Σάββατο 22 Φεβρουαρίου 2014

To σπήλαιο του Πλάτωνα. Μία απόπειρα ψυχαναλυτικής ερμηνείας

Το έβδομο βιβλίο της πλατωνικής Πολιτείας ξεκινά με μια εικόνα που, σύμφωνα με τα λεγόμενα του Σωκράτη, αναπαριστά την ανθρώπινη φύση σχετικά με την παιδεία και την απαιδευσία.

Πρόκειται για το μύθο του σπηλαίου, αφήγηση την οποία θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως "περιπέτεια ψυχής", καθώς δραματοποιεί αυτό που ο Freud ορίζει ως παλινδρόμηση κατά την ψυχαναλυτική διαδικασία.

Διαβάζοντάς τον, γινόμαστε θεατές μιας επώδυνης πορείας, που με την αποπεράτωσή της μας οδηγεί ενώπιον μιας αποκάλυψης.
Αποκάλυψη που επιβεβαιώνει την πεποίθηση του πατέρα της ψυχανάλυσης ότι : 


" ο ποιητής και ο φιλόσοφος ήταν πάντοτε πρόδρομοι της επιστήμης και της επιστημονικής ψυχολογίας, γιατί στρέφουν την προσοχή τους στο ασυνείδητο, παρακολουθούν άγρυπνα τις εξελίξεις του και προσφέρουν σ΄αυτές καλλιτεχνική έκφραση".

Ας παρακολουθήσουμε λοιπόν τον μύθο:

Σε μια σπηλιά κάτω από τη γη, που έχει την είσοδό της ανοιγμένη στο φως, ζουν από παιδιά άνθρωποι αλυσοδεμένοι από τα πόδια και τον τράχηλο.

Πίσω τους, ψηλά και σε απόσταση, υπάρχει φωτιά αναμμένη και στο ενδιάμεσο ένας δρόμος, κατά μήκος του οποίου βρίσκεται ένας μικρός τοίχος, όπως τα παραπετάσματα των θαυματοποιών. Πίσω απ΄ τον τοίχο περνούν άνθρωποι μεταφέροντας πάνω από το ύψος του κάθε λογής αντικείμενα, καθώς και ομοιώματα ανθρώπων και ζώων. Οι σκιές τους προβάλλονται  χάρη στο φως της φωτιάς στο βάθος του σπηλαίου, το μοναδικό οπτικό πεδίο των δεσμωτών. Ανήμποροι να κινηθούν και περιοριζόμενοι στη φυσική τους όραση οι έγκλειστοι νομίζουν πως οι σκιές είναι τα ίδια τα αντικείμενα και ο αντίλλαλος από τις ομιλίες εκείνων που κινούνται πίσω από το τοιχίο, η φωνή των σκιών.

Ο κόσμος του σπηλαίου και όσα διαδραματίζονται εντός του είναι τόσο δεδομένος, ώστε να μη γεννά την παραμικρή αμφιβολία για το αν είναι αληθινός.

Καθηλωμένοι στην ίδια θέση οι έγκλειστοι βλέπουν μόνο σκιές και, ελλείψει άλλων ερεθισμάτων, θεωρούν αυτονόητη την αυθεντικότητά τους. Τα δεσμά τούς στερούν κάθε δυνατότητα κίνησης, αυτενέργειας και διεύρυνσης του οπτικού τους πεδίου. Προσωπική δράση δεν υφίσταται. Υπάρχει μόνον όρασης αλλά και αυτή δεν είναι άλλο από παθητική παρατήρηση των συμβάντων, αναντίρρητη αποδοχή των δεδομένων των αισθήσεων, άγνοια, πλάνη.


Στον κόσμο του σπηλαίου επικρατεί απόλυτη ομοιομορφία. Κανένας δεσμώτης δεν ξεχωρίζει από τους άλλους, γιατί κανένας δεν έχει συναίσθηση της μοναδικότητας του. Η αυτογνωσία και η ετερογνωσία απουσιάζουν, καθώς δε βλέπουν τίποτε άλλο εκτός από τις σκιές του εαυτού τους και των συνανθρώπων τους.

Κάποια στιγμή όμως, ένας από αυτούς κατορθώνει να ελευθερωθεί και να ανέβει στον κόσμο του φωτός. Σηκώνεται, στρέφει το λαιμό του, περπατά, κοιτάζει προς το μέρος της φωτιάς και εν συνεχεία προς τα αντικείμενα που περιδιαβαίνουν το παρατείχισμα. Το πέρασμα από τη σκιά στο αισθητό είναι το πρώτο βήμα, η αρχή μιας επίπονης και κοπιώδους πορείας προς τη γνώση και την αλήθεια.

Ο δεσμώτης έρχεται πιο κοντά στο ον και σε αντικείμενα περισσότερο πραγματικά. Πλάι του βρίσκεται κάποιος που διακριτικά τον καθοδηγεί, συζητώντας και ρωτώντας τον σχετικά μ΄ αυτά που πρωτοαντικρίζει.

Ο δεσμώτης τότε περιέρχεται στην κατάσταση του απορείν, βρίσκεται σε αμηχανία και αδυνατεί να δώσει μιαν απάντηση, όταν αυτός που είναι δίπλα του τον ρωτά τι βλέπει. απορείν δεν εκφράζει μόνον την πνευματική του σύγχυση, αλλά και τη συνειδητοποίηση της αγνοίας του. Η ύπαρξη των ομοιωμάτων θέτει εκ των πραγμάτων ζήτημα σύγκρισης με τις σκιές τους, αναφορικά με το βαθμό αυθεντικότητας. Ο δεσμώτης καλείται ν΄ αποφασίσει ποιο από τα δύο δεδομένα είναι αληθέστερον.

Η πορεία προς τον κόσμο του φωτός σηματοδοτείται από ένα πλήθος δυσχερειών και από οδύνη.

Κοιτάζοντας προς το μέρος της φωτιάς ο πλατωνικός ήρωας αλγοι και αδυνατεί να διακρίνει εκείνα ων τότε τάς σκιάς εώρα. Στρέφοντας το βλέμμα του λίγο αργότερα προς την έξοδο του σπηλαίου υποφέρει κι ο πόνος του μεγιστοποιείται όσο περισσότερο πλησιάζει στον κόσμο των νοητών.

Αυτομάτως ο δεσμώτης αντιδρά, αμύνεται, επιμένει να θεωρεί τις σκιές αληθέστερες των ομοιωμάτων  και προσπαθεί να επιστρέψει στην αρχική του κατάσταση. Αυτό που προκαλεί την αντίστασή του, είναι παραδόξως αυτό που τον παρακινεί να εξέλθει από το σπήλαιο είναι το απορείν, που το τοποθετεί στο μεταίχμιο, ανάμεσα στο παρόν του κόσμου των σκιών και στο άδηλο μέλλον ενός καινούργιου κόσμου. Ο δεσμώτης δε θέλει να διακινδυνεύσει την ασφάλεια της ψευδαίσθησης για μιαν αλήθεια που δεν του εγγυάται εξαρχής κάτι καλύτερο. Η απάρνηση της ζωής του σπηλαίου και το ξεκίνημα μιας καινούργιας πορείας, η οποία, ώσπου να περατωθεί, τον αφήνει μετέωρο στο άγνωστο, συνεπάγεται αναμφίβολα οδύνη, ένα μεγάλο ψυχικό κόστος που δικαιολογημένα θα προσπαθήσει να αποφύγει.

Η αντίσταση θα καμφθεί σταδιακά, όταν αρχίσει να συνηθίζει την καινούργια κατάσταση, να εξοικειώνεται με τις νέες συνθήκες. Σταδιακά λοιπόν, ανεβαίνοντας στον κόσμο του φωτός, θα μπορέσει να διακρίνει τις σκιές των νοητών και τα είδωλα τους στις υδάτινες επιφάνειες, έπειτα αυτά τα ίδια και τέλος, τον ήλιο , την υπέρτατη ιδέα του αγαθού επίτροπο του ορατού κόσμου και αιτία ύπαρξης των πάντων.

Κάθε βήμα του δεσμώτη μεταβάλλει την ποιότητα της όρασής του. Η φυσική όρασις, η συνυφασμένη με την κατ΄αίσθησιν αντίληψιν, μετατρέπεται από παθητική παρατήρηση των σκιών σε ενεργητική κίνηση του βλέμματος, σε αμφιβολία τη στιγμή που αντικρίζει τη φωτιά και τα ομοιώματα των αντικειμένων. Κατόπιν, στο πρώτο στάδιο του νοητού, ισοδυναμεί με την διά του προσωπικού συλλογισμού απόπειρα σύλληψης των όντων ενώ στο τέλος της πορείας, λαμβάνει την έννοια της ενορατικής αποκαλύψεως: ο δεσμώτης θεάται το Αγαθόν, το βλέπει με τα μάτια της ψυχής του, το βιώνει.

Ποιος είναι όμως αυτός που τον  ελευθερώνει και τι χαρακτήρα έχει η καθοδήγηση του;

Η παιδεία, μας λέει ο Πλάτων, επαναφέρει το ευγενέστερο μέρος της ψυχής προς την θέα του αρίστου ανάμεσα στα όντα, τη βοηθά να στραφεί από το γιγνόμενον προς το όν, φτάνοντας στην κορυφή του. Η πλατωνική παιδεία είναι η διαλεκτική, η δια του λόγου τέχνη, η οποία αποδεσμεύει το άτομο από την αυταπάτη και την πλάνη των σκιών.

Λόγος, αντίλογος, επικοινωνία με τον άλλον, τον ειδότα. Αυτός λοιπόν που ελευθερώνει το δεσμώτη είναι ο δάσκαλος – φιλόσοφος, ο οποίος με τη μέθοδο των ερωταποκρίσεων στέφει το όμμα της ψυχής του προς το νοητόν. Χωρίς να παρέχει μια προκατασκευασμένη γνώση, ο ειδώς βρίσκεται δίπλα του, τον βοηθά να κατανικήσει την εσωτερική του αντίσταση και να αποτολμήσει την ανάβαση εκείνη, η οποία θα του αποκαλύψει το ενυπάρχον, αλλά λησμονημένο όραμα των ιδεών.

Κοπιώδης και επίπονη η ανάβαση, στο τέρμα της αποζημιώνει το δεσμώτη για την όλη την οδύνη που υπέστη. Αντικρίζοντας το Αγαθόν κατανοεί – συνειδητοποιεί την ουσία της ύπαρξής του και του γίγνεσθαι.

Η θέασις – αποκά λυψη της υπέρτατης ιδέας του νοητού έχει ως αποτέλεσμα τη ριζική αναμόρφωση της ζωής του, την αναθεώρηση της μέχρι πρό τινος αυτοαντίληψης και ετεροαντίληψής του.

Στο εξής, ο απελεύθερος δεσμώτης καθίσταται ικανός να ενεργεί με βάση τα δικά του καθοδηγητικά πρότυπα, να είναι υπεύθυνος για τις αποφάσεις του, μπορεί να αντιστέκεται σε οποιαδήποτε εξωτερική επιβολή.

Είναι σε θέση να αναγνωρίζει τη μη αυθεντικότητα των σκιών και – επιστρέφοντας στο σπήλαιο – να πολεμά τις δοξασίες και τα είδωλα.


Η ανάβαση στον κόσμο του φωτός συνιστά μια πορεία, η οποία ξεκινώντας από μια αρνητική γνώση, από τη γνώση "του τι δεν είναι", απολήγει στην αυτογνωσία και την κοσμογνωσία.


Ο κόσμος του σπηλαίου απεικονίζει την εμμονή της ψυχής στο αισθητόν, την υπερεκτίμησή του, την παντελή κυριαρχία των αισθήσεων και του επιθυμητικού τμήματός της επί του λογιστικού. Η προσκόλληση στο γίγνεσθαι επιφέρει ψυχική σύγχυση, νόσον ενώ η θέασις των όντων εσωτερική ισορροπία , την εναρμόνηση  των τριών τμημάτων της ψυχής και την ενδυνάμωση του λογιστικού μέρους της, το οποίο στο εξής επιλέγει τι πιο συμφέρουσες για το άτομο επιθυμίες.
Για τον Πλάτωνα, το αίτημα της αυτογνωσίας είναι πρωταρχικό.

Ακόμη κι αν δε βρεθεί ποτέ ο φιλόσοφος – βασιλεύς που θα διοικήσει την ιδανική πολιτεία, κάθε άνθρωπος χωριστά θα επιδιώξει τουλάχιστον να ρυθμίσει το πολίτευμα της ψυχής του.

Φως – σκοτάδι, αληθές – ψευδές, γνώση – άγνοια, είναι τα βασικά μοτίβα πάνω στα οποία οικοδομείται το πλατωνικό σπήλαιο.


Χώρος σκοτεινός, το σπήλαιο είναι  τάφος, φυλακή της αλήθειας στα δεσμά του αισθητού, όπως το σώμα είναι σήμα, τάφος της ψυχής που την καθηλώνει στην πλάνη των αισθήσεων. Ο δεσμώτης θα κερδίσει τη ζωή και την ελευθερία του τη στιγμή που θα αποστασιοποιηθεί από το χώρο και το χρόνο του παρόντος, που θα μεταβεί σ’ έναν άλλον κόσμο και θα ανακτήσει τη λησμονημένη γνώση των ιδεών και του Αγαθού.

Υπό το φώς της αλήθειας, το σπήλαιο μετατρέπεται αυτομάτως από χώρο θανάτου σε χώρο ζωής, καθώς ο δεσμώτης επιστρέφει για να ζήσει εντός του, χωρίς να υποκύπτει πλέον στη γοητεία του φαινομένου.

Ο μύθος του σπηλαίου δεν είναι άλλο από την εικονογράφηση ή - αν θέλετε -  τη δραματοποίηση της πλατωνικής ανάμνησης και του ρόλου της διαλεκτικής στην εν λόγω διαδικασία. Από τη στιγμή που ο έγκλειστος στρέφει το βλέμμα του προς τα ομοιώματα των αντικειμένων, ξυπνά μέσα του αμυδρά, συγκεχυμένο το όραμα των ιδεών.

Τα αντικείμενα του αισθητού αποτελούν ένα πρώτο, αλλά καθοριστικό βήμα για την προσέγγιση του νοητού. Ατελείς αντανακλάσεις, ελλιπείς απεικονίσεις του, όμοια με το σύμπτωμα που αντιπροσωπεύει το απωθημένο, συνιστούν γέφυρα σύνδεσης του φαίνεσθαι με το είναι και βοηθούν την ψυχή να λειτουργήσει συνειρμικά. Σύνδεση εικόνων, παραστάσεων που διέπονται από αλληλουχία.

Στον κόσμο του φωτός ο δεσμώτης κατορθώνει να διακρίνει αρχικά τις σκιές και τα είδωλα του νοητού εξαιτίας των αναλογιών τους με τα αντικείμενα του γίγνεσθαι. Οι ερωτήσεις του ειδήμονος θα τον βοηθήσουν να αξιολογήσει και να επεξεργαστεί τα δεδομένα των αισθήσεων, να απαγκιστρωθεί τελείως από τα αισθητά και να ατενίσει τα όντως όντα και την υπέρτατη αρχή τους. Ο δεσμώτης δε γνωρίζει, αναγνωρίζει αυτό που κάποτε η ψυχή του συνάντησε πριν αναμειχθεί με το σώμα.

Η έξοδός του από το σπήλαιο είναι έξοδος από ένα παρόν που επαναλαμβάνεται ανακυκλώνεται, εξαντλείται στις σκιές που αντικατοπτρίζονται στον τοίχο του, σε δεδομένα χωρίς προοπτική αλλαγής και εξέλιξης. Έξοδος από μια ζωη στατική, η οποία στερείται μνήμης.

Οι έγκλειστοι, μας λέει ο Πλάτων, βλέπουν μόνο μπροστά (είς τε το πρόσθεν μόνον οράν), που σημαίνει ότι στερούνται της δυνατότητας μιας όρασης σχετικής με το παρελθόν τους. Ο ένας και μοναδικός που τολμά να σπάσει τα δεσμά του, διευρύνει το οπτικό του πεδίο κοιτάζοντας πίσω του και επιχειρώντας βήματα προς τα πίσω, από το βάθος της σπηλιάς προς την έξοδο της, κι ακόμη πιο πέρα, στον κόσμο του φωτός.

Τι μπορεί να συμβολίζει μια τέτοια κίνηση, αν όχι μια παλινδρόμηση σ’ ένα χωροχρόνο ο οποίος προηγείται και προυπάρχει του σπηλαίου;

Η πλατωνική ανάμνηση είναι μια δυναμική πορεία επιστροφής  στο παρελθόν, η οποία συντελείται σταδιακά, χάρη στη σύνδεση των δεδομένων του παρόντος με τη λησμονημένη εντός της ψυχής γνώση, ένα ψυχικό – νοητικό ταξίδι στα μονοπάτια της μνήμης.

Το  σπήλαιο απεικονίζει, πέρα από τον πολιτικό κοινωνικό μακρόκοσμο, τον προσωπικό κόσμο του κάθε ατόμου, τον τρόπο με τον οποίο καθένας από εμάς αντιλαμβάνεται τον ευαυτό του και την θέση του στα πλαίσια του γίγνεσθαι.

Είναι μ’ άλλα λόγια μια ιδιάζουσα, ιδιότυπη πόλις, όμοια μ’ εκείνη του νευρωτικού, ο οποίος, παραδομένος στο σύμπτωμα και τα παρεπόμενά του, ζει μέσα σε μια άνευ προηγουμένου αυταπάτη και πλάνη.

Το να παραμείνει κανείς στον κόσμο των σκιών είναι ζήτημα προσωπικής επιλογής όπως προσωπική επιλογή είναι να στρέψει το βλέμμα του προς το φως και να επωμιστεί το ψυχικό κόστος ενός ταξιδιού στον κόσμο της αλήθειας.

Αληθές και ψευδές συνυπάρχουν, εναλλάσσονται και εμπλέκονται.
Για ν’ απαλλαγεί κανείς από την αφροσύνη, πρέπει να κοιτάξει βαθιά, στην αλήθεια της ψυχής του. Αυτή θα του εξασφαλίσει μια "δεύτερη όραση", παρόμοια μ’ εκείνη της μεμυημένης ψυχής του μάντη των τραγωδιών, μιαν όρασιν η οποία αντίκειται στην φυσική όψιν, την υπερβαίνει και τελικά την καταργεί μετατρέποντάς την σε τυφλότητα.

Αυτό υπαγορεύει – κατά την γνώμη μου – ο πλατωνικός μύθος στον ακροατή και στον αναγνώστη του: να απαρνηθεί το αυτονόητο και να αναζητήσει πίσω από το φαίνεσθαι το είναι, προκειμένου να αναμορφώσει την ύπαρξή του.

Αφήγηση παράδοξη και συγχρόνως γοητευτική, ο φιλοσοφικός μύθος αποτελεί κώδικα επικοινωνίας του μεμυημένου με τους αμύητους, εκφράζοντας αυτό που υπερβαίνει κάθε λογική σύλληψη, το άλογον, όχι το παράλογο, αλλά εκείνο που δεν είναι δυνατόν να κατανοήσει και να ευστερνιστεί κανείς, εάν προηγουμένως δεν το έχει βιώσει.

Όμοιος με το όνειρο, που συγκαλύπει τεχνηέντως το πραγματικό του νόημα πίσω από το έκδηλο περιεχόμενό του, είναι ένας λόγος συμβολικός, ο οποίος φαίνει και κρύπτει ταυτόχρονα μιαν αλήθεια που ενυπάρχει στην ανθρώπινη ψυχή, αλλά που η απευθείας ανακοίνωσή της προσκρούει στη λογική του ατόμου.

Έκφραση του αλόγου στοιχείου και των διεργασιών που λαμβάνουν χώρα εντός του ψυχικού κόσμου, ο μύθος του σπηλαίου επαναπροσδιορίζει την έννοια του αληθούς και του ψευδούς και προβάλλει επιτακτικά το αίτημα της απελευθέρωσης του ατόμου από την πλάνη.

H μνήμη αλλοιώνει το παρελθόν

Οι μαρτυρίες δεν έχουν και σπουδαία βαρύτητα 

Κανείς δεν μπορεί να είναι βέβαιος ότι οι αναμνήσεις του είναι ακριβείς: Η μνήμη μας είναι μια τρελή χρονομηχανή που ξαναγράφει το παρελθόν χρησιμοποιώντας εμπειρίες από το τώρα, δείχνει μια ακόμα μελέτη, η οποία μάλιστα εντοπίζει την περιοχή του εγκεφάλου που αναλαμβάνει αυτό το μοντάζ.
 
Προηγούμενες μελέτες σε πειραματόζωα έχουν δείξει ότι οι αναμνήσεις μας γίνονται «εύπλαστες» τη στιγμή που τις ανακαλούμε και μπορούν να έτσι να αποκτούν νέα χαρακτηριστικά. Τα ευρήματα αξιοποιούνται ήδη πειραματικά για την εξασθένηση επώδυνων αναμνήσεων σε ασθενείς με μετατραυματική διαταραχή.

Η νέα μελέτη επιβεβαιώνει ότι η ανθρώπινη μνήμη δεν λειτουργεί σαν βιντεοκάμερα. Σύμφωνα με τους ερευνητές στο Πανεπιστήμιο Northwestern στo Σικάγο ΗΠΑ, ακόμα και ο έρωτας με την πρώτη ματιά μπορεί να είναι ένα τρικ της μνήμης αντί για μια πραγματική εμπειρία.
 
«Όταν θυμόσαστε την εποχή που γνωρίσατε τον σημερινό σας σύντροφο δεν αποκλείεται να ανακαλείτε ένα συναίσθημα αγάπης και ευφορίας» αναφέρει η Ντόνα Τζο Μπριτζ, πρώτη συγγραφέας της μελέτης. «Στην πραγματικότητα όμως μπορεί να προβάλλετε τα σημερινά σας συναισθήματα πίσω στην αρχική σας συνάντηση με αυτό το άτομο» επισημαίνει.
 
Όσον αφορά τη χρησιμότητα αυτού του χρονικού μοντάζ, οι ερευνητές λένε ότι πρόκειται για ένα τρικ του εγκεφάλου στην προσπάθειά του να παράξει μια ιστορία που «ταιριάζει στο σήμερα».
 
Τώρα, κάποτε
 
Η μελέτη, η οποία θα δημοσιευτεί αργότερα την Τετάρτη στο έγκριτο Journal of Neuroscience, εξέτασε την αλλοίωση των αναμνήσεων σε 17 εθελοντές. Το δείγμα είναι μάλλον μικρό, τα αποτελέσματα όμως δεν προκαλούν έκπληξη: οι εθελοντές έκαναν πάντα λάθος στην προσπάθειά τους να θυμηθούν τη θέση ενός αντικειμένου.
 
Στην πρώτη φάση του πειράματος, οι εθελοντές κλήθηκαν να κοιτάξουν ένα αντικείμενο που εμφανιζόταν σε μια συγκεκριμένη θέση στην οθόνη με φόντο μια συγκεκριμένη εικόνα. Στη συνέχεια, κλήθηκαν να τοποθετήσουν το αντικείμενο στη σωστή του θέση στην οθόνη όταν το φόντο είχε αλλάξει. Όλοι οι εθελοντές μπερδεύονταν από την αλλαγή φόντου και τοποθετούσαν το αντικείμενο σε λανθασμένη θέση.
 
Στην τελική φάση του πειράματος, η οθόνη έδειχνε το αντικείμενο σε τρεις διαφορετικές θέσεις και οι εθελοντές κλήθηκαν να επιλέξουν τη σωστή θέση, αυτή που είχαν δει στην πρώτη φάση. Η μία από τις τρεις θέσεις ήταν η αρχική, η δεύτερη ήταν η θέση που είχαν επιλέξει οι εθελοντές στη δεύτερη φάση και η τρίτη ήταν μια νέα, άσχετη θέση.
 
Το βασικό εύρημα της μελέτης ήταν ότι όλοι οι εθελοντές επέλεξαν τη λανθασμένη θέση που είχαν επιλέξει στη δεύτερη φάση.
 
«Αυτό δείχνει ότι η αρχική ανάμνηση της θέσης άλλαξε ώστε να ανακλά τη θέση την οποία ανακαλούσαν οι εθελοντές στο νέο φόντο» εξηγεί η Μπριτζ. «Η μνήμη τους ενημέρωσε τις αποθηκευμένες πληροφορίες εισάγοντάς τις νέες πληροφορίες στην παλιά ανάμνηση».
 
Την ώρα του τεστ οι ερευνητές παρακολουθούσαν με ειδικές κάμερες τα μάτια των εθελοντών και κατέγραφαν την εγκεφαλική τους δραστηριότητα με λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI). Οι μετρήσεις έδειξαν ότι το μοντάζ των αναμνήσεων συμβαίνει στον ιππόκαμπο, μια περιοχή που είναι γνωστό ότι συμμετέχει στη μεταφορά των αναμνήσεων από τη βραχυπρόθεσμη στη μακροπρόθεσμη μνήμη.
 
«Η μνήμη μας δεν λειτουργεί σαν βιντεοκάμερα» καταλήγει η Μπριτζ. «Η μνήμη μας βάζει νέα πλαίσια και επεξεργάζεται τα γεγονότα ώστε να παράγει μια ιστορία που ταιριάζει στο σημερινό κόσμο. Είναι φτιαγμένη να αφορά το παρόν» αναφέρει.
 
Και, όπως επισημαίνει, τα αποτελέσματα έχουν σημασία ως προς την υποτιθέμενη αξιοπιστία των αυτοπτών μαρτύρων στα δικαστήρια: «Η μνήμη μας είναι φτιαγμένη να αλλάζει, όχι να μηρυκάζει γεγονότα, οπότε δεν είμαστε πολύ καλοί μάρτυρες».
 

Η μεγαλύτερη επιγραφή του αρχαίου κόσμου


Η μεγάλη επικούρεια επιγραφή στα Οινόανδα
Η πόλη Οινόανδα εντοπίζεται στην ενδοχώρα της Ιωνίας, απέναντι από τη Ρόδο και στα όρια της περιοχής της βορινής Λυκίας, κοντά στον άνω ρου του ποταμού Ξάνθου. Υπήρξε μέλος της τετραπόλεως μαζί με αυτές της Κυβήρας, Βουβώνος και Βαλβούρων. Το 84 π.σ.χ. προσαρτήθηκε από τους Ρωμαίους στη Λυκία. Τα Οινόανδα ήταν χτισμένα αμφιθεατρικά σε υψόμετρο 1400-1532 μέτρων, με θέα το οροπέδιο της περιοχής.
Το 1884 στα Οινόανδα ανακαλύφθηκε από δύο Γάλλους αρχαιολόγους τους Maurice Holleaux και Pierre Paris η ύπαρξη της μεγάλης φιλοσοφικής επιγραφής του επικούρειου Διογένη Οινοανδέα, το μοναδικό παγκοσμίως και μεγαλειώδες αυτό φιλοσοφικό μνημείο της ανθρωπότητας το οποίο χρονολογείται στο 2ο αιώνα της σύγχρονης χρονολόγησης.
Η επιγραφή κάλυπτε έναν τοίχο σε στοά που είχε τοποθετηθεί στο πιο κεντρικό σημείο της πόλης, στην αγορά, ώστε να είναι προσιτή σε όλους τους κατοίκους και επισκέπτες. Ο τοίχος είχε ύψος 3,25 μέτρα και μήκος 65 μέτρα (Smith 1993).
Η επιγραφή ήταν επιμερισμένη σε ενότητες που πραγματεύονται θέματα της επικούρειας φιλοσοφίας. Στο άνω τμήμα της εμπεριέχει την ενότητα με μια πραγματεία για τα γηρατειά. Αμέσως μετά υπάρχει ενότητα με επιστολές και αξιώματα. Ακολουθεί η ενότητα με τη Φυσική διατριβή, η ενότητα με την Ηθική διατριβή και η ενότητα με τις Κύριες Δόξες. 
Το κατώτερο τμήμα έως το έδαφος είναι κενό γιατί θα ήταν δύσκολη η ανάγνωσή του. Στην επιγραφή έχουν χρησιμοποιηθεί γραμματοσειρές διαφόρων μεγεθών. Με μεγαλύτερα γράμματα έχουν χαραχθεί οι γραμμές που βρίσκονται στα ανώτερα σημεία, ώστε να είναι ευανάγνωστα.
Η επιγραφή στα μεταγενέστερα χρόνια είχε διαλυθεί και χρησιμοποιηθεί σε άλλες χρήσεις. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, πολλοί ερευνητές επιχείρησαν να συνθέσουν τους διάσπαρτους λίθους της φιλοσοφίας. Κατά το διάστημα 1969 έως το 1997 ο Martin Ferguson Smith προέβη σε ανακαλύψεις νέων λίθων και συμπλήρωσε την επιγραφή στη μορφή που έχει σήμερα. Αυτές οι προσπάθειες είχαν ως αποτέλεσμα, μεγάλο μέρος του έργου αυτού να δημοσιευτεί και μάλιστα και στην σύγχρονη γλώσσα μας, ώστε να γνωρίσουμε εμείς, τις επικούρειες σκέψεις έτσι ακριβώς όπως επιθυμούσε να συμβεί ο σοφός Διογένης.



 

Σημάδια για την ώριμη ηλικία

Τα 50 σημάδια της γήρανσης ανέδειξαν επιστήμονες μέσα από σχετική μελέτη. Αυτά μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν τον ύπνο στην πολυθρόνα, την επίλυση σταυρολέξων, τα μόνιμα περασμένα γύρω από το λαιμό γυαλιά, αλλά και η επιλογή ρούχων με βάση την άνεση και όχι την μόδα. (γήρας=ρέω προς την γη!)
Οπως προκύπτει από την έρευνα στην οποία συμμετείχαν περισσότεροι απο'2.000 ερωτηθέντες, σύμφωνα με το K-mag.gr, τα 50 σημάδια του γήρατος είναι τα εξής: 
1. Αίσθημα δυσκαμψίας
2. Αναστενάζετε όταν σκύβετε
3. Λέτε «δεν ήταν έτσι όταν ήμουν νέος»
4. Λέτε «στις ημέρες μου»
5. Χάνετε μαλλιά
6. Δεν ξέρετε κανένα τραγούδι από τα σημερινά 10 πιο δημοφιλή
7. Έχει αυξηθεί η τριχοφυΐα σε αυτιά, φρύδια, μύτη και γενικά στο πρόσωπο
8. Δεν αντέχετε τα θορυβώδη μπαρ
9. Μιλάτε πολύ για αρθρώσεις και ασθένειες
10. Ξεχνάτε ονόματα
11. Επιλέγετε ρούχα και παπούτσια με βάση την άνεση και όχι το στυλ
12. Σκέφτεστε πως οι αστυνομικοί, οι καθηγητές και οι γιατροί φαίνονται νέοι
13. Σας παίρνει ο ύπνος μπροστά στην τηλεόραση
14. Χρειάζεστε έναν υπνάκο το μεσημέρι
15. Ανακαλύπτετε πως δεν καταλαβαίνετε για ποια ζητήματα συζητούν οι νέοι
16. Αγκομαχάτε να χρησιμοποιήσετε την τεχνολογία
17. Χάνετε την επαφή με την καθημερινά χρησιμοποιούμενη τεχνολογία (κινητά, τηλεοράσεις κλπ)
18. Διαμαρτύρεστε για όλο και περισσότερα πράγματα
19. Έχετε σχεδόν μόνιμα κρεμασμένα τα γυαλιά σας γύρω από το λαιμό σας
20. Δεν θυμάστε το όνομα από κανένα σύγχρονο συγκρότημα
21. Αποφεύγετε να σηκώνετε βαριά αντικείμενα με τον φόβο ενός πόνου στη μέση
22. Διαμαρτύρεστε πως η τηλεόραση πλέον έχει πολλά προγράμματα που είναι σκουπίδια
23. «Χάνετε» τα γυαλιά σας, τα κλειδιά σας, την τσάντα σας κλπ
24. Δεν αλλάζετε εύκολα σταθμούς και κανάλια. Δείχνετε μια σταθερότητα θα έλεγε κανείς
25. Οδηγείτε πολύ αργά σε σχέση με το παρελθόν26. Προτιμάτε να περάσετε ένα βράδυ παίζοντας επιτραπέζιο από το να βγείτε έξω
27. Έχετε αναπτύξει ενδιαφέρον για τις αντίκες
28. Μιλάτε σε συναδέλφους που αποδεικνύονται τόσο νέοι που δε γνωρίζουν αξιοσημείωτα πράγματα της εποχής σας
29. Παίρνετε μαζί σας τις παντόφλες σας όταν πηγαίνετε σε φιλικά σπίτια
30. Ακούτε συνεχώς Beatles
31. Σας παίρνει ο ύπνος μετα από κατανάλωση ενός μόνο ποτηριού κρασί
32. Ποτέ δε βγαίνετε έξω χωρίς εξτρά ζακέτα
33. Σας χαρίζουν για Χριστουγεννιάτικο δώρο κάλτσες και αισθάνεστε χαρούμενοι
34. Δεν μπορείτε πλέον να χάσετε 1,5 κιλό μέσα σε 2 ημέρες
35. Ζητάτε απεγνωσμένα να πιείτε τσάι ή άλλο αφέψημα
36. Κουβαλάτε μαζί σας τον καφέ ή το τσάι σας όταν πάτε μια βόλτα
37. Συμμετείχατε σε παγκόσμιο πόλεμο
38. Έχετε αποκτήσει έντονο ενδιαφέρον για την κηπουρική
39. Ξοδεύετε όλο και περισσότερα χρήματα για αντι-γηραντικές κρέμες προσώπου
40. Προτιμάτε να ξοδέψετε τα χρήματά σας για το σπίτι, παρά για μια νυχτερινή έξοδο
41. Έχετε ιδιαίτερα έντονο ενδιαφέρον για τις διαθέσεις του καιρού, σε συνάρτηση με το ντύσιμο
42. Τοποθετείτε καθημερινά αντικείμενα σε λάθος σημεία
43. Σας έχει γίνει εμμονή να ταΐζετε πουλάκια ή να ασχολείστε με τον κήπο
44. Απολαμβάνετε πραγματικά τα παζλ και τα σταυρόλεξα
45. Οδηγείτε πάντα στη λωρίδα βραδείας κυκλοφορίας ή κάτω από 70 στη μεσαία
46. Διαλέγετε διακοπές όπου δεν θα υπάρχουν παιδιά
47. Τα αυτιά σας ολοένα και μεγαλώνουν
48. Είχατε ενεργό ρόλο στην κατοχή
49. Πίνετε ηδύποτα
50. Αισθάνεστε πως έχετε το δικαίωμα να λέτε στους άλλους ακριβώς αυτό που σκέφτεστε, ακόμα και όταν δεν είναι ευγενικό.

Αναλόγως με τα πλήθος των σημαδιών που καθένας αναγνωρίζει προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα:
 
  • 1-20
Είστε νέος στην καρδιά, αλλά στα κρυφά αγαπάτε να λύνετε σταυρόλεξα και να χρησιμοποιείτε αντι- γηραντικά προϊόντα για πρόληψη!
 
  • 20-35
Τα σημάδια έχουν αρχίσει να δείχνουν με σαφήνεια τι θέλουν να σας αποκαλύψουν, όμως μπορείτε ακόμα να αντισταθείτε. Προσπεράστε την επιθυμία σας γα λικεράκια!

  • 35-50
Μάλλον θα πρέπει να δεχτείτε ότι δεν μεγαλώνετε απλώς, αλλά ότι έχετε μάλλον γεράσει. Απολαύστε και αυτή την περίοδο της ζωής σας. Όλες οι ηλικίες έχουν τη δική τους ζεστασιά.

Γιατί γερνάμε;

Σε μια συνέντευξή του ο βραβευμένος με Πούλιτζερ και συγγραφέας περισσότερων από 13 βιβλίων, Studs Terkel, δήλωσε ότι σκέφτεται να μειώσει λίγο τους ρυθμούς που δουλεύει. Έχοντας εκδώσει το περίφημο βιβλίο «Willthe Circ le Be Unbroken» στην ηλικία των 89 ετών, ο Terkel συνήθως δήλωνε: «Γράφω άλλα 2 βιβλία αυτόν τον καιρό. Ίσως να μην προλάβω να τα τελειώσω – και αυτό είναι και το πιο πιθανό –αλλά απολαμβάνω το ταξίδι τόσο όσο και τον προορισμό».

Όλοι θα θέλαμε να φτάσουμε να είμαστε σαν τον Studs Terkel σε αυτή την ηλικία – υγιείς και γεμάτοι ενέργεια – ανεξάρτητα από το αν πίνουμε 1-2 martini και καπνίζουμε και πούρα όπως αυτός καθημερινά. Το κατά πόσο η πορεία μας στη διαδικασία γήρανσης θα μοιάζει με του Studs Terkel εξαρτάται από το περιβάλλον μας, τον τρόπο ζωής που έχουμε επιλέξει, τα γονίδια που κληρονομούμε και τις σκέψεις μας.

Σε μια πολύ σημαντική έρευνα με τίτλο «Successful Aging» που χρηματοδοτήθηκε από το ίδρυμα Mac Arthur, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα γονίδιά μας είναι υπεύθυνα για το 30% της γήρανσης. Το υπόλοιπο 70% προέρχεται από τον τρόπο ζωής και τις σκέψεις μας.

Επίσης, οι τελευταίες εξελίξεις στη βιοϊατρική όπως η χρήση τεχνητών οργάνων δείχνουν ένα δρόμο για την αύξηση του προσδόκιμου της ζωής μας μέχρι τα 100 έτη, σύμφωνα με δηλώσεις του Ronald Klatz M.D. προέδρου της Ακαδημίας Anti-Aging Medicine.

Γιατί γερνάμε; Έχουν διατυπωθεί πολλές θεωρίες σχετικά με τη γήρανση του ανθρώπου αλλά 3 είναι οι επικρατέστερες:

1) Η γενετική θεωρία: Όλοι έχουμε γενετικό ρολόι ακόμη και αν οι επιστήμονες ακόμα δεν έχουν εντοπίσει τον ακριβή τρόπο προγραμματισμού του. Γνωρίζουμε για παράδειγμα ότι τα παιδιά που προέρχονται από γονείς που έχουν ζήσει πολλά χρόνια πιθανότατα να ζήσουν και αυτά με τη σειρά τους πολλά χρόνια. Επίσης αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο ότι οι γυναίκες ζουν περισσότερα χρόνια από τους άντρες. Από την άλλη μεριά, τα γονίδια μπορεί να μειώσουν το προσδόκιμο της ζωής. Πρόσφατες έρευνες στις ΗΠΑ (National Institute of Health Researchers) αναγνώρισαν ένα γονίδιο (στο χρωμόσωμα 10) στο οποίο μπορεί να οφείλεται η νόσος Alzheimer, αιτία για την απώλεια μνήμης πολλών εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο.

Ο άνθρωπος γεννιέται με μια έμφυτες ικανότητες π.χ. εκμάθησης μιας γλώσσας. Χάρη σ’ αυτό το «μηχανισμό γενετικής κατάκτησης» το παιδί επεξεργάζεται το γλωσσικό ερέθισμα κι ανακαλύπτει μόνο του τους κανόνες της γλώσσας που ακούει. Δημιουργεί έτσι μια δική του γραμματική της γλώσσας η οποία στην πορεία μετασχηματίζεται. «Αύριο πήγαμε στο πάρκο» θα επιμείνει μέχρις ότου καταλάβει τη σύγχυση της ακολουθίας «αύριο πήγαμε» και τη διορθώσει. Το ίδιο συμβαίνει με όλο τον γενετικό μας κώδικα.

2) Η θεωρία των ελεύθερων ριζών: Πρώτος ο Denham Harman το 1956 πρότεινε την ιδέα για την ύπαρξη της «ελεύθερης ρίζας» και αργότερα έθεσε ως αξίωμα ότι αυτά τα συστατικά έχουν ρόλο στην γήρανση μέσω των πρόκλησης διασταυρωμένων αντιδράσεων και δημιουργίας ομοιοπολικών δεσμών τροποποιώντας λιπίδια, πρωτεΐνες, κυτταρικό DNA, ιδιαίτερα το μιτοχονδριακό DNA.

Οι ελεύθερες ρίζες είναι προϊόντα του φυσιολογικού μεταβολισμού. Απελευθερώνονται φυσιολογικά στον ανθρώπινο οργανισμό από τα μιτοχόνδρια, τα οποία αποτελούν για το κύτταρο, το εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας. Στα κυτταρικά αυτά οργανίδια λαμβάνει μέρος, η οξείδωση των τροφών (η μετατροπή δηλαδή της τροφής σε ενέργεια).

Οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου παράγονται λοιπόν ως υποπροϊόντα, κατά την διάρκεια παραγωγής ενέργειας με την χρησιμοποίηση οξυγόνου. Είναι μόρια με ένα ασύζευκτο, υψηλά ενεργό, ηλεκτρόνιο. Για να εξισορροπήσουν την δομή τους, αποσπούν ηλεκτρόνια από γειτονικά μόρια, μετατρέποντας τα μόρια αυτά σε ελεύθερες ρίζες, με αποτέλεσμα να ξεκινούν μια καταστρεπτικά ενεργή αλυσίδα και να προκαλούν έτσι βλάβη σε μεγάλης σημασίας κυτταρικές δομές (πρωτεΐνες, κυτταρική μεμβράνη, DNA).

Οι ελεύθερες ρίζες είναι φορτισμένα άτομα ή μόρια που παράγονται από τις καθημερινές χημικές αντιδράσεις στο ανθρώπινο σώμα. Συνήθως μέσω μηχανισμών του ανθρώπινου οργανισμού, εξουδετερώνονται από τις αντιοξειδωτικές ουσίες (όπως οι βιταμίνες Ε και C) προτού προλάβουν να προκαλέσουν ανεπανόρθωτη ζημιά στα κύτταρα. Όμως, μεγαλώνοντας, η ικανότητα του ανθρώπινου οργανισμού να δημιουργεί ένζυμα για την παραγωγή των αντιοξειδωτικών, μειώνεται. Επίσης, η διατροφή μας, παράγοντας πολύ σημαντικός για την παραγωγή των τελευταίων, γίνεται φτωχότερη όσο περνούν τα χρόνια.

Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι η δημιουργία του λεγόμενου «οξειδωτικού στρες» οπότε και η δράση των οξειδωτικών μηχανισμών υπερτερεί αυτής των αντιοξειδωτικών. Μέχρι σήμερα έχει διαπιστωθεί ο συσχετισμός της δράσης των ελεύθερων ριζών με περισσότερες από 20 ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση όπως ο καρκίνος, οι καρδιαγγειακές παθήσεις και η νόσος Parkinson. Επίσης οι ελεύθερες ρίζες βλάπτουν και το κολλαγόνο και την ελαστίνη του δέρματος, τους λόγους δηλαδή που το δέρμα μας παραμένει ενυδατωμένο και ελαστικό. Η απώλεια της ελαστικότητας προκαλεί το «σακούλιασμα» του δέρματος και δημιουργούνται οι γνωστές ρυτίδες.

Πότε αυξάνεται η παραγωγή ελευθέρων ριζών; Η πλειονότητα των ελευθέρων ριζών παράγεται από τον ίδιο τον οργανισμό μας, όταν:

•Υπάρχει αυξημένη ανάγκη για αποτοξίνωση (π.χ υπερβολική έκθεση οργανισμού σε τοξικές ουσίες).

•Υπάρχει αυξημένη παραγωγή ενέργειας (υπερβολική κατανάλωση θερμίδων και ιδιαίτερα λίπους και «κενών» θερμίδων).

•Υπάρχει παρατεταμένη ανοσολογική απάντηση.

•Υπάρχει αυξημένη παραγωγή στεροειδών (π.χ σε καταστάσεις στρες – όπως η έντονη φυσική δραστηριότητα – εφηβεία, διαταραχές εμμήνου ρύσεως κ.α).

•Μετά από έκθεση οργανισμού σε συντηρητικά τροφίμων, και μολυσματικούς περιβαλλοντικούς παράγοντες (π.χ καπνός τσιγάρου, ρύποι που μολύνουν την ατμόσφαιρα).

•Κατά την έκθεση σε ακτινοβολία (π.χ υπεριώδης ακτινοβολία UV).

•Κατά την αυτοοξείδωση διαφόρων χημικών ουσιών και βιομορίων (π.χ πολυακόρεστα λιπαρά οξέα).

•Κατά την λιπιδική υπεροξείδωση (δηλ. επίδραση ελευθέρων ριζών επί των λιπιδίων που υπάρχουν στις μεμβράνες των κυττάρων, και ιδιαίτερα των πολυακόρεστων, με αποτέλεσμα τον σχηματισμό υπεροξειδίων.

•Σε αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ.

Οι ελεύθερες ρίζες, δεν δρουν ανεξέλεγκτα. O οργανισμός μας είναι εφοδιασμένος με αντιοξειδωτικά συστήματα από την φύση του για να αμύνεται στην δράση των ελευθέρων ριζών και ενεργών παραγώγων οξυγόνου:

1. Ένζυμα
•Υπεροξειδική δισμουτάση –SOD
•Υπεροξειδάση της γλουταθειόνης
•Καταλάση

2. Διαιτητικά αντιοξειδωτικά
•Βιταμίνη C
•Σελήνιο (Se) [2]
•Βιταμίνη Ε
•Καροτενοειδή, φλαβονοειδή

3. Ενδογενή αντιοξειδωτικά μόρια

4. Γλουταθειόνη, συνένζυμο Q10, λιποϊκό οξύ κ.α

Σε περίπτωση που η παραγωγή ελευθέρων ριζών υπερβεί την προστατευτική ικανότητα του αντιοξειδωτικού συστήματος του οργανισμού, φαινόμενο το οποίο ονομάζεται οξειδωτική καταστροφή ή αλλιώς «οξειδωτικό στρες», τότε θα προκύψουν μη ανατρέψιμες βλάβες της κυτταρικής δομής και της λειτουργίας του κυττάρου ενώ σε επίπεδο οργάνου θα προκύψει οργανική ανεπάρκεια.

Η επίδραση των ελευθέρων ριζών στα βιολογικά συστήματα του κυττάρου είναι καταστροφική και συνίσταται, κυρίως στην υπεροξείδωση των λιπών (ιδιαίτερα των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων) και των πρωτεϊνών, αλλά και του κυτταρικού DNA, με αποτέλεσμα την καταστροφή των κυτταρικών μεμβρανών και την απενεργοποίηση των πρωτεϊνικών ενζύμων του κυττάρου. Τελικό αποτέλεσμα της επίδρασης αυτής είναι ο θάνατος και η αποσύνθεση του κυττάρου και συνεπώς πιθανή ανάπτυξη ασθενειών.

Οξειδωτικό στρες: Η οξειδωτική καταστροφή («οξειδωτικό στρες»), των βιομορίων (πρωτεΐνες, κυτταρικές μεμβράνες, DNA) από τις ελεύθερες ρίζες αυξάνεται παράλληλα με την αύξηση της ηλικίας και θεωρείται ότι αποτελεί έναν από τους κυριότερους παράγοντες της διαδικασίας της γήρανσης καθώς και πλήθος εκφυλιστικών παθήσεων, όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο διαβήτης, η νόσος Alzheimer, η σκλήρυνση κατά πλάκας κ.α. Οι Δραστικές Μορφές Οξυγόνου (Reactive Oxygen Species, ROS) ταξινομούνται στις εξής τέσσερις κατηγορίες: (i) ελεύθερες ρίζες, όπως η ρίζα υδροξυλίου (∙ΟΗ), (ii) ιόντα, όπως το υποχλωριώδες ανιόν (ClO-), που προκύπτει από τη διάσταση του υποχλωριώδους οξέως (HClO), (iii) συνδυασμούς ελευθέρων ριζών και ιόντων, όπως το ανιόν σουπεροξειδίου (∙O2-) και (iv) μόρια, όπως το υπεροξείδιο του υδρογόνου (H2O2).

Οι ελεύθερες ρίζες, που χαρακτηρίζονται από ένα μονήρες ηλεκτρόνιο στην εξωτερική τους στιβάδα, είναι πολύ ασταθή μόρια με σύντομη διάρκεια ζωής, αφού αντιδρούν άμεσα με παρακείμενα μόρια, κλέβοντας από αυτά ένα ηλεκτρόνιο για να ζευγαρώσουν το δικό τους. Τα παρακείμενα μόρια μετατρέπονται έτσι τα ίδια σε ελεύθερες ρίζες και με αυτόν τον τρόπο διαταράσσεται η μοριακή τάξη και ξεκινά μία αλυσιδωτή αντίδραση που έχει ως αποτέλεσμα την κυτταρική βλάβη.

Μερικές από τις λιγότερο αντιδραστικές μορφές, όπως τα υπεροξείδια, είναι δυνατόν να μετατραπούν, κατόπιν αντιδράσεως με στοιχεία μετάπτωσης ή κινόνες, σε πιο επιθετικές μορφές (ελεύθερες ρίζες), ικανές να προκαλέσουν εκτεταμένες κυτταρικές βλάβες. Οι μακροπρόθεσμες κυτταρικές βλάβες που προκαλούνται με τον τρόπο αυτό αποδίδονται κυρίως στην προσβολή του DNA. Οι περισσότερες ROS παράγονται σε χαμηλά επίπεδα από τον αερόβιο μεταβολισμό και οι βλάβες που προκαλούν επιδιορθώνονται συνεχώς. Όταν όμως η συγκέντρωσή τους αυξηθεί υπέρμετρα, σε επίπεδα ικανά να προκαλέσουν κυτταρική νέκρωση, οι ROS προσβάλλουν τα μόρια του ATP και το κύτταρο, ανίκανο να ακολουθήσει το δρόμο του αποπτωτικού θανάτου, υφίσταται λύση.

Η κυριότερη πηγή ROS στον άνθρωπο είναι η διαρροή ενεργοποιημένου οξυγόνου από τα μιτοχόνδρια, το οποίο φυσιολογικά εμφανίζεται ως ενδιάμεσο κατά τη διάρκεια της οξειδωτικής φωσφορυλίωσης και η τελική του τύχη είναι ο σχηματισμός μορίων νερού. Επιπρόσθετα, οι αντιδράσεις ουβικινόνης της αναπνευστικής αλυσίδας έχουν και αυτές μια ατυχή τάση να προκαλούν διαρροή ηλεκτρονίων απευθείας στο οξυγόνο. Συνολικά, μέχρι και 2% του οξυγόνου που εισέρχεται στην αναπνευστική αλυσίδα σχηματίζει ανιόντα σουπεροξειδίου (∙Ο2-).

Υποστηρίζεται ότι οξειδοαναγωγικές αντιδράσεις στις οποίες συμμετέχουν φλαβινοπρωτεΐνες επίσης συνεισφέρουν ένα ποσοστό των συνολικών ROS. Υπεροξείδιο του υδρογόνου (H2O2) μπορούν να παράγουν ποικίλα ένζυμα, μεταξύ των οποίων αρκετές οξειδάσες. Τα κυριότερα από αυτά είναι η οξειδάση της ξανθίνης, η οξειδάση του NADPH και το σύμπλεγμα του κυτοχρώματος P450.

Το οξειδωτικό στρες εμφανίζεται μετά από υπερβολική προσφορά οξυγόνου (για παράδειγμα στους μύες κατά την έντονη άσκηση) ή ακτινοβόληση των ιστών (η αλληλεπίδραση της ιονίζουσας ακτινοβολίας με μόρια Η2Ο και Ο2 παράγει ελεύθερες ρίζες) και συμβάλλει στην ιστική βλάβη.

Πιθανολογείται πως παίζει σημαντικό ρόλο σε νευροεκφυλιστικές νόσους συμπεριλαμβανομένων αυτών του Alzheimer, του Parkinson και του Huntington. Το οξειδωτικό στρες πιστεύεται επίσης ότι σχετίζεται με καρδιαγγειακές παθήσεις, καθώς η οξείδωση των λιποπρωτεϊνών χαμηλής πυκνότητας (LDL) στο αγγειακό ενδοθήλιο είναι προάγγελος της δημιουργίας αθηρωματικών πλακών. Είναι ακόμα γνωστός ο ρόλος του στον τραυματισμό κάποιου ιστού που εμφανίζεται μετά από επαναιμάτωση κατόπιν υποξίας.

Αυτό συμβαίνει επειδή η αποκατάσταση της ροής του οξυγόνου, παρ’ όλη την αναγκαιότητά της για την επιβίωση του ιστού, οδηγεί στο σχηματισμό ROS. Ο καπνός του τσιγάρου, με τα διάφορα εποξείδια και υπεροξείδια που περιέχει, καθώς και η εισπνοή ανόργανων σωματιδίων όπως η άσβεστος προκαλούν οξειδωτική βλάβη των πνευμόνων. Έχει διαπιστωθεί πως το οξειδωτικό στρες εμπλέκεται και στην εμφάνιση πολλών άλλων ασθενειών, όπως δρεπανοκυτταρικής αναιμίας, μυοκαρδιακών βλαβών, σχιζοφρένειας, διπολικής διαταραχής και συνδρόμου εύθραυστου Χ χρωμοσώματος. Τέλος, το οξειδωτικό στρες φαίνεται ότι κρύβεται πίσω από το σύνδρομο της χρόνιας κοπώσεως.

Ορισμένες ελεύθερες ρίζες (κυρίως το ∙ΝΟ) δρουν ως αγγελιοφόροι, φαινόμενο που καλείται «οξειδοαναγωγική σηματοδότηση». Είναι γνωστή επίσης η δράση του ∙ΝΟ ως αγγειοδιασταλτικού παράγοντα καθώς και η χρησιμοποίηση του H2O2 κατά τη σύνθεση θυροξίνης. Οξειδωτικό στρες που έχει μικρή χρονική διάρκεια εκτιμάται ότι παίζει σημαντικό ρόλο στην επιβράδυνση της διαδικασίας της γήρανσης, μέσω ενός μηχανισμού που ονομάζεται «όρμηση», σύμφωνα με τον οποίο το φορτίο αυτό κινητοποιεί τους κυτταρικούς μηχανισμούς επιδιόρθωσης, οι οποίοι στη συνέχεια βρίσκονται σε ετοιμότητα για την αντιμετώπιση και άλλων βλαπτικών παραγόντων. Δεν θα πρέπει ωστόσο να παραβλέπεται το γεγονός ότι το αυξημένο οξειδωτικό φορτίο είναι ένας μείζων παράγοντας πρόκλησης κυτταρικών βλαβών και συνεπώς η παρατεταμένη έκθεση σε αυτό συμβάλλει τα μέγιστα στη διαδικασία της γήρανσης.

Είναι επιβεβαιωμένη η χρησιμοποίηση των ROS από το ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου, το οποίο μάλιστα χρησιμοποιεί τις φονικές τους ιδιότητες ως βασικό μηχανισμό προσβολής των παθογόνων. Τα ενεργοποιημένα φαγοκύτταρα παράγουν τόσο ROS όσο και αντιδραστικές μορφές του αζώτου, που περιλαμβάνουν το μονοξείδιο του αζώτου (∙ΝΟ) και τον ιδιαίτερα δραστικό περοξυνιτρίτη (ΟΝΟΟ-).

Παρόλο που η χρήση των αντιδραστικών αυτών μορίων κατά την κυτταροτοξική απάντηση των φαγοκυττάρων προκαλεί ως ένα βαθμό βλάβη και στους ιστούς του ίδιου του οργανισμού, η μη-ειδικότητά τους αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα καθώς καταστρέφουν σχεδόν κάθε στοιχείο του κυττάρου-στόχου. Αυτό αποτρέπει τα παθογόνα από την ανάπτυξη ανθεκτικότητας στον εν λόγω μηχανισμό με μετάλλαξη ενός κυτταρικού συστατικού τους.

3) Η ορμονική θεωρία: Εμμηνόπαυση, κλιμακτήριος, οστεοπόρωση και κυκλοφορικά προβλήματα. Οι αιτίες για την εμφάνισή τους πηγάζουν σε μεγάλο βαθμό από τη μείωση της παραγωγής ορμονών που ξεκινά από την τρίτη δεκαετία της ζωής μας και γίνεται εντονότερη με την πάροδο του χρόνου.

Οι ορμόνες όπως τα οιστρογόνα, η προγεστερόνη, η τεστοστερόνη επίσης βοηθούν σε έναν ζωηρό οργανισμό, με όρεξη για ζωή και αυξημένη λίμπιντο. Επιστημονικές έρευνες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η διατήρηση, στις ηλικίες 40 έως 60, του ρυθμού παραγωγής των ορμονών αντίστοιχων της δεκαετίας 25 έως 35, μπορεί να αποδειχθεί ευεργετική στην πρόληψη μερικών από τις ασθένειες που προσβάλουν τους μεσήλικες και τους υπερήλικες.

Οι ορμόνες είναι χημικές ουσίες απαραίτητες για την ορθή λειτουργία ζωτικών οργάνων του σώματος μας. Τα επίπεδα στο αίμα ορισμένων ορμονών, μειώνονται με την αύξηση της ηλικίας. Για το λόγο αυτό μερικοί πιστεύουν ότι η γήρανση του σώματος, σχετίζεται με τη μείωση των ορμονών.

Με βάση αυτή την πεποίθηση, υπάρχει η θεωρία ότι η αποκατάσταση των επιπέδων των ορμονών, μπορεί να επιβραδύνει ή ακόμη να σταματήσει τους μηχανισμούς που οδηγούν στη γήρανση του οργανισμού. Η θεωρία αυτή είναι ελκυστική. Όμως πόσο είναι πραγματική και ποια στοιχεία υπάρχουν που επιστημονικά την τεκμηριώνουν; Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά είναι πολύ σημαντικές. Ο λόγος είναι διότι όχι μόνο πρόκειται για δαπανηρές θεραπείες αλλά ταυτόχρονα εμπεριέχουν σημαντικούς κινδύνους για την υγεία.

Ας δούμε αρχικά, μερικές από τις ορμόνες που προτείνονται για την καταπολέμηση της γήρανσης και ποιοι ισχυρισμοί υπάρχουν για αυτές:

Η αυξητική ορμόνη (HGH, Human Growth hormone): Η αυξητική ορμόνη ευθύνεται για την ανάπτυξη των παιδιών και μειώνεται στο αίμα μετά την εφηβεία. Αυτοί που τη συστήνουν υποστηρίζουν ότι βοηθά στη δημιουργία μυών, στην ανανέωση της ενέργειας και στην κατανάλωση του λίπους

Η μελατονίνη: Η μελατονίνη συντίθεται στον εγκέφαλο και είναι υπεύθυνη για τη ρύθμιση του ύπνου. Υπάρχουν ελπίδες ότι μπορεί να βοηθά κατά της αϋπνίας. Επίσης μπορεί να βοηθά εναντίον της αποδιοργάνωσης του βιολογικού κύκλου που συμβαίνει όταν οι άνθρωποι ταξιδεύουν σε διαφορετικές ζώνες χρόνου (jet lag)

Η τεστοστερόνη: Είναι η ανδρική σεξουαλική ορμόνη. Στις γυναίκες υπάρχει τεστοστερόνη αλλά σε πολύ λιγότερες ποσότητες. Η μείωση στο αίμα των επιπέδων της ορμόνης αυτής, έχει συσχετισθεί με συνήθεις ενοχλήσεις της γήρανσης όπως για παράδειγμα μυϊκή αδυναμία, οστεοπόρωση και μειωμένη ενέργεια και σεξουαλική ορμή

Η διυδροεπιανδροστερόνη (DHEA): Η ορμόνη αυτή μετατρέπεται από τον οργανισμό σε οιστρογόνα και τεστοστερόνη. Αυτοί που την προτείνουν, ισχυρίζονται ότι επιβραδύνει τη γήρανση, αυξάνει τη μυϊκή και οστική δύναμη, ευνοεί την κατανάλωση λίπους, βελτιώνει τις γνωσιακές ικανότητες, ενδυναμώνει την άμυνα του οργανισμού και ότι προστατεύει από τις χρόνιες νόσους

Η ορμονική θεραπεία αντικατάστασης με συνδυασμό προγεστερόνης και οιστρογόνων ή μόνο με οιστρογόνα: Στην εμμηνόπαυση πολλές γυναίκες παίρνουν ορμονική θεραπεία αντικατάστασης για να αντιμετωπίσουν τις εξάψεις και την ξηρότητα του κόλπου. Δυστυχώς οι έρευνες που έγιναν μέχρι σήμερα δεν μπόρεσαν να τεκμηριώσουν δράσεις κατά της γήρανσης των ορμονικών αυτών συμπληρωμάτων που προτείνονται σαν αντίδοτο στη φθοροποιό δράση του χρόνου. Παράλληλα πρέπει να προσθέσουμε ότι η χορήγηση των ορμονών αυτών εμπεριέχει κινδύνους:

Στους ηλικιωμένους άνω των 60 ετών, οι παρενέργειες της αυξητικής ορμόνης είναι συχνότερες παρά στους νεότερους. Μεταξύ των παρενεργειών της αυξητικής ορμόνης περιλαμβάνονται η αύξηση της πίεσης, η αρτηριοσκλήρυνση, η ανώμαλη αύξηση των οστών και των εσωτερικών οργάνων, ο διαβήτης, πονοκέφαλοι και συμπτώματα αρθρίτιδας.

Η χορήγηση τεστοστερόνης ή διυδροεπιανδροστερόνης ακόμη και βραχυπρόθεσμα, είναι σε θέση να προκαλέσει βλάβη στο συκώτι

Η ορμονική θεραπεία αντικατάστασης έχει συσχετισθεί κατά τα τελευταία 3 χρόνια με μεγαλύτερο κίνδυνο για καρδιοπάθειες (συμπεριλαμβανομένης και της καρδιακής προσβολής), εγκεφαλικών επεισοδίων, θρομβώσεων και καρκίνου του μαστού. Η απόφαση για τη χορήγηση ορμονικής θεραπείας αντικατάστασης στις γυναίκες κατά και μετά την εμμηνόπαυση, πρέπει να γίνεται επιλεκτικά και προσεκτικά από το θεράποντα γιατρό που θα αποφασίσει σε ποιες περιπτώσεις αυτή είναι αναγκαία.

Οι βιολογικοί μηχανισμοί που οδηγούν στη γήρανση δεν έχουν ακόμη διαλευκανθεί. Οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμη βρει τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούμε να σταματούμε ή να ανατρέπουμε τις αρνητικές επιδράσεις του χρόνου στο σώμα μας. Υπάρχουν πράγματι πολλά που προτείνονται από διάφορους, ο καθένας για τους δικούς του λόγους, με στόχο τη διατήρηση ενός νεανικού σώματος.

Μεταξύ αυτών που προτείνονται περιλαμβάνονται εκτός από τις ορμονικές θεραπείες, οι αντιοξειδωτικές ουσίες, οι βιταμίνες, διαφόρων ειδών συμπληρώματα διατροφής και δίαιτες όπως αυτές που προβλέπουν αυστηρό περιορισμό των θερμίδων που καταναλώνονται. Είναι απαραίτητο, κάθε φορά που τίθεται ένα τέτοιο ζήτημα, να υπάρχει στενή συνεργασία μεταξύ των ασθενών και των γιατρών τους.

Ο θεράπων κλινικός διατροφολόγος λαμβάνοντας υπόψη τις πραγματικές ανάγκες του ασθενούς του και έχοντας υπόψη τα αντικειμενικά επιστημονικά δεδομένα για την κάθε θεραπεία που προτείνεται, μπορεί να συμβουλεύει στον ασθενή του εκείνο που είναι το πλέον κατάλληλο και ταυτόχρονα με τους λιγότερους κίνδυνους γι’ αυτόν.

Τί κοινό έχουν ο Ιάσων, ο γιατρός και... το γιασεμί...;

Το ρήμα "ἰάομαι" σημαίνει "θεραπεύω, γιατρεύω".
 Στον Μέλλοντα είναι "ἰάσομαι" και στον αόριστο "ἰασάμην", από όπου προκύπτει η ρίζα "ἰασ-".

Από αυτό το ρήμα έχουμε τον "ιατρό", το  "ίαμα", τις "ιαματικές" πηγές και τα "ιαματικά" λουτρά, καθώς "ἰάονται" = θεραπεύουν.

Έχουμε, όμως,  και τα ονόματα "Ιασώ" και "Ιάσων"...
Η Ιασώ (ίαση=θεραπεία < ἰάομαι), όπως υποδεικνύει το όνομά της, ήταν αδελφή της Υγείας και θυγατέρα του θεού της Ιατρικής, του Ασκληπιού.

Γι'αυτό, άλλωστε, έχει ονομαστεί έτσι και το γνωστό νοσοκομείο.


Ο Ιάσων, παρομοίως, όπως υποδηλώνει το όνομά του...θεραπεύει.
Ποιόν θεραπεύει όμως...;
Μήπως είναι η ψυχή που αυτο-θεραπεύεται και οδηγείται μέσα από το ταξίδι της στην αυτοϊαση...;
Μήπως ξεκινώντας απλά ως μονοσάνδαλος (η ψυχή στο αρχικό της στάδιο χωρίς εμπειρίες και αρκετά εφόδια), περνώντας μέσα από τις δυσκολίες (Συμπληγάδες Πέτρες) καταφέρνει εν τέλει να κερδίσει τον θησαυρό (χρυσόμαλλο δέρας) ως νικητής και να στεφθεί βασιλιάς...; Ίσως...

Το ρήμα "ἰάομαι" έχει ονοματίσει, όμως,  και ένα μοσχομυρωδάτο και ευωδιαστό άνθος... το γιασεμί!
Η ονομασία του ήταν "ἴασμος". (ἴασμος -> ἰάσμινον -> ἰασεμί -> γιασεμί, κατά το "ἰατρός" -> γιατρός).

Και πράγματι... γνωρίζουμε περισσότερο το γιασεμί για το μεθυστικό του άρωμα. Ορίστε, ωστόσο, οι ιαματικές του ιδιότητες: καταπραϋντικές, χαλαρωτικές και αντισηπτικές. Δρα κατά της ανησυχίας, των πονοκεφάλων και της υπερέντασης. Βοηθάει στην καταπολέμηση της καταρροής και του βήχα, ενώ θεωρείται πως ενισχύει και την αυτοπεποίθηση. Βελτιώνει την πέψη και εξαλείφει τις τοξίνες. Επιταχύνει τον μεταβολισμό, βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος και έχει αφροδισιακή δράση. Ηρεμεί τα νεύρα και τους πονοκεφάλους, ενώ χαλαρώνει την μήτρα από τις κράμπες κατά την διάρκεια του τοκετού. Θεραπεύει φλεγμονές στα μάτια και στο δέρμα και με γαργάρες ανακουφίζει από πονόλαιμο και έλκη στο στόμα. Στην αρωματοθεραπεία καταπολεμά την κατάθλιψη, ενώ το τσάι γιασεμιού συντελεί στην απώλεια βάρους.

Αρκετά ιαματικός ο ίασμος, δεν βρίσκετε...;

Ναυμαχία των Πατρών - Ο Μιαούλης νικά τον τουρκο- αιγυπτιακό στόλο


Στις αρχές του 1822 ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος με αρχηγούς τον αντιναύαρχο Καρά Πεπέ Αλή και τον Αιγύπτιο υποναύαρχο Ισμαήλ Γιβραλτάρ βγήκε από τον Ελλήσποντο με διαταγή να πλεύσει προς την Πάτρα, προκειμένου να ανεφοδιάσει τους πολιορκούμενους από τους Έλληνες επαναστάτες, Τούρκους.
 
Στο κατόπι του βρέθηκε στόλος 63 ελληνικών πλοίων από τα Ψαρά, την Ύδρα και τις Σπέτσες με αρχηγούς τον Νικολή Αποστόλη, τον Ανδρέα Μιαούλη και τον Γκίκα Τσούπα.
 
Στις 15 Φεβρουαρίου ο τουρκικός στόλος ναυλόχησε στο λιμάνι της Πάτρας, λόγω κακοκαιρίας. Ο Ανδρέας Μιαούλης, που είχε αναλάβει τη διοίκηση της ελληνικής αρμάδας, θεώρησε ότι ήταν η κατάλληλη ευκαιρία για επίθεση.
 
Το πρωί της 20ης Φεβρουαρίου οι τουρκοαιγύπτιοι είδαν έκπληκτοι να κανονιοβολούνται από τα μικρά ελληνικά πλοία και μάλιστα υπό φοβερή τρικυμία.
 
Έπειτα από ναυμαχία πέντε ωρών, μία τουρκική φρεγάτα καταστράφηκε ολοκληρωτικά και πολλά άλλα πλοία υπέστησαν σημαντικές ζημιές. Πολλοί Τούρκοι βρήκαν το θάνατο ή τραυματίστηκαν σοβαρά.
 
Ο τουρκικός στόλος, μετά την αποχώρησή του από την Πάτρα, κατέφυγε στη Ζάκυνθο, η οποία ευρίσκετο υπό αγγλική διοίκηση.
 
Όταν οι Έλληνες έπλευσαν εκεί για να επαναλάβουν την επίθεσή τους, εμποδίστηκαν από τους Άγγλους, που προφασίστηκαν την ουδετερότητα του νησιού.
 
Ο ελληνικός στόλος επέστρεψε στις 24 Φεβρουαρίου και αγκυροβόλησε στο Μεσολόγγι, έτοιμος για να νέα αναμέτρηση.
 
Η Ναυμαχία της Πάτρας, στην οποία έλαμψε το άστρο του Ανδρέα Μιαούλη, υπήρξε γεγονός μεγάλης σημασίας για τον κατά θάλασσα αγώνα των Ελλήνων, παρά τις μικρές τουρκικές απώλειες.
 
Ήταν η πρώτη φορά που ελληνικά πλοία αντιμετώπισαν κατά παράταξη τον στόλο του Σουλτάνου, χωρίς να χρησιμοποιήσουν πυρπολικά.

8 λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι αγκαλιάζουν την θρησκεία

Εκτιμάται ότι σχεδόν το 70% των ανθρώπων παγκοσμίως ανήκει σε μια θρησκεία. Ακόμα κι αν αποκλείσουμε τα παιδιά των θρησκευόμενων ανθρώπων (σε πολλές χώρες τα παιδιά νομικά ανήκουν στην ίδια θρησκεία με τους γονείς μέχρι να ενηλικιωθούν), είναι ξεκάθαρο ότι ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων έχει θρησκευτικές πεποιθήσεις. Η ερώτηση είναι γιατί;

8. Οι άνθρωποι είναι προληπτικοί

Υπάρχει ένα παράλογο φαινόμενο που συμβαίνει λίγο ως πολύ σε πολλούς λάτρεις δημοφιλών ομαδικών σπορ. Εάν, κατά την παρακολούθηση ενός αγώνα, για κάποιον λόγο σταματήσουν για λίγο να τον βλέπουν και τη στιγμή εκείνη συμβεί μια νίκη, θεωρούν πως η επανάληψη της συμπεριφοράς τους αυτής μπορεί να οδηγήσει και πάλι σε νίκη. Οι λάτρεις του ποδοσφαίρου για παράδειγμα, εάν σταματήσουν για λίγο την παρακολούθηση ενός αγώνα και εκείνη τη στιγμή μπει γκολ, νιώθουν ότι πρέπει να σταματήσουν ξανά την παρακολούθησή του με την πεποίθηση ότι θα μπει κι άλλο γκολ.
Παρότι γνωρίζουμε σύμφωνα με τη λογική μας ότι το να πεταχτούμε στην τουαλέτα δεν επηρεάζει ένα ποδοσφαιρικό παιχνίδι που παίζεται εκατοντάδες ή χιλιάδες μίλια μακριά, το αίσθημα βρίσκεται εκεί και είναι διαδεδομένο. Έχουμε ακούσει πολλές εκφράσεις του τύπου «δεν είμαι προληπτικός αλλά …»
Αυτό που παρουσιάζει ενδιαφέρον είναι ότι οι προλήψεις δεν περιορίζονται στους ανθρώπους. Ο ψυχολόγος B.F. Skinner έδειξε ότι τα περιστέρια διακατέχονται επίσης από προλήψεις. Συγκεκριμένα τοποθέτησε πεινασμένα περιστέρια μέσα σ’ ένα κουτί και τους έδινε φαγητό σε τυχαίες στιγμές. Τα περιστέρια θα επαναλάμβαναν οποιαδήποτε τελευταία τους συμπεριφορά για να «κάνουν» το φαγητό να ξαναρθεί.
Όπως έχει επισημανθεί είναι πολύ δύσκολο να γίνει διάκριση ανάμεσα στην προληπτική συμπεριφορά (π.χ. να πιούμε ένα φλιτζάνι καφέ ώστε να «κάνουμε» μια ποδοσφαιρική ομάδα να σκοράρει) και στην θρησκευτική συμπεριφορά (π.χ. μιλώντας με σιγανή φωνή για να «προκαλέσουμε» βροχή).

7. Oι άνθρωποι δεν μπορούν να ελέγξουν τον ανθρωπομορφισμό

Αλήθεια, ποιοι από εμάς μιλούν στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές τους; Και όχι επειδή διαθέτουν αναγνώριση ομιλίας. Απ’ ότι φαίνεται πολλοί το κάνουμε αυτό. Μιλάμε (ή φωνάζουμε) στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, στα αυτοκίνητα, στα κατσαβίδια, σε σχεδόν οτιδήποτε με το οποίο αλληλεπιδρούμε. Πρόκειται για μια διαδεδομένη πρακτική και αφορά ειδικότερα τα παιδιά τα οποία επιβάλλουν προσωπικότητες σε άψυχα αντικείμενα. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις για τη χρησιμότητα αυτής της συμπεριφοράς, για παράδειγμα αν αναζητάμε κάτι που χάσαμε και φωνάξουμε το όνομα του εν λόγω αντικειμένου, τότε μπορούμε να το βρούμε πιο εύκολα- δηλαδή το να μιλάμε σε κάτι βοηθάει τους ανθρώπους να συγκεντρωθούν στο χαμένο αντικείμενο. Και πάλι, αν οι άνθρωποι πιεστούν θα παραδεχτούν ότι ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, το αυτοκίνητο ή το κατσαβίδι δεν μπορεί να τους ακούσει στην πραγματικότητα, ακόμα κι αν φωνάξουν, όμως οι άνθρωποι δεν μπορούν να σταματήσουν να το κάνουν. Αυτή η συμπεριφορά έχει οικοδομηθεί μέσα στον εγκέφαλό μας. Πώς συνδέεται αυτό με την θρησκευτική πίστη; Η θρησκεία έχει περιγραφεί ως «προσπάθεια να μιλήσουμε στον καιρό». Άραγε πόσο διαφορετικό είναι το να μιλάμε με τα αυτοκίνητά μας;

6. Ανάγκη για σκοπό

Φαίνεται πως έχουμε μια φυσική ικανότητα να αποδίδουμε σκοπό στα πράγματα. Για παράδειγμα τα κουνέλια μπορούν να έχουν πολλούς σκοπούς. Τρώνε γρασίδι, φτιάχνουν τρύπες, κάνουν περισσότερα κουνέλια (προφανώς!), ταΐζουν αλεπούδες και ούτω καθεξής. Φαίνεται ότι είναι φυσικό να πιστεύουμε ότι όλα πρέπει να έχουν έναν σκοπό. Αλλά ποια η χρησιμότητα των σφηγκών; Αυτή είναι μια ερώτηση που ακούγεται συχνά λες και οι σφήγκες είναι κάτι που υπάρχει χωρίς καθαρό σκοπό. Μας φαίνεται λάθος να πιστεύουμε ότι μερικά πράγματα δεν έχουν σκοπό και απλά «είναι». Η τάση να νομίζουμε ότι «όλα έχουν έναν σκοπό» οδηγεί στα ερωτήματα «ποιος ο σκοπός της ζωής;», «ποιος ο σκοπός του θανάτου;», «ποιος ο σκοπός του κακού;». Πολλοί φιλόσοφοι θα υποστήριζαν ότι αυτές δεν είναι λογικές ερωτήσεις, εν μέρει επειδή βασίζονται στην υπόθεση ότι αυτά τα πράγματα έχουν έναν σκοπό. Αλλά αν επιμένουμε ότι τα πράγματα έχουν σκοπό, τότε μια υπερφυσική εξήγηση, που μπορεί να εξηγήσει τα πάντα, μπορεί προφανώς να τα εξηγήσει.

5. Πίστη στη δικαιοσύνη

Φαίνεται ότι οι άνθρωποι έχουν μια έμφυτη πίστη στη δικαιοσύνη. Η φράση «δεν είναι δίκαιο!» μας ακούγεται οικεία, ειδικά όταν βρισκόμαστε σε νεαρή ηλικία. Παρότι η συνηθισμένη απάντηση των γονιών είναι «η ζωή απλά δεν είναι δίκαιη», η αίσθηση ότι η ζωή «πρέπει» να είναι δίκαιη είναι βαθιά ριζωμένη, όπως και για την δεισιδαιμονία, υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν περιορίζεται στους ανθρώπους. Ο εξελικτικός βιολόγος και καθηγητής Marc Bekoff πιστεύει ότι ένα αίσθημα ηθικής έχει οικοδομηθεί στους εγκεφάλους όλων των θηλαστικών, αλλά οι άνθρωποι απλά απεχθάνονται να βλέπουν παραπτώματα να μένουν ατιμώρητα και είναι κοινός παράγοντας στις θρησκείες ότι υπάρχει «πολύ» τιμωρία εν δράσει. Είναι κάπως δυσάρεστο να πιστέψουμε ότι ένας από τους σπουδαιότερους «πόλους έλξης» της θρησκείας είναι η ελπίδα ότι οι «κακοί» άνθρωποι θα τιμωρηθούν πραγματικά.

4. Ελπίδα για ζωή μετά θάνατον

Η άλλη πλευρά της πίστης στη δικαιοσύνη. Όταν κάποιος πεθαίνει, ένα από τα στάδια της θλίψης είναι ο θυμός. Μας φαίνεται απλά τόσο λάθος, τόσο άδικο το ότι κάποιος που αγαπάμε έφυγε από κοντά μας. Ποιος δεν θα ήθελε να είναι αλήθεια η συνάντησή μαζί του ξανά; Όπως με πολλά απ’ αυτά τα πράγματα, το λογικό μας μπορεί να δεχτεί ότι το να ζούμε απλώς και το να έχουμε συνείδηση της ζωής μας είναι αρκετό, όμως η λογική μας δεν είναι το μόνο πράγμα που καθοδηγεί τις πεποιθήσεις μας.

3. Μας λείπουν οι γορίλες μας

Ο κοντινότερος ζωντανός συγγενής του σύγχρονου ανθρώπου είναι οι γορίλες. Ανάλογα με το πώς μετράμε το DNA, είμαστε κατά 99% γορίλες ή οι γορίλες είναι κατά 99% άνθρωποι. Όπως ο φυσιοδίφης και παρουσιαστής David Attenborough έχει επισημάνει, η όραση, η ακοή και η αίσθηση της όσφρησης των γοριλών είναι τόσο όμοιες με τις δικές μας σε σημείο που να βιώνουν τον κόσμο με τον ίδιο τρόπο που τον βιώνουμε κι εμείς
Η συμπεριφορά των γοριλών, ωστόσο, είναι διαφορετική από των ανθρώπων. Κοινωνίες γοριλών ζουν σε μικρές ομάδες με ένα κυρίαρχο αρσενικό (λέγονται ασημοτρίχηδες επειδή το τρίχωμα του αρσενικού γίνεται γκρι όσο μεγαλώνει ηλικιακά). Ο ασημοτρίχης υπερασπίζεται την ομάδα από επιθέσεις και όπως είναι ευνόητο, ένας ώριμος, αρσενικός γορίλας είναι πολύ δυνατός, γι’ αυτό και είναι πιθανότερο να κερδίζει. Ο ασημοτρίχης επίσης «διευθύνει» την ομάδα παίρνοντας όλες τις αποφάσεις, σχεδιάζοντας τις μάχες, αποφασίζοντας πού θα μετακινηθεί η ομάδα και ούτω καθεξής.
Οι άνθρωποι δεν ζουν μ’ αυτό τον τρόπο. Ζουν σε σχετικά μεγάλες ομάδες, συγκριτικά με τους πιθήκους ειδικότερα, και δεν έχουν έναν εξαιρετικά ισχυρό αρσενικό αρχηγό. Ωστόσο υπάρχει η θεωρία ότι μέχρι πρόσφατα (με όρους εξελικτικής βιολογίας) ζούσαμε κι εμείς όπως οι γορίλες και ένα μέρος του εγκεφάλου μας συνεχίζει να επιζητά αυτό τον τρόπο ζωής. Ένα σημαντικό μέρος της θρησκευτικής συμπεριφοράς είναι πανομοιότυπη με την υποτακτική συμπεριφορά σ’ ένα κυρίαρχο αρσενικό (τα μάτια είναι χαμηλωμένα, υπάρχει ησυχία και σεβασμός κατά την παρουσία τους). Η διαφορά είναι ότι το κυρίαρχο αρσενικό μας δεν είναι τόσο χειροπιαστό σήμερα.

2. Καταναλώνοντας «ειδικά» φυτά

Ιθαγενείς της Νότιας Αμερικής κατανάλωναν για αιώνες το παραισθησιογόνο φυτό Αγιαχουάσκα (οι Ευρωπαίοι ιεραπόστολοι το περιέγραψαν τον 16ο αιώνα, αλλά ήταν ήδη για πολύ καιρό καθιερωμένο τότε). Η Αγιαχουάσκα είναι εύκολη στην παρασκευή της αρκεί να έχεις πρόσβαση σε τροπικό δάσος και δυνατότητα να βράσεις νερό. Τα ποικίλα φύλα της συνθλίβονται, βράζονται και καταναλώνονται. Απ’ ό, τι φαίνεται είναι δύσκολο να ελέγξουμε την αποτελεσματικότητα του μείγματος, αλλά οι χρήστες του λέγεται ότι βιώνουν πνευματικές εμπειρίες που αλλάζουν τη ζωή τους κάτω από την επίδραση των χημικών των φύλων του φυτού. Άλλες επιδράσεις του φυτού που έχουν περιγραφεί είναι η αίσθηση ζώου-θηράματος σ’ έναν πνευματικό κόσμο. Οι άνθρωποι δεν είναι ξένοι προς τα παραισθησιογόνα ναρκωτικά. Στοιχεία για χρήση μαγικών μανιταριών χρονολογούνται από την προϊστορική εποχή και πιστεύεται ότι οι πρώιμες θρησκείες ήταν μια προσπάθεια να εξηγηθούν οι παραισθησιογόνες εμπειρίες των ναρκωτικών.

1. Μας φέρνει κοντά.

Παρότι είναι δύσκολο να γνωρίζουμε με βεβαιότητα πώς εξελίσσεται η συμπεριφορά, υπάρχουν συνήθως ένας ή δύο λόγοι για την επιβίωσή της. Είτε προσφέρει κάποιο πλεονέκτημα είτε αποτελεί παρενέργεια από κάτι άλλο που προσφέρει ένα πλεονέκτημα. Σε πρώτη ματιά, η θρησκεία είναι εξελικτικά ακριβή. Η θυσία ζώων και ανθρώπων είναι ιστορικά κοινός τόπος, οι θρησκευτικοί πόλεμοι μέχρι σήμερα κοστίζουν χιλιάδες ζωές, επομένως πώς θα μπορούσε η θρησκευτική πίστη να επιβιώσει στην εξελικτική διαδικασία;
Μία θεωρία υποστηρίζει ότι η θρησκεία φέρνει τους ανθρώπους κοντά ή ακριβέστερα επιτρέπει σε πολλούς ανθρώπους να συμβιώνουν χωρίς να σκοτώνουν ο ένας τον άλλο. Οι κοντινότεροι εξελικτικοί μας συγγενείς οι γορίλες και οι χιμπατζήδες- ζουν σε μικρές ομάδες (150 άτομα είναι πιθανότατα η μεγαλύτερη ομάδα χιμπατζήδων). Οι χιμπατζήδες και οι άνθρωποι μοιράζονται έναν κοινό πρόγονο πριν από περίπου 8 εκατομμύρια χρόνια, συνεπώς φαίνεται πιθανό ότι οι πρώιμοι άνθρωπου διαβιούσαν σε μικρές ομάδες, αλλά άρχισαν να ζουν σε όλο και μεγαλύτερες ομάδες με την ανακάλυψη της γεωργίας που τους ανάγκασε να ζουν μαζί. Κάτι θα έπρεπε να αλλάξει στον εγκέφαλο του πρώιμου ανθρώπου ώστε να μας επιτρέψει να ζούμε σε μεγάλες ομάδες χωρίς συνεχόμενες προστριβές. Μια κοινή θρησκευτική πίστη θα μπορούσε να είναι αυτή η αλλαγή. Ένα ενδιαφέρον σημείο της θεωρίας αυτής είναι ότι δεν ενδιαφέρεται για το ποιες είναι οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, αλλά είναι σημαντικό κάθε μέλος της κοινότητας να πιστεύει το ίδιο πράγμα. Αυτό πιθανώς εξηγεί ορισμένες αλλόκοτες πεποιθήσεις στις θρησκείες.

Το νερό που μπορεί να ξεκινήσει μία …πυρκαγιά

Πειραμα στον Διεθνη Διαστημικο Σταθμο

Το νερό που μπορεί να ξεκινήσει μία …πυρκαγιά
Με μια μορφή νερού που μπορεί να κάψει, σαν φωτιά, οργανικά υλικά, πειραματίζονται οι αστροναύτες στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, τους τελευταίους έξι μήνες. Τα αποτελέσματα των δοκιμών τους αναμένεται να βρουν εφαρμογές στη Γη. Ήδη, η συγκεκριμένη μορφή νερού έχει αρχίσει να χρησιμοποιείται για την επεξεργασία αποβλήτων.

Όλοι γνωρίζουμε ότι το 70% του σώματός μας αποτελείται από νερό. Ότι είναι αναγκαίο, σχεδόν όσο και το οξυγόνο, για την επιβίωσή μας και ότι οι ευεργετικές του ιδιότητες είναι αμέτρητες. Όσοι πρόσεχαν λίγο περισσότερο στο σχολείο, ίσως, θυμούνται τα σημεία βρασμού και τήξης ή στους πόσους βαθμούς Κελσίου παγώνει. Τις τρεις μορφές του: υγρό, αέριο, στερεό.
Συνήθως, στην υγρή μορφή του χρησιμοποιείται για να σβήνουμε πυρκαγιές, αλλά, όπως φαίνεται, υπάρχει μία ακόμα κατάστασή του που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για το ακριβώς αντίθετο. Αντί να σταματά τη φωτιά, το νερό σε αυτή την κατάσταση, που ονομάζεται υπερκρίσιμο νερό, καίει την οργανική ύλη γύρω του. Και για αυτό τον λόγο βρίσκεται στο επίκεντρο του επιστημονικού ενδιαφέροντος.

Για να φτάσει στη συγκεκριμένη κατάσταση, το νερό χρειάζεται να θερμανθεί σε θερμοκρασία πάνω από 373 βαθμούς Κελσίου και να συμπιεστεί σε πίεση 217 ατμοσφαιρών. Πάνω από το κρίσιμο σημείο, μεταμορφώνεται σε κάτι που δεν είναι ούτε υγρό, ούτε αέριο, ούτε στερεό. Αυτό είναι το υπερκρίσιμο νερό. Κάτι σαν αέριο που μοιάζει με υγρό, σύμφωνα με τη NASA.
 
Το νερό που μπορεί να ξεκινήσει μία …πυρκαγιά
Εικόνες διαλύματος νερού-άλατος σε διαφορετικές θερμοκρασίες. Όσο αυξάνεται η θερμοκρασία και η πίεση, η διάκριση μεταξύ της υγρής και της αέριας κατάστασης του νερού γίνεται πιο δύσκολη. Ξεπερνώντας το κρίσιμο σημείο, η μαύρη γραμμή που χωρίζει τις φάσεις εξαφανίζεται. (Credit: NASA)
 
Όταν το υπερκρίσιμο νερό έρθει σε επαφή με οργανική ύλη, συντελείται μία χημική αντίδραση, μία καύση χωρίς φλόγες: η οξείδωση. Γιατί, όμως, μας ενδιαφέρει αυτό; Και μάλιστα, σε σημείο που, από τον Ιούλιο του 2013, οι αστροναύτες του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού, υπό την αιγίδα της NASA και της CNES (γαλλική διαστημική υπηρεσία), διεξάγουν σχετικά πειράματα που θα συνεχιστούν για άλλους 6 μήνες;

Οι εφαρμογές της οξείδωσης με υπερκρίσιμο νερό

Πολύ απλά, επειδή αυτή η ιδιότητα του υπερκρίσιμου νερού μας βοηθά να απαλλαγούμε από την παρουσία δυσάρεστων λυμάτων. “Αν πιέσουμε ένα υγρό ρεύμα αποβλήτων πάνω από το κρίσιμο σημείο, το υπερκρίσιμο νερό σπάει τους δεσμούς των υδρογονανθράκων, επιτρέποντάς τους να αντιδράσουν με το οξυγόνο”, εξηγεί ο ερευνητής της NASA, Mike Hicks.

Με άλλα λόγια, όταν μετατρέψουμε το νερό στα υγρά απόβλητα (π.χ. λύματα αποχέτευσης ή γεωργικά απόβλητα) σε υπερκρίσιμο νερό, μπορούμε να κάψουμε, όλα τα οργανικά υλικά που περιέχουν, χωρίς να παράγονται ορατές φλόγες. H διαδικασία ονομάζεται Τεχνολογία Οξείδωσης με Υπερκρίσιμο Νερό (SCWO).
 
Το νερό που μπορεί να ξεκινήσει μία …πυρκαγιά
Σύστημα για οξείδωση με υπερκρίσιμο νερό, κατασκευασμένο από την General Atomics), που χρησιμοποιεί ο αμερικανικός στρατός (Πηγή: ga.com)
 
Πρόκειται για μία καθαρή μορφή καύσης, σε σχέση π.χ. με την αποτέφρωση, αφού παράγει μόνο νερό και διοξείδιο του άνθρακα, χωρίς κανένα από τα τοξικά προϊόντα της φωτιάς. Υπάρχει, όμως, ένα μεγάλο πρόβλημα. Τα άλατα στο υπερκρίσιμο νερό δεν διαλύονται, αλλά χωρίζονται από το νερό και αποκολλούνται σε άλλες επιφάνειες, όπως σωλήνες και τοιχώματα. 

Το αποτέλεσμα είναι να εκτοξεύεται το κόστος συντήρησης των αντιδραστήρων στα συστήματα εκμετάλλευσης του υπερκρίσιμου νερού. Σε αυτό το πρόβλημα, το οποίο εμποδίζει την εφαρμογή της τεχνολογίας SCWO σε μεγαλύτερη κλίμακα, ευελπιστούν να δώσουν λύση οι ερευνητές της NASA και της CNES με τα πειράματά τους.

Η σημασία των αποτελεσμάτων της έρευνας

Η έρευνα γίνεται στη Συσκευή για τη Μελέτη Κρίσιμων Υγρών και Κρυσταλλώσεων (DECLIC), η οποία είναι εγκατεστημένη στην Kibo, τη γιαπωνέζικη μονάδα του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού. Χωρίς τις επιδράσεις της βαρύτητας, θα παρατηρηθεί καλύτερα η καθίζηση και θα απαντηθούν ερωτήματα, όπως σε ποιο σημείο ακριβώς χωρίζονται τα σωματίδια του άλατος από το νερό.
 
Το νερό που μπορεί να ξεκινήσει μία …πυρκαγιά
Η Συσκευή για τη Μελέτη Κρίσιμων Υγρών και Κρυσταλλώσεων (δεξιά) αποτελείται από δύο ορθογώνια κουτιά. Στο πάνω πλαίσιο, βρίσκονται τα διαγνωστικά εργαλεία (αριστερά). Στο κάτω, αποθηκεύονται τα δεδομένα και από εκεί δίνονται οι εντολές. (Credit: NASA/CNES)
 
Τα αποτελέσματα της έρευνας αναμένεται να βοηθήσουν στον σχεδιασμό συστημάτων που θέλουν να εκμεταλλευτούν την τεχνολογία οξείδωσης με υπερκρίσιμο νερό, όπως μονάδες παραγωγής ενέργειας και διαχείρισης αποβλήτων, τα οποία θα έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και πιο χαμηλό κόστος συντήρησης.

Υλικά σε υπερκρίσιμη κατάσταση χρησιμοποιούνται εδώ και χρόνια. Για παράδειγμα, στο στεγνό καθάρισμα και στην αποκαφεϊνοποίηση του καφέ χρησιμοποιείται το υπερκρίσιμο διοξείδιο του άνθρακα. Το αμερικανικό ναυτικό, ο αμερικάνικος στρατός και η πόλη του Ορλάντο, στις ΗΠΑ, έχουν ξεκινήσει να χρησιμοποιούν τεχνολογία με υπερκρίσιμο νερό για την επεξεργασία των αποβλήτων τους.

Ανακαλύφθηκε ελληνική γραφή σε σχολείο 1700 ετών στην Αίγυπτο


Οι ανασκαφές στη θέση Αμέιντα, στη δυτική έρημο της Αιγύπτου, έφεραν στο φως μια ελληνική πόλη της ρωμαϊκής περιόδου, γνωστή με το όνομα Τρίμιθις. Αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ελληνικές γραφές σε οίκημα που χρονολογείται περίπου 1.700 ετών στην Αίγυπτο. 
 
Στην βορινή πλευρά της κατοικίας βρέθηκαν αίθουσες, οι οποίες χρησιμοποιούνταν ως χώροι εκμάθησης.
 
Στους τοίχους βρέθηκαν επιγραφές αλλά και ένας μακρύς πάγκος, που σύμφωνα με τους αρχαιολόγους χρησίμευε για να κάθονται οι μαθητές ή για να πατούν επάνω για να γράφουν στον τοίχο-πίνακα. 
 
Στον τοίχο είναι γραμμένα ποιήματα που απευθύνονται από τον δάσκαλο προς τους μαθητές του, τους οποίους και παρότρυνε να πιουν από την πηγή των Μουσών, να μιμηθούν τους άθλους του Ηρακλή και να ακολουθήσουν τον Ερμή, τον θεό της ρητορικής. 
 
Άλλες επιγραφές που βρέθηκαν στους τοίχους του σχολείου, παραπέμπουν στην Οδύσσεια του Ομήρου και σε κείμενα του Πλουτάρχου. 
 
Η ανακάλυψη ότι σε αυτή την απομακρυσμένη πόλη, στη μέση της ερήμου, διδασκόταν η έμμετρη ρητορική σύνθεση, αποτελεί γεγονός εξαιρετικά μεγάλης σημασίας για την ιστορία της αρχαίας ελληνικής παιδείας. 
 
Στους τοίχους της κατοικίας βρέθηκαν ακόμη πολύχρωμα έργα τέχνης με εικόνες των θεών του Ολύμπου.

Χριστιανοί υπέρ του Αναρχισμού


anarchist_logoΑκελδάμα – Ομάδα Χριστιανών Αναρχικών.  Πώς είπατε; Δεν γνωρίζετε τι εστί Ακελδάμα;
Είναι το πεδίο του αίματος. Εκεί που ξεχύθηκαν τα άντερα του Ιούδα του Ισκαριώτη, μετά την προδοσία του.
Αναρχικοί Χριστιανοί! Α, ναι. Ο Γιαχβέ είναι άναρχος θεός. Τώρα κατάλαβα. Διότι οι θεοί των υπολοίπων θεών δεν ήταν άναρχοι. Ο Ζεύς, φερ’ ειπείν, όταν του ζητήθηκε να επέμβει σε ζήτημα ζωής ή θανάτου από την Θέτιδα, την παρέπεμψε στην Θεά Ανάγκη, με το αιτιολογικό ότι υπόκειται κι αυτός στους αιώνιους νόμους της. Έτσι τουλάχιστον ισχυρίζεται ο Θείος Όμηρος. Αλλά ποιος να πιστέψει έναν παραμυθά.
Πρόκειται για αναρχικούς της πιο παλαιάς χριστιανικής επωδού, η οποία ουδέποτε έπαψε να ακούγεται από τα χείλη της χειρότερης πάστας του χριστιανικού όχλου: «Δεν φταίει ο Θεός για τα κακά των ανθρώπων αλλά οι άνθρωποι που δεν εφαρμόζουν τις εντολές του». Βρε όρνια, γίνεται ρε κάτι στον κόσμο αυτόν χωρίς την θέληση του Θεού του σύμπαντος κόσμου;

«Ο Θεός πέθανε!», Δόξα τω Θεώ!

Πριν από πολύ καιρό, κάποιοι αναφώνησαν: «Ο Θεός πέθανε!». Ανάμεσα σε αυτούς που χρησιμοποίησαν αυτή τη φράση (κυριολεκτικά ή μεταφορικά) ανήκουν κάποια από τα σημαντικότερα ονόματα της φιλοσοφίας και των ανθρωπιστικών επιστημών.
Η δήλωση αυτή ήρθε μαζί με τις νέες ιδέες ενός κόσμου που ξεδιπλώθηκε μπροστά στα μάτια και τον νου των ανθρώπων. Ήταν ο Διαφωτισμός, ο Αιώνας των Φώτων!
Η σκοτεινή εποχή που φίμωσε την επιστημονική γνώση αποτελούσε πλέον παρελθόν. Ο Μεσαίωνας, ο «σκοτεινός αιώνας», τελικά υποσκελίστηκε και ξεπεράστηκε.
Μια από τις κύριες οργανώσεις που κυριάρχησαν στο Μεσαίωνα, η Χριστιανική Εκκλησία, αποτέλεσε τώρα στόχο των ανθρώπων του πνεύματος. Με επαρκή επιχειρήματα επιτέθηκαν κατά των δογμάτων της εκκλησίας των Παπάδων, των προσταγών τους, των ιδεών και των διδασκαλιών τους.
Επιπλέον, άσκησαν σφοδρή κριτική στην ιεραρχική δομή της εκκλησίας και στο παπικό αλάθητο. Υπό ένα πρίσμα βιβλικό , είχαν δίκιο!
Ωστόσο, όλοι αυτοί που αναφώνησαν «ο Θεός πέθανε» δεν υπέπεσαν σε σφάλμα, απλά άργησαν. Ο «θεός» που αρνήθηκαν ήταν ήδη νεκρός, εδώ και καιρό, ένας ιδρυματικός θεός, δημιούργημα μιας διεφθαρμένης εκκλησίας, ποδηγέτης της ανθρώπινης ελευθερίας, ένας θεός που ήταν πάντα νεκρός. Ο υιός του, με απαλά και εξευρωπαϊσμένα χαρακτηριστικά, μπλε μάτια και όμορφο δέρμα, δεν θύμιζε σε τίποτα αραβοεβραίο ξυλουργό.
Ο ζων και σωτήρας Θεός ήταν παρών στις ζωές των καταδιωκόμενων, των φλεγόμενων στην πυρά της «Ιεράς» Εξέτασης, των πορνών, εκείνων που κατέφασκαν σε έναν αληθινό και ζωντανό δρόμο. Αυτή είναι η φιγούρα του Ιησού των Ευαγγελίων, του συμπορευόμενου με τους άπορους και τους παρίες μιας υποκριτικής και σκληρής κοινωνίας. Ενός Θεού που σίγουρα απουσίαζε από την πώληση των συγχωροχαρτιών, από τις ψυχρές και μηχανικές τελετουργίες, γραμμένες σε μια γλώσσα που οι μάζες αγνοούσαν, από τις σφαγές και τους πολέμους που έγιναν στο όνομά του. Όπως και σήμερα, που δεν συμπορεύεται με εκείνους που θησαυρίζουν εν ονόματι της λύτρωσης, ούτε με αυτούς που εξαπατούν μέσω των μίντια και των εκλογικών διαδικασιών, μέσα στις σχολικές αίθουσες και μπροστά από την αγία τράπεζα.

Τα Καβείρια μυστήρια και η ιστορία τους

Ποιοι ήταν οι Κάβειροι;Για τα Καβείρια μυστήρια σώζονται οι λιγότερες ίσως πληροφορίες σε σχέση με τα άλλα ελληνικά μυστήρια. Ο Στράβων γράφει σχετικά με τις λίγες πληροφορίες που γνώριζαν από την εποχή του ακόμα: «Για τους Σαμοθράκη τιμώμενους θεούς πολλοί έχουν πει ότι είναι οι Κάβειροι οι ίδιοι, αλλά ούτε και αυτοί που είπαν αυτό μπορούν να μας πουν ποιοι ήταν οι Κάβειροι στην πραγματικότητα».

Είναι πολύ απροσδιόριστα τόσο ο αριθμός όσο και τα ονόματα τους, έτσι που η σύγχυση γύρω απ’ την προσωπικότητα τους αυξάνει συνεχώς. Στις αρχαίες πηγές υπάρχουν αρκετές εκδοχές σχετικά με την προέλευση τους και επικρατέστερη εκδοχή είναι ότι οι Κάβειροι είναι μια ομάδα χθονίων Θεοτήτων Θρακοπελασγικής προέλευσης, οι οποίοι είναι δαίμονες και παιδιά του Ηφαίστου, του θεού της φωτιάς και των τεχνών. Άλλοι έλεγαν πως οι Κάβειροι είναι η Μεγάλη Μητέρα, η μητέρα γη (στην τοπική γλώσσα λεγόταν Αξίερος, ταυτίζονταν με την Δήμητρα και την αποκαλούσαν Ηλέκτρα, Λαμπρή, Στρατηγίδα και Ηγέτιδα), ο σύζυγός της ο Καδμίλος [θεός της γονιμότητας που πολλές φορές ταυτίζονταν με τον Ερμή γιατί τα σύμβολα του (το ιερό του ζώο, ο κριός, που συμβόλιζε τη γονιμοποιό δύναμη και τον αρχηγό ποιμένα, καθώς και το φιδοκέφαλο κηρύκειο του) βρέθηκαν χαραγμένα σε νομίσματα και σε επιγραφές του Ναού].
Άλλοι λένε πως ήταν δύο αρένες δίδυμοι Θεοί και τους συνέδεαν με τους Διόσκουρους, άλλοι πάλι, πως οι Θεοί ήταν τρεις και τα τοπικά ονόματα τους Αξίερος, Αξιόκερσα και Αξιόκερσος υποδήλωναν ότι ήταν η Δήμητρα, η Κόρη και ο Ερμής. Άλλοι προσθέτουν και τον Άδη, την Εκάτη, τη Ρέα, τους Οκριβάντες, τον Ουρανό και τη Γαία. Ακόμα και η Αφροδίτη που ίσως είναι αυτή που παριστάνεται σε περίεργα τρίμαστα γυμνά ειδώλια που βρέθηκαν στις ανασκαφές, φαίνεται να θεωρείται πως ανήκε στους Κάβειρους. Αυτή η πολυπροσωπία που υπάρχει στην λατρεία των Καβειριων οδηγεί στη σκέψη πως στα μυστήρια της Σαμοθράκης φανερώνονταν η γενική και απρόσωπη θεωρία για την θεότητα που υπάρχει και στα Ορφικά μυστήρια (που ο Θεός προσφωνείτε «Μέγα πνεύμα», «Μέγας Ελευθερωτής», «Μεγάλη ψυχή του κόσμου», «Λόγος»).
Το βέβαιο είναι ότι οι πρώτοι Αχαιοί το 2000 π.Χ περίπου κατέγραψαν στον κατάλογο των θεοτήτων τα ονόματα του Δια, της Εκάτης, του Απόλλωνα και των Καβείρων. Η λατρεία των Καβείρων σχετιζόταν με τον Ήφαιστο και τα Καβείρια μυστήρια τελούνταν κυρίως στη Σαμοθράκη , την Λήμνο, την Ίμβρο, την Μακεδονία, την Θράκη, την Βοιωτία, την Μικρά Ασία και την Κάρπαθο από τα οποία το πιο κέντρο λατρείας ήταν στη Σαμοθράκη.
Ο Όμηρος αναφέρεται στην Σαμοθράκη με το επίθετο «Ζαθέη» δηλαδή Σεπτή και Αγιότατη και επίσης την ονομάζει Ιερά χώρα: Σαμοθράκη όπου τελετές προκαλούν ρίγος φόβου γίνονται για χάρη των θεών οι οποίες είναι απόρρητες στους κοινούς θνητούς.
« Ζαθέη Σαμοθράκη ένθα και όργια φρικτά Θεών άρρητα βροτοΐσιν ». (Σεπτή και αγιωτάτη Σαμοθράκη όπου τελετές που προκαλούν ρίγος φόβου γίνονται για χάρη των θεών, οι όποιες είναι απόρρητες στους κοινούς θνητούς).
Πότε ξεκίνησαν τα Καβείρια Μυστήρια;
Στην λατρεία των Καβειρίων μυστηρίων πρωτεύοντα ρόλο έπαιζε το πυρ, η φωτιά, από όπου φαίνεται πήραν το όνομα τους και η εσωτερική διδασκαλία των Καβειρίων μυστηρίων ήταν η γέννηση και η αναγέννηση του ανθρώπου. Οι κάτοικοι της Λήμνου, της Ίμβρου και της Σαμοθράκης τους ταύτιζαν με τον Πρωτέα, ο οποίος προσωποποιούσε την θάλασσα και το «ηφαιστειώδες πυρ» του οποίου κύρια θεότητα είναι ο Ήφαιστος ενώ ο Παυσανίας γράφει ότι ο Προμηθέας και ο γιος του Αιτναίος λατρευόταν ως Κάβειροι στην Βοιωτία.
Η αρχή της τελέσεως των καβειρίων μυστηρίων χάνεται στα βάθη της ελληνικής προϊστορίας και εδώ πάλι οι απόψεις διίστανται. Ο Ηρόδοτος υποστηρίζει ότι η λατρεία των Κάβειρων ήταν αυτόχθων μυστηριακή λατρεία των Πελασγών. Πιο συγκεκριμένα αναφέρει ότι στη Σαμοθράκη οπού τελούσαν τα Καβειρια κατοικούσαν Πελασγοί και ότι οι Αθηναίοι πρώτοι από όλους τους Έλληνες ηρθαν σε επαφή με τους Πελασγούς της Σαμοθράκης, τα αγάλματα του Ερμή με τον φαλλό του στραμενο προς τα πανω και την λατρεία των Κάβειρων, όταν οι Πελασγοί μετοίκησαν στην Αττική και άρχισαν να θεωρούνται και αυτοί Έλληνες:
« Αυτά και πολλά άλλα τα οποία εγώ θα υπομνήσω παρέλαβαν οι Έλληνες παρά των Αιγυπτίων, ότι Δε τα αγάλματα του Ερμού έχουν τα αιδοία ορθά, τούτο δεν το έμαθον παρά των Αιγυπτίων, αλλά παρά των Πελασγών μεν το έμαθον πρώτοι εξ όλων των Ελλήνων οι Αθηναίοι, παρά τούτων Δε οι άλλοι Έλληνες. Κατά την εποχήν Δε, καθ” ην ήδη οι Αθηναίοι ελογίζοντο μεταξύ των Ελλήνων, μετώκησαν εις την Αττικήν ως σύνοικοι οι Πελασγοί, και έκτοτε ήρχισαν να θεωρούνται ως Έλληνες. Εκείνος Δε, ο οποίος έχει μυηθή εις τα μυστήρια των Καβείρων, τα οποία επιτελούν οι Σαμοθράκες παραλαβόντες παρά των Πελασγών, αυτός θα καταλάβει τι θέλω να είπω με τα λόγια μου. Διότι την Σαμοθράκην κατώκουν προηγουμένως αυτοί οι Πελασγοί, οι οποίοι έγιναν σύνοικοι με τους Αθηναίους, παρ” αυτών Δε παρέλαβον τα μυστήρια οι Σαμοθράκες. Των οποίων τα αγάλματα του Ερμού, του να έχουν ορθά τα αιδοία έμαθον εκ των Ελλήνων παρά των Πελασγών πρώτοι οι Αθηναίοι. Περί τούτου παραδίδεται κάποιος Ιερός Λόγος, ο οποίος αποκαλύπτεται εις τα εν Σαμοθράκη μυστήρια. »
Ο Στησίμβροτος υποστηρίζει ότι η λατρεία των Κάβειρων εισάγεται στον ελλαδικό χώρο από την Μικρά Ασία που την κατοικούσαν Πελασγοί.
Μια ακόμα σημαντική πληροφορία είναι αυτή που μας έχει δώσει ο χριστιανός συγγραφέας Ιππόλυτος (2ο αιώνας μ.X) που αναφέρει τα εξής: «Οι Σαμοθρακες ονομάζουν αυτόν που τιμούν στα μυστήρια που τελούν Αδαμο, τον αρχικό άνθρωπο, ενώ στο ιερό της Σαμοθράκης υπάρχουν δυο αγάλματα γυμνών ανθρώπων με τα χεριά τεντωμένα προς τον ουρανό και τους φαλλούς στραμενους προς τα πανω, όπως έχει και το άγαλμα του Ερμή στην Κυλλήνη. Τα αγάλματα αυτά είναι εικόνες του πρώτου ανθρώπου και του αναγεννημένου πνευματικά ανθρώπου».
Οι Τελετές και ο πανανθρώπινος χαρακτήρας των Καβειριων.
Δεν γνωρίζουμε ακριβώς το τι γινόταν στις τελετές γιατί οι μυημένοι τις τελούσαν μυστικά και δεν μιλούσαν γι’αυτές. Αυτό που ξέρουμε και είναι αξιοσημείωτο είναι ότι αντίθετα με αλλά μυστήρια τα Καβειρια είχαν πανανθρώπινο χαρακτήρα. Δηλαδή μπορούσαν να πάρουν μέρος άτομα ανεξαρτήτου φύλου, εθνότητας, αξιώματος η ηλικίας! (Στα Ελευσίνια μυστήρια για παράδειγμα μπορούσαν να λάβουν μέρος μονό Έλληνες ελεύθεροι πολίτες). Άνδρες και γυναίκες, δούλοι και δουλοπάροικοι, αλλοεθνείς, και αλλόπιστοι ήταν δεκτοί ενώ θεμελιώδης σκοπός των μυστηρίων αυτών ήταν η ηθικοποίηση του ανθρώπου. Με τη μύηση τους αναλάμβαναν ηθικές και κοινωνικές υποχρεώσεις και ο Διόδωρος ο Σικελιώτης λέει ότι «οι μυούμενοι εγίνοντο ευσεβέστεροι, δικαιότεροι και κατά πάντα καλλίτεροι».
Επίσης, κάτι ακόμα που διαφοροποιεί τα μυστήρια σε σχέση με όλα τα αλλά ήταν ένας ρητός και απαράβατος όρος που υπήρχε και τον συναντάμε μονό εδώ. Βασική και απαραίτητη προϋπόθεση και προπαρασκευαστικό στάδιο της μυήσεως, ήταν η ψυχική κάθαρση του ανθρώπου που ζητούσε να μυηθεί, η εξομολόγηση. Γι” αυτόν τον σκοπό υπήρχε ένας ειδικός ιερέας γνωστός ως Κοής ο οποίος άκουγε τον εξομολογούμενο και είχε το αξίωμα να εξαγνίζει ακόμα και τον φονιά που μετάνιωνε για την πράξη του. Έτσι, εκτός απ’ τη λατρευτική και θρησκευτική έννοια, βλέπουμε πως τα μυστήρια της Σαμοθράκης, είχαν φιλοσοφική βάση και χαρακτήρα κοινωνικής αρετής.
Ύστερα από την εξομολόγηση και την έγκριση του Κοή και των Ανακτοτελεστών, ο κατηχημένος μπορούσε να προσέλθει στην τελετή της μυήσεως. Πιστεύεται πως η μύηση γινόταν τη νύχτα, με το φως των δαδιών και των λυχναριών των μυημένων που παραβρίσκονταν στην τελετή. Πολλά λυχνάρια που βρέθηκαν στις ανασκαφές είχαν χαραγμένο το γράμμα Θ δηλωτικό των Μεγάλων Θεών, αλλά και στους τοίχους του Ιερού υπάρχουν πολλές οι θέσεις για τοποθέτηση δαδιών. Ο μειούμενος καθόταν πάνω σε θρόνο γι” αυτό και η τελετή λεγόταν «θρονισμός». Φαίνεται πως σ” αυτό το στάδιο οι μυούντες χόρευαν γύρω απ’ τον μυούμενο. Πολλές μαρτυρίες και κυρίως του Πλούταρχου υπάρχουν γι” αυτή τη φάση της τελετής. «Καθάπερ ειώθασιν εν τω καλουμένω θρονισμώ καθίσαντες τους μυουμένους οι τελούντες κύκλω περιχορεύειν».
Ύστερα από τον θρονισμό, ο ιερέας οδηγούσε τον μύστη στο άβατο του Ιερού και εκεί το νέο μέλος, είχε δηλαδή την εποπτεία, κάποιας ιερής αναπαράστασης με πιθανό αντικείμενο την έκφραση κοσμογονικών ιδεών στις όποιες πρώτευε η μυστηριώδης τους γενεαλογία. Έτσι, έφθανε στον βαθμό της εποπτείας. Μπροστά στο άβατο του Ιερού υπήρχε επιγραφή, που αποκάλυψε η αρχαιολογική σκαπάνη και που απαγόρευε με λιτό αλλά απόλυτο τρόπο, την είσοδο. «Αμύητον μη εισιέναι». Αργότερα, με την προσέλευση και των Ρωμαίων στα μυστήρια, προστέθηκε απαγορευτική επιγραφή και στα Λατινικά.
Στον καινούργιο μύστη προσέφεραν στεφάνι από ελιά και πορφυρή ζώνη που τον προφύλαγε απ’ τους κινδύνους. H μύηση μπορούσε να γίνει σ” οποιαδήποτε εποχή και κυρίως απ’ τον Απρίλη ως τον Σεπτέμβριο. Φαίνεται δηλαδή πώς δεν ήταν απαραίτητο να συμπέσει η μύηση με τις ετήσιες πανηγυρικές εκδηλώσεις. Αυτές, διαρκούσαν εννιά μέρες κατά τις όποιες κάθε πόλη απ’ τα νησιά, τη Θράκη και τα Μικρασιατικά παράλια έστελνε τους πρεσβευτές της. Πρεσβευτή έστελνε ακόμα και η πόλη της Σαμοθράκης κι” αυτό αποδεικνύει ότι το Ιερό δεν θεωρούνταν ότι ανήκε στο νησί αλλά πως ήταν όλου του κόσμου.

Πριν από τις τελετές έσβηναν γενικά κάθε φωτιά στο νησί και έφερναν νέα φλόγα απ’ το ιερό των Καβείρων της Δήλου. Δεν μπόρεσε να καθορισθεί πότε γίνονταν οι γιορτές αυτές ενώ ο αρχαιολόγος Λέμαν που ήταν επί χρόνια επικεφαλής της Αμερικανικής Αρχαιολογικής αποστολής στην Σαμοθράκη αποτολμά σε ένα σύγγραμμα του να αναφέρει ότι πιστεύει πως οι τελετές είναι πολύ πιθανόν να γίνονταν τον Ιούλιο.
Παρ” όλο που η μύηση γίνονταν αποκλειστικά στη Σαμοθράκη, όπου η λατρεία των Καβείρων άρχισε πριν από τον 7ο αιώνα, η διδασκαλία ξαπλώθηκε γρήγορα, πρώτα στα γειτονικά νησιά, Λήμνο, Ίμβρο, Τένεδο, πέρασε στις ακτές της Θράκης και της Ιωνίας και τελικά έφτασε σ” ολόκληρη την Ελλάδα. Σύμφωνα με περιγραφές του Στράβωνα και του Παυσανία αλλά και διαπιστώσεις από ανασκαφές, ιερά των Καβείρων υπήρχαν στη Σύρο, στη Θήβα, στη Δήλο, στην Πάρο, στην Χίο, στην Πέργαμο, ακόμα και στο Ιόνιο, στην Κέρκυρα. Μάλιστα ο Παυσανίας, αναφερόμενος στο ιερό των Καβείρων στη Θήβα, λέει ότι ήταν ανέκαθεν «άγιον» και «θαυματουργόν».
Οι Κάβειροι εξακολούθησαν να λατρεύονται και τα μυστήρια τους να τελούνται μέχρι το τέλος του 4ου μ.Χ αιώνα. Διαπιστώθηκε από τις ανασκαφές ότι οι Ρωμαίοι περιτείχισαν τον ιερό χώρο και πως παρ” όλο που μεγάλες καταστροφές σημειώθηκαν στα 200 μ.Χ. πιθανώς από σεισμό, αμέσως έγιναν αναστηλώσεις και αποκαταστάσεις των ζημιών σε μεγάλη έκταση. Ο ιερός χώρος εξακολούθησε να ακμάζει, η φήμη του παρέμεινε αμείωτη και η αρχαία θρησκεία είχε πάντα τους πιστούς της, ως το τέλος του 4ου μ.Χ. αιώνα οπότε εγκαταλείφθηκε αφού εγκαταστάθηκε η νέα θρησκεία. Στα μέσα του 6ου αιώνα μ.Χ. ένας καταστρεπτικός σεισμός ισοπέδωσε ότι είχε απομείνει.
Άλλες σημαντικές πληροφορίες:
• Στα Καβείρια μυστήρια είχαν μυηθεί ο Ορφεας , ο Ηρακλής, οι Διόσκουροι Κάστωρ και Πολυδεύκης, ο Αγαμέμνων, ο Οδυσσεας, ο Ιάσωνας αλλά και άλλοι Έλληνες που έλαβαν μέρος στον τρωικό πόλεμο.
• Στην Λήμνο οι Κάβειροι ήταν και προστάτες της αμπελουργίας.
• Οι Κάβειροι της Σαμοθράκης τιμόνταν από τους Έλληνες και σαν προστάτες των ναυτικών. Οι διασωθέντες από ναυάγια κατέθεταν αφιερώματα στο ιερό της Σαμοθράκης
• Ο Πίνδαρος αναφέρει για τους μυημένους στα Μυστήρια των Καβείρων: «Ευτυχής εκείνος ο οποίος αφού είδε αυτό το θέαμα, κατέρχεται στα βάθη της Γης. Γνωρίζει το τέλος της ζωής, γνωρίζει την Θεία πηγή».
• Ο Περσέας, ο τελευταίος Βασιλιάς της Μακεδονίας, κατά την διάρκεια των μαχών εναντίον των Ρωμαίων πήγε στην Σαμοθράκη για να ζητήσει την βοήθεια των Μεγάλων Θεών.
• Ο Βασιλιάς Φίλιππος ήταν μυημένος στα μυστήρια της Σαμοθράκης, όπου και γνώρισε την Ολυμπιάδα την μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η οποία ήταν και ιέρεια των Καβείρων.
• Ο Γερμανικός, ο διάδοχος του Αυτοκράτορα Τιβέριου πηγαίνοντας στην Συρία για να αναλάβει την διοίκηση των Ρωμαϊκών στρατευμάτων, πήγε μέσω του Αιγαίου στην Σαμοθράκη για να μυηθεί στα Καβείρια μυστήρια, αλλά λόγω των σφοδρών βορείων ανέμων δεν μπόρεσε να φτάσει. Αυτό θεωρήθηκε κακός οιωνός και μετά λίγους μήνες ο Γερμανικός πέθανε, δηλητηριασμένος από την γιαγιά του Λυβια, γυναίκα του Αυγούστου.
___________________________________________
Βιβλιογραφία
Ηροδότου, Ιστορίαι. Μετάφρ. Ε. Πανέτσου. Βιβλ. ΙΙ .
Πλουτάρχου, Βίοι Παράλληλοι. Μετάφρ. Α. Ι. Πουρνάρα
Εγώ ο Κλαύδιος, Ρομπερτ Γκρεηβς