Τετάρτη 7 Ιανουαρίου 2015

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

Έχει ειπωθεί ότι η δημοκρατία είναι η χειρότερη μορφή διακυβέρνησης, με εξαίρεση όλες τις άλλες μορφές που δοκιμάστηκαν από καιρό σε καιρό.
ΟΥΙΝΣΤΟΝ ΤΣΟΡΤΣΙΛ,
ομιλία της 11ης Νοεμβρίου 1947 προς τη Βουλή των Κοινοτήτων
 
 Ζούμε σε μια εποχή στην οποία μπορούμε να συζητούμε για τα πάντα, αλλά κατά παράξενο τρόπο υπάρχει ένα θέμα που δε συζητείται, και αυτό είναι η δημοκρατία. 
 ΖΟΖΕ ΣΑΡΑΜΑΓΚΟΥ (Βραβείο Νόμπελ 1998),
συνέντευξη στη Le Monde, 24 Νοεμβρίου 2006
 
Μετά τη θέση και την αντίθεση, τι άλλο απομένει εκτός από τη σύνθεση; Αν υπάρχει ένα βαθύτερο θέμα που διατρέχει ολόκληρο το βιβλίο, αυτό είναι η διαφορά – ή, μάλλον, η ετερότητα – της ελληνικής πόλης. Ό, τι και αν ήταν η αρχαία ελληνική πόλις και η πολιτική της, σίγουρα δεν ήταν «φιλελεύθερη», όπως ο όρος αυτός γίνεται σήμερα κατανοητός στην επικρατούσα δυτική πολιτική θεωρία. Οποιαδήποτε προσπάθεια να εντοπίσουμε έστω και έναν οιονεί μεταφορικό «φιλελεύθερο χαρακτήρα» στην ελληνική πολιτική είναι εντελώς άστοχη (Havelock 1957· πρβλ. Brunt 1993: 389-94). Κάτι τέτοιο όμως συνεπάγεται αναπόφευκτα ότι η αρχαία ελληνική πολιτική εμπειρία δεν έχει να μας διδάξει τίποτα σήμερα;
 
Μια ανάγνωση του Νίτσε με νηφάλια διάθεση θα οδηγούσε στο εξής συμπέρασμα: «Ο κλασικιστής είναι ο μεγάλος σκεπτικιστής στις δικές μας πολιτιστικές και μορφωτικές συνθήκες», αφού «αν κατανοούμε την ελληνική κουλτούρα, βλέπουμε ότι αποτελεί πια παρελθόν» («Εμείς οι Φιλόλογοι», όπως παρατίθεται από Williams 1993: 171 αρ. 10, με έμφαση στο πρωτότυπο). Ούτε ο σκεπτικιστής Νίτσε όμως δεν απέκλεισε κάθε διάλογο ανάμεσα στους αρχαίους και τους σύγχρονους, παρότι προτιμούσε μια πολύ πιο απειλητική, ομηρικής προέλευσης εικόνα από εκείνη της απλής ανταλλαγής λέξεων. «Μόνο αν δώσουμε σε αυτά [στα έργα των αρχαίων χρόνων] την ψυχή μας, θα μπορέσουν να συνεχίσουν να ζουν: είναι το δικό μας αίμα αυτό που τα κάνει να μας μιλούν» (αρ. Williams 1993:174-5 αρ. 36, με έμφαση στο πρωτότυπο). Επιπλέον, όπως σωστά παρατήρησε ο Μπέρναρντ Ουίλιαμς, δίνοντας έμφαση στην ισχύ και όχι στην ηθική, «Έχουμε ανάγκη από μια πολιτική, με την έννοια ενός συνεκτικού συνόλου απόψεων σχετικά με τους τρόπους με τους οποίους θα έπρεπε να ασκείται η εξουσία στις σύγχρονες κοινωνίες, με ποιους περιορισμούς και για ποιους σκοπούς» (10-11).

Ακόμα και αν όλη η δυτική φιλοσοφία δεν είναι παρά μια σειρά υποσημειώσεων στον Πλάτωνα, οι αρχαίοι Έλληνες πολιτικοί στοχαστές και θεωρητικοί έχουν ακόμα πολλά να μας διδάξουν.
Πράγματι, στην παρούσα κρίση νομιμότητας που αντιμετωπίζει η δυτική δημοκρατία, κυρίως εξαιτίας ενός ολοένα διευρυνόμενου χάσματος ανάμεσα στα τυπικά κυρίαρχα εκλογικά σώματα και τη μη υπόλογη εκτελεστική εξουσία, όλο και περισσότεροι θεωρούν ότι οι Έλληνες μπορεί να έχουν κάτι να μας διδάξουν, ακόμα και για τα πρακτικά ζητήματα της δημοκρατικής αυτοδιακυβέρνησης. Σε μια λαμπρή ανάλυση της δυτικής πολιτικής θεω­ρίας, που διεξήχθη με το βλέμμα στραμμένο προς το μέλλον της δυτικής πολιτικής, ο Τζον Νταν σχολίασε το πόσο ειρωνικό είναι ότι σήμερα όλοι φαινόμαστε να είμαστε δημοκράτες: «Αν σήμερα είμαστε όλοι δημοκράτες, αυτή δεν είναι μια πολύ ευχάριστη κοινή μοίρα. Σήμερα, στην πολιτική, δημοκρατία είναι το όνομα αυτού που δεν μπορούμε να έχουμε – κι όμως δεν μπορούμε να πάψουμε να αναζητάμε» (Dunn 1993: 28).
 
Αυτή είναι σίγουρα μια πολύ απαισιόδοξη άποψη. Ο Νταν, εξοικειωμένος καθώς είναι θεωρητικά με τον κόσμο της αρχαιοελληνικής δημοκρατικής πολιτείας, βλέπει ορθά ότι τα δύο στοιχεία-κλειδιά στη σύγχρονη εξίσωση της δημοκρατίας είναι η λαϊκή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων σε εθνικό ή κεντρικό καθώς και σε τοπικό επίπεδο και η ευθύνη όσων κατέχουν αξιώματα απέναντι σε αυτούς που ισχυρίζονται ότι εκπροσωπούν. Σωστά, επίσης, απορρίπτει τη σύγχρονη δυτική δημοκρατική αντιπροσωπευτική πολιτική ως προς την εκλογική πλευρά της («μίας ημέρας εξουσία κάθε τέσσερα χρόνια»), επειδή μοιάζει «πάρα πολύ με εικονικό φάρμακο – ή, στην καλύτερη περίπτωση, με σύγχρονα Σατουρνάλια» (Dunn 1993: 17, 28 αρ. 69· βλ. επίσης Dunn 1992a: 239-66). Αντί, όμως, να πιέζει για ισχυρή δημοκρατία και στο κέντρο, ο Νταν απλά συνηγορεί, υποτίθεται για ρεαλιστικούς λόγους, υπέρ της εισδοχής στοιχείων της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας στο τοπικό επίπεδο. Άλλοι είναι έτοιμοι να προχωρήσουν ακόμα πιο πέρα, ιδίως όσοι θεωρουν τη νέα τεχνολογία ως έναν εν δυνάμει φίλο παρά εχθρό στη διαδικασία πιο ριζοσπαστικού εκδημοκρατισμού (π.χ. Chadwick 2006 και McLean 1989).
 
Κανείς δεν αμφισβητεί ότι η έλευση των μέσων μαζικής ενημέρωσης, ιδίως η διείσδυση τηλεοπτικών εικόνων στην καρδιά και την εστία της ιδιωτικής οικίας των ψηφοφόρων, μεταμόρφωσε τον πολιτικό πολιτισμό μας, πιθανώς αμετάκλητα. Οι πολιτικοί χρειάστηκε να αλλάξουν το στιλ τους ακόμα περισσότερο και από το περιεχόμενο του λόγου τους προκειμένου να εκμεταλλευτούν αυτή την επανάσταση στην επικοινωνία, καταφεύγοντας στη διεξαγωγή εκστρατειών μέσω τηλεοπτικών συζητήσεων και στη φωτογράφησή τους σε κάθε ευκαιρία το ίδιο επίμονα όσο και στην παλιομοδίτικη πολιτική ομιλία. Είναι όμως αυτές κατ’ ανάγκη άσχημες ειδήσεις; Γιατί τα μέσα – όχι μόνο η τηλεόραση, αλλά και τα διαδραστικά δίκτυα των ηλεκτρονικών υπολογιστών στο σπίτι ή στον τόπο εργασίας- να μη χρησιμοποιούνται περισσότερο, ώστε να προκύπτει αυθεντικός διάλογος ανάμεσα σε κυβερνώντες και κυβερνώμενους; Γιατί η συμμετοχική πολιτική να περιορίζεται μόνο στην εκλογική πολιτική ή στην τοπική αυτοδιοίκηση; Γιατί να μην επεκτείνουμε «την ευθύνη λήψης αποφάσεων» -την καλύτερη ευκαιρία για σκέψη και συζήτηση μαζί με άλλους σχετικά με τις σημαντικές επιλογές που αντιμετωπίζουν- όσο περισσότερο είναι εφικτό από τεχνολογική άποψη, έτσι ώστε να προωθήσουμε την ικανοποίηση των αναγκών και την υλοποίηση των σχεδίων των λιγότερο προνομιούχων καθώς και των περισσότερο προνομιούχων πολιτών, και έτσι να κινηθούμε προς τη διασφάλιση της αναγνώρισης όλων ως πολιτικά ίσων (βλ. Beitz 1991); Ο Λένιν έλεγε ότι ο κομουνισμός είναι ένας συνδυασμός της πιο προηγμένης τεχνολογίας εξηλεκτρισμού και του πιο προηγμένου θεσμού δημοκρατικής (όπως την αντιλαμβανόταν) λήψης αποφάσεων, δη­λαδή των σοβιέτ εργατών και αγροτών: δε θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε, τηρούμενων των αναλογιών, ότι η δημοκρατία θα έπρεπε να είναι το άθροισμα των μέσων μαζικής επικοινωνίας συν ένα ίσο δικαίωμα έκφρασης γνώμης για όλους τους πολίτες;
 
Έρχονται αμέσως στο μυαλό ενστάσεις και εμπόδια. Τα κυριότερα είναι δυο ειδών. Το πρώτο, όπως ένας αρχαίος Έλληνας ολιγαρχικός θα έσπευδε να μας πει, αφορά την εκπαίδευση: προκειμένου να γίνει εφικτή μια τόσο εμπλουτισμένη συμμετοχική δημοκρατία, πρέπει να επιτραπεί και να δοθεί η δυνατότητα στον «προηγουμένως περιφρονημένο δήμο (φράση του Ηρόδοτου, 5.69.2, που αποδίδεται στους οπαδούς του Κλεισθένη πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια: βλ. κεφάλαιο 5) να απολαύσει τους καρπούς της πιο ευρύτερης δυνατής κριτικής παιδείας, η οποία να κατευθύνεται προς ηθικούς σκοπούς καθώς και προς τεχνικά μέσα (βλ. Euben, Wallach and Ober 1994). Χωρίς αυτή την παιδεία, το είδος της ηλεκτρονικής «ψηφοφορίας» που έχει γίνει κοινός τόπος στις τηλεοπτικές εκπομπές «ριάλιτι» (εντοπισμού ταλέντων) δεν μπορεί να υποκαταστήσει – ή να προαναγγείλει – ένα πιο λαμπρό πολιτικό μέλλον. Οι πρακτικές δυσκολίες πρέπει να συζητούνται φιλοσοφικά, αφού τα φιλοσοφικά επιχειρήματα μπορεί να οδηγούν σε πρακτικά συμπεράσματα. Τότε, αν γίνουν λάθη, όπως και θα γίνουν, τουλάχιστον δε θα οφείλονται σε πλήρη άγνοια των δεδομένων ή σε απειρία ως προς την αξιολόγηση (βλ. περαιτέρω, σχετικά με τη διαδικασία λήψης αποφάσεων στη δημοκρατία, Gutmann and Thompson 2004).
 
Η δεύτερη ένσταση ή εμπόδιο είναι τόσο χρονολογικού όσο και χρονικού τύπου: η συμμετοχική πολιτική απαιτεί -ή, μάλλον, καταναλώνει- χρόνο. «Το τίμημα της ελευθερίας», όπως σωστά έχει ειπωθεί (Crick 1992: 272), είναι «η αιώνια προσήλωση στην πολιτική δραστηριότητα». Ωστόσο, ακόμα και αν ένας μεγάλος αριθμός συγχρόνων πολιτών είναι διατεθειμένος να πληρώσει αυτό το τίμημα, θα χρειαστεί να γίνει, πέρα και πάνω από κάποιου είδους λίγο ως πολύ ίσης κατανομής του κοινωνικού πλούτου, μια σοβαρή αλλαγή στην πολιτική συμπεριφορά του λαού. Η αλλαγή αυτή θα συνιστούσε όχι μια μικρής σημασίας αναδιαρρύθμιση, αλλά μια μεγάλης κλίμακας δομική αλλαγή των συστημάτων δημοκρατικής πολιτικής που είναι διαθέσιμα σήμερα.
 
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ;
Ένα τρίτο εμπόδιο είναι ιστορικού τύπου. Η κυρίαρχη παράδοση της δυτικής πολιτικής σκέψης ή θεωρίας από τον Πλάτωνα και στο εξής, τουλάχιστον μέχρι τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, υπήρξε αντιδημοκρατική (Roberts 1994). Πιο πάνω σκιαγράφησα τη δυστυχή μοίρα της (λέξης) «δημοκρατία» (βλ. το τέλος του κεφαλαίου 10). Ρεαλιστικά μιλώντας, η σχετικά πρόσφατα ιδρυμένη πόλη της Ρόδου (408 π.Χ.) λειτουργούσε ίσως ως γνήσια δημοκρατία μέχρι το δεύτερο αιώνα π.Χ., αλλά από εκεί κι έπειτα, όποτε χρησιμοποιείται ο όρος, αποδίδεται καλύτερα στα αγγλικά ως «republic»*. Τα σημαντικότερα φιλοσοφικά ρεύματα της ελληνιστικής εποχής (των τελευταίων τριών αιώνων προ Χρίστου) ως επί το πλείστον έπαψαν να δίνουν σημαντική έμφαση στην πολιτική: μετά το 300 π.Χ. «οι ίδιες οι σχολές ουσιαστικά έπαψαν να συζητούν πολιτικά ζητήματα» (Brunt 1993: 300). Αυτό ήταν αρκετά λογικό, καθώς «όταν έγινε σαφές ότι η πόλις ήταν ξεπερασμένη στην πράξη», η πολιτική θεωρία προχώρησε πέρα από τα σχετικά στενά όρια της πόλεως (Brunt 1993: 393· βλ. και Walbank 1944). Έστω κι έτσι, αρκετοί άνθρωποι της δράσης (π.χ. ο Περσαίος) ήταν και Στωικοί και συγγραφείς, ενώ ένας αριθμός Στωικών φιλοσόφων φαίνεται ότι επιχείρησε να επηρεάσει το ρου των πρακτικών ζητημάτων, με σημαντικότερο τον Σφαίρο (κεφάλαιο 10· βλ. Vatai 1984 και Erskine 1990).
 
Η ελληνιστική και κατόπιν η με ελληνικές επιρροές ρωμαϊκή πολιτική φιλοσοφία σίγουρα δεν ήταν δημοκρατική. Για την ακρίβεια, εκδηλωνόταν κυρίως ως μοναρχική, αν όχι απολυταρχική – παρά τις λίγες μεμονωμένες κινήσεις προς τη (μη οικονομική) ισονομία. Επιπλέον, ακόμα και οι πιο πολιτικοποιημένες παραλλαγές είχαν την τάση να συμμερίζονται τη γενική νεοπλατωνική μετατόπιση της έμφασης από τη δημόσια ηθική στην ιδιωτική ηθική της ψυχής. Μπορεί κανείς να σημειώσει, για παράδειγμα, την άποψη των Στωικών ότι κάθε κακός άνθρωπος είναι δούλος – η οποία κατόρθωνε τόσο να καταρρίψει την καίρια, πραγματική νομική διάκριση μεταξύ δούλου και ελεύθερου ανθρώπου, όσο και να εκμηδενίσει το σημαντικό ρόλο που έπαιζε μέχρι τότε η δουλεία στο φαντασιακό των Ελλήνων πολιτών (βλ. Cartledge 1993 και De Ste. Croix 2004: 347).
 
Η επακόλουθη άνοδος διάφορων μορφών χριστιανισμού ενίσχυσε τη θεωρητική επικέντρωση πάνω στην (τώρα εξ υποθέσεως αθάνατη) ψυχή με δυο τρόπους. Πρώτον, η ζωή από εδώ και πέρα -η αιώνια ζωή, όπως αντιμετωπιζόταν αισιόδοξα- άρχισε να θεωρείται πολύ πιο σημαντική από την επίγεια ζωή μέσα σε τούτο το θλιβερό κόσμο των δακρύων. Όπως εύλογα ρώτησε ο Τερτυλλιανός τον τρίτο αιώνα, τι σχέση έχει η Αθήνα με την Ιερουσαλήμ; Δεύτερον, η εντολή που αποδίδεται στον ίδιο τον Ιησού – «Να αποδώσουμε τα του Καίσαρος τω Καίσαρι» – προανήγγειλε τη θεσμοποιημένη διάκριση Εκκλησίας και Κράτους και το θρίαμβο της Εκκλησίας (ή, μάλλον, του ιδιαίτερα ευνοημένου ορθόδοξου δόγματος) στα χρόνια του πρώτου χριστιανού αυτοκράτορα, του Κωνσταντίνου. Όπως σωστά παρατήρησε ο Τζέφρι ντε Σεντ Κρουά (1983), παρότι ο χριστιανισμός είχε πολλά να πει για τις σχέσεις ανάμεσα σε δυο ανθρώπους, ελάχιστα είχε να πει – και αυτά όχι πολύ δια φωτιστικά – για τις σχέσεις ανάμεσα σε πολλούς ανθρώπους.
 
Παρ’ όλα αυτά, η μεταλαμπάδευση του ελληνικού πολιτικού λόγου είναι γεγονός: από τη χριστιανική ύστερη αρχαιότητα, μέσω του μεσαιωνικού Βυζαντίου και μέχρι την πρόσληψή του από την Αναγέννηση της νότιας Ευρώπης, ιδίως στη δημοκρατία της Βενετίας. Η μετάδοση και πρόσληψη διευκολύνθηκαν κάπως από το ρεπουμπλικανισμό που επικράτησε κατά διαστήματα σε ορισμένες μεσαιωνικές πόλεις-κράτη, με κυριότερη, πάλι, τη Βενετία- αν και δε θα λέγαμε (pace Nelson 2005) ότι χαρακτηριζόταν από οποιοδήποτε έντονα ελληνικό στοιχείο. Στις απαρχές της σύγχρονης εποχής, κυριάρχησαν δύο αντίθετες απόψεις. Από τη μια πλευρά, αναπτύχτηκε η παράδοση του «αστικού ρεπουμπλικανισμού» από τον Μακιαβέλι και μετά, ο οποίος είχε αρχαίες επιρροές ως προς τις φιλοδοξίες και την έμπνευσή του, αλλά ήταν (και πάλι pace Nelson 2005) περισσότερο ρωμαϊκός παρά ελληνικός. Από την άλλη, υπήρχε ο φιλελεύθερος, βασισμένος στο κράτος, ρεπουμπλικανισμός του Τζον Λοκ, ο οποίος φτάνει, περισσότερο ή λιγότερο άμεσα, μέχρι την Αμερικανική επανάσταση. Η δεύτερη τάση επέφερε μια συρρίκνωση – και υποβάθμιση – του πολίτικου και αστικού υπέρ του κοινωνικού και, ιδίως, του οικονομικού/εμπορικού (Rahe 1992).
 
Και οι δύο παραδόσεις απέρριπταν την τριμερή τυπολογία καθεστώτων που μας κληροδότησε ο Ηρόδοτος (3.80-2: μοναρχία, αριστοκρατία, δημοκρατία), γιατί υπήρχε η αίσθηση ότι δεν άρμοζε στον κόσμο του δέκατου έβδομου/δέκατου όγδοου αιώνα. Έτσι, το σχήμα του Μοντεσκιέ περιλάμβανε τη δεσποτεία, τη συνταγματική μοναρχία και την αβασίλευτη δημοκρατία (Rahe 1992: 722), αντανακλώντας την ανάδυση της Γαλλίας από την απολυταρχία ηγεμόνων όπως ο Λουδοβίκος ΙΣΤ’. Ο Μοντεσκιέ επιδοκίμασε επίσης τη Βρετανική Ένδοξη Επανάσταση του 1688 (βλ. Rahe 1992:1056 αρ. 55, για τον Jeremy Bentham), αλλά οι πιο «προοδευτικοί» στοχαστές ευνοούσαν εκδοχές μη μοναρχικής – αλλά όχι δημοκρατικής – διακυβέρνησης. Ο Άγγλος Τομ Πέιν, που πήρε μέρος τόσο στην Αμερικανική όσο και στη Γαλλική επανάσταση, δεν ήταν ο μόνος που κατήγγειλε «την τερατώδη αριστοκρατία». Το ερώτημα πάντως παρέμενε: Τι θα έπαιρνε τη θέση της ή τη θέση της απολυταρχίας;
 
Μια απάντηση, όπως αποκαλύφθηκε από την Αμερικανική επανάσταση μετά από πολλά λάθη, δοκιμές αλλά και λίγη θεωρία, ήταν ένας συνδυασμός «αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας» και ομοσπονδιακού συστήματος. Η θεωρία ήταν κυρίως του Χάμιλτον (Rahe ; 1992: 1049 αρ. 9 – «δημοκρατία», 1055 αρ. 51 – αντιπροσώπευση, ί1056 αρ. 55 – Χάμιλτον), ο οποίος ήταν επίσης αυτός που απέρριψε ρητά το μοντέλο της αθηναϊκής δημοκρατίας της κλασικής εποχής και αντιπαρέθεσε το σύγχρονο αμερικανικό ομοσπονδιακό σύστημα και την αντιπροσώπευση στις «κοινοπολιτείες της Ελλάδας». Μια άλλη απάντηση, που προέκυψε από τη Γαλλική επανάσταση, ήταν η ανακάλυψη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη· αυτό, στην πρωτο-δημοκρατική, ιακωβίνικη μορφή του, ασπαζόταν ένα μοντέλο που βρισκόταν πολΰ πιο κοντά απ’ ό, τι η Αμερικανική επανάσταση στην αρχαιοελληνική δημοκρατική σκέψη και πράξη, ωστόσο το χώριζαν ακόμα από αυτή σημαντικά φαντασιακά και θεσμικά χάσματα (Cartledge και Edge 2009). Παρ’ όλα αυτά, το γαλλικό μοντέλο απέτυχε στην πολιτική πρακτική και σύντομα ο Μπενζαμέν Κονστάν ντε Ρεμπέκ αντιπαρέθεσε σ’ αυτό τη διανοητικά πειστική (αν και εμπειρικά σαθρή) διάκριση ανάμεσα σε αρχαία και σύγχρονη ελευθερία (Constant 1819 [1988]).
 
Μια βασική συνέπεια της ριζοσπαστικής διάκρισης «αρχαίου» και «σύγχρονου» ήταν ότι η δημοκρατία έγινε και πάλι αποδεκτή κατ’ αρχήν, παρότι οι «ριζοσπαστικές» εκδοχές που υποστήριζαν ο Τζορτζ Γκρόουτ και ο Τζον Στιούαρτ Μιλ περιείχαν λιγότερη εύνοια και υποστήριξη από τις υποταγμένες μορφές δημοκρατίας, οι οποίες ήταν ασφαλείς για το Κράτος και το κόμμα και τελικά θεσμοθετήθηκαν από το τρίτο τέταρτο του δέκατου ένατου αιώνα και μετά και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Αυτός ο προοδευτικός – ή, μάλλον, οπισθοδρομικός – μαρασμός της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας στην πράξη αντισταθμίστηκε στη θεωρία από ιστορικούς και στοχαστές διαφόρων ειδών (π.χ. Williams 1993), οι οποίοι ισχυρίζονται ότι βλέπουν πλεονεκτήματα, και μάλιστα ανώτερα πλεονεκτήματα, σε κάποια ελληνική ηθικοπολιτική θεωρία, ιδιαίτερα στο βαθμό που η σύγχρονη ηθικοπολιτική θεωρία αποκτά χριστιανική διάσταση. Άλλοι ιστορικοί, ιστορικοί της φιλοσοφίας και πολιτικοί θεωρητικοί με «σταυροφορικές» τάσεις (ιδιαίτερα Barber 1984) διαβλέπουν πρα­κτική αξία στην αναδρομή ατούς αρχαίους Έλληνες προκειμένου να αναζωογονηθεί η κουρασμένη σύγχρονη «δημοκρατία». Προδίδουν έτσι μια έντονη επιθυμία για «ισχυρή» -δηλαδή αναδομημένη και συμμετοχική- δημοκρατία, μια δημοκρατία όμως που περικλείει αντί να αποκλείει (τις γυναίκες και άλλες μειονότητες).
 
Γι’ αυτούς, η επίλυση των μείζονος σημασίας εθνικών και τοπικών ζητημάτων με διάλογο στο εσωτερικό της κοινότητας είναι κάτι το ευκταίο, σε αντιδιαστολή με την κυρίαρχη εμμονή στη «λογική» των λεγόμενων ειδικών, που υποστηρίζουν τεχνοκρατικές λύσεις για όλα τα κοινωνικά προβλήματα και δίνουν προτεραιότητα στην οικονομικά μετρήσιμη αποτελεσματικότητα παρά στην ποιοτική ηθική κρίση. Όχι ότι η προηγμένη τεχνολογία και η δημοκρατία είναι ασύμβατες – κατ’ αρχήν: το πρόβλημα, όπως σημειώνεται πιο πάνω, είναι πρόβλημα πολιτισμού και μόρφωσης. Ένα ελπιδοφόρο σημάδι των καιρών είναι ίσως μια πρόσφατη πραγματεία με τίτλο A People’s Parliament: A (Revised) Blueprint for a Very English Revolution (Sutherland 2008).
 
Για να είμαστε ρεαλιστές ωστόσο, πρέπει να ολοκληρώσουμε με μια αντίθεση, έτσι όπως αρχίσαμε. Στον κόσμο των κυριαρχούμενων από τους άνδρες, μικρού μεγέθους πολιτειών της αρχαίας Ελλάδας, ο Σιμωνίδης (μότο στο κεφάλαιο 2) μπορούσε με ακρίβεια και λακωνικότητα να παρατηρήσει ότι «πόλις άνδρα διδάσκει», δηλαδή τον (αρσενικό γένος) διδάσκει πώς να γίνει πολίτης. Μέσα στα όρια της διευρυμένης πολιτικής οπτικής που σκιαγραφήθηκε πιο πάνω, ο πολίτης του μέλλοντος -γυναίκα τώρα, βέβαια, καθώς και άνδρας- θα πρέπει να διδαχτεί πώς να γίνει ένα διαφορετικό είδος πολιτικού ζώου, περιβαλλοντικά προσαρμοσμένο στη νέα οικολογία μιας περισσότερο ή λιγότερο παγκόσμιας δημοκρατικής πολιτικής.
-----------
* Η διάκριση μεταξύ νομιμοποιημένης πολιτείας και δημοκρατίας, που εισάγεται για πρώτη φορά από τον Ρουσό και την ξαναβρίσκουμε αργότερα στη γερμανική θεωρία του κράτους δικαίου, δυστυχώς δεν αποδίδεται από τις ελληνικές μεταφράσεις. Η έννοια της νομιμοποιημένης πολιτείας, της res publka, αποδίδεται με τον όρο republic και χαρακτηρίζεται από τη διακυβέρνηση εκείνη που οι πράξεις της διέπονται από γενικούς νόμους ανεξάρτητα από τη διοικητική της μορφή, αν είναι δηλαδή μοναρχική, αριστοκρατική ή δημοκρατική. Η δημοκρατία δεν ταυτίζεται με τη republic, αλλά ορίζεται ως προς τη μορφή κυβέρνησης/διοίκησης, ως προς τον αριθμό δηλαδή των αρχόντων. Το κατά πόσο πραγματώνονται σ’ αυτή τα ιδεώδη της republic είναι κάτι που δεν περιέχεται αναγκαστικά στην έννοια της δημοκρατίας. (Σ.τ.Ε.)

ΚΥΝΟΣ ΚΕΦΑΛΕΣ 197 π.Χ. – ΠΥΔΝΑ 168 π.Χ. – ΟΙ ΜΑΧΕΣ

ΟΙ ΑΝΤΙΓΟΝΙΔΕΣ ΒΑΣΙΛΕΙΣ -ΦΙΛΙΠΠΟΣ Ε΄ ΚΑΙ ΠΕΡΣΕΑΣ

Στον κύριο  ελληνικό γεωγραφικό κορμό  στα τέλη του 3ου π.Χ. αιώνα το κυρίαρχο κράτος ήταν η Μακεδονία. Η Μακεδονία είχε έρθει αντιμέτωπη με τους Ρωμαίους κατά τον Α΄ Μακεδονικό πόλεμο. Μια δύναμη της εποχής ήταν και η Αιτωλική Συμπολιτεία η οποία ήταν εχθρός της Μακεδονίας και το 211 π.Χ. έκλεισε συμμαχία με τη Ρώμη στην οποία περιήλθαν και οι σύμμαχοί της. Έτσι οι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν με τους Μακεδόνες του Φίλιππου Ε’ να πετυχαίνουν νίκες σε βάρος των Αιτωλών. Τελικά το 206 π.Χ. οι Αιτωλοί και οι σύμμαχοί τους συνθηκολόγησαν τερματίζοντας τον Α΄ Μακεδονικό πόλεμο. Οι Ρωμαίοι όμως άρχισαν να επεμβαίνουν στα ελληνικά πράγματα και μετά τη νίκη τους στη Ζάμα επί των Καρχηδονίων (202 π.Χ.), έστρεψαν το ενδιαφέρον τους για επέκταση αποκλειστικά στον Ελληνικό κυρίως γεωγραφικό κορμό , αφού είχαν κατακτήσει όλη τη Δυτική Μεσόγειο. Έτσι το 200 π.Χ. άρχισε ο Δεύτερος Μακεδονικός Πόλεμος με τους Ρωμαίους να έχουν την υποστήριξη των συμμάχων τους.

Πρόλογος
Είναι σε όλους γνωστή η ιστορία της Μακεδονίας στα χρόνια του Φιλίππου του Β’ και του γιου του, του Αλέξανδρου του Γ’, του ξακουστού Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στους πολλούς άγνωστη ωστόσο εί- ναι η ιστορία της χώρας από την οποία ξεκίνησε η κατάκτηση της Ασίας τους δύο αιώνες που ακολούθησαν το θάνατο του μεγάλου στρατηλάτη, το 323 π.Χ.
Μέχρι τη στιγμή που η ειρήνη επικράτησε στη Μακεδονία, η εξουσία άλλαξε δεκάδες φορές χέρια και το βασιλικό διάδημα κεφάλι. Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου το 323 π.Χ., βασιλείς ορίστηκαν ο γιος του, ο Αλέξανδρος ο Δ’, που γεννήθηκε μετά το θάνατό του, και ο επιληπτικός ετεροθαλής αδελφός του, ο Φίλιππος Αρριδαίος. Τη στρατηγία της Ευρώπης και τον ουσιαστικό έλεγχο της Μακεδονίας ανέλαβε ο
στρατηγός Αντίπατρος, που διεξήγαγε τους πολέμους με τους εξεγερθέντες Νότιους Έλληνες. Όταν το 319 π.Χ. ο Αντίπατρος απεβίωσε, στρατηγός της Ευρώπης και επίτροπος των συμβασιλέων ανέλαβε ο περιορισμένων δυνατοτήτων Πολυπέρχων, ο οποίος ανακάλεσε στη Μακεδονία και την Ολυμπιάδα, τη μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Εκείνη δολοφόνησε τον Φίλιππο Αρριδαίο, έπειτα όμως πολιορκήθηκε στην Πύδνα, συνελήφθη και θανατώθηκε από τον Κάσσανδρο, το γιο του Αντιπάτρου και σύζυγο της Θεσσαλονίκης, της κόρης του Φιλίππου του Β’. Ο Κάσσανδρος εποφθαλμιούσε τον έλεγχο της Μακεδονίας και κατόρθωσε να πάρει τη χώρα υπό τον έλεγχό του οριστικά το 316 π.Χ. Εξόντωσε το δεκατριάχρονο γιο του Αλεξάνδρου το 310 π.Χ. και ανακηρύχθηκε βασιλιάς της Μακεδονίας το 305 π.Χ.
Ο Αντίγονος ο Μονόφθαλμος και ο γιος του, ο Δημήτριος Πολιορκητής, ήταν οι μόνοι που επεδίωκαν την ενότητα της αχανούς αυτοκρατορίας και έδιναν σκληρές μάχες με τους άλλους στρατηγούς για τον έλεγχο της· ηττήθηκαν όμως το 301 π.Χ. στην Ιψό. Ο Δημήτριος διέφυγε τότε τη σύλληψη, ενώ ο ογδοντάχρονος πατέρας του σκοτώθηκε. Θα χρειαζόταν να περάσουν άλλα 20 χρόνια, ώσπου το 281 π.Χ. στο Κουροπέδιο, μετά την ήττα του Λυσίμαχου, του βασιλιά της Θράκης, διαμορφώθηκαν οι οριστικές ισορροπίες με τα βασίλεια της Μακεδονίας, της Αιγύπτου και της αυτοκρατορίας των Σελευκιδών.
Στην ίδια τη Μακεδονία, ο Κάσσανδρος πέθανε από φυσικό θάνατο -πράγμα σπάνιο για την εποχή!- το 297 π.Χ. και τον διαδέχτηκαν οι γιοι του. Το 294 π.Χ. ο Πολιορκητής δολοφόνησε το γιο του Κασσάνδρου και πήρε την εξουσία στη Μακεδονία, εκδιώχθηκε όμως το 288 π.Χ. Την εξουσία στη Μακεδονία είχαν στα ταραχώδη χρόνια που ακολούθησαν ο Πύρρος, ο ίδιος ο Σέλευκος, ο Πτολεμαίος Κεραυνός (γιος του Πτολεμαίου του Α’, που αποκλείστηκε από τη διαδοχή στην Αίγυπτο), καθώς και κάποιες ασήμαντες προσωπικότητες. Το 279 π.Χ. οι Γαλάτες που εισέβαλαν στη Βαλκανική συν έτριψαν το στρατό του Κεραυνού και σκότωσαν τον ίδιο.
Τους Γαλάτες νίκησε το 277 π.Χ. στη Λυσιμάχεια ο Αντίγονος Γονατάς, γιος του Πολιορκητή και εγγονός του Μονόφθαλμου, έτσι τελικά κατέλαβε το θρόνο της Μακεδονίας το 276 π.Χ. και εδραιώθηκε οριστικά σ’ αυτόν το 272 π.Χ.
Ο Αντίγονος Γονατάς, ο «βασιλιάς-φιλόσοφος», δημιούργησε τη δυναστεία των Αντιγονιδών που έφερε επιτέλους την ειρήνη στην ταραγμένη Μακεδονία. Πέθανε το 239 π.Χ. και στην εξουσία τον διαδέχτηκε ο γιος του, ο Δημήτριος ο Β’. Εκείνος πέθανε σχετικά νέος, το 229 π.Χ., και την επιτροπεία του ανήλικου γιου του, του Φιλίππου, ανέλαβε ο εξάδελφος του, ο Αντίγονος ο Δώσων, ο οποίος το 222/1 π.Χ. άφησε την εξουσία στον Φίλιππο.
Ο Φίλιππος ο Ε’ βασίλεψε για πάνω από 40 χρόνια στη Μακεδονία. Στη διάρκεια της αρχής του διεξήχθησαν οι δυο πρώτοι Μακεδονικοί πόλεμοι εναντίον των Ρωμαίων. Ο Β’ Μακεδονικός Πόλεμος έληξε το 197 π.Χ. με τη συντριπτική ήττα των Μακεδόνων στη θέση Κυνός Κεφαλές της Θεσσαλίας. Ο ύπατος Τίτος Κοΐντιος Φλαμινίνος ωστόσο δεν κατέλυσε τότε το θεσμό της βασιλείας, κηρύσσοντας απλώς την ελευθερία των Ελλήνων από την τυραννία του Μακεδόνα στο συνέδριο της Κορίνθου το 196 π.Χ.
Ο Φίλιππος ο Ε’ έμεινε στην εξουσία ως το θάνατό του, το 179 π.Χ. Τον διαδέχτηκε ο πρωτότοκος γιος του Περσέας που συνέχισε το έργο του. Η Ρώμη όμως κήρυξε εκ νέου τον πόλεμο το 171 π.Χ.


Αργυρό τετράδραχμο, 221-211 π.Χ.
Κεφαλή Φιλίππου Ε΄ με βασιλικό διάδημα στραμμένος προς τα δεξιά.


Ο ΦΙΛΙΠΠΟΣ Ε΄ Ο ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ ΑΝΤΙΓΟΝΙΔΑΣ ΒΑΣΙΛΕΥΣ
221-179 π.Χ.
Η κατάσταση
Την εποχή λοιπόν όπου στο δυτικό τμήμα της Μεσογείου διεξαγόταν ο Β’ Καρχηδονικός Πόλεμος (218-201 π.Χ.), στο ανατολικό η κυρίως ελληνικές περιοχές  ζούσαν τη φθορά του Συμμαχικού Πολέμου (220-217 π.Χ.) ανάμεσα στην Αχαϊκή και στην Αιτωλική Συμπολιτεία και αντιμετώπιζε τις επεκτατικές βλέψεις του βασιλιά της Μακεδονίας Φιλίππου Ε’. Οι ελληνικές πόλεις-κράτη βρίσκονταν σε παρακμή. Οι Αθηναίοι είχαν εξελιχθεί σε κόλακες των ισχυρών, οι Αιτωλοί σε ληστές και τους Σπαρτιάτες κυβερνούσαν ηγέτες ο ένας χειρότερος από τον άλλον. Ο μόνος που θα μπορούσε να διασφαλίσει την ανεξαρτησία της Ελλάδας ήταν ο Φίλιππος Ε΄, ο οποίος ωστόσο δεν υπολόγισε σωστά τη ρωμαϊκή απειλή και αντί να συνάψει χρήσιμες συμμαχίες είδε τους Ρωμαίους ανταγωνιστικά: πρώτα εκστράτευσε εναντίον τους στην Ιλλυρία (Α’ Μακεδονικός Πόλεμος, 214 π.Χ.), μετά συμμάχησε με τον Αννίβα, έστω κι αν τελικά δεν προσέφερε την παραμικρή βοήθεια στον Καρχηδόνιο στρατηλάτη στον αγώνα του εναντίον των Ρωμαίων. Παράλληλα ο Φίλιππος προσπάθησε να επεκτείνει τις κτήσεις του επιτιθέμενος στην Αίγυπτο, στην Πέργαμο, στη Ρόδο και σε διάφορες πόλεις της Μικράς Ασίας. Όσο για την Αθήνα, αυτή την καταλεηλάτησε. Με την επιθετικότητά του ο Φίλιππος δημιούργησε πολλούς εχθρούς οι οποίοι, στην επιθυμία τους να τον εξοντώσουν, έδωσαν την αφορμή στη Ρώμη να επιτεθεί όχι μόνο εναντίον της Μακεδονίας αλλά και εναντίον του κεντρικού γεωγραφικού κορμού της  Ελλάδας.
Η Ρωμαϊκή προστασία
Οι Ρωμαίοι μετά την ολοκληρωτική συντριβή της Καρχηδόνας γέμισαν αυτοπεποίθηση. Η Σύγκλητος, η οποία διαχειριζόταν τις υποθέσεις του κράτους με τις ξένες χώρες, επιθυμούσε να διευρύνει τα όρια της Ρώμης έστω κι αν κανείς ακόμη δεν οραματιζόταν τη δημιουργία μιας αυτοκρατορίας σαν του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Εκείνο που σίγουρα επιζητούσε η Ρώμη σε αυτή τη φάση ήταν να επεκτείνει την επιρροή της στην Ανατολή. Με αυτόν τον σκοπό έκανε σύμμαχό της την Αίγυπτο, το ασθενέστερο από τα τρία βασίλεια των επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ούτως ώστε να μην την αφήσει βορά των άλλων δύο ισχυρών, δηλαδή της Συρίας με τους Σελευκίδες  και της Μακεδονίας.
Ο πιο επικίνδυνος ανταγωνιστής της Ρώμης ήταν σίγουρα η Μακεδονία επειδή ήταν στρατιωτικά ισχυρή και βρισκόταν σχετικά κοντά. Επομένως, όταν της δόθηκε η ευκαιρία να επιτεθεί στη Μακεδονία, η Ρώμη δεν την άφησε να πάει χαμένη. Στα τέλη του 201 π.Χ. η Αθήνα, η Ρόδος και η Πέργαμος έστειλαν αντιπροσωπεία στη ρωμαϊκή Σύγκλητο να παραπονεθούν για την επιθετικότητα των Μακεδόνων και να ζητήσουν προστασία. Δεν υπήρχε αμφιβολία ότι με το διάβημά τους οι ελληνικές αυτές πόλεις καλούσαν τη Ρώμη να επέμβει στα εσωτερικά του κυρίως ελληνικού χώρου. Έτσι το 200 π.Χ. η Ρώμη, χωρίς να έχει ξεχάσει και τη συμμαχία του Φιλίππου με τον Αννίβα, της κήρυξε τον πόλεμο (Β’ Μακεδονικός Πόλεμος).

Έτος  197 π.Χ.  ΓΕΓΟΝΟΤΑ
  • Ο Τίτος Κόιντος Φλαμινίνος, Ύπατος της Ρώμης, συγκαλεί πολεμικό συμβούλιο στη Βοιωτία, όπου ο Άτταλος Α΄ της Περγάμου παθαίνει εγκεφαλικό. Φεύγει από τη ζωή το φθινόπωρο. Τον διαδέχεται ο γιος του, Ευμένης Β΄.
  • Ολοκληρωτική ήττα του βασιλιά της Μακεδονίας, Φιλίππου Ε΄ από τους Ρωμαίους στην περιοχή Κυνός Κεφαλές. Νικητής στρατηγός ο Τίτος Κόιντος Φλαμινίνος.
  • Ανάμεσα στους όρους της ειρήνης είναι και η αποστολή του γιου του Φιλίππου, Δημητρίου, στη Ρώμη με την ιδιότητα του ομήρου.
  • Ο Αντίοχος Γ΄ ο Μέγας επεκτείνει την κυριαρχία του στη Μικρά Ασία.
  • Ο Πτολεμαίος Ε΄ Επιφανής ενθρονίζεται επισήμως ως βασιλιάς της Αιγύπτου σε ηλικία δώδεκα ετών.
  • Ξεκινά στην Αίγυπτο πολιορκία της Λυκόπολης όπου ήταν κλεισμένοι επαναστάτες. Λίγο μετά ο Πτολεμαίος Ε΄ καταπνίγει την επανάσταση στο Δέλτα του Νείλου.
Η μάχη στις Κυνός Κεφαλές
Οι συγκρούσεις ανάμεσα στους Μακεδόνες και στους Ρωμαίους με τους συμμάχους τους κράτησαν σχεδόν τέσσερα χρόνια χωρίς ο Φίλιππος Ε΄ των Αντιγονίδων  να καμφθεί τελειωτικά. Η μάχη που σήμανε και το τέλος του Β´ Μακεδονικού Πολέμου δόθηκε το 197 π.Χ. στις Κυνός Κεφαλές της Θεσσαλίας, κοντά στα Φάρσαλα, όπου οι λεγεωνάριοι του ύπατου Τίτου Κόιντου Φλαμινίνου κατατρόπωσαν την επί 200 χρόνια αήττητη μακεδονική φάλαγγα. Στην τοποθεσία δέσποζαν δύο απόκρημνοι βράχοι που το σχήμα τους θύμιζε κεφάλι σκύλου (κυνός), εξ ου και η ονομασία της. Ο Φίλιππος Ε΄ δεν είχε συμμάχους παρά μόνο τους πιστούς Ακαρνάνες. Ο βασιλιάς της Συρίας των Σελευκιδών  Αντίοχος Γ’, ο οποίος είχε υποσχεθεί βοήθεια, τελικά δεν την έστειλε διότι στο μεταξύ οι Ρωμαίοι τον είχαν πάρει και αυτόν με το μέρος τους.
Αξίζει να σημειωθεί ότι προτού οι Ρωμαίοι νικήσουν στρατιωτικά τον Φίλιππο Ε ΄τον είχαν νικήσει διπλωματικά: Ο Φλαμινίνος εκτός από άριστος στρατηγός ήταν και εξαίρετος πολιτικός. Είχε τη φήμη του φιλέλληνα και καθώς μιλούσε πολύ καλά ελληνικά και γνώριζε τα ήθη και τα έθιμα των Ελλήνων κατόρθωσε να απογυμνώσει τον Φίλιππο από όλους τους έλληνες συμμάχους του με το δέλεαρ της ανεξαρτησίας τους από τους Μακεδόνες. Έτσι οι ελληνικές πόλεις έπεσαν στην παγίδα των Ρωμαίων: η κάθε πόλη μόνη της, χωρίς την προστασία της δυνατής ακόμη Μακεδονίας, γινόταν ευκολότερη λεία των Ρωμαίων.

Το τείχος ραγίζει
Έτσι ένα πρωί του Ιουνίου του 197 π.Χ. οι δύο αντίπαλοι συναντήθηκαν στις Κυνός Κεφαλές. Ο Φίλιππος Ε΄ διέταξε την εμπροσθοφυλακή του να καταλάβει τις κορυφές των δύο λόφων. Την ίδια διαταγή είχαν και οι ανιχνευτές του στρατού του Φλαμινίνου. Αλλά καθώς η ομίχλη ήταν πυκνή οι δύο αντίπαλες ομάδες συγκρούστηκαν χωρίς να το καταλάβουν. Στη φάση αυτή νικητές ήταν οι Μακεδόνες. Καθώς όμως η μέρα προχωρούσε και η ομίχλη αραίωνε, ο Φλαμινίνος έστειλε εναντίον των Μακεδόνων 500 ιππείς και 2.000 πεζούς Αιτωλούς με αρχηγούς τον Αρχέδαμο και τον Ευπόλεμο. Τότε ο Φίλιππος Ε΄ αναγκάστηκε και αυτός να ρίξει και άλλους στρατιώτες στη μάχη και προς στιγμήν φάνηκε ότι οι Μακεδόνες πάλι νικούσαν αλλά τούτη τη φορά επρόκειτο για στρατηγικό τέχνασμα των Ρωμαίων.
 
Η μάχη των Κυνός Κεφαλών. Με κόκκινο χρώμα σημειώνεται ο ρωμαϊκός στρατός και με μπλε ο μακεδονικός.
Το 197 π.Χ. οι Ρωμαίοι με αρχηγό τον Τίτο Κόιντο Φλαμινίνο κατευθύνθηκαν με 34.000 άνδρες στη θέση των Κυνός Κεφαλών στη Θεσσαλία. Ο Φλαμινίνος διέθετε ακόμη κάποιο αριθμό ελεφάντων. Απέναντί του ήταν ο Φίλιππος Ε’ της Μακεδονίας. Διέθετε 16.000 φαλαγγίτες, 7.500 πεζούς κι 2.000 ιππείς. Πριν τη μάχη έπεσε βροχή και ακολούθησε ομίχλη. Έτσι ένα τμήμα στρατού του Φιλίππου βρέθηκε σε κάποιους λόφους. Εκεί συναντήθηκε με ένα τμήμα ιππικού του Φλαμινινου.


Ο τελευταίος ενίσχυσε το τμήμα για να απασχολήσει τη μακεδονική φάλαγγα να την κρατήσει σε έδαφος που δε μπορούσε να αναπτυχθεί και να την αντιμετωπίσει. Ο Φίλιππος παρά τις δυσκολίες κατάφερε και απώθησε τους Ρωμαίους, αλλά βρέθηκε σε ακατάλληλο έδαφος για τη φάλαγγα. Τότε έφτασε και το άλλο τμήμα του μακεδονικού στρατού στο αριστερό άκρο. Τότε διέταξε τους στρατιώτες του να βγάλουν τα ξίφη τους και να επιτεθούν.

Οι Ρωμαίοι υποχώρησαν, αλλά το νεοφερμένο άκρο της φάλαγγας δεν είχε σχηματίσει παράταξη. Εκμεταλλευόμενος αυτό, ο Φλαμινίνος έστειλε τους ελέφαντές του και νίκησε το αριστερό άκρο. Η υποχώρηση έκανε το δεξί άκρο που νικούσε να μείνει ακάλυπτο. Έτσι ένα τμήμα Ρωμαίων επιτέθηκε από τα νώτα στους Μακεδόνες. Οι τελευταίοι κυκλώθηκαν και συνετρίβησαν.

Ο Φλαμινίνος είχε δώσει διαταγή στους άνδρες του να υποχωρήσουν ούτως ώστε να παρασύρουν τη δυσκίνητη φάλαγγα των Μακεδόνων εκεί όπου το έδαφος ήταν ανώμαλο, οπότε δεν θα μπορούσε να παραμείνει το τείχος των φαλαγγιτών και των πελταστών αρραγές. Από το αριστερό πλευρό των Μακεδόνων οι Ρωμαίοι βρήκαν δίοδο και πέρασαν στο πίσω μέρος με αποτέλεσμα να τους περικυκλώσουν. Ο στρατός των 25.000 ανδρών του Φιλίππου κόπηκε στα δύο. Ταυτόχρονα ο Φλαμινίνος έριξε στη μάχη και ελέφαντες. Οι στρατιώτες του Φιλίππου τρόμαξαν και πανικόβλητοι σήκωσαν τις σάρισες (δόρατα) ψηλά δείχνοντας έτσι ότι παραδίνονται. Οι Ρωμαίοι όμως είτε δεν γνώριζαν είτε αγνόησαν το σήμα και αποδεκάτισαν τους Μακεδόνες.

Η ήττα του Φιλίππου στις Κυνός Κεφαλές ήταν βαριά. Έχασε 8.000 άνδρες, ενώ ο Φλαμινίνος μόνο 700. Οι Ρωμαίοι επίσης αιχμαλώτισαν 5.000 Μακεδόνες. Οι όροι της ειρήνης που υποχρεώθηκε να δεχθεί ο Φίλιππος Ε΄ ήταν πολύ βαρείς: να αποχωρήσει από όλες τις κτήσεις του στη Μικρά Ασία, στη Θράκη και στη Νότια Ελλάδα, να μη συνάπτει συμμαχίες ούτε να κηρύττει πολέμους χωρίς τη συγκατάθεση της Ρώμης, να καταβάλει αποζημίωση στους νικητές 1.000 τάλαντα και να παραδώσει όλους τους αιχμαλώτους και τους αυτόμολους καθώς και όλον του στον στόλο εκτός από έξι πλοία. Επίσης ο Φίλιππος αναγκάστηκε να παραδώσει ως όμηρο στους Ρωμαίους τον νεότερο από τους δύο γιους του, τον Δημήτριο.

Ο Περσεύς διαδέχεται τον Φίλιππο
Αν όμως ο Φίλιππος μισούσε τους Ρωμαίους, οι Ρωμαίοι δεν έτρεφαν ούτε αυτοί τα καλύτερα αισθήματα για τον μακεδόνα βασιλιά ούτε για τον διάδοχό του, τον Περσέα. Σύμφωνα μάλιστα με τη διαβρωτική εξωτερική πολιτική της η Ρώμη προετοίμαζε για διάδοχο της Μακεδονίας τον Δημήτριο, ο οποίος είχε εξελιχθεί σε πιστό φίλο της. Τα σχέδια αυτά της Ρώμης τα έμαθε ο Περσεύς και εξάπτοντας ακόμη περισσότερο το μίσος του πατέρα του εναντίον των Ρωμαίων τον έπεισε ότι ο Δημήτριος ήταν επικίνδυνος. Τότε ο Φίλιππος έβαλε να δηλητηριάσουν τον δεύτερο γιο του. Έτσι ο δρόμος του Περσέως για την ανάρρηση στον θρόνο της Μακεδονίας ήταν πλέον χωρίς εμπόδιο.
Ο Φίλιππος Ε΄ πέθανε το 179 π.Χ.
Ο Περσεύς μαζί με τον θρόνο κληρονόμησε και το μίσος του πατέρα του για τους Ρωμαίους. Μόλις λοιπόν πήρε την εξουσία στα χέρια του άρχισε να προετοιμάζεται για πόλεμο εναντίον της Ρώμης. Ήταν ωστόσο αρκετά πονηρός. Ώσπου να προετοιμαστεί για τον πόλεμο, όχι μόνο δεν έδειξε την έχθρα του προς τη Ρώμη, αλλά πέτυχε και την αναγνώρισή του ως νόμιμου διαδόχου του θρόνου της Μακεδονίας.
Έξι χρόνια κράτησαν οι προετοιμασίες του Περσέα εναντίον των Ρωμαίων όχι μόνο σε στρατιωτικό, μα κυρίως σε διπλωματικό επίπεδο. Προσπάθησε δηλαδή να ξαναπάρει υπό την επιρροή του όλους εκείνους που είχε δυσαρεστήσει ο πατέρας του καθώς και όσους ήταν τώρα δυσαρεστημένοι με την πολιτική της Ρώμης στην Ελλάδα. Ωστόσο οι φήμες για τις ενέργειες του βασιλιά της Μακεδονίας έφθαναν κατά καιρούς στη Ρώμη και όταν ο βασιλιάς της Περγάμου Ευμένης Β’ έκανε την εμφάνισή του μπροστά στους Ρωμαίους συγκλητικούς και κατηγόρησε ευθέως τον Περσέα, η Ρώμη πήρε την απόφαση να εκστρατεύσει εναντίον της Μακεδονίας.

Ο Γ’ Μακεδονικός Πόλεμος
Το φθινόπωρο του 172 π.Χ. ρωμαϊκά στρατεύματα πέρασαν από την Ιταλία στον κυρίως ελληνικό γεωγραφικό κορμό  . Ο Περσεύς αντί να εκστρατεύσει αμέσως εναντίον τους συνέχιζε τις διαπραγματεύσεις για σύναψη μιας συνθήκης που του είχαν προτείνει οι Ρωμαίοι ρίχνοντάς του στάχτη στα μάτια. Στο μεταξύ οι ρωμαϊκές λεγεώνες προχωρούσαν ανενόχλητες προς την ενδοχώρα. Αλλά και όταν επιτέλους ο Περσεύς κατάλαβε τη σοβαρότητα της κατάστασης, αντί να βαδίσει εναντίον των ρωμαϊκών στρατευμάτων που αποβιβάζονταν στην Ιλλυρία και προχωρούσαν μέσα από τα δύσβατα στενά της ορεινής Ηπείρου, προτίμησε να στρατοπεδεύσει στο Κίτιον, κοντά στην Πέλλα.

Έτσι τα ρωμαϊκά στρατεύματα με αρχηγό τον ύπατο Πόπλιο Λικίνιο Κράσσο πέρασαν ανενόχλητα μέσα από την Ήπειρο και έφθασαν στη Θεσσαλία ως τη Λάρισα, όπου ενώθηκαν με τον στρατό που έστειλε για βοήθεια ο Ευμένης της Περγάμου. Η πρώτη σύγκρουση Ρωμαίων και Μακεδόνων έγινε στο Συκούριο και μολονότι ο ρωμαϊκός στρατός ήταν αριθμητικά σχεδόν ίσος με τον στρατό του Περσέως, οι στρατηγικές ικανότητες του Κράσσου φαίνεται ότι ήταν ανύπαρκτες και οι Ρωμαίοι ηττήθηκαν και μεγάλα τμήματα του στρατού τους διασκορπίστηκαν στους πέντε ανέμους.

ΕΝΘΕΤΑ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
-Ο Ευμένης Β΄ ο Σωτήρ (βασ. 197 π.Χ. – 158 π.Χ.) ήταν ηγεμόνας του Ελληνικού «ελληνιστικής περιόδου» βασιλείου της Περγάμου στη Μικρά Ασία, μέλος της Δυναστείας των Ατταλιδών. Ήταν γιος του Αττάλου Α΄ του Σωτήρος και της Απολλωνίδος. Νυμφεύτηκε τη Στρατονίκη, κόρη του Αριαράθη Δ΄, βασιλιά της Καππαδοκίας και της Αντιοχίδος.
 
Νόμισμα του βασιλιά της Περγάμου, Ευμένη Β’. Πρόκειται για το μοναδικό βασιλιά των Ατταλιδών που δεν απεικόνισε στα νομίσματά του το Φιλέταιρο, ιδρυτή της Δυναστείας
 
Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, ασκώντας έντονα φιλορωμαϊκή πολιτική κατάφερε να εξελιχθεί σε ελάχιστο χρόνο από βασιλιάς ενός σχετικά ασήμαντου βασιλείου σε ηγεμόνα μιας ισχυρότατης μοναρχίας. Σύμφωνα με τον ιστορικό Πολύβιο, ο Ευμένης ήταν άνδρας με ασθενή κράση, αλλά με μεγάλη ενεργητικότητα και δύναμη μυαλού, όπως αποδεικνύεται από τη θητεία του στο θρόνο της Περγάμου. Είναι, επίσης, γνωστός για το σημαντικό πολιτιστικό του έργο, με επιφανέστερα επιτεύγματά του την ανάδειξη της Περγάμου σε περίλαμπρη πόλη και την επέκταση της Βιβλιοθήκης της Περγάμου, μιας από τις μεγάλες βιβλιοθήκες του αρχαίου κόσμου, δεύτερη σε σπουδαιότητα μετά από την αντίστοιχη της Αλεξάνδρειας.
ΠΕΡΣΕΑΣ Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ ΑΝΤΙΓΟΝΙΔΑΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ
 
Νόμισμα με τη μορφή του Περσέα με βασιλικό διάδημα -Βρετανικό Μουσείο
 
Η μοίρα έλαχε στον Περσέα, τον γιο του Φιλίππου Ε΄, να είναι ο τελευταίος βασιλιάς της αρχαίας Μακεδονίας, σφραγίζοντας μια εποχή που τοποθετήθηκε ευλαβικά στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Ίσως να μην είχε την ευφυΐα και την πολιτική οξυδέρκεια του Φιλίππου Β΄, μπορεί να του έλειπε η στρατηγική δεινότητα του Αλεξάνδρου, ακόμη και η διπλωματική ικανότητα του πατέρα του, ωστόσο κανείς δεν θα μπορούσε να του προσάψει έλλειψη αποφασιστικότητας και γενναιότητας, ώστε να προκαλεί, ακόμα και σήμερα, συγκίνηση η απέλπιδα προσπάθεια που κατέβαλε για να αναχαιτίσει το ρωμαϊκό θηρίο!
Να ξεκαθαρίσουμε πως οι βασικότερες πηγές για την βασιλεία του προέρχονται από τους Ρωμαίους Τίτο Λίβιο, Ιουστίνο, Αππιανό και τον φιλορωμαίο Μεγαλοπολίτη Πολύβιο. Όπως καταλαβαίνετε, το πρόσωπο του Περσέα σπιλώνεται από υπερβολικά άδικες κατηγορίες και ειρωνείες. Ειδικά ο Πολύβιος, ο οποίος μας άφησε και εκείνο το περίφημο προοίμιο στην ιστορία του σχετικά με το χρέος του ιστορικού απέναντι στην αλήθεια, αποδεικνύεται κακόβουλος, κακεντρεχής και με έντονα παθογενείς εξάρσεις. Ως εκ τούτου, καθίστανται αμφίβολης αξιοπιστίας οι αναφορές του. Δυστυχώς, είναι η κυριότερη πηγή και αναγκαστικά απαραίτητη. Σε αντίθεση, ο Πλούταρχος, που άντλησε πληροφορίες και από το χαμένο (τυχαία;) έργο του ιστορικού Ποσειδώνιου, φαίνεται πιο αντικειμενικός.
Ο Περσέας ήρθε στο κόσμο περίπου το 210 π.Χ. και οι λασπολογίες του Λιβίου και του Πολυβίου ξεκινάνε από την γέννησή του, που τον παρουσιάζουν νόθο γιο του Φιλίππου Ε΄ από μια παλλακίδα, μισητό από τον πατέρα του ,που αρπάζει τον θρόνο δολοφονώντας τον ετεροθαλή και νόμιμο διάδοχο αδελφό του Δημήτριο! Τα στοιχεία διαψεύδουν τους υμνητές ιστορικούς της Ρώμης. Η μητέρα του Πολυκράτεια ήταν μια από τις νόμιμες συζύγους του Φιλίππου Ε΄ με καταγωγή από το πελοποννησιακό Άργος. Επιπλέον, ο Περσέας είχε καθοριστεί διάδοχος λαμβάνοντας ανώτατες θέσεις, όπως αρχηγός σε εκστρατείες. Αν ήταν μισητός από τον πατέρα του, τότε πώς οριζόταν αρχηγός του στρατού; Μάλιστα, ο Φίλιππος Ε΄ ονόμασε μια καινούργια πόλη που έχτισε Περσηίδα! Έτσι καταρρίπτονται οι ανυπόστατες κατηγορίες των Λιβίου και Πολυβίου.
Πάντως, λόγω της τεταμένης έντασης με την Ρώμη και με την ανάμνηση της βαριάς ήττας στις Κυνός Κεφαλές το 197π.Χ. είχε δημιουργηθεί μια μικρή αντίπαλη παράταξη στην μακεδονική αυλή. Έτσι, ένας ανιψιός του Φιλίππου Ε΄, ο Αντίγονος, έθεσε τον εαυτό του υποψήφιο βασιλιά, κατά την διάρκεια της ασθένειας του Φιλίππου Ε΄. Μόλις πέθανε ο Φίλιππος Ε΄, ο γιατρός του κράτησε μυστικό τον θάνατό του και έστειλε μήνυμα στον Περσέα να επιστρέψει τάχιστα από την εκστρατεία στην Θράκη εναντίον των Δαρδάνων. Αυτός επέστρεψε γρήγορα στην Πέλλα και διέταξε την εκτέλεση του Αντιγόνου με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας, κάτι που επικυρώθηκε από το Μακεδονικό Κοινό, δηλαδή τη συνέλευση του στρατού που τον εξέλεξε βασιλιά. Είναι γνωστό, βεβαίως, πόσο πιστό ήταν το Μακεδονικό Κοινό στην νόμιμη κληρονομική βασιλεία και αποδεικνύεται η νομιμότητα της εκλογής του Περσέα.
 
Τετράδραχμο με την κεφαλή του Περσέως στη μία όψη και αετό στην άλλη, 171-168 π.Χ.
 
Οι πρώτες του ενέργειες ως βασιλιάς φανερώνουν ταχύτητα, σύνεση και πολιτική μεστότητα. Ανανέωσε την εύθραυστη συνθήκη φιλίας με τη Ρώμη και παντρεύτηκε την Λαοδίκη, κόρη του Σελεύκου Δ΄, αποκτώντας έναν ισχυρό σύμμαχο, αν και δεν ωφελήθηκε τελικά από αυτό. Καλλιέργησε καλές σχέσεις με όλα σχεδόν τα ελληνικά κράτη και ελευθέρωσε τους φυλακισμένους για προσβολές του στέμματος. Επιπρόσθετα, κάλεσε πίσω όλους τους εξόριστους, εγγυώμενος την ασφάλειά τους και την επιστροφή της περιουσίας τους. Τα περισσότερα κράτη βορείως της Αττικής μεταστράφηκαν εκδηλώνοντας συμπάθεια προς τη Μακεδονία, αλλάζοντας το κλίμα της εποχής του Φιλίππου Ε΄.
Η φήμη του απλώθηκε και στη Μικρά Ασία κερδίζοντας την εύνοια των εκεί ελληνικών κρατών. Μόνο η Αχαϊκή Συμπολιτεία και η Αθήνα αντιστέκονταν σε αυτή την διπλωματική επίθεση φιλίας του Περσέα. Με αυτό τον τρόπο κατάφερε να ανυψώσει την μακεδονική επιρροή στον ελληνικό κόσμο, αλλά αυτό προξένησε την έχθρα της Ρώμης. Οι Ρωμαίοι ασφαλώς δεν είχαν να διατυπώσουν κάποια κατηγορία εναντίον του και παρακολουθούσαν στενά την δραστηριότητά του Περσέα, ο οποίος μάζευε τα κομμάτια για την εκ νέου ισχυροποίηση της Μακεδονίας.
Η προπαγάνδα που έστησαν οι Ρωμαίοι για να ξεκινήσουν νέο πόλεμο δεν είχε όρια! Επικαλέστηκαν απίστευτες προφάσεις για την υποτιθέμενη ύποπτη και μεμπτή συμπεριφορά του Περσέα. Το κατηγορητήριο της Συγκλήτου ήταν ενδεικτικό των προθέσεων των Ρωμαίων. Αρχικά τον κατηγόρησαν πως είχε σκοπό, με τη βοήθεια των Γαλατών, να σκλαβώσει τους υπόλοιπους Έλληνες και έπειτα να επιτεθεί στην Ιταλία. Επίσης, κατηγορήθηκε ότι δήθεν προσπάθησε να δηλητηριάσει συγκλητικούς! Επιπλέον, σχεδίαζε να επιτεθεί στην Αιτωλία, συμμάχου των Ρωμαίων. Και το πιο εξωφρενικό, πως έστησε ενέδρα στους Δελφούς για να δολοφονήσει τον φιλορωμαίο Ευμένη Β της Περγάμου!
Τα σχέδια των Ρωμαίων ήταν ξεκάθαρα: η Σύγκλητος είχε αποφασίσει να αναγκάσει τον Περσέα να κάνει τέτοιες παραχωρήσεις σα να ήταν υποτελής της Ρώμης και αν αρνιόταν να τον καταστρέψει με πόλεμο! Προσπάθησε να γεμίσει με φόβο τους Ρωμαίους πολίτες για να ψηφίσουν υπέρ του πολέμου. Γρήγορα έστησε ένα δίκτυο από συμμαχίες και οι απεσταλμένοι της ξεχύθηκαν σ’ όλο τον μεσογειακό χώρο, αμαυρώνοντας το όνομα του Περσέα. Οι Ρωμαίοι δεν δέχτηκαν καμιά πρεσβεία του Περσέα, που θα είχε τη δυνατότητα να υπερασπιστεί τον εαυτό του.
Ο πόλεμος είχε προαποφασιστεί. Ο Περσέας επιζητούσε την ειρήνη, αλλά μια ειρήνη τιμητική και με ισχυρή Μακεδονία. Είχε σεβαστεί όλες τις υποχρεώσεις του και τους όρους της συνθήκης με τη Ρώμη. Επιπλέον, είχε αποκαταστήσει το γόητρο της χώρας του στον ελληνικό χώρο και είχε κερδίσει συμπάθειες, εκτοπίζοντας την θέση της Ρώμης ως ελευθερώτριας και κατά συνέπεια εξουσιάστριας των Ελλήνων.

Τον Δεκέμβριο του 172π.Χ. η Ρώμη κήρυξε, ανεπίσημα, τον πόλεμο στην Μακεδονία. Ένας διπλωματικός οργασμός έλαβε χώρα σε όλη την Μεσόγειο. Οι Ρωμαίοι ξεκίνησαν να στέλνουν προφυλακές, αρχικά στην Ιλλυρία και έπειτα μέσα στον υπόλοιπο  ελληνικό χώρο. Ένας απεσταλμένος της Ρώμης, ο Μάρκιος Φίλιππος, βρέθηκε στην Λάρισα και ο Περσέας, μόλις το πληροφορήθηκε, ζήτησε συνάντηση μαζί του. Ο πατέρας του Μάρκιου υπήρξε φιλοξενούμενος κάποτε του πατέρα του Περσέα και υπήρχε οικειότητα μεταξύ τους.
Κατά την συνάντηση, ο Μάρκιος πρότεινε φιλικά, όπως πίστευε ο Περσέας, να στείλει απεσταλμένους στη Ρώμη για έναν διακανονισμό με θεμιτούς όρους. Ο Περσέας συμφώνησε, αλλά οι πρέσβεις θα έκαναν ένα μήνα, μέσα στο χειμώνα, για να φτάσουν. Ο Περσέας είχε εξαπατηθεί! Η Σύγκλητος ήταν αποφασισμένη για πόλεμο και προσπαθούσε να κερδίσει χρόνο για να μαζέψει μεγαλύτερες δυνάμεις.

Τον Μάρτιο του 171π.Χ. οι απεσταλμένοι του Περσέα απευθύνθηκαν σε ώτα μη ακουόντων! Η Σύγκλητος διέταξε όλους τους Μακεδόνες που βρίσκονταν στην Ιταλία να την εγκαταλείψουν μέσα σε τριάντα μέρες. Στο μεταξύ, ο κύριος όγκος του ρωμαϊκού στρατού πέρασε στην Ιλλυρία. Τα ρωμαϊκά πιόνια ήταν όλα στη θέση τους για το άνοιγμα της σκακιέρας! Τα ελληνικά κράτη, που στην πλειοψηφία τους συμπαθούσαν τον Περσέα, αλλά φοβούνταν την Ρώμη, προσπάθησαν να ουδετεροποιηθούν.
Ο Περσέας τότε βεβαιώθηκε πως είχε εξαπατηθεί και η Ρώμη κέρδιζε στο διπλωματικό παιχνίδι. Το δίκαιο ήταν με το μέρος του: οι Ρωμαίοι είχαν καταπατήσει την ειρήνη! Στο συμβούλιο στα ανάκτορα στην Πέλλα, οι εταίροι θεώρησαν πως οι παραχωρήσεις ήταν ανώφελες και ότι σκοπός της Ρώμης ήταν να εκτοπίσει την Μακεδονία. Στο όνομα της τιμής και της δικαιοσύνης, ο Περσέας αποφάσισε τον πόλεμο. Στην ομιλία του υπογράμμισε τις αδικίες της Ρώμης, την διπροσωπία του Μάρκιου Φιλίππου και την προδοτική κίνηση των ρωμαϊκών στρατευμάτων κατά την διάρκεια των διαπραγματεύσεων. Όταν είπε πως η επιλογή ήταν ανάμεσα στην ελευθερία ή στην σκλαβιά, ο στρατός κραύγασε ζητώντας δράση. Ο κύβος είχε ριφθεί!
Ο ρωμαϊκός στρατός αποτελούνταν από 2.000 ιππείς και 35.000 πεζούς συν τις επικουρίες του Ευμένη που του παρέσχε 1.000 ιππείς και 6.000 πεζούς. Η ρωμαϊκή γραμμή ανεφοδιασμού ξεκινούσε ανατολικά από την Χαλκίδα και την Βοιωτία και δυτικά από την Αμβρακία και κατέληγε στους Γόμφους της Θεσσαλίας.

Ο Περσέας που δεν πρόλαβε να προωθηθεί έξω από τη μακεδονική επικράτεια, επειδή έχασε χρόνο περιμένοντας τα αποτελέσματα της πρεσβείας, είχε και αυτός αρκετές δυνάμεις που στο σύνολό τους έφταναν τις 43.000. Πιο αναλυτικά, από τα στοιχεία που έχουμε 21.000 Μακεδόνες αποτελούσαν την περίφημη μακεδονική φάλαγγα μαζί με 5.000 περίπου επιφανείς πεζούς.
Οι ιππείς του άγγιζαν τις 3.000. Επιπλέον, πήρε από τους συμμάχους του 1.000 ιππείς Οδρύσες Θράκες και άλλους 13.000 πεζούς που κατανέμονται ως εξής: 7.000 Οδρύσες Θράκες, 3.000 Κρήτες, 2.000 Γαλάτες, 500 Αιτωλούς και Βοιωτούς και άλλους 500 από διάφορα ελληνικά κράτη.
Ο σαραντάχρονος, περίπου, Περσέας είχε τη διοίκηση. Οι απώλειες από την πανωλεθρία στις Κυνός Κεφαλές, είκοσι έξι έτη πριν, είχαν αναπληρωθεί από μια νέα γενιά στρατιωτών που είχε αποκτήσει εμπειρία από τους πολέμους στη Θράκη. Διέθετε πολλά αποθέματα σε τρόφιμα και οπλικά συστήματα και στόχος του ήταν μια μάχη εκ παρατάξεως, όπου η φάλαγγα θα είχε το πλεονέκτημα. Γι’ αυτό φρόντισε να αποκλείσει τα στενά περάσματα που οδηγούσαν από την Θεσσαλία στην Μακεδονία, τα Τέμπη και την Βολουστάνα (από τα σημερινά Σέρβια Κοζάνης προς Σαραντάπορο).

Σε μια πρώτη μικρή μάχη κοντά στον Παγασητικό Κόλπο, οι Μακεδόνες διέλυσαν το ρωμαϊκό στράτευμα που βρισκόταν εκεί, προξενώντας απώλειες  περίπου 2.500 στρατιωτών. Ο Περσέας αμέσως ζήτησε και πάλι ειρήνη, προθυμοποιήθηκε να αποζημιώσει τους Ρωμαίους και να επιστρέψουν στο παλαιό status quo. Οι Ρωμαίοι αν και “λαβωμένοι” απέρριψαν τις προτάσεις. Στο μεταξύ όλο και περισσότεροι Έλληνες έδειχναν συμπάθεια προς τον Περσέα, διότι οι Ρωμαίοι ευνοούσαν συνεχώς τους ολιγαρχικούς και κατέσφαζαν τους διαφωνούντες.
Τους επόμενους μήνες, μονάδες του μακεδονικού στρατού έκαναν επίδειξη ισχύος καταλαμβάνοντας πόλεις και ρωμαϊκά οχυρά στην Ιλλυρία, κάτι που φόβισε τους Ρωμαίους, επειδή φοβήθηκαν πως θα κόβονταν η γραμμή ανεφοδιασμού τους. Κάπου εδώ, το καλοκαίρι του 169π.Χ. σύμφωνα με τον Πολύβιο και τον Λίβιο συμβαίνει κάτι το μεταφυσικό! Ο Περσέας από ικανός ηγέτης μεταβάλλεται απλώς σε έναν ηλίθιο, μια αλλαγή προσωπικότητας σε βαθμό παθολογικό! Εξυμνούνται όλοι οι Ρωμαίοι διοικητές, ενώ ο Περσέας είναι ένας ανόητος που αντιστέκεται και δεν έχει καταλάβει πως ο θρίαμβος της Ρώμης είναι προκαθορισμένος από το πεπρωμένο!

Οι Ρωμαίοι συνέχιζαν να στέλνουν ενισχύσεις και ο Περσέας σφράγισε και το πέρασμα της Πέτρας, που οδηγούσε από τον Κάτω Όλυμπο στην Πιερία και έκανε βάση του το Δίον. Ο Μάρκιος Φίλιππος προσπάθησε να διαβεί τα στενά της Πέτρας αλλά μέτρησε πολλές απώλειες και αποσύρθηκε. Όλο το έτος του 169π.Χ. ανήκε στον Περσέα. Είχε νικήσει σε όλες τις αψιμαχίες και είχε προκαλέσει μεγάλες απώλειες στους αντιπάλους του. Κατάφερε και έδιωξε από τις ακτές της Μακεδονίας τα ρωμαϊκά πλοία και το ηθικό του στρατού του ήταν πολύ υψηλό. Ο Ιλλυριός Γένθιος συμμάχησε μαζί του και έγινε πρόταση και στην αμφιταλαντευόμενη και ισχυρή Ρόδο να συμμαχήσει και αυτή. Αντιθέτως, ο Αντίοχος και ο Ευμένης απέρριψαν τις προτάσεις του. Πρόσδεσε όμως στο άρμα του την Ηπειρωτική Συμπολιτεία, κάτι που θα πλήρωναν αργότερα οι Ηπειρώτες, όταν 70.000 από αυτούς θα σφάζονταν από τους Ρωμαίους!
 
Η λεγεώνα (λατ. legio) ήταν στρατιωτική μονάδα στην αρχαία Ρώμη που αποτελούνταν από 4.000 – 10.000 άνδρες συνήθως. Συγκροτούνταν από 30 τάγματα και κάθε τάγμα είχε 2 εκατονταρχίες. Συνολικά η λεγεώνα είχε 60 εκατονταρχίες.
Το 168 π.Χ αναλαμβάνει νέος ύπατος της Ρώμης ο σπουδαίος Αιμίλιος Παύλος και καταφέρνει να εξοικονομήσει από την Σύγκλητο νέες στρατιωτικές δυνάμεις. Με τις δυνάμεις αυτές υποτάσσει τον Γένθιο και αποκτούν και πάλι τον έλεγχο της Ιλλυρίας. Οι Ρωμαίοι σταδιακά συγκεντρώνονται στην Θεσσαλία με 4.000 ιππείς και 40.000 πεζούς. Ο Αιμίλιος Παύλος επιβάλλει πειθαρχία και ανυψώνει το ηθικό του στρατού, το οποίο είχε κλυδωνιστεί από τις μέχρι τότε ήττες του.
Ο Περσέας εξακολουθούσε να έχει τους 43.000 στρατιώτες και άλλους 10.000 σε επιλεγμένα σημεία της Μακεδονίας για τον έλεγχο των ακτών της. Εκπαίδευε συνεχώς και με αμείωτους ρυθμούς τους άνδρες του, μέχρι και τα άλογα, για να αντιμετωπίσει τους ελέφαντες των Ρωμαίων. Έτσι έφτιαξε ομοιώματα ελεφάντων, μια που ο ίδιος δεν διέθετε. Κάτω από τον επιβλητικό όγκο του Ολύμπου, η ανθρωπότητα θα ζούσε μια από τις πιο καθοριστικές μάχες της ιστορίας της!
Ο Περσέας είχε οχυρώσει όλη τη νότια Πιερία και είχε πολύ κοντά τις γραμμές του ανεφοδιασμού του. Φοβούμενος όμως μήπως δεχτεί επίθεση από πίσω λόγω αποβίβασης του εχθρικού στόλου, μετέφερε το στρατόπεδό του 24χλμ πιο πίσω, μπροστά από την Πύδνα (2χλμ νότια του Μακρυγιάλου). Ήταν και αυτή μια σοφή επιλογή για τον (ηλίθιο, σύμφωνα με το Πολύβιο) Περσέα, αφού η περιοχή είχε αρκετούς χείμαρρους που παρείχαν νερό και η πόλη ισχυρά τείχη.

Στις 16 Ιουνίου του 168 π.Χ. ο Αιμίλιος Παύλος ενώνεται με τις δυνάμεις του άλλου διοικητή Σκιπίωνα Νασίκα στα δυτικά της σημερινής Κατερίνης και βαδίζουν πάνω από τους λόφους και όχι από την πεδιάδα, ώσπου βρέθηκαν απρόσμενα μπροστά στην Πύδνα και τον παραταγμένο μακεδονικό στρατό. Ο Αιμίλιος Παύλος γρήγορα διόρθωσε το σφάλμα του και με ελιγμούς αποτράβηξε το στράτευμά του. Οι Μακεδόνες δεν πρόλαβαν να καλύψουν το ένα χιλιόμετρο που τους χώριζε από τους Ρωμαίους λόγω του βαρύ οπλισμού τους και της παράταξής τους, αφού ανέμεναν σε στάση άμυνας και όχι επίθεσης. Ο Αιμίλιος Παύλος έστησε βιαστικά το στρατόπεδο στην πλαγιά ενός λόφου, όπου η φάλαγγα των Μακεδόνων έχανε το πλεονέκτημα, και επιπλέον είχε θέα στην πεδιάδα αλλά δεν είχε ανεφοδιασμό. Ο Περσέας, ευφυώς, τοποθέτησε το στράτευμα ανάμεσα στην ακτή και στον λόφο για να κόψει τον ανεφοδιασμό. Στις 21 Ιουνίου έγινε έκλειψη Σελήνης και θεωρήθηκε θεϊκό σημάδι, πως δηλαδή θα γίνει και έκλειψη ενός βασιλιά! Ο Αιμίλιος Παύλος γνώριζε βέβαια από πριν αυτό το φυσικό φαινόμενο, αλλά δεν μίλησε αφού είδε να αναπτερώνεται το ηθικό του στρατού του.
 
Η Μάχη της Πύδνας ήταν η τελευταία αποφασιστική μάχη του Τρίτου Μακεδονικού πολέμου (171 – 168 π.Χ.) μεταξύ Ρωμαίων και Μακεδόνων και έγινε στις 22 Ιουνίου του 168 π.Χ.. Η έκβαση της μάχης αυτής σήμανε και την οριστική υποταγή της Ελλάδας στους Ρωμαίους.
 
Η ΦΑΛΑΓΓΑ  ΣΕ ΑΝΩΜΑΛΟ ΕΔΑΦΟΣ- ΤΟ ΙΔΙΟ ΛΑΘΟΣ 20 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ

Τελικώς, στις 22 Ιουνίου, το απόγευμα, μια αψιμαχία οδήγησε στη μεγάλη μάχη. Η γραμμή των Μακεδόνων είχε πλάτος 3,5χλμ, με την φάλαγγα να καταλαμβάνει το 1,5χλμ και να έχει βάθος 16 άνδρες. Ο Περσέας τέθηκε επικεφαλής της δεξιάς πτέρυγας του ιππικού. Οι Μακεδόνες αναπτύχθηκαν γρηγορότερα, με την τρομερή φάλαγγα να επιτίθεται στην κακοσυνταγμένη ρωμαϊκή γραμμή. Η θέα της φάλαγγας, με τις σάρισες όρθιες καθώς προχωρούσε γέμισε με τρόμο τον Αιμίλιο Παύλο, που σύμφωνα με τον Λίβιο, θα τον θυμόταν για χρόνια! Μόλις έπεσαν οι σάρισες και ωθήθηκαν μπροστά, οι πρώτες σειρές των Ρωμαίων κατακρεουργήθηκαν, αλλά έτσι όπως υποχωρούσαν οι λεγεωνάριοι και έφτασαν στην πλαγιά, η φάλαγγα άρχισε να χάνει τον σχηματισμό της.

Ο οξύνους Αιμίλιος Παύλος το διαπίστωσε έγκαιρα και έδωσε διαταγή να δημιουργηθούν σπείρες(100 περίπου άνδρες) και να επιτίθενται στα κενά της φάλαγγας. Στη μάχη σώμα με σώμα ευνοούνταν το κοντό εγχειρίδιο των λεγεωνάριων, αφού η φάλαγγα ήταν τρομερή μόνο σε επίπεδο έδαφος και σε πυκνό σχηματισμό. Οι φαλαγγίτες δεν μπορούσαν να ελιχθούν με την εξάμετρη και βαριά σάρισα. Εκείνη τη στιγμή η σάρισα ήταν, απλώς, βάρος και άχρηστη για τέτοιου είδους μάχη.

Ο Αιμίλιος Παύλος τότε εξαπέλυσε και τους ελέφαντες πάνω στο ιππικό των Μακεδόνων που είχε έρθει να βοηθήσει την φάλαγγα. Η εκπαίδευση των αλόγων για την αντιμετώπιση των ελεφάντων αποδείχτηκε άχρηστη, αφού πανικοβλήθηκαν από την θέα και την μυρωδιά των τεράστιων ζώων και σκόρπισαν τον πανικό. Στο μεταξύ, η φάλαγγα σφαζόταν ανελέητα από όλες τις μεριές, ενώ όσοι πήγαιναν προς την ακτή τσαλαπατιούνταν από τους ελέφαντες.

Με την πτώση της νύχτας, οι Μακεδόνες είχαν 25.000 νεκρούς! Τις επόμενες μέρες 5.000 περιπλανώμενοι Μακεδόνες συνελήφθησαν και 6.000 αιχμαλωτίστηκαν στην Πύδνα. Ο Μακεδονικός στρατός έπαψε να υπάρχει!

(Αφορά βέβαια τον σημερινό ελληνικό χώρο γιατί Μακεδονικός και γενικά Ελληνικός στρατός υπήρχε για αρκετούς αιώνες μετά στα υπόλοιπα μακεδονικά βασίλεια των διαδόχων ανά τον γνωστό τότε κόσμο )
Αν στις 16 Ιουνίου, όταν οι Ρωμαίοι βρέθηκαν κατά λάθος μπροστά στον μακεδονικό στρατό, ο Περσέας επιτίθετω πιο γρήγορα θα είχε τσακίσει τους ασύνταχτους Ρωμαίους. Τη μέρα της μάχης ο Περσέας πάντως ήταν πιο γρήγορος στις κινήσεις του, αλλά τον Αιμίλιο Παύλο τον έσωσε το ανώμαλο έδαφος και η έγκαιρη παρατήρησή του της διάσπασης της φάλαγγας.
Οι πιο πολλές ιστορικές πηγές δεν αναγνωρίζουν την προσπάθεια του Περσέα και εξυμνούν τον Αιμίλιο Παύλο. Ο Περσέας οχυρώθηκε θαυμάσια, αλλά δεν είχε την τύχη του αντιπάλου του. Το λάθος του ήταν ο κακός υπολογισμός και ίσως η διστακτικότητά του. Μόνον ο  Πλούταρχος υπεράσπισε τον Περσέα στις αναφορές των φιλορωμαίων για δειλία. Ο Περσέας και ο λαός του πολέμησαν για την ελευθερία, έφτασαν κοντά στη νίκη αλλά η απαρχαιωμένη φάλαγγα δεν προσαρμόστηκε στην τακτική των λεγεώνων.
Ο Αιμίλιος Παύλος ζήτησε την άνευ όρων παράδοση και όλη την περιουσία της Μακεδονίας. Ο Περσέας αρνήθηκε και ζήτησε ειρήνη. Οι Ρωμαίοι απέρριψαν φυσικά την πρόταση και λεηλάτησαν όλη την Πιερία, κατέσφαξαν όλους τους αιχμαλώτους και όποιον άλλον βρήκαν. Το 167 π.Χ. τα λάφυρα, αγάλματα, ζωγραφιές, χρυσός, ασήμι, ορείχαλκος, ελεφαντόδοντο άφησαν όλους άφωνους στον θρίαμβο που έγινε στη Ρώμη.
 
Στην ιταλική όπου ανακαλύφθηκε ο φερόμενος ως ο τάφος  του Μακεδόνα βασιλέα Περσέα
Η Μακεδονία διασπάστηκε σε τέσσερις επαρχίες, με ξεχωριστές διοικήσεις, για να μην έχει τη δυνατότητα να σηκώσει ξανά κεφάλι. Η κτηνωδία της Συγκλήτου και η αρπακτικότητα των ρωμαϊκών στρατευμάτων φανέρωσαν τους σκοπούς τους: να συντρίψουν οποιαδήποτε δύναμη, να τιμωρήσουν τις εξεγέρσεις, ακόμα και την ουδετερότητα και να ασκούν παντού τον πλήρη έλεγχο.
Ο Περσέας, φυγάς πλέον, προσπαθώντας να κατευθυνθεί προς την Σαμοθράκη, κατέφυγε στην Αμφίπολη, όπου και παραδόθηκε. Ο Αιμίλιος Παύλος του συμπεριφέρθηκε ως βασιλιά και έπειτα ως προνομιούχο αιχμάλωτο. Ο Περσέας κόσμησε τον θρίαμβο του Ρωμαίου υπάτου στην Ρώμη, αλυσοδεμένος και πέθανε αιχμάλωτος λίγο αργότερα.
 
Ανάγλυφο που απεικονίζει τον Περσέα  σε επιτύμβια στήλη -Μουσείο του Λούβρου.
 
Οι αναφορές του Πολυβίου για τον Περσέα ήταν διαποτισμένες με κακία και μεροληψία. Πέρα από τις κατηγορίες για μωρία και άγνοια, τον χαρακτήρισε αναξιοπρεπή και άνθρωπο με δαιμονισμένη σκέψη σταλμένη από τον ουρανό! Άρα, παρανοϊκό και επιπόλαιο όπως έγραψε. Και πάνω από όλα ηλίθιο, διότι αντιστάθηκε στη Ρώμη που ήταν στο πεπρωμένο της να κατακτήσει τον κόσμο! Δεν δεχόμαστε τίποτα από αυτά, διότι οι πράξεις του Περσέα έδειξαν τα αντίθετα. Κατανοούμε, βεβαίως, την παθογένεια του Πολυβίου, αφού την ιστορία του την έγραψε στη Ρώμη και για το ρωμαϊκό κοινό. Δυστυχώς πολλές φορές την ιστορία την γράφουν οι νικητές. Ωστόσο, πάντα υπάρχουν ρωγμές απ’ όπου μπορεί η πραγματικότητα να ξεπηδήσει και να την αντικρίσουμε αξιολογώντας την πάνω σε πιο αντικειμενικές βάσεις.
Έτσι τελείωσε η θαυμαστή ιστορία της Μακεδονίας παρασύροντας μαζί της και τον υπόλοιπο Ελληνικό Δυτικό κόσμο.

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΜΕΤΑ
167 π.Χ.                Μετά την οριστική ήττα του Περσέα από τους Ρωμαίους, γαλατικά φύλα επωφελούνται και παρενοχλούν την Πέργαμο.
Ο Άτταλος αποστέλλεται και πάλι στη Ρώμη για να συγχαρεί τους Ρωμαίους για τη νίκη τους επί της Μακεδονίας, αλλά και για να εκθέσει την κατάσταση.
Οι Ρωμαίοι φίλοι του Αττάλου τον προτρέπουν να ανατρέψει τον αδερφό του. Παρόλο που η προοπτική αυτή τον δελεάζει αρχικά, τελικά ο ίδιος κρίνει λογικότερο το να αρνηθεί.
Στην Ιουδαία ξεσπά η Εξέγερση των Μακαβαίων ενάντια στον ηγεμόνα των Σελευκιδών, Αντίοχο Δ΄ τον Επιφανή.
166 π.Χ.                Οι Γαλάτες υποχρεώνονται σε ήττα από την Πέργαμο.
164 π.Χ.                Πρεσβείες της Βιθυνίας, της Ρόδου και της Αχαϊκής Συμπολιτείας υποβάλλουν στη Ρώμη τα παραπονά τους για τον Ευμένη.
163 π.Χ.                Ο Άτταλος υπερασπίζεται ενώπιων της Συγκλήτου τον αδερφό του, Ευμένη. Οι Ρωμαίοι αποφασίζουν να παρακολουθούν από κοντά την κατάσταση.
159 π.Χ.                Επαναλαμβάνεται το ίδιο σενάριο.
158 π.Χ.                Ο Ευμένης Β’ φεύγει από τη ζωή. Τον διαδέχεται ο αδερφός του, Άτταλο
 ----------------------------
ΠΗΓΕΣ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ
Αππιανός, «Μακεδονικά», Αγγλικά
Αππιανός, «Συριακά», Αγγλικά
Διόδωρος Σικελιώτης, «Ιστορική Βιβλιοθήκη», Αγγλικά
Ιουστίνος, «Επιτομή των ιστοριών του Πομπήιου Τρόγου», Λατινικά, Αγγλικά, Γαλλικά
Ιωάννης Ζωναράς, «Επιτομή Ισοτριών»
Κορνήλιος Νέπως, «De viris illustribus: Περί επιφανών στρατηγών», Αγγλικά
Πλούταρχος, «Ηθικά: Περί αδελφικής αγάπης», Αγγλικά
Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι (Αιμίλιος Παύλος – Τιμολέων)
Αππιανός, Μακεδονική και Ιλλυρική
Διόδωρος Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη
Πολύβιος, «Ιστορίαι», Αγγλικά
Φροντίνος, «Στρατηγήματα», Λατινικά και Αγγλικά
Τίτος Λίβιος, «Περιοχαί», Αγγλικά
Τίτος Λίβιος, «Ρωμαϊκή Ιστορία», Αγγλικά
Γιώργος Μπουλαλάκης -αρχαιολόγος : Πρόλογος από το βιβλίο «Φίλιππος, ο τελευταίος των Μακεδόνων»
Χρήστος Μπαρμπαγιαννίδης  – ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΣ ΤΙΤΛΟΣ  Περσέας: ο τελευταίος Μακεδών -eranistis.net Ερανιστής
Allen R.E. (1983). «The Attalid Kingdom: A Constitutional History». Oxford University Press, USA.
Austin M.M. (2006). «The Hellenistic World from Alexander to the Roman Conquest: A Selection of Ancient Sources in Translation». Cambridge University Press.
Hansen, Esther V. (1971). «The Attalids of Pergamon». Ithaca, New York: Cornell University Press; London: Cornell University Press Ltd.
Kosmetatou, Elizabeth (2003) «The Attalids of Pergamon», Andrew Erskine, ed., «A Companion to the Hellenistic World». Oxford: Blackwell: σελ. 159–174.
Οι Μεγαλύτερες Μάχες του Αρχαίου Ελληνικού Κόσμου, εκδόσεις Τάλως, Χάρης Θεοδωράτος, σελ. 258 – 264
N.G.L. Hammond – F.W. Walbank, Ιστορία της Μακεδονίας

O εθνοδιαλυτικός ρόλος της αθηναικής δημοκρατικής παράταξης στον Πελοποννησιακό πόλεμο

image002   Μετά το πέρας των ελληνοπερσικών πολέμων τέθηκε το ζήτημα της προστασίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από τους Πέρσες. Η Σπάρτη λόγω της κρατικής της υπόστασης και υποδομής αδυνατούσε, παρά απέφευγε, την ανάληψη υπερπόντιων εκστρατειών, έστω και αν αυτές οι εκστρατείες είχαν σκοπό την προστασία Ελλήνων. Έτσι οι Ίωνες προσέφεραν την ηγεμονία και ανέθεσαν την προστασία τους στους Αθηναίους, οι οποίοι δέχθηκαν με τιμή, καθώς αυτό απαιτούσε ούτως ή άλλως η φυλετική συγγένεια.
 
 Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής ήταν η δημιουργία της περιβόητης Αττικής- Δηλιακής συμμαχίας, η οποία είχε ως σκοπό την εξασφάλιση της ελευθερίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Με το πέρασμα των χρόνων αυτή η συμμαχία έμελλε να γίνει ηγεμονία και οι σύμμαχοι της Αθήνας υποτελείς. Αυτή η συνεχής ισχυροποίηση της Αθήνας ήταν και η κύρια αιτία της έναρξης του 27ετούς εθνοκτόνου Πελοποννησιακού πολέμου.  Ακόμη αιτία ήταν και ο φόβος της Σπάρτης και των συμμάχων της για την άνοδο αυτή. Έτσι τα κύρια αίτια αυτά διακρίνονται από τις εξωτερικές αφορμές.
Είναι δύσκολο έως και ιστορικώς ανεδαφικό να ρίξουμε αποκλειστικώς τις ευθύνες στην Αθήνα ή τη Σπάρτη. Μπορεί η αντιλακωνική πολιτική του Περικλή να υπεδαύλισε σε μεγάλο βαθμό το κλίμα για τον επικείμενο πόλεμο, όμως και η Πελοποννησιακή συμμαχία ευθύνεται σε αρκετά μεγάλο βαθμό για τα θλιβερά γεγόνοτα του Πελοποννησιακού. Μπορεί το «Μεγαρικό ψήφισμα» να θεωρήθηκε από την Κωμωδία ως η κύρια αιτία πολέμου όμως αυτό επεβλήθη ως αντίποινα στην πελοποννησιακή συμμαχία, η οποία, μέσω των Κορινθίων, παρέβη κατάφωρα την ειρήνη του 446 π.Χ, υποστηρίζοντας την αποστασία της Ποτείδαιας, η οποία αποτελούσε μέλος της Αθηναικής συμμαχίας. Επιπλέον οι Σπαρτιάτες προέβαλαν μια σειρά από εικονικές και αδύνατες απαιτήσεις στην Αθήνα,  ώστε οι Αθηναίοι να αναγκαστούν να υποκύψουν ή να πάρουν εκείνοι την ευθύνη για τον πόλεμο. Όπως και  να χει τα πολιτικά σχέδια Αθηναίων και Σπαρτιατών ήταν αρκετά περιπλεγμένα και είναι άδικο να αποδοθεί η ευθύνη μόνο στη μια ή στην άλλη πλευρά.
Αυτό όμως που έχει τεράστια σημασία είναι η στάση της αθηναικής ριζοσπαστικής παράταξης στη διάρκεια του πολέμου. Η παράταξη αυτή ευθύνεται για εγκληματικές πράξεις εις βάρος του έθνους των Ελλήνων, οι οποίες αν εξέλιπαν, θα είχε πάρει διαφορετική τροπή όχι μόνο η Ελληνική αλλά η παγκόσμια Ιστορία.
   Αρχικώς με τον θάνατο του Περικλή το 429 π.Χ, ο πολιτικός κόσμος περιέπεσε σε κρίση. Ο θάνατος του Περικλή ήταν ένα εθνικό δυστύχημα. Παρά τις μεροληπτικές του ενέργειές που αποσκοπούσαν στην παράταξή του και το συμφέρον της, ήταν πραγματικά ένας ηγέτης με αξιοσημείωτη ενεργητικότητα. Την περίοδο αυτή δεν υπάρχει κάποιος αντάξιός του. Τη θέση του διεκδικούν τώρα άτομα από τους επαγγελματικούς τομείς, οι οποίοι δεν διέθεταν το κύρος του προκατόχου τους. Δυο από αυτούς ήταν ο Κλέων, ιδιοκτήτης βυρσοδεψίου και ο Υπέρβολος, ιδιοκτήτης βιοτεχνίας λύχνων. Αργότερα εμφανίσθηκε και ο Κλεωφών. Και οι τρεις απέβλεπαν μόνο στο συμφέρον της δημοκρατικής παράταξης και των κομματικών σκοπιμοτήτων.. Διακατέχονται από άμετρη φιλοδοξία και ευθύνονται για πράξεις και παραλείψεις εγκληματικού χαρακτήρα που στοίχισαν την Ελλάδα σε αίμα.
 Έτος 425 π.Χ. Ο Αθηναίος στρατηγός Δημοσθένης καταφέρνει και καταλαμβάνει την Πύλο. Αφού ο πελοποννησιακός στόλος υπέστη ήττα, καταφέρνει και αποκλείει στη νήσο Σφακτηρία 420 Λακεδαιμόνιους οπλίτες! Μετά από αυτήν την δυσάρεστη έκπληξη, οι Σπαρτιάτες έσπευσαν να ζητήσουν σύναψη ανακωχής, ακόμη και ειρήνης! Το έγκλημα της ριζοσπαστικής δημοκρατικής παράταξης έγκειται στο ότι απέρριψε ασυζητητί τις προτάσεις των Σπαρτιατών, χάνοντας έτσι μια αληθινά καλή ευκαιρία οι Αθηναίοι να λήξει ο πόλεμος! Ο Κλέων και η παράταξή του ονειρεύονταν την κυριαρχία σε όλη την Ελλάδα και με αλαζονικό ύφος απέρριψε τις καλοπροαίρετες προτάσεις των Σπαρτιατών. Ο τυχοδιωκτισμός σε όλο του το μεγαλείο. Δεν ξέρουμε ποια θα ήταν η έκβαση, όμως μια μεγάλη ευκαιρία χάθηκε από κομματικά συμφέροντα. Πόσο σοβαρές ήταν οι προτάσεις των Σπαρτιατών φαίνεται από το γεγονός πως όταν ο Κλέων απαίτησε να ανακαταλάβει η Αθήνα όλα τα εδάφη που είχε παραχωρήσει κατά την ειρήνη του 446 π.Χ, οι Σπαρτιάτες παρακάλεσαν να δρομολογηθούν αυτά τα ζητήματα εν ευθέτω χρόνω, καθώς δεν μπορούσαν να παραβιάσουν ωμά τα δικαιώματα των συμμάχων. Έτσι ο πόλεμος συνεχίσθηκε.
  Το 424 π.Χ έγινε η μεγάλη επίθεση στη Βοιωτία. Όσο και αν είχε επιμείνει ο Περικλής πως δεν πρέπει να δώσουν μάχη στη ξηρά (καθώς ο στρατός της πελοποννησιακής συμμαχίας υπερείχε), ο Κλέων έβαλε την πατρίδα του σε νέες περιπέτειες. Ο στρατός των Αθηναίων υπέστη πανωλεθρία στο Δήλιον. Βέβαια λίγο πριν, η ριζοσπαστική δημοκρατική παράταξη υπέπεσε σε ένα ακόμη βαρύ σφάλμα.
  Ένα χρόνο πριν, το 425 π.Χ, είχε στείλει η Αθήνα 40 πλοία (!) προς βοήθεια  στους Λεοντίνους. Οι ριζοσπαστικοί δημορατικοί συνέδεαν αυτήν την εκστρατεία με μεγαλεπήβολα κατακτητικά σχέδια. Ο Υπέρβολος μάλιστα είχε κατά νου, την κατάκτηση της Σικελίας και της Καρχηδόνος σε μια περίοδο όπου παιζόταν το μέλλον της Ελλάδος.Βέβαια οι Έλληνες της Σικελίας τους απέπεμψαν το 424 π.Χ διαπιστώνοντας τους ιμπεριαλιστικούς τους σκοπούς.
 Ακριβώς μετά από αυτές  τις ανόητες ενέργειες της ριζοσπαστικής παράταξης , συνέβη άλλη  μια απώλεια που κλόνισε, επιτέλους, την εμπιστοσύνη του αθηναικού λαού απέναντί της . Το 424 π.Χ ο στρατηγός Βρασίδας καταλαμβάνει την Αμφίπολη, πόλη σύμμαχο των Αθηνών! Μέσα σε λιγότερο από δύο έτη η Αθήνα έχασε ένα μεγάλο μέρος της κυριαρχίας της εξαιτίας της ματαίοδοξης πολιτικής του Κλέωνα. Ο δημοκράτης αυτός δε δίστασε να  επιρρίψει τις ευθύνες στους στρατηγούς και να αποποιείται κάθε συμμετοχή του στην κατρακύλα αυτή. Τότε ήταν η στιγμή που ο λαός κατάλαβε το λάθος της παράταξης του Κλέωνα το 425, η οποία απέρριψε με αλαζονεία τις ειρηνευτικές προτάσεις των Σπαρτιατών. Από τον δημαγώγο αυτόν, η Αθήνα γλύτωσε το 422 π.Χ στη μάχη έξω από την Αμφίπολη, όπου και σκοτώθηκε, δείχνοντας έτσι την απειρία του στα στρατηγικά πράγματα.
  Αν και το 421 π.Χ η Αθήνα συνήψε με τη Σπάρτη την ειρήνη του Νικία, τότε ανδρώθηκε ένας άλλος σημαντικός Αθηναίος, αλλά τρομερά φιλόδοξος και ραδιούργος. Ήταν ο Αλκιβιάδης. Από το 420 π.Χ που έγινε στρατηγός έως και το τέλος του πολέμου, είναι υπεύθυνος για όλα τα δεινά που υπέστη όχι μόνο η Αθήνα, αλλά ολόκληρη η Ελλάδα. Ανέλαβε την ηγεσία της ριζοσπαστικής δημοκρατικής παράταξης και ενώ είχαν αρχίσει οι σχέσεις Αθήνας – Σπάρτης να γίνονται φιλικές, αντιτίθεται στο σχέδιο του Νικία, απομακρύνει την Αθήνα από τη Σπάρτη και συνάπτει αμυντικό σύμφωνο με Άργος, Ήλιδα, Μαντίνεια. Η ανακατάταξη αυτή είχε ως αποτέλεσμα την μάχη της Μαντίνειας το 418 π.Χ., όπου για ακόμη μια φορά η Αθήνα υπέστη ήττα από τους Σπαρτιάτες.
 Η διαβόητη εκστρατεία όμως, για την οποία είναι γνωστός ο Αλκιβιάδης είναι η εκστρατεία στη Σικελία.Πιστός στα, εκτός πραγματικότητας, όνειρα των προκατόχων του και, απεριόριστα εξουσιομανής, απέβλεπε στην κατάκτηση ολόκληρης της Σικελίας. Η εκστρατεία αυτή η οποία είχε (κατά τον Αλκιβιάδη) τον χαρακτήρα ένωσης του Ελληνισμού από Δύση και Ανατολή, έστω υπό την ηγεμονία των Αθηνών, σίγουρα γοήτευε όλους τους Αθηναίους. Η χρονική στιγμή όμως που επέλεξε ήταν η πιο ακατάλληλη. Η Αθήνα είχε χάσει κτήσεις της, είχε ανάγκη την ειρήνη για να ανακάμψει, και αυτός ο αμφιλεγόμενος φιλόδοξος πολιτικός την έβαζε σε νέες περιπέτειες.Το  415 π.Χ όταν ο Αθηναικός στόλος είχε φτάσει στη Σικελία, φτάνει η « Σαλαμινία» και αναγγέλει ότι ο Αλκιβιάδης έπρεπε να επιστρέψει να δικασθεί για το γνωστό ανοσιούργημα της κοπής των κεφαλών του θεού Ερμή. Όσο λογικές και αν ήταν οι αντιρρήσεις του Αλκιβιάδη, ο οποίος ήταν η ψυχή της εκστρατείας, δεν του συγχωρείται η προδοσία που έπραξε. Δεν εμφανίσθηκε στα αθηναικά δικαστήρια αλλά κατέφυγε στην αντίπαλο Σπάρτη, αποσκοπώντας να εκδικηθεί την ίδια του τη πατρίδα! Η αρχαία ιστορία δεν έχει να επιδείξει αντίστοιχο άνδρα που να έχει διαπρέψει σε τόσο μεγάλο βαθμό στον τυχοδιωκτισμό, και στην ραδιουργία.
  Aπό τη Σπάρτη ο ηγέτης των δημοκρατικών Αλκιβιάδης επέφερε μια σειρά αλλεπάλληλων πληγμάτων στην πατρίδα του, δρώντας ως κοινός  προδότης. Το 413 π.Χ συμβούλευσε τους Σπαρτιάτες να καταλάβουν τη Δεκέλεια,  κομβικό σημείο από όπου γινόταν ο ανεφοδιασμός της Αθήνας από την Εύβοια. Ακόμη εξαιτίας αυτού του γεγονότος διεκόπη και η εργασία στα λατομεία του Λαυρίου. Ένα χρόνο μετά, όταν Πέρσες και Σπαρτιάτες συμμάχησαν, ο Αλκιβιάδης συμβούλευσε τους Σπαρτιάτες να στείλουν στόλο στη Μ. Ασία όπου  θα πολεμούσε στο πλευρό των Περσών εναντίον των Αθηναίων! Αυτή η συμφωνία επικυρώθηκε μάλιστα με σύναψη συμφωνίας μεταξύ Σπαρτιατών και του σατράπη Τισσαφέρνη.  Είναι αντιληπτό το μέγεθος της προδοσίας και της άμετρης φιλοδοξίας των ριζοσπαστών δημοκρατικών, οι οποίοι δεν δίστασαν να καταστρέψουν την πατρίδα τους στο βωμό των προσωπικών τους συμφερόντων αλλά και της παράταξής τους.
Το 412 π.Χ ο Αλκιβιάδης δρομολογεί τις εξελίξεις ώστε να καθιερωθεί ολιγαρχικό πολίτευμα στην Αθήνα ώστε όταν οι Αθηναίοι επαναστατήσουν να τον ανακαλέσουν ως σωτήρα, πράγμα το οποίο και έγινε. Εξαπάτησε τον αθηναικό λαό με τέτοια επιτυχία, που ανακαλέσθηκε ως σωτήρας της δημοκρατίας!  Όταν βέβαια  το 410 π. Χ ο Αλκιβιάδης πετυχαίνει νίκη κοντά στη Κύζικο, οι Σπαρτιάτες ξαναπροτείνουν ειρήνη με βάση το status quo. Στην Αθήνα όμως η ριζοσπαστική παράταξη ισχυροποιήθηκε πάλι και απέρριψε εκ νέου τις ειρηνευτικές προτάσεις των Σπαρτιατών, όπως ακριβώς το 425 π.Χ ο Κλέων! Υπεύθυνος για την εθνοκτόνο αυτή ενέργεια είναι ο ηγέτης της, Κλεοφών, ο οποίος και αποκατέστησε το δημοκρατικό πολίτευμα.
   Το 406 π.Χ λαμβάνει χώρα η ναυμαχία στις Αργινούσες, όπου οι Αθηναίοι συντρίβουν τον σπαρτιατικό στόλο του Καλλικρατίδα. Και πάλι οι Σπαρτιάτες προτείνουν ειρήνη, αλλά για άλλη μια φορά η ηγεσία των δημοκρατικών ήταν κατώτερη των περιστάσεων και απέρριψε με ανυπόστατες ανταπαιτήσεις την πρόταση ειρήνης.
   Σε όλη τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου διαπιστώνει κανείς πως οι ηγέτες της  αθηναικής δημοκρατικής παράταξης, δείχνοντας εγκληματική αμέλεια και προσκόλληση στο κομματικό συμφέρον, εμπόδισαν να έχει η Αθήνα αλλά και η υπόλοιπη Ελλάδα ένα λαμπρό πολιτικό μέλλον. Διότι μετά από τον πόλεμο, και συγκεκριμένα μετά την άνευ σημασίας εκστρατεία στη Σικελία το 415 π.Χ, οι Πέρσες διαδραματίζουν ενεργό ρόλο στα εσωτερικά πολιτικά πράγματα της Ελλάδας. Και αυτή η ανάμειξη σταμάτησε μόνο με την πανελλήνια εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η ιταμή συμπεριφορά των Αθηναίων προς τους υπόλοιπους Έλληνες, έπληξε την εικόνα τους στα μάτια των συμμάχων και έτσι η Σπάρτη ανήλθε σε μεγάλη ηγετική δύναμη και απέκτησε ισχυρό στρατιωτικό ρόλο.

Θέλετε να τηρείτε τις αποφάσεις σας; Κοιμηθείτε νωρίς

Θέλετε να χάσετε βάρος, να βάλετε τα οικονομικά σας σε τάξη ή να οργανώσετεκαλύτερα τη ζωή σας το 2015; Αν ναι, φροντίστε να πηγαίνετε καθημερινά νωρίς για ύπνο. Τα υπάρχοντα επιστημονικά στοιχεία δείχνουν ότι η αδυναμία να τηρήσουμε τις αποφάσεις μας επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό από το πόσο κουρασμένοι νιώθουμε. Μάλιστα όσοι κοιμούνται λιγότερο από επτά ώρες κάθε βράδυ, έχουν πολύ πιο αδύναμη δύναμη της θελήσεως. Ο δρ Ρίτσαρντ Βάισμαν, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Χέρτφορντσαϊρ, υποστηρίζει ότι η κόπωση αποτελεί πλήγμα για τον αυτοέλεγχο, με συνέπεια όσο κι αν προσπαθεί κανείς, στο τέλος να ενδίδει σε ό,τι προσπαθεί να αποφύγει.

«Ο εγκέφαλος χρειάζεται άφθονη ενέργεια για να αντέξει κάτι που δεν θέλουμε στ’ αλήθεια ή δυσκολευόμαστε να κάνουμε, αλλά όταν κάποιος έχει έλλειψη ύπνου, η ενέργεια αυτή είναι μειωμένη», εξήγησε στην εφημερίδα «Times» του Λονδίνου. Την κατάσταση επιδεινώνει το γεγονός πως μερικές από τις αποφάσεις του νέου έτους που υιοθετούν πολλοί, όπως το να γυμνάζονται συστηματικά κάθε πρωί, τους κάνουν να κοιμούνται ακόμα λιγότερο. Αυτός είναι και ο λόγος που «η πρωινή γυμναστική αντενδείκνυται και προτιμότερη είναι η γυμναστική αργά το μεσημέρι ή νωρίς το απόγευμα», λέει ο δρ Βάισμαν.

Σε μελέτη που είχε πραγματοποιήσει το 2010, ο καθηγητής είχε διαπιστώσει ότι το 80% των ενηλίκων εγκαταλείπουν πριν τα τέλη Ιανουαρίου τις αποφάσεις που λαμβάνουν μόλις αρχίζει ο νέος χρόνος. Στη νεότερη μελέτη του, περισσότεροι από 1.000 εθελοντές συμπλήρωσαν διαδικτυακά ερωτηματολόγια για την ποιότητα και τη διάρκεια του ύπνου τους, καθώς και την επιτυχία που είχαν στην επίτευξη των στόχων που έθεταν κατά την έναρξη ενός έτους. Περισσότερο από το 60% όσων είπαν ότι κοιμούνται επαρκώς (οκτώ ή περισσότερες ώρες το 24ωρο), δήλωσαν ότι επιτυγχάνουν τους στόχους τους, ενώ αντιθέτως το αντίστοιχο ποσοστό σε όσους κοιμούνταν ελλιπώς (λιγότερες από επτά ώρες το 24ωρο) ήταν μόλις 44%.

Μελέτες άλλων ερευνητικών ομάδων έδειξαν πως οι εργαζόμενοι με έλλειψη ύπνου τείνουν να είναι πιο αφηρημένοι και να χαζεύουν περισσότερο στο Ίντερνετ εν ώρα εργασίας, σε σύγκριση με όσους είναι ξεκούραστοι. Επιπλέον, οι πάσχοντες από έλλειψη ύπνου τείνουν να κάνουν πιο ανθυγιεινές επιλογές διατροφής, προτιμώντας τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε λίπη και ζάχαρη. «Βρισκόμαστε σε μία περίοδο που πολύς κόσμος παίρνει αποφάσεις για τα μελλοντικά βήματά του και πως θα τα επιτύχει», πρόσθεσε ο δρ Βάισμαν. «Τα στοιχεία που έχουμε στα χέρια μας υποδηλώνουν ότι καταβάλλουν περισσότερη προσπάθεια απ’ όση χρειάζεται και πως το πρώτο που έχουν να κάνουν είναι να κοιμούνται αρκετά», κατέληξε.

Ο χειμώνας δεν ταιριάζει στις γυναίκες!

Οι γυναίκες διατρέχουν έως και 50% μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν εποχική κατάθλιψη συγκριτικά με το αντρικό φύλο, ενώ είναι πιο επιρρεπείς στο φαγητό κατά τη χειμερινή περίοδο, σύμφωνα με μία νέα μελέτη, που πραγματοποιήθηκε από την εταιρεία Anglian Home Improvements. Η έρευνα δείχνει ότι οι γυναίκες αντιμετωπίζουν χειρότερα το χειμώνα – με το 50% των γυναικών να επηρεάζονται περισσότερο από τον καιρό από ό, τι οι άντρες. Επίσης 37% των γυναικών «παλεύουν» για να βρουν κίνητρα να βγουν έξω τους κρύους μήνες σε σύγκριση με το 28% των αντρών. Σύμφωνα με την έρευνα, οι γυναίκες δυσκολεύονται να συνηθίσουν την μείωση του ημερήσιου φωτός, αναφέροντας μια σειρά από προβλήματα, ενώ μόνο το 30% των ανδρών υποφέρει από το ίδιο πρόβλημα.

«Η έρευνα δείχνει ότι οι γυναίκες έχουν 50% περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν από κατάθλιψη του χειμώνα από ό, τι οι άντρες, γεγονός που υποστηρίζεται από επιστημονικά στοιχεία και είναι πολύ πιθανόν να σχετίζεται με αυξημένη ευαισθησία των γυναικών σε κυκλικές μεταβολές, ορμονικές, βιολογικές ή εποχιακές», ανέφερε η ψυχολόγος Τζο Χέμινγκς.

Η γοητεία της αντιύλης

Τον Νοέμβριο του 2010, και ύστερα από πέντε χρόνια εντατικών προσπαθειών, μια ομάδα ερευνητών στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών -το γνωστό μας CERN- είχε ένα μεγάλο επίτευγμα: Δημιούργησε και παγίδευσε 38 άτομα αντιύλης, που επέζησαν στην μοναξιά τους δύο δέκατα του δευτερολέπτου. Δεν ήταν η πρώτη φορά, που παράγονται τεχνητά άτομα αντιύλης. Συνήθως όμως εξαϋλώνονται ακαριαία, επειδή έρχονται σε επαφή με τη συμβατική ύλη.

Είναι αλήθεια ότι ο απλός άνθρωπος θεωρεί την αντιύλη ως μια οντότητα εξωτική. Ισως επειδή με την ύλη και τα υλικά πράγματα αισθάνεται δεμένος με ποικίλους τρόπους -συχνά διόλου σοφούς!- η αντιύλη φαντάζει στο μυαλό του ως η πεμπτουσία της διαφυγής και του φανταστικού.

Για την επιστήμη, εντούτοις, η λέξη δεν έχει ιδιαίτερη φόρτιση, ούτε κρύβει κάποιο μυστήριο. Η συμβολή της, όμως, στη θεμελίωση της φυσικής υπήρξε πράγματι δεσπόζουσα.

Ας δούμε τα πράγματα από την αρχή. Τον κόσμο μας, τον υλικό κόσμο, συνθέτουν τα άτομα, που αποτελούνται από τα ηλεκτρόνια και έναν βαρύ πυρήνα. Δεν είναι λοιπόν «άτμητα», όπως πίστευε ο Δημόκριτος. Ο ίδιος ο πυρήνας συντίθεται από πρωτόνια και νετρόνια, ενώ τα ηλεκτρόνια διαγράφουν πολύπλοκες τροχιές και δίδουν σε κάθε άτομο τις χαρακτηριστικές του ιδιότητες.

Τους νόμους που διέπουν τον μικρόκοσμο των ατόμων -νόμους που παραβιάζουν την κοινή λογική- περιέγραψε η κβαντομηχανική, επίτευγμα διανοητικό από τα σπουδαιότερα στην ανθρώπινη ιστορία. Οταν γύρω στο 1926, ολοκληρώθηκαν οι κανόνες και οι εξισώσεις της, μια επανάσταση είχε συντελεστεί στην επιστήμη. Επανάσταση που, εκτός από το θεωρητικό μεγαλείο της, οδήγησε στη σημερινή τεχνολογική εποχή.

Η κβαντομηχανική, όμως, παρουσίαζε από τη γένεσή της μια σημαντική αδυναμία: Δεν ήταν συμβατή με την Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας, που ο Αϊνστάιν είχε συλλάβει όντας ακόμα ταπεινός υπάλληλος σε ένα γραφείο ευρεσιτεχνιών. Μια σύνθεση των δύο θεωριών ήταν αναγκαία. Σε αντίθεση με τους πολιτικούς, οι φυσικοί την αλήθεια αναζητούν στη σύνθεση των ιδεών, όχι στον κατακερματισμό τους.

Τη σύνθεση αυτή πραγματοποίησε πρώτος ο Paul Dirac, ένας ιδιοφυής φυσικός με εμμονή στις αισθητικές αξίες της επιστήμης. Η θεωρία του Dirac, ενώ γεφύρωνε την Κβαντομηχανική με τη Σχετικότητα, είχε ωστόσο μια απαραίτητη προϋπόθεση: ότι εκτός από το ηλεκτρόνιο έπρεπε να υπάρχει ένα άλλο σωματίδιο, με την ίδια ακριβώς μάζα -αλλά με αντίθετο φορτίο!

Η πρόβλεψη αυτή ελάχιστους έπεισε. Λίγα όμως χρόνια αργότερα, ένα καινούριο σωματίδιο ανιχνεύθηκε στις κοσμικές ακτίνες, που βομβαρδίζουν τη γη μας από το διάστημα. Είχε την ίδια μάζα με το ηλεκτρόνιο, αλλά, αναπάντεχα, θετικό φορτίο. Ηταν το αντιηλεκτρόνιο, το πρώτο δηλαδή σωματίδιο αντιύλης. Εξαιτίας ακριβώς του θετικού του φορτίου ονομάσθηκε ποζιτρόνιο. Η τολμηρή πρόβλεψη του Dirac, καθηγητή ήδη στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, είχε επαληθευθεί.

Το πρώτο όμως αυτό σωματίδιο αντιύλης έμελλε να αποκτήσει πολλούς συντρόφους. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όλων των ειδών τα αντισωματίδια άρχισαν να ανακαλύπτονται στους μεγάλους επιταχυντές, που κατασκευάστηκαν για να μελετήσουν τη δομή της ύλης. Ενα σημαντικό βήμα υπήρξε η ανακάλυψη του αντιπρωτονίου, που παρήχθη πρώτη φορά το 1955 σε βίαιες συγκρούσεις πρωτονίων. Οπως αναμενόταν, το αντιπρωτόνιο είχε την ίδια μάζα με το πρωτόνιο, αρνητικό όμως φορτίο.

Η γενίκευση των εξισώσεων του Dirac, που είχαν εν τω μεταξύ πετύχει οι θεωρητικοί φυσικοί, οδηγούσε σε μια συγκλονιστική πρόβλεψη: ότι σε κάθε σωματίδιο της ύλης, που υπήρχε στο Σύμπαν ή παραγόταν τεχνητά, αντιστοιχούσε και το αντισωματίδιό του. Με την ίδια πάντοτε μάζα, αλλά με αντίθετο φορτίο και κάποιες άλλες ηλεκτρικές ιδιότητες. Στην ύλη, με δύο λόγια, αντιστοιχούσε η αντιύλη! Ο κόσμος αποκτούσε μια βαθύτερη, όσο και ανεξήγητη, συμμετρία.

Την πρόβλεψη της αντιύλης σφραγίζει, ωστόσο, μια ιδιαίτερη παράμετρος. Το επιστημονικό έργο του Dirac, καθώς και το κλασικό του σύγγραμμα γύρω από τις αρχές της κβαντομηχανικής, διαθέτουν ιδιαίτερη κομψότητα και μαθηματική ομορφιά. Οταν το 1974 επισκέφθηκε το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ -είχε ήδη εγκατασταθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες- συμβούλευσε τους μεταπτυχιακούς φοιτητές να ενδιαφέρονται περισσότερο για την ομορφιά των εξισώσεών τους, και λιγότερο για το νόημα που έχουν!

Υπάρχει ωστόσο μια ιδιότητα της αντιύλης που κάνει τα πράγματα ακόμα πιο ενδιαφέροντα· ή, κατά κάποιον τρόπο, πιο ριψοκίνδυνα. Είναι ότι κάθε σύγκρουση της ύλης με την αντιύλη, ή και η απλή επαφή τους, οδηγεί σε μια πραγματική εξαΰλωση. Τα σωματίδια εξαφανίζονται, ενώ απελευθερώνεται άφθονη ενέργεια υπό μορφή φωτεινής ακτινοβολίας. Η ύλη, δηλαδή, μετατρέπεται σε φως!

Μήτε, λοιπόν, στα αναρίθμητα αστέρια του ουρανού, μήτε στους πλανήτες είναι δυνατή η συνύπαρξη ύλης και αντιύλης. Το αποτέλεσμα θα ήταν τότε μια έκρηξη βίαιη και καταστροφική. Δεν μπορεί όμως να αποκλειστεί η ύπαρξη στο Σύμπαν μεγάλων ποσοτήτων αντιύλης, που είναι για πάντα χωρισμένες από την ύλη. Αυτό άλλωστε ισχυρίσθηκε ο ίδιος ο Dirac στην ομιλία του, όταν το 1933 δίκαια τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ. Με άλλα λόγια, είναι πιθανή η ύπαρξη αντιαστέρων, αντιπλανητών - ίσως και αντιανθρώπων!

Πριν όμως ο αναγνώστης βεβαιώσει ότι, για το τελευταίο τουλάχιστον, δεν υπάρχουν αμφιβολίες, ας υπογραμμισθεί ότι ο εντοπισμός της αντιύλης στο Σύμπαν είναι εξαιρετικά δυσχερής. Η αντιύλη είναι μια καθ' όλα λογική και αξιοπρεπής μορφή της ύλης, κάτι σαν την κατοπτρική εικόνα της. Και τα χαρακτηριστικά της φαινόμενα, δεν θα διέφεραν καθόλου από εκείνα του κανονικού μας κόσμου. Ενα αστέρι από αντιύλη θα εξέπεμπε φως με τις ίδιες ακριβώς διαδικασίες, και θα είχε την ίδια εξέλιξη με το κανονικό αστέρι. Μήτε τα βαρυτικά φαινόμενα θα διέφεραν, και ένας αντιπλανήτης θα περιστρεφόταν γύρω από έναν υποθετικό αντιήλιο με τον ίδιο τρόπο όπως οι γνωστοί μας πλανήτες γύρω από τον ήλιο.

Εχει λοιπόν κάποια βάση η συμβουλή που δίδει ένας γνωστός φυσικός. Οτι αν η μοίρα το φέρει να συναντηθούμε με έναν εξωγήινο, ας μην του δώσομε απερίσκεπτα το χέρι. Ισως να είναι φτιαγμένος από αντιύλη. Τότε η φιλική χειραψία θα καταλήξει σε μια κατακλυσμική έκρηξη!

Σε γήινη πάντως κλίμακα, μια μυστηριώδης έκρηξη το 1908 που κατέκαψε τα γύρω δάση στη Σιβηρία, δεν αποκλείεται να οφειλόταν σε ένα θραύσμα αντιύλης που κατάφερε να φθάσει ώς τη γη. Ας σημειωθεί, μόνον, ότι ενώ η έκρηξη είχε την ισχύ μιας πυρηνικής βόμβας, το κομμάτι της αντιύλης, που ίσως την προκάλεσε, δεν θα υπερέβαινε σε μέγεθος ένα σπυρί στάρι!

Αν όμως τα σωματίδια αντιύλης έχουν ήδη αυτήν την ενδιαφέρουσα προϊστορία, γιατί τόσος θόρυβος γύρω από το πρόσφατο επιστημονικό επίτευγμα; Διότι, απλούστατα, οι ερευνητές κατάφεραν να δημιουργήσουν όχι μεμονωμένα σωματίδια αντιύλης, αλλά ολόκληρα αντιάτομα! Συγκεκριμένα, άτομα αντιυδρογόνου. Σε αντίθεση με το συμβατικό άτομο υδρογόνου, το αντιυδρογόνο διαθέτει ως πυρήνα το αντιπρωτόνιο, ενώ γύρω του περιστρέφεται ένα αντιηλεκτρόνιο -δηλαδή, ένα ποζιτρόνιο. Με ένα πολύπλοκο μάλιστα μαγνητικό σύστημα, οι επιστήμονες του CERN επέτυχαν να κρατήσουν τα αντιάτομα αυτά -έστω για ελάχιστο χρονικό διάστημα!- μακριά από άτομα της ύλης και την αμοιβαία τους εξαφάνιση.

Το επίτευγμά τους δεν σημαίνει, βέβαια, ότι κάποιες εφαρμογές της αντιύλης είναι επί θύραις. Παρόμοιες εφαρμογές, για το καλό ή το κακό, απαιτούν δεκαετίες. Η γοητεία όμως της αντιύλης έγκειται αλλού: Στο σημερινό Σύμπαν, η αντιύλη φαίνεται ότι λάμπει διά της απουσίας της. Η βαθύτερή της λοιπόν κατανόηση θα οδηγήσει σε απαντήσεις γύρω από την ίδια την γένεση και την εξέλιξη του Σύμπαντος. Αξίζει άλλωστε να υπογραμμισθεί, ότι η θεωρητική πρόβλεψη της αντιύλης στηρίχθηκε σε αρχές συμμετρίας και ομορφιάς. Οπως λοιπόν και στη ζωή, η αναζήτηση της ομορφιάς στην επιστήμη αποκαλύπτει έναν ολόκληρο κόσμο, που προσπαθεί να μας ψιθυρίσει την αλήθεια.

Μια άλλη άποψη για την Υπερβορέα

Μια άλλη άποψη για την ΥπερβορέαΗ Έλενα Π. Μπλαβάτσκυ, πριν από 130 χρόνια περίπου, εισήγαγε στους δυτικούς ερευνητές τη Σαμπάλα (Shambhala), που διαφορετικά θα παρέμενε κρυφή και στη γνώση μόνο μερικών μαθητών. Η λέξη είναι σανσκριτική και σημαίνει «η πηγή της ευδαιμονίας» ή διαφορετικά «ο τόπος της ειρήνης και της ηρεμίας».

Αναφορά επίσης σχετικά με αυτή την τοποθεσία έγινε από τον Πορτογάλο καθολικό ιεραπόστολο Estêvão Cacella, ο οποίος άκουσε για τη Shambhala (την οποία κατέγραψε ως “Xembala”) νομίζοντας ότι ήταν ένα άλλο όνομα για την Κίνα, ενώ το 1627 ανακάλυψαν το λάθος του.

Η Σαμπάλα αντιπροσωπεύει στο Βουδισμό την Αγνή Γη, ένα βασίλειο του οποίου η ύπαρξη είναι ιδανική ή πνευματική όσο και φυσική ή γεωγραφική. Κάτω από αυτή τη μορφή η Σαμπάλα έγινε γνωστή στο Δυτικό πολιτισμό και επηρέασε τόσο Βουδιστές όσο και μη Βουδιστές ερευνητές. Η φήμη της φθάνοντας στη Δύση, επηρέασε τους πνευματικούς αναζητητές όπως επίσης και την απόκρυφη παράδοση.

Στη Θιβετανική Βουδιστική παράδοση η Σαμπάλα είναι ένα μυθικό βασίλειο κρυμμένο κάπου στα βάθη της Ασίας. Αναφέρεται σε διάφορα αρχαία κείμενα όπως το Kalachakra Tantra και στα κείμενα του Zhang Zhung τα οποία προηγούνται του Θιβετανικού Βουδισμού. Στα κείμενα των Bon αναφέρεται ως Olmolungring. Υπάρχουν πολλές απόψεις για το πού βρίσκεται η Σαμπάλα. Συνήθως την τοποθετούν στην κεντρική Ασία ή στο δυτικό Θιβέτ. Το αρχαίο Zhang Zhung την τοποθετεί στο Sutlej Valley στο Himachal Pradesh και οι Μογγόλοι σε κάποιες κοιλάδες της νότιας Σιβηρίας.

Στο Θεοσοφικό Γλωσσάριο η Σαμπάλα αναφέρεται ως μια μυστηριώδης περιοχή, μια πόλη όπου θα εμφανιστεί ο Κάλκι Αβατάρ όπως λέει η προφητεία στα Πουράνα. Ο “Κάλκι” είναι ο Βισνού, ο Μεσσίας πάνω στο λευκό άλογο σύμφωνα με τους Βραχμάνους. Κατά τους Βουδιστές είναι ο Μαϊτρέγια Βούδας, επίσης ο Σαοσιάντ, ο Σωτήρας των Πάρσων, και ο Χριστός των Χριστιανών. Και όπως λέει, όλοι αυτοί οι «απεσταλμένοι» πρόκειται να εμφανιστούν πριν από το τέλος του Κάλι-Γιούγκα.

Στο Καλατσάκρα Τάντρα αναφέρεται ότι η Σαμπάλα έχει «εξωτερική», «εσωτερική» και «εναλλασσόμενη» έννοια. Ως προς την εξωτερική της έννοια, η Σαμπάλα υπάρχει σε κάποιο φυσικό χώρο, αν και μόνο τα άτομα με ιδιαίτερο κάρμα μπορούν να την δουν και να την αντιληφθούν. Πρόκειται για έναν αγνό τόπο που υπάρχει στο ανθρώπινο πεδίο και μόνο κάποιος που έχει τη «χάρη» μπορεί να την δει.

Οι άλλες δύο έννοιες – η εσωτερική και η εναλλασσόμενη – αναφέρονται σε λεπτοφυέστερες καταστάσεις της Σαμπάλα, οι οποίες γίνονται αντιληπτές διαισθητικά και μέσω διαλογισμού και οι πληροφορίες για αυτόν τον τόπο παραδίδονται από δάσκαλο σε μαθητή προφορικά. Οι αρχικοί δάσκαλοι αυτής της παράδοσης καλύφθηκαν με ψευδώνυμα και οι προφορικές παραδόσεις που διασώθηκαν από τους Θιβετανούς είναι διαφορετικές ως προς τον χρόνο εμφάνισής της στη γη.

Η Ε.Π.Μπλαβάτσκυ λέει για τη Σαμπάλα ότι «είναι μία μυστηριώδης τοποθεσία … και για τον Βουδισμό, Χριστιανισμό, Ινδουισμό και για άλλες θρησκείες θα μπορούσε να είναι η τοποθεσία όπου γεννιέται ένας Μεσσίας». Και ότι «Όλοι αυτοί οι αγγελιαφόροι εμφανίζονται πριν από τη συντέλεια του κόσμου –λένε κάποιοι-, και πριν από το τέλος της Κάλι Γιούγκα λένε κάποιοι άλλοι…» (Θεος.Γλωσσάρι, 287)

Υπάρχει άραγε κάποια γεω-επιστημονική απόδειξη για την ύπαρξή της ως νησί στην περιοχή της σημερινής ερήμου Γκόμπι? Αυτό το ερώτημα έθεσε η Kara LeBeau στο άρθρο της «Roerich’s Shambhala» που είναι δημοσιευμένο στο Theosophy Watch: http://theosophywatch.com/ σε κάποιο καθηγητή στο τμήμα επιστημών για τη Γη και το Διάστημα στο UCLA. Αυτός απάντησε ότι η έρημος Γκόμπι η οποία εκτείνεται μεταξύ Κίνας και Μογγολίας ήταν καλυμμένη κάποτε με νερό! Έτσι ο μύθος μπορεί να επιβεβαιωθεί.

Ο Νίκολας Ρέριχ (Nicholas Roerich) ήταν ο πρώτος που ηγήθηκε μιας επιστημονικής αποστολής στην κεντρική Ασία (1924-1928). Ήταν η πρώτη αποστολή στις ορεινές περιοχές του Θιβέτ, από τον βορρά ως τον νότο, από την Κίνα έως την Ινδία. Αρχαιολόγος και ζωγράφος ο ίδιος, απεικόνισε το μεγαλείο των Ιμαλάϊων σε πίνακες, ενώ ένας από τους σκοπούς της αποστολής στις ορεινές περιοχές του Θιβέτ ήταν και η πιθανότητα να ανακαλύψει τη Σαμπάλα.

«Η Σαμπάλα είναι ένα Ιερό Μέρος, όπου ο γήινος κόσμος ενώνεται με το ανώτερο επίπεδο της συνειδητότητας» εξηγεί στο βιβλίο του «Heart of Asia», και συνεχίζει: «…στην Ασία ξέρουν ότι υπάρχουν δύο Σαμπάλα, η μία υλική και η άλλη αόρατη».
Το Ιερό Νησί

Και ο Διδάσκαλος Κουτχούμι αποκαλύπτει στις Επιστολές των Διδασκάλων, (Mahatma Letters, 155) ότι «οι κάτοικοι της Σαμπάλα - όταν ήταν ακόμη νησί στην Κεντρική Ασία, ονομάζονταν Γιοί της Πύρινης Ομίχλης, και ήταν αυτοί που υπερίσχυσαν της εγωιστικής αλλά όχι εντελώς αδύναμης φύσης των μάγων της Ποσειδωνίας…»

Oι ρίζες αυτού του ιερού τόπου βρίσκονται από την αρχή της ζωής πάνω στη γη, εξηγεί η Ε.Π. Μπλαβάτσκυ στη Μυστική Δοξασία (ΜΔ ΙΙ, 400) όπου λέει ότι η «καρδιά της Μάνας Γης κτυπά κάτω από τα πόδια της ιερής Σαμπάλα, η οποία, τότε, δεν είχε ακόμη γεννηθεί».
Η Ακατάστρεφτη Ιερή Χώρα

Όπως αναφέρεται στη Μυστική Δοξασία, η ηλικία της ανθρωπότητας πάνω στη γη είναι περίπου 18 με 19 εκατομμύρια χρόνια. Και ότι πριν από την εμφάνιση της ανθρωπότητας είχε ήδη σχηματιστεί το ιερό κέντρο των Θείων Καθοδηγητών οι οποίοι θα ήταν οι υπεύθυνοι για την εκπαίδευση και την πρόοδό της.

Στη Μ.Δ. ΙΙ,6 όπου καταγράφει τις ηπείρους που έδωσαν καταφύγιο στην ανθρωπότητα στα εκατομμύρια χρόνια της εξέλιξής της, αναφέρεται στην πρώτη ήπειρο την οποία ονομάζει «Ακατάστρεφτη Ιερή Χώρα». Λέει ότι αυτή δεν συμμερίστηκε ποτέ τη μοίρα των άλλων ηπείρων, δηλαδή δεν καταβυθίστηκε, και ότι είναι η μόνη που το πεπρωμένο της είναι να διαρκέσει από την αρχή μέχρι το τέλος του μανβαντάρα κατά τη διάρκεια κάθε Γύρου. Είναι το λίκνο του πρώτου ανθρώπου και η κατοικία του τελευταίου θείου θνητού… Για τη μυστηριώδη και ιερή αυτή χώρα πολύ λίγα μπορούν να ειπωθούν, εκτός ίσως …. Ότι «ο πολικός αστέρας έχει την προσεχτική ματιά του πάνω της, από την αυγή μέχρι τη δύση του λυκόφωτος «μιας μέρας» της Μεγάλης Πνοής.

Και στο απόσπασμα Μ.Δ. ΙΙ, 372, υπος. λέει ότι «πρώτη ήπειρος ή νήσος, αν προτιμάτε, «ο θόλος του Βόρειου Πόλου», δεν καταστράφηκε ποτέ, ούτε και θα καταστραφεί μέχρι το τέλος των Επτά Φυλών.»

Η αντιστοιχία της στον φυσικό μας κόσμο, είναι γνωστή ως το Ιερό Νησί και μεταφέρεται από την προηγούμενη βυθισμένη ήπειρο στην αναδυόμενη, όταν η γη υπόκειται σε μεγάλες αλλαγές εξαιτίας ηφαιστειακών εκρήξεων και άλλων λόγων. Και «… ζήτησαν καταφύγιο στη μεγάλη έρημο Γκόμπι, όπου διαμένουν ακόμα αόρατοι για όλους…». Μ.Δ. ΙΙ, 372

Οι μεγάλες γεωλογικές αναστατώσεις συμπίπτουν με το τέλος μιας Ριζικής Φυλής. Σύμφωνα με την απόκρυφη εξέλιξη, η ανθρωπότητα διέρχεται από επτά βασικές αλλαγές που ονομάζονται Ρίζες-Φυλές. Στη διάρκεια αυτών η γη καθώς και η ανθρωπότητα υπόκεινται σε διαφοροποιήσεις που βέβαια η δική μας μνήμη αδυνατεί να συγκρατεί. Όμως τα γεγονότα φθάνουν σε μας είτε ως μύθοι είτε ως μύηση, και προοδευτικά τεκμηριώνονται από τη σύγχρονη φυσική, τη γεωλογία και την ανθρωπολογία.

Η Σαμπάλα είναι «η πόλη των θεών» που αλλάζει θέση μετά από έναν μεγάλο κατακλυσμό – έχουν γίνει τέσσερις έως τώρα μας λέει η Μυστική Δοξασία. «Είναι μια πολύ μυστηριώδης περιοχή σε σχέση με τις μελλοντικές μεσσιανικές εμφανίσεις, καθώς Βουδιστές, Χριστιανοί, Ινδουϊστές και άλλες θρησκευτικές παραδόσεις τη θεωρούν τον τόπο γέννησης του Μεσσία.» (Θεος. Γλωσσάρι)
Η Θαυμαστή Ύπαρξη

Λέγεται επίσης ότι η «Θαυμαστή Ύπαρξη» - η Καρδιά των θείων καθοδηγητών -κατέβηκε από μια ανώτερη περιοχή στην αρχή της Τρίτης Εποχής-Φυλής κατά την οποία ενσαρκώθηκαν οι «Γιοί της Σοφίας». Σ’αυτή τη φυλή λέγεται ότι ενσαρκώθηκαν πνευματικά Όντα που είχαν κατακτήσει την πνευματική τους τελείωση από προηγούμενους κύκλους εξέλιξης. Αυτή η Θαυμαστή Ύπαρξη είναι το Δέντρο από το οποίο στις επόμενες εποχές ξεπήδησαν οι Σοφοί και Ιεροφάντες. Κάτω από τη σιωπηλή και άμεση καθοδήγησή της Θαυμαστής Ύπαρξης – ονομάζεται επίσης «ο Μεγάλος Μυσταγωγός» - όλοι οι άλλοι θείοι Διδάσκαλοι έγιναν καθοδηγητές της ανθρωπότητας. Είναι αυτοί που έδωσαν τις πρώτες ιδέες για τις τέχνες και τις επιστήμες, καθώς και για την πνευματική γνώση. Και αυτοί έθεσαν τα θεμέλια όλων των αρχαίων πολιτισμών. (Μ.Δ. Ι,208)

Τα Όντα αυτά εμφανίζονται πρώτα σαν θεοί και δημιουργοί και έπειτα συγχωνεύονται στον γεννημένο άνθρωπο για να αναδυθούν τελικά σαν θείοι βασιλείς και κυβερνήτες. (Μ.Δ. ΙΙ,366)

«Ο Πλάτωνας είναι ο πρώτος από τους κλασσικούς ο οποίος αναφέρεται δια μακρών στις θείες Δυναστείες και τις τοποθετεί σε μια μεγάλη ήπειρο την οποία ονομάζει Ατλαντίδα.» αναφέρει η Ε.Π.Μπλαβάτσκυ (Μ.Δ. ΙΙ 371)

Επίσης, λέει ότι ο Σαμπολιόν, «με κατάπληξη είδε… αποσπάσματα ενός καταλόγου δυναστειών που περιλάμβαναν … τη Βασιλεία των Θεών και των Ηρώων».
Τί λέει η Ελληνική Μυθολογία;

Στην Ελληνική μυθολογία, η Σαμπάλα κρύβεται στις αναφορές τις σχετικές με τηνΥπερβόρεια χώρα. Οι Υπερβόρειοι ήταν ένας μυθικός λαός που ζούσε μακριά στο βορά πάνω από τη Θράκη. Η υπεράνω του Βορέα χώρα ήταν μια περιοχή ψηλά πάνω από την Σκυθία. Σε αυτή την περιοχή, λέει ο Πίνδαρος

«Ποτέ δεν λείπουν οι Μούσες… Δεν υπάρχει αρρώστια ούτε γήρας στο ιερό τους αίμα, ζουν μακριά από κόπο και πόλεμο…. Δεν θα βρεις αυτόν τον υπέροχο δρόμο προς την Υπερβόρεια ούτε από την στεριά ούτε από τη θάλασσα.» Πίνδαρος, 10η Ωδή προς την Πυθία

Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι, ονόμαζαν Υπερβόρεια μια άγνωστη περιοχή στο βόρειο πόλο, όπου κατά τους Πλίνιο, Ηρόδοτο, Βιργίλιο και Κικέρωνα οι κάτοικοί της ζούσαν έως και χίλια χρόνια μια ζωή πλήρους ευτυχίας. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (4.13) ο Υπερβόρειος τόπος περιστοιχιζόταν από δύο δακτύλιους, όπου στον πρώτο υπήρχαν οι χρυσοί γρυπαετοί-φύλακες και στο δεύτερο ήταν οι μονόφθαλμοι Αρίμασποι (Arimaspians). Ο όρος μονόφθαλμος σημαίνει τον άνθρωπο που κατέχει την έκτη αίσθηση, αυτόν που διαθέτει αστρικές δυνάμεις. Ο Ησίοδος αναφέρεται επίσης σε τούτη την περιοχή που όλοι τοποθετούσαν πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο.

Από τον Στράβωνα (11.4.3.) αναφέρεται είτε ως χερσόνησος είτε ως νησί, που βρίσκεται πάνω από τη Γαλλία και άλλες περιγραφές την τοποθετούν στα Ουράλια όρη.

Ο ένας από τους δώδεκα Ολύμπιους θεούς, ο Απόλλων, αποσυρόταν στην Υπερβόρεια χώρα, στη διάρκεια του χειμώνα. Κατά τη Μυστική Δοξασία «υπερβόρειος» είναι το όνομα που διαλέχθηκε για τη Δεύτερη Ήπειρο, τη χώρα που άπλωσε τα ακρωτήριά της νότια και δυτικά του Βόρειου Πόλου. … Ήταν μια πραγματική ήπειρος, που δεν γνώριζε χειμώνα εκείνες τις παλιές μέρες και οι Έλληνες την ονόμαζαν «η χώρα των Θεών». (Μ.Δ. ΙΙ, 7)

Σύμφωνα με την εσωτερική παράδοση, και όπως ήδη προαναφέρθηκε, οι Θείοι Καθοδηγητές προσαρμοζόμενοι στις μεταβολές της εξέλιξης και από ήπειρο σε ήπειρο ακολούθησαν αναγκαστικά τα επόμενα σχήματα ζωής και μορφής ώστε να επικοινωνούν με την εξελισσόμενη ανθρωπότητα και να της μεταδίδουν τη θεία γνώση. Έτσι ο Ηρόδοτος αναφέρεται στις «θαυμαστές δυναστείες των θεών που προηγήθηκαν της βασιλείας των θνητών, ακολουθήθηκαν από τους ημίθεους, τους ήρωες και τέλος από τους ανθρώπους.» (Μ.Δ. ΙΙ 366)

Επίσης ο Παυσανίας αναφέρει ότι οι Υπερβόρειοι έστελναν μυστηριώδη δώρα σκεπασμένα με άχυρο πρώτα στη Δωδώνη και στη συνέχεια περνώντας τα από λαό σε λαό έφθασαν στο ιερό του Απόλλωνα στη Δήλο. Σε τούτη τη συγκεκριμένη παράγραφο περιγράφεται συμβολικά ο τρόπος που μεταφερόταν η μύηση και η θεία γνώση από άνθρωπο σε άνθρωπο, από γενιά σε γενιά, από τη μία ρίζα φυλή στην επόμενη και από ήπειρο σε ήπειρο.

Σε ακόμη παλαιότερες στιγμές, στη Λεμούρια εποχή-ρίζα φυλή, η εσωτερική παράδοση αναφέρει ότι ο Μάνκο Καπάκ , ο θρυλικός ιδρυτής της δυναστείας των Ίνκα στο Περού και στο Κούθκο ήταν μαζί με τον αδελφό του, γιοί του θεού Ίντι. Μαζί με τα υπόλοιπα αδέρφια τους, στάλθηκαν από τον Ίντι στη γη μαζί με ένα χρυσό ραβδί, υπαγορεύοντάς τους να χτίσουν ένα Ναό αφιερωμένο στο θεό Ήλιο όπου προσγειωνόταν το ραβδί. Το χρυσό ραβδί βυθίστηκε στο Κούθκο, που ονομάστηκε ομφαλός του κόσμου. Ο ομφαλός του κόσμου θεωρείται το σημείο αποκατάστασης της γεωδυναμικής ισορροπίας του πλανήτη και ένα σημείο, μία Πύλη, όπου υπάρχει και εκδηλώνεται η ιεραρχία των θείων καθοδηγητών. Στη Μ.Δ, ΙΙ, 319 αναφέρεται ότι «Οι εκλεκτοί της Λεμουρίας βρήκαν καταφύγιο στο ιερό Νησί … στη (σύγχρονη) έρημο Γκόμπι.» Μ.Δ, ΙΙ, 319

Στον Ινδουϊσμό ο όρος Σαμπάλα έχει τρεις σημασίες:
Shambhal: είναι ο τόπος όπου υπάρχει ειρήνη και ασφάλεια
Άλλη σημασία είναι «αυτό που ελκύει τους άλλους» ή «αυτό που δίνει διάκριση»
Η τρίτη σημασία είναι «ένας τόπος κοντά σε νερό», όπου το νερό αποδίδει την έννοια της φυσικής ύλης.

Κατά τη Θεοσοφία, η Σαμπάλα είναι ο τόπος της θείας διακυβέρνησης της Γης.

Η Σαμπάλα είναι ο κρίκος που συνδέει τη συλλογική ανθρωπότητα με την ουράνια φύση της. Είναι η έδρα των Διδασκάλων της Συμπόνιας που αγρυπνούν για τη νοητική και πνευματική πρόοδο της ανθρωπότητας. Εκεί, στέκεται «ο Μυσταγωγός…επειδή οι μοναχικοί προσκυνητές με τα πληγωμένα πόδια, στο δρόμο της επιστροφής πίσω στον οίκο τους ποτέ δεν είναι σίγουροι ούτε μέχρι την τελευταία στιγμή, πως δεν θα χάσουν το δρόμο τους μέσα σε αυτή την απέραντη έρημο της πλάνης και της ύλης που ονομάζεται Γήινη Ζωή». (Μ.Δ. Ι, 208)