Πέμπτη 19 Ιουνίου 2014

Άνδρες εναντίων γυναικών: Η αιώνια πάλη των 2 φύλων!


Παρατηρούμε τις τελευταίες δεκαετίες ότι σε καφετέριες, bars, clubs, και νυχτερινά κέντρα διασκέδασης συχνάζουν στην πλειοψηφία τους μεγάλες αντροπαρέες και γυναικοπαρέες, αλλά σπανιότερα ανάμεικτες παρέες. Διαισθάνομαι παράλληλα όμως ότι στις σκέψεις και τα συναισθήματα των ανδρών και γυναικών κυριαρχεί η προσδοκία να γνωρίσουν τον άνδρα ή τη γυναίκα, που θα τους έλκει ερωτικά, ώστε να γίνει το ξεκίνημα μίας καινούριας σχέσης. Ταυτόχρονα με αυτήν την όμορφη αναζήτηση, παρατηρώ ότι τα δύο φύλα έχουν την τάση αποξένωσης, ως απόρροια της φοβικής ή και της εχθρικής συνθήκης που υπάρχει μεταξύ τους ανά τους αιώνες. Παρόλο που τα τελευταία 50 χρόνια υπάρχει στα χαρτιά η ισότητα των 2 φύλων διαπιστώνω ότι κάθε άλλο παρά ίσοι αισθάνονται οι άνδρες και γυναίκες.
Γιατί τα 2 φύλα δεν επικοινωνούν μεταξύ τους.
Γιατί τα 2 φύλα συμπεριφέρονται σαν ξένοι μεταξύ τους.

Άνδρες φοβούνται να προσεγγίσουν τις γυναίκες και το αντίθετο. Δυστυχώς όλα ξεκινούν από το σύστημα θεσμών, αξιών, πεποιθήσεων της κοινωνίας. Η κοινωνία μέσω των θεσμών της, διαπαιδαγωγεί τον άνθρωπο να αναπτύσσει κοινωνική συμπεριφορά, φοβική, απαξιωτική ακόμα και εχθρική για το αντίθετο φύλο και πιο συγκεκριμένα:

Ο άνδρας ως αρσενικό πρότυπο-κυνηγός-θύτης να εντοπίζει όσες περισσότερες γυναίκες-πράγματα, ώστε να αυτοεπιβεβαιώνει τον ανδρισμό του και παράλληλα να μην αφήσει να τον “τυλιξει” κάποια γυναίκα (δεσμευτεί).
Η γυναίκα ως θύμα-τρόπαιο, να αποτρέψει να την εκμεταλλευτεί ο άνδρας-θύτης, και να σχεδιάσει, μέσω της δωροδοκίας, να αντιστρέψει τους ρόλους. Έτσι, ως γυναίκα-θύτης τελικά να βρει έναν άνδρα-θύμα (όπως λέγεται εσφαλμένα «καλό παιδί»), και να αποκατασταθεί κοινωνικά. Η «διαμάχη» των δύο φίλων εντείνεται επίσης από κάποιες εσφαλμένες πεποιθήσεις της κοινωνίας που οι κυριότερες είναι:

Το σεξ είναι «ταμπού»
Το σεξ πέρασε στην κοινωνία, από μία φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού, ως κάτι για τ οποίο πρέπει να ντρεπόμαστε και να βιώνουμε ενοχή. Από τους κόλπους της οικογένειας, το σεξ αντιμετωπίζεται ως κάτι κρυφό, που δεν πρέπει να αναφερόμαστε σε αυτό, ή αντιμετωπίζεται με αστεϊσμό, με αποτέλεσμα στο παιδί να γεννιούνται ενοχικές σκέψεις και συναισθήματα και να μην αναζητά απαντήσεις, ή να ζητά απαντήσεις σε λάθος ή επικίνδυνους τόπους [ΜΜΕ, διαδίκτυο]. Παράλληλα, η μη αναφορά στο θέμα τους σεξ και η έλλειψη σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, αφήνει απροστάτευτους τους ανήλικους, λόγω άγνοιας, στους παιδεραστές ή στους συνομηλίκους τους, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν να κακοποιηθούν σεξουαλικά. Παρατηρούμε επίσης ότι όσο σε κοινωνικές ομάδες αντιμετωπίζεται το σεξ σαν «ταμπού», αναπτύσσονται σε μεγαλύτερα ποσοστά τα κρούσματα παιδεραστίας και κακοποίησης των ανηλίκων, καθώς και επίσης αύξησης των αφροδίσιων νοσημάτων και ανεπιθύμητων εγκυμοσύνων.

Το σεξ είναι μέσο εξουσίας και χειραγώγησης
Το σεξ χρησιμοποιείται ως μέσω εξουσίας και χειραγώγησης. Μέσω τους σεξ οι άνδρες επιβάλλουν στις γυναίκες την εξουσία και υποταγή ενώ παράλληλα οι γυναίκες το χρησιμοποιούν ως μοχλό χειραγώγησης και επιρροής των ανδρών

Το σεξ είναι μέσο δημοφιλίας
Το σεξ χρησιμοποιείται ως μέσο αποδοχής και ένταξης στις κοινωνικές ομάδες. Παρατηρούμε ότι όσες περισσότερες εμπειρίες και «πέραση» έχει ένας άνδρας τόσο πιο περισσότερη δημοτικότητα και μεγαλύτερη αποδοχή λαμβάνει από τα άτομα της κοινωνίας, ενώ αντίστοιχα όσο πιο ερωτική και ποθητή είναι μία γυναίκα λαμβάνει αντίστοιχα μεγαλύτερη αποδοχή και δημοφιλία. Δυστυχώς, το κριτήριο της επιλογής συντρόφου καθορίζεται από το βαθμό δημοφιλίας και κοινωνικού status του έτερου ήμισυ και όχι τον βαθμό έλξης σε πνευματικό, συναισθηματικό και ερωτικό τομέα.

Διαπιστώνουμε ότι με τις παραπάνω πεποιθήσεις η «πάλη» μεταξύ των δύο φίλων θα συνεχίζεται, ενώ στην πραγματικότητα αυτά που μας ενώνουν είναι συντριπτικά περισσότερα από αυτά που μας χωρίζουν.

Υπάρχουν τρόποι να γεφυρωθεί το χάσμα. Προτείνω τους εξής:

Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση
Το μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης να μπει στα σχολεία από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού, ώστε να παιδιά να ενημερωθούν με σαφήνεια και αντικειμενικότητα για το θέμα του σεξ. Επίσης το μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης οφείλουν να παρακολουθήσουν και οι γονείς, ώστε να μάθουν να ενημερώσουν σωστά τα παιδιά τους.

Να αντιμετωπίζουμε το αντίθετο φύλο πρωτίστως ως συνάνθρωπό μας.
Οι άνδρες και γυναίκες έχουν παρόμοιες σκέψεις, αισθήματα, επιθυμίες και θέλω. Αυτό που χρειάζεται είναι να προσεγγίζουν αρχικά ο ένας τον άλλον με κίνητρο την γνωριμία και όχι τη σεξουαλική ικανοποίηση. Σε αυτά τα θεμέλια μπορεί να χτιστεί υγιής σχέση μεταξύ των δύο φύλων.
Να εκφράζουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας
Να μάθουμε να μιλάμε και να εκφραζόμαστε με αξιοπρέπεια για τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας.
Όσο πιο ειλικρινείς είμαστε με τους άλλους, τόσο πιο ειλικρινείς σχέσεις χτίζουμε, που βασίζονται στην εμπιστοσύνη.

Να απενοχοποιήσουμε το σεξ
Να το απενοχοποιήσουμε από το μυαλό και την καρδιά μας. Το σεξ είναι μία φυσιολογική λειτουργία, που λογίζεται ως «καλή» ή «κακή» ανάλογα με τον τρόπο χρήσης της.

Οι άνδρες και οι γυναίκες είναι καιρός να μιλήσουν με ειλικρίνεια. Να βγάλουν τις μάσκες και τα φαντάσματα του παρελθόντος και να εκφράσουν τα παράπονα, τα θέλω και τις επιθυμίες τους.
Γιατί αυτά που μας ενώνουν είναι περισσότερα από αυτά που μας χωρίζουν!

Αγάπη & Συγχώρεση - Σωκράτης

- Σωκράτη, πες μου κάτι για την συγχώρεση.
- Όντως πρέπει κάτι να σου πω γι' αυτήν, διότι στην πραγματικότητα εσύ δεν συγχώρεσες κανέναν ποτέ...

- Μα τι μου λες, Σωκράτη! Έχω συγχωρέσει πολλές φορές!
- Φαινομενικά... για να φανείς καλός στα δικά σου και των άλλων τα μάτια. Στην ουσία ούτε οι άλλοι συγχώρεσαν κανέναν, όχι μόνο εσύ, αν αυτό σε κάνει να νιώθεις καλλίτερα...

- Τόσο κακοί είμαστε όλοι Σωκράτη;
- Όχι, τόσο ανήξεροι όλοι σας είσαστε, Διόστρατε. Ουδείς εκών κακός. Κακός γίνεσαι από την άγνοιά σου.

- Τι δεν ξέρουμε, Σωκράτη περί της συγχώρεσης;
- Δεν ξέρετε τίποτε.

- Τίποτε;
- Απολύτως τίποτε. Εσείς όλοι αγνοείτε την επιστήμη της συγχώρεσης.

- Η συγχώρεση λοιπόν είναι επιστήμη;
- Είναι μεγάλη επιστήμη αυτή. Και ειδικοί σ' αυτήν την επιστήμη πάνω στην Γη είναι πολύ λίγοι, που μετρούνται στα δάκτυλα της μιας χειρός.

- Τότε οι άλλοι τι κάνουν, όταν δηλώνουν πως συγχώρεσαν;
- Αυτοί κοροϊδεύουν πριν απ' όλα τον εαυτόν τους και εξ αυτού και τους άλλους. Για να κοροϊδέψεις τον άλλον - πρέπει να προηγηθεί υποχρεωτικά το στάδιο της αποβλάκωσης του ιδίου εαυτού σου. Το ίδιο κάνουν και οι άλλοι. Οι πνευματικά αγράμματοι κοροϊδεύουν τους πνευματικά αγράμματους. Ένας αγράμματος μπορεί να κοροϊδέψει μόνο δύο ειδικά για την περίσταση πρόσωπα: τον εαυτό του, λόγω αγραμματοσύνης και τον άλλον, επίσης αγράμματο. Η πνευματική βολή του αγραμμάτου δεν ξεπερνάει ποτέ τα όρια της αγραμματοσύνης. Γεννιέται εντός της, εξελίσσεται εντός της και πεθαίνει εντός της.

- Βάσει αυτών που είπες, Σωκράτη, συνάγεται το συμπέρασμα, ότι:
κανείς κανέναν δεν συγχώρεσε, όλοι μας είμαστε ανήξεροι και εξ αυτού κακοί χωρίς την θέλησή μας, η συγχώρεση είναι ολόκληρη επιστήμη, αυτήν την επιστήμη την αγνοούμε λόγω της αγραμματοσύνης μας, και λόγω της αγραμματοσύνης μας κοροϊδεύουμε ο ένας τον άλλον, επίσης αγράμματο, και η αγραμματοσύνη ανακυκλώνεται εντός των πλαισίων της ιδίας.
- Πολύ σωστά, Διόστρατε! Ωραία ανακεφαλαίωση έκανες όλων των πριν λεχθέντων!

- Με άλλα λόγια κάναμε μια εισαγωγή στο θέμα της συγχώρεσης.
- Διόστρατε, στην ουσία ήδη είπαμε τα πάντα, που χρειαζόταν να ειπωθούν, αφήσαμε μόνο την αιτία στην άκρη για να μπορέσει να την βρει ο κάθε ανήσυχος και φιλομαθής νους. Για την καρδιά του καθενός δεν λέω τίποτε- διότι αυτή ξέρει πολύ καλά την απάντηση... Η καρδιά σου, Διόστρατε, το βλέπω - ξέρει την απάντηση...

- Την ξέρει, Σωκράτη, την ξέρει... Μέχρι να φιλοσοφήσει ο νους μου, περνώντας μέσα από χίλια μονοπάτια της αναζήτησης και της αιώνιας αμφιβολίας - η καρδιά μου σιωπηλή με κοιτάει και χαμογελάει, περιμένοντας υπομονετικά την στιγμή να έλθω ο ίδιος με την θέλησή μου σ' αυτήν και να την ρωτήσω, αυτή έχει έτοιμη ήδη την απάντηση.
- Ακριβώς, Διόστρατε. Θέλω να σου πω κάτι, για να το θυμάσαι πάντα. Μέσα στο είναι σου υπάρχουν δυο υπερδυνάμεις, η μία- μαχητική και επιθετική, που συνεχώς ανησυχεί, διότι πασχίζει να μάθει τα πάντα- είναι ο νους. Και η άλλη- ειρηνική και ήρεμη, που δεν βιάζεται, δεν ανησυχεί, ξέρει τα πάντα και ουδέποτε αμφιβάλλει και ποτέ δεν φιλοσοφεί- είναι η καρδιά. Στο εξωτερικό επίπεδο ο νους φαντάζει ισχυρότερος, αλλά έτσι στην πραγματικότητα δεν είναι. Διότι στο εσωτερικό επίπεδο, το αληθινό- η καρδιά καθορίζει τα πάντα. Είναι η αληθινή υπερδύναμη, αλλά δεν επεμβαίνει, αν δεν της το ζητήσεις εσύ ο ίδιος. Εσύ λοιπόν είσαι η τελική απόφαση και επιλογή, είσαι η αιτία και το αποτέλεσμα, η ελεύθερη βούληση και ανταποδοτική δικαιοσύνη ή νέμεση. Με καταλαβαίνεις, Διόστρατε;

- Σε καταλαβαίνω, Σωκράτη... σε καταλαβαίνω...
- Πρόσεξε τι σου έχω πει, Διόστρατε: εσύ είσαι η τελική απόφαση και επιλογή, συνεπώς η αιτία και το αποτέλεσμα. Είσαστε τρεις: εσύ, η καρδιά και ο νους. Στην ουσία εσύ και ο νους- είσαστε το παράγωγο της καρδιάς, αυτή προϋπήρχε και θα υπάρχει μετά. Για έναν και μοναδικό λόγο η καρδιά δέχτηκε να κατεβεί στην ισότιμη με τους άλλους δυο θέση- για να τους δώσει την δυνατότητα εξέλιξης. Εσύ λοιπόν, αναπτυσσόμενος με την μέθοδο λαθών και εμπνεύσεων- καθορίζεις τα πάντα, που σε αφορούν. Συνεπώς, είσαστε στο εξωτερικό προσωρινό επίπεδο οι τρεις- εσύ, η καρδιά και ο νους. Με όποια πλευρά συμμαχήσεις, της δώσεις την προτίμησή σου, εκείνη η πλευρά θα νικήσει στο εξωτερικό προσωρινό επίπεδο.

- Και στο εσωτερικό επίπεδο τι θα γίνει, Σωκράτη;
- Στο εσωτερικό επίπεδο, ασχέτως της προηγούμενής σου σωστής η λάθους επιλογής, η καρδιά ως αληθινή αφέντρα, θα βάλει τα πάντα στην θέση τους.

- Θέλω να σε ρωτήσω και κάτι ακόμη, Σωκράτη.
- Ρώτα με.

- Είμαστε τρεις είπες- εγώ, η καρδιά και ο νους. Πες μου, από αυτούς τους δυο- ποιος με αγαπάει αληθινά;
- Ήδη ξέρεις την απάντηση, Διόστρατε.

- Την ξέρω, αλλά αυτήν την στιγμή μας ακούνε και οι άλλοι- πες τι έχεις να πεις γι' αυτούς, γι' αυτούς κάντο, όχι για μένα.
- Είσαστε οι τρεις: εσύ, η καρδιά και ο νους. Εσύ μπορείς κατά καιρούς να αγαπάς πότε τον ένα και πότε τον άλλον ή και τους δυο μαζί ταυτοχρόνως, ή να μην αγαπάς κανέναν από τους δυο. Ασχέτως του τι εσύ προτιμάς ανά πάσα στιγμή, η καρδιά σταθερά, αμετάβλητα, τρυφερά και συγκινητικά σ' αγαπάει πάντα εις τους αιώνας των αιώνων άνευ όρων.

- Τόσο πολύ, δηλαδή;
- Ναι, τόσο πολύ.

- Καρδούλα μου... αγαπημένη...
- Έτσι πρέπει ο καθένας από σας στο γήινο επίπεδο να λέει στην καρδιά του όταν σηκώνεται το πρωί και όταν πέφτει για ύπνο το βράδυ και όταν παραδίδει το πνεύμα του την τελευταία στιγμή. Τι έπαθες, Διόστρατε, δάκρυσες;

- Συγκινήθηκα...
- Πολύ καλό αυτό, η συγκίνηση είναι δείγμα δράσης της καρδιάς, είναι δείγμα, ότι ακούς πότε - πότε τη φωνή της. Να προσθέσεις στην ανακεφαλαίωση, που έχεις κάνει για την συγχώρεση και ένα στοιχείο ακόμη - την συγκίνηση. Διότι χωρίς την συγκίνηση δεν μπορείς να συγχωρέσεις με την καρδιά, δηλαδή αληθινά. Ο νους συγχωρεί επιφανειακά, ψεύτικα, τυπικά και πάντα χωρίς συγκίνηση, άρα στην ουσία ΔΕΝ συγχωρεί. Κατάλαβέ το.

- Σωκράτη, εμείς κάναμε εδώ μια προσθήκη στο θέμα της συγχώρεσης, η μάλλον δύο ακόμη προσθήκες- την καρδιά και την συγκίνηση.
- Και όμως δεν φτάσαμε ακόμη στην αληθινή ρίζα όλου του φαινομένου της συγχώρεσης, Διόστρατε... Σε πηγαίνω σιγά - σιγά προς τα κει, όχι διότι δεν θα καταλάβεις- ο νους σου θα καταλάβει σχεδόν τα πάντα, αλλά σε πηγαίνω σιγά - σιγά προς τα κει για να ΝΙΩΣΕΙΣ. Τότε μπορούμε να πούμε, ότι κατάλαβες πραγματικά. Μαθαίνω κάτι, χωρίς να το νιώθω: ισοδυναμεί με το «ξέρω». Μαθαίνω κάτι, νιώθοντας: αυτό ισοδυναμεί με το «γνωρίζω». Από τη μια η επιφανειακή, ακαδημαϊκή γνώση εντυπωσιασμού και από την άλλη η βαθιά πραγματική γνώση σιωπής και κατανόησης, της αληθινής κατανόησης.

- Συνέχισε, Σωκράτη...
- Και τώρα, Διόστρατε, άκουσε και για την καθεαυτού συγχώρεση τα μυστήρια. Μόνο στον υλικό σας τρισδιάστατο χώρο συγχώρεση υπάρχει. Στα επίπεδα, που βρίσκομαι εγώ τώρα- συγχώρεση, ως αυτοτελή ανεξάρτητη έννοια δεν υπάρχει, διότι ΔΕΝ χρειάζεται. Εδώ άλλα, πολύ ανώτερα πράγματα υπάρχουν.

- Ποια;
- Εδώ υπάρχει μόνο η Αγάπη, Διόστρατε, και επειδή η Αγάπη περιέχει τα πάντα, μέσα σ' όλα αυτά υπάρχει η συγχώρεση, σαν λεπτομέρεια. Ότι είναι λεπτομέρεια εκεί, σε μας είναι βασικότατο, θεμελιώδες πράγμα εδώ. Επειδή η συγχώρεση έχει μεγάλη, πολύ μεγάλη σημασία εδώ - αυτή συνδέεται άρρηκτα με τον ΧΩΡΟΧΡΟΝΟ.

- Πρώτη φορά το ακούω αυτό, Σωκράτη...
- Πουθενά δεν θα το ακούσεις αυτό, σου το λέω εγώ τώρα. Συγκεντρώσου λοιπόν. Η συγχώρεση συνδέεται με την κίνηση του χωροχρόνου. Συγχώρεση είναι στην ουσία αποδοχή, στο νοητικό και ψυχικό σου χώρο, κάποιου άλλου, ασχέτως του ποιος είναι αυτός ο κάποιος άλλος, ασχέτως του λάθους που αυτός διέπραξε. Εδώ είσαι στοιβαγμένος στον χώρο και τον χρόνο. Το νοητικό σου "είναι" και το ψυχικό σου "είναι", επίσης, είναι στοιβαγμένα στον χωροχρόνο, δηλαδή στην κάποια έκταση και κάποια διάρκεια. Άρα - εδώ έχεις κάποια σύνορα. Εδώ είσαι "Εγώ", που έχει όρια, για να ξεχωρίζει από τα άλλα "Εγώ". Το "Εγώ" σου έχει συνεπώς και έκταση = χώρο και διάρκεια = χρόνο. Π.χ. ένας σε κακοκάρδισε, σε πρόσβαλλε, σε ταπείνωσε, σε πρόδωσε, σε πλήγωσε στο υλικό χωροχρονικό επίπεδο που βρίσκεσαι. Ποια είναι η πρώτη σου αντίδραση;

- Κατάλαβα, Σωκράτη. Η πρώτη μου αντίδραση είναι αντίδραση της απόρριψης, της μη αποδοχής αυτού του προσώπου.
- Σωστά. Είναι αντίδραση της έξωσης από τον νοητικό και ψυχικό σου χώρο αυτού του προσώπου. Συγχώρεση είναι μια υπέρβαση του πόνου και της οργής. Είναι υπέρβαση του οποιουδήποτε αρνητικού αισθήματος προς τον πληγώσαντα εσένα ατόμου και αποδοχή του στον χώρο και τον χρόνο σου. Κατάλαβες;

- Τώρα το κατάλαβα.
- Το «κατάλαβα» δεν φτάνει, Διόστρατε. Χρειάζεται και κάτι άλλο.

- Α! Κατάλαβα! Χρειάζεται: γνώση= υπέρβαση αγραμματοσύνης, μόρφωση= υπέρβαση της ενδογενούς αγριότητας, καρδιά και αίσθημα= υπέρβαση της κακίας.
- Πολύ κοντά βρίσκεσαι στην ρίζα, αλλά ακόμη δεν την ακούμπησες, Διόστρατε! Προσπάθησε κι άλλο! Μη με απογοητεύεις!

- Η ... Αγάπη ... Σωκράτη;
- Τι μου ψιθυρίζεις την Ιερότερη Λέξη των λέξεων, Διόστρατε; Φώναξέ την δυνατά και μην ντρέπεσαι : Η ΑΓΑΠΗ!!!

- Η ΑΓΑΠΗ!!!
- Ναι, Διόστρατε! Η Αγάπη χρειάζεται! Δεν μπορείς να αποδεχτείς κανέναν στον χώρο και στον χρόνο σου χωρίς την Αγάπη! Και να έχεις όλα τα υπόλοιπα... γνώση, μόρφωση, καρδιά και αισθήματα χωρίς της Αγάπη, δεν κάνεις απολύτως τίποτα! Θα είναι μόνο παιχνίδια του νου! Όποιος δεν αγαπά, δεν μπορεί να συχωρέσει και ας λέει ότι θέλει και δεν θέλει - θα ψεύδεται. Θα κοροϊδεύει τον εαυτό του και τους άλλους. Σε συγχωρώ = σε αποδέχομαι πάλι στον χώρο και τον χρόνο μου, σε αποδέχομαι πάλι στο είναι μου, διότι γνωρίζω, διότι είμαι μορφωμένος, διότι έχω καρδιά και αισθήματα, διότι όλα αυτά που τα έδωσε η ΑΓΑΠΗ, που λύνει το οποιοδήποτε πρόβλημα και ξεπλένει την οποιαδήποτε βρωμιά! Αυτή είναι η επιστήμη της συγχώρεσης! Η επιστήμη ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ!!!
-------
Εικονικός Διάλογος Σωκράτη-Διόστρατου: όπου σε μορφή διαλόγου ανάμεσα στο Σωκράτη και το Διόστρατο, ο μεγάλος Έλληνας φιλόσοφος φέρεται να μιλά για την Επιστήμη της συγχώρεσης, την "τριαδικότητα" του ανθρώπου και... το χωροχρόνο.

Η απόφαση



Κάποια στιγμή οι λέξεις σταματάνε. Είναι περιττές, δεν προκύπτουν.

Κάποια στιγμή το όχι και το ναι, το ίσως και το δεν είναι τόσο ανούσια να γεμίσουν την σιωπή, το πόνο, το μπέρδεμα, την απομάκρυνση.

Κάποια στιγμή πρέπει να παρθεί μια απόφαση.

Μια απόφαση που θα δώσει τέλος στο παλάντζο, στην αβεβαιότητα, στο ίσως, στο περίπου, στο έτσι και το αλλιώς.

Κάποια στιγμή χρειάζεται το μαχαίρι της αλήθειας να κόψει στα δυο την αμφιβολία, την αναποφασιστικότητα.

Έρχεται κάποια στιγμή στην ζωή μας που αναγκαζόμαστε να πάρουμε το κεφάλι με αγάπη. Να πούμε την αλήθεια μας, να απομακρύνουμε από κοντά μας ανθρώπους αγαπημένους, να πούμε όχι σε καταστάσεις που χρειαζόμαστε και έχουμε ανάγκη και να ξεβολευτούμε από συνήθειες και πρακτικές που μας προσφέρουν μια εικονική αίσθηση ασφάλειας.

Ο φόβος μεγάλος. Αυτός μας έχει συντηρήσει μια ζωή στο να ζούμε στο περίπου, στο να περιμένουμε, να υπομένουμε, να ελπίζουμε και ξανά και ξανά να κλείνουμε κύκλους με την ίδια πάντα αίσθηση απογοήτευσης.

Έρχεται κάποια στιγμή στη ζωή που χρειάζεται να πάρουμε την απόφαση να βγούμε από τους κύκλους μας και να ελευθερωθούμε από αυτές τις ενεργειακές δίνες που μας ρουφάνε μέρος του δυναμικού μας, που μας ρουφάνε μέρος της δημιουργικής μας ενέργειας και μας καθιστούν αυτιστικούς και ανάπηρους. Και εκεί χρειάζεται δύναμη και ισχυρή θέληση όχι για να καταστρέψουμε, όχι για να πονέσουμε, αλλά για να απελευθερωθούμε και να απελευθερώσουμε όλα όσα μας περιορίζουν και ηδονιζόμαστε να τα κρατάμε κοντά μας.

Ναι πονάει, όμως εκείνο που πραγματικά πονάει είναι το κενό που μένει. Και το κενό αυτό μας τρομάζει, δεν έχουμε τι να βάλουμε στην θέση του και παγώνουμε. Μένουμε μετέωροι, ξεκρέμαστοι, μόνοι και χωρίς αίσθηση ταυτότητας. Αν αντέξουμε στην ύπαρξη αυτού του κενού, τότε αυτό θα γεμίσει από την ουσία του καθαρού Εαυτού μας.

Και έτσι συμβαίνει αργά και σταθερά η μεταμόρφωση. Θα την αντέξουμε;

Προέλευση και θαύματα


Τυχαίο, τύχη, σύμπτωση, θαύμα. Τί ακριβώς εννοούμε με τη λέξη «θαύματα»; Η θέση μου είναι ότι τα γεγονότα, που συνήθως αποκαλούμε θαύματα, δεν είναι υπερφυσικά, αλλά εμπίπτουν σε ένα φάσμα περισσότερο ή λιγότερο απίθανων φυσικών γεγονότων. Ένα θαύμα, με άλλα λόγια, αν συμβεί, είναι απλώς ένα γεγονός που οφείλεται σε καταπληκτική εύνοια της τύχης. Δεν ισχύει η διάκριση: Φυσικά γεγονότα εναντίον θαυμάτων.
Υπάρχουν μερικά γεγονότα που είναι πολύ απίθανα ακόμη και να τα σκεφτόμαστε, αλλά αυτό δεν το γνωρίζουμε προτού κάνουμε τον σχετικό υπολογισμό. Και για να υπολογίσουμε, πρέπει να ξέρουμε πόσος χρόνος υπάρχει διαθέσιμος ή, γενικότερα, πόσες διαθέσιμες ευκαιρίες υπάρχουν για να συμβεί το γεγονός. Αν έχουμε στη διάθεσή μας άπειρο χρόνο ή άπειρες ευκαιρίες, τα πάντα είναι δυνατά. Οι μεγάλοι αριθμοί που συναντούμε στην Αστρονομία και τα μεγάλα χρονικά διαστήματα που χαρακτηρίζουν τη Γεωλογία, συνδυάζονται για να ανατρέψουν άρδην τις καθημερινές μας εκτιμήσεις για το τι μπορούμε να περιμένουμε ως φυσικό και τι πρέπει να χαρακτηριστεί θαύμα.

[...] Μπορούμε να δεχτούμε μια ορισμένη ποσότητα τύχης στις εξηγήσεις μας, αρκεί η ποσότητα αυτή να μη γίνεται υπερβολική. Το ερώτημα είναι, πόση; Η τεράστια ένταση του γεωλογικού χρόνου μάς δίνει το δικαίωμα να δεχτούμε περισσότερες απίθανες συμπτώσεις απ’ όσες θα επέτρεπε ένα δικαστήριο, αλλά ακόμη κι έτσι υπάρχουν κάποια όρια. Η συσσωρευτική επιλογή είναι το κλειδί για όλες τις σύγχρονες εξηγήσεις μας σχετικά με την προέλευση της ζωής. Αυτή συνδυάζει μια σειρά από τυχαία -σε αποδεκτά πλαίσια- γεγονότα (τυχαίες μεταλλάξεις), σε μια μη τυχαία ακολουθία, έτσι ώστε το τελικό αποτέλεσμα να δίνει την ψευδαίσθηση ότι είναι εξαιρετικά απίθανο, τόσο απίθανο, ώστε να μην μπορεί να έχει προκύψει ως προϊόν της τύχης και μόνο, ακόμη και αν δεχτούμε ένα χρονικό διάστημα εκατομμύρια φορές μεγαλύτερο από τη μέχρι τώρα ηλικία του σύμπαντος. Η συσσωρευτική επιλογή είναι το κλειδί, αλλά κάτι πρέπει να τη θέσει σε κίνηση, πράγμα που σημαίνει ότι δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από την ανάγκη να δεχτούμε ένα τυχαίο γεγονός ενός βήματος στην αρχή της ίδιας της συσσωρευτικής επιλογής.

Αυτό το ζωτικό πρώτο βήμα είναι δύσκολο, γιατί στο βάθος τους βρίσκεται κάτι που μοιάζει με παράδοξο. Οι διαδικασίες αντιγραφής που γνωρίζουμε χρειάζονται πολύπλοκους μηχανισμούς για να λειτουργήσουν. [...] Τα μόρια του DNA αντιγράφονται με τους πολύπλοκους μηχανισμούς του κυττάρου, και τα γραπτά κείμενα αντιγράφονται με φωτοαντιγραφικά μηχανήματα. αλλά δεν μπορούν να αντιγραφούν αυτόματα, αν δεν υπάρχουν οι απαραίτητοι μηχανισμοί. Ένα φωτοαντιγραφικό μηχάνημα μπορεί να Βγάλει φωτοαντίγραφα από τα ίδια τα σχέδια κατασκευής του, αλλά δεν μπορεί να δημιουργηθεί από μόνο του. Οι βιομορφές αντιγράφονται εύκολα μέσα στο περιβάλλον που παρέχει ένα κατάλληλο πρόγραμμα υπολογιστή, αλλά δεν μπορούν να συνθέσουν μόνες τους το σχετικό πρόγραμμα, ούτε να κατασκευάσουν έναν υπολογιστή όπου αυτό θα εκτελεστεί. Η θεωρία του τυφλού ωρολογοποιού* είναι πολύ ισχυρή, με την προϋπόθεση ότι μπορούμε να δεχτούμε την ύπαρξη της αντιγραφής και, επομένως, της συσσωρευτικής επιλογής. Ωστόσο, αφού η αντιγραφή χρειάζεται πολύπλοκους μηχανισμούς, και αφού ο μόνος γνωστός τρόπος σχηματισμού πολύπλοκων μηχανισμών είναι η συσσωρευτική επιλογή, αντιμετωπίζουμε ένα πρόβλημα.
[* Η θεωρία του τυφλού ωρολογοποιού, στηρίζεται στην φημισμένη πραγματεία ενός θεολόγου του 18ου αιώνα, του Γουίλιαμ Πάλεϊ. Το βιβλίο του «Φυσική θεολογία, ή αποδείξεις της ύπαρξης και ιδιότητες της θεότητας συλλεγμένες από τα φαινόμενα της φύσης», που εκδόθηκε το 1802, είναι η καλύτερη παρουσίαση του «Επιχειρήματος του Σχεδιασμού», που ήταν πάντοτε το ισχυρότερο επιχείρημα για την ύπαρξη Θεού. Είναι ένα βιβλίο το οποίο θαυμάζω πολύ, γιατί ο συγγραφέας κατάφερε στην εποχή του αυτό που επιχειρώ κι εγώ τώρα. Υποστήριξε μια άποψη, πίστευε με πάθος στην ορθότητα της και κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για να τη διατυπώσει όσο πιο καθαρά και πειστικά μπορούσε. Είχε τον προσήκοντα σεβασμό για την πολυπλοκότητα του έμβιου κόσμου και έβλεπε ότι απαιτεί ένα πολύ ιδιαίτερο είδος εξήγησης. Το μόνο στο οποίο έκανε λάθος -και ομολογουμένως, ήταν ένα μεγάλο λάθος!- ήταν η ίδια η εξήγηση. Έδωσε την παραδοσιακή θρησκευτική απάντηση στο αίνιγμα, αλλά την εξέφρασε σαφέστερα και πειστικότερα από κάθε άλλον μέχρι τότε. Η αληθινή εξήγηση είναι εντελώς διαφορετική, και επρόκειτο να διατυπωθεί από έναν από τους πιο ρηξικέλευθους στοχαστές όλων των εποχών, τον Κάρολο Δαρβίνο.
Γράφει ο Πάλεϊ: «Ας υποθέσουμε ότι καθώς περπατώ στην ύπαιθρο χτυπώ το πόδι μου σε μια πέτρα και κάποιος με ρωτά πώς βρέθηκε εκεί αυτή η πέτρα. Θα μπορούσα να του απαντήσω ότι η πέτρα μπορεί κάλλιστα να βρισκόταν εκεί από καταβολής κόσμου -και δεν θα ήταν ίσως πολύ εύκολο να αποδείξω πόσο παράλογη είναι αυτή η απάντηση. Ας υποθέσουμε όμως τώρα ότι βρίσκω στο έδαφος ένα ρολόι και με ρωτούν πάλι πώς βρέθηκε το ρολόι εκεί. Δεν θα σκεφτόμουν, βέβαια, την απάντηση που έδωσα προηγουμένως, ότι το ρολόι μπορεί κάλλιστα να βρισκόταν εκεί από καταβολής κόσμου». Ο Πάλεϊ αναγνωρίζει τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στα φυσικά υλικά αντικείμενα, όπως οι πέτρες, και στα σχεδιασμένα και κατασκευασμένα αντικείμενα, όπως τα ρολόγια. Συνεχίζει την πραγματεία του περιγράφοντας την ακρίβεια με την οποία είναι φτιαγμένα τα γρανάζια και τα ελατήρια ενός ρολογιού και τον πολύπλοκο τρόπο με τον οποίο έχουν συναρμολογηθεί: Αν βρίσκαμε στο έδαφος ένα αντικείμενο όπως το ρολόι, ακόμη και αν δεν ξέραμε πως δημιουργήθηκε, η ίδια η ακρίβεια και η πολυπλοκότητα του σχεδιασμού του θα μας ανάγκαζαν να συμπεράνουμε ότι: «Το ρολόι πρέπει να έχει κάποιον δημιουργό· πρέπει να υπήρξε, σε κάποιον χρόνο και κάποιον τόπο, ένας κατασκευαστής ή κάποιοι κατασκευαστές, που το έφτιαξαν για τον σκοπό ακριβώς τον οποίο εκπληρώνει, που κατανοούσαν τη χρήση του και σχεδίασαν σκόπιμα την κατασκευή του»... Παρ' όλες τις ενδείξεις για το αντίθετο, ο μοναδικός ωρολογοποιός στη φύση είναι οι τυφλές δυνάμεις της Φυσικής, οι οποίες όμως λειτουργούν με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο. Ένας ωρολογοποιός έχει προνοητικότητα: Σχεδιάζει τα γρανάζια και τα ελατήρια και οργανώνει τις συνδέσεις τους έχοντας έναν τελικό σκοπό στο νου του. Η φυσική επιλογή, η τυφλή, ασυνείδητη, αυτόματη διαδικασία που ανακάλυψε ο Δαρβίνος και η οποία ξέρουμε τώρα ότι αποτελεί την εξήγηση για την ύπαρξη της ζωής και τη φαινομενικά σκόπιμη μορφή της, δεν έχει κανέναν σκοπό κατά νου. Δεν έχει καν νου. Δεν σχεδιάζει για το μέλλον. Δεν έχει καμία προνοητικότητα. Αν μπορούμε να πούμε ότι παίζει τον ρόλο του ωρολογοποιού στη φύση, τότε πρόκειται για έναν τυφλό ωρολογοποιό.]

[...] Ωστόσο, η συσσωρευτική επιλογή αδυνατεί να λειτουργήσει αν δεν υπάρχει κάποιος ελάχιστος μηχανισμός αντιγραφής και αντιγραφέα, και ο μοναδικός μηχανισμός αντιγραφής που γνωρίζουμε φαίνεται τόσο πολύπλοκος, ώστε είναι δυνατόν να έχει προκύψει μόνο έπειτα από πολλές γενιές συσσωρευτικής επιλογής! Μερικοί πιστεύουν ότι αυτό είναι ένα θεμελιώδες ελάττωμα της θεωρίας του τυφλού ωρολογοποιού. Το θεωρούν ως την υπέρτατη απόδειξη ότι στην αρχή πρέπει να υπήρξε ένας σχεδιαστής, όχι ένας τυφλός ωρολογοποιός, αλλά ένας υπερφυσικός και διορατικός ωρολογοποιός. Οι άνθρωποι αυτοί υποστηρίζουν ότι ο Δημιουργός μπορεί να μην ελέγχει την καθημερινή διαδοχή των εξελικτικών γεγονότων μπορεί να μη διαμόρφωσε την τίγρη και το πρόβατο, μπορεί να μην έφτιαξε τα δέντρα, αλλά να δημιούργησε τους αρχικούς μηχανισμούς του αντιγραφέα και της αντιγραφής, τον αρχικό μηχανισμό του DNA και των πρωτεϊνών, που κατέστησαν δυνατή τη συσσωρευτική επιλογή και ως εκ τούτου, και την εξέλιξη.
Το επιχείρημα αυτό είναι ολοφάνερα αδύναμο -εδώ που τα λέμε, ματαιώνει τον ίδιο τον σκοπό του. Η οργανωμένη πολυπλοκότητα είναι το φαινόμενο που δυσκολευόμαστε να εξηγήσουμε. Από τη στιγμή που μας επιτρέπεται να θεωρήσουμε δεδομένη την οργανωμένη πολυπλοκότητα, έστω και αν πρόκειται για την οργανωμένη πολυπλοκότητα του μηχανισμού αντιγραφής DNA/πρωτεϊνών, είναι σχετικά εύκολο να χρησιμοποιήσουμε αυτό το σύστημα για να εξηγήσουμε την παραγωγή μιας ακόμη μεγαλύτερης οργανωμένης πολυπλοκότητας… Αλλά, φυσικά, ένας Θεός που έχει την ικανότητα να σχεδιάσει κάτι τόσο πολύπλοκο όσο η μηχανή αντιγραφής DNA/πρωτεϊνών, πρέπει να είναι και ο ίδιος τουλάχιστον εξίσου πολύπλοκος και οργανωμένος -και ακόμη περισσότερο, αν θεωρήσουμε ότι έχει επιπλέον τη δυνατότητα να επιτελεί τέτοιες εξελιγμένες λειτουργίες όπως το να εισακούει προσευχές και να συγχωρεί αμαρτίες. Αν εξηγήσουμε την προέλευση της μηχανής DNA/πρωτεΐνών με την αναφορά σε έναν υπερφυσικό σχεδιαστή, δεν εξηγούμε απολύτως τίποτε, γιατί τότε παραμένει ανεξήγητη η προέλευση και η δημιουργία του σχεδιαστή. Σε μια τέτοια περίπτωση θα πρέπει να δώσουμε μια απάντηση του τύπου «ο Θεός υπήρχε πάντοτε», αλλά αν επιτρέψουμε στον εαυτό μας μια τέτοια «τεμπέλικη» διέξοδο, μπορούμε εξίσου αβίαστα να πούμε «το DNA υπήρχε πάντοτε» ή «η ζωή υπήρχε πάντοτε», και να τελειώνουμε.
Όσο πιο πολύ μπορέσουμε να αποφύγουμε τα θαύματα, τα καταπληκτικά απίθανα συμβάντα, τις φανταστικές συμπτώσεις, τα πολύ τυχαία γεγονότα, και όσο πιο διεξοδικά μπορέσουμε να αναλύσουμε τα μεγάλα τυχαία γεγονότα σε μια συσσωρευτική σειρά από μικρά τυχαία γεγονότα, τόσο πιο ικανοποιητική για τον λογικό νου θα είναι η εξήγησή μας. Αλλά, εδώ ρωτάμε πόσο απίθανο, πόσο θαυμαστό, μπορεί να είναι το γεγονός που θα επιτρέψουμε στον εαυτό μας να δεχτεί ως βάση εξήγησης. Ποιο είναι το μεγαλύτερο γεγονός καθαρής και αμιγούς σύμπτωσης, ολοκληρωτικής και απόλυτης τύχης, που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε στις θεωρίες μας και να είμαστε ακόμη σε θέση να πούμε ότι έχουμε μια ικανοποιητική εξήγηση της ζωής; Για να γράψει ένας πίθηκος τυχαία τη φράση «Σκέφτομαι άρα υπάρχω», χρειάζεται πολύ μεγάλη ποσότητα τύχης, αλλά η ποσότητα αυτή δεν παύει να είναι μετρήσιμη. Υπολογίσαμε ότι οι πιθανότητες να συμβεί κάτι τέτοιο είναι μία στις δέκα δωδεκάκις εκατομμύρια (1040 -η μονάδα ακολουθούμενη από 40 μηδενικά)… Το θαύμα τού να γράψει ένας πίθηκος στη γραφομηχανή «Σκέφτομαι άρα υπάρχω», είναι ποσοτικά πολύ μεγάλο, μετρήσιμα πολύ μεγάλο για να το δεχτούμε στις θεωρίες μας, σχετικά με το τι πραγματικά συμβαίνει στον κόσμο. Εν τούτοις, δεν θα μπορούσαμε να το γνωρίζουμε αυτό, αν δεν κάναμε τους απαραίτητους υπολογισμούς.

[...] Είναι πιθανόν, ότι η ατμόσφαιρα της Γης πριν από την εμφάνιση της ζωής έμοιαζε με εκείνη άλλων πλανητών που δεν έχουν ζωή. Δεν υπήρχε οξυγόνο, ενώ, αντίθετα, υπήρχε άφθονο υδρογόνο και νερό, διοξείδιο του άνθρακα και πιθανότατα κάποια ποσότητα αμμωνίας, μεθανίου και άλλων απλών οργανικών αερίων. Οι χημικοί γνωρίζουν ότι ένα τέτοιο περιβάλλον, ελεύθερο από οξυγόνο, τείνει να υποβοηθεί την αυτόματη σύνθεση οργανικών ενώσεων. Έτσι, μέσα σε φιάλες αναδημιούργησαν σε μικροσκοπική κλίμακα τις συνθήκες της αρχέγονης Γης. Στη συνέχεια προκάλεσαν μέσα στις φιάλες ηλεκτρικούς σπινθήρες -που αποτελούν μια προσομοίωση των κεραυνών- και υπεριώδεις ακτινοβολίες, οι οποίες θα ήταν πολύ ισχυρότερες πριν η Γη αποκτήσει το στρώμα του όζοντος που την προστατεύει από τις ακτίνες του Ήλιου. Τα αποτελέσματα των πειραμάτων ήταν συναρπαστικά. Μέσα στις φιάλες συντέθηκαν οργανικά μόρια, μερικά από τα οποία ανήκουν στους ίδιους γενικούς τύπους που συνήθως βρίσκονται μόνο μέσα σε έμβια αντικείμενα. Δεν εμφανίστηκε ούτε DNA, ούτε RNA, εμφανίστηκαν όμως οι δομικοί λίθοι αυτών των μεγάλων μορίων, οι λεγόμενες πουρίνες και πυριμιδίνες. Εμφανίστηκαν επίσης οι δομικοί λίθοι των πρωτεϊνών, τα αμινοξέα. Ο κρίκος που λείπει ακόμη σ’ αυτή την κατηγορία θεωριών είναι η προέλευση της αντιγραφής. Οι δομικοί λίθοι δεν ενώθηκαν μεταξύ τους για να σχηματίσουν μια αυτοαντιγραφική αλυσίδα όπως το RNA. Μπορεί κάποτε να το κάνουν κι αυτό.

[...] Η κατασκευή του Στόουνχεντζ είναι ακατανόητη μέχρι να καταλάβουμε ότι οι κατασκευαστές του είχαν χρησιμοποιήσει κάποια σκαλωσιά ή ίσως κεκλιμένα επίπεδα από χώμα, τα οποία δεν υπάρχουνν πια. Τώρα βλέπουμε μόνο το αποτέλεσμα, και πρέπει να συμπεράνουμε τη χρήση της ανύπαρκτης πια σκαλωσιάς ή κάποιου άλλου μέσου στήριξης. Με τον ίδιο τρόπο, το DNA και οι πρωτεΐνες είναι οι δύο στύλοι μιας σταθερής και κομψής αψίδας, η οποία παραμένει στη θέση της από τη στιγμή που υπάρχουν ταυτόχρονα όλα τα τμήματά της. Είναι δύσκολο να τη φανταστούμε να δημιουργείται από μια βαθμιαία διαδικασία, εκτός αν υπήρχε κάποια παλιότερη «σκαλωσιά» που τώρα έχει εξαφανιστεί τελείως. Αυτή η σκαλωσιά πρέπει να χτίστηκε επίσης από μια παλιότερη μορφή συσσωρευτικής επιλογής, για τη φύση της οποίας μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε. Αλλά πρέπει να βασιζόταν σε αυτοαντιγραφικές οντότητες που είχαν τη δύναμη να επηρεάζουν το ίδιο τους το μέλλον.

[...] Τι εννοούμε όταν λέμε «θαύμα»; Ένα θαύμα είναι κάτι που συμβαίνει, αλλά είναι καταπληκτικά απρόσμενο. Αν ένα μαρμάρινο άγαλμα της Παναγίας κουνήσει ξαφνικά το χέρι του, θα το θεωρήσουμε θαύμα, γιατί όλη μας η εμπειρία και η γνώση μάς λέει ότι το μάρμαρο δεν έχει αυτή τη συμπεριφορά. Τώρα προφέρω τις λέξεις «να με χτυπήσει κεραυνός αυτή τη στιγμή». Αν με χτυπούσε κεραυνός την ίδια στιγμή, θα το θεωρούσαμε θαύμα. Στην πραγματικότητα όμως κανένα από αυτά τα δύο γεγονότα δεν χαρακτηρίζεται εντελώς αδύνατο από την επιστήμη. Θεωρούνται απλώς πολύ απίθανα -το κινούμενο άγαλμα πολύ πιο απίθανο από τον κεραυνό. Ο κεραυνός πλήττει ανθρώπους. Στον καθένα μας μπορεί να συμβεί, αλλά η πιθανότητα είναι πολύ χαμηλή σε οποιαδήποτε δεδομένη στιγμή (αν και στο βιβλίο των ρεκόρ Γκίνες, υπάρχει μια φωτογραφία ενός άντρα από τη Βιρτζίνια, με το παρώνυμο «ανθρώπινο αλεξικέραυνο», ο οποίος αναρρώνει στο νοσοκομείο από το έβδομο χτύπημα από κεραυνό, έχοντας μια έκφραση ανήσυχης απορίας στο πρόσωπο του). Το μόνο θαυμαστό και απίθανο στοιχείο στην υποθετική μου ιστορία είναι η σύμπτωση του γεγονότος ότι με χτύπησε κεραυνός με τη λεκτική επίκληση του κεραυνού.

Η σύμπτωση σημαίνει πολλαπλασιασμένη απιθανότητα. Μια συντηρητική εκτίμηση της πιθανότητας να χτυπηθώ από κεραυνό σε ένα οποιοδήποτε λεπτό της ζωής μου είναι ίσως 1 στις 10 εκατομμύρια. Η πιθανότητα να επικαλεστώ έναν κεραυνό σε ένα οποιοδήποτε συγκεκριμένο λεπτό είναι επίσης πολύ μικρή. Πριν από λίγο το έκανα για πρώτη φορά μέσα στα 23.400.000 λεπτά που έχω ζήσει ως τώρα· αμφιβάλλω αν θα το ξανακάνω ποτέ, επομένως ας πούμε ότι η πιθανότητα είναι 1 στις 25 εκατομμύρια. Για να υπολογίσουμε τη αρθρωτή πιθανότητα να συμβεί η σύμπτωση και των δυο γεγονότων σε ένα οποιοδήποτε συγκεκριμένο λεπτό, πρέπει να πολλαπλασιάσουμε τις δύο ξεχωριστές πιθανότητες. Με τους πρόχειρους υπολογισμούς μου, η πιθανότητα είναι 1 στις 250 τρισεκατομμύρια. Αν μου συνέβαινε μια σύμπτωση τέτοιου μεγέθους, θα τη χαρακτήριζα θαύμα και θα πρόσεχα τα λόγια μου στο μέλλον. Αλλά, παρ ‘όλο που οι πιθανότητες να συμβεί είναι πολύ μικρές, μπορούμε και πάλι να τις υπολογίσουμε. Δεν είναι στην κυριολεξία μηδενικές.
Στην περίπτωση του μαρμάρινου αγάλματος, τα μόριά του ωθούν συνεχώς το ένα το άλλο, κινούμενα σε τυχαίες κατευθύνσεις. Οι ωθήσεις των διαφορετικοί μορίων ακυρώνουν η μια την άλλη, και έτσι το χέρι του αγάλματος παραμένει ακίνητο. Αν όμως, από καθαρή σύμπτωση, όλα τα μόρια συνέβαινε να κινηθούν προς την ίδια κατεύθυνση ταυτοχρόνως, το χέρι θα κινούνταν. Αν στη συνέχεια αντέστρεφαν την κατεύθυνσή τους όλα μαζί, το χέρι θα κινούνταν αντίθετα. Με αυτό τον τρόπο είναι δυνατόν να κουνήσει το χέρι του ένα μαρμάρινο άγαλμα. Είναι κάτι που μπορεί να συμβεί. Η πιθανότητα μιας τέτοιας σύμπτωσης είναι ασύλληπτα μικρή, αλλά όχι σε σημείο που να μην υπολογίζεται. Ένας συνάδελφος μου, φυσικός, είχε την ευγένεια να μου την υπολογίσει. Ο αριθμός είναι τόσο μεγάλος, ώστε ολόκληρη η ηλικία του σύμπαντος μέχρι τώρα, δεν θα επαρκούσε για να γράψουμε όλα τα μηδενικά! Είναι θεωρητικά δυνατόν για μια αγελάδα να πηδήσει πάνω από το Φεγγάρι, και το γεγονός αυτό είναι εξίσου απίθανο περίπου με την κίνηση του αγάλματος. Το συμπέρασμα από αυτό το μέρος του επιχειρήματος, είναι ότι μπορούμε να υπολογίσουμε πιθανότητες απίστευτα μικρές· τόσο μικρές, ώστε δεν θα μπορούσαμε ποτέ να τις θεωρήσουμε εύλογες, έστω και στη φαντασία μας.

Ας εξετάσουμε το θέμα τού τι θεωρούμε εύλογο. Τα γεγονότα που μπορούμε να θεωρήσουμε εύλογα, αποτελούν μια στενή ζώνη στη μέση ενός πολύ ευρύτερου φάσματος, του φάσματος των δυνατών γεγονότων. Μερικές φορές η ζώνη αυτή είναι πιο στενή απ’ όσο θα έπρεπε. Εδώ έχουμε μια αντιστοιχία με την περίπτωση του φωτός. Τα μάτια μας είναι φτιαγμένα έτσι ώστε να αντιλαμβάνονται μια στενή ζώνη ηλεκτρομαγνητικών συχνοτήτων (εκείνες που ονομάζουμε φως), κάπου στη μέση του φάσματος που εκτείνεται από τα μακρά ραδιοφωνικά κύματα μέχρι τις ακτίνες Χ. Δεν μπορούμε να δούμε τις ακτίνες που βρίσκονται έξω από τη στενή ζώνη του φωτός, μπορούμε όμως να κάνουμε υπολογισμούς γι’ αυτές και να κατασκευάσουμε όργανα που τις αντιλαμβάνονται. Με τον ίδιο τρόπο, γνωρίζουμε ότι οι κλίμακες του μεγέθους και του χρόνου εκτείνονται και προς τις δύο κατευθύνσεις πολύ πέρα από τη ζώνη που μπορούμε να φανταστούμε. Ο νους μας δεν μπορεί να αντιληφθεί τις μεγάλες αποστάσεις με τις οποίες ασχολείται η αστρονομία ή τις μικρές αποστάσεις με τις οποίες ασχολείται η ατομική φυσική, μπορούμε όμως να εκφράσουμε αυτές τις αποστάσεις με μαθηματικά σύμβολα. Ο νους μας δεν μπορεί να φανταστεί ένα χρονικό διάστημα όπως το πικοδευτερόλεπτο (ένα τρισεκατομμυριοστό του δευτερολέπτου), μπορούμε όμως να κάνουμε υπολογισμούς, με πικοδευτερόλεπτα και να κατασκευάσουμε υπολογιστές που εκτελούν υπολογισμούς μέσα σε πικοδευτερόλεπτα. Ο νους μας δεν μπορεί να φανταστεί ένα χρονικό διάστημα όπως το ένα εκατομμύριο χρόνια, και πολύ περισσότερο τα διαστήματα των δισεκατομμυρίων χρόνων με τα οποία ασχολούνται συνήθως οι γεωλόγοι.

Όπως ακριβώς τα μάτια μας μπορούν να δουν μόνο εκείνη τη στενή ζώνη των ηλεκτρομαγνητικών συχνοτήτων την οποία έβλεπαν και οι πρόγονοι μας χάρη στον εξοπλισμό που τους προσέφερε η φυσική επιλογή, έτσι και ο εγκέφαλος μας είναι κατάλληλα κατασκευασμένος ώστε να μπορεί να χειρίζεται ορισμένες στενές ζώνες μεγέθους και χρόνου. Φαίνεται ότι οι πρόγονοί μας δεν είχαν λόγους να ασχοληθούν με μεγέθη και χρονικά διαστήματα που υπερβαίνουν τα στενά όρια των καθημερινών πρακτικών αναγκών, και έτσι ο εγκέφαλός μας δεν ανέπτυξε ποτέ την ικανότητα να τα φαντάζεται. Είναι ίσως σημαντικό το γεγονός ότι το μέγεθος του ίδιου μας του σώματος βρίσκεται στη μέση της ζώνης των μεγεθών που μπορούμε να φανταστούμε και η διάρκεια της ζωής μας βρίσκεται περίπου στη μέση της ζώνης των χρονικών διαστημάτων που μπορούμε να φανταστούμε.
Μπορούμε να πούμε το ίδιο για τις απιθανότητες και τα θαύματα. Φανταστείτε μια διαβαθμισμένη κλίμακα απιθανοτήτων, ανάλογη με την κλίμακα από τα άτομα ως τους γαλαξίες ή τη χρονική κλίμακα από τα πικοδευτερόλεπτα ως τους γεωλογικούς αιώνες. Πάνω σ’ αυτή την κλίμακα σημειώνουμε διάφορα χαρακτηριστικά σημεία αναφοράς. Στην αριστερή άκρη της κλίμακας βρίσκονται τα γεγονότα που είναι σχεδόν βέβαια, όπως η πιθανότητα ότι ο Ήλιος θα ανατείλει αύριο. Κοντά στην αριστερή άκρη τής κλίμακας βρίσκονται τα γεγονότα που είναι ελαφρώς απίθανα, όπως το να φέρεις εξάρες ρίχνοντας μόνο μία φορά δύο ζάρια. Οι πιθανότητες να συμβεί αυτό είναι 1 στις 36 -και είναι κάτι που το έχουμε κάνει όλοι αρκετά συχνά. Προχωρώντας προς τη δεξιά άκρη του φάσματος, ένα άλλο χαρακτηριστικό σημείο αναφοράς είναι η πιθανότητα ενός «τέλειου μοιράσματος» στο μπριτζ, στο οποίο ο καθένας από τους τέσσερις παίχτες παίρνει όλα τα χαρτιά ενός από τα τέσσερα «χρώματα». Οι πιθανότητες να μη συμβεί αυτό είναι 2.235.197.406.895.366368.301.559.999 προς 1. Ας ονομάσουμε αυτό τον αριθμό ένα «μπριτζ» και ας τον χρησιμοποιήσουμε ως μονάδα απιθανότητας. Αν προβλέπαμε κάτι με απιθανότητα ενός μπριτζ και το γεγονός αυτό συνέβαινε, θα έπρεπε να θεωρήσουμε ότι έγινε θαύμα, εκτός αν υποψιαζόμασταν κάποια απάτη -και αυτό είναι πιο πιθανό. Αλλά θα μπορούσε να συμβεί σε ένα τίμιο μοίρασμα των χαρτιών και είναι πάρα πολύ πιθανότερο από το να κουνήσει το χέρι του ένα μαρμάρινο άγαλμα. Εν τούτοις, όπως είδαμε, ακόμη και η κίνηση του χεριού του αγάλματος έχει τη δική της θέση μέσα στο φάσμα των γεγονότων που θα μπορούσαν να συμβούν. Η απιθανότητα αυτού του γεγονότος μπορεί να μετρηθεί, αν και για τον σκοπό αυτό χρειάζονται μονάδες πολύ μεγαλύτερες από τα «γιγαμπρίτζ». Ανάμεσα στις εξάρες και στο τέλειο μοίρασμα στο μπριτζ υπάρχει μια περιοχή από λιγότερο ή περισσότερο απίθανα γεγονότα που συμβαίνουν μερικές φορές. Σ’ αυτά συμπεριλαμβάνονται το να χτυπηθεί κάποιος από κεραυνό, να κερδίσει ένα μεγάλο ποσό στο λαχείο, να βάλει την μπάλα στην τρύπα με μία μόνο προσπάθεια στο γκολ και ούτω καθεξής. Κάπου μέσα σ’ αυτή την περιοχή υπάρχουν επίσης εκείνες οι συμπτώσεις που μας δημιουργούν μια παράξενη, ανατριχιαστική αίσθηση, όπως το να ονειρευτούμε ένα συκεκριμένο πρόσωπο για πρώτη φορά μέσα σε δεκαετίες, και ξυπνώντας να μάθουμε ότι πέθανε εκείνη τη νύχτα. Λυτές οι παράξενες συμπτώτεις είναι πολύ εντυπωσιακές όταν συμβαίνουν σε μας ή σε κάποιον φίλο μας, αλλά η απιθανότητά τους μετριέται μόλις σε «πικομπρίτζ».

[...] Συχνά επισημαίνεται το γεγονός ότι οι χημικοί έχουν αποτύχει στις προσπάθειές τους να επαναλάβουν την αυτόματη εμφάνιση ζωής στο εργαστήριο. Αυτό το στοιχείο χρησιμοποιείται επανειλημμένως, σαν να αποτελεί τεκμήριο το οποίο καταρρίπτει τις θεωρίες που δοκιμάζουν οι χημικοί. Ωστόσο, μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι, αντίθετα, θα έπρεπε να ανησυχούμε αν οι χημικοί κατάφερναν με μεγάλη ευκολία να παραγάγουν ζωή μέσα στον δοκιμαστικό σωλήνα. Ο λόγος είναι ότι τα πειράματα των χημικών γίνονται για μερικά μόνο χρόνια και όχι για δισεκατομμύρια χρόνια, και ότι τα εκτελούν μόνο μια χούφτα χημικοί και όχι δισεκατομμύρια χημικοί. Αν αποδεικνυόταν ότι η αυτόματη εμφάνιση της ζωής είναι ένα γεγονός τόσο πιθανό, ώστε να έχει συμβεί μέσα στις λίγες ανθρώπινες δεκαετίες κατά τις οποίες γίνονται τα πειράματα, τότε η ζωή θα έπρεπε να έχει εμφανιστεί πολλές φορές στη Γη και σε πλανήτες που βρίσκονται σε εμβέλεια ραδιοεπικοινωνίας με τον δικό μας. Φυσικά, όλα αυτά παρακάμπτουν ορισμένα σημαντικά ερωτήματα σχετικά με το αν οι χημικοί έχουν καταφέρει να αναπαραγάγουν πιστά τις συνθήκες που επικρατούσαν στην αρχέγονη Γη. αλλά ακόμη κι έτσι, με δεδομένο ότι δεν μπορούμε να απαιτήσουμε σ’ αυτά τα ερωτήματα, αξίζει τον κόπο να εξετάσουμε το επιχείρημα.
Αν η εμφάνιση της ζωής ήταν ένα πιθανό γεγονός για τα συνηθισμένα ανθρώπινα κριτήρια, τότε σε σημαντικό αριθμό πλανητών που βρίσκονται σε εμβέλεια ραδιοεπικοινωνίας θα έπρεπε να έχει αναπτυχθεί από κάποια όντα σχετική τεχνολογία εδώ και αρκετό καιρό (αν λάβουμε υπόψη μας ότι τα ραδιοφωνικά κύματα κινούνται με ταχύτητα 300.000 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο), ώστε να έχουμε λάβει τουλάχιστον μία εκπομπή κατά τις δεκαετίες που έχουμε τον απαραίτητο εξοπλισμό. Ίσως υπάρχουν περίπου 50 άστρα που βρίσκονται σε εμβέλεια ραδιοεπικοινωνίας, αν θεωρήσουμε ότι εκεί ζουν όντα που διαθέτουν τη σχετική τεχνολογία, τουλάχιστον για όσο διάστημα τη διαθέτουμε κι εμείς. Αλλά τα 50 χρόνια δεν είναι παρά μια φευγαλέα στιγμή, και θα ήταν μεγάλη σύμπτωση αν οι εξελίξεις ενός άλλου πολιτισμού ήταν τόσο συγχρονισμένες με του δικού μας. Αν συμπεριλάβουμε στον υπολογισμό μας εκείνους τους πολιτισμούς που είχαν ραδιοφωνική τεχνολογία πριν από 1.000 χρόνια, θα υπάρχουν περίπου ένα εκατομμύριο άστρα σε εμβέλεια ραδιοεπικοινωνίας (μαζί με όσους πλανήτες βρίσκονται σε τροχιά γύρω τους). Αν συμπεριλάβουμε και τους πολιτισμούς που είχαν ραδιοφωνική τεχνολογία εδώ και 100.000 χρόνια, μπαίνει μέσα στην ακτίνα επικοινωνίας ολόκληρος ο Γαλαξίας με τα τρισεκατομμύρια άστρα του. Φυσικά, τα εκπεμπόμενα σήματα θα εξασθενούσαν σε μεγάλο βαθμό αν διένυαν τόσο τεράστιες αποστάσεις.
Έτσι, φτάσαμε στο ακόλουθο παράδοξο: Αν μια θεωρία για την εμφάνιση της ζωής είναι αρκετά «εύλογη» ώστε να ικανοποιεί την υποκειμενική μας κρίση για το τι είναι πιθανό, τότε είναι υπερβολικά «εύλογη» για να εξηγήσει την έλλειψη ζωής στο σύμπαν όπως το παρατηρούμε. Σύμφωνα με αυτό το επιχείρημα. η θεωρία που αναζητούμε πρέπει να είναι τέτοια ώστε να φαίνεται απίθανη στη φαντασία μας, η οποία περιορίζεται από τα όρια του μεγέθους και του χρόνου της ζωής μας.

[...] Εξακολουθούμε να μη γνωρίζουμε πώς ακριβώς άρχισε η φυσική επιλογή στη Γη. Αυτό το κείμενο είχε έναν μετριοπαθή σκοπό: Να αναλύσει ποιο είδος θεωρίας θα μπορούσε να εξηγήσει με ποιον τρόπο πρέπει να εμφανίστηκε η ζωή πάνω στη Γη. Το γεγονός ότι δεν υπάρχει μια σαφής και αποδεκτή εξήγηση για την εμφάνιση της ζωής, οπωσδήποτε δεν πρέπει να εκληφθεί ως πρόβλημα για τη δαρβινική κοσμοθεωρία, όπως γίνεται μερικές φορές -ίσως εξαιτίας κάποιων ευσεβών πόθων…
-----------------------------------
Αποσπάσματα από το βιβλίο «Ο τυφλός ωρολογοποιός» (κεφ. «Ο τυφλός ωρολογοποιός» και «Προέλευση και θαύματα»), του Βρετανού βιολόγου και συγγραφέα, Ρίτσαρντ Ντόκινς

Οι χτίστες και οι κηπουροί της ζωής

edw hellas.gr (1)Κάθε άνθρωπος μπορεί να υιοθετήσει δύο στάσεις: να χτίζει ή να φυτεύει.
Οι χτίστες μπορεί να χρειαστούν χρόνια για το έργο τους, κάποτε όμως τελειώνουν αυτό που χτίζουν.
Τότε σταματούν και περιορίζονται από τους ίδιους τους τοίχους τους.
Όταν ολοκληρώνεται το χτίσιμο, η ζωή χάνει το νόημά της.

Υπάρχουν όμως κι εκείνοι που φυτεύουν.
Μερικές φορές οι καταιγίδες και οι εποχές τους προκαλούν προβλήματα και σπάνια ξεκουράζονται.
Σε αντίθεση με τα κτίρια όμως, ένας κήπος δε σταματά ποτέ να αναπτύσσεται.
Και, παρόλο που απαιτεί την προσοχή του κηπουρού, του δίνει παράλληλα και τη δυνατότητα να ζήσει τη ζωή του σαν μια μεγάλη περιπέτεια.
Οι κηπουροί αναγνωρίζουν ο ένας τον άλλον, γιατί ξέρουν ότι στην ιστορία του κάθε φυτού βρίσκεται η δημιουργία όλης της Γης.
***
ΖΕΝ

Τι είναι τελικά το Σύμπαν;

Το πρόβλημα της απεραντοσύνης του Σύμπαντος είναι βασικά φιλοσοφικό, έστω και αν η επιστήμη προσπαθεί να το αντιμετωπίσει στηριζόμενη στη θεωρία της σχετικότητας και στη Φυσική των μικροσωματίων. Τι είναι τελικά το Σύμπαν;
edw hellas.gr (85)Ο Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο «άπειρο», ταυτίζοντάς τον με την πρώτη αιτία των πραγμάτων, την αρχή και το πρώτο «στοιχείο» όλων των όντων.
Αν και δεν είναι σίγουρο τι ακριβώς εννοούσε ο ίδιος ο φιλόσοφος με τη λέξη αυτή, οι επικρατέστερες σήμερα εκδοχές μάς οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο αναξιμάνδρειος αυτός όρος αναφερόταν κατά κύριο λόγο σε μια ποιοτικά απροσδιόριστη, αμορφοποίητη και άφθαρτη πρώτη «ύλη», που ήταν συγχρόνως χωρικά και χρονικά απεριόριστη.
Παρόμοιες απόψεις ­ για ένα άπειρο κοσμικό γίγνεσθαι ή για την απειρία του κόσμου διατύπωσαν και άλλοι προσωκρατικοί φιλόσοφοι, όπως ο Ηράκλειτος, ο Μέλισσος και οι ατομικοί Λεύκιππος και Δημόκριτος. Η έννοια μάλιστα του απείρου κατά τον αβδηρίτη φιλόσοφο είχε μια συγκεκριμένη υλιστική υπόσταση, αφού αναφερόταν στο άπειρο πλήθος των ατόμων και κατ’ επέκταση των όντων και των φαινομένων. Η ιδέα του απείρου είχε επίσης θέση στη φιλοσοφία των Πυθαγορείων, των Ελεατών αλλά και του Πλάτωνα. Η πυθαγόρεια μάλιστα παράδοση έδινε στο άπειρο και μια ηθική υπόσταση, αφού θεωρούσε ότι το τέλειο πέρας ήταν καλό ενώ το ατελές άπειρο κακό.

Τι ισχυρίζονται οι επιστήμονες: Ο Αριστοτέλης, από την άλλη πλευρά, απέρριπτε την ύπαρξη του «ενεργεία απείρου», αποδεχόταν όμως το «δυνάμει άπειρον»· δεχόταν έτσι την απειρία της κίνησης και του χρόνου, απορρίπτοντας ωστόσο την ιδέα ενός χωρικά άπειρου Σύμπαντος.
Αξίζει ίσως εδώ να σημειωθεί ότι τα ζητήματα αυτά απασχολούν και σήμερα, εντονότατα, τη σύγχρονη Φυσική και Κοσμολογία· αν μάλιστα συσχετισθεί ­ όπως εύκολα μπορεί να γίνει με βάση τη σχετική βιβλιογραφία ­ το άπειρο με το προφιλοσοφικό, ησιόδειο κοσμογονικό «Χάος» ή με τους «άπειρους κόσμους» του Θεόφραστου και των αρχαίων ατομικών, τότε η διαχρονικότητα αυτών των προβλημάτων γίνεται ακόμη πιο εμφανής όσο και αξιομνημόνευτη.
Βέβαια, όπως σημειώνει ο Ε. Μπιτσάκης στο κλασικό πλέον βιβλίο του Το Είναι και το Γίγνεσθαι (Εκδόσεις Ι. Ζαχαρόπουλου, 5η έκδοση, Αθήνα, 1990), το πρόβλημα της απειρίας του Σύμπαντος είναι βασικά φιλοσοφικό, έστω και αν η επιστήμη προσπαθεί εδώ και αρκετές δεκαετίες να το αντιμετωπίσει στηριζόμενη στη θεωρία της σχετικότητας και στη Φυσική των μικροσωματίων.
Πράγματι, πρώτος ο Αϊνστάιν προσπάθησε να δώσει μια σύγχρονη επιστημονική απάντηση στο ερώτημα του πεπερασμένου ή άπειρου χώρου με τη βοήθεια της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας και μιας «κοσμολογικής σταθεράς», που προσέθεσε εκ των υστέρων στις εξισώσεις, ώστε να προκύπτει ένα στατικό (στάσιμο) Σύμπαν, στην ύπαρξη του οποίου πίστευε ο μεγάλος φυσικός. Στο μοντέλο αυτό, το Σύμπαν είναι πεπερασμένο αλλά δίχως όρια.
Τις ιδέες του αυτές τις στήριζε ο Αϊνστάιν στη μεγαλοφυή θεωρία του γερμανού μαθηματικού G. Riemann, ο οποίος είχε συλλάβει από τα μέσα ήδη του 19ου αιώνα την έννοια του καμπυλωμένου χώρου και είχε προτείνει ένα σφαιρικό Σύμπαν (με θετική δηλαδή καμπυλότητα), που θα μπορούσε να είναι πεπερασμένο και συγχρόνως χωρίς κάποιο πέρας. Πολύ ενδιαφέρουσες σχετικές αναφορές ­ με ιστορικό, επιστημολογικό και επιστημονικό ενδιαφέρον ­ γίνονται στο σχετικά πρόσφατο βιβλίο του Robert Osserman Η ποίηση του Σύμπαντος (μετάφραση Γ. Κυριακόπουλος, επιστημ. επιμέλεια Γ. Κατσιλιέρης, Εκδόσεις Κάτοπτρο, Αθήνα, 1998).

Ο ρώσος μαθηματικός Α. Friedmann, στηριζόμενος στις αρχικές εξισώσεις της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας (αυτές που δεν περιελάμβαναν ακόμη την «κοσμολογική σταθερά» του Αϊνστάιν), πρότεινε το 1922 την ύπαρξη ενός μη στατικού Σύμπαντος, που διαστέλλεται αργά ­ σε μια πρώτη φάση ­ και στη συνέχεια συστέλλεται λόγω της βαρυτικής έλξης μεταξύ των γαλαξιών. Το 1929 ο Αμερικανός Ε. Hubble παρατήρησε πράγματι την απομάκρυνση των γαλαξιών από εμάς, και τεκμηρίωσε έτσι πειραματικά την άποψη για τη διαστολή του Σύμπαντος.
Οπως μας πληροφορεί ο διάσημος βρετανός φυσικός S. Hawking στο πασίγνωστο πλέον βιβλίο του Το χρονικό του Χρόνου (μετάφραση και επιστ. επιμέλεια Κ. Χάρακας, Εκδόσεις Κάτοπτρο, Αθήνα, 1997) υπάρχουν ουσιαστικά τρία μοντέλα που ικανοποιούν τις αρχικές βασικές υποθέσεις του Friedmann για το Σύμπαν· ο ίδιος ο Friedmann πρότεινε μόνο το πρώτο μοντέλο, αυτό της διαστολής-συστολής, που προαναφέραμε, σύμφωνα με το οποίο ο χώρος και ο χρόνος είναι πεπερασμένοι, χωρίς όμως χωρικά όρια. Το δεύτερο και τρίτο μοντέλο προβλέπουν έναν άπειρο ουσιαστικά χώρο και έναν χρόνο, που συνεχίζεται επ’ άπειρον.
Τα όρια της φιλοσοφίας: Το ποιο από τα μοντέλα ισχύει τελικά εξαρτάται από τον σημερινό ρυθμό διαστολής του Σύμπαντος και από τη μέση πυκνότητα της ύλης του, που καθορίζει από τη μεριά της την καμπυλότητά του (θετική, αρνητική ή μηδενική). Με τα σημερινά δεδομένα μιας μέσης πυκνότητας, που είναι πολύ μικρότερη από τη θεωρητικά απαιτούμενη «κρίσιμη πυκνότητα» για μια μηδενική καμπυλότητα, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι το Σύμπαν είναι ανοικτό (αρνητική καμπυλότητα) με άπειρο τον χώρο και τον χρόνο. Υπάρχουν ωστόσο και άλλες απόψεις, που δίνουν μια εντελώς διαφορετική εικόνα του Σύμπαντος.

Με την κοσμολογική έννοια του χωροχρόνου είναι συνυφασμένη και η θεωρία της Μεγάλης Εκρηξης (Big Bang), που εμπεριέχεται ­ ως αναπόδραστο αφετηριακό σημείο ­ και στα τρία μοντέλα του Friedmann. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, και με δεδομένη την απομάκρυνση των γαλαξιών από εμάς, το Σύμπαν δημιουργήθηκε πριν από περίπου 15 με 20 δισεκατομμύρια χρόνια από μια Μεγάλη Εκρηξη, όταν όλο το περιεχόμενο του Σύμπαντος ήταν συγκεντρωμένο σε ένα «σημείο» με άπειρη την πυκνότητα, τη θερμοκρασία και την καμπυλότητα του χωροχρόνου.
Οι ανωμαλίες που εμφανίζονται σ’ ένα τέτοιο σημείο οδηγούν όμως στην πλήρη κατάρρευση των γνωστών νόμων της Φυσικής. Πιστεύεται ότι η Κβαντική Θεωρία της Βαρύτητας ­ που αποτελεί πάντως ένα απραγματοποίητο ακόμη επιστημονικό όνειρο ­ θα μας βγάλει ίσως από αυτές τις δυσκολίες, χωρίς ωστόσο να μας απαλλάξει οριστικά από την ασύλληπτη και άβολη, για εμάς, έννοια του απείρου.

Η φιλοσοφία δεν φαίνεται επομένως να έχει φθάσει στο τέλος της αλλά ούτε και μπορεί, κατά τη γνώμη μου, να συρρικνωθεί στα στενά πλαίσια μιας οντολογίας, που περιορίζεται στη χαϊντεγκεριανή έννοια της πεπερασμένης ενθαδικότητας.

Η Ελλάδα των «Αγωνίων Θεών»

Οι θεοί της Αγωνίας δεν είναι στον ελληνικό κόσμο μια μεταφυσική κατασκευή κάποιων ειδικών πολιτικών στοχαστών ή μεγάλων προφητών που ζουν εκτός κοινωνίας. Είναι κριτική σκέψη και βίωμα, μυροφόρος ανθός της Κοινωνίας των Πολιτών.
arxaia ellada
Τα μυρωμένα χείλη των κυμάτων του Αιγαίου τραγουδούν αενάως τον απελευθερωτικό Λόγο των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων και ποιητών. Αυτοί έθεσαν τα θεμέλια της Φιλοσοφίας, της Άμεσης Δημοκρατίας, της Επιστήμης και ερμήνευσαν τα κοινωνικά φαινόμενα με ένα πνεύμα ελευθερίας, δικαιοσύνης και ισότητας. Συγχρόνως, κάποιοι φιλόσοφοι υπήρξαν ηγέτες των πολιτικών κινημάτων της Άμεσης Δημοκρατίας εναντίον της τυραννίας.
Ψάλλουν τα κύματα του Αιγαίου ως ραψωδοί τους στίχους των μεγάλων ποιητών. Όποιος δεν τους ακούει, είναι επειδή έχασε τη συμπαντική ακοή της ελευθερίας του παρελθόντος και του μέλλοντος, ακύρωσε την ομορφιά και το χρέος του παρόντος. Αυτό το διαχρονικό μοσχοβόλημα της πνευματικής δίνης των κυμάτων του Αιγαίου προσπαθεί να «πνίξει» η καθεστηκυία ντόπια και ευρωπαϊκή τάξη πραγμάτων, με τη σχεδιασμένη φρίκη του πνιγμού των μεταναστών και των προσφύγων στο Αιγαίο, στη Λαμπεντούζα και αλλού.
Ο λόγος υπέρ των κυνηγημένων και των αδυνάτων από τις εξουσίες ως πνευματική και ηθικό-πολιτική στάση ζωής ενός καθολικού ανθρωπισμού δίνεται με αριστοτεχνικό τρόπο από έναν τιτάνα της σκέψης, τον Αισχύλο, στο έργο του «Ικέτιδες». Έργο εκρηκτικά επίκαιρο στην παρηκμασμένη Ευρώπη, η ελίτ της οποίας δεν κυνηγά ανηλεώς μόνο τους μετανάστες και τους πρόσφυγες που συρρέουν από φτωχές χώρες της Ασίας και της Αφρικής, αλλά επιπροσθέτως μεταβάλλει ραγδαία σε εσωτερικούς πρόσφυγες και εσαεί σκλάβους τους λαούς του ευρωπαϊκού Νότου. Κατασκευάζει συνθήκες κοινωνικού εγκλεισμού, οι οποίες θα επεκταθούν και στους λαούς του Βορρά.
Ο Αισχύλος αναπλάθει έξοχα τον λαϊκό μύθο του Δαναού και των πενήντα θυγατέρων του, οι οποίες κατάγονται από την Ιώ και τον Δία. Φτάνουν κυνηγημένες στο Αργος, από τους πενήντα γιους του Αιγύπτου, ξαδέλφια μεταξύ τους, οι οποίοι θέλουν να τις παντρευτούν διά της βίας. Ο αρχαίος ποιητής θίγει το θέμα της πολιτικής βίας του δυνατότερου προς τον κατώτερο, την ανδρική βία προς τη γυναίκα, την ιερότητα του προσώπου, που πρέπει να υπερασπιζόμαστε ως κοινωνία, του κυνηγημένου, του μετανάστη και του πρόσφυγα, διότι τους προστατεύει, εκτός από τον Ξένιο Δία, ο Ικέσιος Δίας! Ο θεός των απανταχού ικετών ανεξαρτήτως φυλής, εθνικότητας, φύλου, κοινωνικής κατηγορίας, χρώματος, θρησκείας κ.λπ.
Αυτή είναι η αρχαιοελληνική απελευθερωτική πολιτισμική παράδοση.

Χορός: «Ο Δίας των κυνηγημένων, βλέμμα
πονετικό να ρίξει στο κοπάδι μας
που αρμένισε το πέλαγος κινώντας
απ’ τους αμμουδερούς γιαλούς του Νείλου.
Φύγαμε αφήνοντας τη θεϊκιά
γη που με τη Συρία γειτονεύει,
όχι για φόνο εξορισμένες
με του λαού τη γνώμη, αλλ’ απ’ το μίσος
για συγγενείς μας άντρες και τη φρίκη
για γάμο ντροπιασμένο με του Αιγύπτου
τους άθεους γιους»

Μέσω του Χορού της τραγωδίας, που είναι οι ίδιες οι κυνηγημένες γυναίκες, ο Αισχύλος θέτει το πρώτο καθολικό όριο του ικέτη: δεν πρέπει να έχει διαπράξει φόνο. Η αφαίρεση της ανθρώπινης ζωής είναι πράξη αποτρόπαια και ανίερη. Ταυτόχρονα προβάλλει ως αιτία της προσφυγιάς τους πως τα ξαδέλφια τους θέλουν με τη βία να τις παντρευτούν, δηλαδή είναι υποψήφιες για βιασμό και καθολική ανθρώπινη υποταγή στις δυνάμεις του μίσους.
Ο ποιητής-φιλόσοφος στοχάζεται κοσμογονικά πάνω στις οικουμενικές ανθρώπινες αξίες και όχι στα εφήμερα. Εχει εναποθέσει μια βόμβα ελευθερίας, σαν να έχει προβλέψει τις πολιτισμικές εξελίξεις στο βάθος των αιώνων, η βαρύτητα της οποίας δεν έχει επαρκώς αξιολογηθεί. Οι κόρες του Δαναού, που έχουν ελληνική καταγωγή από την πλευρά της Ιώς, την οποία είχε ερωτευθεί ο Δίας και η Ήρα από ζήλια μετέτρεψε σε δαμάλι, επιστρέφουν στην πατρίδα των προγόνων, το Αργος, για να σωθούν, αλλά πλέον δεν είναι λευκές∙ είναι μαύρες! Εχουν γίνει «μελανθές ηλιόκτυπον γένος» (μελαψό και ηλιοκαμένο γένος).
Είναι άλλου χρώματος και φυλής, αυτό τις κάνει ακόμα περισσότερο συνεσταλμένες μπροστά στους βωμούς, πράγμα το οποίο δηλώνει ο πατέρας τους Δαναός:

«Θαρρώ το πιο καλό πως είναι, κόρες,
εδώ, στων Αγωνίων θεών τον τόπο,
να μαζευτείτε. Πιότερο από κάστρο
βαστά γερά ο βωμός, άπιαστη ασπίδα.
Εμπρός λοιπόν, βιαστείτε, και κρατώντας
σεμνόπρεπα στ’ αριστερά σας χέρια
λευκοστεφάνωτα κλαδιά ικεσίας,
σύμβολο και τιμή του Ικέσιου Δία,
στους ξένους ν’ απαντάτε, όπως ταιριάζει
σε πρόσφυγες, με λόγια μετρημένα».

Ο Πελασγός, βασιλιάς του Άργους, όταν τις αντικρίζει, εκπλήσσεται με το χρώμα τους, αλλά ουδόλως εμμένει σε αυτό ως διαχωριστικό φυλετικό και ρατσιστικό στοιχείο: «Μοιάζετε περισσότερο με τις γυναίκες της Αφρικής και διόλου με τις ντόπιες».
Αντίθετα, από θέση ισότητας θέλει να μάθει τα βάσανά τους. Η βόμβα ελευθερίας των οικουμενικών αξιών θα εκρήγνυται πλέον στα ανθρώπινα κύτταρα και στους δημόσιους θεσμούς ανά τους αιώνες με το απελευθερωτικό της περιεχόμενο. Για όλους τους ανθρώπους υπάρχουν οι κοινοί «θεοί της Αγωνίας», της αλληλεγγύης και της αδελφοσύνης. Συμπάσχουν και ενεργοποιούν τον καθολικό ανθρωπισμό από τον τόπο που τους γέννησε, την αρχαία Ελλάδα, προς κάθε γωνιά της χειμαζόμενης ανθρωπότητας και του αιματοβαμμένου πλανήτη μας. Είναι γροθιά στο στομάχι του ολοκληρωτισμού και της παγκοσμιοποίησης.
Όταν πάψουν οι άνθρωποι να πιστεύουν στους θεούς της Αγωνίας, δηλαδή στο κοινό τους πεπρωμένο, τότε οι κοινωνίες υποδουλώνονται σε αποκτηνωμένες εξουσίες που σκορπούν το μίσος και τον όλεθρο με φενακισμένα κοσμοείδωλα κέρδους και ισχύος. Οι θεοί της Αγωνίας δεν είναι στον ελληνικό κόσμο μια μεταφυσική κατασκευή κάποιων ειδικών πολιτικών στοχαστών ή μεγάλων προφητών που ζουν εκτός κοινωνίας. Είναι κριτική σκέψη και βίωμα, μυροφόρος ανθός της Κοινωνίας των Πολιτών. Κατακτήθηκε με μεγάλα κοινωνικά κινήματα Αμεσης Δημοκρατίας συμπορευόμενα με τη Φιλοσοφία, έγινε τρόπος ζωής και διαπέρασε τον λαϊκό πολιτισμό.
Αυτή την κοινωνία των πολιτών υπερασπίστηκε ως οπλίτης ο Αισχύλος στη μάχη του Μαραθώνα κατά των Περσών. Έχοντας πλήρη γνώση λοιπόν αυτής της τεράστιας πολιτισμικής κατάκτησης του ανθρώπου βάζει τον Χορό των γυναικών να ζητά να αποφασίσει άμεσα ο βασιλιάς του Άργους, την προστασία τους από τους εκδικητικούς γιους του Αιγύπτου, διακινδυνεύοντας πολεμική σύρραξη ανάμεσα στο Αργος και την Αίγυπτο. Ο Πελασγός τούς διαμηνύει πως, αν και βασιλιάς, δεν έχει δικαίωμα να πάρει τέτοια απόφαση χωρίς τη γνώμη των πολιτών που εκφράζεται διά της «ψήφου».
Όντως, η λύτρωση των γυναικών προσφύγων επέρχεται από την ομόφωνη απόφαση της Συνέλευσης των πολιτών του Άργους.

Χορός: «Καλόβολη για μας έδωσαν ψήφο
και τους ικέτες σέβονται του Δία,
το δύστυχό μας τούτο εδώ κοπάδι.
Κι ούτε με την απόφασή τους
χαρίστηκαν στους άντρες,
των γυναικών καταφρονώντας το δίκιο».
Άσπρες σπιλιάδες του Αιγαίου σπέρνουν αενάως πνοές των «Αγωνίων Θεών»
Αναγεννούν την Ελλάδα των «Αγωνίων Θεών»
Απαιτούν την Ευρώπη των «Αγωνίων Θεών»

Γίνε καλός Ακροατής

terrapapers-art-smail+(46)Ο καλύτερος τρόπος να κατανοείς είναι να ακούς. Λένε ότι το να είσαι καλός ακροατής είναι τέχνη. Απαιτεί να έχεις καλλιέργεια, επιδεξιότητα και επικοινωνιακό χάρισμα.
Αν είναι έτσι, πόσοι από εμάς ξέρουμε πραγματικά να ακούμε τον συνομιλητή μας, χωρίς τα λόγια του να πηγαίνουν στην κυριολεξία… στον βρόντο;
Όπως δείχνουν οι στατιστικές, δαπανάμε περίπου τις μισές ώρες της ημέρας μας στην ακρόαση συγγενών, φίλων, συναδέλφων, γνωστών και αγνώστων. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι το να ακούς τους άλλους αποτελεσματικά και σωστά είναι πολύ σημαντικό, ώστε να μη σπαταλάς τόσο χρόνο άδικα.
Τρόποι ανθρώπινης επικοινωνίας βέβαια υπάρχουν πολλοί, γραπτοί και προφορικοί. Όλοι έχουμε εκπαιδευτεί από μικρή ηλικία να μιλάμε και να γράφουμε. Να ακούμε όμως με ευγένεια, συγκεντρωμένοι, χωρίς να ξεχνάμε το αμέσως επόμενο δευτερόλεπτο ό,τι ειπώθηκε και χωρίς να διακόπτουμε συνεχώς δεν το διδασκόμαστε ποτέ.
Εν ολίγοις πολλοί από εμάς (είτε γιατί είμαστε προσηλωμένοι σε αυτό που ετοιμαζόμαστε να πούμε είτε επειδή το μυαλό μας ταξιδεύει κάπου αλλού) λίγα πράγματα συγκρατούμε και κατανοούμε από όσα μας λέει ο συνομιλητής μας. Και τελικά η κακή ακρόαση μας δημιουργεί πολλά προσωπικά και επαγγελματικά προβλήματα, μας κάνει φτωχούς συζητητές και μας οδηγεί σε διαστρεβλωμένες απόψεις.

Η τέχνη της ακρόασης: Αν θέλεις να μυηθείς στην τέχνη της καλής ακρόασης, ώστε να κάνεις την επικοινωνία σου με τους άλλους καλύτερη, ακολούθησε τις χρήσιμες συμβουλές των ειδικών:

• Το πιο σημαντικό είναι να κοιτάς τον ομιλητή στο πρόσωπο – και μάλιστα στο στόμα. Το να σχολιάζεις την εμφάνισή του την ώρα που σου μιλάει, θα σου αποσπάσει την προσοχή από τα λόγια του.

• Μην κάνεις τον προφήτη σχετικά με την αξία όσων θέλει να σου πει κάποιος. Ενδέχεται από προκατάληψη και μόνο να χάσεις κάποια σημαντική πληροφορία που σε αφορά ή να ακούσεις μόνο όσα σε συμφέρουν διαγράφοντας τα υπόλοιπα.

• Καλύτερα να είσαι πάντοτε σε νοητική εγρήγορση παρά να κοιμίσεις προσωρινά τον εγκέφαλο επειδή βαριέσαι μια συζήτηση. Είναι προτιμότερο να ακούς τα πάντα με κρίση και άποψη από το να στέκεσαι σαν να έχεις κάνει… τοπική νάρκωση.

• Στην περίπτωση που διαφωνείς με όσα λέει ο ομιλητής, συνέχισε να τον ακούς προσεκτικά μέχρι να τελειώσει, ώστε να σχηματίσεις μια πλήρη εικόνα της άποψής του. Αν ακούς, ενώ ταυτόχρονα συντάσσεις στο μυαλό σου τα επιχειρήματα της διαφωνίας σου, ενδέχεται να χάσεις μέρος από τα λεγόμενά του. Το ίδιο και χειρότερο βέβαια θα συμβεί αν εκραγείς από θυμό πριν ο συνομιλητής σου τελειώσει, επειδή νιώθεις ότι θίγεσαι από τα λόγια του.

• Σίγουρα η ταχύτητα της σκέψης του ανθρώπινου μυαλού είναι πιο γρήγορη από την ταχύτητα της ομιλίας. Καλό είναι σε κάθε περίπτωση να συντονίσεις την ταχύτητα σκέψης σου με τον ρυθμό του ομιλητή, για να μην πετάξει μακριά το μυαλό σου.

• Εκμεταλλεύσου τις μικρές παύσεις του ομιλητή για να συνοψίσεις όσα έχουν ειπωθεί και να καταλήξεις σε κάποιο χρήσιμο συμπέρασμα. Όταν έρθει η κατάλληλη στιγμή, μπορείς να το διατυπώσεις.

• Αν διακόψεις πρόωρα τη ροή της ομιλίας κάποιου, σίγουρα εσύ θα ζημιωθείς και όχι ο συνομιλητής σου. Αυτό που θα χάσεις είναι η ευκαιρία να τον αφήσεις να ξεδιπλώσει τον εαυτό του μέσα από τον ειρμό των σκέψεών του. Μην ξεχνάς επίσης ότι ο (τυχόν) ψεύτης από την… πολυλογία του ξεσκεπάζεται.

• Να θυμάσαι ότι μπορείς να ωφεληθείς ακόμα και από την πιο ανιαρή συνομιλία, αφού θα προσθέσεις ένα ακόμα στοιχείο στην κατανόηση των ανθρώπων και του κόσμου που μας περιβάλλει.

Ο φλάρος

Όπως λέμε “τον κακό σου το φλάρο”. 
o flaros (2)Οι φλάροι της Σίφνου, τα ιδιόμορφα και πρωτότυπα αυτά κεραμικά, αποτελούν ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα σχήματα της περίφημης σιφνέικης αγγειοπλαστικής.
Ουσιαστικά πρόκειται για τις καμινάδες των σιφνέικων σπιτιών, μολονότι στις μέρες μας έχουν απολέσει τη χρηστική τους αξία και «καμαρώνουν» ως αισθητικά αντικείμενα, που αναλόγως το μέγεθος τους μπορούν να χρησιμοποιηθούν από βάση για ρεσώ έως φωτιστικά στολίζοντας βεράντες, κήπους και εισόδους σπιτιών.
Οι φλάροι αρχικά ήταν μεγάλα κιούπια, στα οποία άνοιγαν τρύπες προκειμένου να βγαίνει ο καπνός και τα τοποθετούσαν ανάποδα. Όταν ο φλάρος δεν τραβούσε καλά, κυρίως λόγω των ισχυρών ανέμων, μαύριζε και από κει βγήκε και η έκφραση “τον κακό σου τον καιρό και το μαύρο σου το φλάρο».
Οι φλάροι, σύμφωνα με τη λαογραφία, οφείλουν το όνομα τους στους καθολικούς καλόγερους που κατέκλυσαν τις Κυκλάδες από την περίοδο της Φραγκοκρατίας και μετά.
Οι καλόγεροι αυτοί, κυρίως Ιησουίτες, ονομάζονταν frere (αδελφός) ήταν ψηλοί και καλυμμένοι με το ράσο από το κεφάλι μέχρι τα πόδια.
Το frere εξαιτίας της παραφθοράς μετατράπηκε σε φλάρος. Η ομοιότητα τους με τις καμινάδες “χάρισαν” στα πρωτότυπα αυτά κεραμικά, που σιγά-σιγά εξελίχθηκαν σε μικρά έργα τέχνης το νέο τους όνομα.
Εξάλλου ο φλάρος χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα από τις μαμάδες στη Σίφνο ως “μπαμπούλας”. “Μη βγείτε έξω, γιατί σας καραδοκά ο φλάρος”.

Το ανθρώπινο ένστικτο

Ο καθηγητής δεν αναφέρεται στο προαίσθημα ή το χάρισμα της πρόγνωσης, όπως θα το χαρακτήριζαν όσοι ασχολούνται ή φλερτάρουν με τον χώρο της μεταφυσικής, αλλά το ξεχασμένο ανθρώπινο ένστικτο. Αυτό που χιλιάδες χρόνια πριν, στις σαβάνες της περιοχής, μας προειδοποιούσε για κάποιον επερχόμενο κίνδυνο. Το σωτήριο ένστικτο που τότε μας προφύλασσε από τους φυσικούς εχθρούς μας και τώρα …

Ευχαριστώ που δεχτήκατε να μιλήσουμε για μερικά τόσο δυσπρόσιτα θέματα όπως ο εγκέφαλος, ο φόβος και το ένστικτο. Φοβάστε για το αποτέλεσμα; Ελεγχόμενα! Υποκύπτοντας στην πίεση ή στον πειρασμό να χρησιμοποιήσεις τις σελίδες μιας εφημερίδας για μια κατά το δυνατόν επιστημονική προσέγγιση θεμάτων που έχουν ήδη υποστεί την καταλυτική επίδραση της λαϊκής παρετυμολογίας, επιστρατεύεις αναγκαστικά το όποιο επιστημονικο-κοινωνικό ένστικτο διαθέτεις για να αντιμετωπίσεις τον φόβο τής (σχεδόν εξασφαλισμένης) αποτυχίας σου. Με οδηγό λοιπόν τα δύο αυτά αντιθετικά ορμέμφυτα, ας αποτολμήσουμε μια συζήτηση για εγκεφαλικά ένστικτα και για φόβους.

“Δεν είχα πρόθεση. Μίλησε το ένστικτο” είπε ο γάλλος ποδοσφαιριστής Τιερί Ανρί απαντώντας απολογητικά στη διεθνή κατακραυγή μετά τη χρησιμοποίηση του χεριού του για την επίτευξη ενός γκολ, που είχε ως αποτέλεσμα την πρόκριση της ποδοσφαιρικής ομάδας της Γαλλίας και τον αποκλεισμό της Ιρλανδίας από τα τελικά του Μουντιάλ. Εάν δεν το ήθελε ο ίδιος ο Ανρί, τότε ποιος το ήθελε;

Υπάρχει πράγματι αυτός ο θεός του ενστίκτου;

Η κοινή εμπειρία επιμένει ότι υπάρχει, παρά το γεγονός ότι τα σύγχρονα εγχειρίδια Ψυχολογίας έχουν περιορίσει δραματικά τις αναφορές τους στα ένστικτα, τα οποία προτιμούμε σήμερα να ονομάζουμε ενστικτώδεις παρορμήσεις. Το ιστορικό των επιστημονικών αντιπαραθέσεων για την ύπαρξη και τη δύναμη των ενστίκτων είναι πλούσιο και κοινωνικά φορτισμένο.

Σύμφωνα με τις πιο ακραίες απόψεις, ο άνθρωπος είναι είτε από τη γέννησή του σημαδεμένος με το ένστικτο του κακού (“homo homini lupus” σύμφωνα με τον Πλαύτο και τον Thomas Hobbes) ή του καλού (σύμφωνα με τον Jean-Jacques Rousseau), είτε παντελώς αμόλυντος (tabula rasa) από οποιαδήποτε έμφυτη προδιάθεση και ορμή, και επομένως (;) τελείως ελεύθερος να ορίσει την τύχη του.

H σύγχρονη νευροβιολογία τείνει να τοποθετείται πλέον κάπου στο ενδιάμεσο των δύο ακραίων απόψεων, όπως ελπίζω να μου δοθεί η ευκαιρία να σας εξηγήσω στη συνέχεια. Περιορίζομαι σε αυτό το σημείο να πω όμως ότι ακόμη και αν ο άνθρωπος πράγματι κουβαλάει κάποια ένστικτα συνέχεια μαζί του, ίσως σε εκείνο το τμήμα της προσωπικότητάς του που ο Φρόιντ ονόμαζε “id” (εκείνο) διατηρεί ο ίδιος ακέραιη την ευθύνη της διαχείρισής τους.

Τι είναι ένστικτο; Ποια είναι η διαφορά μεταξύ ενστίκτου και αντανακλαστικού;

Ένστικτο ονομάζουμε την έμφυτη τάση/παρόρμηση των ατόμων κάθε ζωικού είδους να εκδηλώνουν συγκεκριμένες συμπεριφορές υπό την επίδραση ορισμένων περιβαλλοντικών συνθηκών. Η εκδήλωση ενός ενστίκτου μπορεί να αναβληθεί ή ακόμη και να ματαιωθεί με εκούσια συνειδητή επιλογή. Από την άλλη, αντανακλαστικό είναι η ακούσια κινητική αντίδραση, εξωτερικά ορατή ή όχι, σε ένα περιφερικό αισθητικό ερέθισμα.

Πώς προέκυψαν; Τι εξυπηρετούν;

Πιθανολογώ ότι και τα δύο αποτελούν βιολογική απάντηση στην πιεστική ανάγκη που είχε το νευρικό σύστημα να αντιμετωπίσει από της εμφανίσεώς του, να διαχειριστεί δηλαδή αποτελεσματικά τον χρόνο. Με την επινόηση των αντανακλαστικών, το πρόσθιο τμήμα του εγκεφάλου, το οποίο είναι επιφορτισμένο με την ευθύνη πραγματοποίησης αλλεπάλληλων συνειδητών επιλογών, απαλλάσσεται από την υποχρέωση διαρκούς παρακολούθησης όλων των σωματικών λειτουργιών και επομένως δεν αποσπάται με την πραγματοποίηση ενός απίστευτου αριθμού περιφερικών μικρορυθμίσεων, από τις οποίες σημειωτέον εξαρτάται ανά πάσα στιγμή η απαραίτητη διατήρηση της σταθερότητας του οργανισμού.

Τα ένστικτα, επίσης, επισημαίνουν και υπογραμμίζουν τις χρονικές προτεραιότητες που πρέπει να παρακολουθήσει ο οργανισμός προκειμένου να ανταποκριθεί επιτυχώς στα κρίσιμα προβλήματα που αφορούν την ίδια τη ζωή (επιβίωση, αναπαραγωγή). Υπενθυμίζω ότι όταν εμφανίστηκαν στη γη τα πρώτα θηλαστικά, αυτά ήταν μικρότερα και πολύ πιο αδύναμα από τα ερπετά και τα πτηνά που κυριαρχούσαν στον τότε κόσμο. Και αν κινδυνεύεις να γίνεις μια μπουκιά και να εξαφανιστείς από προσώπου γης, μετρούν τα κλάσματα του δευτερολέπτου και η αποτελεσματικότητα των αντιδράσεών σου. Αυτή την προϊστορική γνώση και εμπειρία έχει ίσως καταγεγραμμένη στα βάθη του ο εγκέφαλος και του σημερινού ανθρώπου.

Αφού αναφερθήκατε πλέον στο νευρικό σύστημα και στον εγκέφαλο, ποια είναι η σχέση μεταξύ ενστίκτων και εγκεφάλου;

Ο τρόποι για να περιγράψει κανείς τον εγκέφαλο και τις λειτουργίες του είναι πάρα πολλοί. Σύμφωνα με μία άποψη που πρώτος διατύπωσε ο Paul MacLean, ο σημερινός εγκέφαλος του ανθρώπου και των άλλων θηλαστικών αποτελεί σύμπλεγμα τριών “εγκεφάλων” οι οποίοι δημιουργήθηκαν και προστέθηκαν σταδιακά κατά τη διάρκεια της εξέλιξης.

Τα τρία αυτά τμήματα τα οποία προοδευτικά ενσωμάτωσε ο εγκέφαλός μας είναι με τη σειρά της εμφάνισής τους ο “εγκέφαλος του ερπετού”, ο “συναισθηματικός εγκέφαλος” και ο “σκεπτόμενος εγκέφαλος”.

Ο πρώτος και αρχαιότερος θεωρείται ότι διεκπεραιώνει τις βασικές ενστικτώδεις εγκεφαλικές λειτουργίες από τις οποίες εξαρτάται η ζωή, ο δεύτερος, τον οποίο σε μεγάλο βαθμό ταυτίζουμε με το στεφανιαίο σύστημα του εγκεφάλου, δίνει τη δυνατότητα σ’ εμάς και τα υπόλοιπα θηλαστικά να αναπτύξουμε και να εκδηλώσουμε ένα ολόκληρο σύστημα συναισθηματικών κωδίκων, ενώ τέλος ο τρίτος, ο “σκεπτόμενος εγκέφαλος”, μας επιτρέπει να αποφασίζουμε για τη συμπεριφορά μας, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να οργανώσουμε και να σχεδιάσουμε τις δράσεις μας.

Σύμφωνα δηλαδή με αυτή την άποψη, το κομμάτι του εγκεφάλου μας στο οποίο δεν έχει πρόσβαση η συνείδησή μας περιέχει και τη μνήμη ενός άλλου χρόνου. Επίσης, σύμφωνα με μια άλλη τρέχουσα θεώρηση της λειτουργικής διαφοροποίησης των εγκεφαλικών περιοχών, ακόμη και το πιο πολύπλοκο μέρος του εγκεφάλου, τα γνωστά σε όλους εγκεφαλικά ημισφαίρια, αποτελούνται από ένα φυλογενετικά και οντογενετικά αρχαιότερο τμήμα, το οποίο είναι συγκριτικά πολύ λιγότερο ανεπτυγμένο στον άνθρωπο από ό,τι στα λεγόμενα κατώτερα ζώα, και από ένα υστερογενές από άποψη διαπλάσεως τμήμα το οποίο έλαβε τις μέγιστες διαστάσεις στον άνθρωπο.

Τα τμήματα αυτά του εγκεφάλου λειτουργούν ανεξάρτητα;

Όχι βέβαια. Λειτουργούν αλληλοεπηρεαζόμενα, αλλά και συχνά ανταγωνιστικά. Επίσης, επειδή η λειτουργική τους ωρίμανση δεν εξελίσσεται ταυτόχρονα στον εγκέφαλο, το επίπεδο των μεταξύ τους σχέσεων μεταβάλλεται προοδευτικά με τον χρόνο, αλλά και με την εκπαίδευση. Για παράδειγμα, το ευεργετικό αποτέλεσμα της παιδείας στη διαμόρφωση του φυλογενετικά νεότερου τμήματος του εγκεφάλου μας αυξάνει και τη δυνατότητα αυτού να ελέγχει/φρενάρει τις αυθόρμητες εκρήξεις (θυμός, οργή, πάθος κτλ.) του “συναισθηματικού εγκεφάλου”.

Μπορείτε να μας δώσετε ένα παράδειγμα συνδυαστικής λειτουργίας του εγκεφάλου σε συνθήκες εκδήλωσης ενός ενστίκτου;

Ας πάρουμε για παράδειγμα τη διαχείριση του φόβου σε μεταβαλλόμενες συνθήκες. Θα ξεκινήσω λέγοντας ότι την ευθύνη για την αναγνώριση και τη συναισθηματική σημασιολόγηση των συνεπειών του κινδύνου έχει μια περιοχή του “συναισθηματικού” εγκεφάλου που λέγεται αμυγδαλή. Σε ένα σχετικά πρόσφατο πείραμα προσομοίωσης συνθηκών κινδύνου, οι ερευνητές κατέγραφαν, με τη βοήθεια ειδικών τομογράφων, τις περιοχές του εγκεφάλου οι οποίες ενεργοποιούνταν όταν τα άτομα αντιμετώπιζαν μια (εικονική) απειλή που μπορεί να ήταν μακριά ή πολύ κοντά σε αυτά. Διαπιστώθηκε ότι όταν ο εικονικός κίνδυνος ήταν μακριά, τότε την ευθύνη της διαχείρισης της πληροφορίας του κινδύνου είχε μια περιοχή του νεότερου “σκεπτόμενου εγκεφάλου” που λέγαμε νωρίτερα, η οποία ενεργοποιείται σε συνθήκες αγωνίας και βοηθά στην αναζήτηση και τον προγραμματισμό εναλλακτικών στρατηγικών αντίδρασης.

Αντίθετα, όταν η (εικονική) απειλή πλησίαζε πολύ κοντά στα άτομα, τότε η εγκεφαλική δραστηριότητα μετατοπιζόταν σε μια περιοχή του “εγκεφάλου του ερπετού”, η οποία είναι γνωστό ότι σχετίζεται με τις άμεσες αντιδράσεις επιβίωσης, π.χ. πάλη, φυγή ή ακινητοποίηση, αλλά και με την προετοιμασία του σώματος να αντιδράσει στον πόνο. Δηλαδή, όταν η απειλή είναι μακριά μας έχουμε τη δυνατότητα να προγραμματίζουμε, ενώ όσο μας πλησιάζει γινόμαστε όλο και πιο παρορμητικοί και λιγότερο ελεύθεροι στις επιλογές μας.

Φόβος και ελευθερία: Μπορούμε να πούμε πως ο φόβος περιστέλλει την ελευθερία του ατόμου;

Αυτή είναι δυστυχώς μια αλήθεια που ορισμένοι αγνοούν και κάποιοι αξιοποιούν. Γι’ αυτό η έγκαιρη διαχείριση του απειλητικού φόβου είναι αναγκαία, όχι μόνο γιατί ο φόβος στερεί τους βαθμούς ελευθερίας που έχουμε ανάγκη ως άτομα και ως κοινωνία, αλλά και γιατί μπορεί να παγιώσει μια διαταραγμένη ισορροπία στη λειτουργία των παραπάνω περιοχών του εγκεφάλου, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε χρόνιο άγχος και διαταραχή πανικού.

Διαχείριση των ενστίκτων: Υπάρχει η δυνατότητα διαχείρισης των ενστίκτων;

Βέβαια. Μόνο που δεν επιτυγχάνεται με ένα μαγικό τρικ. Ξέρετε, το μέγα πρόβλημα, αλλά και το ασύλληπτο μεγαλείο του εγκεφάλου και του ανθρώπου, έγκειται στο ότι ανά πάσα στιγμή είναι και γίνονται. Περιέχουν το χθες, το σήμερα και το αύριο. Ο μόνος ιστορικά δικαιωμένος τρόπος επιτυχούς αντιμετώπισης των προβλημάτων και των δυνατοτήτων μας είναι η διαρκής προσπάθεια διαμόρφωσης πολιτικών συνθηκών οι οποίες να σέβονται τις βασικές ανάγκες επιβίωσης και εξέλιξης των πολιτών, αλλά και συνθηκών παιδείας οι οποίες να αντιμάχονται την προκατάληψη και την άγνοια.

Μερικά παραδείγματα ενστίκτων: Ενστικτώδης είναι για όλα τα ζώα η αναζήτηση τροφής και ερωτικού συντρόφου, αλλά και η διαφύλαξη του προσωπικού τους χώρου. Ενστικτώδης είναι για τα βαδιστικά πτηνά η ισόβια αναγνώριση ως μητέρας τους της πρώτης κινούμενης μορφής που θα συναντήσουν την πρώτη ημέρα μετά την εκκόλαψή τους. Ενστικτώδης είναι για τους σκαντζόχοιρους η επιλογή της χειμέριας νάρκης, αλλά και για τις μέλισσες ο χορός που κάνουν γύρω από τα άνθη που γονιμοποιούν.

Ενστικτώδης πράξη είναι για τα πουλιά το χτίσιμο της φωλιάς τους, αλλά και για τα ωδικά πουλιά η αυθόρμητη απομνημόνευση μόνο του κελαηδήματος του πατέρα τους (όχι άλλων διπλανών πτηνών) και η εν συνεχεία αναπαραγωγή του. Ενστικτώδης, δηλαδή γονιδιακά υπαγορευμένη, είναι τέλος η ανάγκη του αναπτυσσόμενου νευρικού συστήματος του ανθρώπου να εκτεθεί εγκαίρως σε αισθητικά ερεθίσματα κατά τη διάρκεια συγκεκριμένων κρίσιμων περιόδων της ανάπτυξης, γιατί, αν για παράδειγμα το νήπιο δεν δεχθεί φυσιολογικά οπτικά ερεθίσματα, τότε ο εγκέφαλός του θα παραμείνει ισοβίως τυφλός, ακόμη και αν τα μάτια είναι λειτουργικά ακέραια.

Σύμφωνα με την κυρίαρχη σήμερα άποψη, το σύνολο των συμπεριφορών διαμορφώνεται τόσο από τη γενετική προδιάθεση του ατόμου όσο και από την επίδραση του περιβάλλοντος. Βλέπετε δηλαδή ότι τα ένστικτα δεν ανήκουν απαραιτήτως σε έναν παράδοξο, παράλογο και παραψυχολογικό κόσμο που κυβερνά τον κόσμο της τάξης και της λογικής. Μπορεί να αντιπροσωπεύουν και στρατήγημα του κληρονομικού υλικού προκειμένου να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις με τις οποίες θα τεθεί αναπόφευκτα αντιμέτωπος ο οργανισμός κάθε είδους.

Παράξενες θεωρίες που εξηγούν τον κόσμο… αλλιώς

Υπάρχουν τα αντικείμενα γύρω μας όταν δεν τα βλέπουμε; Πώς ξέρουμε πως η ζωή μας δεν είναι απλώς ένα όνειρο; Μήπως το παρελθόν και το μέλλον είναι απλώς ανύπαρκτα; Ερωτήματα όπως τα παραπάνω προκαλούν ενδιαφέρουσες συζητήσεις, διεγείρουν την σκέψη επιστημόνων και φιλοσόφων και μπορούν να αποκτήσουν την μορφή ολοκληρωμένων θεωριών που φιλοδοξούν να σας προβληματίσουν και να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεστε τον κόσμο. Όπως οι παρακάτω:

Η νέα εποχή των παγετώνων
Πρόκειται για θεωρία που προβλέπει την τελική κατάσταση στην οποία θα περιέλθει το σύμπαν. Σύμφωνα με αυτή, ο κόσμος μας δεν έχει απεριόριστα αποθέματα ενέργειας, και όταν αυτά εξαντληθούν, το σύμπαν θα περιέλθει σε μια «παγωμένη» μορφή. Η θερμότητα που παράγεται από την κίνηση κάθε μορίου στον κόσμο θα αρχίσει να μειώνεται και τελικά, κάποια μέρα, όλα θα σταματήσουν.

Αυτοκρατία
Η αυτοκρατία είναι μια φιλοσοφική θεωρία που υποστηρίζει πως τίποτα άλλο δεν υπάρχει παρά η ατομική συναίσθηση της ύπαρξης του καθενός για τον εαυτό του. Μπορεί να μοιάζει τρελό να αποδεχθούμε πως τίποτα δεν είναι υπαρκτό γύρω μας, παρά μόνο το μυαλό μας που φαντάζεται όλα τα υπόλοιπα, αλλά αν το καλοσκεφτείτε, είναι πρακτικά αδύνατο να επαληθεύσετε την ύπαρξή τους.
Όπως δηλαδή τα όνειρα που βλέπουμε δεν είναι παρά έργα του μυαλού μας – κάτι που δεν γνωρίζουμε όσο τα βλέπουμε – έτσι όλη η ζωή μας θα μπορούσε να είναι ένα όνειρο, που απλώς ακόμη δεν ξέρουμε ότι είναι τέτοιο.

Παρόμοια φιλοσοφική θεωρία είναι και αυτή του Ιδεαλισμού, ο πατέρας της οποίας, George Berkeley, περιέγραψε το περιεχόμενό της ως εξής:
Όλα υπάρχουν σαν ιδέα στο μυαλό κάποιου. Επίσης, το ίδιο σκεπτικό προσπάθησε να αποδείξει και το περίφημο θεωρητικό πείραμα του «εγκέφαλου σε μια γυάλα» (σύγχρονη εκδοχή του «δαιμονικού προβλήματος» του Καρτέσιου). Το ερώτημα που θέτει είναι το εξής:
Έστω ότι δεν είσαι παρά ένας εγκέφαλος σε μια γυάλα, και σε μελετούν τρελοί επιστήμονες, οι οποίοι παρέχουν στον εγκέφαλο με μηχανικό τρόπο τα ίδια ακριβώς ερεθίσματα που θα λάμβανε και αν βρισκόταν μέσα σε ένα ανθρώπινο σώμα. Δεν θα προκαλούταν η ίδια ακριβώς αίσθηση ζωής και καθημερινότητας όπως και τώρα; Επομένως, πώς μπορεί κανείς να είναι σίγουρος ότι δεν είναι παρά ένας εγκέφαλος σε μια γυάλα;

Οι ιδέες του Πλάτωνα
Ο μεγάλος Έλληνας φιλόσοφος πίστευε πως πέρα από τον αισθητό κόσμο, υπάρχει ένας κόσμος τέλειων μορφών, και πως τα αντικείμενα γύρω μας είναι απλώς «σκιές», απεικάσματα αυτών των τέλειων ιδεών. Υποστήριζε επίσης πως μόνο με την μελέτη της φιλοσοφίας αυξάνουμε τις πιθανότητες να μπορέσουμε να πάρουμε «κλεφτές ματιές» των πραγμάτων στην αληθινή τους μορφή.

Παροντισμός
Η συμβατική θεώρηση του χρόνου προϋποθέτει τον διαχωρισμό του σε τρία επίπεδα: Παρελθόν, παρόν και μέλλον. Ωστόσο, η θεωρία που ονομάστηκε «presentism» πιστεύει μόνο σε ένα από αυτά: Το παρόν. Υποστηρίζει λοιπόν πως το παρελθόν και το μέλλον είναι απλώς φανταστικές έννοιες, αφού μόνο το παρόν υπάρχει την εκάστοτε στιγμή. Μόλις κλείσετε αυτό το δημοσίευμα, θα πάψει να υπάρχει – υποστηρίζουν οι θιασώτες της θεωρίας – μέχρι να το ξανανοίξετε. Το μέλλον από την άλλη δεν μπορεί να υπάρξει πριν καν συμβεί.

Η θεωρία της αιωνιότητας
Το ακριβώς αντίθετο του «παροντισμού», η θεωρία που ονομάστηκε «eternalism» υποστηρίζει ότι η έννοια του χρόνου είναι πολυεπίπεδη. Όλα τα επίπεδά του συνυπάρχουν ταυτόχρονα, και εναπόκειται στην διάθεση και την σκοπιά του καθενός μας το πώς θα τον ορίσουμε.

Τα παράλληλα σύμπαντα
Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, τα παράλληλα σύμπαντα είναι κόσμοι παρόμοιοι με τον δικό μας, με μικρές ή μεγαλύτερες διαφορές από αυτόν – ήτοι παράλληλα επίπεδα ύπαρξης όπου ο καθένας μπορεί να έχει έναν διαφορετικό ρόλο ή να ζει μια διαφορετική ζωή, ακριβώς επειδή οι πιθανότητες να έχουν συμβεί τα ίδια περιστατικά, όπως για παράδειγμα η γνωριμία των γονιών μας, είναι μηδαμινές.

Ο ρεαλισμός της μυθοπλασίας
Κάποιοι που προφανώς αγαπούν πολύ τους ήρωες της μυθοπλασίας φρόντισαν να θέσουν στην ανθρωπότητα το εξής ερώτημα που επεκτείνει την παραπάνω θεωρία: Μήπως τελικά οι ήρωες όπως ο Superman, ο Harry Potter, ο Batman κ.ο.κ. υπάρχουν όντως σε κάποια παράλληλη πραγματικότητα, στην οποία οι περιστάσεις ήταν οι κατάλληλες ώστε αντί να γίνουν «χάρτινα» κατασκευάσματα, έχουν αποκτήσει κανονική ζωή; Μπορεί να μοιάζει η λιγότερο «επιστημονική» θεωρία, αλλά σίγουρα παράγει τα πιο ενδιαφέροντα σενάρια.

Ο «φαινομενισμός»
Τι συμβαίνει στα αντικείμενα όταν… δεν τα κοιτάζουμε; Οι επιστήμονες έχουν μελετήσει το συγκεκριμένο ζήτημα και η απάντηση είναι απλή: Εξαφανίζονται. Εντάξει, όχι με την κυριολεκτική έννοια, αλλά με το σκεπτικό της αλληλεπίδρασης: Όταν δεν έχει κανείς αισθητικά ερεθίσματα από ένα αντικείμενο, πώς ξέρουμε ότι αυτό συνεχίζει να υπάρχει; Άλλωστε, όπως και να έχει, όλες οι ιδιότητες των αντικειμένων όπως τα αντιλαμβανόμαστε, σχετίζονται με την υποκειμενική μας κρίση και μόνο:
Το βιβλίο είναι κόκκινο, γιατί έτσι ονομάσαμε εμείς το αποτέλεσμα των ακτινών που εκπέμπει, σύμφωνα με τον τρόπο που τις υποδέχεται το οπτικό μας νεύρο. Ο τοίχος είναι τραχύς, επειδή έτσι συμφωνήσαμε να κωδικοποιήσουμε το ερέθισμα που μας μεταφέρει η αφή. Αν είχαμε διαφορετικά όργανα όρασης και αφής, πώς ξέρουμε πως τα αντικείμενα δεν θα μας έμοιαζαν διαφορετικά;