Πέμπτη 18 Ιουνίου 2015

Η ΚΛΗΣΗ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

 Όσο αυτονόητο είναι για την ελληνική σκέψη ότι κάθε άνθρωπος ως επαγγελματίας προστατεύεται από ορισμένη θεότητα, ως σιδηρουργός από τον Ήφαιστο και ως ποιητής από τις Μούσες, τόσο σπάνιο είναι να επεμβαίνει ένας θεός αυθόρμητα στη ζωή ενός ανθρώπου και να τον καλεί ν’ ασκήσει αυτήν ή εκείνη τη δραστηριότητα. Γνωρίζουμε μόνο μία διήγηση για το πώς ο Ησίοδος έλαβε από τις Μούσες την κλήση να γίνει ποιητής. Αλλά αυτά βρίσκονται στις παρυφές του μύθου.

Μεταξύ των Ελλήνων φιλοσόφων υπήρχαν, βέβαια, μερικοί, οι οποίοι δεν απέδιδαν το φιλοσοφείν τους στην καθοδήγηση ορισμένου δασκάλου, αλλά επέμεναν ότι ήλθαν στη φιλοσοφία αποκλειστικά με δική τους πρωτοβουλία. Άλλα δεν γνωρίζουμε κανέναν, ο οποίος να έγινε φιλόσοφος με άμεση θεϊκή κλήση – έκτος από τον Σωκράτη.

Η ιστορία για την κλήση του Σωκράτη στη φιλοσοφία έχει διασωθεί σε μια σειρά παραλλαγές. Από την άλλη, στις διηγήσεις για θεϊκή κλήση του Σωκράτη αντιπαρατίθεται μία εντελώς διαφορετική, η οποία, πιθανώς με πολεμική πρόθεση, αποκλείει εντελώς το θεϊκό στοιχείο.

Από ορισμένους υπαινιγμούς του Πλάτωνα πρέπει να συναγάγουμε την αρχαιότερη, όπως υποθέτουμε, εκδοχή του μοτίβου. Το δεύτερο μέρος της πρώτης ομιλίας της Απολογίας του Πλάτωνα κυριαρχείται από την ιδέα ότι ο Σωκράτης φιλοσοφεί κατά διαταγή της θεότητας, η οποία τον διέταξε να προτρέπει τους ανθρώπους να μεριμνούν πρώτα για την ψυχή τους και μόνον έπειτα για τα εξωτερικά πράγματα. Επειδή ο Σωκράτης έχει αυτή τη διαταγή, δεν επιτρέπεται να φοβάται τον θάνατο και πρέπει να υπακούει μάλλον στον θεό παρά στους ανθρώπους. Έτσι ο Σωκράτης, στο τέλος της ομιλίας του, τονίζει σύντομα άλλα ρητά ότι το φιλοσοφείν του το επέβαλε ο θεός «με χρησμούς, όνειρα και θεϊκά σημεία κάθε είδους» (33c). Με τους χρησμούς ίσως εννοεί τον χρησμό του Χαιρεφώντα· αλλά τι έχει υπόψη του στην περίπτωση των ονείρων; Εδώ οδηγούμαστε αυτομάτως σε ένα χωρίο του Φαίδωνα (60e κ.ε.) όπου ο Σωκράτης διηγείται για τον εαυτό του τα εξής: Νωρίτερα στη ζωή του έβλεπε συχνά το ίδιο όνειρο, το όποιο με διαφορετικές μορφές του απηύθυνε συνεχώς την ίδια διαταγή: “μουσικήν ποίει και εργάζου”. Παλιότερα ο Σωκράτης σκεφτόταν ότι το όνειρο ήθελε απλώς να τον ενθαρρύνει ώστε να μην παραιτηθεί από τη φιλοσοφία, τώρα όμως θα ήθελε να εκτελέσει αυτή τη διαταγή και κατά γράμμα, και γι’ αυτό συνέθεσε στη φυλακή ορισμένα ποιήματα. Εδώ, στο όνειρο, δίνει ένας θεός την πραγματική διαταγή να φιλοσοφεί ο Σωκράτης, τη διαταγή εκείνη, για την όποια πέθανε ο Σωκράτης. Ο Πλάτων συμπεριέλαβε μία άλλη ιστορία, η οποία χάρη σ’ αυτόν έγινε η πραγματικά κλασική ιστορία της κλήσης του Σωκράτη. Είναι η διήγηση για τον χρησμό του Χαιρεφώντα. Μας έχει σωθεί όχι μόνο στον Πλάτωνα, αλλά και στον Ξενοφώντα, και τις δύο φορές όμως έτσι, ώστε να έχει συσκοτισθεί το αρχικό της περιεχόμενο.

Ο Χαιρεφών, ο φίλος του Σωκράτη (παραδόξως εμφανίζεται ήδη στις Νεφέλες του Αριστοφάνη ως ο μοναδικός κατονομαζόμενος μαθητής του Σωκράτη) πήγε κάποτε στους Δελφούς και ρώτησε τον θεό αν είναι κάνεις σοφότερος από τον Σωκράτη. O θεός απάντησε αρνητικά. Είπε ότι o Σωκράτης είναι o σοφότερος απ’ όλους τούς ανθρώπους. Αυτή είναι μία διήγηση, την οποία πρέπει να συνδυάσουμε με σχετικά παλιούς δελφικούς θρύλους. Υπάρχει μία ομάδα ιστοριών, πού όλες τους έχουν το νόημα να δείξουν ότι ο ευτυχέστερος, ευσεβέστερος και σοφότερος ακριβώς δεν είναι εκείνος, ο οποίος θεωρεί τον εαυτό του ότι είναι και τον όποιο θεωρεί ο κόσμος ότι είναι, αλλά πολύ περισσότερο κάποιος εντελώς άγνωστος και αφανής άνθρωπος. Έχουμε μία εκδοχή από τον πρώιμο 6ο αιώνα ακόμη, όπου ο πλούσιος βασιλιάς Γύγης παρουσιάζεται να ρωτά στους Δελφούς αν είναι κάνεις πιο ευτυχισμένος από αυτόν. Το μαντείο του άπαντα ότι γνωρίζει κάποιον, και μάλιστα ότι αυτός είναι ο αγρότης Αγλαός στην Ψωφίδα της μακρινής, φτωχής Αρκαδίας, ο όποιος σ’ όλη του τη ζωή δεν ασχολήθηκε με τίποτε άλλο παρά με την καλλιέργεια του μικρού αγρού του.[1] Εδώ το παράδοξο έχει αποδοθεί αδρά: ευτυχισμένοι δεν είναι οι μεγάλοι του κόσμου, αλλά ένας εντελώς άγνωστος, ο οποίος περνά τη ζωή του ανενόχλητα, ευχαριστημένος με την ελάχιστη περιουσία του. Το μοτίβο χρησιμοποιήθηκε αργότερα για τον βασιλιά Κροίσο και βρήκε την κλασική διατύπωσή του στον Ηρόδοτο (I, 30), στη διήγηση του Σόλωνα για τη ζωή του Αθηναίου πολίτη Τέλλου. Μια φιλοσοφική μετεξέλιξη έχουμε στην ιδέα (αρχικά φαίνεται ότι διατυπώθηκε για έναν σωκρατικό διάλογο με τον Αλκιβιάδη) ότι και ο ίδιος ο βασιλιάς των Περσών δεν μπορεί να λεχθεί ευτυχισμένος, αν δεν μέριμνα για την ψυχή του.

Παράλληλα δίνεται απάντηση στο ερώτημα ποιος είναι ο σοφότερος. Αλλά εδώ έχουμε περισσότερες, όχι τελείως εξιχνιάσιμες παραδόσεις. Συμφωνούν ως προς το άνομα εκείνου τον όποιο ο θεός χαρακτηρίζει ως τον σοφότερο. Είναι ο αγρότης Μύσων από την Χήνα στην οροσειρά της Οίτης, δηλαδή πάλι ένας απλός άνθρωπος, ο όποιος ζει εντελώς χαμένος σε μια πολύ απομακρυσμένη περιοχή. Διαφορές υπάρχουν κυρίως όσον άφορα το πρόσωπο εκείνου πού ερωτά. Άλλοτε είναι ο Σκύθης Ανάχαρσης, άλλοτε ο Σπαρτιάτης Χείλων. Εμάς δεν μας ενδιαφέρει πολύ αυτό. Το γενικό νόημα πρέπει να είναι και εδώ ότι ο σοφότερος δεν είναι εκείνος, ο όποιος φαίνεται να είναι εξαιτίας της πολυμαθείας του ή απαιτεί να είναι, αλλά ένας ασήμαντος τυχαίος άνθρωπος, ο όποιος μένει στο κτήμα του και το καλλιεργεί. Αυτό το μοτίβο μεταφέρθηκε στον Σωκράτη. Και αυτός είναι ένας απλός πολίτης της Αθήνας, πού δεν κατάφερε ποτέ να αποκτήσει δόξα και πλούτο, δεν μαθήτευσε στη σχολή κανενός από τούς σοφούς του κόσμου και δεν καταλαβαίνει τούς λόγους τους. Οπωσδήποτε, πρέπει να συνεξεταστεί αμέσως ένα φαινομενικά συγγενέστατο, αλλά κατ’ ουσίαν διαφορετικό μοτίβο. Μία εκδοχή του θρύλου για τούς Επτά σοφούς αναφέρει τα έξης. Στη Μίλητο έβγαλαν έναν τρίποδα από τη θάλασσα. Όταν ρώτησαν τι να τον κάνουν, το μαντείο των Δελφών απάντησε ότι ο τρίποδας έπρεπε να δοθεί δώρο στον σοφότερο. Έτσι, δόθηκε στον Θαλή, αλλά αυτός τον έδωσε σε άλλον, ώσπου στο τέλος τον πήραν στο χέρι τους και οι Επτά. Ο τελευταίος, ο Σόλων, έστειλε τον τρίποδα στους Δελφούς, επειδή μόνον ο θεός είναι ο σοφότερος.[2] Εδώ υπόκειται η ιδέα ότι στην πραγματικότητα κανένας άνθρωπος δεν επιτρέπεται να λέγεται σοφός. Δεν ξέρουμε πόσο παλιά είναι η αφήγηση. Όμως ένα περίφημο απόσπασμα του Ηρακλείτου δείχνει ότι η ιδέα, πώς σοφός μπορεί να λεχθεί στην πραγματικότητα μόνον ο θεός, ανάγεται σε πρώιμη εποχή: «Ένα, το μόνο σοφό, θέλει και δεν θέλει να ονομάζεται με το όνομα του Δία». Το χωρίο έχει ακόμα μεγαλύτερη σπουδαιότητα, επειδή ο Ηράκλειτος βρίσκεται κοντύτερα στον δελφικό χρησμό απ’ οποιονδήποτε άλλο αρχαίο φυσικό φιλόσοφο, αφού ήδη ή μορφή των προτάσεών του κατανοείται μόνον όταν τη θεωρήσουμε απομίμηση των χρησμών του Απόλλωνα. Αργότερα, η ιδέα ότι μόνον ο θεός επιτρέπεται να χαρακτηρίζεται σοφός, ενώ στους ανθρώπους δεν μένει παρά η φιλοσοφία, χρησιμοποιήθηκε για τον Πυθαγόρα.

Σημαντικότερο είναι ότι προπάντων ο ίδιος ο Πλάτων την παρέλαβε και ότι έκτοτε ή έννοια του φιλοσόφου στον Πλάτωνα απέκτησε τη σημασία της ως όρος (Φαίδρος 278a). Έχουμε εδώ ένα σύμπλεγμα, το όποιο συνδέει το ερώτημα για τον σοφότερο με την παραδοχή της έμφυτης ασοφίας του ανθρώπου. Μπορούμε να πούμε ότι ή πλατωνική ερμηνεία του χρησμού του Χαιρεφώντα έχει επηρεασθεί έντονα από αυτό. Γιατί και στην Απολογία (23ab) δηλώνεται ρητά ότι δεν επιτρέπεται να μιλάμε για σοφία στην περίπτωση του ανθρώπου. Οπωσδήποτε, δύο πράγματα πρέπει να προσέξουμε. Από τη μια, η ίδια η διήγηση για τον Χαιρεφώντα, ως μεταφορά του αρχαίου θρύλου όπου ταυτίζεται ο αφανέστερος με τον σοφότερο, πρέπει να διαχωρισθεί ριζικά από τη διήγηση, η οποία καταλήγει στο ότι μόνο ο θεός είναι σοφός. Το νόημα των δύο ιστοριών είναι εντελώς διαφορετικό και, εκτός αυτού, ο Ξενοφών στην Απολογία του έχει υπόψη του μόνο το πρώτο και όχι το δεύτερο μοτίβο. Επιπλέον, μπορούμε να διακρίνουμε στον ίδιο τον Πλάτωνα και ένα τρίτο σύμπλεγμα. Η πλατωνική ερμηνεία της ανθρώπινης άγνοιας βασίζεται σε μία τρίτη διήγηση, η οποία βέβαια παραπέμπει επίσης στους Δελφούς, άλλα και πάλι έχει διαφορετικό προσανατολισμό. Αλλά ας επιστρέψουμε για μια φορά ακόμη στα δύο πρώτα μοτίβα. Κατ’ αρχήν και τα δύο μπορούν να κατανοηθούν εντελώς μη φιλοσοφικά, ως έκφραση αρχαϊκής λιτής βιοσοφίας. Το νόημα του πρώτου μοτίβου είναι η δίκαιη ταπείνωση όσων θεωρούν τον εαυτό τους σπουδαίο. Ίσως καταλάβουμε καλύτερα γιατί τούτο το μοτίβο μπόρεσε να μεταφερθεί στον Σωκράτη, αν προσθέσουμε ότι κατά τα φαινόμενα η πρωταρχική κατάσταση του σωκρατικού διαλόγου υπήρξε η αντιπαράθεση του απλού γυιού του τεχνίτη αφ’ ενός με τον αλαζόνα και πλούσιο νεαρό Αλκιβιάδη και αφ’ ετέρου με τους ματαιόδοξους και περήφανους για τις γνώσεις τους σοφιστές. Στην αντίθεση του Σωκράτη με τον Αλκιβιάδη απηχείται η αντίθεση του Αγλαού με τον Γύγη, ενώ στην αντίθεση του Σωκράτη με τους σοφιστές απηχείται η αντίθεση του Μύσωνα με όλους τους σοφούς άνδρες, τους οποίους είχε επισκεφθεί αρχικά ο Ανάχαρσης, ελπίζοντας να αποκτήσει κοντά τους ελληνική μόρφωση. Ο Ξενοφών χρησιμοποίησε αυτό το μοτίβο, αλλά του αφαίρεσε με χαρακτηριστικότατο τρόπο το πραγματικό του νόημα. Γιατί ερμηνεύει τον χρησμό του Χαιρεφώντα ως έναν γενικό έπαινο του Σωκράτη, στον οποίο δίδεται η θεία επιβεβαίωση ότι κατέχει όλες τις αρετές. Ο χρησμός γίνεται συστατικό στοιχείο ενός πολύ τετριμμένου εγκωμίου του Σωκράτη. Και το δεύτερο μοτίβο έχει τις ρίζες του σε αρχαιοελληνικές αντιλήψεις. Στους στίχους του Θεόγνιδος, για παράδειγμα, μπορεί να ξαναβρεί κάνεις την ιδέα ότι μόνον ο θεός είναι σοφός: «Εμείς οι άνθρωποι έχουμε κενές γνώμες και δεν γνωρίζουμε τίποτε. Οι θεοί τα επιτελούν όλα όπως νομίζουν» (141 κ.ε.). Αλλά αυτοί ακριβώς οι στίχοι μας επιτρέπουν και να διαπιστώσουμε προς ποια κατεύθυνση μπόρεσε να μετεξελιχθεί τούτη η ιδέα. Στο τέλος του πράττειν διαχωρίζεται βαθύτερα η σοφία των θεών από την ασοφία των ανθρώπων. Μόνον ο θεός γνωρίζει το αποτέλεσμα και προκαλεί το αποτέλεσμα, γνωρίζει τι είναι αγαθό και προκαλεί το αγαθό. Μπορούμε να παραπέμψουμε στην παρέκβασή μας για τον Ξενοφώντα, στο προηγούμενο κεφάλαιο. Εκεί είδαμε πόσο σπουδαία είναι για τον Ξενοφώντα η ιδέα ότι ο άνθρωπος έχει την υποχρέωση να αποκτά την εφικτή γι’ αυτόν τεχνική γνώση, μόνον ο θεός όμως γνωρίζει το απώτερο αγαθόν και το αποκαλύπτει στους ανθρώπους μέσω της μαντικής. Είδαμε επίσης πώς εδώ μπορούμε να αναζητήσουμε πιθανώς μιαν από τις αφετηρίες της διδασκαλίας του Πλάτωνα για το αγαθόν.

Είναι παράξενο πού και τα δύο μοτίβα φέρνουν σε εκπληκτική εγγύτητα τον Σωκράτη με τον κύκλο των Επτά Σοφών. Ίσως μας επιτρέπεται κιόλας να το διατυπώσουμε κάπως αδρότερα: η μεταφορά αυτών των μοτίβων θέλει να ενσωματώσει τον Σωκράτη ακριβώς σ’ αυτόν τον κύκλο. Είναι μια τελευταία προσπάθεια να διευρυνθεί τούτος ο κύκλος, ο όποιος κατά κανόνα έκλεινε χρονολογικά σημαντικά νωρίτερα. Μπορούμε να σκεφθούμε ότι σε μερικές παραδόσεις συγκαταλέγονταν στους σοφούς ακόμη και ο Αναξαγόρας, ο Επίχαρμος και ο Λάσος από την Ερμιόνη, δηλαδή άνδρες, οι όποιοι ήταν – δεν ήταν μία ή δύο γενιές μεγαλύτεροι από τον Σωκράτη.

Από την άποψη των ιδεών, περισσότερο διαφορισμένο είναι ένα τρίτο μοτίβο, το όποιο επίσης πέρασε μέσα στην πολύ περίπλοκη διήγηση του Πλάτωνα στην Απολογία. Μπορούμε να το ανασυνθέσουμε από τον Πλάτωνα, τον Ξενοφώντα και τον Αριστοτέλη. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι στον Αριστοτέλη, σ’ ένα αντιπροσωπευτικό κείμενο, δηλαδή στο πρώτο βιβλίο του προγραμματικού του συγγράμματος Περί φιλοσοφίας φαίνεται ότι αυτό το μοτίβο πήρε τη θέση της πλατωνικής διήγησης για τον Χαιρεφώντα, πράγμα πού αποτελεί ένα πρόσθετο σημαντικό επιχείρημα εναντίον της ιστορικότητας αυτής της διήγησης.

Κατά τον Αριστοτέλη ο Σωκράτης έκανε κάποτε ένα ταξίδι στους Δελφούς και εκεί, στον ναό του Απόλλωνα, διάβασε το αρχαίο ρητό της Πυθίας «Γνώθι σαυτόν»· και το ρητό τούτο σήμανε γι’ αυτόν την αφετηρία του φιλοσοφείν. Τα αποσπάσματα του Αριστοτέλη δεν λένε τίποτε περισσότερο. Το πρόβλημα είναι λοιπόν τι νόημα είχε το «Γνώθι σαυτόν» σ’ αυτή τη διήγηση. Μπορούμε να επωφεληθούμε εδώ από την απαραγνώριστη συγγένεια ιδεών μεταξύ της πληροφορίας του Πλάτωνα για τον σωκρατικό έλεγχο των ανθρώπων (Απολογία 21b-23b) και μιας σημαντικής περικοπής του Ξενοφώντα, όπου παρατίθεται το «Γνώθι σαυτόν» (Απομνημονεύματα IV, 2, 24-30). O Ξενοφών ερμηνεύει το δελφικό ρητό ως εξής: να γνωρίζεις τον εαυτό σου δεν σημαίνει μόνο να ξέρεις το όνομά σου, αλλά να έχεις συνειδητοποιήσει τι είσαι ικανός να κάνεις και τι όχι. Όποιος το ξέρει αυτό θα επιχειρεί πάντοτε μόνον εκείνα, για τα oποία είναι ικανός και αρμόδιος, και θα προφυλάσσεται από όλα τα λάθη, όσα γεννά η αναρμοδιότητα. Θα είναι επιτυχημένος και ευτυχισμένος, ενώ όποιος ασχολείται με πράγματα πού δεν καταλαβαίνει και απλώς νομίζει ότι καταλαβαίνει, αναγκαστικά θα τα κάνει όλα λάθος και θα αποτύχει παντού. Το «Γνώθι σαυτόν» δηλαδή είναι η παρότρυνση να συνειδητοποιήσει κάνεις την έκταση και τα όρια των γνώσεων και των ικανοτήτων του. Είναι σαφές ότι αυτή η συλλογιστική συμφωνεί, στα βασικά χαρακτηριστικά της, με το πλατωνικό κείμενο. Αλλά στον Πλάτωνα προστίθεται μία νέα έννοια, η οποία με τη σειρά της υποδηλώνει μια μετατόπιση της ιδέας. Η νέα έννοια είναι η έννοια τής οιήσεως του νομίζειν: οι άνθρωποι νομίζουν ότι ξέρουν και παρ’ όλα αυτά δεν ξέρουν. Δεν ισχύει πια όμως ό,τι λέει ο Ξενοφών, πώς δηλαδή η παρότρυνση του δελφικού ρητού να γνωρίζει κανείς τα όρια της αρμοδιότητάς του απευθύνεται μόνο σε όποιον τη διαβάζει. Στον Πλάτωνα, ο φιλόσοφος πού απέκτησε τη γνώση έχει ως έργο του να αποκαλύψει την υποκειμενική γνώμη των άλλων ανθρώπων και να τούς κάνει να συνειδητοποιήσουν την άγνοιά τους. Εδώ φαίνεται από μια νέα πλευρά ότι πάνω στον Πλάτωνα ασκήθηκε μια επίδραση, την οποία ήδη αναγκασθήκαμε να αναφέρουμε σε μια κάπως διαφορετική συνάφεια, η επίδραση του Ηρακλείτου. Ειδικά αυτή ή έννοια της οιήσεως, του νομίζειν, έπαιξε στον Ηράκλειτο σημαντικό ρόλο. Και ταυτόχρονα ο Ηράκλειτος, όπως κανένας άλλος αρχαίος Ίωνας, αντιπαρέθεσε τη γνώση του για τη συνάφεια της ανθρώπινης ύπαρξης με τον κοσμικό νόμο στην ανοησία των ανθρώπων, οι οποίοι, σαν κι αυτούς πού ονειρεύονται, νομίζουν άτι έχουν γνώσεις. Δεν θα αστοχήσουμε, αν χαρακτηρίσουμε τον Ηράκλειτο ως τον πρώτο φιλόσοφο, ο όποιος εντόπισε το ευγενές έργο της σοφίας στην καταστροφή της ανθρώπινης υποκειμενικής γνώμης. Απ αυτόν επηρεάσθηκε ο Πλάτων στην περιγραφή του για τον Σωκράτη και απ’ αυτόν ξεκινούν τελικά και οι Στωικοί και οι Νεοακαδημεικοί, όταν αναγνωρίζουν ως πρώτη υποχρέωση του σοφού να φυλάγεται από την υποκειμενική γνώμη.

Ίσως φάνηκε ότι παρατραβήξαμε κάπως την ανάλυση της πλατωνικής Απολογίας. Είναι πολύ πιθανό μια υστερότερη ερμηνεία κάπως να απλοποιήσει και πάλι το αποτέλεσμα της ανάλυσής μας. Εμάς όμως μας ενδιέφερε να διακρίνουμε με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη σαφήνεια τα διάφορα στοιχεία, τα οποία υπεισήλθαν στη διήγηση του Πλάτωνα για την κλήση του Σωκράτη. Βασικά, νομίζουμε ότι αναγνωρίζουμε δύο κύριες εκδοχές και δύο δευτερεύοντα μοτίβα, τα οποία μετατόπισαν κάπως την πορεία των κύριων εκδοχών.

Η μία κύρια εκδοχή είναι ο χρησμός του Χαιρεφώντα, ο οποίος ανακηρύσσει τον Σωκράτη σοφότερο ακριβώς επειδή κανένας άνθρωπος δεν θα τον θεωρούσε σοφότερο.

Η άλλη κύρια εκδοχή είναι η γνωριμία του Σωκράτη με το δελφικό «Γνώθι σαυτόν», απ’ όπου ο Σωκράτης αντλεί την παρότρυνση ότι έργο του ανθρώπου και τρόπος κατάκτησης της ευδαιμονίας είναι να παραμείνει στα όρια των γνώσεων και δυνατοτήτων του.

Το πρώτο συμπληρωματικό μοτίβο είναι η ιδέα του θρύλου των Επτά Σοφών, ότι δηλαδή κανένας άνθρωπος δεν επιτρέπεται να λέγεται σοφός, παρά μόνο ο θεός.

Το δεύτερο συμπληρωματικό μοτίβο είναι το πιθανώς ηρακλείτειο μοτίβο ότι έργο του φιλοσόφου είναι να θεραπεύσει τους ανθρώπους από την επιφατική γνώση τους.

Γνήσια ιστορία κλήσεως είναι μόνο η διήγηση για τη διαταγή πού έλαβε ο Σωκράτης στο όνειρό του, όπως την εκθέσαμε στην αρχή. Μόνο αυτή συνιστά επαρκή προϋπόθεση της μέχρι θανάτου υπακοής, την οποία ο φιλοσοφών Σωκράτης θέλει να προσφέρει στον θεό του. Στην Απολογία όμως ο Πλάτων δεν ήθελε απλώς να παρουσιάσει την τραγική απόφαση του Σωκράτη μεταξύ ζωής και υπακοής. Ήθελε να δώσει συγχρόνως ένα περίγραμμα εκείνου πού αποτελούσε συγκεκριμένα στα μάτια του το σωκρατικό φιλοσοφείν. Για τούτο αντικατέστησε την απλή εκείνη διήγηση με τη συγχώνευση πολλών μοτίβων, τα όποια μπορούσαν να καταστήσουν κατανοητές προπάντων δύο ιδέες πού τον ενδιέφεραν: αφ’ ενός την αντίθεση της λιτότητας του αληθινού φιλοσόφου προς τη σοφιστική έπαρση των δυνάμεων πού τον περιβάλλουν – έπειτα, και πρώτιστα, το ερώτημα για το έσχατο αγαθόν στο όποιο η ανθρώπινη υποκειμενική γνώμη αναγκαστικά αποτυγχάνει, το οποίο ο φιλόσοφος όμως πρέπει να ανακαλεί διαρκώς. Τα μοτίβα, τα οποία εδώ εξυπηρετούν τον Πλάτωνα, προέρχονται από την αρχαία παράδοση, αναμφίβολα όμως μεταφέρθηκαν στον Σωκράτη μέσα σε σωκρατικούς διαλόγους εν μέρει ήδη πριν απ’ αυτόν. Προπάντων τη γνωριμία του Σωκράτη με το δελφικό ρητό, όπως δείχνουν ο Αριστοτέλης και ο Ξενοφών, πρέπει να την διηγούνταν ένα πραγματικά σπουδαίο έργο.

Θα ήταν όμως απορίας άξιο αν δεν είχαν διαμορφωθεί και ιστορίες, οι οποίες απέκλειαν κάθε θεϊκή παρέμβαση στη ζωή του Σωκράτη και κατ’ αυτόν τον τρόπο αντιμάχονταν, περισσότερο ή λιγότερο άμεσα, τις εκδοχές πού παρουσιάσαμε.

Η μία, φαινομενικά αθωότερη διήγηση αποδίδεται σε κάποιον σχεδόν άγνωστο σε μας Δημήτριο Βυζάντιο και αναφέρει τα εξής: ο Σωκράτης ξεκίνησε ως λιθοξόος σ’ ένα λατομείο. Εκεί λένε ότι τον ανακάλυψε ο Κρίτων, τον πήρε από ‘κει και του έδωσε ανώτερη μόρφωση. Γιατί ερωτεύθηκε τη χάρη της ψυχής του.[3]

Αυτή η σύντομη ιστορία ανακινεί μια σειρά προβλήματα. Φαίνεται πρώτα-πρώτα σαφές ότι ο Σωκράτης γίνεται λιθοξόος, επειδή προφανώς είχε επιβεβαιωθεί ιστορικά ότι ο πατέρας του ο Σωφρονίσκος είχε ασκήσει αυτό το επάγγελμα. Πιθανόν όμως πρέπει να συνδέσουμε την ιστορία μας με την παράξενη πληροφορία του ιστορικού της ελληνιστικής περιόδου Δούριδος του Σαμίου, σύμφωνα με την οποία ο Σωκράτης εργάσθηκε ως σκλάβος σ’ ένα λατομείο.[4] Τότε ο Κρίτων δεν πρέπει απλώς να τον πήρε από το λατομείο, αλλά να εξαγόρασε την ελευθερία του, πράγμα που ταιριάζει πολύ καλά με τον ρόλο του ως πλούσιου φίλου του Σωκράτη. Ο Δούρις, βέβαια, ο οποίος αυτοαποκαλούνταν απόγονος του Αλκιβιάδη και στα ιστορικά έργα του δεν έχανε ευκαιρία να παρουσιάσει τον πρόγονό του με τον ευνοϊκότερο τρόπο, θα μπορούσε να είχε κιόλας εμφανίσει τον Αλκιβιάδη σ’ αυτόν τον ρόλο, κι έτσι η προ πολλού δεδομένη μέσω τής αρχαίας σωκρατικής φιλολογίας σχέση του Σωκράτη με τον Αλκιβιάδη θα είχε γνωρίσει την ύψιστη επισφράγιση.

Η έκφραση, ότι τον Κρίτωνα τον κυρίεψε αγάπη για την «ψυχική χάρη» του Σωκράτη, μας βάζει στον πειρασμό να θέσουμε και άλλα ερωτήματα. Άραγε είναι κάπως συναφής η παρατήρηση ότι, ως τεκμήριο της τέχνης του Σωκράτη, μπορούσε να δει κάνεις πάνω στην Ακρόπολη μία ομάδα ενδεδυμένων Χαρίτων; Είναι πάρα πολύ πιθανό ότι και αυτό επινοήθηκε. Ούτε ο Πλάτων ούτε ο Ξενοφών έχουν την παραμικρή ιδέα για το ότι ο ίδιος ο Σωκράτης είχε ασκήσει κάποτε στο παρελθόν ένα επάγγελμα – ακόμη κι αν η διήγηση του Ξενοφώντα για τη συνομιλία του Σωκράτη με τον γλύπτη Κλείτωνα ανήκε στην ευρύτερη περιοχή αυτού του μοτίβου.[5] Αν όμως τα αγάλματα στην Ακρόπολη επινοήθηκαν, πρέπει να είχαν ορισμένη σχέση με τον χαρακτήρα και τη μοίρα του Σωκράτη. Δεν πρέπει να είναι τυχαίο ότι ως έργο του Σωκράτη αναφέρονταν αγάλματα αυτών ακριβώς των θεοτήτων, όπως π.χ. και ότι ως ημέρα γεννήσεως του αναφερόταν η έκτη του μηνός Θαργελίωνος, η ημέρα της μαίας και αδελφής του Απόλλωνα Αρτέμιδος. Σ’ αυτή τη συνάφεια ίσως έχει ενδιαφέρον και η σημείωση ότι ο Σπεύσιππος, ο συνεχιστής του Πλάτωνα στη σχολή, είχε πει να στήσουν αγάλματα των Χαρίτων στο ιερό των Μουσών της Ακαδημίας.[6]

Τι σήμαινε επιπλέον ο “έρως” του Κρίτωνα; Το κείμενο μας αναφέρει ρητά ότι αυτή η αγάπη αναφερόταν μόνο στη χάρη της ψυχής του Σωκράτη. Αυτή η παρατήρηση είναι κατανοητή. Ο συγγραφέας ήθελε ασφαλώς να υπενθυμίσει ότι η άσχημη σωματική κατασκευή του Σωκράτη δύσκολα μπορούσε να προκαλέσει την εκδήλωση σαρκικού πάθους. Το ότι, παρ’ όλα αυτά, στο Συμπόσιο του Πλάτωνα κάνει τον Αλκιβιάδη αλλόφρονα έχει νόημα καθαρού παραδόξου.

Οπωσδήποτε, θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς μήπως πίσω απ’ αυτά κρύβεται μια επιθετική πολεμική διήγηση, στην οποία ο Σωκράτης ήταν ο ερωμένος του Κρίτωνα υπό την πλέον χυδαία έννοια. Κι αυτό είναι πιθανό και θ’ αντιστοιχούσε σ’ έναν τύπο κουτσομπολιού, αγαπητό στην αρχαία ιστορία της φιλοσοφίας.

Αυτή την τελευταία ερμηνεία μας την υποβάλλει η δεύτερη διήγηση πού πρέπει να συζητήσουμε και έχει ως συγγραφέα τον περιπατητικό φιλόσοφο Αριστόξενο τον Ταραντίνο, έναν αδυσώπητο αντίπαλο του Σωκράτη και πολύ πετυχημένο συγγραφέα. Στη βιογραφία του για τον Σωκράτη ανέφερε, αν συγκεφαλαιώσουμε τις διάσπαρτες πληροφορίες, περίπου τα εξής.[7]

Όταν ήταν πολύ νέος, ο Σωκράτης ζούσε πολύ άτακτα. Αργότερα έγινε λιθοξόος. Τότε τον συνάντησε ο φιλόσοφος Αρχέλαος, και μάλιστα υπό τις εξής συνθήκες. Ο Αρχέλαος μπήκε κάποτε στο εργαστήριο όπου εργαζόταν ο Σωκράτης κι έγινε μάρτυρας μιας συζήτησης μεταξύ του Σωκράτη και των συναδέλφων του. Ο Σωκράτης είχε πέσει θύμα απάτης ως προς την αμοιβή του και υπερασπιζόταν τον εαυτό του με επιδεξιότητα και ανωτερότητα. Αυτό έκανε εντύπωση στον Αρχέλαο. Πήρε μαζί του τον ταλαντούχο νεαρό από το εργαστήριο, τον έκανε μαθητή του στη φιλοσοφία και συγχρόνως ερωμένο του. Και ο Σωκράτης έμεινε πολλά χρόνια κοντά στον Αρχέλαο.

Αυτή τη διήγηση την κάνει ιδιαίτερα κακόβουλη ο ισχυρισμός ότι δεν ήταν κάποιος πλούσιος φίλος και προστάτης αυτός πού άνοιξε στον Σωκράτη τον δρόμο για τη φιλοσοφία, αλλά ένας φιλόσοφος, και μάλιστα ο φιλόσοφος Αρχέλαος.

Μ’ αυτό δηλώνεται πρώτα-πρώτα ότι ο Σωκράτης διόλου δεν δημιούργησε το φιλοσοφείν του μόνος του και με εντολή του Απόλλωνα, όπως φαίνεται π.χ. στον Πλάτωνα, αλλά μαθήτευσε σ’ έναν δάσκαλο, όπως κάθε άλλος σχολικός φιλόσοφος. Είναι χαρακτηριστικό για την αρχαία ιστορία της φιλοσοφίας ότι η έκθεση τούτη, παρά την απαραγνώριστη αιχμή της εναντίον του Πλάτωνα και των άλλων Σωκρατικών, έγινε δεκτή παντού, όπου έπρεπε να κατασκευασθεί ένα πλήρες συνολικό σύστημα της αρχαίας ιστορίας της φιλοσοφίας.[8] Εκεί, φυσικά, ήταν αδύνατο να εξαιρεθεί ο Σωκράτης λ.χ. ως φιλόσοφος ο όποιος δημιούργησε εντελώς μόνος του τη σοφία του ή την είχε δεχθεί από έναν θεό. Αυτές οι εκδοχές ήταν άχρηστες σε μία έλλογη ιστοριογραφία. Οι ιστορικοί κατέφυγαν λοιπόν στον Αριστόξενο και κατασκεύασαν μία μετάβαση από τον Αρχέλαο στον Σωκράτη, αν και έτσι αψηφούσαν τη σχετική σιωπή όλης της αρχαίας σωκρατικής φιλολογίας.

Κατά τα φαινόμενα όμως η δολιότητα του Αριστόξενου προχώρησε ακόμη πιο πέρα.

Στο πρώτο κεφάλαιο αναφέραμε σύντομα ότι ήδη ο Αριστοτέλης χαρακτήρισε τον Σωκράτη δημιουργό της φιλοσοφικής ηθικής των Ελλήνων. Στον Πλάτωνα δεν άπαντα αυτή η άποψη. Επειδή όμως ανάγεται αναμφίβολα στην αρχαία Σωκρατική, επιτρέπεται να υποθέσει κανείς μάλλον ότι θεμελιωτής της ήταν ένας από εκείνους τους Σωκρατικούς, οι οποίοι αρνήθηκαν εντονότατα κάθε σχέση του Σωκράτη με τη φυσική φιλοσοφία, δηλαδή ο Αντισθένης ή ο Αρίστιππος.

Με τη διήγηση του ο Αριστόξενος προσπάθησε να ανασκευάσει και αυτή την εκδοχή. Βέβαια, ο Αρχέλαος ήταν οίκοθεν φυσικός φιλόσοφος και μαθητής του Αναξαγόρα. Αλλά σε ορισμένες σωζόμενες ως εμάς αναφορές δίνονται πληροφορίες και για ηθικές διδασκαλίες του, και μάλιστα κατεξοχήν διαφωτιστικού και επικίνδυνου χαρακτήρα. Λένε ότι ο Αρχέλαος δίδαξε πώς το δίκαιο και το άδικο, το καλό και το κακό δεν είναι δεδομένα εκ φύσεως, αλλά απλώς έχουν καθιερωθεί αυθαίρετα κατ’ έθιμον. Έχει παρατηρηθεί πολλές φορές ήδη ότι δεν έχουμε ιδέα για το τι σχέση έχουν αυτές οι διδασκαλίες με τις μαρτυρούμενες φυσικοφιλοσοφικές θεωρίες του Αρχέλαου. Μάλιστα, αυτές καθαυτές, δημιουργούν μερικές δυσκολίες στην ερμηνεία πού ενδιαφέρεται για την ιστορία των προβλημάτων. Θεωρώ ότι δεν αποκλείεται ο Αριστόξενος να επινόησε απλώς μια ηθική του Αρχελάου, για να χαρακτηρίσει τον Σωκράτη απλό μαθητή σ’ αυτόν τον σπουδαιότατο και κατεξοχήν δικό του τομέα. Σε μια τέτοια περίπτωση δεν θα μας παραξένευε πια πού έδωσε ακραία «σοφιστικό» και σχεδόν αμοραλιστικό χαρακτήρα σ’ αυτή την ηθική. Ήδη ο Πολυκράτης ισχυρίσθηκε στο κατηγορητήριο του ότι ο Σωκράτης δίδασκε έναν ελεεινό ηθικό σχετικισμό.[9]

Ένα τελευταίο χαρακτηριστικό της διήγησης του Αριστόξενου πρέπει να συζητήσουμε ακόμη. Η προσοχή του Αρχελάου στα φιλοσοφικά χαρίσματα του μαθητευόμενου λιθοξόου Σωκράτη έλκεται από κάποια λεπτομέρεια, πού την παρατηρεί τυχαία. Πρόκειται για ένα μοτίβο, το οποίο επανέρχεται στην ιστορία (την πρωτοβρίσκουμε στον Επίκουρο) για την κλήση του Πρωταγόρα στη φιλοσοφία. Στον Πρωταγόρα, του οποίου το αρχικό επάγγελμα ήταν αχθοφόρος, ένας ιδιαίτερα επιδέξιος τρόπος δεσίματος φορτίων επέσυρε την προσοχή του τυχαία διερχόμενου Δημόκριτου στην ευφυΐα του ανδρός· ο Δημόκριτος τον πήρε κοντά του και τον έκανε φιλόσοφο (δεν χρειάζεται να εξηγήσουμε εδώ ότι σ’ αυτή την περίπτωση, ήδη για χρονολογικούς λόγους, πρέπει να πρόκειται για απόλυτα ελεύθερη επινόηση). Και στις δύο διηγήσεις όμως ίσως δεν έχει επιλεγεί αυθαίρετα η λεπτομέρεια, η οποία δίνει την αφορμή. Το δέσιμο των φορτίων στον Πρωταγόρα μπορεί να προήλθε από μία σύγκριση των επαγγελμάτων «σωκρατικού ύφους». Δεν είναι παράξενο πού ο Σωκράτης συζητά ακριβώς για την αμοιβή πού δικαιούται, αν σκεφθούμε ποιόν ρόλο έπαιξε στη σωκρατική φιλολογία το ερώτημα αν ο φιλόσοφος επιτρέπεται να ζητά υλική ανταμοιβή.

Έτσι επισκοπήσαμε σε γενικές γραμμές τις διάφορες μορφές, με τις οποίες περιγράφηκε η πορεία του Σωκράτη προς τη φιλοσοφία. Μία πρώτη ομάδα ιστοριών συνέχεται από την επιδίωξη να αναχθεί το σωκρατικό φιλοσοφείν στον θεό των Δελφών. Η δεύτερη ομάδα απορρίπτει τη θεϊκή παρέμβαση. Η εκδοχή του Αριστόξενου έχει ολοφάνερα τον χαρακτήρα πολεμικής. Η άλλη εκδοχή δεν υποδηλώνει αναγκαστικά επίθεση εναντίον του προσώπου του ίδιου του Σωκράτη. Μπορεί να προέκυψε από την προσπάθεια να διορθωθούν ρεαλιστικά οι υπερβολικά ενθουσιώδεις διηγήσεις ορισμένων Σωκρατικών. Παρ’ όλα αυτά μπορεί να ερμηνευθεί και ως (παλαιότερη ή νεότερη;) παραλλαγή της εκδοχής του Αριστόξενου.

Εύλογα απορούμε για τη σχεδόν ολοκληρωτική έλλειψη μιας εκδοχής, την όποια θα αναμέναμε φυσιολογικά. Πρόκειται για τη σύνδεση της φιλοσοφικής πορείας του Σωκράτη με τη συμβουλευτική δράση του δαιμονίου. Διαθέτουμε μόνο ορισμένους ελάχιστους υπαινιγμούς. Ο πρώτος είναι άτι ο πατέρας του Σωκράτη, δηλαδή ο Σωφρονίσκος, πήρε ένα θεϊκό μήνυμα, πού του έλεγε να επιτρέπει στο παιδί να κάνει ό,τι θέλει, χωρίς να το εξαναγκάζει να κάνει κάτι ή να το αποτρέπει από κάτι. Ότι πρέπει απλώς να αφήσει ελεύθερο το πεδίο στις ορμές και στις τάσεις του παιδιού και να προσεύχεται γι’ αυτό στον Αγοραίο Δία και στις Μούσες. Κατά τα άλλα, δεν χρειάζεται να ανησυχεί για τον Σωκράτη. Γιατί εκείνος έχει μέσα του έναν οδηγό για τη ζωή καλύτερον από χιλιάδες δασκάλους και παιδαγωγούς.[10] Καθαυτήν η διήγηση τούτη δεν είναι, βέβαια, απόλυτα σαφής. Ότι μπορεί όμως να είναι παλαιά το δείχνει ένα χωρίο της πλατωνικής Απολογίας (31d) όπου λέγεται υπαινικτικά ότι ο Σωκράτης δεχόταν συμβουλές από το δαιμόνιον ήδη από πολύ μικρό παιδί – πράγμα πού πιθανώς παραπέμπει στη συνάφειά μας ή σε κάτι συγγενές.

Εδώ, λοιπόν, το γεγονός ότι ο Σωκράτης δεν είχε ανθρώπινο δάσκαλο αποδίδεται σ’ ένα θεϊκό σημείο και έτσι υποδηλώνεται επίσης ότι ο Σωκράτης ήλθε στη φιλοσοφία με την καθοδήγηση του δαιμονίου και μόνο του δαιμονίου. Μ’ αυτό πρέπει να συνδέσουμε ένα τρίτο χωρίο, το οποίο είναι ιδιαίτερα παράξενο, αλλά δυστυχώς και ιδιαίτερα σύντομο. Στην πλατωνική Πολιτεία (496bc) ο Σωκράτης λέει μια φορά ότι ο φίλος του ο Θεάγης είναι από τη φύση του μάλλον προορισμένος για πολιτικός, παρά για φιλόσοφος. Αλλά το φιλάσθενο σώμα του τον κρατά δέσμιο και του καθιστά αδύνατη κάθε πολιτική δραστηριότητα. Ο Σωκράτης λέει ότι το ίδιο συμβαίνει και με τον ίδιο, σε σχέση βέβαια με το δαιμόνιον· ωστόσο δεν μπορεί να μιλήσει κάνεις γι’ αυτό, επειδή είναι εντελώς ιδιόρρυθμο ζήτημα.

Εύκολα μπαίνει κάνεις στον πειρασμό να βάλει πάρα πολλά πράγματα μέσα σ’ αυτό το χωρίο. Γιατί φαίνεται να εννοεί ότι ο Σωκράτης είχε φύση καθαυτήν εντελώς μη φιλοσοφική και ότι χωρίς την καθοδήγηση του δαιμονίου ούτε θα είχε έλθει από μόνος του στη φιλοσοφία ούτε και θα είχε παραμείνει σ’ αυτήν όπως δεν θα το είχε κάμει και ο Θεάγης χωρίς την αρρώστια του. Αν μας επιτρέπεται να ωθήσουμε την ερμηνεία μας ως αυτό το σημείο, τότε προσεγγίζουμε εκπληκτικά όσα διηγήθηκε ο Φαίδων στον διάλογό του Ζώπυρος για τον Σωκράτη.[11] Εκεί εμφανιζόταν ο φυσιογνωμιστής Ζώπυρος και έλεγε ότι η εξωτερική όψη του Σωκράτη επιτρέπει το συμπέρασμα ότι έχει πνευματικά περιορισμένη και ελαττωματική φύση. Ενώ οι παρευρισκόμενοι φίλοι του Σωκράτη γελούν μ’ αυτά, εκείνος παρατηρεί ότι ο Ζώπυρος έχει πολύ δίκιο· πράγματι, τα έχει όλα αυτά, όμως τα έχει ξεπεράσει με τον λόγον.

Και εδώ η φύση του Σωκράτη εναντιώνεται στη φιλοσοφία (άλλωστε αυτό το υπαινίσσεται στην εκδοχή του και ο Αριστόξενος). Χαρακτηριστικό είναι ότι στον Φαίδωνα τις αντιστάσεις τις ξεπερνά ο λόγος ενώ στο πλατωνικό χωρίο τις ξεπερνά το δαιμόνιον. Πραγματολογικά, τούτη ή αντίθεση συμπίπτει με εκείνη στις διηγήσεις για τη σωκρατική δίκη, για παράδειγμα, όπου άλλοτε το δαιμόνιον και άλλοτε η προσωπική απόφαση του Σωκράτη προκαλεί την παραίτηση από την τυπική προετοιμασία μιας απολογίας. Παρ’ όλα αυτά, εκεί ακριβώς ο Πλάτων δεν μιλά για το δαιμόνιον.

Επιπλέον, το μοτίβο μας βρίσκεται σε στενή συνάφεια με τις διάφορες περιγραφές της μορφής του Σωκράτη. Ασφαλώς, πρέπει να υπάρχει μία ιστορική βάση. Σταν παράδοση η ασχήμια του Σωκράτη έρχεται σε αντίθεση με την ομορφιά του πρώτου-πρώτου συντρόφου του, του Αλκιβιάδη, αφ’ ετέρου όμως και με την ομορφιά του δικού του φιλοσοφούντος πνεύματος. Αυτό το στοιχείο απαντούσε ήδη στην ιστορία για την κλήση του Σωκράτη από τον Κρίτωνα. Εδώ όμως βρίσκουμε μία νέα τροπή του μοτίβου. Κρίνοντας με βάση την εξωτερική του εμφάνιση, ο Σωκράτης είναι ο χειρότερος αγροίκος – και αυτή η εξωτερική εμφάνιση δεν απατά. Αλλά η φιλοσοφία άλλαξε τον Σωκράτη. Εδώ η κλήση γίνεται εσωτερική μεταστροφή, πλήρης αναμόρφωση μιας φύσης αρχικά εχθρικής προς τη φιλοσοφία.

Έτσι κλείνει ο κύκλος των μοτίβων. Γιατί κάτι τέτοιο υπονοούσε ήδη η σκηνή, από την οποία ξεκινήσαμε και στην οποία οι Μούσες κάλεσαν τον αγροίκο και λαίμαργο βοσκό Ησίοδο να δοξάσει τον πατέρα τους τον Δία.
-------------
[1] Valerius Maximus VII, 1, 2. Η δυστυχία του βασιλιά των Περσών: Πλάτωνος, Γοργίας 470e, επιπλέον ως γελοιογραφία στον Διογένη Λαέρτιο 2, 76.

[2] Διογένους Λαέρτιου 1, 28.

[3] Διογένους Λαέρτιου 2, 20.

[4] Ό Σωκράτης ως δούλος: Δούρις, Fragmente der griechischen Historiker 76, απ. 78.

[5] Απομνημονεύματα ΙΙΙ, 10, 6-8. Η ομάδα των χαρίτων στον Διογένη Λαέρτιο 2, 19.

[6] Διογένους Λαέρτιου 4, 1.

[7] Αριστόξενος, απ. 52 Wehrli· Πορφυρίου, Φιλόσοφος ιστορία, απ., 12 Nauck· Scholia, Piatonis Euthyphron 11B.

[8] Για τον Σωκράτη στο σύστημα της ιστορίας της φιλοσοφίας πρβλ., μεταξύ άλλων, Διογένους Λαέρτιου 1, 14.

[9] Η ηθική του Αρχελάου: Die Fragmente der Vorsokratiker 60A 1 και 2. Ο Πολυκράτης για την ηθική του Σωκράτη: Λιβανίου, Απολογία Σωκράτους 86 κ.έ.

[10] Πλουτάρχου, Ηθικά 589ef.

[11] Ο διάλογος του Φαίδωνα Ζώπυρος: Κικέρωνα, Tusculanae disputationes 4, 80, De fato 10· Αλεξάνδρου Αφροδισιέως, De fato 6· Scholia Pers. 4, 24· Μάξιμος Τύριος 31, 3· Ωριγένους, contra Celsum 1, 33· Εύσεβίου, Ευαγγελική προπαρασκευή 6, 9, 22, και αλλού.

Η κατάκτηση της αυτονομίας

1356340429_gm_cmfΤο πιο δύσκολο ίσως κομμάτι της διαδρομής είναι να κατακτήσουμε την αυτονομία.

 Σε τι αναφέρεται αυτή η λέξη που ακούγεται τόσο τεχνοκρατική και την οποία, συνδέουμε με την πολιτική ή τις στρατηγικές διοικητικών συμβουλίων ιδρυμάτων, ποτέ όμως, με απλούς ανθρώπους;
     
Η λέξη «αυτονομία» παράγεται από τη σύνθεση δύο εννοιών: αυτο-νομία. Αρχίζοντας από το τέλος, το δεύτερο συνθετικό, εκτός από «νόμος», σημαίνει κανόνας, έθιμο, και κατ’ επέκταση «νομία», δηλαδή συστηματοποίηση των νόμων, των κανόνων ή των γνώσεων για ένα εξειδικευμένο θέμα. Η αρχή της λέξης είναι το γνωστό σε όλους μας «αυτο» που σημαίνει: από μένα τον ίδιο, για τον ίδιο τον εαυτό μου.

Αν εγώ. Λοιπόν, θέλω να είμαι αυτοεξαρτώμενος, θα πρέπει πρώτα να προσπαθήσω να γίνω αυτόνομος. Να θεσπίσω, δικούς μου προσωπικούς κανόνες και να ζω σύμφωνα μ’ αυτούς.

Αυτό δεν συνεπάγεται ότι θα ζω σύμφωνα με τον νόμο της ζούγκλας, γιατί το να υπακούω στους δικούς μου κανόνες δεν σημαίνει ότι δεν αναγνωρίζω, απορρίπτω ή περιφρονώ τους κανόνες που υπάρχουν στην κοινωνία. Οι κανόνες οι δικοί μας μπορεί να συμπίπτουν με τους κανόνες των άλλων.

Μου φαίνεται ότι ένα μέρος της δουλειάς που συνεπάγεται η ζωή μέσα στην κοινωνία, είναι να υπάρχουν γύρω μου άτομα που σε συνθήκες ελευθερίας επιλέγουν τους ίδιους κανόνες μ’ εμένα.

Μπορώ να ορίσω τους δικούς μου κανόνες και να καταφέρω να γίνω τελείως αυτοεξαρτώμενος, ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι θα αγνοώ προκλητικά τους νόμους. Στη χειρότερη περίπτωση, θα σημαίνει ότι μου επιτρέπεται να τους αμφισβητώ.

Αν είμαι αυτόνομος, δεν μπορώ να κάνω επιλογές παρά μόνο με άξονα την ελευθερία μου, αν και πολλές φορές θα αναγκαστώ να πληρώσω το τίμημα γι’ αυτό.

Αφού ορίσαμε την αυτονομία, μένει τώρα να γνωρίσουμε τι θα λέμε ελευθερία. Η πρώτη ιδέα που έρχεται στο μυαλό είναι σχεδόν πάντα η ίδια: Είμαι ελεύθερος σημαίνει μπορώ να κάνω ό,τι θέλω.

Προκύπτει, λοιπόν, το ερώτημα: Υπάρχει πραγματική ελευθερία; Γιατί ξέρουμε ότι κανείς δεν μπορεί να κάνει όλα όσα θα ήθελε… Άρα, κανένας δεν μπορεί να είναι τελείως ελεύθερος. Ας παρηγορηθούμε με τη σκέψη ότι μπορούμε, τουλάχιστον να κατακτήσουμε κάποιες ελευθερίες. Παραδείγματος χάριν, την ελευθερία της σκέψης.

Αφού φτάσαμε ως εδώ, το θέμα τώρα είναι το εξής: Τι ωφελεί να σκέφτομαι ελεύθερα αν δεν μπορώ να δράσω;

Η ελευθερία της σκέψης είναι πολύ σημαντική, αλλά δεν κερδίζουμε τίποτα αν δεν είμαστε ικανοί να κάνουμε κάτι μ’ αυτό που σκεφτόμαστε, αν δεν μπορούμε να το μετατρέψουμε σε δράση – έστω και μια μικρή πράξη για μας τους ίδιους.

Σε μια από τις συζητήσεις μας γύρω απ’ αυτό το θέμα, μου είπε μια νεαρή κοπέλα: «Αυτό κάνουν οι μεγάλοι σε ηλικία άνθρωποι. Όλη την ώρα σκέφτονται». Υπάρχει πολλή αλήθεια σ’ αυτήν τη διαπίστωση. Το σημαντικό στην άσκηση της ελευθερίας έχει να κάνει με την πράξη, με την ελευθερία να κάνεις κάτι. Σχετικά μ’ αυτό, πρέπει να παραιτηθούμε και να αποδεχτούμε ότι απόλυτη ελευθερία δεν υπάρχει.

Και αν δεν υπάρχει ελευθερία, δεν υπάρχει αυτονομία. Και να δεν υπάρχει αυτονομία, δεν υπάρχει αυτοεξάρτηση. Και αν δεν υπάρχει αυτοεξάρτηση, δεν μας μένει άλλη δυνατότητα από την εξάρτηση…

Αυτό, αρνούμαι να το δεχτώ! Η ελευθερία συνίσταται στο να είμαι σε θέση να επιλέγω ανάμεσα σε ό,τι είναι δυνατόν για μένα και να είμαι υπεύθυνος για την επιλογή μου.

ΒAΡΙΕΜΑΙ ΜΕΧΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ

"Και βαριέμαι μέχρι θανάτου αυτό. Βαριέμαι μέχρι θανάτου αυτό το μέρος, βαριέμαι μέχρι θανάτου τη ζωή μου, βαριέμαι μέχρι θανάτου τον εαυτό μου. "
- Charles Dickens από μυθιστόρημα «Ψυχρό σπίτι», λόγια της Lady Dedlok

Η έκφραση «βαριέμαι μέχρι θανάτου» επινοήθηκε για πρώτη φορά από τον Charles Dickens στη σειρά των βιβλίων του «Ψυχρό σπίτι» το 1852.

Τα πράγματα έχουν αλλάξει πολύ από τότε - ζούμε σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο όπου σχεδόν κάθε τι που μπορεί να θέλουμε είναι δυνητικά στη διάθεσή μας. Η τεχνολογία και η επιστήμη εξελίσσονται ραγδαία και οι ευκαιρίες που έρχονται στο δρόμο μας μπορεί να είναι σχεδόν ατελείωτες. Ωστόσο, βρίσκουμε άλλο πια τη ζωή διασκεδαστική;

Η πλήξη πρέπει να είναι μία από τις μεγαλύτερες προσβολές προς τον εαυτό, τον χρόνο και τα πολύτιμα εσωτερικά αποθέματα κάποιου. Όταν ζούμε σε μια εποχή όπου υπάρχουν αμέτρητα να δούμε, να νιώσουμε, να αγγίξουμε, να γευτούμε και να βιώσουμε, που υπάρχει ο χρόνος για να νιώσει κάποιος πλήξη;

Ποτέ στο παρελθόν δεν υπήρξε τόσο μεγάλη προσφορά για την ψυχή και τις πέντε αισθήσεις για να ασχοληθούν. Επομένως, δεν είναι η υπαιτιότητα του κόσμου για την έλλειψη ερεθισμάτων, αλλά είναι η έλλειψη της ικανότητας του ατόμου να ψυχαγωγηθεί από όλα αυτά.

Δεν έχει σημασία πόσο πολύ προσπαθούμε και πόσο δημιουργικοί είμαστε εξωτερικά, αν δεν είμαστε ενθουσιασμένοι εσωτερικά, τότε κανένα ποσό ερεθισμάτων, προκλήσεων ή ενδιαφερόντων δεν θα μας ενθουσιάσει. Πρέπει να είμαστε επινοητικοί και πολυμήχανοι, αλλά πρώτα με τις δικές μας σκέψεις.

Αν δεν έχω μάθει να χρησιμοποιώ τον νου μου με τον «σωστό» τρόπο, τότε φυσικά θα φύγει από το μονοπάτι, που σημαίνει ότι δεν θα συνεργαστεί μαζί μου και εγώ θα βρω τον εαυτό μου να είναι άστοχος. Η ζωή θα μοιάζει ανιαρή και βαρετή, καθώς δεν θα ζω σε ευθυγράμμιση με τον σκοπό μου.

Ο λόγος που η πλήξη αξίζει να ελεγχθεί είναι επειδή η πλήξη είναι σαν ένας καρκίνος που αναπτύσσεται αργά, μια επικίνδυνη κατάσταση του νου για να βρίσκεσαι σε αυτήν. Θα τρώει σιγά σιγά το πάθος, την αποφασιστικότητα και τον σκοπό μας, τη θέληση μας να αναδύσουμε το ύψιστο δυναμικό μας. Η πλήξη μπορεί επίσης να είναι επιβλαβής για την υγεία: Όταν οι ερευνητές σε μια περίφημη μελέτη Whitehallπαρακολούθησαν τις ζωές των μεσήλικων δημοσίων υπαλλήλων στο Ηνωμένο Βασίλειο, διαπίστωσαν ότι οι άνθρωποι που ήταν πιο πιθανό να βαρεθούν είχαν 30% περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν τα επόμενα τρία χρόνια. Αυτό ενισχύειτην έκφραση του Dicken’s!

Ο George Harrison φέρεται να είπε ότι οι Beatles έσωσαν τον κόσμο από την πλήξη! Ενώ η μουσική σίγουρα μπορεί να είναι θεραπευτική, το χάσιμο χρόνου στοFacebook, το WatsApp και άλλες ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης δεν θα σας σώσει από την πλήξη. Μπορεί να είναι διασκεδαστικό για λίγο, αλλά μια πραγματική σχέση ξεκινά με πραγματικούς ανθρώπους στην πραγματική ζωή.

Υπάρχουν αρκετές εξηγήσεις στο δίκτυο σχετικά με την πλήξη από διάφορες πλευρές, όπως εκείνες της ψυχολογίας και της φιλοσοφίας. Ωστόσο, από πνευματική άποψη, όταν κάποιος βαριέται, είναι ολοκληρωτικά αποσυνδεδεμένος από τον εσωτερικό εαυτό. Υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος που περιμένει να εξερευνηθεί εσωτερικά και όμως κάποιος κοιτάζει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Φαίνεται να υπάρχει έλλειψη επίγνωσης και προσοχής σε αυτό που πραγματικά έχει τη μεγαλύτερη σημασία στη ζωή. Χωρίς νόημα, έλλειψη ευτυχίας και ικανοποίησης - αυτό είναι καθαρά μια κατάσταση του νου. Υπάρχει ένα σημαντικό ρητό στην Γκίτα, ότι όταν κατακτήσεις τον νου, έχεις κατακτήσει τον κόσμο.

Μαθαίνοντας να κυριαρχούμε στον νου δίνοντάς του δυνατές και εποικοδομητικές σκέψεις θα διασφαλίσουμε ότι θα διατηρήσουμε την ψυχική μας κατάσταση εξυψωμένη. Αυτό δεν υπονοεί το να κρατάμε τον νου μας συνεχώς απασχολημένο με μια σειρά από σκέψεις. Σημαίνει να είσαι απασχολημένος στο να βιώνεις την κάθε σκέψη – ικανοποιημένος με την εμπειρία της. Από τη στιγμή που θα απολαύσω την σκέψη στον νου μου, μπορώ στη συνέχεια να την απολαύσω ακόμη μια φορά και στην πράξη! Αυτό με διατηρεί σε εγρήγορση, τονωμένο. Αν δεν είμαι εμπνευσμένος, θα είμαι «ληγμένος» με την έννοια, ότι εγώ ο ίδιος γίνομαι ο λόγος για να δημιουργήσω τον δικό μου «πνευματικό θάνατο». Με αυτόν τον τρόπο παίρνει ένα εντελώς νέο νόημα το «βαριέμαι μέχρι θανάτου».

Αυτός είναι ίσως ο λόγος που οι γιόγκις που διαλογίζονται για ώρες και ημέρες δεν βιώνουν πλήξη. Έχουν μάθει να βρίσκουν νόημα και ικανοποίηση στο εσωτερικό ταξίδι. Αυτός είναι και ο λόγος που ένα άτομο μπορεί να έχει μια ζωή γεμάτη αποκτήματα, χρήματα, ταξίδια και φίλους και όμως να βαριέται τη ζωή. Άλλοι ζουν φαινομενικά μια απλή ύπαρξη, και όμως είναι απείρως ευχαριστημένοι με τη ζωή τους.

Ήρθε η ώρα ... να κατανοήσετε την πλήξη και να είστε δημιουργικοί από μέσα προς τα έξω. Δημιουργήστε δυνατές και εποικοδομητικές σκέψεις. Ας είστε εμπνευσμένοι και όχι «ληγμένοι». Και θα γίνετε ΕΣΕΙΣ η αιτία για να σώσετε τον κόσμο από την πλήξη!

Εκπαιδεύοντας Τα Χρήσιμα Εξαρτήματα

Οι άνθρωποι γεννιούνται αμόρφωτοι, όχι ηλίθιοι. Γίνονται ηλίθιοι με την εκπαίδευση.
Bertrand Russell

Ενώ τα περισσότερα παιδιά είναι έξυπνα, οι περισσότεροι ενήλικες είναι κουτοί. Άρα κάτι πρέπει να μην πάει καλά στην εκπαίδευση.
Αλέξανδρος Δουμάς υιός

«Είμαι εξάρτημα εγώ της μηχανής σας
κι ο γιος μου τ’ ανταλλακτικό
θα `ναι εντάξει μια ζωή στη δούλεψή σας
είναι από άριστο υλικό»
Ελένη Βιτάλη

Κάποιες φορές αρκεί μια φράση που διαβάζεις (ή ακούς) για να παρουσιαστεί διαυγής μια σκέψη που μέχρι τότε περιπλανιόταν κατακερματισμένη στο νου σου.

«Αυτό που κάναμε», γράφει ο Όλιβερ Σακς, «ήταν να τους οδηγούμε κατά μέτωπο πάνω στα όρια τους, όπως ήδη το είχαν κάνει μάταια, και συχνά μέχρι κάποιο απάνθρωπο σημείο, σε ολόκληρη τη ζωή τους. Δίναμε υπερβολική προσοχή στα ελλείμματα των ασθενών μας.»

Aυτή η αντιμετώπιση θυμίζει το σκίτσο με τη δοκιμασία των ζώων (από έναν άνθρωπο): «Για να είμαστε δίκαιοι θα διαγωνιστείτε όλοι στο ίδιο αντικείμενο: Παρακαλώ, σκαρφαλώστε στο δέντρο

Η Ρεβέκκα, όσο και να την πίεζαν, όσο και να την εκπαίδευαν, ποτέ δεν θα απολάμβανε το «σκαρφάλωμα», ποτέ δεν θα ήταν αρκετά καλή σ” αυτό, θα έμενε ελλειμματική.
Στο θέατρο λυτρώθηκε, ανασυγκροτήθηκε.

Είναι ένα σφάλμα διαδεδομένο και πολύ συνηθισμένο στην εκπαίδευση, απ” τις πρώτες τάξεις του δημοτικού μέχρι και στο πανεπιστήμιο. Τόσο συνηθισμένο που πλέον δεν αντιλαμβανόμαστε πόσο λάθος είναι.

Τα παιδιά αντιμετωπίζονται ως αφηρημένη γενίκευση (Τα Παιδιά), όχι ως ξεχωριστές περιπτώσεις, με ειδικές ικανότητες και ανάγκες, με ταλέντα και προτιμήσεις.

Η γλώσσα και τα μαθηματικά είναι η βάση της εκπαίδευσης (όπως και των IQ test). Όποιος δεν είναι καλός σ” αυτά θεωρείται ελλειμματικός. Όμως οι μαθησιακές δυσκολίες (που ξαφνικά έγιναν μάστιγα στη χώρα μας) δεν οφείλονται στα ελλείμματα των μαθητών, αλλά στο λανθασμένο πλαίσιο εκπαίδευσης.

Όλοι οι μαθητές κρίνονται από την ικανότητα τους στο σκαρφάλωμα. Έτσι τα ψάρια, που τα καταφέρνουν υπέροχα στο κολύμπι, θεωρούνται ελλειμματικά, θεωρούν τον εαυτό τους ελλειμματικό, και μεγαλώνουν έτσι: Με το στίγμα του ηλίθιου.

Το εκπαιδευτικό σύστημα δεν επενδύει στην ιδιαιτερότητα κάθε ανθρώπου. Συνήθως κάνει το αντίθετο: Τους ισοπεδώνει.

Δεν είναι κάτι καινούριο.
Ο Δαρβίνος ήταν μεγαλοφυής, αλλά ακόμα κι ο πατέρας του πίστευε ότι «δεν θα καταφέρει τίποτα στη ζωή του». Τότε ο Howard Gardner δεν είχε σκεφτεί ακόμα ότι μπορεί να υπάρχουν περισσότερα είδη νοημοσύνης από ένα, όπως για παράδειγμα η Φυσιοκρατική νοημοσύνη (Naturalistic intelligence).

Ο Μάρλον Μπράντο είχε αποβληθεί από κάθε σχολείο.

Η κακή εκπαίδευση δεν αφορά μόνο στους μεγαλοφυείς. Κάθε άνθρωπος είναι καλύτερος σε κάποια θέματα, μέτριος σε άλλα και χείριστος στα τρίτα.

Συνήθως είναι καλύτερος σ' αυτό που του αρέσει να κάνει, κι επειδή εκεί αποδίδει περισσότερο, πιο εύκολα, αυξάνεται κι η επιθυμία του να συνεχίσει να το κάνει, οπότε γίνεται καλύτερος. (θετική ανατροφοδότηση – feedback)

Αν ένας άνθρωπος, ένα παιδί, βοηθηθεί να βρει αυτό που του αρέσει να κάνει και ενθαρρυνθεί να συνεχίσει, να το ενισχύσει, δεν θα γίνει μεγαλοφυής ή διάσημος ή πλούσιος, αλλά θα είναι πιο ολοκληρωμένος ως άνθρωπος -ίσως και λιγάκι πιο ευτυχισμένος.

Όμως αυτοί οι άνθρωποι, οι ολοκληρωμένοι, είναι αυτό που χρειάζεται η κοινωνία;

Στον «πολιτισμένο» κόσμο, αυτόν που μας παρουσιάζουν ως τον Καλύτερο Δυνατό, το σημαντικό είναι να είσαι χρήσιμος, να καταναλώνεις, να υπακούς, να είσαι παραγωγικός, όχι δημιουργικός.

Αυτό κάνει η εκπαίδευση: Παράγει χρήσιμα εξαρτήματα.

Η εξάρτηση δεν είναι αμφίδρομη. Οι άνθρωποι είναι αναλώσιμοι. Είτε πολεμούν είτε δουλεύουν ουδείς αναντικατάστατος.

Όμως δεν μπορούν να ζήσουν ούτε λεπτό έξω από τη Μηχανή, είναι εξαρτημένοι.

Πρώτα καταστρέφονται ψυχικά, αφού έχουν εκπαιδευτεί να είναι εξαρτήματα και ο αποκλεισμός τους σημαίνει κατάθλιψη, νευρώσεις, αυτοχειρία.

Έπειτα καταστρέφονται σωματικά, αφού ο μόνος τρόπος να τραφούν είναι να αγοράσουν, να έχουν χρήματα, να δουλέψουν.

Τα χρήσιμα εξαρτήματα γίνονται άχρηστα υποκείμενα.

Τα παιδιά που εισέρχονται στην εκπαίδευση εγκαταλείπουν σύντομα κάθε τους όνειρο, όπως έγραφε η επιγραφή στην Κόλαση του Δάντη. Η ιδιαιτερότητα τους θάβεται κάτω από τόνους άχρηστης γνώσης κι όσοι δεν καταφέρνουν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις χαρακτηρίζονται ελλειμματικοί -εφ' όρου ζωής.

Η εκπαίδευση είναι, στο μεγαλύτερο μέρος, μνημειωδώς αναποτελεσματική. Συνήθως δίνουμε στους νέους κομμένα λουλούδια, όταν θα έπρεπε να τους μάθουμε να καλλιεργούν τα δικά τους φυτά. (John W. Gardner)

Όταν τελειώνουν, μετά από δώδεκα χρόνια ισοπέδωσης, σκέφτονται όλοι παρόμοια –κι απ” όλα τα sos στην ιστορία, πάντα πέφτει η μάχη των Δερβενακίων (όπως γράφει ο Τέλλος Φίλης στη συλλογή συλλογή «Ενας απλός υπάλληλος βιντεοκλάμπ», εκδόσεις Εντευκτηρίου 2015)

Χρήσιμα εξαρτήματα, που γέρασαν πριν προλάβουν να επαναστατήσουν.

20 άνθρωποι που άλλαξαν τον κόσμο αλλά έμειναν στην ''μεταξεταστέοι'' στην εκπαίδευση

Κόντρα σε ό,τι πιστεύεται σήμερα, όμως, έχουν υπάρξει άνθρωποι, οι οποίοι ίσως δεν τα κατάφεραν και τόσο καλά στο πέρασμα τους από τις βαθμίδες τηςεπίσημης εκπαίδευσης στη χώρα που γεννήθηκαν- ωστόσο, κατάφεραν να αλλάξουν τον κόσμο για πάντα, και να αφήσουν το σημάδι τους ανεξίτηλο πάνω του.
 
Κάποιες περιπτώσεις είναι γνωστές: η περίφημη ιστορία του Στιβ Τζομπς, για παράδειγμα. Ή η περίπτωση του Jimi Hendrix, του αυτοδίδακτου μουσικού, που θεωρείται ο σημαντικότερος, ίσως, κιθαρίστας όλων των εποχών.
 
Άλλες, αφορούν άτομα που παρακολουθούμε στο δημόσιο στερέωμα, επηρεάζουν τα πράγματα από την πλευρά τους, αλλά δεν γνωρίζαμε το παρελθόν τους, ίσως και άλλες την εξαιρετικά σημαντική επιστημονική συμβολή, ατόμων που κινήθηκαν με μόνο κίνητρο το πάθος και τη θέληση τους, πέρα από τις ακαδημαϊκές γνώσεις που ίσως είχαν, ή τους έλειπαν.
 
Σε κάθε περίπτωση, σας παρουσιάζουμε κάποιους ανθρώπους που μπορεί να μην είχαν- ή αξιοποίησαν- τις ίδιες εκπαιδευτικές και ακαδημαϊκές ευκαιρίες, που άλλοι απολαμβάνουν ή επιθυμούν, αλλά κατάφεραν να αφήσουν το στίγμα τους στον κόσμο μας.
 
1. Orville και Wilbur Wright
 
Οι περίφημοι αδερφοί Wright. Ίσως να έχετε ακούσει την ιστορία τους, σε κάποιο από τα σχετικά μαθήματα στο Δημοτικό ή το Γυμνάσιο, καθώς πιστεύεται πως είναι οι πρώτοι που κατάφεραν να κατασκευάσουν το πρώτο αεροπλάνο στο κόσμο, με την πρώτη πτήση μάλιστα να πραγματοποιείται το 1903, στις 17 Δεκεμβρίου του έτους εκείνου, στη Βόρεια Καρολίνα. Αυτό που δεν γνωρίζει, ίσως, κάποιος, είναι πως οι αδερφοί- που στα χρόνια που ακολούθησαν θα εξέλισσαν περαιτέρω το εφεύρημα τους- ήταν απλώς απόφοιτοι της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
 
2. David Bowie
 
Πολυτάλαντος και πολυπράγμων ο Bowie, είναι τραγουδιστής, συνθέτης και στιχουργός, ηθοποιός, παραγωγός, παρουσιαστής και ζωγράφος. Για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες έχει σημαντική παρουσία στο διεθνές καλλιτεχνικό στερέωμα. Καθώς από νεαρή ηλικία έδειξε να ενδιαφέρεται για- σχεδόν- κάθε μορφή τέχνης, ο νεαρός Bowie επρόκειτο να αποτύχει σε διάφορα σχολικά διαγωνίσματα και εξετάσεις εισαγωγής σε σχολές, με την μοναδική εκπαίδευση που “πρόλαβε” να ολοκληρώσει να είναι κάποια, αποσπασματικά μαθήματα σαξόφωνου.
 
3. Ed 'Doc' Ricketts
 
Το ψευδώνυμο του μπορεί να παραπέμπει σε δόκτωρα, αλλά ο Ed Ricketts σταμάτησε πρόωρα το κολλέγιο και, γενικότερα, τις σπουδές του, για να ακολουθήσει το πάθος του για την μελέτη και εξέταση του θαλάσσιου οικοσυστήματος. Έχοντας μελετήσει το μεγαλύτερο μέρος των δυτικών ακτών, στη βόρεια Αμερική, συνέγραψε πολλά σχετικά βιβλία. Θεωρείται πως είναι ο πρώτος που εισήγαγε όρους όπως “οικοσύστημα” και αναγνωρίζεται, έως και σήμερα, ως μια σημαντική προσωπικότητα και ένας από τους πατέρες της οικολογίας.
 
4. Jane Goodall
 
Η βρετανή ανθρωπολόγος- που, εκτός των άλλων, είναι και πρέσβειρα της Ειρήνης του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών- θεωρείται η απόλυτη ειδήμων στην μελέτη των χιμπατζήδων, με τους οποίους ασχολείται για περισσότερα από 55 χρόνια. Παρά το πολυβραβευμένο έργο της και τη συμβολή της στην συζήτηση που γίνεται, πάνω στα δικαιώματα των ζώων και την προάσπιση της, καθώς και τις ανακαλύψεις που τις αποδίδονται, η Jane Goodall δεν έχει κάποιο πτυχίο πανεπιστημίου. Η προσφορά της αποτελεί αποκλειστικά προϊόν της δικής της, βιωματικής εμπειρίας και της ικανότητας που έχει να εμβαθύνει στο αντικείμενο της εξέτασης της.
 
5. Steve Jobs
 
Η περίπτωση του είναι λίγο-πολύ γνωστή, καθώς πρόκειται για ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα και συζητούμενα άτομα της τελευταίας δεκαετίας. Ο αποθανών, ιδρυτής και ιθύνων νους της Apple, σε αντίθεση με πολλούς από τους προγραμματιστές που απασχολεί ο τεχνολογικός κολοσσός που ο ίδιος έστησε, πήγε μεν στο κολλέγιο, αλλά δεν κατάφερε να ολοκληρώσει τις σπουδές του. Διέκοψε μετά από το πρώτο εξάμηνο. Και εκεί, όμως, τα μαθήματα που είχε επιλέξει δεν ήταν ακριβώς πάνω στον προγραμματισμό- για παράδειγμα, είχε μαθήματα στην καλλιγραφία, στο έργο του Σέξπηρ, στο Σύγχρονο Χορό.
 
6. Benjamin Franklin
 
Ένας εκ των πατέρων των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, πολύ ιδιαίτερα ευρύ πνεύμα και ορίζοντα ενδιαφερόντων. Υπήρξε εφευρέτης στον τομέα των φυσικών επιστημών, πολιτικός συγγραφέας, στρατιωτικός, διπλωμάτης, τυπογράφος. Ιδιαίτερα πολυμαθής ο ίδιος, συνέβαλε από την πλευρά του στη δημιουργία βιβλιοθηκών και τη συγκρότηση εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, ενώ και ο ίδιος συμμετείχε στη σύνταξη της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας. Αυτό που ίσως να μην γνωρίζει κανείς, έχοντας στο μυαλό του όλα όσα έκανε ο Βενιαμίν Φραγκλίνος, είναι πως η επαφή του ίδιου με το εκπαιδευτικό σύστημα σταμάτησε στην ηλικία των 10 χρόνων.
 
7. Steve Irwin
 
Ένας από τους γνωστότερους και πιο αγαπητούς ανθρώπους των Μέσων παγκοσμίως, έγινε ιδιαίτερα συμπαθής μέσα από την ενασχόληση του με τους κροκόδειλους, και τις σχετικές εκπομπές που έκανε, εξερευνώντας την άγρια ζωή και φύση. Παρά τις γνώσεις του και την τεράστια εξοικείωση του με το συγκεκριμένο ζωικό είδος, ο Irwin δεν είχε λάβει κάποια επίσημη εκπαίδευση. Όσα χρησιμοποίησε στη διάρκεια της πορείας του- έως και το θάνατο του, το 2006, κατά τη διάρκεια γυρισμάτων εξερεύνησης της υποθαλάσσιας ζωής- τα έμαθε στη φάρμα ερπετών που είχαν οι γονείς του στο Κουίνσλαντ της Αυστραλίας, από όπου και κατάγεται.
 
8. Jerrie Mock
 
Είναι η πρώτη γυναίκα πιλότος, που πραγματοποίησε με πτήση τον γύρο του κόσμου. Νοικοκυρά η ίδια, είχε αφήσει τις σπουδές της στο κολλέγιο στη μέση, ενώ και όταν πραγματοποίησε την περίφημη, πρώτη πτήση, είχε ελάχιστη εμπειρία, με περίπου 750 ώρες εκπαίδευσης. Για την ιστορία, το ταξίδι της- για το οποίο και βραβεύτηκε- κράτησε 29 ημέρες, με την πραγματοποίηση 21 στάσεων και την κάλυψη περίπου 37 χιλιάδων χιλιομέτρων.
 
9. Mary Anning
 
Ο καθένας γνωρίζει πως μια καριέρα και πορεία έρευνα στους κλάδους των Ανθρωπιστικών Επιστημών και Κλασσικών Σπουδών, απαιτεί πολλά χρόνια διαβάσματος, μελέτης και τριβής με το αντικείμενο. Ενώ, όμως, σήμερα, ένα διδακτορικό δίπλωμα- το οποίο μπορεί να διαρκέσει τρία ή τέσσερα χρόνια- θεωρείται ως απαραίτητη προϋπόθεση για την διεξαγωγή μιας πορείας έρευνας στο συγκεκριμένο χώρο, με αξιώσεις, η Anning, αυτοδίδακτη παλαιοντολόγος, κατάφερε να επιτύχει σημαντικά αποτελέσματα, δίχως να έχει λάβει κάποια ιδιαίτερη μόρφωση. Η συμβολή της, μάλιστα, στην ανακάλυψη και, μετέπειτα, την επιστημονική αξιοποίηση ειδών όπως ο ιχθυόσαυρος, ο πλησιόσαυρος, και ο πτεροδάκτυλος, κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική.
 
10. Antoni van Leeuwenhoek
 
Για πολλούς ο “πατέρας της Μικροβιολογίας”. Στην πραγματικότητα, δεν είχε πραγματοποιήσει κάποιες σχετικές σπουδές, κι ας πρόκειται για τόσο εξειδικευμένο επιστημονικό τομέα. Ο van Leeuwenhoek ήταν έμπορος υφασμάτων. Κατασκεύασε μόνος του το αυτοσχέδιο μικροσκόπιο που χρησιμοποιούσε, σχηματοποιώντας και τους κατάλληλους φακούς. Μέσα από την εν λόγω εφεύρεση του, κατάφερε να ανακαλύψει και να αποτυπώσει την ύπαρξη βακτηρίων, πρωτοζώων, ζωικών κυττάρων του σπέρματος και ερυθρών αιμοσφαιρίων- μεταξύ άλλων.
 
11. Gregor Mendel
 
Ένας ακόμη επιστήμονας, που δραστηριοποιήθηκε σε ιδιαίτερα απαιτητικό τομέα- εκείνο της Γενετικής- δίχως να έχει την ανάλογη μόρφωση, που θα περίμενε κανείς. Ο ίδιος ήταν μοναχός, που απλώς του άρεσε να ασχολείται με τον κήπο της μονής του και, μέσα από την ενασχόληση του αυτή, κατέληξε να κάνει μερικές από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις.
 
12. Jimi Hendrix
 
Έφυγε νωρίς- σε ηλικία μόλις 27 χρόνων- και έχοντας απολαύσει λίγα μόνο χρόνια ευρύτερης αναγνώρισης για το έργο του. Θεωρείται, όμως, κατά πολλούς, ο σημαντικότερος κιθαρίστας που πέρασε ποτέ από τον κόσμο. Ο Hendrix είχε παρατήσει το σχολείο στα 16 του, με την άδεια του πατέρα του, για να ενταχθεί στο στρατό και το σώμα των αλεξιπτωτιστών.
 
Ούτε εκεί, βέβαια, έμεινε πολύ, καθώς τραυματίστηκε στο 26 άλμα του. Το ενδιαφέρον, όσον αφορά την επιτυχία που θα απολάμβανε, είναι πως ο Hendrix δεν ήταν απλώς ένας αυτοδίδακτος μουσικός- δεν ήξερε καν να διαβάζει μουσική.
 
13. Henry Ford
 
Το όνομα είναι οικείο ως και σήμερα, φυσικά, λόγω της μεγάλης αυτοκινητοβιομηχανίας. Σημαντικό όνομα στην ιστορία της αυτοκινητοβιομηχανίας, παγκοσμίως, ο Ford κατάφερε να δημιουργήσει αξιόπιστα και δημοφιλή μηχανοκίνητα αυτοκίνητα, παρότι δεν είχε καμία σχετική εκπαίδευση- αντιθέτως, προοριζόταν να αναλάβει το οικογενειακό αγρόκτημα.
 
14. John McConnell Black
 
Ο δημοσιογράφος από την Σκωτία, έως και την ηλικία των 48 του χρόνων, ήταν απλώς ένας ακόμη ρεπόρτερ. Τότε, όμως, ήταν που παραιτήθηκε από τη δουλειά του, αποφασισμένος να ακολουθήσει το όνειρο του και την αγάπη του για την χλωρίδα της Αυστραλίας, την οποία και άρχισε να εξερευνά και να μελετά βαθύτερα. Εντελώς αυτοδίδακτος, δίχως κάποια σημαντική εξωτερική βοήθεια, και με μόνη κινητήριο δύναμη τη δική του θέληση, κατάφερε να καταγράψει περίπου 2430 διαφορετικά είδη φυτών και να θεωρείται σήμερα ένας από τους σημαντικότερους βοτανολόγους όλων των εποχών.
 
15. Frederick Douglass
 
Πολύ σημαντικό πρόσωπο στο χώρο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αυτού που σήμερα θα ονομαζόταν, ίσως, “κοινωνικός ακτιβισμός”. Όντας ο ίδιος σκλάβος, στην Αμερική, όταν ο θεσμός της δουλείας ήταν ακόμη υπαρκτός θεσμικά και νομικά, κατάφερε να διαφύγει και, στη συνέχεια, κατάφερε να διδάξει παράνομα τόσο τον εαυτό του όσο και άλλους σκλάβους πως να γράφουν και να διαβάζουν, ενάντια στις ρήσεις της εποχής πως “οι σκλάβοι βρίσκονται σε κατώτερο διανοητικό επίπεδο”.
 
Οι επιδόσεις του ήταν τέτοιες που, όπως σημειώνεται, πολλοί πολέμιοι των επιδιώξεων του παραδέχονταν πως δυσκολεύονταν να πιστέψουν πως ο ίδιος είχε υπάρξει δούλος. Συγγραφέας, υποστηρικτής των δικαιωμάτων των γυναικών, κρατικός αξιωματούχος και – παρά τη θέληση του- υποψήφιος για τη θέση του αντιπροέδρου των Η.Π.Α. , λόγω του έργου του, στον Douglass αποδίδεται η περίφημη ρήση: “Θα συνεργαζόμουν με τον οποιονδήποτε, για να κάνω το καλό και με κανέναν, για να κάνω το κακό”.
 
16. Quentin Tarantino
 
Αποτελεί, σίγουρα, έναν από τους πλέον συζητημένους και σίγουρα πιο καταξιωμένους σκηνοθέτες της εποχής μας, έχοντας κερδίσει μάλιστα και δύο βραβεία Όσκαρ. Σε αντίθεση με πολλούς συναδέλφους του, ο Tarantino δεν συγκρότησε τον καλλιτεχνικό του χαρακτήρα σε σχολές κινηματογράφου, σεμινάρια και μαθήματα επί μαθημάτων.
 
Ο ίδιος ποτέ δεν πήγε σε κάποια σχετική σχολή και έχοντας παρατήσει ήδη το σχολείο, προτιμούσε να μαθαίνει τα όσα τον ενδιέφεραν στη δημιουργία μιας ταινίας, από την παρακολούθηση ταινιών, καθώς εργαζόταν παράλληλα σε ένα βίντεο κλαμπ.
 
17. John Glenn
 
Μηχανικός και αστροναύτης της NASA και μετέπειτα γερουσιαστής των Η.Π.Α., ο John Glenn ήταν ένας από τους εφτά επιλεχθέντες του περίφημου “Mercury Seven”- της ομάδας που είχε επιλεχθεί από τη NASA για να ταξιδέψει στο διάστημα, στο πλαίσιο της έντονης κόντρας με τους σοβιετικούς, τότε. Είναι ο νεότερος Αμερικανός που πραγματοποίησε ποτέ τέτοιο σκοπό με επιτυχία και παρά τη θέση του στη NASA και την αμερικανική πολιτική σκηνή δεν τελείωσε καν σπουδές κολλεγίου.
 
18. Raymond Chandler
 
Ο δημοφιλής συγγραφέας, μέχρι και την ηλικία των 44 χρόνων, ήταν αυτό που θα έλεγε κανείς ένας “μέσος άνθρωπος”. Εργάστηκε σε θέσεις περιορισμένης ευθύνης, ως κοινωνικός λειτουργός και δημοσιογράφος, ως λογιστής. Στα 44 αποφάσισε να ασχοληθεί με το γράψιμο και τη συγγραφή αστυνομικών μυθιστορημάτων, με συνέπεια να θεωρείται έως και σήμερα ένας από τους πλέον γνωστούς και καταξιωμένους, στη συνείδηση τόσο των κριτικών όσο και του κοινού, διεθνώς.
 
19. John D. Rockfeller
 
Ο “πρώτος” της περίφημης και πανίσχυρης σήμερα οικογένειας Rockfeller, έγινε γνωστός ως ο “πρώτος δισεκατομμυριούχος του κόσμου”. Η τεράστια περιουσία που κατάφερε να δημιουργήσει αποτελεί αποκλειστικά προϊόν δικής του συμβολής- ο ίδιος, πήγε σχολείο ως και τα 16 και καταγόταν από φτωχή οικογένεια.
 
20. Sequoyah
 
Υπήρξε, για το μεγαλύτερο μέρος της ενήλικης ζωής του, ένας παντελώς αυτοδίδακτος χρυσοχόος, που καταγόταν από την φυλή των Τσερόκι, στην Αμερική. Το 1821, όμως, κατάφερε να αναπτύξει, εντελώς μόνος του, ένα ολόκληρο σύστημα γραφής, το οποίο και ανέπτυξε για να υποστηρίξει την γλώσσα των Τσερόκι.
 
Με την ολοκλήρωση του συστήματος γραφής που ο ίδιος ανέπτυξε, συνέβαλε στην εκπαίδευση και παιδεία των ανθρώπων της φυλής του, με την σχετική αύξηση που σημειώνεται να είναι υψηλότερη εκείνης των λευκών, την ίδια εποχή.

Οι παράξενες ιδιότητες του χρόνου

Οι παράξενες κι ελαστικές ιδιότητες του χρόνου: Το προσωπικό ημερολόγιο δεν είναι κάτι το σύνηθες, ο κόσμος σπάνια έχει χρόνο για κάτι τέτοιο, έχει όμως μια ξεχωριστή μαγεία, που την γνωρίζουν όποιοι το χρησιμοποιούν.

Ανατρέχοντας σε καταχωρήσεις του περασμένου χρόνου, πολλές φορές τα γεγονότα έχουν εκπληκτική ομοιότητα με τα τεκταινόμενα του σήμερα – ή φαίνονται σα να συνέβησαν χθες, αποδεικνύοντας την εσφαλμένη αντίληψη του χρόνου που έχουμε ως άνθρωποι. Ωστόσο, η αντίληψη αυτή είναι το θέμα που αναλύει η δημοσιογράφος και συγγραφέας ψυχολογίας Κλώντια Χάμοντ σε σχετικό της άρθρο.  Στο άρθρο της αναλύεται

α) η άποψη ότι η αντίληψή μας του χρόνου δημιουργείται ενεργά από τον ίδιο μας τον εγκέφαλο
β) το τι αποκαλούν «χρόνο του νου» οι νευρολόγοι και οι ψυχολόγοι.

Όσο αλλόκοτο κι αν φαίνεται το όλο θέμα –άλλωστε, έχουμε μεγαλώσει με την ακλόνητη πίστη ότι ο χρόνος είναι ένα από τα λίγα απολύτως αξιόπιστα και αντικειμενικά πράγματα στη ζωή- τόσο μυστηριωδώς ενθαρρυντική είναι η σκέψη ότι το φαινόμενο, που απεικονίζεται ως ο ανελέητος δικτάτορας της ζωής, μπορεί να αποτελέσει πηγή πλεονεκτημάτων.  Η Χάμοντ γράφει:
«Η εμπειρία του χρόνου δημιουργείται από εμάς τους ίδιους στο νου μας, άρα μπορούμε να αλλάξουμε τα στοιχεία που θεωρούμε προβληματικά –είτε προσπαθώντας να σταματήσουμε τα χρόνια που κυλούν σα νερό, να επιταχύνουμε το χρόνο που περιμένουμε σε μια ουρά, ή να ζήσουμε περισσότερο το παρόν.
Όσο εχθρός μπορεί να φαίνεται ο χρόνος, μπορεί να γίνει φίλος, αρκεί να τον χαλιναγωγήσουμε κατάλληλα. Η αντίληψη του χρόνου είναι πολύ σημαντική γιατί μας δένει με τη νοητική μας πραγματικότητα. Ο χρόνος δεν είναι μονάχα η καρδιά του τρόπου οργάνωσης της ζωής μας, αλλά και ο τρόπος που τη βιώνουμε».

Οι παράξενες κι ελαστικές ιδιότητες του χρόνου: Ανάμεσα στα πιο ενδιαφέροντα παραδείγματα του «χρόνου του νου» είναι η ελαστικότητα του πώς βιώνουμε το χρόνο. Όταν βιώνουμε τον απόλυτο τρόμο, ο χρόνος κυλά αργά· η Χάμοντ παραθέτει μια έρευνα που έδειξε πως οι αραχνοφοβικοί, από τους οποίους ζητήθηκε να κοιτάξουν μια αράχνη για 45 δευτερόλεπτα, δήλωσαν ότι η διάρκεια του χρόνου τους φάνηκε πολύ μεγαλύτερη. Το ίδιο παρατηρήθηκε και σε αρχάριους της ελεύθερης πτώσης, οι οποίοι παρατήρησαν ότι οι πτώσεις των συναδέλφων τους διήρκεσαν ελάχιστα, ενώ οι δικές τους (από το ίδιο ύψος) κράτησαν πολύ.

Αντίθετα, ο χρόνος μοιάζει να επιταχύνει καθώς γερνάμε, ένα φαινόμενο που πολλές θεωρίες έχουν αποπειραθεί να εξηγήσουν. Η μια χρησιμοποιεί απλά μαθηματικά, υποστηρίζοντας ότι ένα έτος φαίνεται μικρότερο αν είμαστε 40 ετών παρά αν είμαστε 8, λόγω του ότι θα είναι το ένα τεσσαρακοστό της ζωής μας, αντί για το ένα όγδοο.

Όμως, η Χάμοντ δε δείχνει να πείθεται: Η κάθε στιγμή, ανάλογα με τη φύση των εμπειριών που εμπεριέχει, κυλάει διαφορετικά και όχι η μέρα δεν έχει 24 ώρες.

Μια άλλη θεωρία υποστηρίζει ότι ίσως ευθύνονται οι ρυθμοί της ζωής που έχουν αυξηθεί και την κάνουν να μοιάζει συντομότερη.

Όμως, είναι σίγουρο ότι κάτι αλλάζει με τα χρόνια: Καθώς γερνάμε, τείνουμε να νιώθουμε ότι η περασμένη δεκαετία πέρασε πολύ γρήγορα, ενώ οι προηγούμενες πέρασαν αργά. Παρόμοια, πιστεύουμε ότι ορισμένα γεγονότα που συνέβησαν μέσα στην περασμένη δεκαετία έλαβαν χώρα πολύ πιο πρόσφατα (θυμηθείτε· πότε συνέβη το τσουνάμι στην Ιαπωνία; ). Αντίστροφα, θεωρούμε ότι γεγονότα που συνέβησαν πάνω από δέκα χρόνια πριν, έλαβαν χώρα πολύ πιο πριν.

Αυτό, λέει η Χάμοντ, λέγεται «σύμπτυξη προς τα μπρος». Φαίνεται λες και ο χρόνος συμπιέστηκε και τα πράγματα μοιάζουν κοντινότερα απ’ όσο πραγματικά είναι.

Η πιο ξεκάθαρη εξήγηση ονομάζεται «υπόθεση καθαρότητας μνήμης» και την πρότεινε ο ψυχολόγος Νόρμαν Μπράντμπερν το 1987. Μιας και ξέρουμε ότι οι αναμνήσεις ξεθωριάζουν με το χρόνο, χρησιμοποιούμε την καθαρότητα της μνήμης σαν οδηγό για το πόσο πρόσφατη είναι. Επομένως, αν μια ανάμνηση μοιάζει θολή, υποθέτουμε ότι συνέβη πιο παλιά.

Ωστόσο, ο εγκέφαλος εξακολουθεί και καταγράφει το χρόνο, αν και όχι πάντα με ακρίβεια. Η Χάμοντ εξηγεί τους παράγοντες της εσωτερικής μας χρονομέτρησης:
«Είναι ξεκάθαρο ότι το σύστημα μέτρησης του χρόνου από τον εγκέφαλό μας είναι ευέλικτο. Λαμβάνει υπ’ όψη του παράγοντες όπως συναισθήματα, απορρόφηση, προσδοκίες, τις απαιτήσεις ενός έργου, ακόμα και τη θερμοκρασία. Ρόλο παίζει και η αίσθηση που χρησιμοποιούμε: Ένα ακουστικό γεγονός μοιάζει μεγαλύτερο χρονικά από ένα οπτικό. Όμως, η αντίληψη του χρόνου, όπως τη δημιουργεί ο νους, μοιάζει τόσο αληθινή που πάντα εκπλησσόμαστε όταν αντιλαμβανόμαστε ότι συγχέουμε τη χρονική τοποθέτηση ενός γεγονότος».
Για την ακρίβεια, η μνήμη σχετίζεται άμεσα με τη σύγχυση αυτή. Γνωρίζουμε ότι ο χρόνος επηρεάζει τη μνήμη, αλλά και η μνήμη δημιουργεί και μεταπλάθει τη χρονική μας εμπειρία. Η αντίληψή μας του παρελθόντος ενώνεται με την αντίληψη του παρόντος σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ όσο φανταζόμαστε. Η μνήμη ευθύνεται για τις παράξενες και ελαστικές ιδιότητες του χρόνου.

Όμως, μυστηριωδώς, θυμόμαστε εντονότερα εμπειρίες που είχαμε ανάμεσα στα 15 και τα 25 μας. Ο λόγος; Η περίοδος αυτή είχε πολλές καινούργιες εμπειρίες –την πρώτη σεξουαλική επαφή, την πρώτη μας δουλειά, το πρώτο μας ταξίδι χωρίς τους γονείς, την πρώτη εμπειρία της ζωής μακριά από το σπίτι. Το νέο πράγμα έχει πολύ ισχυρό αντίκτυπο στη μνήμη.

Η Χάμοντ πιστεύει ότι επειδή η μνήμη και η ταυτότητα είναι τόσο στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους, η περίοδος ανάμεσα στα 15 και τα 25 είναι μεγάλης σημασίας όσον αφορά τη δημιουργία της θέσης μας στον κόσμο, οπότε η μνήμη συχνά ανασύρει αναμνήσεις από την περίοδο αυτή, ως συστατικά στοιχεία της σημερινής μας ταυτότητας. Το ίδιο συμβαίνει και με μεταγενέστερες εμπειρίες που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ταυτότητά μας, όπως για παράδειγμα η αλλαγή επαγγέλματος.

Άρα, τι μας κάνει να τοποθετούμε χρονικά τα γεγονότα με μεγαλύτερη ακρίβεια; Η Χάμοντ συνοψίζει:
«Είναι πιθανότερο να τοποθετήσουμε σωστά ένα γεγονός εάν ήταν ξεχωριστό, έντονο, καθοριστικό ή κάτι που επαναλήφθηκε πολλές φορές στη συνέχεια». Πάντως, μια από τις πιο μαγευτικές περιπτώσεις χρονικής στρέβλωσης είναι αυτό που η Χάμοντ αποκαλεί «το παράδοξο των διακοπών – δηλαδή η αίσθηση ότι οι ευχάριστες διακοπές περνούν γρήγορα, αλλά φαίνονται μεγάλες όταν κάνουμε ανασκόπηση των γεγονότων».
Αυτό προκαλείται από το ότι βλέπουμε το χρόνο με δύο διαφορετικούς τρόπους, μέσω των προσδοκιών και μέσω της ανασκόπησης. Χρησιμοποιούμε τους δύο αυτούς τρόπους για να μετρήσουμε το πέρασμα του χρόνου. Συνήθως βρίσκονται σε ισορροπία, αλλά οι αξιοσημείωτες εμπειρίες τη διαταράσσουν, κάποιες φορές δραματικά.

 Σε αυτό οφείλεται και το ότι δεν θα συνηθίσουμε ποτέ – πάντα θα αντιλαμβανόμαστε το χρόνο με τους δύο αυτούς τρόπους και πάντα θα εκπλησσόμαστε κάθε φορά που πηγαίνουμε διακοπές.

Όπως αναλύσαμε και παραπάνω, έτσι και το παράδοξο των διακοπών έχει να κάνει με την ποιότητα και τη συγκέντρωση νέων εμπειριών, ειδικά σε αντίθεση με την καθημερινή ρουτίνα. Όλο το έτος ο χρόνος μοιάζει να κυλά κανονικά, και χρησιμοποιούμε την αρχή της εργάσιμης μέρας, τα σαββατοκύριακα και την ώρα που πάμε για ύπνο για να μετράμε το χρόνο. Όμως, άπαξ και πάμε διακοπές, η αλλαγή παραστάσεων, ήχων και εμπειριών δημιουργεί μια δυσανάλογη αίσθηση πρωτοτυπίας, πράγμα που επηρεάζει την αντίληψή μας του χρόνου.

Κλείνοντας, η Χάμοντ γράφει ότι: «Δε θα αποκτήσουμε ποτέ τον απόλυτο έλεγχο αυτής της ιδιόμορφης διάστασης. Ο χρόνος θα στρεβλώνεται, όσα κι αν μάθουμε γι’ αυτόν. Όμως, όσα περισσότερα μάθουμε, τόσο θα μπορούμε να του δίνουμε το σχήμα που εμείς θέλουμε. Μπορούμε να τον επιταχύνουμε ή να τον καθυστερήσουμε. Μπορούμε να θυμόμαστε το παρελθόν καλύτερα και να προβλέπουμε το μέλλον με μεγαλύτερη ακρίβεια».

Ο Χρόνος υπάρχει πάντα όπου υπάρχει η λέξη  “υπάρχει” και “πάντα”.
Χωρίς αυτό να σημαίνει πως υπάρχει πάντα.

Αυτές οι δύο λέξεις, “υπάρχει” και “πάντα” αλλά και οι λέξεις γενικότερα κάνουν τον χρόνο στην γραμμική του μορφή να υπάρχει. Ο κόσμος των λέξεων και των σκέψεων αλλά και ο τρόπος  που τα χρησιμοποιούμε κάνουν τον χρόνο να υπάρχει. Άλλωστε αυτές είναι που δημιουργούν και τον χρόνο και τον χώρο.

Χρόνος Κβαντικός, Γραμμικός, Φρακταλικός, Άπειρος, Στατικός. Χρόνος δημιουργικός, χρόνος για χάσιμο, για πέταμα, χρόνος υπαρκτός ή ανύπαρκτος. Τι είναι τελικά ο χρόνος;

Στον νέο κόσμο ο άνθρωπος είναι αιχμάλωτος του Χρόνου, είναι αιχμάλωτος σε έναν αριθμητικό υπολογισμό ωρών, λεπτών, ετών. Ο χρόνος ποτέ δεν φτάνει και αν κάποια στιγμή έχει λίγο παραπάνω ή δεν ξέρει τι να τον κάνει!!! ή τον σπαταλάει σε ανοησίες!!! Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του δεν υπάρχουν αλλά και ούτε που ξέρει ο άνθρωπος αν υπάρχει αυτό που δεν έχει.

Πάντα έτσι ήταν στο γραμμικό κόσμο του “Εγώ” ο άνθρωπος και όλα τα όντα που συνυπάρχουν μαζί του, οργανικά και ανόργανα, είναι κάτω από την κηδεμονία, την εξουσία και τα καπρίτσια του χρόνου.

Όχι η μέρα ΔΕΝ έχει 24 ώρες

«Ότι δεν υπάρχει ο χρόνος που ρέει προς μια κατεύθυνση και κυριολεκτικά χρόνος σε συμπαντική κλίμακα ΔΕΝ υφίσταται» Richard Feynman.

Στον νέο κόσμο ο άνθρωπος είναι αιχμάλωτος του Χρόνου, είναι αιχμάλωτος σε έναν αριθμητικό υπολογισμό ωρών, λεπτών, ετών. Ο χρόνος ποτέ δεν φτάνει και αν κάποια στιγμή έχει λίγο παραπάνω ή δεν ξέρει τι να τον κάνει!!! ή τον σπαταλάει σε ανοησίες!!! Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του δεν υπάρχουν αλλά και ούτε που ξέρει ο άνθρωπος αν υπάρχει αυτό που δεν έχει.

Πάντα έτσι ήταν στο γραμμικό κόσμο του “Εγώ”  ο άνθρωπος και όλα τα όντα που συνυπάρχουν μαζί του, οργανικά και ανόργανα, είναι κάτω από την κηδεμονία, την εξουσία και τα καπρίτσια του χρόνου.

Υπάρχει ο χρόνος; Όπως τον αντιλαμβανόμαστε και όπως μας χρησιμοποιεί; “Θέλω να κάνω αυτό ή το άλλο αλλά δεν έχω χρόνο” ή “Δεν προλαβαίνω τρέχω όλη την ώρα” ή “καλή νέα χρονιά” και άλλα τέτοια όμορφα λόγια και σκέψεις σου δίνουν την εντύπωση ότι ο χρόνος υπάρχει. Αλλά η σύγχρονη  επιστήμη και ειδικά η Κβαντική θεωρία αλλά και η θεωρία του Χάους και τα Fractal και εν μέρη η θεωρία της σχετικότητας λένε ότι ο χρόνος όπως τον μετράς καθημερινά είτε τον κυνηγάς είτε σε κυνηγάει Δεν υπάρχει. Τουλάχιστον όχι, με την έννοια που έχεις μάθει να του δίνεις.

Εφ όσον ο χρόνος δεν υπάρχει. Εσύ πως καταφέρνεις να μην έχεις κάτι που δεν υπάρχει;

Νομίζετε πως η μέρα έχει 24 ώρες; Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο πως κάνετε λάθος !!!!

Αν νομίζετε ότι η κάθε μέρα της ζωής σας έχει ακριβώς 24 ώρες, πλανάστε πλάνην οικτρά. Όπως είναι γνωστό στους επιστήμονες, η διάρκεια της ημέρας αλλάζει ανά περιόδους εξ αιτίας μεταβολών στην περιστροφή της Γης, αναφέρουν οι νεότερες έρευνες. Τώρα μια μελέτη «μετράει» για πρώτη φορά κάθε πότε ακριβώς συμβαίνει αυτό, εντοπίζοντας μάλιστα έναν «έξτρα», άγνωστο ως τώρα παράγοντα που «παίζει» με το εικοσιτετράωρό μας και φαίνεται να συνδέεται με το μαγνητικό πεδίο της Γης.

«Λόξυγκας» στην περιστροφή της Γης

Η περιστροφή της Γης παρουσιάζει διακυμάνσεις κάθε χρόνο ή ανά δεκαετία εξαιτίας μεταβολών που σημειώνονται στην ατμόσφαιρα και στους ωκεανούς της αλλά και στο εσωτερικό της, στον μανδύα και τον πυρήνα της. Ωστόσο οι ακριβείς μεταβολές που προκαλούν οι διακυμάνσεις αυτές στη διάρκεια της ημέρας και τα «μοτίβα» που ακολουθούν δεν ήταν πλήρως γνωστά στους επιστήμονες. Μια ομάδα ερευνητών με επικεφαλής τον Ρίτσαρντ Χολμ του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ της Βρετανίας ανέλυσε αστρονομικά και δορυφορικά δεδομένα από το 1969 ως σήμερα με στόχο να τις καταγράψει.

Στη μελέτη τους, που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Nature», παρουσιάζουν τη σαφέστερη «απεικόνιση» της διάρκειας του εικοσιτετραώρου μας για τα τελευταία πενήντα χρόνια. Οι ερευνητές εντόπισαν τρεις διαφορετικούς παράγοντες που προκαλούν «λόξυγκα» στην κίνηση της Γης καθώς αυτή γυρίζει γύρω από τον εαυτό της – και αυξομειώνουν σε διαφορετικό βαθμό τη διάρκεια της μέρας μας σε τρεις διαφορετικούς κύκλους.

Επιρροές από τα «σπλάχνα» της Γης

Κατ’ αρχάς κατέγραψαν λεπτομερώς μια γνωστή διακύμανση, κατά την οποία η διάρκεια της ημέρας αυξάνεται ή μειώνεται ανά περίπου μια δεκαετία κατά μερικά χιλιοστά του δευτερολέπτου για να επανέλθει μετά στα «φυσιολογικά» της επίπεδα. Η διακύμανση αυτή οφείλεται σε βραδείες μεταβολές που σημειώνονται στον πυρήνα της Γης.

Ο δεύτερος κύκλος που καταγράφηκε οφείλεται επίσης σε διεργασίες που σημειώνονται στο εσωτερικό του πλανήτη, και συγκεκριμένα στους συνεχείς κλυδωνισμούς που παρατηρούνται από την αλληλεπίδραση του ρευστού πυρήνα και του στερεού μανδύα του, και ως τώρα δεν ήταν πολύ γνωστός στους ειδκούς. Όπως αποδείχθηκε, ο κύκλος αυτός διαρκεί 5,9 έτη και αλλάζει τη διάρκεια της ημέρας κατά κλάσματα του χιλιοστού του δευτερολέπτου κάθε χρόνο.

Μαγνητική αναπήδηση

Οι ερευνητές κατέγραψαν όμως και μια τρίτη κατηγορία μεταβολών, η οποία ως τώρα δεν είχε παρατηρηθεί. Είδαν ότι τρεις φορές μέσα στα τελευταία χρόνια, και συγκεκριμένα το 2003, το 2004 και το 2007, η περιστροφή του πλανήτη παρουσίασε μικρές «αναπηδήσεις». Οι αναπηδήσεις αυτές παρεμβάλλονται αλλάζοντας τις πιο μακροπρόθεσμες μεταβολές κατά ένα κλάσμα του χιλιοστού του δευτερολέπτου και διαρκούν για μερικούς μήνες προτού τα πράγματα επανέλθουν στη φυσιολογική τους κατάσταση.

Ελέγχοντας δορυφορικές δεδομένα σχετικά με το μαγνητικό πεδίο της Γης την τελευταία 20ετία οι επιστήμονες είδαν ότι ανάλογες αναπηδήσεις, οι οποίες συμπίπτουν με αυτές της περιστροφής, σημειώνονται και στο μαγνητικό πεδίο του πλανήτη. Ο κ. Χολμ υποπτεύεται ότι αυτές οι ξαφνικές μεταβολές ενδεχομένως προκαλούνται όταν ένα κομμάτι λιωμένου πυρήνα προσκολλάται προσωρινά στον μανδύα, αλλάζοντας τη γωνιακή ταχύτητα της Γης.

Χρόνος Καθρέφτης

(Mythaon Pontix) Κατά τον Richard Feynman δεν υπάρχουν δυο αντίθετα ηλεκτρικά φορτία. Αυτό που υπάρχει είναι η μεταξύ των φορτίων αντίθετη κίνηση στο χρόνο. Τα περίφημα διαγράμματα Feynman! Ναι αλλά η βαλίτσα πάει μακριά! Τότε που το «πέταξε» το σήκωσαν οι φυσικοί σαν άλλον ένα σβώλο σαν αυτούς που μέχρι τότε «παίζανε» Μόνο που ο R. Feynman τους πέταξε χειροβομβίδα! Ήρθε η ώρα ν’ την απασφαλίσουμε.
Ο δε χρόνος είναι κυριολεκτικά άλλος ένας χώρος και σαν χώρος απλά υπάρχει, δεν κινείται. Δυο φορτία –έστω δυο ηλεκτρόνια, κινούνται μεταξύ τους αντίθετα, πρέπει να λάβουμε υπ’ όψη σε ποιο χώρο τα παρατηρούμε. Στο «χώρο» χώρο ή στο «χώρο» χρόνο!!! Στον πρώτο «χώρο» τα βλέπουμε με ίδιο φορτίο, αλλά αν τα παρατηρούμε στο «χώρο» χρόνο τότε το ένα θα το βλέπουμε ηλεκτρόνιο και το άλλο ποζιτρόνιο!!! Μια συμμετρία ανάλογη του καθρέφτη –το δεξί γίνεται αριστερό ή αλλιώς στον άξονα των χ τα συν γίνονται πλην στο είδωλο. Δηλαδή ο «χώρος» χρόνος είναι ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ!
Αυτό που υπάρχει «έξω» από τον καθρέφτη –το πραγματικό, μέσα στον καθρέφτη είναι είδωλο – ΑΥΛΟ- και όχι μόνο! Το είδωλο εντός του καθρέφτη περιέχει μονάχα την πληροφορία της μορφής του εκτός αυτού αντικειμένου και με την ολογραφία-είδωλο του καθρέφτη-ολογράμματος! Περί της ΟΥΣΙΑΣ του αντικειμένου περί της δομής του, περί της συστάσεως του και τα δυο είδωλα έχουν ΟΥΔΕΜΙΑ πληροφορία –ουδαμώς φέρουν πλήρως!

Α: Ο καθρέφτης «περιέχει» Μόνο είδωλα!

Β: Ο χρόνος είναι καθρέφτης

Γ: Ο «χώρος» χρόνος περιέχει είδωλα – μορφικές πληροφορίες

Δ: Ο χωροχρόνος είναι μιγαδικός. Περιέχει τα αντικείμενα ΚΑΙ τα είδωλα τους!

Ε: Η μορφή –που δεν είναι η ουσία του πράγματος, φαίνεται μόνο στον καθρέφτη ως είδωλο αντικειμένου

Στ: Το είδωλο σου προσφέρει μόνο αντίληψη του αντικειμένου –όχι Κατανόηση-Επίγνωση

Ζ: ΑΚΡΙΒΩΣ επειδή όλες οι παρατηρήσεις και μετρήσεις της φυσικής γίνονται επί/εντός του καθρέφτη χρόνου, μόνο αντίληψη έχουμε και ποτέ κατανόηση των πραγμάτων. Π.χ. αντιλαμβανόμαστε το ηλεκτρικό φορτίο, ΤΙ ΕΙΝΑΙ δεν κατανοούμε ακόμα. Να θυμίσω βεβαίως ότι αξιωματική θεμελιώδη έννοια της φυσικής –μητέρας των επιστημών, αποτελεί ο χρόνος!

Το ολογραφικό σύμπαν; Το τελευταίο -αν δεν κάνω λάθος- φρούτο φυσικής; Σίγουρα όμως το πιο φρέσκο!

Η: Έχουμε «γεννηθεί» από το ΟΛΟΝ-ΕΝ-ΠΑΝ-ΠΗΓΗ ως όντα με επιγνωστική αναπηρία; Ή μας «τροποποίησαν» κάποιοι, κάποτε, για λόγους που μόνο οι κάποιοι γνωρίζουν κι εμείς εικασίες να κάνουμε μόνο μπορούμε!
Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ΑΞΙΖΕΙ ΟΣΟ ΚΑΙ ΜΙΑ ΤΡΥΠΑ ΣΤΟ ΝΕΡΟ.
ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΤΙΠΟΤΑ ΣΟΥ ΛΕΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΑ / ΦΥΣΗ / ΠΟΙΟΝ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ!
Αγκάλιασε, χαστούκισε, φίλησε, φτύσε το είδωλο σου στο καθρέφτη! ΟΧΙ το γυαλί! Χειρούργησε το ανοίγοντας του τομή, επιδιόρθωσε μια βλάβη όποιου οργάνου του, σκούπισε τα αίματα, ράψε το και μη ξεχάσεις και το φακελάκι! Μπορείς να τα κάνεις αυτά στο είδωλο σου; Όχι;  Γιατί όχι;

Διότι το είδωλο είναι και άυλο και σε άλλο κυριολεκτικά χώρο, αυτόν μέσα στον καθρέφτη! Ενώ εσύ αυτή καθαυτή η οντότητα έχεις ύλη και χώρο – όχι χρόνο. Και με την λέξη ύλη να εννοούμε πλέον το ποιόν το…. φέρον! Και ΔΕΝ ΙΣΧΥΕΙ η αντιμεταθετική ιδιότητα! Τροποποίηση σε σένα επιφέρει τροποποίηση στο είδωλο σου!! ΟΧΙ ΤΟ ΑΝΤΙΘΕΤΟ!!!

Πως, τίνι τρόπω απαλλάσσεσαι από τον καθρέφτη;  Μήπως η συνείδηση μας είναι εγκλωβισμένη στο καθρέφτη-«χώρο» του χρόνου, ώστε να έχει μόνο αντίληψη της φέρουσας οντότητας της και όχι ΕΠΙΓΝΩΣΗ; Πατάμε με το ένα πόδι σ’ αυτό που όντως είμαστε και με το άλλο πόδι στο είδωλο-εικονική πραγματικότητα.

Μόνοι μας το πάθαμε; Μας το πάθανε; Δε ξέρω-δε ξέρω ! Από την πιο στυγνή υλιστική θεώρηση των πραγμάτων ως την πιο αποκρυφιστική και μεταφυσική, υπάρχει τέτοια ποικιλία, που δε φτάνει μια ζωή να διαλέγεις +1 η δική μου!

Η θεωρεία της σχετικότητας είναι μια σαχλαμάρα. Η δε κβαντική, θ’ αποδειχθεί ότι είναι μια απλή περιγραφική θεωρεία, μη δυνάμενη να προσδιορίσει-εξηγήσει την ύλη. Το «γιατί αυτό έτσι». π.χ γιατί το ηλεκτρόνιο είναι σταθερό, γιατί έχει τόση μάζα, γιατί σπιν 1/2. Σχέσεις βρήκε η κβαντοφυσική. Αντικατέστησε την αιτιοκρατία με την πιθανοκρατία.

Το χάος όμως, το απρόβλεπτο χάος ΕΙΝΑΙ αιτιοκρατικό – αυστηρά.
Όσον αφορά το χρόνο. Ούτε ο χρόνος, ούτε η μάζα, ούτε το φορτίο, ούτε το πεδίο γνωρίζουμε Τι είναι.

Όχι όχι όχι. Δε μας τα λέει καλά η κβαντοφυσική!

Χρησιμότατα και τα αποφθέγματα – δε λέω – όμως στο τέλος καταντούν θόρυβος.

Παρατηρώντας τη φύση, ΕΝΑ είναι το απόφθεγμα – του Θαλή. «Ισχυρότατον η ανάγκη, κρατεί γαρ πάντων». Κι εδώ κόλλησε το μούτρο μας στο τείχος του αδιεξόδου. ΠΑΡΑΔΕΧΘΗΚΑΜΕ κι ΑΠΟΔΕΧΘΗΚΑΜΕ την ΥΠΟΤΑΓΗ μας στην ΑΝΑΓΚΗ. Κι ενός κακού -της υποταγής, μύρια έπονται.

Οι ερειπιώνες που κτίζει επιμελώς ο άνθρωπος από τότε που ΥΠΟΤΑΧΘΗΚΕ στην ΑΝΑΓΚΗ. Ακόμα κι αν κάποιοι άλλοι τον υπέταξαν, θα πρεπε να επιλέξει το θάνατο, δηλαδή την ανυπαρξία παρά τη ΣΚΛΑΒΙΑ της ΥΠΟΤΑΓΗΣ δηλαδή το ΥΠ(Ο) άρχειν! Ψηφίζω υπέρ των αρχών, αλλά ΤΙΝΟΣ οι αρχές; Θέσπιση αρχών εξ υμών ερήμην ημών; Ένας από τους λόγους που τα φράκταλ είχαν τόση απήχηση είναι η ευκολία και η ομορφιά των παραστάσεων τους. ΟΜΩΣ! Η μορφή ανήκει στα Φράκταλ. Η ΔΟΜΗ όμως ανήκει στη λωρίδα του Μέμπιους.

Στην Σχετικότητα και την Κβαντοφυσική, οι θεωρίες πεδίου και αιθέρα δεν λαμβάνουν υπ΄ όψιν τους τις θαυμαστές ιδιότητες της, άμεσα συγγενείς με τους στροβίλους των πεδίων και του αιθέρα. Περί οξύνειας και διανοίας των λαμπρών επιστημόνων σας μεταφέρω τούτο μόνο. Οι γαλαξίες – λένε οι αστροφυσικοί – περιστρέφονται ως συμπαγείς δίσκοι, σαν περιστρεφόμενα ταψιά. «Το μετρήσαμε» είναι το επιχείρημα τους. Ξέρετε πόσοι εξωγήινοι πέθαναν γελώντας όταν το άκουσαν; Σχεδόν όλοι τους, γι αυτό και δεν τους εντοπίσαμε ακόμα και ούτε πρόκειται!

ΜΕΜΝΗΣΘΕ ΑΠΙΣΤΗΤΕ. Διατελών φιλίως κι εντίμως.

Ναι, η κόλαση υπάρχει στο κέντρο της Γης!

Τεράστιες ποσότητες θείου βρίσκονται στον πυρήνα του πλανήτη
Τελικά, μάλλον υπάρχει ένα ίχνος αλήθειας στους παλιούς μύθους ότι στα έγκατα της Γης, υπάρχει ένας καταχθόνιος κόσμος γεμάτος θειάφι, που μερικοί λένε και κόλαση. Νέες εκτιμήσεις των επιστημόνων επιβεβαιώνουν ότι ο πυρήνας του πλανήτη μας περιέχει τεράστιες ποσότητες παγιδευμένου θείου, δεκαπλάσιου από όσο υπάρχει στην επιφάνεια.

Η ανακάλυψη
Ομάδα ερευνητών από τη Βρετανία, τη Γαλλία, την Ελβετία και τις ΗΠΑ υπολόγισε ότι ο πυρήνας της Γης περιέχει έως 8,5Χ10^18 τόνους θείου. Η ποσότητα αυτή -σχεδόν το 10% της μάζας της Σελήνης- είναι περίπου δεκαπλάσια σε σχέση με το θείο που έχει υπολογισθεί ότι υπάρχει στην υπόλοιπη Γη, συνήθως κοντά σε ηφαίστεια και θερμοπηγές.
Ο πυρήνας ξεκινά σε βάθος 2.900 χιλιομέτρων κάτω από τα πόδια μας και ασφαλώς είναι αδύνατον να μελετηθεί άμεσα από τους επιστήμονες. Όμως η νέα διεθνής μελέτη κατέφυγε σε έμμεσες γεωχημικές μεθόδους υπολογισμού σχετικά με τη χημική σύνθεση του πυρήνα.
Οι γεωεπιστήμονες υποπτεύονταν εδώ και καιρό ότι υπάρχει πολύ θείο στον πυρήνα, όμως είναι η πρώτη φορά που πιστεύουν ότι έχουν απτές ενδείξεις για τη συσσώρευσή του εκεί, γεγονός που φαίνεται να ενισχύει και τη θεωρία ότι το φεγγάρι σχηματίσθηκε από μια πλανητική σύγκρουση πριν από δισεκατομμύρια χρόνια.

Οι αναλύσεις
Εδώ και δεκαετίες ήταν γνωστό -μέσω ανάλυσης των σεισμικών κυμάτων που διατρέχουν το υπέδαφος- ότι ο πυρήνας του πλανήτη μας είναι πολύ ελαφρύς για να αποτελείται μόνο από σίδηρο και νικέλιο.
Συνεπώς οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι πρέπει να περιέχει και ελαφρύτερα χημικά στοιχεία, όπως το θείο, το οξυγόνο και ο άνθρακας, πράγμα όμως που είναι αδύνατο να επιβεβαιωθεί με παρατήρηση.
Ευτυχώς, η κατακλυσμική σύγκρουση που δημιούργησε κάποτε τη Σελήνη, πιθανότατα άφησε ένα χρήσιμο «δακτυλικό αποτύπωμα», καθώς -σύμφωνα με τις επιστημονικές εκτιμήσεις- η πρόσκρουση έλιωσε τον μανδύα της Γης (το ενδιάμεσο στρώμα μεταξύ φλοιού και πυρήνα), οδηγώντας στη δημιουργία ενός υγρού πλούσιου σε θείο, ένα μέρος του οποίου καταβυθίσθηκε και κατέληξε στον πυρήνα.
Η επιβεβαίωση αυτής της θεωρίας έγινε μέσω σύγκρισης της αναλογίας των ισοτόπων (ατόμων του ίδιου χημικού στοιχείου με ελαφρώς διαφορετική μάζα) στον φλοιό και στον μανδύα, με τα ανάλογα ισότοπα στους μετεωρίτες που έχουν βρεθεί στη Γη και πιστεύεται ότι ταιριάζουν καλύτερα με την αρχική χημική σύνθεση της Γης.
Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Geochemical Perspectives Letters».

Αρειανοί μετεωρίτες υποδεικνύουν ζωή στον πλανήτη

Οι μετεωρίτες που έφθασαν στη Γη από τον Αρη περιέχουν μεθάνιο, γεγονός που δημιουργεί βάσιμες υπόνοιες για την παρουσία κάποιων μορφών ζωής στον Κόκκινο Πλανήτη

Διεθνής ομάδα επιστημόνων ανακάλυψε ίχνη μεθανίου σε αρειανούς μετεωρίτες που βρέθηκαν στη Γη, γεγονός που αποτελεί μια ακόμη ένδειξη ότι κάποτε ο γειτονικός πλανήτης ίσως διέθετε -ή και διαθέτει ακόμη- κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη ζωής.

Η ανακάλυψη
Οι ερευνητές από τη Βρετανία, τις ΗΠΑ και τον Καναδά, εξέτασαν δείγματα έξι μετεωριτών από ηφαιστειακά πετρώματα αρειανής προέλευσης. Οι μετεωρίτες βρίσκονται σε συλλογές μουσείων και κατέληξαν στον πλανήτη μας, αφότου εκτοξεύθηκαν στο Διάστημα μετά από την πρόσκρουση αστεροειδών στον Άρη στο παρελθόν.
Οι μετεωρίτες περιέχουν αέρια που έχουν την ίδια σύνθεση και αναλογία ισοτόπων με την ατμόσφαιρα του Άρη. Και οι έξι περιέχουν μεθάνιο, το οποίο μπορεί κάποτε να αποτελούσε «τροφή» για μικροοργανισμούς, που ζούσαν κάτω από την επιφάνεια του πλανήτη.
Από την άλλη πλευρά υπάρχουν μικροοργανισμοί που παράγουν μεθάνιο, αντί να το καταναλώνουν, οπότε η παρουσία του αερίου στον Άρη μπορεί να οφείλεται είτε στο σύνολό του είτε εν μέρει σε αυτούς τους οργανισμούς.
Οι αστροβιολόγοι δεν αποκλείουν ότι κάτι από τα δύο -ή και τα δύο- μπορεί να συμβαίνει ακόμη και σήμερα. Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature Communications».

Ζητούνται απαντήσεις
Οι τρέχουσες αποστολές της NASA και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA), καθώς και αυτές που θα ακολουθήσουν, δίνουν προτεραιότητα στην εξήγηση της προέλευσης και της σημασίας του μεθανίου.
Παραμένει πάντως ασαφές ακόμη κατά πόσο το μεθάνιο συνεχίζει να παράγεται στον Αρη και από ποιες πηγές. Η νέα μελέτη ενισχύει την πιθανότητα ότι τα υπόγεια πετρώματα του “Αρη περιέχουν μεγάλα αποθέματα μεθανίου και άρα κάπου εκεί γύρω μπορεί να ζουν και αρειανά μικρόβια, αποτελώντας μια αφανή βιόσφαιρα, όπως συμβαίνει και στη Γη.
Η επιφάνεια του Κόκκινου Πλανήτη βομβαρδίζεται από έντονη ηλιακή ακτινοβολία, ενώ η θερμοκρασία πέφτει στους μείον 90 βαθμούς Κελσίου, οπότε τυχόν μικροοργανισμοί, όπως τα βακτήρια, μάλλον θα έχουν καταφύγει στο υπέδαφος για προστασία.
Η μελλοντική αποστολή ExoMars του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος, που προγραμματίζεται να φθάσει στον Αρη το 2019, θα δώσει ίσως απαντήσεις, καθώς πρόκειται να σκάψει σε βάθος έως δύο μέτρων κάτω από την αρειανή επιφάνεια.

Πώς θα μοιάζει η Γη σε… 100 εκατομμύρια χρόνια

Ενσωματωμένες στις ανεξάρτητα κινούμενες τεκτονικές πλάκες της Γης, οι ήπειροι αλλάζουν και συγκρούονται εδώ και πολλά εκατομμύρια χρόνια.

Η υπερ-ήπειρος Παγγαία υπήρχε μέχρι πριν 200 εκατομμύρια χρόνια, όταν άρχισε να δημιουργείται η Γη όπως την ξέρουμε σήμερα. Αλλά αυτός δεν είναι ο τελικός σχηματισμός.
Στο βίντεο που ακολουθεί από το SpaceRip δείχνει πώς οι ήπειροι του πλανήτη μας ήταν 600 εκατομμύρια χρόνια πριν και πώς μπορεί να καταλήξουν στα επόμενα 100 εκατομμύρια χρόνια.