς, όντας ενωμένοι με το αποκαλούμενο θείο. Δεν σου γεννάτε η ανάγκη να ερευνήσεις ή να ερμηνεύσεις κάποιο φαινόμενο όταν το βιώνεις σε απλούς ρυθμούς, μα όταν το χάσεις και με την πάροδο του χρόνου, το ξεχάσεις, τότε θέτεις τα λεγόμενα φιλοσοφικά ερωτήματα περί αυτού. Παρατηρούμε πως η ανθρώπινη οντότητα είναι αδύνατο να παραμείνει στατική ακολουθώντας τους συμπαντικούς κανόνες, συνεπώς οι αλλαγές είναι παραπάνω από βέβαιες, οπότε γεννάτε η ανάγκη της εξήγησης τους. Το αξιοσημείωτο είναι πως για πρώτη φόρα το παρατηρούμενο αντικείμενο είναι ταυτόχρονα ο ερευνητής και ο παρατηρητής, γεγονός που ενέχει αυτονόητους κινδύνους. Από μόνη της η αυτή αναζήτηση δυναμιτίζει τα θεμέλια του υλισμού και υπαινίσσεται την ύπαρξη πνεύματος, συνειδήσεως ακόμα και θεού.

Ποια είναι η αιτία αυτή που ωθεί τον άνθρωπο στην αφηρημένη και πολυσύνθετη σκέψη πάνω στην ύπαρξή του; Κατά τον Σωκράτη ο Θεός δεν φιλοσοφεί, γιατί κατέχει τη σοφία, φιλοσοφεί όμως ο άνθρωπος, που η ύπαρξή του είναι πεπερασμένη. Επίσης ταλανίζουμε την διάνοια μας διότι έχουμε μια ενδόμυχη και διαρκή ανάγκη για αποδείξεις της ανθρώπινης υπόστασης αλλά και των φυσικών φαινομένων. Μια επιπλέον αφορμή για στοχασμό ήταν η ανάπτυξη του ανθρωπίνου εγκεφάλου με αποτέλεσμα την εμφάνιση του λόγου, άρα και της ικανότητας να μπορούμε να μοιραστούμε και να συγκρίνουμε τις σκέψεις μας.

Τροχοπέδη στην εξέλιξη των φιλοσοφικών θεμάτων που άπτονται είτε της ανθρώπινης ύπαρξης, είτε της περιβάλλουσας φύσης είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Πιο συγκεκριμένα, η πιστότητα, η αξιοπιστία και η βασιμότητα των παραγόμενων ιδεών ή συμπερασμάτων γίνονται ασυνείδητα θύματα των ανθρωπίνων αισθήσεων. Δηλαδή ο άνθρωπος προσπαθεί να εξηγήσει τα πάντα βάση των δικών του εμπειριών εξαρτώμενων των πέντε αισθήσεων του. Το γεγονός αυτό θέτει υπό αμφισβήτηση ότι ο άνθρωπος είναι ικανός να γίνει κοινωνός της πραγματικής γνώσης, διότι υπεισέρχεται η υποκειμενικότητα και το περιορισμένο φάσμα των αισθήσεων μας. Το φαινόμενο αυτό το παρατηρούμε στην προσπάθεια της ευκλείδειας εξήγησης του πολυδιάστατου σύμπαντος.

Βέβαια η φιλοσοφική αναζήτηση δεν είναι καθολικό συμβάν. Το μεγαλύτερο μέρος του ανθρώπινου πληθυσμού αντί να ενδοσκάπτει σηκώνει ψηλά το κεφάλι θωρώντας ένα μεγαλύτερο μυστήριο εξω-ατομικό. Το μυστήριο του σύμπαντος φαντάζει πιο δυσεπίλυτο άρα πιο συναρπαστικό, αλλά είναι μια καλά κρυμμένη δικαιολογία προς αποφυγή της προσωπικής ανακάλυψης – ή καλύτερα της επαν-ανακάλυψης. Με τον τρόπο αυτό μεταθέτει το πρόβλημα έξω από τον ίδιο, ομοίως παρατηρούμε και στην καθημερινή ζωή να αποφεύγουμε δικά μας προβλήματα ή να αναβάλουμε την επίλυσή τους και να μας απασχολούν αλλότρια προβλήματα.

Μεγάλη η βαρύτητα της ερώτησης που τέθηκε στην αρχή του κειμένου και ακόμα μεγαλύτερη η προσπάθεια που έχει καταβληθεί ανά τους αιώνες προς απάντηση της από τον φιλοσοφικό κόσμο. Όμως, η θεμελιώδης ερώτηση που τίθεται δεν είναι η: τι είναι ο άνθρωπος, αλλά η: γιατί είναι ο Άνθρωπος. Δηλαδή, ποιος είναι ο σκοπός που εξυπηρετεί η ανθρώπινη ύπαρξη; Για ποιο λόγω ενσαρκωνόμαστε έχοντας ξέχωρες ιδιαιτερότητες και ικανότητες από το λοιπό ζωικό βασίλειο και μάλιστα με την ιδιότητα της εξαιρετικά σύντομης σε χρόνο εξέλιξής των, όντας ¨καταδικασμένοι¨ στην διαδικασία της δημιουργίας και επιλεκτικής εξέλιξης;

Ο προφανής λόγος ύπαρξης είναι η εξέλιξη του γονιδιώματος μας ως τμήμα της θεωρίας της εξέλιξης των ειδών, δηλαδή η αρχέγονη ανάγκη για τεκνοποίηση, επιβίωση και κυριάρχηση επί των άλλων ειδών της πλούσιας γήινης βιοποικιλότητας. Η εξήγηση αυτή αν και λογικοφανής δεν πληρώνει το αίσθημα της αυτογενούς αναζήτησης. Το αίσθημα αυτό της μη εσώτερης πληρότητας της περιέργειας οφείλετε στο γεγονός πως ο άνθρωπος πλέον έχει ξεφύγει από αυτόν τον σκοπό, άρα αυτή η εξήγηση θα αρκούσε πριν διακόσια χρόνια, μα όχι στους σύγχρονους καιρούς. Παρατηρούμε πλέον πως ο άνθρωπος έχει ξεφύγει από την ανάγκη της αναπαραγωγής και επιβίωσης δημιουργώντας ανάγκες όπως η εξερεύνηση του περιβάλλοντος, την ανάγκη για τέχνη και καλαισθησία, δρούμε με σκοπό την διασκέδαση ή την ψυχαγωγία, τον κοινωνικό συναγελασμό, πετύχαμε την μη βιολογική εξέλιξη – την επιστημονική και τεχνολογική, είδαμε πίσω στον χρόνο με τηλεσκόπια, λύσαμε το ερώτημα του υποατομικού σωματιδίου, κ.ο.κ.  

Παρόλο την απόκτηση γνώσης το κυρίαρχο και επιτακτικό ερώτημα του σκοπού και του νοήματος της ύπαρξης εμμένει, αφού έχουμε ξεφύγει από την εξήγηση της επιβίωσης και εξέλιξης. Συνεπώς μπορούμε να οδηγηθούμε σε ένα συμπέρασμα ίσως αβέβαιο, ίσως υποκειμενικό, ίσως μη επαρκές αλλά έτσι είναι η νοητική παραγωγή, μη ζυγίσιμη. Η ανθρωπότητα απαρχής της ζει στην ψευδαίσθηση της αναζήτησης σκοπού χωρίς να δίνει χώρο στην πιθανότητα να είναι αυτή που δίνει διαχρονικά σκοπούς στην ύπαρξη. Στα πρώιμα ανθρώπινα χρόνια σκοπός ήταν η επιβίωση και η χρονική συνέχεια του είδους. Στην συνέχεια και αφού αυτός ο στόχος πραγματώθηκε τέθηκαν εκ νέου στόχοι όπως για παράδειγμα αυτού του ευ ζείν. Τίθενται συνεχώς νέοι στόχοι, νέοι σκοποί στην ύπαρξη, που μπορεί να είναι μακροπρόθεσμοι ή όχι, πραγματοποιήσιμοι ή όχι, αλλά δεν παύουν να τίθενται.

Ελπίζουμε μόνο με την πάροδο του χρόνου ο σκοπός και ο στόχος της ζωής από την υλιστική προδιάθεση να τείνουν προς το πνευματικό επίπεδο, στο επίπεδο το ανθρωποκεντρικό, στο επίπεδο της εύρεσης του ανθρώπινου κέντρου.

Η Μνήμη η Λήθη και ο Πολιτισμός

Κατά την Ελληνική Μυθολογία η Μνημοσύνη υπήρξε θυγατέρα του Ουρανού και της Γης. Ο Ζευς, ο πατέρας των θεών και των ανθρώπων, παντρεύτηκε με την Μνημοσύνη και μαζί απέκτησαν τις εννέα Μούσες. Οι Μούσες θα αποτελέσουν τις προστάτιδες θεότητες όλων των μαθήσεων και όλων των πνευματικών έργων του Αρχαίου Κόσμου.
 
Η Κλειώ (κλέος προς τους ήρωες) της Ιστορίας, η Ευτέρπη (τέρπουσα τους ανθρώπους) της Μουσικής και των μουσικών οργάνων, η Θάλεια (θάλει τα φυτά) της Γεωργίας, της Γεωμετρίας, της Αρχιτεκτονικής και της Κωμωδίας, η Μελπομένη (εκ της ωδής-μολπής) της Ρητορικής και της Τραγωδίας, η Τερψιχόρη (τέρπει μέσω του χορού) του Χορού, η Ερατώ (του έρωτος) της Ποιήσεως και του έρωτα προς τις ιδέες, η Πολύμνια (η των πολλών ύμνων) της λύρας και της Υποκριτικής, η Ουρανία (εκ του ουρανού) της Αστρονομίας και τέλος η Καλλιόπη, προστάτις των πολεμιστών-ηρώων και των ηρωικών ποιημάτων.
 
     «Οι “Μούσες” τώρα και γενικά η Μουσική ωνομάσθηκαν έτσι απ’ το “μώσθαι” (έρευνα), απ’ την αναζήτηση για την Φιλοσοφία και την Γνώση.» (Πλάτων, «Κρατύλος» 406 Α.) Απ’ τα λεγόμενα του Πλάτωνα βλέπουμε, ότι οι Μούσες είναι οι ίδιες οι Τέχνες και οι Επιστήμες, που ανακάλυψαν και ανέπτυξαν οι άνθρωποι σε πολύ παλαιότερες εποχές. Κάθε αρχαίος αλλά και αρκετοί σύγχρονοι συγγραφείς, ποιητές, φιλόσοφοι, ιστορικοί, επιστήμονες, επικαλούνται τις πανέμορφες Μούσες,για να τους εμπνεύσουν, και να μπορέσουν να φέρουν σε πέρας το δικό τους έργο. Ουσιαστικά πρόκειται για μία προσπάθεια ανάκλησης και επαναφοράς της αρχέγονης μνήμης του ανθρώπου.
 
Για τον Σωκράτη η μάθηση είναι ανάμνηση, δηλαδή κάθε τι, το οποίο ανακαλύφθηκε και μαθεύτηκε απ’ τους ανθρώπους σε κάποια παλαιότερη χρονική στιγμή, έχει αποτυπωθή σαν σφραγίδα στο D.N.A. των κυττάρων μας: «ότι δηλαδή για εμάς η μάθηση δεν είναι παρά ανάμνηση, και σύμφωνα με αυτό είναι αναγκαίο να έχουμε μάθει σε κάποιο προηγούμενο χρόνο αυτά που τώρα ανακαλούμε στην μνήμη μας» (Πλάτων «Φαίδων», 72 D).
 
     Επομένως μελετώντας το κάθε πνευματικό έργο της εκάστοτε εποχής δεν κάνουμε τίποτε άλλο απ’ το ν’ ανακαλούμε τις αρχέγονες αυτές γνώσεις, που είναι ήδη καταγεγραμμένες στα κύτταρά μας και επανέρχονται στην μνήμη μας.
 
«Σεις, οι θυγατέρες της Μνημοσύνης και του βροντερού Διος, ω ένδοξες Πιερίδες Μούσες με τη λαμπρή φήμη, σεις, σε όσους ανθρώπους παρευρεθήτε, είσθε περιπόθητες, πολύμορφες, επειδή γεννάτε την άμεμπτη αρετή πάσης παιδείας. Σεις τρέφετε την ψυχή και δίνετε την ορθή κατεύθυνση στη διανόηση και είσθε οι οδηγοί βασίλισσες του δυνατού νου.» (Ορφεύς, «Ύμνος Μουσών».)
 
Μνήμη και ανάμνηση ως έννοιες
 
Η Αριστοτελική σκέψη όρισε τις βασικές έννοιες της σύγχρονης επιστημονικής θέσης για τη μνήμη, την ανάμνηση, την αντίληψη και άλλων παρομοίων λειτουργιών της ανθρώπινης διανοίας: «Μνήμη ονομάζουμε την διατήρηση των παραστάσεων και ανάμνηση την ανάπλασή τους. Οι άνθρωποι δεν ανήκουν όλοι στον ίδιο τύπο. Άλλοι είναι μνημονικοί και άλλοι αναμνηστικοί. Οι βραδείς στην σκέψη είναι κατά το πλείστον πιο μνημονικοί, ενώ οι ταχείς και ευμαθείς είναι αναμνηστικώτεροι. Η μνήμη διαφέρει απ’ την φαντασία κατά το ότι είναι κίνηση της αισθήσεως η διανοίας που ενεργεί. Άλλωστε τ’ αποτελέσματα της μιας και της άλλης κινήσεως τα λέμε φαντάσματα (είδωλα η εικόνες). Και η φαντασία είναι σαν μία ζωγραφιά, που συνθέτει η ψυχή». (Στοβαίος, «Ανθολόγιον», Αριστοτέλους, «Περί Μνήμης».)
 
     Ο Αριστοτέλης παρομοιάζει την μνήμη (η κίνηση της διάνοιας) σαν την κίνηση που γίνεται για την αποτύπωση του δακτυλιδιού κατά την στιγμή της σφραγίδας: «Για τούτο στην περίπτωση που ο άνθρωπος η λόγω παθήματος η λόγω ηλικίας βρίσκεται σε ρευστή κατάσταση, η αποτύπωση της εικόνας δεν πετυχαίνει, σαν να αποτυπώνεται δηλαδή η σφραγίδα σε νερό, ενώ αντιθέτως, όταν υπάρχη σταθερότητα και όχι ρευστότητα, η αποτύπωση πετυχαίνει, όπως συμβαίνει και στα παλιά οικοδομήματα. Όταν όμως είναι πολύ σκληρό το αντικείμενο που σφραγίζεται, η αποτύπωση δεν πετυχαίνει. Γι’ αυτό ακριβώς η νεαρή και η γεροντική ηλικία δεν διακρίνονται για μνημονική ικανότητα, διότι φαίνεται να διαρρέει η αποτύπωση, στους μεν νέους λόγω ρευστότητας ένεκα της αυξήσεως, στους δε γέροντες λόγω φθοράς. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στους πολύ ταχείς στην αντίληψη και στους πολύ βραδείς. Διότι ούτε οι μεν ούτε οι δε έχουν προφανώς ισχυρή μνήμη, διότι οι πρώτοι είναι ρευστοί, ενώ οι δεύτεροι αρκετά σκληροί. Για τούτο στην ψυχή των πρώτων δεν μένει σχεδόν καθόλου η εικόνα, ενώ στην ψυχή των δευτέρων είναι σαν να μην την αγγίζη.» (Στοβαίος, «Ανθολόγιον», Αριστοτέλους, «Περί Μνήμης»).
 
     Η άποψη του Νεοπλατωνικού φιλοσόφου Πορφυρίου για την μνήμη ακολουθεί πιστά την Αριστοτελική σκέψη: «Η μνήμη είναι κοινή στον άνθρωπο και στα άλογα ζώα. Η πλήρως όμως διαμορφωμένη μνήμη, με την οποία συντελείται και η ανάμνηση, υπάρχει μόνο στα λογικά όντα. Διότι το ωλοκληρωμένα διαμορφωμένο είναι το αποτέλεσμα της λογικής μας ικανότητας. Γι’ αυτό και οι μαθητές του Αριστοτέλους λέγουν, ότι τα άλογα ζώα έχουν το “μεμνήσθαι” όχι όμως και το “αναμιμνήσκεσθαι”. Έτσι μόνον ο άνθρωπος έχει την δύναμη να διατηρή τις παραστάσεις αυτές, αλλά και να τις αναπλάθη»(Πορφυρίου, «Περί των δυνάμεων της ψυχής», παρ.1).
 
     Στον Κρατύλο του Πλάτωνος ο Σωκράτης αναφέρει, ότι «μνήμη σημαίνει μονή (παραμονή) στην ψυχή αλλά όχι κίνηση»(437 b).
 
    Ποιά η διαφορά όμως της μνήμης από την ανάμνηση; «Καθ’ όσον το μεν πρώτον (μνήμη) είναι δύναμη αφ’ εαυτής ενεργούσα και κοινή σε κάθε άνθρωπον και σε άλλα ζώα, το δε δεύτερον(ανάμνηση) είναι ενέργεια του νου και της βουλήσεως αποκλειστικώς και μόνον ανθρώπινη»(Αριστοτέλους, «Περί Μνήμης» 2. 25).
 
     Ανάμνηση = ενθύμιση = η δύναμη του αναμιμνήσκεσθαι (Liddell and Scott, λήμμα «ανάμνησις»). Επομένως «ανάμνηση» η «ενθύμιση» είναι η ικανότητα του εγκεφάλου να ανακαλεί στη συνείδησή μας προηγούμενα ψυχικά συμβάντα εκουσίως, λειτουργία αποκλειστικά ανθρώπινη, όπως την ορίζει ο Αριστοτέλης. Αυτή είναι και η διαφορά της απ’ την μνήμη, ο μηχανισμός της οποίας φέρνει ακουσίως στην συνείδησή μας προηγούμενα ψυχικά συμβάντα, που συνέβησαν στην ζωή μας. Είναι δε κοινή σε ανθρώπους και σε ζώα.
 
     Κατά το ιδεοκρατικό σύστημα του Πλάτωνα η έννοια της ανάμνησης είναι ο απαραίτητος εκείνος παράγοντας, που θα μας βοηθήσει στην κατανόηση της γνώσης. Η νοητική ικανότητα του ανθρώπου, αντιλαμβανόμενη τα φαινόμενα της ροής της ζωής, αναμιμνήσκεται των ιδεών των φαινομένων, καθ’ ότι οι ιδέες και τα φαινόμενα μοιάζουν μεταξύ τους. Και επειδή τα φαινόμενα της ζωής είναι τα έκτυπα η οι απορροές των αρχέτυπων του κόσμου των ιδεών, μέσω της ανάμνησης επέρχεται η γνώση.
 
Η μνήμη στην Ψυχολογία του Βάθους
 
 Σύμφωνα με την «Ψυχολογία του Βάθους», που ίδρυσε ο Ελβετός ψυχίατρος και ψυχολόγος Καρλ Γιουνγκ, που βασίσθηκε κυρίως στην Πυθαγόρεια και Πλατωνική σκέψη, υπάρχουν τρία είδη συνείδησης: Το συνειδητό, το προσωπικό ασυνείδητο και το απρόσωπο η συλλογικό ασυνείδητο.
 
     Το συνειδητό είναι ο χαρακτήρας, που εκφράζει ο κάθε άνθρωπος στην καθημερινότητά του.
 
     Το προσωπικό ασυνείδητο είναι αυτό, που περιλαμβάνει όλες τις καταπιεσμένες και απωθημένες τάσεις και εμπειρίες του ανθρώπου, που έχουν καταγραφεί καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής του ακόμα και κατά την διάρκεια της κύησης. Τα δεδομένα αυτά είναι αυστηρά προσωπικές και ατομικές τάσεις, που βρίσκονται μέσα στην ψυχή του κάθε ανθρώπου και σπανίως εξωτερικεύονται. Το προσωπικό ασυνείδητο αποτελεί την τροφό και την ανεξάντλητη πηγή της ψυχικής ενέργειας του ανθρώπου, που διαρκώς τρέφει την συνείδηση ως ο δημιουργός του ανωτέρου πνευματικού βίου.
 
     Το συλλογικό ασυνείδητο τώρα εμπεριέχει πληροφορίες, τάσεις και γνώσεις, που έρχονται από άλλες εποχές και ανήκουν σε ένα στάδιο προ-λεκτικό και προ-λογικό. Ο Γιουνγκ ωνόμασε τις πληροφορίες αυτές αρχέτυπα. Τα αρχέτυπα εκφράζονται με εικόνες και σύμβολα, που αγγίζουν τις λειτουργίες των ονείρων, της διαίσθησης, της εσωτερικής αίσθησης-έμπνευσης και των βαθέων συναισθημάτων. Έτσι έχει κανείς την έντονη αίσθηση, ότι κάποια εικόνα η σύμβολο έχει μεγαλύτερη βαρύτητα, βαθύτερο νόημα και φυσικά μεγάλη αξία γι’ αυτόν, αν και είναι απροσπέλαστη από την λογική. Αυτός δε, που βιώνει αυτές τις καταστάσεις και αρχίζει να τις κατανοεί και να τις μελετά, θ’ αναγνωρίσει σ’ αυτές ορισμένες αναλογίες με τα θέματα της Μυθολογίας, των παραμυθιών κ.λπ.
 
    Αυτή η κοινή διαπίστωση oδήγησε τον Γιουνγκ στο συμπέρασμα, ότι τα περιεχόμενα αυτού του βαθύτερου στρώματος είναι πανανθρώπινα και πανάρχαια, επομένως υπερπροσωπικά, αφού υπερβαίνουν τον καθαρά προσωπικό κόσμο του ατομικού εγώ και της συνείδησης. Τα τρία αυτά είδη συνείδησης επικοινωνούν μεταξύ τους, υπάρχουν στους ανθρώπους της κάθε εποχής και επαναφέρουν στην μνήμη τους εικόνες και σύμβολα απ’ τα προ-λογικά στάδια της ανθρωπότητας.
 
     Η κατάσταση αυτή γίνεται εμφανής στα παιδιά, που κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής τους είναι βυθισμένα σ’ έναν κόσμο φανταστικής πραγματικότητας, σ’ έναν κόσμο παραμυθιού και ξυπνητού ονείρου, που έχει ελάχιστη σχέση με την εξωτερική πραγματικότητα. Έτσι τα παιδιά κολυμπούν σε μία αδιαφοροποίητη μάζα προγονικών και αρχέγονων μυθολογικών εικόνων-αρχετύπων, γνώση που αναμιμνήσκεται μέσα απ’ τα παιδικά παραμύθια και τους μύθους. Βαθμιαία με την ανάπτυξη της λογικής λειτουργίας το παιδί βγαίνει απ’ την χώρα του παραμυθιού και του ονείρου, χάνοντας την επαφή με τον θαυμαστό αυτόν προ-λογικό και μυθολογικό κόσμο των αρχετύπων.
 
     Φυσικά δεν είναι καθόλου τυχαίο, που το χριστιανικό ιερατείο χρησιμοποίησε τα προϊστορικά σύμβολα του Ηλίου, όπως τον σταυρό, αλλά και τα πανάρχαια παγανιστικά τελετουργικά, γνωρίζοντας ότι αποτελούσαν αρχετυπικές εικόνες και σύμβολα, που είχαν καταγραφεί βαθιά στο συλλογικό ασυνείδητο του αρχαίου ανθρώπου. Έτσι παρά τις σφαγές και τις καταστροφές η χριστιανική θρησκεία έγινε αποδεκτή από τον μεταχριστιανικό κόσμο, αφού τα σύμβολα-αρχέτυπα, που χρησιμοποίησε, ήταν ήδη καταγεγραμμένα στα βάθη της ανθρώπινης μνήμης.
 
Η λήθη και οι θρησκείες
   
Σεβασμία λήθη των κακών, σαν σοφή κι εσύ είσαι των δυστυχισμένων η καλόδεχτη θεά» (Ευριπίδου, «Ορέστης» παρ. 213). Ετυμολογικά η λέξη «λήθη» προέρχεται εκ του ρήματος λήθομαι-λανθάνω και σημαίνει το «λησμονείν» η «επιλησμοσύνη» (Liddell and Scott, λήμμα «λήθη»). Σαν προέκταση «λήθη» = απώλεια της «α-λήθειας».
 
     Κατά τον Πλάτωνα «η λήθη αποτελεί την εξάλειψη της μνήμης» (Φίληβος, παρ.  33 Ε). Στο «Συμπόσιο», παρ. 208 Α  αναφέρει: «Αυτό, που λέγεται μελέτη σε κάποιους, είναι επιβολή, διότι έτσι χάνεται η επιστήμη, η λήθη ουσιαστικώς είναι η απώλεια της επιστήμης.» Ο Σπεύσιππος, διευθυντής της Πλατωνικής Ακαδήμειας, στο «Λεξικό Εννοιών της Πλατωνικής Φιλοσοφίας», λήμμα «λήθη», αναφέρει: «Λήθη: επιστήμης αποβολή, απώλεια κατακτημένης γνώσεως».
 
    Οι ιουδαιογενείς θρησκείες Εβραϊσμός, Χριστιανισμός, και Μωαμεθανισμός εμφανίσθηκαν ως οι εχθροί κάθε γνώσης και επιστήμης. Σε πολλά απ’ τα χωρία του Ταλμούδ, του Κορανίου και της Βίβλου, αλλά και στα υπόλοιπα «ιερά» βιβλία των τριών θρησκειών, οι Επιστήμες, η Φιλοσοφία και οι Τέχνες αναθεματίζονται απ’ τον ίδιο τον Γιαχβέ-Αλλάχ η τους ιερείς του: «Επειδή είναι γεγραμμένον, θέλω απολέσει την σοφίαν των σοφών, και θέλω αθετήσει την σύνεσιν των συνετών. Που ο σοφός; Που ο γραμματεύς; Που ο συζητητής του αιώνος τούτου; Δεν εμώρανεν ο Θεός την σοφίαν του κόσμου τούτου;» (Απόστολος Παύλος, «Επιστολή Προς Κορινθίους», παρ. 19-20.)
 
     Η Λήθη πλέον ως διδασκαλία του Χριστιανισμού και του Μωαμεθανισμού θα καλύψει με το πέπλο της την Ευρώπη και απ’ τον 15ο μ.Χ. αιώνα και ύστερα τον Αραβικό Κόσμο. Είναι ο αιώνιος εχθρός των Μουσών, των προστάτιδων των γραμμάτων: «Λήθη στυγερή και μισητή στις Πιερίδες. Η δε καλότυχη μνήμη στήριγμα για τους θνητούς στην σύντομη διάβαση του βίου τους.»(Σοφοκλέους, «Σύνδειπνος», Αποσπάσματα.)
 
     Ο χριστιανικός Κλήρος αναθεμάτισε κάθε φιλοσοφικό έργο και κάθε είδος γνώσεως του Αρχαίου Κόσμου κατά την διάρκεια της επικράτησής του: «Από που διδαχθήκατε τα αριστοτελικά διδάγματα; Ποιός προτίμησε τον Πλάτωνα απ’ τα ευαγγέλια; Ποιός πέταξε έξω το κήρυγμα της αληθινής πίστης και έφερε μέσα την άπιστη αναζήτηση;» (Ι. Χρυσόστομος, «Εν αρχή ο λόγος», παρ. α.)
 
     Για το Χριστιανισμό κάθε τι ελληνικό αποτελεί προϊόν του κακού αντιπάλου θεού Σατανά: «Μίσησε φορέματα μαλακά (των Ελλήνων), μίσησε βαψίματα όμορφα, μίσησε ομορφιά και τα συνοδεύοντα αυτά δαιμονικά άσματα, κιθάρες και αυλούς, τους κρότους των χορών και τις άτακτες φωνές. Δεν γνωρίζεις, άθλιε, πως όλα τούτα σπορά του διαβόλου είναι;» (Εφραίμ ο Σύρος).
 
   Κατά την Βυζαντινή περίοδο οι ιερείς του Χριστιανισμού υποκινούμενοι απ’ τα ιερά τους βιβλία κατέστρεψαν μέσα σε λίγες δεκαετίες το 97% των αρχαίων ελληνικών συγγραμμάτων, πυρπολώντας όλες τις βιβλιοθήκες του Αρχαίου Κόσμου: «Μετά δε απ’ αυτά και στις οικίες γινόταν έρευνα. Και πολλά είδωλα βρίσκονταν στις αυλές των σπιτιών, τα οποία ερρίπτοντο στην πυρά και στον βόρβορο, μαζί δε και βιβλία, τα οποία ήταν γεμάτα μαγεία και τα οποία ιερά αυτοί έλεγαν» («Συναξαριστής του Αγίου Πορφυρίου» κεφ. 71).
 
     Αλλά και οι δημιουργοί των έργων αυτών, επιστήμονες και φιλόσοφοι, καίγονταν ζωντανοί στην πυρά η εκτελούνταν με ξίφος: «Οι συλληφθέντες Θεόδωρος και οι τεχνίτες των τριπόδων κάποιοι από φωτιά κάηκαν και κάποιοι από ξίφος εκτελέσθηκαν. Και για την ίδια αιτία εκτελέσθηκαν και κάηκαν σε όλη την επικράτεια οι λαμπρώς φιλοσοφούντες, άσχετα αν και η οργή του βασιλέως επεκτάθηκε και σε μη φιλοσοφούντες». (Σωζομενός, «Εκκλησιαστική Ιστορία», βιβλίο 6, κεφ. 35, παρ.6).
 
  Αποτέλεσμα της λήθης είναι η συσκότιση του νου και των λογικών λειτουργιών του εγκεφάλου, καρπός της δε είναι η δεισιδαιμονία και η βλακεία. Η χριστιανική λήθη του Μεσαίωνα και η νοητική συσκότιση επικράτησαν ολοκληρωτικά για μία περίπου χιλιετία στην Ευρώπη. Από την περίοδο της Αναγέννησης κι έπειτα η μωαμεθανική λήθη συσκότισε και τον Αραβικό Κόσμο.
 
     Η ιδιωτεία η βλακεία αποτελούν σήμερα ένα παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο, που πλήττει όλες τις χώρες του κόσμου. Στο φαινόμενο αυτό συμβάλλουν καθοριστικά τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, το Ραδιόφωνο, η Τηλεόραση (κυρίως) και ο Τύπος. Το ποσοστό της βλακείας φυσικά διαφέρει από χώρα σε χώρα και είναι αντιστρόφως ανάλογο με την γνώση.
 
     Όπου η γνώση και η παιδεία ανθούν η λήθη, η δεισιδαιμονία και η βλακεία μειώνονται. Αντιθέτως συμβαίνει, όταν η γνώση και η παιδεία υποβαθμίζονται. Στην Ελλάδα μέχρι σήμερα η χριστιανική λήθη και αποβλάκωση συνεχίζουν να καλύπτουν με το πέπλο τους την μεσαιωνική χώρα μας, που αποτελεί την ουραγό της Ευρώπης σε κάθε πολιτισμικό επίπεδο.

Η Άγνωστη Ψυχοθεραπευτική Τέχνη του Ηράκλειτου

Ο Νόμος της Εναντιοδρομίας, η Άγνωστη Ψυχοθεραπευτική Τέχνη του Ηράκλειτου που μπορεί να θεραπεύσει τη Δυσαρμονία που βασιλευει στον Ψυχικό μας Κόσμο αλλά και στην Κοινωνία. 

«Τα σύνορα της ψυχής δε θα τα βρείς, όποιον δρόμο κι αν ακολουθήσεις, τόσο βάθος έχει η ουσία της.»
Ηράκλειτος, απόσπ. 45

Σε μια τόσο σύντομη φράση, όπως η παραπάνω, ο μεγάλος Εφέσιος φιλόσοφος Ηράκλειτος – ο αποκαλούμενος σκοτεινός φιλόσοφος του αρχαίου Ελληνικού πνεύματος – μπόρεσε να συλλάβει την αλήθεια για την ανθρώπινη ψυχή, διατυπώνοντάς την με μια απέριττη αλλά και συγκλονιστική σαφήνεια.

Ο Ηράκλειτος κατέχει μια ξεχωριστή θέση όχι μόνο στην αρχαία Ελληνική φιλοσοφία, αλλά και στο χώρο της -γιουνγκιανής κυρίως– ψυχοθεραπείας , αφού η ηρακλειτική φιλοσοφία επηρέασε φανερά τον Ελβετό ψυχίατρο και μύστη της ψυχολογίας , Carl G.Jung. Ο Jung ενσωμάτωσε στο φιλοσοφικό του σύστημα αλλά και στις μεθόδους ψυχοθεραπείας που εφάρμοσε, τον περίφημο Νόμο της Εναντιοδρομίας ο οποίος βασίζεται στη φιλοσοφία του Ηράκλειτου περί αρμονίας των αντιθέτων.

Ο Jung απέδωσε την έμπνευση και τη φιλοσοφική σύλληψη αυτού του Νόμου στον ίδιο τον Ηράκλειτο, ο οποίος πρώτος μίλησε για την επιτακτική ανάγκη της συνένωσης των αντιθέτων,τόσο μέσα στη Φύση όσο και μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο. Πάνω σε αυτή την ηρακλειτική αρχή, ο Jung προσπαθούσε πάντα –στη διάρκεια της ψυχοθεραπευτικής του πορείας-να απλώσει μια γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσα σε δύο φαινομενικά αντίθετα στοιχεία στην προσωπικότητα των εκάστοτε ασθενών του: στο συνειδητό από τη μία (με την ορθολογική σκέψη και τον κριτικό νου)και το ασυνείδητο από την άλλη (με όλες τις αρχέγονες και ατιθάσευτες ενέργειες του.)

Aυτή η συνύπαρξη συνειδητού και ασυνείδητου, με τις εκ διαμέτρου αντίθετες δυνάμεις τους, ήταν για τον Jung το κλειδί της ψυχικής ισορροπίας κάθε ανθρώπου, όπως ακριβώς για τον Ηράκλειτο η θαυμαστή τάξη και λειτουργίας του Σύμπαντος βασιζόταν στην αρμονία των αντίθετων στοιχείων μέσα στη Φύση: μέρα και νύχτα, φως και σκοτάδι, ζέστη και κρύο, χειμώνας και καλοκαίρι.

Η ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΘΕΤΩΝ

Για τον Jung, ο Νόμος της Εναντιοδρομίας είναι ο πιο σοφός ψυχολογικός νόμος, αφού εξυπηρετεί την πορεία του ανθρώπου προς την αυτοπραγμάτωσή του, μέσα από τον επαναπροσδιορισμό και την εκ νέου νοηματοδότηση της ζωής του. Σύμφωνα με το Νόμο της Εναντιοδρομίας, όταν μία ενεργειακή ροή, ένα ψυχικό δυναμικό αναπτυχθεί μονομερώς και παγιωθεί ως τρόπος ή στάση ζωής – χωρίς τη συμπλήρωση του αντιθέτου του- θα φτάσει στο ανώτατο σημείο ανάπτυξης και εκδήλωσης και μετά θα ακολουθήσει μία διαμετρικά αντίθετη πορεία από την αρχική, για να μπορέσει η εκδηλωθείσα ψυχική ενέργεια να συμπεριλάβει και να αφομοιώσει το αντίθετό της, που μέχρι τότε είχε παραμεληθεί. Ο Jung είχε πεί πως κάθε ενέργεια έχει πάντα δύο πόλους. Σκοπός λοιπόν της Εναντιοδρομίας είναι η ισορροπία των δύο αυτών αντίθετων πόλων. Για παράδειγμα, όταν κάποιος έχει εκφράσει μια μονοδιάστατη σεξουαλική ζωή, βασισμένη στο έντονο ερωτικό πάθος, την ηδονή, τη συναισθηματική έξαψη και την ενστικτώδη διέγερση , σε βάρος όμως της πνευματικότητας του και της συλλογικής διάστασης της ψυχής του (που περιλαμβάνει τις ανάγκες και των άλλων ανθρώπων, συντρόφων – ερωτικών και μη), με άξονα ικανοποίησης μόνο τη δική του ατομική ψυχή και τις εγωκεντρικές, ναρκισσιστικές της ανάγκες, τότε θα έρθει κάποια στιγμή στη ζωή αυτού του ατόμου, είτε ένα «απροσδόκητο», συνταρακτικό γεγονός (με τη μορφή ενός σοβαρού ατυχήματος ή μιας καταλυτικής «ατυχίας»), είτε ένα «ανεξήγητο», αλλά επίμονο σύμπτωμα (ψυχοσωματικό ή οργανικό), είτε μία παρατεταμένη, βαθιά μελαγχολία, ή ακόμα μια τυραννική ιδεοληψία (φοβίες που πρίν δεν υπήρχαν και μοιαζουν ακατανόητες, έντονες υποχονδριακές τάσεις καί ιδεοψυχαναγκαστικές-καταναγκαστικές συμπεριφορές), που θα εκδηλωθούν ως μία κρίσιμη και αποφασιστική καμπή, μια σχεδόν οριακή κατάσταση-ανάμεσα στην κατάρρευση και την ανύψωση-, μια ισορροπία σε τεντωμένο σχοινί, ώστε να μπορέσει η μέχρι τότε μονομερής και εγωκεντρική έκφραση της σεξουαλικότητας να μεταστοιχειωθεί στο συναισθηματικό μοίρασμα με τον άλλον και στην αναγνώριση μιας πνευματικής,ανώτερης διάστασης στη ψυχή του ίδιου του ατόμου, που μέχρι τότε παρέμενε ανεκδίπλωτη. 

Η ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΖΩΗ

Η πορεία της ανθρώπινης σεξουαλικότητας για τον Jung, είναι μία τέλεια εφαρμογή του Νόμου της Εναντιοδρομίας: Ξεκινάει δυναμικά και ορμητικά μέσα στα ένστικτα και τα πάθη, φτάνει σε ανώτατα επίπεδα κορύφωσης, διέγερσης και πλήρωσης για να ακολουθήσει στη μέση περίπου ηλικία (το χρονικό σημείο όπου εμφανίζεται η Εναντιοδρομία) μια σταδιακά, καθοδική πορεία. Τα ένστικτα και οι ορμές υποχωρούν για να εισέλθουν πιο πνευματικά και ψυχικά στοιχεία. Κάποιος που δε θα λάβει υπ’όψιν του την εκδήλωση του Νόμου της Εναντιοδρομίας, θα οδηγηθεί σύμφωνα με τον Jung, σε σεξουαλικές νευρώσεις και συναισθηματικές διαταραχές, η σοβαρότητα των οποίων θα εξαρτηθεί από την μέχρι τότε ζωή του ατόμου. Ο Νόμος της Εναντιοδρομίας, έχει τις δικές του συνέπειες. Μια ζωή στραμμένη αποκλειστικά στη σεξουαλικότητα και τον αισθησιασμό, θα φέρει αρχικά ίσως ηδονή και ικανοποίηση, αργότερα όμως σεξουαλικές δυσλειτουργίες και κατάθλιψη. Βέβαια, η Εναντιοδρομία, μπορεί να ισχύσει και στην αντίθετη περίπτωση:
Κάποιος που ζει μια αποστειρωμένη – συναισθηματικά, ερωτικά και σεξουαλικά – πνευματική ζωή, προς χάριν της διανόησης και σε βάρος της σεξουαλικής και της υλιστικής του πλευράς, να νιώσει- σε κάποια αναπάντεχη φάση της ζωής του- ένα πρωτόγνωρο, ερωτικό πάθος, τόσο έντονο και παράφορο, που να τον εκτρέψει τελείως από την μέχρι τότε πνευματική και ήρεμη πορεία της ζωής του. Ή πάλι μπορεί να εμφανίσει συμπτώματα ανίας, κατάθλιψης, συναισθηματικού κενού, που θα του υπενθυμίζουν πάντα ότι ένα κομμάτι του εαυτού του – λιγότερο πνευματικό αλλά εξίσου σημαντικό έχει μείνει ανέκφραστο και ανολοκλήρωτο.

Ο ΑΝΙΚΑΝΟΠΟΙΗΤΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΑΣ

Ο ίδιος Jung ανέφερε ως «τυπικό παράδειγμα Εναντιοδρομίας» την περίπτωση ενός ασθενή του, ο οποίος κατάφερε να γίνει ένας αυτοδημιούργητος επιχειρηματίας με πάρα πολλά λεφτά. Ζούσε μόνο για τη δουλειά του. Όλο του το είναι είχε αναπτυχθεί προς την κατεύθυνση της υλικής μόνο δημιουργίας με τα πολλά χρήματα, τα πολλά ταξίδια, τα πολυτελή σπίτια και τις επιχειρηματικές δραστηριότητες. Όταν αυτός ο άνθρωπος αποφάσισε κάποια στιγμή να ξεκουραστεί από αυτόν τον τρόπο ζωής, και να ζήσει πιο ήρεμα, έπεσε σε μια κατάσταση παρατεταμένου άγχους, με επίμονες σωματικές ενοχλήσεις. Αποφάσισε να ξαναγυρίσει στον γνώριμο τρόπο ζωής, με τις συνεχείς ασχολίες, αλλά τα πράγματα χειροτέρεψαν καθώς ο επιχειρηματίας δεν είχε πλέον την παραμικρή διάθεση να εργαστεί, να βγάζει λεφτά ή να ταξιδεύει. Άρχισε να εμφανίζει έντονες υποχονδριακές κρίσεις και καταθλιπτικά συμπτώματα. Κατά τον Jung, όλα αυτά ήταν εκδηλώσεις του Νόμου της Εναντιοδρομίας, αφού ο άνθρωπος αυτός είχε παραμελήσει βαθύτερες ανάγκες του ευατού του και του σώματός του, για να πετύχει μόνο σε ένα καθαρά εξωτερικό, υλικό επίπεδο. Η υποχονδρία και η κατάθλιψη ήταν το μήνυμα να αρχίσει να στρέφει το ενδιαφέρον του από την εξωτερική εικόνα του εαυτού του προς τις πιο εσωτερικές πτυχές της προσωπικότητάς του. Η Εναντιοδρομία ζητάει αυτό ακριβώς : ίση μεταχείριση και της πνευματικής και της υλικής μας πλευράς. Να μη ζούμε μόνο ούτε μέσα στο σώμα, αλλά ούτε και έξω από αυτό.

Η ΕΞΗΓΗΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΡΙΣΕΩΝ

Πέρα όμως από τις ατομικές περιπτώσεις του καθενός από εμάς, η Εναντιοδρομία μπορεί να εκδηλωθεί και σε κοινωνικό επίπεδο, ως το ψυχικό αντιστάθμισμα απέναντι στην κυρίαρχη τάση που επικρατεί σε έναν πολιτισμό.

Αν για παράδειγμα, η κυρίαρχη τάση σε μια κοινωνία είναι μια ψευδεπίγραφη κατάκτηση λογικής καί συνείδησης, και υλικής μονάχα δημιουργίας, με τη μορφή του πλουτισμού και μιας στείρας-απονεκρωμένης συναισθηματικά- τεχνολογικής εξέλιξης, τότε η Εναντιοδρομία θα εκδηλωθεί ως μια παράλογη, ασυνείδητη, μαζική καταστροφή, ως μοναξιά, απομόνωση και απειλή για την ασφάλεια του πολιτισμού και τη λειτουργία της κοινωνίας. Ο Jung είχε πεί πως σε κοινωνικό επίπεδο η Εναντιοδρομία μπορεί να προσλάβει μια τόσο βίαιη και απειλητική μορφή έκφρασης, ώστε να μπορέσει να αφυπνίσει όσο το δυνατό περισσότερες συνειδήσεις. Μπορεί να πάρει ακόμα και την μορφή ενός πολέμου-«ο πόλεμος είναι ο πατέρας των πάντων» είχε πεί ο Ηράκλειτος. Από τον πόλεμο ξεκινούν όλα. Τίποτα δεν κερδίζεται χωρίς μάχη.

Τα πρόσφατα γεγονότα στην Ελλάδα, με τις λεηλασίες και τις καταστροφές σε μαγαζιά και αυτοκίνητα, είναι σαφείς εκδηλώσεις του Νόμου της Εναντιοδρομίας σε κοινωνικό πλέον επίπεδο. Όσοι χαρακτήρισαν αυτές τις πραγματικά βίαιες συμπεριφορές ως «βανδαλισμούς των οργισμένων νέων απέναντι στην οικονομική κρίση και την διάβρωση των θεσμών», απλώς αναπαρήγαγαν μια ερμηνεία ευρείας κατανάλωσης. Η οργή δεν είναι τόσο απέναντι στην οικονομική κρίση (στην ψυχανάλυση άλλωστε όπως και στην γιουνγκιανή ψυχολογία τα χρήματα και κάθε τι που σχετίζεται με αυτά είναι συμβολισμοί των βαθύτερων, συναισθηματικών αναγκών μας) όσο απέναντι στην κρίση των σχέσεων μας με την Φύση, με τους άλλους και κυρίως με τις ανώτερες πνευματικές μας ανάγκες- η εκπλήρωση των οποίων θα μπορέσει να δώσει το πολυπόθητο νόημα στη ζωή μας. Η διαρκής αύξηση των ψυχικών διαταραχών δεν είναι τυχαία. Ο σημερινός άνθρωπος έχει περιέλθει σε τέτοια κατάσταση μονοδιάστατης ανάπτυξης καί επιβίωσης που μοιάζει πραγματικά να «προκαλεί την τύχη του» (Jung). Η μοναξιά, το άγχος, η απομόνωση των ανθρώπων, η αύξηση της κατάθλιψης και των ψυχοσωματικών παθήσεων παγκοσμίως, είναι επίσης εκδηλώσεις του Νόμου της Εναντιοδρομίας απέναντι σε μια εποχή πλούσιας τεχνολογικά και υλικά αλλά πολύ φτωχής σε συναισθηματικές αποχρώσεις που χαρακτηρίζονται από μια λεπτοφυή πνευματικότητα. Ειδικά στην σύγχρονη εποχή που ζούμε και στο επίπεδο που βρίσκεται ο σημερινός πολιτισμός, ο άνθρωπος μοιάζει πιο διχασμένος, πιο διασπασμένος από ποτέ. «Η Ηρακλειτική αρμονία των αντιθέτων δείχνει να έχει διαταραχθεί σοβαρά» όπως σημειώνει εύστοχα ο Γιάννης Γεωργακόπουλος. Και όταν η αρμονία των αντιθέτων διαταράσσεται, η εύθραυστη ψυχική ισορροπία κλονίζεται και καταρρέει. Κανένας πολιτισμός δεν μπορεί να είναι βιώσιμος όταν ανπτύσσεται προς μία μόνο κατεύθυνση.

ΑΠΟΔΙΚΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

Η Αναλυτική Ψυχολογία του Jung είχε ενσωματώσει στις ψυχοθεραπευτικές μεθόδους της την τεράστια θεραπευτική αξία του Ηρακλειτικού Νόμου της Εναντιοδρομίας: ότι είναι χρήσιμο για τον άνθρωπο και τον εξυπηρετεί στην αυγή της ζωής του, θα πάψει να τον εξυπηρετεί το απομεσήμερο και πολύ περισσότερο στο σούρουπο του γήϊνου ταξιδιού του. Αναλύοντας κατ’αυτόν τον τρόπο την Εναντιοδρομία, ο Jung μπόρεσε να επινοήσει διαφορετικές θεραπευτικές τεχνικές και να τις προσαρμόσει ανάλογα με το ηλικιακό στάδιο των ασθενών του, ώστε να καλύπτει τις ασυνείδητες κάθε φορά ανάγκες τους και επιθυμίες τους. Με την Εναντιοδρομία, η χρησιμότητα των εμπειριών του παρελθόντος μεταστοιχειώνεται σε σοφία των αναγκών του παρόντος. Ο άνθρωπος τότε δεν έχει ανάγκη να ξαναζήσει ότι έζησε, εμμένοντας πεισματικά σε έναν ξεπερασμένο και άκαμπτο τρόπο ζωής, αλλά αποφασίζει να προχωρήσει συνειδητά μπροστά, συνθέτοντας ξανά τη ζωή του. Με όσα ειπώθηκαν παραπάνω, γίνεται πλέον πιο σαφής η ανεκτίμητη αξία που έχει η κατανόηση και η αποκρυπτογράφηση του Νόμου της Εναντιοδρομίας στην ψυχοθεραπεία. Η αποκωδικοποίηση των απρόσμενων γεγονότων της ζωής και των ψυχοσωματικών διαταραχών, αλλά και των ακραίων ακόμα κοινωνικών φαινομένων, βοηθούν τον άνθρωπο να αποκτήσει μια άλλη οπτική απέναντι σε ότι του συμβαίνει και σε ότι παρατηρεί, ώστε να μπορέσει τελικά να συνενώσει όλα τα διασπασμένα στοιχεία μέσα του και να κατανοήσει πως η ψυχική του υγεία βρίσκεται στην ένωση των αντιθέτων και όχι στο βίαιο διαχωρισμό τους.

Ο ΝΟΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Ο Νόμος της Εναντιοδρομίας βρίσκεται πολύ κοντά στον άλλο κορυφαίο Νόμο, το Νόμο της Ενότητας : όλα ξεκινούν από την ίδια Ανώτερη Πηγή, επομένως και τα «αντίθετα» συνδέονται, ενώνονται μεταξύ τους και δεν διαχωρίζονται: «από όλα το ένα κι από το ένα τα πάντα» (Ηράκλειτος, απ.10). Ακόμα και οι δυσάρεστες, οι επώδυνες εμπειρίες που βιώνουμε, μας συμβαίνουν πάντα για έναν ανώτερο σκοπό. Το κακό δε βρίσκεται απέναντι από το καλό, αλλά ακριβώς δίπλα. Τα δυσάρεστα γεγονότα της ζωής δεν είναι οι αντίθετοι πόλοι των ευχάριστων καταστάσεων, αλλά το απαραίτητο συμπλήρωμά τους, ώστε να κατανοήσουμε τον ανώτερο προορισμό του γήϊνου ταξιδιού μας (Εναντιοδρομία) και να ενωθούμε με τον διχασμένο εαυτό μας, με τους συναθρώπους μας, και τελικά με την ίδια τη Ζωή (Νόμος της Ενότητας). Ο Νόμος της Εναντιοδρομίας όπως και ο Νόμος της Ενότητας δεν είναι μια ακόμα μεταφυσική προσέγγιση.Είναι ένας πραγματικός, ψυχολογικός Νόμος, που προάγει την αυτογνωσία και κατ’επέκταση τη ψυχική υγεία του ανθρώπου και αποτελεί αληθινό κλειδί γνώσης που ανοίγει τις πόρτες στην ιδιαίτερη και λεπτή τέχνη της ψυχοθεραπείας.
-------------
Αναφορές:
Carl G. Jung, Δυο Δοκίμια στην Αναλυτική Ψυχολογία, Ιάμβλιχος
Carl G. Jung, Βασικές Αρχές Ψυχοθεραπείας, Επίκουρος

Γιάννης Φ. Γεωργακόπουλος, Ηράκλειτος ο Εφέσιος, ΔΙΟΝ

Όσοι σ' έχουν χεσμένο, δεν είναι αναγκαστικά εχθροί σου!

Ο Χένρυ ήταν ένα μικρό σπουργίτι, ένα πουλάκι έξυπνο, χαρούμενο και διαφορετικό από τα άλλα σπουργίτια. Ένα φθινόπωρο, που ο βαρύς χειμώνας πλησίαζε και όλα τα σπουργίτια ετοιμάζονταν να πετάξουν νότια, ο Χένρυ δήλωσε πως δεν θα πήγαινε μαζί τους αυτή τη χρονιά!

Ήταν πια καιρός τους είπε, κάποιος να σπάσει αυτή τη παράδοση και να τολμήσει να αποκτήσει νέες εμπειρίες! Γι αυτό το λόγο θα έμενε όλο τον χειμώνα στο βορρά! Κανένας δεν μπόρεσε να του αλλάξει γνώμη. Προς το τέλος του Οκτώβρη αποχαιρέτησε όλους τους συγγενείς και φίλους του κι έμεινε στο βορρά!

Έτσι για πρώτη φορά στην ιστορία του γένους των σπουργιτιών, είδε τα φθινοπωρινά φύλλα να πέφτουν από τα κλαδιά και τον άνεμο να τα στροβιλίζει...

Περνούσε θαυμάσια μέχρι που το κρύο δυνάμωσε κι ενοχλούσε πολύ τον Χένρυ.

Το πρώτο χιόνι του χειμώνα, στο τέλος του Νοέμβρη, ήταν μια δύσκολη στιγμή. Τα φτερά του σκεπάστηκαν από λεπτό στρώμα πάγου και δυσκολευόταν πολύ να πετάξει. Οι χιονοθύελλες παραλίγο να τον σκοτώσουν! Άρχισε να σκέφτεται σοβαρά μήπως θα έπρεπε να έχει πάει νότια μαζί με τα άλλα σπουργίτια.

Ένα πρωινό του Γενάρη, γκρίζο και παγωμένο, αποφάσισε να πετάξει νότια. Πριν καλύψει πέντε μίλια, τα φτερά του σκεπάστηκαν από πάγο και μη μπορώντας πια να πετάξει, έπεσε στο έδαφος αναίσθητος.

Το μυαλό του σε μερικά λεπτά ξεκαθάρισε και κατάλαβε ότι είχε πέσει στη μέση ενός αχυρώνα. Ένα πελώριο ζώο τον πλησίασε που κατάλαβε ότι ήταν αγελάδα. Μουδιασμένος από το κρύο, ήταν πολύ εξαντλημένος για να πετάξει μακριά από τις μεγάλες οπλές της, που τον πλησίαζαν.

Τη στιγμή ακριβώς που η αγελάδα βρέθηκε από πάνω του, προς μεγάλη του έκπληξη και τρόμο, άδειασε το έντερό της επάνω του. Ενώ η κοπριά τον σκέπαζε, ο Χένρυ σκέφτηκε πως ήταν οι τελευταίες του στιγμές.

Λίγα δευτερόλεπτα μετά όμως, ένιωσε τόσο καλά με την υπέροχη ζεστή γελαδίσια κοπριά, ώστε έβγαλε το κεφάλι από το σωρό κι άρχισε να τιτιβίζει!

Η μοίρα θέλησε μια γάτα, που τριγυρνούσε στον αχυρώνα, να ακούσει τα τιτιβίσματα του Χένρυ. Βλέποντας το σπουργίτι στο έδαφος, το ξέθαψε από τη κοπριά και το έφαγε.

...Η ιστορία του Χένρυ μας προσφέρει τρία μεγάλα διδάγματα:
1. Όσοι σ' έχουν χεσμένο, δεν είναι αναγκαστικά εχθροί σου!
2. Όσοι σε βγάζουν από τα σκατά, δεν είναι αναγκαστικά φίλοι σου! Και...
3. Αν νιώθεις όμορφα και ζεστά μέσα στα σκατά, κράτα το στόμα σου κλειστό!

Όσα δεν προλάβαμε να ζήσουμε

Άδεια μπουκάλια πεταμένα στο πάτωμα, τασάκια ξέχειλα από γόπες και μια στοίβα ακάλυπτες επιταγές πάνω στο τραπέζι, με τη λέξη «προσδοκίες» να φιγουράρει με κεφαλαία γράμματα. Ποσά ευτυχίας που δε θα μπορέσουν ποτέ να εξαργυρωθούν σε στιγμές ζωής, αφού ο οφειλέτης επέλεξε να εξαφανιστεί, στρίβοντας στα μούτρα σου αέρα κοπανιστό που, τάχα, θα μπάλωνε τις τρύπες των χρωστούμενων.

Είμαστε ατομιστές κι αγαπάμε τους εαυτούς μας. Ποιος μπορεί να ισχυριστεί τʼ αντίθετο; Έτσι, σʼ έναν χωρισμό ανοίγονται κατάστηθα δυο τρύπες: η μια εξαιτίας της απώλειας του ανθρώπου μας και η άλλη εξαιτίας της ματαίωσης των προσδοκιών μας. Η δεύτερη αποδεικνύεται μεγαλύτερη και καταπίνει την πρώτη σαν άλλη μαύρη τρύπα.

Όλα τα «γιατί» που ειπώθηκαν με το κλείσιμο μιας πόρτας, δεν αφορούσαν ποτέ τον φυγά, αλλά τη ζωή που σχεδιάζαμε και γκρεμίστηκε σʼ εκείνο το «κλακ» του μεντεσέ που κούμπωσε στον υποδοχέα του.

Όσο κι αν προσπαθούμε να πείσουμε τους εαυτούς μας πως όλα τα πράγματα διέπονται από τη θνησιμότητα, άρα επόμενο είναι να γνωρίζουν κάποια στιγμή το τέλος, την κρίσιμη στιγμή που καλούμαστε να τʼ αντιμετωπίσουμε, αποδεικνύεται πως, τελικά, δεν ήμασταν προετοιμασμένοι γιʼ αυτό.

Μπορεί να είχες ορκιστεί πως δε θα έκανες όνειρα, πως θʼ άφηνες τον καιρό να κυλήσει και θα δεχόσουν τʼ αποτέλεσμα που θα έφερνε, αλλά η ανθρωπιά σου σε πρόδωσε απʼ τα πρώτα κιόλας δευτερόλεπτα που επέλεξες να μοιραστείς μια κοινή ζωή με το σύντροφό σου.

Είναι ο τρόπος που λειτουργεί η συναισθηματική μας νοημοσύνη τέτοιος, που ξεκινά να χτίζει κάστρα απʼ τη στιγμή που νιώθεις πως ανήκεις κάπου. Ακόμη κι αν γνωρίζεις πως το πρόσωπο που στέκεται απέναντί σου, έχει σταθμεύσει προσωρινά για έναν καφέ στα όρθια, εσύ θα καταβάλλεις κάθε δυνατή προσπάθεια, για να τον πείσεις να μείνει λίγο παραπάνω. Όταν το καταφέρεις, θα έχεις, ήδη, σχεδιάσει το επόμενο βήμα.

Βήμα με το βήμα, εδραιώνεις κατακτήσεις και πάνω στη σιγουριά που σου προσφέρει κάθε νίκη, τολμάς να κάνεις ολοένα και περισσότερα μεγαλεπήβολα σχέδια, φτάνοντας στο σημείο να οργανώνεις κάθε σπουδαίο και κάθε ασήμαντο κομμάτι της ζωής σου γύρω απʼ αυτόν τον άνθρωπο.
Δεν έχεις σχέδια εκτάκτου ανάγκης, δεν έχεις χτίσει καμιά έξοδο κινδύνου, γιατί θεωρείς δεδομένη την εσαεί παραμονή του κατακτημένου φρουρίου στο χρονόγραμμα που έχεις θεσπίσει.

Θεωρείς το «πάντα» άσπαστο σαν έννοια και πάνω σʼ αυτό βαδίζεις, πόσο μάλλον όταν το έχεις δει να ξεγλιστρά απʼ τις άκρες των χειλιών του συντρόφου σου.

Έτσι, σε μια ενδεχόμενη αποχώρησή του, νιώθεις άδειος και προδομένος, όχι τόσο εξαιτίας της δειλίας του να μείνει, αλλά, κυρίως, επειδή σʼ άφησε ξεκρέμαστο απʼ το πρόγραμμα και τα σχέδιά σου.

Νιώθεις μπερδεμένος και χαμένος, αφενός επειδή σε πέταξε στο μηδέν, αφού μέτρησες ένα-ένα τα σκαλοπάτια κατά την κάθοδο κι αφετέρου επειδή κουνάς το μαντίλι από μακριά στους μελλοντικούς στόχους που, μέχρι πρότινος, ήσουν σίγουρος πως θα κατάφερνες να γευτείς.

Εκεί ακριβώς, έγκειται κι η δικαιολογία κάθε ανάρμοστης συμπεριφοράς όπως τα παρακαλετά, η άρνηση να προχωρήσεις χωρίς αυτόν κι η επίμονη προσπάθειά σου να τον κάνεις να γυρίσει, για να βάλεις ξανά μπρος τις μηχανές και να επιστρέψεις στον γνωστό κι ασφαλή δρόμο που βάδιζες.

Η τάση μας αυτή δεν είναι τίποτα άλλο από μια κακιά συνήθεια, που αν κι είναι δύσκολη η εξάλειψή της, οφείλεις να την καταπολεμήσεις, ξεκινώντας τη διεργασία από σένα.

Πρέπει να τα βρεις με τον εαυτό σου, να τον αποδεχτείς, να ζυγίσεις καλά τις δυνάμεις σου κι έπειτα να προχωρήσεις στη δημιουργία μιας σχέσης, αφού έχεις κλειδώσει τις σταθερές σου.

Αν γνωρίζεις πώς να πατάς γερά στα πόδια σου, δε θʼ αγκιστρώνεσαι στον εκάστοτε σύντροφό σου και δε θα θεωρείς πως η προσωπική σου σωτηρία επιπλέει στα μάτια του.

Οι άνθρωποι έχουν τάσεις φυγής, δειλιάζουν, δυσανασχετούν και κατά κύριο λόγο αποφεύγουν οτιδήποτε μπορεί να χαλάσει τη διάθεσή τους. Δεν έχουν όλοι τα κότσια να παλέψουν και να διορθώσουν τα λάθη τους, γιατί πάσχουν από εγωπάθεια και κλείνουν τα μάτια στην παραδοχή της αλήθειας, όταν δεν τους συμφέρει. Συμβιβάσου με την ιδέα κι έχε πάντα μία εναλλακτική λύση που να σε οδηγεί στην εκπλήρωση των προσδοκιών σου και χωρίς αυτόν.

Να δίνεις απλόχερα, να χαρίζεσαι, να καίγεσαι στο πάθος αλλά να κρατάς φυλαγμένο και κάτι για σένα. Το ασφαλισμένο, μυστικό κομμάτι σου θα είναι το σχοινί που θα σε τραβήξει στην επιφάνεια και δε θα σʼ αφήσει να πνιγείς στη λιμνοθάλασσα των ματαιωμένων ονείρων σου.

Το πιο τρομακτικό ψάρι του κόσμου

Το πιο τρομακτικό ψάρι του κόσμου

Αν νομίζατε ότι οι βρικόλακες είναι παραμύθι, κάνετε λάθος.
Αυτό είναι το τρομακτικό σπάνιο είδος, ψάρι βρικόλακας που βρέθηκε στον Αμαζόνιο.

 

Η περίεργη χελώνα που παραπέμπει περισσότερο σε… ξεχασμένο δεινόσαυρο

Το γύρο του διαδικτύου κάνουν οι εικόνες από τη Ρωσία όπου εθεάθη μία πραγματικά αξιοπερίεργη χελώνα που παραπέμπει περισσότερο σε… ξεχασμένο δεινόσαυρο.
 
Κατόπιν έρευνας, Ρώσοι επιστήμονες αποφάνθηκαν ότι πρόκειται για «Μακροχελώνα του Τέμινκ» που ανήκει στην ευρύτερη ομάδα των οφυόλαιμων χελώνων που μοιάζουν σαν μετάλλαξη χελώνας με αλιγάτορα.

Η συγκεκριμένη, όμως, βρέθηκε πολλές εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από το σπίτι της, καθώς οι μακροχελώνες ευδοκιμούν στα νοτιοανατολικά της αμερικανικής ηπείρου και ο Αμούρ, ο 10ος μεγαλύτερος ποταμός του κόσμου, είναι κάπως μακριά.

Τη χελώνα ανακάλυψε ένα ζευγάρι, το οποίο αφού στην αρχή αστειεύτηκε, παρομοιάζοντας το σπάνιο αυτό ζώο με… «αρχέγονο τέρας», στη συνέχεια το έβαλαν στο ποτάμι, κι εκείνο με τη σειρά του κολύμπησε μακριά.

periergi-chelona-pou-parapempi-perissotero-se-xechasmeno-dinosavro

Φτιάξτε Ελληνόπουλα – Δείξτε τους το μεγαλείο των Αρχαίων μας…

Όταν «σκόνταψα» στην φωτογραφία και το κείμενο που παραθέτω, αμέσως ένιωσα την επιθυμία να καταγράψω κάποιες σκέψεις μου οι οποίες αναδύονται στην ψυχή μου χρόνια πολλά και θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας.

Φτιάξε Ελληνόπουλα! λέει ο απλός αυτός τίτλος!
H σημασία του είναι όμως σύνθετη και η υλοποίηση δύσκολη σε ένα κόσμο που οι αξίες χάνονται, οι αρετές εκμηδενίζονται, που ο αφελληνισμός έχει διεισδύσει στις συνειδήσεις των Ελλήνων.

Αλήθεια, πως φτιάχνουμε Ελληνόπουλα;
Εν μέρη είναι δύσκολο σε μία κοινωνία της παγκοσμιοποίησης, του διεθνισμού, του καταναγκασμού και του ελέγχου, μιας κοινωνίας του καταναλωτισμού δέσμια της ύλης. Και είναι δύσκολο διότι ο Ελληνισμός είναι Πνεύμα!
Αλήθεια, πως φτιάχνουμε Ελληνόπουλα;
Κι όμως είναι απλό!

Έλληνες φτιάχνουμε αναμοχλεύοντας μνήμες!
«Μαθαίνω στον ουρανό σημαίνει βλέπω, μαθαίνω στην γη σημαίνει ξαναθυμάμαι!» μας λέει ο Πίνδαρος και το επιβεβαιώνει ο Πλάτωνας με τη περίφημη φράση του «Η γνώση είναι ανάμνηση».
Δεν χρειάζεται να κουράσουμε τα μυαλά των παιδιών μας, με δυσεπίλυτα προβλήματα και εξισώσεις και βαρείες φιλοσοφίες αλλά δημιουργώντας στις ψυχές τους σωστά πρότυπα και διδάσκοντας τις Αρετές.
Ποιος καλύτερος τρόπος υπάρχει από το να εμφυσήσεις στην ψυχή του παιδιού τα πρότυπα των Ηρώων μας; Ο Θησέας είχε ήρωα του και πρότυπο τον Ηρακλή και βάση αυτού του προτύπου, πέρασε όλα τα εμπόδια κερδίζοντας την βασιλεία των Αθηνών.

Τι πρέπει να διδάσκουμε στις αγνές αυτές ψυχούλες;
Μα τις ιστορίες των Ηρώων μας!
Τους σοφούς μύθους του Αισώπου!
Τους Άθλους του Ηρακλή!
Τα Έπη τα Ομηρικά! γνωρίζοντας τους έναν έναν τους χαρακτήρες των πολεμιστών της Τροίας, διότι ο κάθε πολεμιστής, και κάθε βασίλειο βρίσκεται μέσα στην ψυχή του, όπως και ο Τρωικός πόλεμος.

Την σοφία του Πολύτροπου Οδυσσέα, και την Οδύσσεια του, την σύνεση και τον παραδειγματισμό των γυναικών του Ομήρου… και ότι ο στόχος και ο προορισμός τους πρέπει να είναι πάντα η Ιθάκη, η λαχτάρα της ψυχής τους όπως και η εξολόθρευση των υστερόβουλων Μνηστήρων, μαζί με την Ελληνική γλώσσα διότι «Την γλώσσα μου έδωσαν Ελληνική, το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου, μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου» λέει ο Ελύτης και η γλώσσα μας είναι η Ελληνική και δεν διαφέρει πολύ από την Ομηρική!

Την Αργοναυτική Εκστρατεία που περαίωσαν οι Μινύες, οι άριστοι! διότι μόνον οι άριστοι εκπληρώνουν τις αποστολές τους είτε παραμένοντας σε ξένους τόπους είτε επιστρέφοντας με το έπαθλο τους.

Την ιστορία του Περσέα, μαθαίνοντας τα όπλα του, για να αντιμετωπίσει την Μέδουσα! για να μην γίνουν και αυτά τα παιδιά «πέτρινοι άνθρωποι» … και πως απελευθερώνεται η Ανδρομέδα.

Όλοι οι μύθοι μας, η Μυθιστορία μας δηλαδή, όσο ζούμε μας διδάσκουν και το καλύτερο είναι να μας διδάσκουν από την τρυφερή μας ηλικία.

Καλό είναι να μην παραλείψουμε και την Θεογονία του Ησιόδου διότι όλα τα κείμενα από τις Μούσες εμπνευσμένα είναι Ιερά!

Πρέπει να γνωρίζουν τους Έλληνες εκείνους που διαμόρφωσαν την ένδοξη ιστορία μας:
Τους όρκους των Πολεμιστών, και τις νικηφόρες μάχες τους για να μαθαίνει το παιδί τι σημαίνει Νίκη! και ότι η ήττα δεν είναι το ζητούμενο αλλά ένας σταθμός αυτογνωσίας που πάλι νίκη θα επιφέρει.

Πρέπει να γνωρίζουν τις ιστορίες των Πολεμιστών όλης της Ελλάδος και ιδανικό τους να είναι ο Μέγας Αλέξανδρος, ότι ο άνθρωπος πρέπει να έχει Όραμα και δύναμη για να το κατακτήσει.
Πρέπει να μάθουν ότι δεν είναι δούλοι κανενός! ούτε του ίδιου του θεού, να μην προσκυνάνε διότι ούτε τους θεούς οι Έλληνες δεν προσκυνούν! αυτό ήταν το σύνθημα του Κολοκοτρώνη. Έτσι κατακτάς την Ελευθερία!

Πρέπει να διδαχθούν την παράδοση τους, να γνωρίσουν τους εγκαταλελειμένους τόπους της ιστορίας τους.

Τα παιδιά πρέπει να μαθαίνουν την σημασία της Αρετής και να γνωρίζουν τις έννοιες: ΕΥΘΥΝΗ, ΑΝΔΡΕΙΑ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΔΙΚΑΙΟΣΎΝΗ, ΑΛΗΘΕΙΑ, ΣΥΝΑΙΣΗ, ΥΠΟΜΟΝΗ, ΑΓΑΠΗ.
Να γνωρίζουν τα ΔΕΛΦΙΚΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΜΑΤΑ για να καταλάβουν αργότερα και τα ΧΡΥΣΑ ΕΠΗ.
Να εξοικειωθούν με την φιλοσοφία και την σημασία της και τον ρόλο των Φιλοσόφων μας στην εξέλιξη της ανθρωπότητας και του Πολιτισμού.

Να γνωρίσουν ότι οι θεοί βρίσκονται μέσα τους και ότι θα φθάσει η στιγμή που θα τους ισορροπήσουν, διότι είναι η χαρά της ζωής!

Την ΓΑΙΑ, πρέπει να σέβονται και να αγαπούν διότι μας έδωσε με τα πλούσια δώρα της ένα όμορφο περιβάλλον για να ζούμε.
Τον ΟΥΡΑΝΟ και όλη την ομορφιά που μας δίνει την ημέρα και την νύχτα και την σοφία του.
Τον ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ τον σεισίχθων τον δαμαστή των θαλασσών και του υγρού στοιχείου.
Την ΕΣΤΙΑ, η θαλπωρή που μας ενώνει.
Τον ΑΣΚΛΗΠΙΟ που φροντίζει για την υγεία μας.
Τον ΉΦΑΙΣΤΟ που τέχνες κατεργάζεται.
Την ΑΦΡΟΔΙΤΗ που με αγάπη μας γεμίζει και έρωτα για τους ανθρώπους και για όλα τα όμορφα που θέλουμε να φθάσουμε.
Τον ΆΡΗ για να είμαστε μαχητές.
Την ΆΡΤΕΜΗ της ελευθερίας, και της παρθενικότητας της φύσης.
Τον ΑΠΟΛΛΩΝΑ του φωτός της συνείδησης.
Τον ΔΙΟΝΥΣΟ, της χαράς και του γλεντιού.
Την ΔΗΜΗΤΡΑ της γεωργίας και των αγαθών που μας δίνει η γη.
Τον ΕΡΜΗ τον αιώνιο έφηβο, της σκανδαλιάς, της επικοινωνίας και της γρήγορης σκέψης.
Την ΉΡΑ την ψυχή του σύμπαντος που για την δική μας ψυχή φροντίζει.
Την ΑΘΗΝΑ την αδάμαστη πολεμίστρια, την Σοφία του νου, που πάντα μας συμβουλεύει σωστά με την λογική της.
Τον ΔΙΑ, τον υπέρτατο Νου που διέπει την αρμονία που υπάρχει στο σύμπαν, στην γη και τα έμβια όντα, του Κεραυνού και της Αστραπής που κανένα παιδί δεν πρέπει να φοβάται διότι είναι πηγές ενέργειας και φέρνουν και την γάργαρη βροχή και ότι είναι αντίθετο σε αυτήν την θεία αρμονία είναι υβρί-διο.

Και τέλος αυτό που πρέπει να γνωρίζει ένα παιδί, είναι ότι η Φύση εθέσπισε ότι ο άνθρωπος έχει ανάγκη τον άνθρωπο, με τον άνθρωπο πρέπει να πορεύεται και να ζει μαζί του αρμονικά.

Στο βίντεο που παραθέτουμε ο Όμηρος είναι 4,5 ετών.Μαθαίνει από τον θείο του διάφορες λέξεις στα αρχαία χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία.Το βρίσκει μάλιστα και διασκεδαστικό και πολλές φορές τα λέει από μόνος του!

Τα λίγα αυτά ζώα ξεκίνησε να τα μαθαίνει πριν από τρεις ημέρες ακούγοντάς τα από μία φορά.
Ο λόγος που ανέβασα το βίντεο είναι για να δείξω την δεκτικότητα μαθήσεως των μικρών παιδιών σύμφωνα με τις επιταγές των μεγάλων και την πλήρη αποδοχή μέσα από την εμπιστοσύνη τους ότι αυτό είναι σωστό. Οι πάναγνες ψυχές των παιδιών είναι σαν καθαρά δοχεία που οι μεγάλοι γεμίζουν με τα δικά τους υλικά.

Το κάθε παιδί δεν φέρει καμία ευθύνη για την μελλοντική του διαμόρφωση αφού εξαρτάται αποκλειστικά από τις πληροφορίες που δέχεται από το κοινωνικό του περιβάλλον. Ο Όμηρος όταν θα πάει σχολείο θα του μάθουν άλλα…πράγματα.Ας μην επαναπαύονται οι γονείς.

Είναι και δική τους ευθύνη το μέλλον του παιδιού τους και έχουν υποχρέωση να αναβαθμίζουν τις γνώσεις των παιδιών τους και γενικά το ανθρώπινο είδος. Η ελληνική γλώσσα είναι ένα ισχυρότατο μέσο διανοητικής διάπλασης και ένας τρόπος να κρατηθεί ζωντανή η σύνδεσή με τους Έλληνες προγόνους μας.

ΑΣ ΦΤΙΑΞΟΥΜΕ ΕΛΛΗΝΟΠΟΥΛΑ!

ΑΣ ΦΤΙΑΞΟΥΜΕ ΑΥΤΟΧΘΟΝΕΣ ΕΛΛΗΝΕΣ!