Παρασκευή 12 Σεπτεμβρίου 2014

Μύκητας καταναλώνει το πλαστικό!


Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που δημιούργησε ο άνθρωπος, και θα κληθούν να αντιμετωπίσουν οι ερχόμενες γενιές, είναι το διαρκώς αυξανόμενο πλεόνασμα πλαστικών αποβλήτων που κατακλύζουν τον πλανήτη. Ωστόσο, η ρύπανση θα μπορούσε να ελλατωθεί μετά την ανακάλυψη ενός μύκητα που καταναλώνει πλαστικό. 
 
Τα πλαστικά αποτελούν πλέον τη μεγαλύτερη πηγή ρύπανσης, αφού σύμφωνα με εκτιμήσεις αντιστοιχούν στο 20-30% (σε όγκο) των αστικών στερεών αποβλήτων στις χωματερές.

Φοιτητές του πανεπιστημίου Yale με επικεφαλής τον καθηγητή Μοριακής Βιοχημείας, Σκοτ Στρόμπελ, ανακάλυψαν στο τροπικό δάσος του Εκουαδόρ, γνωστό ως Yasuni National Forest, έναν άγνωστο μύκητα που καταναλώνει πολυουρεθάνη. Το όνομά του είναι pestalotiopsis microspora και μπορεί να επιζήσει τρεφόμενο αποκλειστικά με πλαστικό, ακόμα και σε περιοχές χωρίς οξυγόνο, όπως είναι τα κατώτερα στρώματα ενός χώρου υγειονομικής ταφής. Οι φοιτητές του Yale κατάφεραν να απομονώσουν το ένζυμο υπεύθυνο για την αποσύνθεση του πλαστικού, αλλά ακόμα δεν έχει αναπτυχθεί συγκεκριμένο πρόγραμμα για την εκμετάλλευσή του.

Η ανακάλυψη των βιοχημικών θεωρείται πολύ σημαντική, καθώς θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε μολυσμένες περιοχές, όπως οι χωματερές, για την εξάλειψη του εφιάλτη των πλαστικών. Από την άλλη όμως, οι επιστήμονες θεωρούν ότι μια τέτοια χρήση ενδεχομένως θα γινόταν επικίνδυνη εάν ξέφευγε σε άλλους χώρους όπου κυριαρχούν τα πλαστικά, όπως τα supermarket, οι βιομηχανίες ή και τα σπίτια. Φοβούνται την ανεξέλεγκτη δράση, δηλαδή ότι δεν θα μπορέσει να περιορίσουν το συγκεκριμένο μύκητα και ίσως προκληθούν ανυπολόγιστες καταστροφές μέσα στο αστικό ή οικιακό περιβάλλον.

Τοξοβολία: Μια Τέχνη Αυτογνωσίας

Η τοξοβολία έχει πανάρχαιες καταβολές και πολλαπλά επίπεδα χρήσης από τον άνθρωπο, σε κάθε εποχή και τόπο. Χρησιμοποιήθηκε σχεδόν από όλους τους λαούς ως όπλο για το κυνήγι και τη διεξαγωγή πολέμων, ως άθλημα, αλλά και ως διαχρονικό σύμβολο εσωτερικής επίτευξης. Στην πλέον εκλεπτυσμένη της διάσταση η τοξοβολία αποτέλεσε και αποτελεί μια μορφή τέχνης και πνευματικής έκφρασης, ενώ ταυτόχρονα συνιστά έναν Δρόμο εσωτερικής ανάπτυξης και αυτογνωσίας.


Στόχος τοξοβολίας

Θα μπορούσε να πει κανείς ότι με το τόξο άλλαξε πλήρως η σχέση του πολεμιστή με τη μάχη, αλλά και του θηρευτή με το θήραμα. Δεν ήταν πια αποκλειστικά θέμα ανδρείας και σωματικής ρώμης η έκβαση μιας αναμέτρησης. Η τεχνολογία σε μια αρχέγονη μορφή της, η τεχνική δεξιότητα, η αυτοσυγκέντρωση, η απόσπαση της δράσης από επιθυμίες και συναισθήματα ήταν πλέον στοιχεία καθοριστικά στοιχεία στις μάχες.

Αυτά ακριβώς τα στοιχεία παρατηρήθηκε ότι δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις για κάποιες μεταβολές στη συνείδηση του τοξοβόλου. Η ρώμη
στην τοξοβολία συνδυαζόταν πλέον και με άλλες ικανότητες, νεώτερες στην ιστορία εξέλιξης του ανθρώπου (όπως η εστιασμένη χρήση του νου, η συνειδητή χρήση της διαίσθησης, ο έλεγχος των συναισθημάτων). Η εξάσκησή της βοηθούσε τον τοξευτή να ανακαλύπτει περιεχόμενα του εσωτερικού του κόσμου και να θέτει ξεκάθαρους στόχους που βοηθούσαν τη συνειδησιακή του διεύρυνση.

Το Τόξο και η Ιστορία του

Το τόξο είναι ένα αρχαίο όπλο, που αποτελείται από μια βέργα, στις άκρες της οποίας είναι δεμένη μια χορδή από σχοινί ή νεύρο. Η χορδή τεντώνεται και απελευθερώνεται απότομα την κατάλληλη στιγμή, δίνοντας ώθηση στο βέλος και εκτοξεύοντάς το προς το στόχο.

Ετυμολογικά η λέξη «τόξο» προέρχεται από τη σανσκριτική λέξη «taksaka», η οποία είναι ονομασία δένδρου από τα κλαδιά του οποίου κατασκευάζονταν τόξα.

Το τόξο κατασκευαζόταν,επίσης, από ξύλο καρυδιάς, φτελιάς ή μπαμπού, αλλά και από μέταλλο ή κέρατο. Το μήκος του κυμαινόταν από 1 έως 2,60 μέτρα, ανάλογα με το τόπο και την ιδιαίτερη χρήση του. Το κυνηγετικό τόξο ξεπερνούσε συνήθως τα 2 μέτρα, ενώ το πολεμικό είχε μήκος περίπου 1,70 μέτρα. Η βολή μπορούσε να ξεπεράσει την απόσταση των 200 μέτρων, με μέγιστο βεληνεκές τα 650 μέτρα.

Το βέλος ή τόξευμα κατασκευαζόταν από σκληρό ξύλο κατεργασμένο σε σχήμα λεπτού κυλίνδρου, μήκους 45 έως 60 εκατοστά, που στη μια άκρη του είχε σφηνωμένη σιδερένια ή ορειχάλκινη αιχμή και στην άλλη είχε χάραγμα, τη γλυφίδα, για να προσαρμόζεται στη νευρά (τη χορδή). Για σταθερότητα στη βολή διέθεταν και διπλή φτέρωση στο πίσω μέρος, ενώ προκειμένου να είναι πιο θανατηφόρα συχνά τα βουτούσαν σε δηλητήριο. Τα βέλη τοποθετούνταν σε ειδική θήκη με πώμα, τη φαρέτρα, που χωρούσε 20 περίπου και η οποία ήταν περασμένη στον ώμο ή στη μέση. Η θήκη φύλαξης του τόξου λεγόταν γωρυτός.

Αν εξαιρέσουμε το ακόντιο, το τόξο είναι από τα αρχαιότερα όπλα, τόσο για αμυντικούς σκοπούς, όσο και για κυνηγετική χρήση. Είναι το πρώτο όπλο που έδινε τη δυνατότητα στον άνθρωπο να επιτεθεί από απόσταση μεγαλύτερη από εκείνη που καλύπτει ένα εγχειρίδιο και επομένως ήταν, μαζί με το ακόντιο, τα πρώτα εκηβόλα. Από τις αρχαιότερες αναπαράστασεις τόξων και βελών είναι εκείνες απεικονίζονται στο σπήλαιο Valltorte στην Ισπανία.

Οι μακρινοί πρόγονοι μας φαίνεται πως εξέλιξαν σταδιακά την «τεχνολογία» του τόξου κατασκευάζοντας πληθώρα σχετικών αντικειμένων, όπως βέλη, ακίδες, τόξα, φαρέτρες, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από παλαιολιθικά ευρήματα.

Στην Κίνα οι πρώτες αναφορές για τη χρήση τόξων χρονολογούνται από την εποχή της δυναστείας των Σάνγκ (18-10 αι. π.Χ.), όπου περιγράφεται το σχήμα του πολεμικού άρματος με οδηγό, ακοντιστή και τοξότη. Αργότερα εμφανίζεται και η αγωνιστική τοξοβολία σε αγώνες μεταξύ ευγενών.

Κατά τον 6ο αι. π.Χ. το τόξο εμφανίζεται στην Ιαπωνία και εξελίσσεται σε μια από τις σημαντικότερες πολεμικές τέχνες που φτάνει ως τις μέρες μας με την ονομασία Kyudo που σημαίνει «ο δρόμος του τόξου». Πρόκειται για μια από τις εσωτερικότερες προσεγγίσεις τις τοξοβολίας όπως θα δούμε στη συνέχεια, η οποία μάλιστα συνιστά έναν Δρόμο εσωτερικής ανάπτυξης.


Τα τρία βασικά είδη τόξου:
Απλό, αντίκυρτο, σύνθετο.


Πιθανολογείται ότι οι Ασσύριοι γύρω στο 1.200 π.Χ. προσέθεσαν στο απλό καμπύλο σχήμα του τόξου δύο προεκτάσεις στα άκρα, σε σχήμα κύρτωσης αντίθετης προς την καμπύλη του τόξου, δημιουργώντας έτσι το αντίκυρτο τόξο. Αυτή ήταν μια σημαντική εξέλιξη για την κατασκευή δυνατότερου και κοντύτερου τόξου, γεγονός που το έκανε ευέλικτο και βολικό για έφιππους πολεμιστές.

Αρκετοί ανατολικοί λαοί, όπως οι Σκύθες, χρησιμοποιούσαν έναν τύπο αντίκυρτου τόξου φτιαγμένο από ξύλο, τένοντα και κέρατο ζώου γνωστό ως ασιατικό σύνθετο.

Το σύνθετο τόξο, ήταν εξέλιξη του αντίκυρτου τόξου. Ήταν πιο τεχνική κατασκευή και εξυπηρετούσε ανάγκες που κυρίως προέρχονταν από την κυνηγετική τοξοβολία, όπως μικρό μέγεθος, μεγάλη δύναμη εκτόξευσης και μικρή δύναμη συγκράτησης της χορδής κατά τη σκόπευση, ώστε να μπορεί ο τοξευτής να παραμένει για μεγάλα χρονικά διαστήματα σε θέση σκόπευσης. Βασικό χαρακτηριστικό του ήταν η ύπαρξη δύο έκκεντρων τροχαλιών στις άκρες του που μείωναν την απαιτούμενη δύναμη συγκράτησης της χορδής από τον τοξότη, περίπου, στο μισό. Επίσης, υπήρχε η δυνατότητα χρήσης σκοπεύτρου και ειδικής σκανδάλης για την απελευθέρωση της χορδής.

Ιστορικά έχει επιβεβαιωθεί ότι οι Αιγύπτιοι ήδη από το 3.000 π.Χ περίπου, χρησιμοποιούσαν τόξα εναντίον των Περσών, οι οποίοι πολεμούσαν ακόμα με ακόντια και σφεντόνες.

Στον Ελλαδικό χώρο χρησιμοποιούνταναν περισσότερο τα δόρατα. Το τόξο φαίνεται ότι πρωτοεμφανίστηκε στην Κρήτη κι αργότερα το συναντάμε στην ηπειρωτική Ελλάδα στον Μυκηναϊκό Πολιτισμό. Γενικά, οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν και απλά και αντίκυρτα τόξα. Στην αρχαϊκή και την κλασσική εποχή οι τοξότες μαζί με τους ακοντιστές και τους σφενδονίτες αποτελούσαν το ελαφρύ πεζικό - τους ψιλούς.

Η χρήση του τόξου απαιτούσε πολύχρονη εξάσκηση και αφιέρωση, που δεν διέθεταν οι πολίτες οι οποίοι αποτελούσαν το ελαφρύ πεζικό. Έτσι, οι περισσότερες πόλεις-κράτη της αρχαίας Ελλάδας προτιμούσαν να χρησιμοποιούν σώματα μισθοφόρων τοξοτών, κυρίως από την Κρήτη, τη Ρόδο και την Κύπρο.


Η πρώτες αναπαραστάσεις τόξου μέχρι στιγμής
είναι σε παλαιολιθικής εποχής σπήλαιο
στη Valltorte στην Ισπανία.


Ιστορικές αναφορές σχολιάζουν ότι ο Γέλων στις Συρακούσες το 480 π.Χ. διέθετε δύναμη 2.000 τοξοτών. Αναφέρεται επίσης, ότι οι Αθηναίοι τοξότες το 479 π.Χ. αντιμετώπισαν ικανοποιητικά το περσικό ιππικό πριν από τη μάχη των Πλαταιών. Από τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. οι Αθηναίοι διατηρούσαν μόνιμο σώμα τοξοτών. Στις παραμονές του πελοποννησιακού πολέμου ο Περικλής ανέφερε ότι οι Αθηναίοι διέθεταν 1.600 πεζούς τοξότες, και επιπλέον έφιππους που ονομάζοντανιπποτοξότες.

Οι Ρωμαίοι στηρίχθηκαν πιο πολύ στα ακόντια και τα ξίφη, αφήνοντας τους τοξότες συνήθως σε βοηθητικό ρόλο. Όμως αυτό τους στοίχισε ακριβά στα πεδία των μαχών Τελικά, στην αρχή της εποχής του Μεσαίωνα ηττήθηκαν σε κρίσιμες μάχες για το μέλλον της αυτοκρατορίας, από τους υπέρτερους τοξότες των Ούννων, των Βανδάλων και των Γότθων.

Αξίζει να αναφερθεί ότι οι Μογγόλοι με ηγέτη τον Τζένγκις Χαν (12ο -13ο αι. μ.Χ.) κατέκτησαν μεγάλο μέρος της Ευρώπης και της Ασίας με τη βοήθεια ορδών έφιππων τοξοτών, που με το κοντό αντίκυρτο τόξο τους σάρωναν τις γραμμές του εχθρού.

Η χρήση του τόξου ως πολεμικού όπλου συνεχίστηκε στη Δύση μέχρι το Μεσαίωνα και οι ομάδες τοξοτών θεωρούνταν ως το «πυροβολικό» της εποχής. Άρχισε να ατονεί τον 14ο αιώνα και τελικά εγκαταλείφθηκε με την εμφάνιση της πυρίτιδας. Ωστόσο η χρήση του ποτέ δεν εγκαταλείφτηκε πλήρως, καθώς έως και σήμερα χρησιμοποιούνται διάφοροι εξελιγμένοι τύποι βαλίστρας από τις ειδικές δυνάμεις ανά τον κόσμο.

Το Τόξο στην Ελληνική Μυθολογία


Η Σκύθης τοξότης
από αναχρωματισμένη αναπαράσταση
ζωφόρου αρχαίου ελληνικού ναού.


Η εντυπωσιακή ιδιότητα του τόξου να πλήττει το στόχο από απόσταση το συνέδεσε στις συνειδήσεις των αρχαίων λαών με τους θεούς και του προσέδωσε μια συμβολική διάσταση. Η τοξευτική για τους αρχαίους Έλληνες προστατευόταν από το θεό Απόλλωνα και την αδελφή του τη θεά Άρτεμη.

Ένα θρυλικό τόξο της αρχαιότητας ήταν εκείνο που είχε χαρίσει ο θεός Απόλλωνας στον εγγονό του και δεινό τοξοβόλο Εύρυτο, ο οποίος ήταν δάσκαλος του Ηρακλή στην τόξευση. Αυτό το τόξο το άφησε ο Εύρυτος στο γιο του Ίφιτο και με τη σειρά του ο Ίφιτος το δώρισε στον Ηρακλή. Το τόξο αυτό πέρασε στη συνέχεια στα χέρια του θεσσαλού ήρωα Φιλοκτήτη ο οποίος τόλμησε να ανάψει την ταφική πυρά του Ηρακλή στην Οίτη κι τελευταίος σε ένδειξη ευγνωμοσύνης του δώρισε το τόξο του πριν πεθάνει. Ο Φιλοκτήτης απήχθηκε αργότερα από τον Οδυσσέα και το Νεοπτόλεμο, διότι σύμφωνα με χρησμό του Κάλχα χωρίς το τόξο αυτό η Τροία δε θα έπεφτε, οπότε βρέθηκε να τοξεύει με το τόξο του Ηρακλή ως σύμμαχος των Αχαιών στη Τροία.

Αλλά και στην Οδύσσεια αναφέρεται το τόξο του πολυμήχανου Οδυσσέα που επίσης αρχικά ήταν του γίγαντα Εύρυτου και που ο γιος του ο Ίφιτος, κατά μια άλλη εκδοχή του μύθου, το είχε χαρίσει στον Οδυσσέα κι όχι στον Ηρακλή. Έτσι, σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, βρισκόταν φυλαγμένο στο παλάτι της Ιθάκης μέχρι τη στιγμή που ξανάφτασε στα χέρια του Οδυσσέα για να φονεύσει τους μνηστήρες.

Άλλοι φημισμένοι τοξευτές της αρχαίας Ελλάδας ήταν ο Πάνδαρος ένας Τρώας τοξοβόλος που είχε διδαχθεί την τέχνη της τόξευσης από τον ίδιο τον Απόλλωνα, ο Μηριόνης από την Κρήτη που νίκησε στους ταφικούς αγώνες προς τιμήν του Πάτροκλου έξω από τα τείχη της Τροίας, η Λοκρή κυνηγός Αταλάντη, ο Τρώας Έλενας και άλλοι.

Αξίζει να επισημανθεί ότι στην Ιλιάδα συναντούμε για πρώτη φορά τη λέξη «αμαρτία» ως έναν καθαρά σκοπευτικό όρο. Συγκεκριμένα στην Ψ ραψωδία της Ιλιάδας, περιγράφονται οι αγώνες που διοργανώνει ο Αχιλλέας προς τιμή του νεκρού αγαπημένου φίλου Πάτροκλου. Τότε, πέρα από άλλα αθλήματα, ο Αχιλλέας όρισε έπαθλο δέκα διπλούς σιδερένιουςπέλεκυς για όποιον κατάφερνε να πετύχει τοξεύοντας ένα περιστέρι που πετούσε δεμένο από ένα κατάρτι. Ο κλήρος έτυχε πρώτος στο δεινό τοξευτή Τεύκρο που έχασε το στόχο (αμαρτάνει) καθώς το βέλος του έκοψε το σπάγκο και έχασε το περιστέρι. Τότε ο Μηριόνης επίσης δεινός τοξευτής άρπαξε το τόξο από τα χέρια του Τεύκρου και πρόφτασε να πετύχει στον αέρα το πουλί την ώρα που φτερούγιζε προς την ελευθερία. Σε αυτούς τους στίχους (Ψ 855-880) αλλά και στη ραψωδία Λ (Λ 233) χρησιμοποιείται η λέξη «αμαρτία» που σημαίνει «την αποτυχία να πετύχει κανείς το στόχο του»:

Ἀτρεΐδης μὲν ἅμαρτε͵ παραὶ δέ οἱ ἐτράπετ΄ ἔγχος.

Ο Ατρείδης το κοντάρι πέταξε λοξά και δε τον βρήκε.

Ιλιάδα Λ 233

Σταδιακά, η λέξη «αμαρτία» κυριάρχησε να χρησιμοποιείται με τη μεταφορική σημασία της αδυναμίας να πετύχει κανείς το στόχο. Μεθερμηνευόμενη η λέξη «αμαρτία» στη Χριστιανική ορολογία, σημαίνει την αποτυχία των πράξεων κάποιου να εκδηλώσει στον κόσμο το Χριστό που ενοικεί μέσα του, επομένως σημαίνει πράξη, από την οποία έχει χαθεί ο αρχικός στόχος που είναι η εν Χριστώ ζωή (sic).


Σύγχρονοι αγώνες τοξοβολίας.

Σύγχρονα Είδη Τοξοβολίας

Αρχικά, η τοξοβολία δεν θεωρήθηκε αγώνισμα άξιο να συμπεριληφθεί στους Ολυμπιακούς Αγώνες διότι ως εκηβόλο όπλο δεν αναδείκνυε την ανδρεία του πολεμιστή. Το 1900 περιλήφθηκε στους Ολυμπιακούς αγώνες, με συμμετοχή των γυναικών για πρώτη φορά στην Ολυμπιάδα του 1904 και έως το 2008. Καταργήθηκε το 1920 και επανεμφανίστηκε στους Ολυμπιακούς το 1972 για άνδρες και γυναίκες.

Το μόνο τόξο που χρησιμοποιείται για το αγώνισμα της Ολυμπιακής τοξοβολίας είναι το αντίκυρτο, του οποίου η κατασκευή του παραμένει σε μεγάλο βαθμό παρόμοια εκείνη του αρχαίου τόξου. Το σύνθετο τόξο χρησιμοποιείται αθλητικά σε ξεχωριστή κατηγορία, όχι όμως ως Ολυμπιακό άθλημα.

Υπάρχουν, γενικά, τα παρακάτω είδη αθλητικής τοξοβολίας:

Η τοξοβολία πεδίου προσομοιάζει το κυνήγι με τόξο, μόνο που αντί για ζώα, οι τοξότες στοχεύουν σε τεχνητά ομοιώματα ζώων ή πουλιών. Χρησιμοποιούνται κάθε λογής τόξα και βάλλουν κινούμενοι συνεχώς προς τους στόχους που βρίσκονται σταθερά τοποθετημένοι συνήθως σε σημεία με πυκνή βλάστηση.

Η τοξοβολία σκι είναι συνδυασμός διέλευσης πεδίου με σκι και τοξοβολία. Οι αθλητές διανύουν με τα πέδιλα του σκι απόσταση 12 χιλιομέτρων για τους άνδρες και 8 χιλιομέτρων για τις γυναίκες και πρέπει να ρίξουν 12 βέλη. Κάθε αστοχία επιβαρύνει τον αθλητή με ποινή 300 μέτρα επιπλέον πορείας.

Το πέταγμα βέλους είναι διαγωνισμός μέγιστου βεληνεκούς με τόξο. Δεν έχει στόχο και έτσι η ακρίβεια στη σκόπευση είναι αδιάφορη με την επίδραση του τοξότη στη βολή πολύ μικρής σημασίας. Αντίθετα έχει πολλές τεχνικές λεπτομέρειες σχετικές με τον εξοπλισμό που είναι ειδικά ρυθμισμένος για τη μέγιστη δυνατή απόδοση. Ενδεικτικά, το ρεκόρ ανδρών, είναι 1.222 μέτρα και επιτεύχθηκε το 1987 από τον Don Brown.

Το clout archery είναι η σκόπευση στόχου με επιφάνεια οριζόντια τοποθετημένη επί του εδάφους και σε αποστάσεις μεταξύ 125 και 185 μέτρων. Το βέλος δεν εκτοξεύεται κατά μέτωπο προς το στόχο αλλά σχεδόν κατακόρυφα προς τα επάνω διαγράφοντας καμπύλη και πλήττοντας το στόχο από ψηλά.

Ωστόσο, εκτός από την αμιγώς αθλητική τοξοβολία υπάρχουν:

Το κυνήγι με τόξο που έρχεται από τα βάθη του χρόνου έχει πλέον εξελιχθεί με πολύ ισχυρά τόξα και ακριβή σκοπευτικά μέσα. Είναι εξαιρετικά διαδεδομένο σπορ στην Αμερική και με λιγότερους θιασώτες στην Ευρώπη.

Η στρατιωτική χρήση του τόξου χρησιμοποιείται ακόμα σε ορισμένες περιπτώσεις από τις ειδικές δυνάμεις, συχνά στην παραλλαγή της βαλλίστρας.


Έφιππη τοξοβόλος

Η έφιππη τοξοβολία είναι πολεμική τέχνη που προέρχεται από το απώτερο παρελθόν καθώς ασκήθηκε εκτεταμένα από αρχαίους λαούς, όπως οι Πέρσες, οι Σκύθες, οι Μογγόλοι, οι Κορεάτες, οι Ιάπωνες, οι ιθαγενείς Αμερικάνοι και άλλοι. Πρόκειται για μια αναβίωση της τεχνικής της σκόπευσης με τόξο από άλογο που καλπάζει. Απαιτούνται ιδιαίτερες ικανότητες του ιππέα και απευθύνεται σε πολύ λίγους. Μεγάλη επίδραση στη σύγχρονη αυτή αναβίωση της πολεμικής τέχνης έχει προέλθει από τεχνικές ουγγρικών φύλων με εκπρόσωπο τον Ούγγρο Kassai Lajos. Το τόξο είναι όσο πιο κοντό γίνεται και ασύμμετρο για να μην εμποδίζεται η βολή από την κίνηση του αλόγου.

Η Τοξοβολία ως Άθλημα και Τέχνη

«Είμαι στη γραμμή βολής. Δεν είμαι μόνη, συναγωνίζομαι με πολλές άλλες αθλήτριες. Έχω άγχος, συγκρατιέμαι να μη φανεί η «αδυναμία» διατηρώντας ένα ύφος που δείχνει άνεση. Ακούω το σφύριγμα του αθλοθέτη. Η αντίστροφη μέτρηση έχει αρχίσει: Τρία βέλη σε δύο λεπτά. Βλέπω το «πρόσωπο» -έτσι ονομάζεται ο στόχος- σηκώνω το τόξο οπλισμένο, κοιτώ το κέντρο του «προσώπου» μέσα από το σκόπευτρο, κλείνω τα μάτια για να ελέγξω μια τελευταία φορά τη στάση του σώματος: Όλα εντάξει. Ανοίγω τα μάτια κι επανελέγχω τη σκόπευση. Εντοπίζω τότε την επιθυμία να αναδύεται: Θέλω να πετύχω κέντρο οπωσδήποτε! Νιώθω να γεννιέται μέσα μου η φιλοδοξία, θέλω να ελευθερώσω το βέλος να φύγει αμέσως! Αλλά μια δύναμη μέσα μου αντιδρά και λέει «ΜΗ!» Αναγνωρίζω “target panic” (χαρακτηριστικό αίσθημα κάποιων σκοπευτών την ώρα της σκόπευσης). Ισορροπώ, εκπνέω και εισπνέω πάλι, συνειδητά αυτή τη φορά. Η αναπνοή ξεκαθαρίζει ακόμη καλύτερα τις αντίρροπες δυνάμεις που αντιπαλεύουν μέσα μου. Είναι μια πολύ ισχυρή εσωτερική πάλη, όμως κάποια στιγμή έρχεται και εκδηλώνεται εντός μου ένα είδος ισορροπίας. Η αναπνοή τονίζει το «πρόσωπο» που στέκει απέναντι, νιώθω εντελώς μόνη, σε ανοιχτό χώρο. Δεν ακούω τίποτε, μόνο κοιτάζω το κίτρινο κέντρο που μάλλον συμβολίζει τον εαυτό μου. Δεν υπάρχει τίποτε άλλο, μόνο στο βάθος η παρουσία της αναπνοής, και το «πρόσωπο», ο «εαυτός» τίποτε άλλο! Ο χρόνος παγώνει, όλα μοιάζουν να είναι σε αργή κίνηση. Θέλω να πετύχω τον εαυτό μου, να βρω τον εαυτό μου, να ολοκληρωθώ... αισθάνομαι ότι είναι η στιγμή να ελευθερωθεί η χορδή. Το βέλος στο στόχο καθώς καρφώνεται ηχεί γλυκά, αφήνοντας το χρόνο να τρέξει και πάλι ελεύθερος. Είναι ένα τέλος, μια επισφράγιση και συνοδεύεται πάντα από ένα αίσθημα ανακούφισης που νιώθω εκπνέοντας αργά και χαμηλώνοντας το τόξο».

Από αυτή την εμπειρία μιας σύγχρονης αθλήτριας κατά τη στιγμή της στόχευσης, βλέπουμε να αναδύονται, μέσα από τη χρήση του τόξου, ορισμένες βαθύτερες όψεις του τοξευτή. Σαν ο νους ξαφνικά να αλλάζει τροχιά και να οδηγείται σε κάποιες εμπειρίες που δύσκολα περιγράφονται, αλλά που βιώνονται με πλήρη ένταση. Μέσα από αυτές δημιουργείται μια διαφορετική αλλά πιο πλήρης αντίληψη του κόσμου και του εαυτού. Και αυτές ακριβώς τις εμπειρίες τις χρησιμοποιούν, όπως θα δούμε στη συνέχεια, οι σχολές τοξοβολίας του Ζεν ως μια μέθοδο εσωτερικής ανάπτυξης.

Η σχέση κάποιων βαθύτερων ιδιοτήτων και καλλιεργημένων δεξιοτήτων του χαρακτήρα που εκφράζουμε στην καθημερινή ζωή ταιριάζουν πάρα πολύ με στοιχεία που πρέπει να αναδείξει ένας αθλητής της τοξοβολίας για να προοδεύσει στο άθλημα. 

»Αν όλοι οι εξωγενείς παράγοντες λειτουργούν σωστά -δηλαδή το τόξο είναι σωστά ρυθμισμένο, η τεχνική του αθλητή είναι καλή και, παρά ταύτα, ο αθλητής αστοχεί, τότε φταίει ότι η προσοχή του έχει αποσπαστεί από άλλες σκέψεις. Η σκέψη θα πρέπει ν’ ακολουθεί το βέλος, καθώς αυτό φεύγει από τα δάκτυλα. Από το βαθμό εστίασης της προσοχής του αθλητή εξαρτάται αν το βέλος θα εκτοξευθεί προς το στόχο με ένταση ή μαλακά...

»Ο τοξοβόλος πρέπει να έχει αυτοέλεγχο. η προσοχή του θα πρέπει να είναι εστιασμένη σ’ ένα σημείο, ο ίδιος να είναι χαλαρός. Αν τον ενδιαφέρει το αποτέλεσμα, το μόνο που θα καταφέρει είναι να δημιουργηθούν περιττές μυϊκές εντάσεις σ’ ολόκληρο το σώμα, που φέρνουν δυσάρεστα αποτελέσματα, όπως σφίξιμο και αποσυντονισμό.

»Η τοξοβολία είναι άθλημα που μπορείς να το δεις, καθαρά, και σαν τέχνη, όπου έχεις να κάνεις με λεπτεπίλεπτες κινήσεις. Κάθε βολή είναι σαν ένας πίνακας που εκφράζει εσένα τον ίδιο.

»Το ίδιο ακριβώς ισχύει και στη ζωή. Θέτεις ένα στόχο κι ακολουθείς κάποιους κανόνες, που θα σε οδηγήσουν να τον πετύχεις.

»Για να επιτύχεις τους στόχους σου στη ζωή, χρειάζεται να εκτιμάς και να υπολογίζεις τις συνθήκες που επικρατούν, να δρας με το σωστό τρόπο και να έχεις αυτοέλεγχο. Αυτά χρειάζονται και στη τοξοβολία. Μαθαίνεις να βάζεις σωστά το βέλος σου και να τηρείς ένα τελετουργικό, που θα σε οδηγήσει στο σωστό αποτέλεσμα.

»Όταν ένας άνθρωπος βάλει ένα στόχο και δε τον πετυχαίνει ενδεχομένως η αποτυχία του να οφείλεται στο γεγονός ότι δεν είναι συγκεντρωμένος σ’ αυτό που κάνει και δεν έχει βάλει όλη του τη δύναμη σ’ αυτό.

» Όμως στην τοξοβολία όπως και στη ζωή, η αποτυχία δε θα πρέπει ν’ αναστέλλει τη συνέχιση της προσπάθειας, αλλά να την ανατροφοδοτεί, με την έννοια του ν’ αναρωτιέται και ν’ αναζητά κανείς την αιτία της αστοχίας του. Τόσο η αποτυχία όσο και η επιτυχία έχουν να σου πουν κάτι, αρκεί αντίστοιχα ούτε ν’ απογοητεύεσαι ούτε να νιώθεις έπαρση.»

Ο Πάολο Κοέλιο αναφέρει: «Από τη στιγμή που γίνεται η ρίψη, ο τοξοβόλος δεν μπορεί να κάνει τίποτε άλλο εκτός από το να παρακολουθεί τη διαδρομή του βέλους προς το στόχο. Όποιος περάσει από κοντά και δει το τοξοβόλο με ανοικτά τα χέρια και το βλέμμα να ακολουθεί το βέλος θα πιστέψει ότι είναι σταματημένος. Οι φίλοι του όμως, γνωρίζουν ότι ο νους όποιου πραγματοποίησε μια ρίψη συνεχίζει να εργάζεται, να μαθαίνει όλα τα θετικά που έφερε αυτή η ρίψη, διορθώνοντας τα πιθανά λάθη, αποδεχόμενος τις ιδιότητές του, περιμένοντας να δει πώς αντιδράει ο στόχος μόλις τον βρει το βέλος.»

Αυτό το βλέμμα μπορεί μάλλον να παραλληλιστεί με το βλέμμα του Ηνιόχου που κοιτά μακριά τον προορισμό του σε πλήρη ηρεμία κρατώντας τα ηνία και ελέγχοντας την ισχύ των αλόγων που τραβούν το άρμα.

Ο Συμβολικός Χαρακτήρας του Τόξου και της Τοξοβολίας


Συμβολική αναπαράσταση
του ζωδίου του Τοξότη
από τον Johfra Bosschart.


Αρκετά στοιχεία για τον ψυχολογικό και πνευματικό συμβολισμό που σχετίζεται με τη χρήση του τόξου μπορούμε να αντλήσουμε από τη μελέτη του ζωδίου του Τοξότη.

Μεταξύ άλλων, αναφέρονται για το ζώδιο αυτό χαρακτηριστικά που μπορεί κανείς να συσχετίσει με τις εσωτερικές δεξιότητες που αφυπνίζονται όταν ασκείται η τοξοβολία:

«Είναι το ζώδιο του τέλειου ανθρώπου που είναι ζωώδης και πνευματικός ενώ, ταυτόχρονα, προσβλέπει στη θεϊκή του καταγωγή.» Μοιάζουν τα δυο αυτά να είναι αντίστοιχα με τις δύο δυνάμεις που ζητούν να ισορροπήσουν όπως τις περιγράφει από την εμπειρία της η τοξοβόλος στην προαναφερθείσα περιγραφή.

Όπως αναφέρεται στο βιβλίο «Εσωτερική Αστρολογία της Αλίκης Μπέιλι: «Μελετώντας τον Τοξότη γίνεται αντιληπτό ότι ένα από τα εξεταζόμενα θέματα είναι εκείνο της Κατεύθυνσης. Ο Τοξότης καθοδηγεί το άλογό του σε κάποιο συγκεκριμένο αντικειμενικό σκοπό. εξαποστέλλει ή κατευθύνει το βέλος του σε κάποιο επιθυμητό σημείο. σκοπεύει σε κάποιο συγκεκριμένο στόχο. Αυτή η αίσθηση της κατεύθυνσης ή καθοδήγησης χαρακτηρίζει το φωτισμένο άνθρωπο, το ζηλωτή και μαθητή…».

«Στον Τοξότη αντιστοιχεί “Μια ακτίνα εστιασμένου Φωτός” και η φράση “Βλέπω το σκοπό. Φτάνω στο σκοπό και βλέπω έναν άλλο”. Στην εποχή της Άριας φυλής απεικονίζεται σαν Τοξότης πάνω σε λευκό άλογο, γεγονός που συμβολίζει την τελειωμένη προσωπικότητα, την οποία χρησιμοποιεί ο Τοξότης ιππεύοντας και τοξεύοντας ακάθεκτος, εκεί όπου τον οδηγεί η έμπνευση. Στο ζώδιο του Τοξότη βλέπουμε την αλήθεια σαν όλο, χρησιμοποιώντας τα βέλη της σκέψης μας σωστά, αντικρίζουμε το τελικό μας στόχο. Βλέπουμε την αλήθεια μέσα μας, σαν ένας ζηλωτής της εξέλιξης, σαν ένα πνεύμα που πετά ελεύθερα.»

Αντίστοιχα στην κάρτα που έχει με σοφία σχεδιάσει για το ζώδιο του Τοξότη ο Johfra Bosschart μπορούμε να παρατηρήσουμε:

«Πρόκειται για ένα ζώδιο που τελικά καταφέρνει να βρει το δρόμο του, στοχεύοντας καλά. Το κύριο χαρακτηριστικό του είναι η ενατένιση προς τα πάνω και η φιλοδοξία για μια γρήγορη και αποτελεσματική εξέλιξη. Ο στόχος δε φαίνεται, άλλωστε η κάρτα υποδείχνει ότι είναι αρκετά υψηλός, ώστε να μπορεί να καθοριστεί με ακρίβεια, σύμφωνα με τα υλικά δεδομένα. Γρηγοράδα, οξυδέρκεια, ευστροφία, αλλά ταυτόχρονα και ένας εαυτός που οδηγεί σε κάποιο είδους απομόνωσης, απόστασης. Ο Ερημίτης είναι αυτός που αναζητά γνώση για να τη μεταδώσει. Το ίδιο κάνει και ο Κένταυρος. Παίρνει τον Κεραυνό για να τον μεταδώσει. Είναι απλά, ένας φορέας της δύναμης που προέρχεται από το Φως, από το εσωτερικό Φως. Και με αυτή την έννοια ο Ερημίτης είναι μια άλλη όψη του Κενταύρου.»

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο βιβλίο «Η Σοφία των Πολεμικών Τεχνών»: «Με τη μια άκρη του τόξου του ο τοξότης διαπερνά τον Ουρανό, με την άλλη τη Γη, και η χορδή που τα ενώνει εκτοξεύει το βέλος στην καρδιά του στόχου ορατού και αόρατου. Ο τοξότης είναι ο αληθινός άνθρωπος ο οποίος, σύμφωνα με το Βιβλίο των Νόμων στην Κίνα, παίζει ένα ρόλο στη Δημιουργία, το ίδιο όπως ο Ουρανός και η Γη. Ο Ουρανός παράγει, η Γη τρέφει και ο Άνθρωπος ολοκληρώνει.»

Ο Εσωτερικός Δρόμος του Κιούντο

O Δάσκαλος του Kyudo Awa Kenzô

Το Κιούντο (Kyudo) είναι η γιαπωνέζικη παραδοσιακή πολεμική τέχνη της τοξοβολίας των σαμουράι. Αξίζει ιδιαίτερης προσοχής διότι αξιοποιεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της τοξοβολίας και τα χρησιμοποιεί ως μέσο για την πρακτική εκπαίδευση στο Ζεν, με απώτερο σκοπό την αυτοβελτίωση μέσω της αυτογνωσίας. Υψώνει τη τέχνη της τοξοβολίας στην πιο εκλεπτυσμένη της μορφή όπου η πρακτική φιλοσοφία, η εσωτερική καλλιέργεια, η ψυχολογία και η αυτογνωσία συνδυάζονται σε ένα εξαιρετικό «προπονητικό σχήμα». Ωστόσο, δεν πρόκειται για μια απλή εξωτερική προπόνηση, αλλά για μια βαθιά ενασχόληση που ουσιαστικά καθίσταται τρόπος ζωής και όχι μια παρένθεση που γεμίζει ευχάριστα την καθημερινότητα.

Διαβάζουμε, για παράδειγμα, στο βιβλίο «Ένα Βέλος μια Ζωή» του Keneth Kusner :«Όπως κάθε στιγμή είναι μοναδική έτσι και κάθε βέλος που εκτοξεύεται είναι καθοριστικό και αμετάκλητο. Κάθε στιγμή είναι ανεπανάληπτη. Στο Ζεν αναγνωρίζεται πως η ζωή δε δίνει δεύτερες ευκαιρίες. επομένως πρέπει κανείς να αποδίδει απόλυτη προσοχή σε κάθε στιγμή, σε κάθε δραστηριότητα, όσο κοινότοπη και αν φαίνεται. Θα πρέπει κανείς να δίνεται ολοκληρωτικά σε κάθε τι που κάνει. Κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να γίνεται σα να ήταν η μοναδική πάνω στη Γη. Στο κιούντο, αυτό σημαίνει πως ο κιουντόκα οφείλει να είναι συγκεντρωμένος σε κάθε βολή σαν να ήταν η τελευταία προσπάθεια…

»Μία περιγραφή της νοητικής κατάστασης στην οποία επιδιώκει να φτάσει ο τοξοβόλος έχει σαφώς χαρακτηριστικά ψυχονοητικής κατάστασης που επιτυγχάνεται με την εκπαίδευση Ζεν: «Η κατάσταση του νου που επιχειρεί κανείς να πετύχει στο Ζεν και τις τέχνες Ζεν αναφέρεται συχνά ως Μου Σιν: Μου σημαίνει άδειος, μηδενικός ή κενός και Σιν σημαίνει καρδιά ή νους. Συνήθως μεταφράζεται μη-νους. Ωστόσο το αδιαχώριστο νου και σώματος σημαίνει ότι είναι παραπλανητικό να δούμε το μουσίν σαν ένα καθαρά νοητικό φαινόμενο. Χωρίς σωστή αναπνοή και στάση δεν υπάρχει άδειος νους…

»Ένας τρόπος για να κατανοήσει κανείς το μουσίν είναι να αναλογιστεί το ανθρώπινο ρεύμα συνείδησης. Οι περισσότεροι από εμάς κάνουμε με το νου μας ένα διαρκή εσωτερικό διάλογο, που συνεχίζεται εξαιτίας μιας αδιάκοπης αλυσίδας συνειρμών. Αυτός ο διάλογος μας αποσπά από το να συγκεντρωθούμε στο εκάστοτε έργο μας. Για παράδειγμα, φανταστείτε ότι περπατάτε σε ένα δρόμο και ακούτε ένα θόρυβο. Αμέσως αναρωτιέστε τι ήταν αυτός ο θόρυβος. έπειτα φαντάζεστε ότι ήταν κάτι ιδιαίτερο. ίσως ένα ατύχημα. Αυτές οι σκέψεις οδηγούν σε άλλες, όπως η ανάμνηση του ατυχήματος που είδατε χτες στις ειδήσεις, πράγμα που οδηγεί σε άλλα θέματα ειδήσεων κ.ο.κ… Στο Ζεν τέτοιου είδους σκέψεις αποκαλούνται ψευδαισθήσεις… Στο μουσίν ο νους δεν αποσπάται και δενλοκάρεται από απατηλές σκέψεις. Ο ήχος του ασθενοφόρου δε συνοδεύεται από τις ειδήσεις της προηγούμενης βραδιάς. Αυτή είναι η φυσιολογική κατάσταση της συνείδησης και ένας από τους σκοπούς της εκπαίδευσης Ζεν.»

Τεχνικές και προσέγγιση της τοξοβολίας όπως γίνεται από το Κιούντο έχουν επηρεάσει και την καθαρή αθλητική τοξοβολία, όπως φαίνεται από τις συστάσεις που εισηγείται στον κύκλο της τεχνικής του ο Kisik Lee που εισήγαγε την επιστημονική μεθοδολογία στην προπονητική της τοξοβολίας. Αναφέρει μεταξύ άλλων τα εξής που δείχνουν τη στενή σχέση της πρακτικής της βολής με τις εσωτερικές διεργασίες που συμβαίνουν σε έναν τοξότη:

«Το στάδιο της αυτοσυγκέντρωσης είναι ένα κρίσιμο στάδιο της βολής, όπου καθορίζεται η επιτυχία ή η αποτυχία. Πρέπει να στοχεύετε αποβάλλοντας οποιεσδήποτε άσχετες σκέψεις και αποσπάσεις της προσοχής που προκαλούνται από τα γεγονότα γύρω σας.

»Κατά τη διάρκεια αυτού του βήματος με μία ή δύο βαθιές διαφραγματικές αναπνοές δημιουργείται ένα φυσικό συναίσθημα δύναμης. Παράλληλα το σώμα πρέπει να χαλαρώσει, ειδικά το πρόσωπο, η περιοχή του λαιμού και των ώμων.

»Στην πραγματικότητα το τράβηγμα της χορδής μπορούμε να πούμε ότι μετατρέπεται από εξωτερική κίνηση σε εσωτερική. Αυτό ίσως είναι, μια δύσκολη έννοια σχετίζεται με τον όρο «συνεχής ροή», που χρησιμοποιείται συχνά στη τοξοβολία και σημαίνει ότι η κίνηση δε σταματάει ποτέ.

»Φθάνοντας στο πλήρες άνοιγμα, η εστίαση του νου σε αυτή τη φάση δεν πρέπει να εκτραπεί σε οτιδήποτε άλλο γιατί ο χαλαρός έλεγχος των ραχιαίων μυών θα χαθεί οδηγώντας σε αδυναμία εκτέλεσης της βολής.

»Ο νους βαθμιαία έχει στραφεί εσωτερικά, αλλά τώρα πρέπει να μεταπηδήσουμε σε αυτό που καλείται στενή εξωτερική εστίαση. Η προσοχή πρέπει τώρα να κατευθυνθεί στη σκόπευση και το υποσυνείδητο να εστιαστεί ήρεμα στο σκόπευτρο.»

«Η συνέχιση – ακολουθία της βολής μετά την απελευθέρωση του βέλους είναι στην πραγματικότητα μέρος της απελευθέρωσης και όχι άλλη ξεχωριστή διαδικασία. Η ένταση των μυών της ράχης θα πρέπει να παραμείνει για ένα –δύο δευτερόλεπτα μετά από την απελευθέρωση. Αυτή η φάση πρέπει να είναι μια φυσική συνέχεια της βολής και όχι αναγκαστική τελετουργική στάση δίχως νόημα ή ψεύτικη.

Αμέσως μετά νους και σώμα πρέπει να χαλαρώσουν και να ανατροφοδοτηθούν για την επόμενη βολή. Οποιαδήποτε φυσική ή διανοητική ένταση πρέπει να διαλυθεί. Για το σκοπό αυτό συστήνονται αναπνοές . Είναι πολύ σημαντικό, «ο τοξότης να μάθει να αισθάνεται την βολή», έτσι ώστε οποιαδήποτε τεχνικά σφάλματα της τεχνικής, να μπορούν να αναγνωριστούν και να διορθωθούν στις επόμενες βολές.»

Παρόμοιες συστάσεις κάνει και ο Δάσκαλος του Κιούντο Awa Kenzo:

«Αν δεν πρέπει να στενοχωριέστε για τις αποτυχημένες βολές, δεν πρέπει να χαίρεστε και για τις επιτυχημένες. Πρέπει να λυτρωθείτε από το συνεχές πηγαινέλα ανάμεσα στη χαρά και τη δυσαρέσκεια...

»...Ο ειδήμων έχει ξαναβρεί την σιγουριά τού αρχαρίου. Την αμεριμνησία που έχασε στην αρχή των μαθημάτων την ξανακέρδισε στο τέλος σαν ακατάλυτο στοιχείο τού χαρακτήρα του. Σε αντίθεση όμως με τον αρχάριο είναι επιφυλακτικός ατάραχος και σεμνός και δεν διανοείται να παραστήσει τον σπουδαίο...»

Ο Όυγκεν Χέριγκελ που ήταν πανεπιστημιακός καθηγητής της φιλοσοφίας και μαθήτευσε για ένα διάστημα κοντά στο Δάσκαλο του Κιούντο Awa Kenzô στην Ιαπωνία περιγράφει την εμπειρία της μαθητείας του στο βιβλίο Ζεν και η Τέχνη της Τοξοβολίας. Όταν ο Χέριγκελ νιώθοντας στάσιμος κι ότι δεν εξελίσσεται καθόλου, ρώτησε το δάσκαλό του πως κρίνει την πρόοδο του ο Kenzô του έδωσε την εύλογη απάντηση: «... αλλάξατε αυτά τα χρόνια. Αυτή άλλωστε είναι η συνεισφορά τής τέχνης τής Τοξοβολίας: μια πάλη που αγγίζει τα έσχατα βάθη, η πάλη τού τοξότη με τον ίδιο του τον εαυτό. Θα το νιώσετε όταν ξανασυναντήσετε τούς φίλους και γνωστούς στην πατρίδα σας και δε θα βρίσκεστε πια σε αρμονία μαζί τους όπως άλλοτε...»

Κάπως έτσι δεν αξίζει να αντιμετωπίζουμε κάθε στιγμή στη μεγάλη τέχνη της ζωής ώστε μέσα από διαρκείς αλλαγές να οδηγούμαστε, μέσα από την αυτογνωσία, στα ανοδικά σκαλοπάτια της εξέλιξης;

Άλλωστε είμαστε όλοι τοξοβόλοι της ζωής και σε κάθε στιγμή επιλέγουμε να τοξεύουμε κάπου. Κάθε ανθρώπινη πράξη είναι σαν ένα βέλος που πετάει προς το στόχο. Όμως, όπως είδαμε, ο ρόλος του τοξότη δεν τελειώνει με την εκτόξευση του βέλους. Για την ακρίβεια κάθε βολή - πράξη είναι μια ολόκληρη διδασκαλία που αν μελετηθεί σωστά θέτει τις βάσεις για μια καλύτερη επόμενη βολή.

Καθένας μπορεί να καλλιεργήσει τις ικανότητες του τοξότη: να βλέπει τη ζωή με πιο ουσιαστική ματιά, να έχει μια βαθιά διάκριση και ενόραση. Να νιώθει ως ζωντανό κύτταρο του κόσμου, που όλη του η ζωή φλέγεται από την αίσθηση ενός παγκόσμιου εσωτερικού σκοπού. Από μια χειμαρρώδη και ακατάλυτη ανάγκη για προσφορά προς κάθε μορφή ύπαρξης. Και να τιθασεύει πλήρως κάθε προσωπική επιθυμία για να υπηρετήσει αυτόν το στόχο που τον υπερβαίνει ως άτομο. Τα βέλη του δεν θα τα εκτοξεύουν τότε οι επιθυμίες αλλά η ίδια του η Ψυχή και οι στόχοι του θα είναι πάντα φωτεινοί.


ΤΟΞΟΒΟΛΙΑ-ΠΑΤΡΑ μαθημάτα-προπονήσεις ΔΩΡΕΑΝ!
Ο Α.Σ. ΓΛΑΥΚΟΣ ξεκινά πάλι για 13η χρονιά από Δευτέρα 8/9/2013 νέα σειρά μαθημάτων και προπονήσεων τόσο για τους παλιούς του αθλητές και αθλήτριες, όσο και για όσους νέους και νέες (από 9...-99 ετών) θέλουν να ασχοληθούν με το Ολυμπιακό άθλημα της ΤΟΞΟΒΟΛΙΑΣ.
Η παρακολούθηση των μαθημάτων, οι προπονήσεις και ο εξοπλισμός στον σύλλογό μας είναι ΔΩΡΕΑΝ!
Τα μαθήματα-προπονήσεις γίνονται κάθε Δευτέρα-Τετάρτη-Παρασκευή 18:00-21:00 στό ΠΑΜΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟ ΣΤΑΔΙΟ ΠΑΤΡΩΝ (ΣΟΥΤΣΟΥ 1)
Ελάτε να γνωρίσετε το άθλημα και την φιλοσοφία του!
Πληροφορίες: κο Γιώργο τηλ. 6983523256
Για περισσότερα δες και: https://www.facebook.com/pages/Glafkos-archery-and-shooting-teem/289142267854194?ref=hl

Πώς θα ανεβάσετε την αυτοπεποίθησή σας;

Από νωρίς, γίνεται αντιληπτό, μέσα από τις καθημερινές μας εμπειρίες πως τις φορές που έχουμε αυτοπεποίθηση και σιγουριά, έχουμε και τη δύναμη να κατακτήσουμε τον κόσμο, ενώ τις φορές που δεν έχουμε καλή εικόνα για τον εαυτό μας, είμαστε ανίκανοι ακόμα και για την πιο μικρή… πολιορκία.

Μην βασίζεστε λοιπόν σε εντυπωσιακά ρούχα και άλλα τεχνάσματα για να επιβληθείτε στους άλλους. Αρκεί να νιώθετε καλά εσείς με τον εαυτό σας και οι άλλοι θα ακολουθήσουν πειθήνια.

Η αυτοπεποίθηση άλλωστε, όπως όλα τα πράγματα, θέλει δουλειά, και ακόμα και αν δεν γεννηθήκατε με το «στέρνο φουσκωμένο» και τη «μύτη ψηλά», ακολουθήστε τις παρακάτω στρατηγικές, που μας προτείνει η Huffington Post, για να νιώσετε καλύτερα για τον εαυτό σας και θα δείτε πως τελικά τα πράγματα είναι πολύ απλά και ξεκάθαρα, όταν πιστεύετε πραγματικά στον εαυτό σας και τις δυνάμεις σας.

1. Προκαλέστε τον εαυτό σας
Προκαλέστε τον εαυτό σας και τα όριά του κάθε φορά, που σας παρουσιάζεται η ευκαιρία. Μην κινείστε πάντα εκ του ασφαλούς και θα διαπιστώσετε πως εσείς οι ίδιοι ρυθμίζετε τα όριά σας. Και όσο περισσότερο βλέπετε ότι ανταπεξέρχεστε στις προκλήσεις, τόσο πιο δυνατοί θα νιώθετε για τις επόμενες που θα έρθουν στο δρόμο σας και όλο και περισσότερο θα τις αποζητάτε οι ίδιοι, αντί να τις φοβάστε.

2. Να είστε πάντα ο εαυτός σας χωρίς φόβο
Κατορθώστε να ακούτε τις γνώμες των άλλων, αλλά χωρίς να σας επηρεάζουν. Αντιμετωπίστε τις απόψεις τους με μια διάθεση παρατηρητικότητας παρά με άγχος να γίνετε αυτό που νομίζουν ότι είστε ή με την έννοια να τους μεταπείσετε για κάτι.
Κάντε το πιο εύκολο από όλα, που είναι να ζείτε τη ζωή σας όπως αρέσει σε εσάς. Φορέστε τα ρούχα που σας εκφράζουν, διασκεδάστε με τον τρόπο που σας ευχαριστεί και μην σπαταλάτε αδίκως ενέργεια προσπαθώντας να γίνετε αυτό που θέλουν οι άλλοι από εσάς.

3. Αποδεχτείτε τους φόβους σας
Αναγνωρίστε τις φοβίες και τα κολλήματά σας και ελάτε ευθέως αντιμέτωποι με αυτά. Άλλωστε, όσο κρύβεστε από αυτά, τόσο εκείνα θα γιγαντώνονται. Η στιγμή όμως που θα τα εντοπίσετε και καταπολεμήσετε, θα είναι και η στιγμή που θα αρχίσουν να αποδυναμώνονται εκείνα και να ενδυναμώνεστε ακόμα περισσότερο εσείς.

4. Ξεχάστε την τελειότητα
Αποδεσμευτείτε από το άγχος της τέλειας ζωής που έχετε στο μυαλό σας και επιτρέψτε στον εαυτό σας να κάνει λάθη, από τα οποία θα μάθετε και θα εξελιχθείτε. Η αγωνία της τελειότητας είναι αυτό που τις περισσότερες φορές μπλοκάρει την προσωπική μας πρόοδο, το άγχος της αποτυχίας μετατρέπεται σε φοβία που μας κρατάει αδρανείς και η εξέλιξη σαν άτομα και προσωπικότητες μένει μόνο στη θεωρία και τα λόγια. Μην ξεχνάτε πως κανείς δεν είναι τέλειος και ούτε κι εσείς.

5. Αγαπάτε τον εαυτό σας
Αγαπήστε τον εαυτό σας και μην πάψετε ποτέ να τον εκτιμάτε για όσα καταφέρνει κάθε μέρα, πάρα τις αντιξοότητες με τις οποίες έρχεται αντιμέτωπος. Γράψτε σε μια λίστα τα προτερήματα και τις επιτυχίες σας σε οποιοδήποτε τομέα της ζωής σας και κάθε φορά κάτι σας ρίχνει τη διάθεση, διαβάζετε αυτή τη λίστα ώστε να θυμάστε ποιός είστε και τι έχετε καταφέρει.
Δε χρειάζεται να έχετε κερδίσει το Νόμπελ για να γεμίσει η λίστα, αφού αρκεί και το πιο μικρό κατόρθωμα, όπως το να μαγειρέψετε ένα καλομαγειρεμένο φαγητό, για να σας κάνει να νιώσετε καλά.

6. Βρείτε αυτό που σας ανεβάζει την αυτοπεποίθηση
Είτε είναι μια δραστηριότητα, είτε είναι η κουβέντα με έναν καλό φίλο, είτε το ακούσμα ενός συγκεκριμένου τραγουδιού, ό,τι και αν είναι αυτό που σας φτιάχνει τη διάθεση και σας κάνει να νιώθετε καλά –έστω και χωρίς προφανή λόγο και αιτία- βρείτε το και κάντε το όσο πιο συχνά μπορείτε.

7. Φτιάξτε τη στάση του σώματός σας
Ξεκινήστε από εξώ και η αλλαγή θα συντελεσθεί πιο εύκολα. Διορθώστε τη στάση του σώματός σας και μην καμπουριάζετε ή σταυρώνετε τα χέρια σας. Έχετε ψηλά το κεφάλι, πίσω τους ώμους και μην ξεχνάτε να χαμογελάτε. Έτσι εκπέμπετε θετική ενέργεια στους άλλους και η ίδια θετική διάθεση επιστρέφει και σε εσάς.

8. Κυνηγήστε αυτό που επιθυμείτε
Μην περιμένετε να εκπληρωθούν, ως δια μαγείας, όλες οι επιθυμίες και τα όνειρά σας. Πάρτε τη ζωή στα χέρια σας και κάντε πραγματικότητα οι ίδιοι τη ζωή που θέλετε να ζήσετε. Όταν το καταφέρετε η ικανοποίηση που θα νιώσετε δεν θα συγκρίνεται με τίποτα και η ευτυχία που θα βιώσετε θα είναι η μεγαλύτερη ανταμοιβή σας που τελικά ήσασταν ο εαυτός σας.

9. Να σκέφτεστε με αυτοπεποίθηση
Μην εστιάζετε στο χειρότερο πιθανό σενάριο και μην αναλώνεστε σε όλα τα κακά που μπορεί να σας συμβούν. Οι αρνητικές σκέψεις προκαλούν άγχος και το άγχος προκαλεί ακινητοποίηση. Επικεντρωθείτε στο επιθυμητό αποτέλεσμα και το επιθυμητό θα είναι αυτό που θα συμβεί.

10. Συγχωρέστε τον εαυτό σας
Μην κρίνετε τον εαυτό σας με τα πιο αυστηρά κριτήρια. Συγχωρέστε τον για τα λάθη που έχει κάνει και όσα λάθη πρόκειται να κάνει. Η αυτομαστίγωση δεν προσφέρει τίποτα, ενώ αν δεν αγαπήσετε πρώτα εσείς τον εαυτό σας, δεν θα το κάνει κανείς.

Και η αγάπη παραμένει, όσα χρόνια κι αν περάσουν, το βασικότερο συστατικό της αυτοπεποίθησης και ολόκληρης της ανθρώπινης ύπαρξης.

Εγώ εναντίον Εγώ

Πολλές φορές αισθάνομαι ότι αυτό που οι περισσότεροι νομίζουμε ότι λάμπει και έχει κάποια αξία κρύβει πίσω του πυκνό σκοτάδι. Απαιτείται μεγάλη ειλικρίνεια και διάκριση, βαδίζοντας σε οποιοδήποτε πνευματικό μονοπάτι, ώστε να κατανοήσουμε ότι δε θα μπορέσουμε ποτέ να θεραπεύσουμε αυτό που κρύβουμε μέσα μας και μας κάνει να υποφέρουμε, αν πρώτα δεν το φέρουμε στην επιφάνεια και το αναγνωρίσουμε. Θα πρέπει λοιπόν να προχωρούμε με ορθάνοιχτα τα μάτια έξω, αλλά και με ορθάνοιχτα τα μάτια μέσα μας. Γιατί χωρίς ειλικρίνεια τίποτα δε θα μεταλλαχθεί. Ούτε μέσα αλλά ούτε και έξω.

Ειλικρίνεια όμως δεν μπορεί να είναι η πρόχειρη αντίληψη της πραγματικότητας που προκύπτει ύστερα από μια επιπόλαιη παρατήρηση αυτού που μας συμβαίνει. Η ειλικρίνεια συμβαδίζει με την νοημοσύνη και συμβαίνει μόνο όταν είμαστε απόλυτα προσηλωμένοι στην ατραπό της αλήθειας. Τελικά, αν είμαστε ειλικρινείς, θα παραδεχτούμε πως ποτέ δεν είμαστε απόλυτα ειλικρινείς με τον εαυτό μας. Οι καλές προθέσεις από μόνες τους δεν επαρκούν δυστυχώς όταν οι προκαταλήψεις μας λειτουργούν ανενόχλητες στον υποσυνείδητο νου.

Βλέπω ανθρώπους να προσποιούνται πως έχουν εξαλείψει το σκοτάδι απ’ τη ζωή τους και να σκορπούν αφειδώλευτα αγάπη και φως γύρω τους, κάτι που ακούγεται τόσο όμορφο και τόσο ανιδιοτελές. Μπράβο τους θα λέγαμε όλοι μας, πάντα τέτοια. Ισχυεί όμως στα αλήθεια αυτό όταν φαίνεται ξεκάθαρα πως οι πράξεις τους δεν συμβαδίζουν με τις προθέσεις τους; Αναρωτιέμαι, που αφανίζεται όλη αυτή η αγάπη και πως μετατρέπεται το φως σε σκοτάδι μόλις ο μικρός τους εαυτός, ελάχιστα διαισθανθεί ότι απειλείται. Καλούμαστε να γίνουμε ειλικρινείς λοιπόν και στην παραπάνω περίπτωση η έλλειψη ειλικρίνειας είναι προφανής. Φωνάζει πιο δυνατά αυτό που είναι, από αυτό που προσποιείται ότι είναι.

Περνάμε τώρα στην αντίπερα όχθη. Υπάρχουν οι άλλοι συνοδοιπόροι που ακούν αυτή την επαναλαμβανόμενη φωνή μέσα τους, που επιμένει πως δεν είναι επαρκείς, δεν είναι αρκετά καλοί, δεν νιώθουν αμόλευτη αγάπη, δεν μπορούν να αισθανθούν συμπόνια, όπως θα έπρεπε ως άτομα που ασχολούνται με την αυτογνωσία να αισθάνονται. Για την ακρίβεια υπάρχουν στιγμές που νιώθουν έντονη ζήλεια ή αποστροφή για κάποιο άτομο, φθόνο ή ακόμη και μίσος. Εδώ αναγνωρίζουμε σαφώς μια ειλικρινέστερη στάση, αφού το άτομο παραδέχεται ότι τα συναισθήματα αυτά ζουν μέσα του, τον βαραίνουν και τον εξαντλούν και όπως έχουμε αρκετές φορές επαναλάβει, ο μόνος τρόπος για καταφέρει τελικά να απαλλαγεί από αυτά τα συναισθήματα είναι να αποδεχτεί ότι υπάρχουν και να μην επιχειρήσει να τα αγνοήσει. Όπως θα λέγαμε με ένα παράδειγμα, αν καταλάβουμε ότι μπήκε ένας κλέφτης στο σπίτι μας, καλό είναι να τον αντιμετωπίσουμε ή να καλέσουμε την αστυνομία κι όχι να προσποιηθούμε ότι είμαστε ασφαλείς και να αγνοήσουμε την εισβολή γιατί τότε θα πληρώσουμε ακριβά την ανοησία μας.

Όμως πέρα από την αρχικά ειλικρινή αυτή στάση απαιτείται και η συνδρομή της νοημοσύνης ή της σοφίας που αναδύεται από την εκτενέστερη παρατήρηση των εσώτερών μας δρώμενων ώστε να διαγνώσουμε τι αληθινά μας συμβαίνει. Μια καλή ερώτηση θα ήταν η εξής: από πού άραγε προέρχεται αυτή η φωνή που τονίζει την ανεπάρκειά μας και επιμένει ότι θα έπρεπε να αισθανόμαστε διαφορετικά; Μήπως είναι η ίδια φωνή που λέει ότι ντρέπεται για μας όταν πίνουμε, όταν καπνίζουμε, όταν τρώμε κρέας; Ποιο πνευματικό άτομο μπορεί να λέγεται πνευματικό όταν τολμάει να τρώει κρέας; (θα επέμενε αυτή η φωνή).

Οι πνευματικές προκαταλήψεις είναι οι πιο ψυχοφθόρες από όλες. Στην προκειμένη περίπτωση, αυτό το οποίο μας επιτίθεται χρησιμοποιώντας αυτή τη βάναυση κριτική δεν είναι άλλο από το ίδιο το εγώ μας. Πάντα όταν υπάρχει κριτική προς τον εαυτό μας ή προς τους συνοδοιπόρους μας, κάπου υπάρχει κρυμμένο αυτό το ψεύτικο, προσωρινό κατασκεύασμα που ονομάσαμε «εγώ». Εγώ εναντίον εγώ. Το εγώ λοιπόν, επιτίθεται προσπαθώντας δήθεν να εκδιώξει το εγώ μας και αυτή είναι η πιο ύπουλη επίθεση που θα μπορούσαμε να δεχτούμε γιατί γίνεται με σκοπό να εδραιωθεί το ίδιο το εγώ ακόμη περισσότερο μέσα μας. Το εγώ, βλέποντας ότι κινδυνεύει μέσα από την εξελικτική διαδικασία να αφανιστεί, μας κατηγορεί που το φιλοξενούμε και μας προτρέπει να το αντικαταστήσουμε με ένα καινούργιο, πιο λαμπερό, πνευματικότερο εγώ, που θα είναι πολύ δυσκολότερο πλέον να το διακρίνουμε. Έτσι θα καταφέρει να παρατείνει την παρουσία του αλλά και να δικαιολογήσει την μόνιμη στρατοπέδευσή του μέσα μας.

Εδώ κι αν απαιτείται ειλικρίνεια στην παρατήρησή μας! Ειλικρίνεια και νοημοσύνη όπως προείπαμε. Καλό θα είναι να υπάρχουν στη ζωή μας και ένας-δυο αγνοί συνοδοιπόροι ώστε να μας ταρακουνάνε όταν χανόμαστε σ’ αυτή τη διαδρομή και αρχίζουν τα μυαλά μας να φουσκώνουν. Και είναι σίγουρο πως παρασυρόμαστε και χανόμαστε πολύ συχνά μέσα σ’ αυτή τη φοβερή δίνη του εγώ. Βοηθάει πολύ επίσης αν καταφέρνουμε να θυμόμαστε ότι πίσω από κάθε κριτική κρύβεται πάντα το εγώ μας. Ο αληθινός εαυτός ποτέ δεν κρίνει και ποτέ δεν επιτίθεται μ’ αυτόν τον τρόπο. Μας φανερώνει πάντα πως η αγάπη δεν είναι ένα συναίσθημα που μπορεί να καλλιεργήσει το μυαλό μας ή να παιδεύσει στη στενή του φυλακή ο νους μας. Η αγάπη δεν μπορεί να έχει αντικείμενο και υποκείμενο. Μας δείχνει τελικά πως η αγάπη είναι μια απέραντη θάλασσα καλοσύνης που όταν καταφέρουμε να βουτήξουμε στα απύθμενα νερά της, τα κύματά της θα δημιουργήσουν τόσο ισχυρές δονήσεις που όλα τα φράγματα των ψευδαισθήσεων που έχουμε ως τώρα χτίσει γύρω μας μονομιάς θα καταρρεύσουν. Αυτός είναι ο ρόλος του αληθινού εαυτού. Αυτός είναι ο ρόλος της αγάπης. Από κάθε χρόνια ψευδαισθητική ψύχωση να μας λυτρώσει.

Συνοδοιπόροι είμαστε με τον ίδιο προορισμό...

Από την καταστροφή στη σωτηρία…

Κάποτε ένας ναυτικός βρέθηκε ναυαγός σε ένα ακατοίκητο τροπικό νησί. Με πολλούς κόπους, χωρίς εργαλεία κατάφερε να φτιάξει μια ξύλινη καλύβα για να μπορέσει να προστατευτεί κατά την περίοδο των βροχών.
Πράγματι, μόλις τελείωσε την καλύβα, άρχισε να βρέχει ασταμάτητα. Όμως τη δεύτερη κιόλας μέρα ένας κεραυνός την έκανε στάχτη. Ο ναυαγός, που πρώτα δόξαζε τον Θεό για τη σωτηρία του, ξέσπασε σε κλάματα.
«Γιατί;», άρχισε να λέει και να παραπονιέται για την καταστροφή. Κι ενώ η απελπισία πλημμύριζε την καρδιά του, άκουσε να έρχεται από το πέλαγος το σφύριγμα ενός μεγάλου πλοίου.

Σε λίγο μια βάρκα ήταν στην παραλία.
«Πώς με βρήκατε σε τούτη την ερημιά;», τους ρώτησε.
«Είδαμε», του είπαν, «το σινιάλο του καπνού από τη φωτιά που άναψες».
Συμπέρασμα: Αυτό που καμιά φορά μοιάζει με καταστροφή μπορεί τελικά να είναι η σωτηρία μας!

Η Αγάπη Δεν Μπορεί Να Εξηγηθεί Κι Όμως Εξηγεί Τα Πάντα

Η ιστορία του Χαρούν αλ-Ρασίντ και της Λεϊλά

Ακούγοντας πως ένας βεδουίνος ονόματι Καϊς είχε ερωτευθεί παράφορα τη Λεϊλά και είχε χάσει το μυαλό του για χάρη της, και από τότε είχε πάρει το παρανόμι Μεζνούν - ο Τρελός - ο αυτοκράτορας ένιωσε μεγάλη περιέργεια να μάθει για τη γυναίκα που είχε προκαλέσει τόση δυστυχία.

Αυτή η Λεϊλά πρέπει να είναι πολύ ξεχωριστό πλάσμα, σκέφτηκε. Μια γυναίκα κατά πολύ ανώτερη από όλες τις άλλες γυναίκες. Ίσως να είναι μια μάγισσα απαράμιλλης ομορφιάς και χάρης.

Ενθουσιασμένος, παραξενεμένος, χρησιμοποίησε κάθε πιθανό τέχνασμα για να βρει τρόπο να δει τη Λεϊλά με τα ίδια του τα μάτια και να διαπιστώσει αν αλήθευαν όσα έλεγαν για εκείνη.

Επιτέλους, μια μέρα έφεραν τη Λεϊλά στο παλάτι του αυτοκράτορα. Όταν εκείνη έβγαλε το πέπλο της, ο Χαρούν αλ-Ρασίντ απογοητεύτηκε.
Όχι πως η Λεϊλά ήταν άσχημη, σακάτισσα ή γριά. Ούτε όμως ήταν και ασυνήθιστα ελκυστική. 'Ηταν ένα ανθρώπινο πλάσμα με συνηθισμένες ανθρώπινες ανάγκες και αρκετά ελαττώματα, μια απλή γυναίκα, όπως αναρίθμητε άλλες.

Ο αυτοκράτορας δεν έκρυψε την απογοήτευσή του. «Εσύ είσαι αυτή που έχει τρελάνει τον Μεζνούν ; Μα φαίνεσαι τόσο συνηθισμένη. Τι έχεις δα που είναι τόσο ξεχωριστό;»

Η Λεϊλά χαμογέλασε. «Ναι, εγώ είμαι η Λεϊλά. Εσύ όμως δεν είσαι ο Μεζνούν» του απάντησε. «Πρέπει να με δεις με τα μάτια του Μεζνούν. Διαφορετικά δεν θα μπορέσεις ποτέ να λύσεις το μυστήριο που λέγεται αγάπη».

Υπάρχει τρόπος να συλλάβεις τι σημαίνει αγάπη, χωρίς ν'αγαπήσεις εσύ ο ίδιος πρώτα;

Η αγάπη δεν μπορεί να εξηγηθεί. Μπορεί μόνο να βιωθεί.

Η αγάπη δεν μπορεί να εξηγηθεί, κι όμως εξηγεί τα πάντα.

Καταπιεστική εκπαίδευση με ομήρους τα παιδιά

FGL_billet-1024x685Το σχολείο είναι ένας συστηματικός πόλεμος κατά της προσωπικότητας: Κάθε εποχή ποθεί τις μεγάλες προσωπικότητες, αυτές που διαφέρουν, διότι το μέλλον υπήρξε πάντοτε με το μέρος τους. Όταν όμως αυτή η μοναδικότητα αναφέρεται σ’ ένα παιδί, τότε αντιμετωπίζεται απαξιωτικά ή περιφρονητικά, ίσως ακόμη και χλευαστικά, πράγμα που είναι για ένα παιδί ό,τι πιο επώδυνο.
Τους συμπεριφέρονται σαν να μην είχαν τίποτε το ιδιαίτερο και υποτιμούν τα βαθιά πλούτη απ’ τα οποία εκείνα ζουν, δίνοντάς τους για αντάλλαγμα κοινοτοπίες.
Ακόμη κι αν έχουμε πάψει να συμπεριφερόμαστε έτσι προς τους ενήλικες, στα παιδιά δεν επιδεικνύουμε μήτε ανεκτικότητα μήτε υπομονή.
Το δικαίωμα, που αυτονόητα αναγνωρίζουμε σε κάθε ενήλικα, να έχει την προσωπική του άποψη, το αρνούμαστε στα παιδιά.
Η σύγχρονη εκπαίδευση στο σύνολό της δεν είναι παρά μια αδιάκοπη μάχη ενάντια στο παιδί, όπου και τα δύο μέρη καταφεύγουν τελικά στα πλέον κατακριτέα μέσα. Το δε σχολείο συνεχίζει απλώς αυτό που ξεκίνησαν οι γονείς.
Είναι ένας συστηματικός πόλεμος κατά της προσωπικότητας. Περιφρονεί το άτομο, τις επιθυμίες και τους πόθους του, και θεωρεί καθήκον του να το πιέσει να κατέβει στο επίπεδο της μάζας. Αρκεί να διαβάσει κανείς τις βιογραφίες όλων των μεγάλων ανθρώπων -έγιναν ό,τι έγιναν σε πείσμα του σχολείου, όχι με τη βοήθειά του.

Μίλησε μας για τη Φιλία

volta stin poliΚαι ένας νέος είπε, Μίλησε μας για τη Φιλία.
Κι εκείνος αποκρίθηκε λέγοντας: Ο φίλος σας είναι η εκπλήρωση των αναγκών σας.
Είναι το χωράφι που εσείς σπέρνετε με αγάπη και θερίζετε με ευγνωμοσύνη.
Και είναι το τραπέζι σας και το παραγώνι σας.
Γιατί πηγαίνετε στο φίλο με την πείνα σας, και τον αναζητάτε για τη γαλήνη σας.
Όταν ο φίλος σας εκφράζει τις σκέψεις του, δε φοβάστε το όχι στη δική σας σκέψη, ούτε αποσιωπάτε το ναι.
Και όταν εκείνος είναι σιωπηλός, η καρδιά σας δεν παύει για ν’ ακούσει την καρδιά του.
Γιατί στη φιλία, όλες οι σκέψεις, όλες οι επιθυμίες, όλες οι προσδοκίες γεννιούνται και μοιράζονται χωρίς λέξεις, με χαρά που είναι άφωνη.
Όταν χωρίζεσαι από το φίλο σου, δε λυπάσαι, γιατί αυτό που αγαπάς πιο πολύ σ’ αυτόν μπορεί να είναι πιο φανερό στην απουσία του, όπως ο ορειβάτης βλέπει πιο καθαρά το βουνό από την πεδιάδα.
Και μη βάζετε κανένα σκοπό στη φιλία εκτός από το βάθαιμα του πνεύματος.
Γιατί η αγάπη που γυρεύει κάτι άλλο εκτός από την αποκάλυψη του δικού της μυστηρίου δεν είναι αγάπη παρά ένα δίχτυ που ρίχνεται στη θάλασσα και μόνο το ανώφελο θα πιάσει.
Και δίνετε το καλύτερο εαυτό σας στο φίλο σας. αφού θα γνωρίσει την άμπωτη του κυμάτου σας, δώστε του να γνωρίσει και την παλίρροιά του.
Είναι ο φίλος σας κάτι που θα έπρεπε να γυρεύετε όταν έχετε ώρες που θέλετε να σκοτώσετε;
Καλύτερα να γυρεύετε το φίλο σας πάντα όταν έχετε ώρες να ζήσετε.
Γιατί έργο του φίλου σας είναι να εκπληρώσει τις ανάγκες σας, αλλά όχι να γεμίσει το κενό σας.
Και μέσα στη γλύκα της φιλίας κάνετε να υπάρχει γέλιο, και μοίρασμα χαράς.
Γιατί στις δροσοστάλες των μικρών πραγμάτων η καρδιά βρίσκει την καινούργια αυγή της και ξανανιώνει.

Το νόημα της αποδοχής

orangeΈνα από τα πιο αγαπημένα μας φρούτα, είναι το πορτοκάλι.
Όταν στύψετε ένα πορτοκάλι, τι θα πάρετε;
Χυμό πορτοκαλιού, θα μου πείτε.
Ακριβώς! Χυμό πορτοκαλιού. Είναι αδύνατον να στύψετε ένα πορτοκάλι, και να πάρετε χυμό φράουλας, ας πούμε.
Έτσι κάθε άνθρωπος θα σας δώσει αυτό που έχει μέσα του! Δεν μπορεί να σας δώσει τίποτα άλλο, παρά μόνον αυτό που έχει, όσο γερά και αν τον στύψετε…
Τα προβλήματα με τους συνανθρώπους μας, δημιουργούνται, γιατί θέλουμε να στύψουμε ένα πορτοκάλι και να πάρουμε χυμό φράουλας…
Απλά δεν γίνεται.
Σκεφτείτε το, την επόμενη φορά που θα έρθετε σε αντιπαράθεση με κάποιον.
Μπορεί να σας δώσει μόνον αυτό που έχει μέσα του!

Η Γένεση του Αθεϊσμού

patosΤου Julian Baggini

Πότε παρουσιάστηκε ο αθεϊσμός; Υπάρχουν δύο απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα που μπορεί να αποδειχθούν αλληλοσυγκρουόμενες.
• Η πρώτη είναι πως ο αθεϊσμός εμφανίστηκε κατά την αυγή του Δυτικού πολιτισμού, στην Αρχαία Ελλάδα. Αυτό υποστηρίζει ο Θρόουερ (James Thrower) στο βιβλίο του Δυτικός Αθεϊσμός (Western Atheism).
• Η δεύτερη είναι ότι ο αθεϊσμός αναδύθηκε κατά το 18ο αιώνα. Αυτό ισχυρίζεται ο Μπέρμαν (David Berman), στο βιβλίο του Η Ιστορία τον Αθεϊσμού στη Βρετανία (A History of Atheism in Britain).
Η διαμάχη, ωστόσο, είναι επιφανειακή [γιατί] οι απαρχές του αθεϊσμού βρίσκονται στην Αρχαία Ελλάδα, αλλά ως διακριτό και αναγνωρισμένο σύστημα αξιών εμφανίστηκε μόνο στα τέλη του Διαφωτισμού.
Ο αθεϊσμός μπορεί να κατανοηθεί τόσο ως άρνηση της θρησκείας όσο και ως ένα αυτοτελές σύστημα αξιών. Αυτό συμβαίνει εάν δεσμευθούμε ότι υπάρχει μόνο ένας κόσμος κι αυτός είναι ο φυσικός. [Σ’ αυτή την περίπτωση] για να κατανοήσουμε την προέλευση του αθεϊσμού, πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε την προέλευση της φυσιοκρατίας…
• Η φυσιοκρατία εμφανίζεται με τους προσωκρατικούς Μιλήσιους φιλοσόφους του 6ου αιώ­να π.Χ., τον Θαλή, τον Αναξίμανδρο και τον Αναξιμένη. Αυτοί οι φιλόσοφοι ήταν οι πρώτοι που απέρριψαν τις μυθολογικές εξηγήσεις και υποστήριξαν τις φυσιοκρατικές, διατυπώνοντας μια επαναστατική ιδέα: Η φύση μπορεί να κατανοηθεί ως αυτοτελές σύστημα, το οποίο λειτουργεί βάσει νόμων κατανοητών από την ανθρώπινη λογική. Αυτό σηματοδότησε μία θεμελιώδη μεταβολή στον προσανατολισμό των ερμηνευτικών θεωριών…
• Η επιστήμη αποτελεί ένα μόνο επακόλουθο της νέας κατεύθυνσης που ακολούθησαν οι Προσωκρατικοί για να εξετάσουν τον κόσμο. Η επανάσταση που προκάλεσαν στη σκέψη δεν έγκειται αποκλειστικά στην αντικατάσταση της μυθολογίας από την επιστήμη, αλλά γενικά στην αντικατάσταση του μύθου από την ορθολογική ερμηνεία.

Για να εξηγήσουμε αυτό το σημείο καλύτερα, ας εξετάσουμε την εξέλιξη της Ιστορίας στην Αρχαία Ελλάδα μέσα από τα έργα του Ηρόδοτου και του Θουκυδίδη… Η αληθινή ιστορία αυτής της εξέλιξης δεν συνίσταται στην αλλαγή κατεύθυνσης που συμβαίνει μεταξύ της απόλυτης μυθολογίας του Ηρόδοτου και της αντικειμενικής πραγματικότητας του Θουκυδίδη.
Υπάρχει μία σχέση ανάμεσα στην εξέλιξη της φιλοσοφίας των Μιλήσιων και της ιστορίας του Θουκυδίδη, εξέλιξη που αποτελεί κάτι περισσότερο από απλή απόρριψη του μύθου. Η σχέση βρίσκεται σε αυτό που αντικαθιστά το μύθο. Και στις δύο περιπτώσεις, ο μύθος αντικαθίσταται από τον ορθολογισμό. Σε γενικές γραμμές, ορθολογική αφήγηση είναι εκείνη που περιορίζεται σε αιτίες, αποδείξεις κι επιχειρήματα που επιδέχονται λεπτολόγο εξέταση, αξιολόγηση, αποδοχή ή απόρριψη, με βάση αρχές και γεγονότα που βρίσκονται στη διάθεση όλων. Κατάλληλη ορθολογική αφήγηση είναι εκείνη, της οποίας δεν χρειάζεται να καλύψουμε τα κενά με υποθέσεις, γνώμες ή οποιεσδήποτε άλλες αβάσιμες πεποιθήσεις.
Έτσι, ο ορθολογισμός πλέον χαρακτηρίζει τόσο την επιστήμη, τα θεμέλια της οποίας έθεσαν οι Προσωκρατικοί, όσο και τη μελέτη της Ιστορίας, η οποία ξεκινά με τον Θουκυδίδη. Η Ιστορία συνίσταται πλέον στην προσπάθεια να διηγηθούμε τα συμβάντα του παρελθόντος βασισμένοι στα τεκμήρια και στα επιχειρήματα που είναι διαθέσιμα και αξιολογήσιμα από όλους. Η επιστήμη μεταβάλλεται σε προσπάθεια να εξηγήσουμε με αντίστοιχα μέσα τη λειτουργία του κόσμου. Οι Μιλήσιοι ξεκίνησαν αυτή την ευρύτερη επανάσταση στη σκέψη.
Μπορούμε, λοιπόν, να κατανοήσουμε το λόγο για τον οποίο η φυσιοκρατία, που βρίσκεται στην καρδιά και τις ρίζες του αθεϊσμού, θεμελιώνεται και η ίδια επί του ορθολογισμού… Η φυσιοκρατία προκύπτει από τον ορθολογισμό, και, έτσι, θεμέλιο για την προέλευση του αθεϊσμού αποτελεί περισσότερο ο ορθολογισμός παρά η φυσιοκρατία. Επομένως, ο αθεϊσμός θεμελιώνεται σε μία ευρύτερη υποχρέωση στην αξία της ορθολογικής εξήγησης, της οποίας η επιστήμη είναι απλώς ένα θεαματικά επιτυχές παράδειγμα.
Εν συντομία, ο αθεϊσμός έχει τις ρίζες του στη φυσιοκρατία, η οποία έχει τις ρίζες της στον ορθολογισμό. Η προέλευση τόσο του ορθολογισμού όσο και της φυσιοκρατίας πρέπει να αναζητηθεί στην Αρχαία Ελλάδα, και κατά μία έννοια αυτό σηματοδοτεί το πρώτο κεφαλαίο στην ιστορία του αθεϊσμού. Το σημαντικό είναι ότι η αφετηρία του αθεϊσμού έχει ταυτιστεί με τις απαρχές του δυτικού ορθολογισμού συνολικά. Έτσι, ο αθεϊσμός μπορεί να θεωρηθεί ως μέρος μίας ευρύτερης, προοδευτικής εξέλιξης της ανθρώπινης διάνοιας και νόησης. Αυτή η ταύτιση του αθεϊσμού με την πρόοδο ενισχύεται, αν λάβει κανείς υπ’ όψιν του το επόμενο μεγάλο στάδιο στην εξέλιξη του αθεϊσμού, τον Διαφωτισμό.

Η Γένεση του Αναγνωρισμένου Αθεϊσμού
Ο Μπερμαν, που έγραψε ένα βιβλίο για την ιστορία του αθεϊσμού, υποστηρίζει ότι το πρώτο αναγνωρισμένο αθεϊστικό έργο ήταν το κείμενο του Βαρόνου του Χόλμπαχ (Holbach), Το Σύστημα της φύσης (Système de L· nature…), που δημοσιεύθηκε στα 1770, ενώ στη Βρετανία το πρώτο αθεϊστικό έργο που εκδόθηκε ήταν η Απάντηση στις Επιστολές του Dr. Priestley προς έναν άπιστο φιλόσοφο, δημοσιευμένο στα 1782. Η πατρότητα του τελευταίου κειμένου αμφισβητείται και είναι πιθανό να υπήρξε έργο δύο συγγραφέων, του Χάμον (William Hammon) και του Τέρνερ (Matthew Turner).
Οι ακαδημαϊκοί δεν συμφωνούν σχετικό με το αν υπάρχουν αθεϊστικά έργα προγενέστερα των παραπάνω. Ο Θρόουερ είναι βεβαίως πεπεισμένος ότι κάποια κείμενα του Δημόκριτου και του Λουκρήτιου είναι αθεϊστικά, παρότι συμφωνεί ότι ο Χόλμπαχ ήταν αδιαμφισβήτητα ο «πρώτος δηλωμένος αθεϊστής της Δυτικής Παράδοσης».
Επομένως, η γενική εξήγηση του Θρόουερ συνάδει με τη διαβεβαίωση του Μπέρμαν ότι ο αθεϊσμός δεν προέκυψε ως πλήρως διαρθρωμένη και διακριτή δύναμη παρά μόνο στο τέλος του 18ου αιώνα. Νωρίτερα είχαμε μεμονωμένα έργα, που θα μπορούσαν να θεωρηθούν αθεϊστικά. Είχαμε επίσης και περιόδους στην Ιστορία, κατά τις οποίες ο Θεός ή οι θεοί θεωρούνταν ότι δεν σχετίζονταν με κάποια στρώματα της κοινωνίας, όπως με τις ανώτερες τάξεις της πρώιμης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Δεν υπήρξε όμως συστηματική και συνεχής προσπάθεια να εμφανιστεί και να προωθηθεί δημοσίως μία αθεϊστική κοσμοαντίληψη ως εναλλακτική της αντίστοιχης θρησκευτικής.

Αθεϊσμός και Διαφωτισμός
Η ανάδυση του αθεϊσμού [κατά την περίοδο του Διαφωτισμού] συνάδει με την προοδευτική ιστορία του αθεϊσμού, που πηγάζει από τη γένεση του δυτικού ορθολογισμού στην Αρχαία Ελλάδα.
Όπως η φυσιοκρατία και ο ορθολογισμός, οι πρόδρομοι του αθεϊσμού, υπήρξαν καρποί της μετάβασης από το μύθο στο λόγο, έτσι και ο αθεϊσμός, ως αναγνωρισμένο δόγμα, αποτελεί καρπό της μετάβασης στις αξίες του Διαφωτισμού.
Είναι δηλωτικό της επιτυχίας του Διαφωτισμού ότι τα πιο βασικά δόγματα του εδραιώνονται σήμερα στην αντίληψη μας περί πολιτισμένης και σύγχρονης κοινωνίας, αν και είναι του συρμού η απομυθοποίηση των ιδεωδών του κινήματος…
- Ίσως μελετάμε την ακριβή σημασία της ισότητας, της ελευθερίας και της ανοχής, όμως και οι τρεις έννοιες είναι θεμελιώδεις για τη συγκρότηση μίας καλής και δίκαιης κοινωνίας.
- Ίσως έχουμε χάσει λίγη από την αισιοδοξία του Διαφωτισμού για τη δύναμη του λόγου, όμως σίγουρα δεν θα μας άρεσε να επιστρέψουμε σε μία κοινωνία που στηρίζεται σε δεισιδαιμονίες.
- Και παρόλο που μερικοί θεωρούν ότι σήμερα δεν σεβόμαστε την αυθεντία, λίγοι πιστεύουν υπεύθυνα ότι πρέπει να επιστρέψουμε σε μία εποχή κατά την οποία τα αξιώματα ήταν κληρονομικά, όταν μόνο οι άνδρες της μεσαίας τάξης είχαν πολιτικά δικαιώματα και οι ηγέτες του κλήρου ασκούσαν μεγάλη πολιτική εξουσία.
- Συνεπώς, κάθε λογικός άνθρωπος πρέπει να θεωρήσει τον Διαφωτισμό ως ένα σπουδαίο σταθμό στην πρόοδο της δυτικής κοινωνίας, παρά τα μειονεκτήματα που τον χαρακτήριζαν. Επίσης, δεν πρέπει να αμφισβητεί κανείς πως τα κύρια ιδεώδη του έχουν θριαμβεύσει.
Η εμφάνιση του αθεϊσμού και του Διαφωτισμού κατά την ίδια ιστορική περίοδο υποδηλώνει τουλάχιστον ότι υπάρχει κάποια σχέση· και δεν είναι δύσκολο να δούμε πώς αυτή προέκυψε.
Ο αθεϊσμός προκαλεί τη διαφωτιστική απόρριψη της δεισιδαιμονίας, της ιεραρχίας και της ορθολογικά αβάσιμης ισχύος ενός αξιώματος, την οποία πολλοί θα θεωρούσαν λογικό συμπέρασμα. Από τη στιγμή που αρχίσαμε να αντιμετωπίζουμε τη θρησκεία υπό το ψυχρό φως της λογικής, η αναλήθειά της κατέστη αυταπόδεικτη. Προφανώς ήταν δεισιδαιμονία και μύθος, θεμελιωμένη όχι στο θείο αλλά σε συγκεκριμένες, επιτόπιες ανθρώπινες πρακτικές…
Μερικοί χρησιμοποίησαν την υποτιθεμένη οικουμενικότητα της πίστης στον Θεό ως επιχείρημα για την ύπαρξη του Θεού. Όμως η παραλλαγή του παλαιού αποφθέγματος «πενήντα εκατομμύρια Γάλλοι δεν μπορεί να σφάλλουν», μοιάζει κάπως αδύναμη για να συγκροτεί ορθολογικό επιχείρημα. Εξάλλου, κάποια δεδομένη στιγμή σχεδόν ολόκληρος ο πληθυσμός του κόσμου νόμιζε ότι η βροχή έρχεται από τους θεούς ή ότι η Γη είναι το κέντρο του σύμπαντος. Βεβαίως, έκαναν λάθος και δεν χρειάζεται πολλή σκέψη για να συνειδητοποιήσουμε ότι η ευρεία συμφωνία δεν μπορεί να καθιστά κάτι αληθές ή ψευδές.
Ωστόσο, αυτό που αποκαλύπτει η ευρεία προσήλωση στη θρησκεία είναι πως ο αθεϊσμός πραγματικά μάχεται εναντίον υπέρτερων δυνάμεων. Εξηγεί επίσης τον ιστορικό λόγο για τον οποίο ο αθεϊσμός έχει περισσότερο οριστεί αποφατικά ως άρνηση της πίστης στον Θεό, παρά θετικά ως ένα είδος φυσιοκρατίας… Και είναι ανάγκη να εξετάσουμε τον αθεϊσμό αποφατικά μόνο κατά το βαθμό στον οποίο η θρησκευτική πίστη αποτελεί τον κανόνα. Και η θρησκευτική πίστη ήταν και εξακολουθεί να είναι ο κανόνας σε όλο τον κόσμο.
Η καθιέρωση ενός συστήματος πεποιθήσεων ως αξιόπιστης εναλλακτικής λύσης έναντι της θρησκείας αποτελεί θρίαμβο. Σε αυτό το σύστημα πίστεψαν εκατομμύρια άνθρωποι (ιδίως έξυπνοι και καλλιεργημένοι), αντίθετα προς τη σχεδόν ομόφωνη πολεμική που δέχθηκαν. Το συγκεκριμένο σύστημα θεμελιώθηκε σε λίγο περισσότερα από 200 χρόνια. Επίσης, μας υπενθυμίζει πόση λίγη εμπειρία έχουμε στο να ζούμε τη ζωή μας και να βάζουμε σε τάξη την κοινωνία μας χωρίς το υπόβαθρο της θρησκείας. Ο μαζικός αθεϊσμός είναι ακόμη σε νεαρή ηλικία και ως τέτοιος πρέπει να περιμένουμε ότι θα παρουσιάσει κάποια σημάδια της ανωριμότητας του.

Συμπέρασμα
Η άνοδος του αθεϊσμού συνδέεται ουσιαστικά με την εμφάνιση του ορθολογισμού στην Αρχαία Ελλάδα και τη βαθμιαία ακμή του κατά τον Διαφωτισμό. Επομένως, ο αθεϊσμός είναι αναπόσπαστο στοιχείο της προοδευτικής εξέλιξης του ανθρώπινου πολιτισμού, κατά την οποία η δεισιδαιμονία αντικαθίσταται από την ορθολογική ερμηνεία, και στην οποία απεκδυόμεθα τις ψευδαισθήσεις περί υπερφυσικού βασιλείου και μαθαίνουμε πώς να ζούμε μέσα στο φυσικό.
Προϊούσης της Ιστορίας, πολλοί αθεϊστές συνέκριναν τις πεποιθήσεις τους με κάποια μορφή ανάπτυξης. Ο Φρόιντ, για παράδειγμα, θεώρησε ότι η θρησκευτική πίστη είναι ένα είδος υπαναχώρησης στην παιδική ηλικία. Με τη θρησκεία γινόμαστε σαν τα παιδιά: εξακολουθούμε να πιστεύουμε ότι είμαστε προστατευμένοι εντός ενός κόσμου, στον οποίο οι καλοκάγαθοι γονείς μάς φροντίζουν. Δεν είναι τυχαίο ότι στην ιουδαϊκή και χριστιανική παράδοση ο Θεός ονομάζεται «πατέρας».
Ο αθεϊσμός απομακρύνει τις παιδαριώδεις ψευδαισθήσεις και μας δείχνει ότι πρέπει να χαράσσουμε μόνοι την πορεία μας στον κόσμο. Δεν έχουμε θεϊκούς γονείς οι οποίοι μας προστατεύουν πάντοτε και που είναι αναμφισβήτητα καλοί. Αντιθέτως, ο κόσμος είναι ένα μεγάλο και τρομακτικό μέρος, αλλά μας προσφέρει ευκαιρίες να δημιουργήσουμε τη ζωή μας.
Η απώλεια της παιδικής αθωότητας είναι «δίκοπο μαχαίρι». Υπάρχει κάτι για το οποίο πρέπει να θρηνήσουμε και κάτι για το οποίο πρέπει να φοβηθούμε. Από αυτό το στοιχείο προκύπτει ο σκοτεινός τόνος του αθεϊστικού συστήματος πεποιθήσεων, που είναι συγγενικός με αυτή την απώλεια. Αυτή, όμως, είναι και η προϋπόθεση για να αποκτήσει ο ενήλικος μία ζωή γεμάτη νόημα. Αν δεν χάσουμε την παιδική αθωότητα μας, δεν μπορούμε να γίνουμε σωστοί ενήλικοι. Κατά τον ίδιο τρόπο, εάν δεν αποτινάξουμε τις αντιλήψεις της αθωότητας περί της ύπαρξης ενός υπερφυσικού κόσμου, δεν μπορούμε να ζήσουμε έτσι που να καταξιώνεται η πεπερασμένη και θνητή φύση μας. Ο αθεϊσμός σχετίζεται με την πρόοδο, με τη διάθεση να εκμεταλλευόμαστε τις ευκαιρίες που μας δίνει η ζωή. Αυτό, βέβαια, ενέχει τον κίνδυνο της αποτυχίας και τον κίνδυνο της απώλειας των καθησυχαστικών ψευδαισθήσεων.
Ο ρεαλισμός αυτού του είδους σημαίνει ότι ο αθεϊσμός ουδέποτε θα μπορέσει να παρουσιαστεί ως μετριοπαθής, θετική ευτυχία. Στην πραγματική ζωή δεχόμαστε τόσο τα θετικά όσο και τα αρνητικά, το καλό και το κακό εξίσου, την πιθανότητα αποτυχίας όσο και τη φιλοδοξία για επιτυχία. Ο αθεϊσμός μιλά για την αλήθεια της ανθρώπινης φύσης μας, διότι τα αποδέχεται όλα, και δεν επιδιώκει να μας προστατεύσει από την αλήθεια επικαλούμενος το μύθο και τη δεισιδαιμονία.

Μοναδικός Δυνατός Ανδρας

Υπάρχει κανένας ρεαλιστικός τρόπος, στον οποίο θα οδηγούσε η φυσική επιλογή, ισοδύναμος με σκληρό παζάρεμα; Θα εξετάσω δύο βασικές δυνατότητες, τη στρατηγική της «οικογενειακής ευδαιμονίας» και τη στρατηγική του «μοναδικού, δυνατού άνδρα».

Η απλούστερη παραλλαγή της στρατηγικής της οικογενειακής ευδαιμονίας είναι η εξής: το θηλυκό επιθεωρεί τα αρσενικά και προσπαθεί να διακρίνει πάνω τους σημάδια πιστότητας και νοικοκυροσύνης. Στον πληθυσμό των αρσενικών η προδιάθεση να είναι πιστοί σύζυγοι εκδηλώνεται με ποικίλους τρόπους. Αν τα θηλυκά μπορούσαν να διακρίνουν από πριν τέτοιες ιδιότητες, θα ωφελούνταν διαλέγοντας τα αρσενικά που τις διαθέτουν. Ένας τρόπος για να τις αποκαλύψει το θηλυκό είναι να μην ενδώσει για μεγάλο χρονικό διάστημα, να είναι σεμνή.
Ένα αρσενικό που δεν έχει την υπομονή να περιμένει ως τη στιγμή που το θηλυκό θα συγκατατεθεί τελικά να ζευγαρώσει, είναι απίθανο να γίνει πιστός σύζυγος. Το θηλυκό, επιμένοντας σε μακριά περίοδο μνηστείας, απομακρύνει περιστασιακούς μνηστήρες και τελικά ζευγαρώνει μόνο με το αρσενικό που απέδειξε την πιστότητα με την καρτερικότητά του. Η σεμνότητα των θηλυκών είναι πολύ διαδεδομένη στα ζώα, γι’ αυτό και υπάρχουν παρατεταμένες ερωτοτροπίες ή μνηστείες μεγάλης διάρκειας. Όπως είδαμε, η παρατεταμένη μνηστεία μπορεί επίσης να ωφελήσει ένα αρσενικό όταν υπάρχει κίνδυνος να εξαπατηθεί αναλαμβάνοντας τη φροντίδα του παιδιού ενός άλλου.

Οι κανόνες του «φλερτ» συχνά περιλαμβάνουν σημαντική επένδυση από το αρσενικό πριν από την ερωτική πράξη. Για παράδειγμα, το θηλυκό αρνείται να ζευγαρώσει αν το αρσενικό δεν της χτίσει φωλιά ή αν δεν την τρέφει για αρκετό χρονικό διάστημα. Αυτό φυσικά, από τη σκοπιά του θηλυκού, είναι πολύ καλό, υποδεικνύει όμως και μιαν άλλη δυνατή μορφή της στρατηγικής της «οικογενειακής ευδαιμονίας». Μήπως θα μπορούσαν τα θηλυκά να εξαναγκάσουν τα αρσενικά να επενδύσουν στα παιδιά τους πριν από το ζευγάρωμα τόσο μεγάλους πόρους ώστε να μην τα συμφέρει πλέον να φύγουν μετά τη συνεύρεση;

Η ιδέα είναι ελκυστική. Ένα αρσενικό που περιμένει για πολύ κάποιο σεμνό θηλυκό ώσπου να ζευγαρώσει μαζί του, υποβάλλεται σε δαπάνες, παραιτείται από κάθε ευκαιρία να ζευγαρώσει με άλλα θηλυκά και ξοδεύει πολύ χρόνο και ενέργεια στο φλερτάρισμα. Όταν τελικά του επιτραπεί να ζευγαρώσει με το συγκεκριμένο θηλυκό, αναπόφευκτα θα της είναι πιστά αφοσιωμένος. Ο πειρασμός να την εγκαταλείψει θα είναι μικρός αν ξέρει ότι κάθε θηλυκό που θα πλησίαζε στο μέλλον θα τον καθυστερούσε το ίδιο ώσπου να συνάψει σχέση μαζί της.

Εδώ, όπως έδειξα σε μια μελέτη μου, ο Trivers κάνει ένα λάθος. Νόμισε ότι η προκαταβολική επένδυση αυτή καθ’ εαυτήν συνεπάγεται και μελλοντικές επενδύσεις. Ο επιχειρηματίας ουδέποτε λέει «έχω επενδύσει ήδη τόσα πολλά, λόγου χάρη στο αεροπλάνο Κονκόρντ, ώστε τώρα δεν μπορώ να ξεφύγω». Αντίθετα, πάντα αναρωτιέται αν το μελλοντικό συμφέρον του είναι να περιορίσει τις ζημιές του και να εγκαταλείψει τώρα το πρόγραμμα, έστω κι αν έχει ήδη επενδύσει πολλά σ’ αυτό. Παρομοίως, δεν ωφελεί ένα θηλυκό να εξαναγκάσει κάποιο αρσενικό να επενδύσει πολλά σ’ αυτήν, με την ελπίδα ότι αυτό και μόνο θα το αποτρέψει να την εγκαταλείψει αργότερα.

Αυτή η παραλλαγή της στρατηγικής της οικογενειακής ευδαιμονίας εξαρτάται από μία επιπλέον κρίσιμη παραδοχή : ότι δηλαδή το ίδιο παιχνίδι θα το παίζει η πλειονότητα των θηλυκών. Αν όμως στον πληθυσμό υπάρχον «εύκολα» θηλυκά, έτοιμα να καλοδεχτούν τα αρσενικά που εγκατέλειψαν τις συζύγους τους, τότε ένα αρσενικό θα το συνέφερε να εγκαταλείψει τη σύζυγό του, ανεξάρτητα από τα ποσά που έχει επενδύσει στα παιδιά της ως εκείνη τη στιγμή. Επομένως, πολλά εξαρτώνται από τη συμπεριφορά της πλειονότητας των θηλυκών.

Αν ήταν δυνατό να σκεπτόμαστε με βάση τη «συνομωσία» των θηλυκών δεν θα υπήρχε πρόβλημα. Δεν είναι όμως δυνατό γιατί η συνωμοσία των θηλυκών δεν μπορεί να εξελιχθεί όπως η συνωμοσία των περιστεριών που εξετάσαμε στο πέμπτο κεφάλαιο. Αντίθετα, πρέπει να αναζητήσουμε εξελικτικά σταθερές στρατηγικές. Γι’ αυτό το σκοπό θα χρησιμοποιήσουμε τη μέθοδο που εφάρμοσε ο Maynard Smith στη μελέτη της επιθετικότητας. Η εφαρμογή αυτής τη μεθόδου στα φύλα θα είναι κάπως περιπλοκότερη απ’ ότι στα γεράκια και τα περιστέρια, γιατί θα έχουμε δύο στρατηγικές των θηλυκών και δύο των αρσενικών.

Όπως στην ανάλυση του Maynard Smith, η λέξη «στρατηγική» σημαίνει τυφλό, μη συνειδητό πρόγραμμα συμπεριφοράς. Οι δύο στρατηγικές των θηλυκών θα ονομαστούν σεμνή και εύκολη, και οι δύο στρατηγικές των αρσενικών πιστή και επιπόλαιη. Οι κανόνες των τεσσάρων τύπων συμπεριφοράς είναι οι εξής: Τα σεμνά θηλυκά δεν ζευγαρώνουν με ένα αρσενικό παρά μόνο ύστερα από μακριά και δαπανηρή περίοδο ερωτοτροπιών μερικών εβδομάδων. Τα εύκολα θηλυκά ζευγαρώνουν αμέσως με οποιονδήποτε.

Τα πιστά αρσενικά είναι προετοιμασμένα να συνεχίζουν τις ερωτοτροπίες για αρκετό χρόνο, και ύστερα από το ζευγάρωμα μένουν κοντά στο θηλυκό βοηθώντας να μεγαλώσει το παιδί. Τα επιπόλαια αρσενικά χάνουν γρήγορα την υπομονή τους αν το θηλυκό δεν ενδώσει αμέσως, φεύγουν 9 ο` και ψάχνουν για άλλο θηλυκό. Αλλά και μετά το ζευγάρωμα δεν μένουν, δεν ενεργούν σαν καλοί πατέρες, και τελικά φεύγουν αναζητώντας νέα θηλυκά. Όπως και στην περίπτωση των γερακιών και των περιστεριών αυτές οι στρατηγικές δεν είναι οι μόνες, διαφωτίζουν όμως το όλο θέμα.

Όπως και ο Maynard Smith θα χρησιμοποιήσουμε μερικές αυθαίρετες υποθετικές τιμές για τις διάφορες δαπάνες και κέρδη. Αν θέλαμε να γενικεύσουμε θα χρησιμοποιούσαμε αλγεβρικά σύμβολα, οι αριθμοί όμως κατανοούνται ευκολότερα. Ας υποθέσουμε ότι το γενετικό κέρδος κάθε γονιού από το μεγάλωμα ενός παιδιού είναι +15 μονάδες. Η δαπάνη για το μεγάλωμα ενός παιδιού, για τη συνολική τροφή του, το χρόνο που ξοδεύεται για τη φροντίδα του και για όλους τους κινδύνους που αναλαμβάνονται για λογαριασμό του, είναι –20 μονάδες.

Το κόστος θεωρείται αρνητικό επειδή «καταβάλλεται» από τους γονείς. Επίσης αρνητικό είναι το κόστος για την απώλεια χρόνου σε παρατεταμένη ερωτοτροπία. Έστω ότι αυτό το κόστος είναι –3 μονάδες. Ας υποθέσουμε ότι σ’ έναν πληθυσμό όλα τα θηλυκά είναι σεμνά και όλα τα αρσενικά πιστά. Πρόκειται για μια ιδανική μονογαμική κοινωνία. Σε κάθε ζευγάρι, το μέσο κέρδος είναι το ίδιο για το αρσενικό και το θηλυκό. Για κάθε παιδί που μεγάλωσαν παίρνουν +15 μονάδες, ενώ μοιράζονται εξίσου το κόστος (-20), οπότε το μέσο κόστος του καθενός είναι –10 μονάδες. Και οι δύο χρεώνονται με –3 βαθμούς για απώλεια χρόνου εξαιτίας της παρατεταμένης ερωτοτροπίας. Συνεπώς, το μέσο κέρδος του καθενός είναι: +15 –10 –3 = 2.

Ας υποθέσουμε τώρα ότι στον πληθυσμό εισχωρεί ένα και μόνο εύκολο θηλυκό. Δεν χρεώνεται για καθυστερήσεις επειδή δεν χάνει χρόνο σε παρατεταμένα «φλερτ». Επειδή όλα τα αρσενικά του πληθυσμού είναι πιστά, μπορεί να υπολογίζει ότι με όποιο κι αν ζευγαρώσει, θα βρει έναν καλό πατέρα για το παιδί της. Η μέση τιμή κέρδους για κάθε παιδί της θα είναι: +15 –10 = 5, υπερβαίνει δηλαδή κατά 3 μονάδες αυτό των ανταγωνιστικών σεμνών θηλυκών. Συνεπώς τα γονίδια για «εύκολα θηλυκά» θ’ αρχίσουν να εξαπλώνονται. 

Μόλις η επιτυχία των εύκολων θηλυκών γίνει τόσο μεγάλη ώστε να κυριαρχήσουν στον πληθυσμό, τα πράγματα θ’ αρχίσουν να αλλάζουν και στο στρατόπεδο των αρσενικών. Ως τώρα, τα πιστά αρσενικά αποτελούσαν μονοπώλιο. Αν όμως εμφανιστεί στον πληθυσμό ένα επιπόλαιο αρσενικό, θ’ αρχίσει να τα περνά καλύτερα από τα ανταγωνιστικά πιστά αρσενικά. Σ’ έναν πληθυσμό όπου όλα τα θηλυκά είναι εύκολα, τα κέρδη για τον επιπόλαιο είναι πραγματικά πλούσια. Αν μεγαλώσει ένα παιδί παίρνει +15 βαθμούς χωρίς να υποβληθεί σε καμία από τις δύο δαπάνες.

Το γεγονός ότι δεν πληρώνει τίποτε, σημαίνει ότι είναι ελεύθερος να ζευγαρώσει και με άλλα θηλυκά. Καθεμιά απ’ αυτές τις δυστυχείς συζύγους παλεύει μόνη της να μεγαλώσει το παιδί της, χρεώνεται με – 20 βαθμούς αλλά δεν χρεώνεται για απώλεια χρόνου σε ερωτοτροπίες. Η καθαρή ζημιά για ένα εύκολο θηλυκό όταν συναντηθεί μ’ ένα επιπόλαιο αρσενικό είναι : +15 –20 = – 5, και το κέρδος για το επιπόλαιο αρσενικό είναι + 15. Σ’ έναν πληθυσμό όπου όλα τα θηλυκά είναι εύκολα, τα γονίδια «για επιπόλαιους» θα εξαπλωθούν σαν πυρκαγιά.

Αν οι επιπόλαιοι αυξηθούν τόσο πολύ ώστε να αποτελέσουν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, τα εύκολα θηλυκά θα βρεθούν σε φοβερά δύσκολη θέση. Κάθε σεμνό θηλυκό θα αποκτήσει ένα ισχυρό πλεονέκτημα. Κατά τη συνάντηση ενός σεμνού θηλυκού με ένα επιπόλαιο αρσενικό δεν γίνεται τίποτε. Εκείνη επιμένει σε παρατεταμένο φλερτ, εκείνος αρνείται και φεύγει αναζητώντας άλλο θηλυκό. Κανένας δεν χάνει χρόνο, αλλά και δεν κερδίζει τίποτε γιατί δεν γεννιέται κανένα παιδί. Έτσι, σ’ έναν πληθυσμό αποτελούμενο αποκλειστικά από επιπόλαιους, τα σεμνά θηλυκά έχουν μηδέν βαθμούς. Το μηδέν μπορεί να φαίνεται λίγο, είναι όμως καλύτερο από το – 5 που είναι η μέση τιμή της ζημιάς ενός εύκολου θηλυκού.

Ένα εύκολο θηλυκό που θα την εγκατέλειπε ένας επιπόλαιος σύζυγος, ακόμη κι αν αποφάσιζε να παρατήσει το μικρό της, θα είχε πληρώσει το σημαντικό κόστος του αυγού της. Συνεπώς, τα γονίδια για τη σεμνότητα θα εξαπλώνονταν και πάλι στον πληθυσμό.

Ο υποθετικός μας κύκλος συμπληρώνεται όταν τα σεμνά θηλυκά αυξηθούν τόσο πολύ ώστε να κυριαρχήσουν στον πληθυσμό. Τα επιπόλαια αρσενικά που περνούσαν τόσο όμορφα με τα εύκολα θηλυκά, αρχίζουν τώρα να αισθάνονται άσχημα. Τα θηλυκά, το ένα μετά το άλλο, επιμένουν στο παρατεταμένο και επίμονο φλερτ.

Οι επιπόλαιοι τρέχουν από θηλυκό σε θηλυκό και επαναλαμβάνεται η ίδια ιστορία. Όταν όλα τα θηλυκά είναι σεμνά η τελική βαθμολογία για τους επιπόλαιους είναι μηδέν. Αν τώρα εμφανιστεί ένα και μόνο πιστό αρσενικό, θα είναι πολύ εύκολο να ζευγαρώσει με κάποιο σεμνό θηλυκό. Θα πάρει +2 βαθμούς, δηλαδή θα βρεθεί σε καλύτερη θέση από τους επιπόλαιους. Έτσι τα «πιστά» γονίδια θ’ αρχίσουν να αυξάνονται και ο κύκλος θα συμπληρωθεί.

Όπως και στην περίπτωση της επιθετικότητας, παρουσίασα τα πράγματα σαν να υπάρχει αδιάκοπη ταλάντωση. Όμως, όπως και εκεί, μπορεί να αποδειχθεί ότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει ταλάντωση. Το σύστημα θα συγκλίνει σε μια ευσταθή κατάσταση. Οι υπολογισμοί καταλήγουν στο συμπέρασμα πως ένας πληθυσμός είναι εξελικτικά σταθερός όταν τα 5/6 των θηλυκών είναι σεμνά και τα 5/8 των αρσενικών πιστά. Φυσικά, αυτό ισχύει για τις συγκεκριμένες αυθαίρετες τιμές που δώσαμε στην αρχή. Εντούτοις, είναι εύκολο να βρεθούν οι τιμές των σταθερών λόγων αν ξεκινήσουμε από οποιεσδήποτε άλλες αυθαίρετες παραδοχές.

Όπως και στις αναλύσεις του Maynard Smith, δεν πρέπει να φανταζόμαστε ότι υπάρχουν μόνο δύο διαφορετικά είδη συμπεριφοράς των αρσενικών και δύο των θηλυκών. Θα μπορούσε εξίσου να επιτευχθεί μια εξελικτικά σταθερή στρατηγική αν κάθε αρσενικό στα 5/8 του χρόνου του συμπεριφερόταν σαν πιστό και στο υπόλοιπο του χρόνου σαν επιπόλαιο, και κάθε θηλυκό στα 5/6 του χρόνου της ήταν σεμνή και στο 1/6 εύκολη.

Όπως κι αν επιτευχθεί η ΕΣΣ, αυτό που σημαίνει είναι το εξής: Οποιαδήποτε τάση ατόμων του ενός φύλου να αποκλίνουν από την εκάστοτε σταθερή αναλογία τους θα τιμωρηθεί με την επακόλουθη αλλαγή στρατηγικής των ατόμων του αντίθετου φύλου, η οποία με τη σειρά της αποβαίνει εις βάρος του αρχικού εκτροπέα Συνεπώς η εξελικτικά σταθερή στρατηγική θα διατηρηθεί.

Μπορούμε λοιπόν να συμπεράνουμε ότι είναι απολύτως δυνατό να εξελιχθεί ένας πληθυσμός αποτελούμενος κυρίως από σεμνά θηλυκά και πιστά αρσενικά. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις φαίνεται πως η στρατηγική της οικογενειακής ευδαιμονίας λειτουργεί πραγματικά προς όφελος των θηλυκών. Δεν χρειάζεται να σκεφτόμαστε για συνωμοσίες των σεμνών θηλυκών. Η σεμνότητα ανταμείβει πραγματικά τα εγωιστικά γονίδια ενός θηλυκού.

Τα θηλυκά μπορούν να εφαρμόσουν τη στρατηγική αυτού του τύπου με ποικίλους τρόπους. Έχω ήδη αναφέρει ότι ένα θηλυκό θα μπορούσε να αρνηθεί να ζευγαρώσει με ένα αρσενικό που δεν της έχτισε φωλιά, ή τουλάχιστον δεν τη βοήθησε για να τη χτίσει. Αυτό πραγματικά συμβαίνει σε πολλά μονογαμικά πουλιά που ζευγαρώνουν μόνο μετά το χτίσιμο της φωλιάς, με αποτέλεσμα τη στιγμή του ζευγαρώματος το αρσενικό να έχει επενδύσει στο παιδί πολύ περισσότερα από τα φτηνά σπερματοζωάριά του.

Η απαίτηση του θηλυκού  να της χτίσει φωλιά ο μέλλων σύζυγος συνιστά αποτελεσματική δέσμευση του αρσενικού. Θεωρητικά, το ίδιο συμβαίνει σχεδόν με όλα όσα στοιχίζουν πολύ στο αρσενικό, έστω κι αν αυτά δεν ωφελούν το αγέννητο παιδί. Αν όλα τα θηλυκά ενός πληθυσμού ανάγκαζαν τα αρσενικά να κάνουν κάποιο δύσκολο και πολύ δαπανηρό κατόρθωμα, λόγου χάρη να σκοτώσουν ένα δράκοντα ή να αναρριχηθούν ως την κορυφή ενός βουνού πριν συγκατατεθούν να ζευγαρώσουν μαζί τους, θεωρητικά θα μείωναν την πιθανότητα να αποτολμήσουν τα αρσενικά να φύγουν μετά το ζευγάρωμα.

Κάθε αρσενικό που θα έμπαινε στον πειρασμό να εγκαταλείψει τη σύντροφό του και να επιχειρήσει να διαδώσει τα γονίδιά του με κάποιο άλλο θηλυκό, θα αποθαρρυνόταν από τη σκέψη ότι θα αναγκαζόταν να σκοτώσει κι άλλον δράκοντα. Εντούτοις, στην πράξη, είναι απίθανο τα θηλυκά να επιβάλλουν τέτοιους αυθαίρετους άθλους στους μνηστήρες τους, λόγου χάρη να σκοτώσουν ένα δράκοντα ή να ψάξουν να βρουν το Άγιο Δισκοπότηρο. Ο λόγος είναι ότι ένα ανταγωνιστικό θηλυκό που θα επέβαλε ένα αρκετά επίπονο έργο αλλά περισσότερο ωφέλιμο γι’ αυτήν και τα παιδιά της, θα πλεονεκτούσε έναντι των ρομαντικότερων θηλυκών που θα απαιτούσαν κάποια χωρίς νόημα απόδειξη αγάπης.

Το χτίσιμο μιας φωλιάς μπορεί να είναι λιγότερο ρομαντικό από την εξόντωση ενός δράκοντα ή το πέρασμα του Ελλησπόντου με κολύμβηση, είναι όμως πολύ περισσότερο ωφέλιμο. Ωφέλιμη είναι επίσης για το θηλυκό και η τακτική που ήδη αναφέραμε, δηλαδή της διατροφής του από το αρσενικό στο διάστημα των ερωτοτροπιών.

Στα πουλιά, αυτό θεωρήθηκε πολλές φορές ως κάποιο είδος επιστροφής του θηλυκού στη νηπιακή του κατάσταση. Προκαλεί το αρσενικό κάνοντας μορφασμούς όμοιους με αυτούς που κάνει ένα μικρό πουλάκι. Υποθέτει ότι έτσι προσελκύει αυτόματα το αρσενικό, με τον ίδιο τρόπο που ένας άντρας θεωρεί ελκυστικό σε μια γυναίκα κάποιο μικρό ψεύδισμά της ή ένα σούφρωμα των χειλιών της. Είναι η περίοδος που το θηλυκό χρειάζεται όσο το δυνατόν περισσότερη τροφή, η οποία χρησιμεύει για να κατασκευάσει τα μεγάλα αυγά της. Η διατροφή του θηλυκού στο διάστημα του φλερτ αντιπροσωπεύει πιθανώς άμεση επένδυση του αρσενικού στα αυγά. Αυτό έχει αποτέλεσμα να μειώνεται η διαφορά μεταξύ των γονιών ως προς την αρχική επένδυσή τους στο νεογνό.

Το φαινόμενο της διατροφής στο διάστημα των ερωτοτροπιών παρουσιάζεται και σε μερικά έντομα και αράχνες. Εδώ μερικές φορές είναι προφανής μόνο μια εναλλακτική ερμηνεία. Όπως στην περίπτωση του εντόμου μάντις, επειδή το αρσενικό διατρέχει τον κίνδυνο να φαγωθεί από το πιο εύσωμο θηλυκό, καθετί που θα κάνει για να μειώσει την όρεξή της θα είναι προς το συμφέρον του. Υπάρχει κάτι το μακάβριο όταν λέμε ότι το άτυχο αρσενικό μάντις επενδύει στα παιδιά του. Το σώμα του χρησιμοποιείται ως τροφή η οποία βοηθά να κατασκευαστούν αυγά που θα χρησιμοποιηθούν μετά το θάνατό του από τα αποθηκευμένα σπερματοζωάριά του.

Ένα θηλυκό που εφαρμόζει τη στρατηγική της οικογενειακής ευδαιμονίας και εξετάζει προσεχτικά τα αρσενικά προσπαθώντας να διακρίνει από πριν ιδιότητες πίστης, διατρέχει τον κίνδυνο να εξαπατηθεί. Κάθε αρσενικό που μπορεί να προσποιηθεί τον τύπο ενός καλού και πιστού συντρόφου, ενώ στην πραγματικότητα υποκρύπτει μια ισχυρή τάση φυγής και απιστίας, θα βρισκόταν σε πολύ πλεονεκτική θέση. Εφόσον υπάρχει πιθανότητα οι εγκαταλελειμμένες πρώην σύζυγοι να αναθρέψουν μερικά από τα παιδιά του, ο υποκριτής καταφέρνει να περάσει περισσότερα γονίδια από τον ανταγωνιστικό τίμιο σύζυγο και πατέρα. Έτσι τα γονίδια για αποτελεσματική εξαπάτηση των θηλυκών από τα αρσενικά θα τείνουν να αυξηθούν αριθμητικά στη γονιδιακή δεξαμενή.

Αντίστροφα, η φυσική επιλογή θα τείνει να ευνοήσει τα θηλυκά που απέκτησαν την ικανότητα να διακρίνουν τέτοιες απάτες. Ενας τρόπος που χρησιμοποιούν συνίσταται στο να είναι ανένδοτες όταν τις φλερτάρει κάποιο αρσενικό, αλλά σε όλες τις επόμενες περιόδους αναπαραγωγής να είναι έτοιμες να δεχθούν αμέσως τις ερωτικές προτάσεις του συντρόφου τους του προηγούμενου έτους. Αυτό θα τιμωρήσει αυτόματα τα νεαρά αρσενικά που εισέρχονται στην πρώτη περίοδο αναπαραγωγής τους, είτε είναι άπιστα είτε όχι.

Τα παιδιά των αφελών θηλυκών του πρώτου αναπαραγωγικού χρόνου τους τείνουν να έχουν μεγαλύτερο ποσοστό γονιδίων από πατέρες απατεώνες, αλλά οι πιστοί πατέρες έχουν πλεονεκτήματα από το δεύτερο και τα επόμενα αναπαραγωγικά χρόνια μιας μητέρας, επειδή δεν χρειάζεται να προσφύγουν στις ίδιες παρατεταμένες ερωτοτροπίες, δαπανηρές σε ενέργεια και χρόνο. Αν η πλειονότητα των ατόμων ενός πληθυσμού είναι τα παιδιά έμπειρων και όχι αφελών μητέρων (μια λογική παραδοχή για κάθε μακρόβιο είδος), τα γονίδια για τίμια και καλή πατρότητα θα επικρατήσουν στη γονιδιακή δεξαμενή.

Χάριν ευκολίας, υπέθεσα ότι το αρσενικό είναι απόλυτα τίμιο ή εντελώς δόλιο άτομο. Στην πραγματικότητα, είναι πιθανότερο όλα τα αρσενικά ή, καλύτερα, όλα τα άτομα να είναι λιγάκι απατεώνες, εφόσον είναι προγραμματισμένα να επωφελούνται τις ευκαιρίες για να εκμεταλλευτούν τους συντρόφους τους. Η φυσική επιλογή οξύνοντας την ικανότητα κάθε συντρόφου να αποκαλύπτει την ανεντιμότητα του άλλου, κράτησε σε χαμηλά επίπεδα τη μεγάλης κλίμακας εξαπάτηση. Επειδή από την ανεντιμότητα τα αρσενικά έχουν να κερδίσουν περισσότερα από τα θηλυκά, πρέπει να περιμένουμε ότι τα αρσενικά, ακόμα και σε εκείνα τα είδη που δείχνουν σημαντικό γονικό αλτρουισμό, θα τείνουν να προσφέρουν κάτι λιγότερο από τα θηλυκά και θα είναι προθυμότερα να εγκαταλείψουν. Αυτό αποτελεί ασφαλώς γενικό κανόνα για τα πτηνά και τα θηλαστικά.

Εντούτοις, υπάρχουν είδη στα οποία το αρσενικό προσφέρει πραγματικά περισσότερο έργο από το θηλυκό στη φροντίδα των παιδιών. Αυτές οι περιπτώσεις πατρικής αφοσίωσης είναι εξαιρετικά σπάνιες στα πτηνά και τα θηλαστικά, αλλά συνηθέστατες στα ψάρια. Γιατί; Αυτό αποτελεί πρόκληση για τη θεωρία του εγωιστικού γονιδίου η οποία με προβλημάτισε για πολύ καιρό. Η T.R. Carlisle μου υπέδειξε πρόσφατα μια έξυπνη λύση, χρησιμοποιώντας ως εξής την ιδέα του Trivers που αναφέραμε παραπάνω.

Πολλά ψάρια δεν ζευγαρώνουν αλλά απλώς «ξερνούν» στο νερό τα γεννητικά τους κύτταρα. Η γονιμοποίηση πραγματοποιείται στο ελεύθερο νερό και όχι μέσα στο σώμα του θηλυκού. Πιθανώς αυτή να ήταν η αρχική μορφή της φυλετικής αναπαραγωγής. Από την άλλη μεριά, θα θηλαστικά και τα ερπετά, δεν μπορούν να εφαρμόσουν αυτού του είδους εξωτερική γονιμοποίηση επειδή τα γεννητικά κύτταρά τους είναι πολύ ευαίσθητα σε ξηρό περιβάλλον. Οι γαμέτες του ενός φύλου – τα ευκίνητα σπερματοζωάρια του αρσενικού – εισάγονται στο υγρό εσωτερικό περιβάλλον ενός ατόμου του άλλου φύλου, του θηλυκού. Αυτά είναι απλώς γεγονότα. Τώρα έρχεται η ιδέα. Μετά το ζευγάρωμα, το θηλυκό που ζει στην ξηρά αφήνεται μόνο, έχοντας φυσική σύνδεση με το έμβρυο.

Το έμβρυο βρίσκεται μέσα στο σώμα του θηλυκού. Ακόμη κι αν γεννήσει σχεδόν αμέσως το γονιμοποιημένο αυγό, το αρσενικό διαθέτει χρόνο να εξαφανιστεί επιβάλλοντας στο θηλυκό τον «σκληρό σύνδεσμο» του Trivers. Αναπόφευκτα, το αρσενικό έχει την ευκαιρία να πάρει πρώτο την απόφαση της εγκατάλειψης αφαιρώντας από το θηλυκό τη δυνατότητα επιλογής, δηλαδή την εξαναγκάζει να αποφασίσει ή να το κρατήσει και να το μεγαλώσει ή να το εγκαταλείψει σε βέβαιο θάνατο. Συνεπώς η μητρική φροντίδα στα ζώα της ξηράς είναι περισσότερο διαδεδομένη από την πατρική.

Όμως τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά για τα ψάρια και τα άλλα υδρόβια ζώα. Εφόσον το αρσενικό δεν εισάγει τα σπερματοζωάριά του στο σώμα του θηλυκού, δεν έχει νόημα να μιλάμε για θηλυκό που «έμεινε έγκυο». Ο καθένας θα μπορούσε να φύγει γρήγορα πρώτος, αφήνοντας στον άλλον τα πρόσφατα γονιμοποιημένα αυγά. Συνήθως όμως το θηλυκό έχει έναν πρόσθετο λόγο να φεύγει πριν το αρσενικό. Φαίνεται πιθανό πως από κάποια εξελικτική μάχη αποφασίστηκε ποιος θα εκβάλλει πρώτος τους γαμέτες του.

Αυτός που σπέρνει πρώτος έχει το πλεονέκτημα να αφήνει στον άλλο να φυλάξει τα νεοσχηματισμένα έμβρυα. Από την άλλη μεριά, εκείνος που αποθέτει πρώτος το γόνο του, διατρέχει τον κίνδυνο ο μελλοντικός σύντροφός του να μην κάνει το ίδιο αμέσως μετά. Σ’ αυτή την περίπτωση, το αρσενικό βρίσκεται σε μειονεκτική θέση και μόνο επειδή τα σπερματοζωάρια είναι ελαφρύτερα και έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες από τα ωάρια να σκορπίσουν. Αν το θηλυκό αποθέσει το γόνο του πολύ νωρίς, δηλαδή πριν είναι έτοιμο το αρσενικό, αυτό δεν έχει μεγάλη σημασία γιατί τα ωάρια, όντας σχετικά μεγάλα και βαριά, είναι πιθανό να παραμείνουν ως συνεκτική μάζα για αρκετό χρόνο. Συνεπώς το θηλυκό μπορεί να αναλάβει τον «κίνδυνο» να εναποθέσει πρώτο τα αυγά του.

Το αρσενικό δεν τολμά να αναλάβει αυτόν τον κίνδυνο επειδή αν εναπέθετε πολύ νωρίς τα σπερματοζωάριά του, θα σκόρπιζαν πριν επέμβει το θηλυκό, που δεν θα ωοτοκούσε πλέον γιατί δεν θα είχε κανένα λόγο να το κάνει. Το αρσενικό, εξαιτίας του προβλήματος του διασκορπισμού, πρέπει να περιμένει την ωοτοκία του θηλυκού και κατόπιν να εναποθέσει το γόνο του στα αυγά. Όμως αυτή έχει στη διάθεσή της τώρα πολύτιμα δευτερόλεπτα για να εξαφανιστεί, αφήνοντας στο αρσενικό τα αυγά και βάζοντάς τον στο δίλημμα του Trivers. Έτσι αυτή η θεωρία εξηγεί καθαρά γιατί η πατρική φροντίδα είναι διαδεδομένη στο νερό και σπάνια στην ξηρά.

Ας αφήσουμε τώρα τα ψάρια κι ας επιστρέψουμε στην άλλη βασική στρατηγική των θηλυκών, τη στρατηγική του «μοναδικού, δυνατού άνδρα». Στα είδη που έχουν υιοθετήσει αυτή την πολιτική, τα θηλυκά παραιτούνται από τη βοήθεια του πατέρα των παιδιών τους και ενδιαφέρονται αποκλειστικά για καλά γονίδια. Για μια φορά ακόμη, χρησιμοποιούν το όπλο τους να συγκρατούνται στο ζευγάρωμα. Αρνούνται κατά κανόνα να ζευγαρώσουν με ένα τυχαίο αρσενικό, αλλά προκειμένου να ζευγαρώσουν είναι φοβερά προσεχτικές στην επιλογή του αρσενικού.

Αναμφίβολα, μερικά αρσενικά έχουν περισσότερα καλά γονίδια από άλλα : γονίδια που θα ευνοούσαν τις προοπτικές επιβίωσης των παιδιών τους. Αν κατά κάποιον τρόπο το θηλυκό μπορούσε να διακρίνει αυτά τα καλά γονίδια με τη βοήθεια εξωτερικών ορατών στοιχείων, θα ωφελούσε τα δικά της αν τα ανακάτευε με καλά πατρικά γονίδια. Χρησιμοποιώντας την παρομοίωση του πληρώματος των κωπηλατών, το θηλυκό μπορεί να ελαχιστοποιήσει τις πιθανότητες να χαθούν τα γονίδιά της λόγω κακής παρέας. Θα προσπαθήσει να επιλέξει καλούς κωπηλάτες για να συντροφεύσουν τα γονίδιά της.

Είναι πιθανό ότι τα περισσότερα θηλυκά συμφωνούν μεταξύ τους ως προς ποια είναι τα καλύτερα αρσενικά επειδή όλα τα θηλυκά έχουν την ίδια πληροφόρηση. Συνεπώς αυτά τα λίγα τυχερά αρσενικά θα αναλάβουν το μεγαλύτερο μέρος της αναπαραγωγής. Κι αυτό το κάνουν πολύ εύκολα γιατί το μόνο που πρέπει να δώσουν σε κάθε θηλυκό είναι μερικά φτηνά σπερματοζωάρια.

Ενδεχομένως αυτό συνέβη στις λεόντειες φώκιες και στα παραδείσια πουλιά. Τα θηλυκά επιτρέπουν μόνο σε λίγα αρσενικά να εφαρμόσουν την ιδανική στρατηγική της εγωιστικής εκμετάλλευσης. Βέβαια, την εποφθαλμιούν όλα τα αρσενικά, αλλά μόνο τα καλύτερα εξασφαλίζουν αυτή την πολυτέλεια.

Τι πρέπει να αναζητήσει το θηλυκό που προσπαθεί να διαλέξει καλά γονίδια για να τα συνδυάσει με τα δικά της; Ενα από τα πράγματα που θέλει, είναι ενδείξεις ικανότητας επιβίωσης. Προφανώς, κάθε υποψήφιος σύντροφος που τη φλερτάρει έχει αποδείξει την ικανότητά του να επιβιώσει, τουλάχιστον ως την εφηβεία, αλλά δεν έχει αποδείξει υποχρεωτικά ότι μπορεί να επιβιώσει περισσότερο. Μια πολύ καλή πολιτική για ένα θηλυκό θα ήταν να ψάξει για ηλικιωμένα αρσενικά. Όποια κι αν είναι τα μειονεκτήματά τους, τουλάχιστον έχουν αποδείξει ότι μπορούν να επιβιώσουν, και το θηλυκό επιθυμεί να συνδυάσει τα γονίδιά του με γονίδια «για μακροβιότητα».

Εντούτοις, τίποτε δεν εγγυάται ότι τα παιδιά της όχι μόνο θα ζήσουν πολλά χρόνια αλλά και θα της δώσουν και πολλά εγγόνια. Η μακροβιότητα δεν είναι εκ πρώτης όψεως ένδειξη σεξουαλικής σφριγηλότητας του αρσενικού. Πραγματικά, ένα αρσενικό που έζησε πολλά χρόνια μπορεί να έχει επιβιώσει επειδή δεν ανέλαβε τους κινδύνους να αναπαραχθεί. Ένα θηλυκό που διαλέγει ένα ηλικιωμένο αρσενικό δεν θα έχει υποχρεωτικά περισσότερους απογόνους από ένα ανταγωνιστικό θηλυκό που διαλέγει ένα νεαρό σύντροφο ο οποίος δίνει κάποιες άλλες ενδείξεις καλών γονιδίων.

Η έλξη της αρνητικής σκέψης

Η έλξη της αρνητικής σκέψηςΓιατί αναγνωρίζουμε στη ζωή μας τη λύπη περισσότερο από τη χαρά;

Γιατί άραγε οι αρνητικές ιστορίες μας παίρνουν τόσο πολύ υπόσταση μέσα μας αντί για τα όμορφα πράγματα που κάνουμε ή συμβαίνουν γύρω μας;

Γιατί δεχόμαστε όλο το βάρος του «όχι» και δεν αφήνουμε το «ναι» να διεκδικήσει το δικό του ποσοστό εγγραφής;

Σκεφτείτε μία καθημερινή εικόνα. Για παράδειγμα την περίπτωση που οδηγούμε βιαστικά για μία συνάντηση και μας πιάνει κόκκινο φανάρι ενώ τρέχουμε να το περάσουμε. Η πρώτη σκέψη είναι αυθόρμητη «πάντα με πιάνει το κόκκινο όταν βιάζομαι, όταν θέλω να περάσω για να πάω στο ραντεβού μου, πάντα μου συμβαίνει αυτό και μόνο σε εμένα» και όσο περισσότερο το χτίζουμε με αρνητισμό, τόσο φτιάχνουμε σενάρια που θυμίζουν το «άντε και εσύ και ο γρύλος σου». Ναι, μας έπιασε κόκκινο. Πόσες φορές έχει γίνει αυτό; Άγνωστο, γιατί δεν τις μετράμε. Κι όμως νομίζουμε ότι μας πιάνει μόνο το κόκκινο! Αν υπήρχε ένας μετρητής προσπέλασης φαναριών, σίγουρα τα πράσινα θα ήταν περισσότερα, αν όχι τουλάχιστον ισόποσα.

Τι γίνεται εδώ; Απλό και ταυτόχρονα πολύπλοκο. Δείχνουμε έμφαση στο αρνητικό που μας συμβαίνει, στο κόκκινο φανάρι. Δίνουμε την αφορμή στον εαυτό μας να σκεφτεί αρνητικά και κατ? επέκταση να το νιώσει. Το αρνητικό μας κλονίζει, έρχεται να απειλήσει τον κόσμο μας, έρχεται να μας εμποδίσει να ικανοποιήσουμε την επιθυμία μας και παίρνει πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις από αυτές που του αναλογούν. Αν αυτό συνεχιστεί, θα λειτουργήσει αθροιστικά, θα υιοθετηθεί ως μία συνειδητή κατάσταση που επιτρέπει στον εαυτό μας να νοηματοδοτείται μόνο έτσι, αρνητικά. Οδηγούμαστε ασυναίσθητα σε μία επικριτική ματιά προς τον εαυτό μας λέγοντας « Αφού δεν μπορώ να το αλλάξω αυτό, τι κακό συμβαίνει σε εμένα;» ή κρίνουμε τους άλλους «Δεν μπορούν να καταλάβουν πόσο άσχημα είναι τα πράγματα» και έτσι μεγαλώνουμε τις διαστάσεις του αρνητικού στην ετικέτα που μας κολλάμε.

 Συχνά κάνουμε πλάνα για το μέλλον και λέμε: «αυτό θα είναι δύσκολο», μας ρωτάνε «γιατί» και λέμε «δεν ξέρω, έτσι το σκέφτομαι». Αυτοματοποιημένα πολλές φορές, χωρίς επεξεργασία κλίνουμε περισσότερο προς την άσχημη έκβαση των πραγμάτων. Εμμένουμε σε αυτή την άρνηση, τροφοδοτώντας τη σκέψη μας με μία σειρά από στοιχεία που λειτουργούν αποτρεπτικά στην εφαρμογή περαιτέρω ενεργειών μας. Στο τέλος της ημέρας ακυρώνουμε τις σκέψεις μας αποφεύγοντας να τις κάνουμε πράξη. Και πώς να τις κάνουμε πράξη όταν το μόνο που πιστεύουμε είναι το αρνητικό;

Και πότε είμαστε χαρούμενοι στη ζωή μας; Είναι δύσκολο να το καταλάβουμε, γιατί όταν είμαστε χαρούμενοι, το ζούμε, είναι εμπειρικό. Το προσπερνάμε εύκολα και δεν του δίνουμε σημασία. Δεν μπαίνουμε να αναλύσουμε και δύσκολα εκτιμάμε κάθε χαρούμενη σκέψη, πράξη, στιγμή. Απλά τη βιώνουμε ως δεδομένο στοιχείο και προχωράμε.

Από την άλλη όταν είμαστε στεναχωρημένοι, το αρνητικό συναίσθημα, μας κυριεύει σε όλο του το εύρος. Μπαίνουμε να αναλύσουμε τα πάντα. Θρηνούμε, επικρίνουμε και ανησυχούμε όλη τη μέρα. Ο χρόνος αποκτά διαφορετική μέτρηση και τα δευτερόλεπτα φαίνονται αιώνες.Πάντα στη ζωή μας θα υπάρχουν καλές και κακές μέρες. Στις καλές συνεχίζουμε τη ζωή μας. Στις άσχημες ημέρες πως αντιδρούμε; Μένουμε καθηλωμένοι ή δείχνουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας; Επιτρέπεται να είμαστε στεναχωρημένοι δεχόμενοι ότι και αυτό το συναίσθημα είναι ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής μας;

Συνήθως τις άσχημες μέρες λέμε στον εαυτό μας, «θα είμαι πάντα στεναχωρημένος» ή «γιατί είμαι τόσο αδύνατος» στρεφόμενοι πάντα με αρνητισμό προς τον εαυτό μας. Εκείνη τη στιγμή είναι που πραγματικά πρέπει να τον προσέξουμε, να τον φροντίσουμε και έτσι να προχωρήσουμε. Η στεναχώρια από μόνη της είναι διαχειρίσιμο συναίσθημα. Αλλά η λύπη μαζί με την ενοχή και τον φόβο, δημιουργούν έναν ανυπόφορο συνδυασμό.

Δίνουμε χώρο και χρόνο σε κάθε συναίσθημα, είναι όλα αξιοποιήσιμα. Ξέρουμε πότε είμαστε στεναχωρημένοι και πότε είμαστε χαρούμενοι: όταν έχουμε συναίσθηση των συναισθημάτων μας. Πότε είμαστε χαρούμενοι;

- Όταν αποφεύγουμε να γινόμαστε θύματα των καταστάσεων.

- Όταν είμαστε ήρεμοι και μπορούμε να σκεφτούμε ψύχραιμα χωρίς να φορτωνόμαστε με ευθύνη για όλα τα προβλήματα όλου του κόσμου.

- Όταν δείχνουμε ευγνωμοσύνη στον εαυτό μας για ό,τι έχουμε καταφέρει.

- Όταν νιώθουμε ισορροπημένοι και δεν σκεφτόμαστε τα λάθη του παρελθόντος γιατί δεν έχουμε ανάγκη τίποτα πια από τότε.

- Όταν νιώθουμε ελευθερία και σταματάμε να δίνουμε βήμα στις φωνές που μας ενοχοποιούν και μας λένε ότι δεν τα κάνουμε καλά, ότι πληγώνουμε τους ανθρώπους δίπλα μας και ότι οι άλλοι θέλουν να μας εγκαταλείψουν.

Είμαστε χαρούμενοι όταν σταματάμε να επιτρέπουμε στον φόβο να μας οδηγήσει στο μονοπάτι του «δεν μπορώ». Όταν αποφασίσουμε ότι θέλουμε εμείς να ορίσουμε τη ζωή μας.