Δευτέρα 17 Φεβρουαρίου 2014

Ο ψαράς και η χαμένη ευκαιρία


Ένας ψαράς κατεβαίνει κάθε νύχτα στην παραλία  για να ρίξει τα δίχτυα του. Ξέρει πως όταν βγαίνει ο ήλιος έρχονται τα ψάρια στην παραλία για να φάνε αχιβάδες, γι΄αυτό πάντα ρίχνει τα δίχτυα του πριν ξημερώσει.

Έχει ένα καλυβάκι στην παραλία και κατεβαίνει μες τη νύχτα με τα δίχτυα στον ώμο. Με τα πόδια γυμνά και τα δίχτυα μισοαπλωμένα, μπαίνει στη θάλασσα.

Αυτή τη νύχτα, για την οποία μας μιλάει η ιστορία, όπως πάει να μπει στο νερό, αισθάνεται το πόδι του να χτυπάει πάνω σε κάτι πολύ σκληρό στον πάτο της θάλασσας. Το πασπατεύει και βλέπει πως είναι  πράγματι κάτι σκληρό, σαν πέτρες, τυλιγμένες σε μια σακούλα.

Εκνευρίζεται και μουρμουρίζει : ¨Ποιός ηλίθιος πετάει τέτοια πράγματα στην παραλία…” Και αμέσως διορθώνει : “Στη δική μου παραλία.

“Κι εγώ, έτσι απρόσεκτος που είμαι, κάθε φορά που θα μπαίνω στο νερό, θα σκοντάφτω πάνω στις πέτρες….” 
 
Αφήνει λοιπόν κάτω τα δίχτυα, σκύβει, πιάνει τη σακούλα και τη βγάζει από το νερό. Την αφήνει στην ακροθαλασσιά, και ξαναμπαίνει με τα δίχτυα στο νερό. Είναι θεοσκότεινα…΄Ισως γι΄αυτό, όπως βγαίνει πάλι από τη θάλασσα, πάλι σκοντάφτει πάνω στη σακκούλα που είναι τώρα έξω, στην παραλία.

Ο ψαράς σκέφτεται:”Δεν είμαι στα καλά μου”. Βγάζει λοιπόν το σουγιά του, ανοίγει τη σακούλα και ψαχουλεύει. Έχει κάμποσες πέτρες, μεγάλες σαν πορτοκάλια, βαριές και στρογγυλεμένες.

Ο ψαράς ξανασκέφτεται “μα ποιός είναι αυτός ο ηλίθιος που τυλίγει πέτρες και τις πετάει στο νερό…” Ενστικτωδώς, παίρνει μία, τη ζυγίζει στο χέρι του και την πετάει στη θάλασσα.

Μόλις λίγα δευτερόλεπτα μετά ακούει τον θόρυβο της πέτρας που βουλιάζει στα βαθιά. Πλουπ! Βάζει το χέρι του στη σακούλα, παίρνει άλλη μια πέτρα και την πετάει στο νερό. Ακούει ξανά το πλουπ!

Αυτή την πετάει από την άλλη μεριά, πλαφ! Μετά, αρχίζει να τις εκσφενδονίζει δύο δύο και ακούει πλουπ -πλουπ! Ύστερα προσπαθεί να τις ρίξει πιο μακριά, και με γυρισμένη την πλάτη, και με όλη του τη δύναμη, πλουπ – πλαφ!….

Διασκεδάζει…ακούει τους διαφορετικούς ήχους, πετάει πέτρες, υπολογίζει το χρόνο που κάνουν να πέσουν στο νερό, και δοκιμάζει…πότε με δύο, πότε με μία, και με κλειστά μάτια τώρα, και με τρεις μαζί…και συνεχίζει να πετάει τις πέτρες στη θάλασσα.

Μέχρι που αρχίζει να βγαίνει ο ήλιος.

Ο ψαράς ψαχουλεύει και βρίσκει μονάχα μία πέτρα μέσα στη σακούλα.

Ετοιμάζεται λοιπόν να την πετάξει πιο μακριά από τις άλλες, γιατί είναι η τελευταία κι εχει ήδη βγει ο ήλιος.

Και όπως τεντώνει το χέρι του προς τα πίσω για να την πετάξει με όλη του τη δύναμη, αρχίζει να φωτίζει ο ήλιος και βλέπει στην πέτρα μια χρυσαφένια μεταλλική λάμψη που του τραβάει την προσοχή.

Ο ψαράς συγκρατεί την παρόρμηση να πετάξει την πέτρα και την κοιτάζει προσεκτικά. Η πέτρα αντανακλά τον ήλιο μέσα από τη βρομιά που την καλύπτει. Την τρίβει ο ψαράς λες κι είναι μήλο πάνω στα ρούχα του, και η πέτρα αρχίζει να λάμπει ακόμη πιο πολύ. Έκπληκτος, τη χτυπάει ελαφρά και αντιλαμβάνεται ότι είναι από μέταλλο. 
 
Αρχίζει τότε να την τρίβει και να την καθαρίζει με άμμο και με το πουκάμισό του, και συνειδητοποιεί πως η πέτρα είναι από καθαρό χρυσάφι. Μια πέτρα από ατόφιο χρυσάφι σε μέγεθος πορτοκαλιού! Η χαρά του σβήνει, όμως, μόλις σκέφτεται ότι η πέτρα αυτή είναι σίγουρα ίδια με όλες τις άλλες που πέταξε στη θάλασσα. Και σκέφτεται: “Τι χαζός που ήμουνα!

Είχε στα χέρια του μια σακούλα γεμάτη πέτρες από χρυσό και τις πετούσε στη θάλασσα γιατί του άρεσε να ακούει τον ηλίθιο θόρυβο που έκαναν όταν έπεφταν στο νερό…Αρχίζει τότε να οδύρεται, να κλαίει και να θρηνεί…να λυπάται για τις χαμένες πέτρες…Και να σκέφτεται πως είναι άτυχος, ένας δυστυχυσμένος άνθρωπος…είναι τρελλός, είναι ηλίθιος…

Μετά σκέφτεται…Αν έμπαινε στη θάλασσα, αν κατάφερνε να βρει μια στολή δύτη και βούταγε στα βαθιά, αν ήταν μέρα, αν είχε τον εξοπλισμό που έχουν οι δύτες για να ψάξει…Κι όλο κλαίει γοερά και οδύρεται….

Ο ήλιος έχει πια ανατείλει.

Και ξαφνικά συνειδητοποιεί πως έχει ακόμη την πέτρα…συνειδητοποιεί πως ο ήλιος θα μπορούσε να είχε αργήσει ένα δευτερόλεπτο ακόμη, ή εκείνος θα μπορούσε να είχε ρίξει την πέτρα πιο γρήγορα, και τότε δεν θα είχε μάθει ποτέ για τον θησαυρό που έχει τώρα στα χέρια του.

Αντιλαμβάνεται τελικά ότι κατέχει έναν θησαυρό, κι ότι ο θησαυρός αυτός είναι από μόνος του μια τεράστια περιουσία για έναν φτωχό ψαρά όπως εκείνος.

Αντιλαμβάνεται πόσο τυχερός είναι που μπορεί να κρατήσει τον θησαυρό που έχει ακόμα στα χέρια του....!

Πες ΝΑΙ στη ζωή!

Πες ΝΑΙ στη ζωή!

Η ζωή είναι μικρή!
Να σπας τους κανόνες,
να συγχωρείς γρήγορα,
να φιλάς αργά,
να αγαπάς ειλικρινά,
να γελάς ασυγκράτητα…
Και ποτέ μην μετανιώνεις γι’ αυτά που σε έκαναν να χαμογελάσεις!
Η ζωή μας είναι γεμάτη προκλήσεις στις οποίες καλούμαστε να ανταποκριθούμε. Συνήθως οι μεγαλύτερες προκλήσεις είναι εκείνες που μας φέρνουν αλλαγές.
Αντί να τις φοβόμαστε, καλά είναι να τις χαιρόμαστε, γιατί οι αλλαγές βοηθούν στην εξέλιξή μας.
Την θέλουμε ή όχι την εξέλιξη; Η επιλογή είναι δική μας. Πάντως καλά είναι να ξέρουμε ότι η αλλαγή είναι το μόνο σταθερό κομμάτι της ζωής μας! Όσο πιο πρόθυμοι είμαστε να την αγκαλιάσουμε, τόσο πιο προετοιμασμένοι θα είμαστε για μια μεταβατική περίοδο την οποία αναγκαστικά πρέπει να περάσουμε ώσπου να ολοκληρωθεί η αλλαγή. Όταν κάνουμε μια αλλαγή από αγάπη, τότε αυτή έχει διάρκεια ενώ, αντίθετα, αν η αλλαγή είναι αποτέλεσμα φόβου, συνήθως δεν κρατάει για πολύ καιρό.
Οι πράξεις μας έχουν κυκλικές συνέπειες, δηλαδή καταλήγουν με κάποιον μυστηριώδη για μας μηχανισμό, πίσω σε μας. Αργά ή γρήγορα… Αυτή η κυκλικότητα ισχύει για όλες τις ενέργειές μας, όχι μόνο για τις υλικές αλλά και για τα αισθήματα και τις σκέψεις μας. Και αυτές είναι πράξεις. Το γεγονός της επιστροφής των συνεπειών σε μας οφείλεται στην ενότητα των πάντων. Κάνουμε μια πράξη, επηρεάζονται τα πάντα και τελικά εμείς.
Ίσως το σημαντικότερο λιθαράκι που μας οδηγεί στην πραγμάτωση, την ολοκλήρωση της ζωής μας, δεν είναι τόσο να γνωρίζουμε πώς να απορρίπτουμε όποιον και ότι μπαίνει εμπόδιο στο δρόμο μας ή στενεύει τους ορίζοντές μας, αλλά να αποδεχόμαστε οτιδήποτε αγγίζει την καρδιά μας.
Να μάθουμε να καλλιεργούμε αρμονικές σχέσεις. Να τις μεταχειριζόμαστε έτσι ώστε να μεγαλώσουν και να δυναμώσουν. Να περιβάλλουμε τον εαυτό μας από αρμονικούς ανθρώπους και να αρχίσουμε να βλέπουμε τον κόσμο σαν μια μεγάλη οικογένεια.
Σχετικές έρευνες υποστηρίζουν ότι: Οι δεσμοί με φίλους, με την οικογένεια και η προσφορά βοήθειας προς τους άλλους αποδεικνύονται από τους πιο ισχυρούς παράγοντες της ευτυχίας- και αυτό όχι μόνο χάρη στην ταύτιση και την οξυτοκίνη αλλά και στο γεγονός ότι δίνουν ένα νόημα και έναν σκοπό στη ζωή.
Η άκρατη άρνηση, δυστυχώς, μεταμορφώνεται πολύ συχνά σε χιονοστιβάδα, που στο πέρασμά της συμπαρασύρει τη βαθύτερη αλήθεια του εαυτού μας και μας κάνει να την ξεχνάμε και να βρισκόμαστε εγκλωβισμένοι σε άλλα μονοπάτια εξαιτίας των φόβων και των πιστεύω μας.
Δεν είμαστε λίγοι όσοι αντιμετωπίζουμε σε κάποιες φάσεις της ζωής μας δυσκολίες να νιώσουμε ευτυχισμένοι. Μπορεί να έχουμε μια καλή δουλειά, έναν καλό σύζυγο, ισορροπημένες οικογενειακές σχέσεις και παρ’ όλα αυτά να νιώθουμε ότι η ζωτικότητά μας είναι πεσμένη ή ότι οι τάσεις «κατάθλιψης» έχουν γίνει η σκιά μας.
Πόσες φορές δεν έχουμε πει τη φράση «δεν νιώθω ότι είμαι o εαυτός μου»;
«Μήπως πίσω από αυτό το φαινομενικά “αναίτιο” ανικανοποίητο συναίσθημα για τη ζωή μας», μας διευκρινίζει o Μ. Σοχ, «ξεπροβάλλει απλώς το ότι δεν ζούμε τη ζωή που εμείς επιλέξαμε, αλλά εκείνη που μας χάραξαν κάποιοι άλλοι – κοινωνικά πρότυπα, δάσκαλοι, γονείς, σύζυγος, παιδιά, φίλοι»;
Όμως, λέμε “NAI” στη ζωή όταν δεχτούμε την αλήθεια που φωλιάζει μέσα μας, όταν τελικά παραδοθούμε άνευ όρων στα πιο ενδόμυχα όνειρά μας.
O δρόμος που θα μας χαρίσει την εσωτερική μας αλήθεια προϋποθέτει να προβάλουμε μερικά τολμηρά “όχι” στις κοινωνικές συμβάσεις, στις προσδοκίες και την προβολή που ασκούν οι άλλοι πάνω μας, στα συστήματα γνώσης και αξιών, στις συνήθειές μας και στις δικλίδες ασφαλείας μας.
Τελικά πρέπει να παραδεχτούμε ότι οι διάφοροι ανθρώπινοι φόβοι μας είναι αυτοί που μας φρενάρουν.
Θα πετύχουμε;
Μήπως αγοράσαμε το σπίτι μας πολύ ακριβά;
Θα το μετανιώσουμε;
Γιατί να μην το τολμήσουμε;
Ποιοι είναι οι πραγματικοί κίνδυνοι – και όχι αυτοί που φτιάχνει το μυαλό μας;
Πώς μπορούμε να ξέρουμε εκ των προτέρων αν o δρόμος που μας ανοίγεται είναι και o σωστός;
Για ένα πράγμα μπορούμε να είμαστε σίγουροι:
Δεν θα μετανιώσουμε ποτέ για τις στιγμές που είπαμε το μεγάλο «ΝΑΙ» στη ζωή, ακόμη και στις περιπτώσεις που αποτύχαμε. Γιατί όταν εναρμονιστούμε με τη δυναμική που έχουν τα όνειρά μας, νιώθουμε απίστευτα ζωντανοί.
Μόνο όταν δούμε τη ζωή σαν μια περιπέτεια, ένα παιχνίδι, ένα εκστατικό χορό, μια μουσική ουράνια μόνο τότε μπορούμε να ξεφύγουμε από τα όρια του σώματος, της λογικής και του παγιωμένου νου. Μόνο τότε μπορούμε να νιώσουμε την ύπαρξη του άπειρου.
Σημασία έχει πως όταν λέμε «ΝΑΙ» στη ζωή, η κούραση εξαφανίζεται, ενώ το πέπλο της χαράς γίνεται το αγαπημένο μας ρούχο.
Ο κόσμος πάντα παραμερίζει για να περάσει αυτός που ξέρει που θέλει να πάει.

Ετοιμαστείτε το 2015 για τα κορδόνια που θα δένονται μόνα τους… από τη Nike

Όταν η Nike κυκλοφόρησε τα Nike Air Mag το 2011, σε 1500 κομμάτια, τα έσοδα από τα οποία πήγαν στο ίδρυμα του Michael J Fox, αρκετοί από τους fans της ταινίας Back to the Future II προσπάθησαν να αγοράσουν ένα ζευγάρι. Το μοντέλο sneakers της Nike όμως, είχε μία βασική διαφορά από αυτό που φορούσε ο Michael J Fox στην ταινία: τα κορδόνια δεν έδεναν μόνα τους.
Ετοιμαστείτε το 2015 για τα κορδόνια που θα δένονται μόνα τους… από τη Nike
Αυτό πρόκειται να αλλάξει σύμφωνα με δηλώσεις του designer της Nike, Tinker Hatfield καθώς το 2015, θα είναι η χρονιά της εταιρείας με τα κορδόνια που δένονται μόνα τους, ή αλλιώς, power laces. Να είναι άραγε κάπως έτσι; Όπως στην ταινία Back to the Future; (μη σοκαριστείτε από τις άσπρες πετσετέ κάλτσες, υπήρχαν κι αυτά στη δεκαετία του 70 και 80)
tumblr_mful63CJFi1s1myw6o1_500
Δεν το ξέρουμε ακριβώς. Ούτε ξεκαθάρισε ο σχεδιαστής αν τα power laces θα εμφανιστούν στα Nike Air Mag ή κάποιο άλλο μοντέλο sneakers της εταιρείας. Όπως και να ‘χει όμως, η μία και μοναδική φαντασίωση μετά την De Lorean που έκανε ταξίδια στο χρόνο, από τις ταινίες Back to the Future, γίνεται πραγματικότητα.

Ο καλλιτέχνης που ζωγραφίζει την Ελλάδα και άλλους πολιτισμούς σε κτίρια όλου του κόσμου

Ο καλλιτέχνης που ζωγραφίζει την Ελλάδα και άλλους πολιτισμούς σε κτίρια όλου του κόσμου (2)
Μπορεί με μια βιαστική ματιά στα παρακάτω κτίρια, να νομίζετε πως κάποια φυσική καταστροφή γκρέμισε τους τοίχους, ωστόσο αυτές οι εκπληκτικές εικόνες δεν είναι αποτέλεσμα κάποιου σεισμού.
Πρόκειται για τις παγκοσμίου φήμης τοιχογραφίες του καλλιτέχνη John Pugh, που δίνει στα κτίρια την ψευδαίσθηση των τριών διαστάσεων. Ξεκίνησε να κάνει τις πρώτες τοιχογραφίες το 1970 και το ιδιαίτερο στυλ του είναι πλέον αναγνωρίσιμο και γνωστό ως «Narrative illusionism».
Τα θέματα από τα οποία εμπνέεται είναι ποικίλα: από ελληνικούς κίονες δωρικού ρυθμού, μέχρι σκηνές από τη φύση και τη θάλασσα. Εχει ζωγραφίσει κτίρια σε πολλές χώρες, από τη Νέα Ζηλανδία μέχρι τη Χαβάη, καθώς και αρκετά στη γενέτειρά του την Καλιφόρνια, ενώ τα κτίρια που επιλέγει μπορεί να είναι από Πανεπιστήμια, μέχρι θέατρα και αστυνομικά τμήματα.
Ο καλλιτέχνης που ζωγραφίζει την Ελλάδα και άλλους πολιτισμούς σε κτίρια όλου του κόσμου (3)
Ο καλλιτέχνης που ζωγραφίζει την Ελλάδα και άλλους πολιτισμούς σε κτίρια όλου του κόσμου (4)
Ο καλλιτέχνης που ζωγραφίζει την Ελλάδα και άλλους πολιτισμούς σε κτίρια όλου του κόσμου (5)
Ο καλλιτέχνης που ζωγραφίζει την Ελλάδα και άλλους πολιτισμούς σε κτίρια όλου του κόσμου (6)
Ο καλλιτέχνης που ζωγραφίζει την Ελλάδα και άλλους πολιτισμούς σε κτίρια όλου του κόσμου (7)
Ο καλλιτέχνης που ζωγραφίζει την Ελλάδα και άλλους πολιτισμούς σε κτίρια όλου του κόσμου (8)
Ο καλλιτέχνης που ζωγραφίζει την Ελλάδα και άλλους πολιτισμούς σε κτίρια όλου του κόσμου (9)
Ο καλλιτέχνης που ζωγραφίζει την Ελλάδα και άλλους πολιτισμούς σε κτίρια όλου του κόσμου (10)

Πώς να γίνω σωστός άνθρωπος;

Πώς να γίνω σωστός άνθρωπος όταν από μικρή ηλικία οι ήρωές μου, μου έδιναν …λάθος παραδείγματα:
Ο Ταρζάν να τριγυρνούσε γυμνός.
Η Σταχτοπούτα γυρνούσε τα μεσάνυχτα.
Ο Πινόκιο έλεγε ψέματα.
Ο Αλλαντίν ήταν κλέφτης.
Ο Μπάτμαν οδηγούσε με 320 km/h.
H Χιονάτη έμενε σε ένα σπίτι με 7 άντρες.
 Ο Ποπάυ κάπνιζε και είχε τατουάζ.
Ο Μπάγκς Μπάνυ ήταν τσόγλανος
Ο Σούπρμαν έκρυβε την ταυτότητά του
και το Πάκμαν έτρεχε σε ένα σκοτεινό δωμάτιο με ηλεκτρονική μουσική, τρώγοντας χαπάκια που τον έκαναν να σπιντάρει..!

Το μικρό δεντράκι της λίμνης!

Στη λίμνη Fairy του Καναδά το τοπίο είναι αδιαμφισβήτητα πανέμορφο όλες τις εποχές του έτους, όπως τα χρώματα αλλάξουν και μεταμορφώνουν το περιβάλλον. Πλήθος κόσμου επισκέπτεται την περιοχή που φημίζεται για τις πολλαπλές φυσικές δραστηριότητες που προσφέρει στο κοινό. Αγαπημένος προορισμός επίσης για τους φωτογράφους που δεν δυσκολεύονται να απαθανατίσουν στο φακό τους όμορφες και ξεχωριστές εικόνες. Μια τέτοια κάνει θραύση στο διαδίκτυο, όπου ένα μικρό δεντράκι μοιάζει να ξαναγεννήθηκε πάνω σε έναν κατεστραμμένο κορμό δέντρου που παραμένει στη λίμνη. Μεταφέροντας με τον τρόπο του την αισιοδοξία της ζωής, το δεντράκι αυτό είναι ο καλύτερος αγγελιαφόρος της αναγέννησης…
perierga.gr - Το μικρό δεντράκι της λίμνης!
perierga.gr - Το μικρό δεντράκι της λίμνης!
perierga.gr - Το μικρό δεντράκι της λίμνης!

Πρωτότυπο κηροπήγιο διπλασιάζει το χρόνο ζωής του κεριού!

Ο Βρετανός καλλιτέχνης και σχεδιαστής Benjamin Shine δημιούργησε ένα πρωτότυπο κηροπήγιο, απλό στο σχεδιασμό αλλά μοναδικό στη λειτουργικότητα αφού διπλασιάζει το χρόνο ζωής του κεριού. Ο σχεδιασμός μάλιστα είναι τόσο απλός που κάνει τον καθένα να αναρωτιέται πώς κανείς δεν σκέφτηκε ποτέ πριν να δημιουργήσει κάτι παρόμοιο. Το κερί λιώνει και ρέει μέσα στη διάφανη βάση του κηροπήγιου που διαθέτει ενσωματωμένο ένα δεύτερο φυτίλι. Το κερί παγώνει γύρω από το φυτίλι και ένα δεύτερο κερί δημιουργείται έτοιμο να ανάψει ξανά στην επιφάνεια. Πανέξυπνη ιδέα και οικονομική!
perierga.gr - Πρωτότυπο κηροπήγιο διπλασιάζει το χρόνο ζωής του κεριού!
perierga.gr - Πρωτότυπο κηροπήγιο διπλασιάζει το χρόνο ζωής του κεριού!
perierga.gr - Πρωτότυπο κηροπήγιο διπλασιάζει το χρόνο ζωής του κεριού!
perierga.gr - Πρωτότυπο κηροπήγιο διπλασιάζει το χρόνο ζωής του κεριού!
perierga.gr - Πρωτότυπο κηροπήγιο διπλασιάζει το χρόνο ζωής του κεριού!
perierga.gr - Πρωτότυπο κηροπήγιο διπλασιάζει το χρόνο ζωής του κεριού!
perierga.gr - Πρωτότυπο κηροπήγιο διπλασιάζει το χρόνο ζωής του κεριού!
 

Όσα Μύθια Τόση Αλήθεια ~ Είναι Ελλήνων οι μούμιες στην Έρημο Τάκλα Μακάν;


 Είναι Ελλήνων οι μούμιες στην Έρημο Τάκλα Μακάν; ορίστε και το σημερινό επεισόδιο της εκπαιδευτικής εκπομπής της Εγνατίας τηλεόραση "Όσα μύθια, τόση αλήθεια", με ακόμη περισσότερες πληροφορίες για το θέμα και με μια πιο ελληνοκεντρική προσέγγιση:




 

H Εγκεφαλική «Θεωρία Των Πάντων»

Είναι ο εγκέφαλός μας μάντης; Αν καταφέρνουμε να επιβιώνουμε είναι γιατί ξέρουμε τι να… περιμένουμε! Αυτό προκύπτει από τις τελευταίες νευρολογικές μελέτες που δείχνουν ότι, πολύ περισσότερο από το να αντιδρούμε στα ερεθίσματα που δεχόμαστε,προσπαθούμε κάθε στιγμή να προβλέψουμε το μέλλον. Ισως μάλιστα αυτή η ικανότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου επέτρεψε στο είδος μας να κυριαρχήσει…

Γυρίζετε στο σπίτι σας όπως κάθε μέρα από τη δουλειά, στρίβετε μηχανικά στη γωνία, φθάνετε στην είσοδο και ξαφνικά βλέπετε ότι η καγκελόπορτα δεν είναι πια πράσινη αλλά άσπρη. «Α, βάψανε τα κάγκελα!» σκέφτεστε και συνεχίζετε τον δρόμο σας αμέριμνοι. Η αλλαγή του χρώματος στην εξώπορτα σάς προκάλεσε μια μικρή έκπληξη, αλλά σε καμία περίπτωση ανησυχία. Την ώρα εκείνη όμως, χωρίς εσείς να το καταλαβαίνετε, μέσα στο κεφάλι σας σήμανε συναγερμός.

Στον εγκέφαλο δεν αρέσουν οι εκπλήξεις. Αντιθέτως, όπως όλα δείχνουν, ο «υπολογιστής» του οργανισμού μας κάνει τα πάντα για να τις αποφύγει. Νέες έρευνες υποστηρίζουν ότι ίσως τελικά η βασική λειτουργία του δεν είναι τόσο το να ανταποκρίνεται στα εξωτερικά ερεθίσματα όσο το να προβλέπει αυτά που πρόκειται να συναντήσει στο μέλλον. Οσο οι προβλέψεις του είναι σωστές όλα βαίνουν καλώς και μπορεί να λειτουργεί, κατά κάποιον τρόπο, στον «αυτόματο πιλότο» εξοικονομώντας ενέργεια και βαδίζοντας με ασφάλεια. Οταν όμως οι «μαντικές» του ικανότητες αποδεικνύονται εσφαλμένες τίθεται σε εγρήγορση.  Και δικαίως. Τα λάθη του είδους δεν βοηθούν στην επιβίωση.

Ζούμε προβλέποντας: Το ότι ο εγκέφαλός μας κάνει προβλέψεις φαίνεται ίσως προφανές. Το «αισθανόμαστε» σε δεκάδες στιγμές της καθημερινότητάς μας. Στη νευροεπιστήμη όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά. Παραδοσιακά ο εγκέφαλος αντιμετωπιζόταν από τους ειδικούς ως «δέκτης» πληροφοριών, ο οποίος έχει ως κύριο ρόλο να αντιδρά στα ερεθίσματα που λαμβάνει από το περιβάλλον και όχι να προσπαθεί να τα προλάβει. «Η ιδέα ότι ο βασικός σκοπός του εγκεφάλου είναι να προβλέπει τα εξωτερικά ερεθίσματα,να προβλέπει το περιβάλλον,δεν είναι διαδεδομένη στη νευροεπιστήμη» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο Λαρς Μούκλι, επιστήμονας του εγκεφάλου, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης.

Αυτό, όπως εξηγεί, οφείλεται σε έναν βαθμό και στις ερευνητικές μεθόδους των επιστημών που μελετούν τον εγκέφαλο, οι οποίες βασίζονται συνήθως σε πειράματα στο εργαστήριο, σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον, όπου οι ειδικοί προκαλούν διάφορες αλλαγές και μετά παρακολουθούν τις αντιδράσεις. «Το 95% των πειραμάτων γίνονται έτσι» τονίζει. «Εμείς επιχειρούμε μια διαφορετική προσέγγιση, σχεδιάζοντας πειράματα ώστε να αποδείξουμε ότι η ιστορία και το γενικό πλαίσιο κάνουν τη διαφορά και ότι ο εγκέφαλος ασχολείται τελικά μετο να κάνει προβλέψεις».

Τα μυστικά του οπτικού φλοιού: Ο εγκέφαλος δεν προβλέπει το απρόβλεπτο. Στην εικ. 3 η Φαινόμενη Κίνηση (ΦΚ) προκαλεί δραστηριότητα στον πρωτογενή οπτικό φλοιό (V1), απεικονιζόμενη με τη διακεκομμένη γραμμή. Δεξιά, στο επάνω διάγραμμα, το πρόσθετο ερέθισμα του πειράματος παρουσιάζεται συντονισμένα με τη φαινόμενη κίνηση και άρα σύμφωνα με τις προβλέψεις του εγκεφάλου, ενώ στο κάτω διάγραμμα το εκτός κίνησης ερέθισμα είναι απρόβλεπτο και προκαλεί αύξηση της εγκεφαλικής δραστηριότητας, η οποία απεικονίζεται στη λεπτομέρεια κάτω αριστερά.

Ο εγκέφαλος δεν προβλέπει το απρόβλεπτο. Αριστερά, η φαινόμενη κίνηση (ΦΚ) προκαλεί δραστηριότητα στον πρωτογενή οπτικό φλοιό (V1), απεικονιζόμενη με τη διακεκομμένη γραμμή. Δεξιά, στο επάνω διάγραμμα, το πρόσθετο ερέθισμα του πειράματος παρουσιάζεται συντονισμένα με τη φαινόμενη κίνηση και άρα σύμφωνα με τις προβλέψεις του εγκεφάλου, ενώ στο κάτω διάγραμμα το εκτός κίνησης ερέθισμα είναι απρόβλεπτο και προκαλεί αύξηση της εγκεφαλικής δραστηριότητας, η οποία απεικονίζεται στη λεπτομέρεια κάτω αριστεράΑυτό ακριβώς αποδεικνύεται στην έρευνα που δημοσίευσε πρόσφατα μαζί με την Αριεν Αλινκ του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ της Γερμανίας στο επιστημονικό έντυπο «Journal of Νeuroscience», εντοπίζοντας νέες, «προγνωστικές» λειτουργίες στον πρωτογενή οπτικό φλοιό (V1), μια περιοχή του εγκεφάλου που ως πριν από μερικά χρόνια εθεωρείτο από τις πιο γνωστές στους επιστήμονες.

Η παραδοσιακή άποψη ήταν ότι ο V1, ο οποίος δέχεται τις πληροφορίες μέσω των ματιών και του οπτικού νεύρου, σχετίζεται κυρίως με την επεξεργασία των οπτικών σημάτων χωρίς να έχει συμμετοχή σε «ανώτερες» λειτουργίες όπως η μνήμη ή οι νοητικές απεικονίσεις και ο συμβολισμός. Η έλευση της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fΜRΙ) άρχισε όμως να ανατρέπει τα δεδομένα αποκαλύπτοντας ότι ο οπτικός φλοιός δεν περιορίζεται μόνο στις απλές οπτικές λειτουργίες, αλλά έχει επίσης σημαντικά υψηλότερα καθήκοντα.

«Ο πρωτογενής οπτικός φλοιός σχετίζεται με τη μνήμη αλλά και μετην οπτική χωρική προσοχή. Ακόμη και όταν δεν υπάρχει οπτικό ερέθισμα,αλλά κάποιος περιμένει κάτι να μπει στο οπτικό του πεδίο,η δραστηριότητα σε αυτή την περιοχή του φλοιού αυξάνεται υπερβολικά» εξηγεί ο ερευνητής. «Εχουμε πολλές ενδείξεις ότι η κύρια ασχολία του εγκεφάλου είναι το να “μιλάει” στον εαυτό του,οι διάφορες περιοχές του συνομιλούν διαρκώς μεταξύ τους και έχουν ανώτερες γνωσιακές λειτουργίες» . Ο οπτικός φλοιός εκτός από το να «βλέπει» παράλληλα «ακούει» πολλές πληροφορίες, τις οποίες επεξεργάζονται άλλες περιοχές του εγκεφάλου και φθάνουν ως αυτόν με τρόπο ο οποίος ακόμη παραμένει άγνωστος. «Στην έρευνα που δημοσιεύσαμε πρόσφατα» λέει ο κ. Μούκλι «δείχνουμε μόνο μια πλευρά αυτών των λειτουργιών, την εμπλοκή του οπτικού φλοιού στη συνεχή διατύπωση προβλέψεων. Αλλες μελέτες μας όμως, οι οποίες ακόμη δεν έχουν ολοκληρωθεί,δείχνουν ότι ο V1 σχετίζεται και με πολλά άλλα πράγματα,όπως για παράδειγμα με τις ψευδαισθήσεις».

Το πείραμα της οφθαλμαπάτης: Για να ελέγξουν την προβλεπτική ικανότητα του πρωτογενούς οπτικού φλοιού οι ερευνητές σχεδίασαν πειράματα που βασίζονται στην οφθαλμαπάτη της φαινόμενης κίνησης. «Εχουμε δύο φωτεινές κουκίδες που αναβοσβήνουν, σε απόσταση η μία από την άλλη» εξηγεί ο κ. Μούκλι «και όταν αυτό γίνεται εναλλάξ φαίνεται σαν να πρόκειται μόνο για μία κουκίδα η οποία κινείται επάνω κάτω». Επειδή ο V1 επεξεργάζεται κάθε σημείο του χώρου σε διαφορετική θέση, οι ερευνητές έχουν στην ουσία μπροστά τους έναν «χάρτη» του φλοιού στον οποίο μπορούν να δουν ποιες θέσεις ενεργοποιούνται κάθε φορά ανάλογα με το οπτικό σήμα που φθάνει στον εγκέφαλο. Δύο κουκκίδες που δεν αναβοσβήνουν με τρόπο που να δίνει την εντύπωση της κίνησης εμφανίζονται σε αυτό τον χάρτη σε απόσταση η μια από την άλλη. «Οταν όμως έχουμε την οφθαλμαπάτη τηςφαινόμενης κίνησης» λέει ο ερευνητής «βλέπουμε κάτι εκπληκτικό στον φλοιό,μια μικρή ενεργοποίηση του διαστήματος ανάμεσα στις δύο κουκκίδες. Δεν υπάρχει πραγματικήκίνηση, όμως η οφθαλμαπάτη πυροδοτεί μια δραστηριότητα στο ενδιάμεσο διάστημα».

Ο κ. Μούκλι και οι συνεργάτες του ανακάλυψαν πρώτοι αυτή την ενδιάμεση δραστηριότητα πριν από μερικά χρόνια και θέλησαν να δουν ποιος μπορεί να είναι ο σκοπός της. «Η θεωρία μου» λέει «ήταν ότι προβλέπει ότι υπάρχει ένα ερέθισμα πουκινείται επάνω κάτω». Για να τη διερευνήσουν εισήγαγαν ένα πραγματικό ερέθισμα, μία ακόμη κουκκίδα, στη μέση της απόστασης. Ανάλογα με το αν η κουκκίδα αναβόσβηνε συντονισμένα με την πρόβλεψη ή όχι, η επεξεργασία του ερεθίσματος θα έπρεπε να είναι διαφορετική. Και αυτό ακριβώς συνέβη. «Οταν η οφθαλμαπάτη ταίριαζε στην πρόβλεψη,ηδραστηριότητα που πυροδοτούσε ήταν μικρότερη.Οταν δεν ταίριαζε,η ενεργοποίηση ήταν μεγαλύτερη. Αυτό ήταν και το βασικό εύρημά μας, ότι αυτή η οπτική περιοχή, ο V1, μπορεί επίσης να μας πει αν ένα ερέθισμα ταιριάζει ή δεν ταιριάζει στις περιβάλλουσες πληροφορίες» .

Οταν οι προβλέψεις του αποδεικνύονται σωστές, ο εγκέφαλος παραμένει «ήρεμος», κάτι το οποίο του επιτρέπει να εξοικονομεί ενέργεια. Οταν τα πράγματα δεν συμφωνούν με τα αναμενόμενα, οι νευρώνες δραστηριοποιούνται. Οι ειδικοί δεν γνωρίζουν ακόμη ποια είναι η σημασία αυτής της δραστηριότητας. «Θα μπορούσε να σημαίνει δύο πράγματα» λέει ο κ. Μούκλι. «Ισως είναι ένα “σήμα σφάλματος”,η πρόβλεψη παραβιάστηκε και οι πρωτογενείςπεριοχές στέλνουν σήμα στις άλλες λέγοντας “κάτι δεν πάει καλά και εμείς δεν το προβλέψαμε”.Μπορεί όμως και να συμβαίνει το άλλο, ίσως όταν η πρόβλεψη επαληθεύεταιη επεξεργασία της να είναι πολύ αποτελεσματική και πολύ γρήγορη και να μην προκαλεί έντονη δραστηριότητα» .

Θυμόμαστε το μέλλον: Πώς λειτουργεί αυτό στην πράξη; Οι καλές προβλέψεις, όπως τονίζει ο κ. Μούκλι, μπορούν να γίνουν μόνο μέσω της εμπειρίας- κατά κάποιον τρόπο είναι σαν να «θυμόμαστε το μέλλον». Ο βασικός μηχανισμός που εμπλέκεται σε αυτή τη διαδικασία είναι το λεγόμενο «αυτόματο» ή «προεπιλεγμένο δίκτυο» του εγκεφάλου, το οποίο σχετίζεται με τη μνήμη, με την ανάσυρση των αναμνήσεων και με την ικανότητά μας να «ταξιδεύουμε» νοερά στο παρελθόν και στο μέλλον. «Οι περιοχές αυτές» εξηγεί «κωδικοποιούν πληροφορίες ώστε να μπορεί κάποιος να ανιχνεύσει μια ανάμνηση αλλά ταυτόχρονα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανάσυρση πληροφοριών για μελλοντική χρήση.Είναι μια αρετή που έχουμε εμείς οι άνθρωποι, μπορούμε να ταξιδέψουμε στον χρόνο μέσα από τις αναμνήσεις μας».

Φανταστείτε ότι ξαφνικά αναρωτιέστε αν προτού φύγετε από το σπίτι κλείσατε την καφετιέρα. Μπορείτε να γυρίσετε πίσω, στην ανάμνηση όλων όσων κάνατε το πρωί, να περιπλανηθείτε στους χώρους του σπιτιού, να πάτε νοερά στην κουζίνα. Και μετά μπορείτε να μεταφερθείτε αμέσως στο μέλλον και να σκεφθείτε, «προβλέποντας» τη σκηνή: «Μόλις γυρίσω θα πρέπει να πάω στην κουζίνα να δω αν τελικά έκλεισα την καφετιέρα» . Για αυτό το «ταξίδι» πίσω και μπροστά στον χρόνο χρησιμοποιούνται ακριβώς οι ίδιες περιοχές του εγκεφάλου.

«Οι προβλέψεις αυτές» επισημαίνει ο κ. Μούκλι«αναφέρονται μόνο σε ένα συγκεκριμένο σκηνικό και σε μια συγκεκριμένη κατάσταση. Την πόρτα του γραφείου μου,για παράδειγμα,την ξέρω πολύ καλά και την “προβλέπω” μόνοόταν βρίσκομαι στο πανεπιστήμιο. Οταν πηγαίνω στο σπίτι,προβλέπω μια άλλη πόρτα.Αν όμως η πόρτα του σπιτιού μου άνοιγε ξαφνικά με τον ήχο της πόρτας του γραφείου μου ήτης πόρτας του αυτοκινήτου μου,το γεγονός θα μου προξενούσε απόλυτη έκπληξη, γιατί δεν θα συμφωνούσε με την πρόβλεψή μου γι΄ αυτό που περιμένω να συμβεί».

Τσεκάρουμε συνέχεια: Ο εγκέφαλος προβλέπει διαρκώς από πριν αυτό που πρόκειται να επακολουθήσει και «τσεκάρει» τις προβλέψεις του ακόμη και όταν εμείς δεν το συνειδητοποιούμε. «Μπορείνα μιλάω στο κινητό μου κανονίζοντας τι θα κάνω το βράδυ» εξηγεί ο ερευνητής και συνεχίζει: «Αν η πόρτα του σπιτιού κάνει τον ήχο της πόρτας του αυτοκινήτου θα σταματήσω να μιλάω.Αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλός μου υποσυνείδητα ελέγχει διαρκώς αν οι πληροφορίες ταιριάζουν στις προσδοκίες του. Η διαρκής αναπροσαρμογή αυτού του τεράστιου όγκου πληροφοριών είναι η βασική ασχολία ενός μεγάλου τμήματος του εγκεφάλου».

Οι ερευνητές δεν γνωρίζουν ακόμη επακριβώς ποιες πληροφορίες συλλέγονται και αποθηκεύονται για αυτή τη χρήση. Οι μελέτες που έχουν γίνει ως τώρα όμως δείχνουν ότι ο εγκέφαλος δεν ασχολείται ιδιαίτερα με τις λεπτομέρειες. Μια γενική εικόνα φαίνεται να αρκεί για να του δώσει τις ενδείξεις που χρειάζεται. «Ο εγκέφαλος έχει εξαιρετική ικανότητα να εξάγει ουσιώδεις πληροφορίες πάρα πολύ γρήγορα, απορρίπτοντας πάρα πολλά πράγματα που δεν είναι βασικά για την κατανόηση μιας κατάστασης. Από πειράματαπου έχουν γίνει συμπεραίνουμε ότι οι πληροφορίες που κρατάει σχηματίζουν μια εξαιρετικά συνοπτική περιγραφή της κάθε κατάστασης».

Σε τι διαφέρουμε από τα ζώα: Ποια είναι η χρησιμότητα όλων αυτών; Φυσικά η επιβίωση. Ο αποκλεισμός των απρόβλεπτων διευκολύνει την προσαρμογή και μειώνει τους κινδύνους. Ο κ. Μούκλι θεωρεί ότι η εγκεφαλική προβλεπτική ικανότητα δεν περιορίζεται μόνο στους ανθρώπους αλλά, σε μικρότερο βαθμό, υπάρχει και στα ζώα, ακόμη και στους απλούστερους οργανισμούς: «Πειράματα έχουν δείξει ότι οι ποντικοί έχουν κάποια ικανότητα ναταξιδεύουν νοερά στον χρόνο. Υπάρχουν ενδείξεις ότι τα ζώα μπορούν σε ένα βαθμό να κάνουν αυτό το νοητικό “μπρος πίσω”.Για μερικά λεπτά στους ποντικούς και, δενξέρω,υποπτεύομαι για μερικές ώρες στις γάτες και ίσως για μερικές ημέρες στους πιθήκους».

Η διαφορά στον άνθρωπο είναι το χρονικό εύρος που μπορεί να καλύψει με αυτά τα νοητικά ταξίδια. «Οταν μπορεί κάποιος να ταξιδεύει νοερά στον χρόνο και να προβλέπει όχι μόνο για μερικά δευτερόλεπτα ή λεπτά αλλά για μήνες και για ένα χρόνο, τότε μπορεί να γίνει γεωργός γιατί ξέρει ότι αν κάνει κάτι συγκεκριμένο στο χωράφι του εφέτος του χρόνου θα έχει κάτι να φάει. Οταν προβλέπει για αρκετά χρόνια μπορεί να κάνει οικονομίες για νααγοράσει κάποτε ένα σπίτι.Αυτά τα τόσο μεγάλα χρονικά πλαίσια πρόβλεψης και σχεδιασμού ίσως είναι μια από τις αιτίες για τις οποίες έχουμε τόσο μεγάλο εγκέφαλο.Ισως αυτό που μας καθιστά ικανούς να κάνουμε κάτι καλύτερο και περισσότερο από τα άλλα ζώα είναι ο χρόνος για τον οποίο μπορούμε να προβλέψουμε» .

Οι έρευνες που διεξάγουν τώρα ο κ. Μούκλι και οι συνεργάτες του επεκτείνονται σε πιο πολύπλοκα ερεθίσματα, όπως τα βιβλία και οι κινηματογραφικές ταινίες. «Ηδη βλέπουμεότι ο οπτικός φλοιός προβλέπει τι θα γίνει μετά στην ταινία» λέει. Το επόμενο βήμα θα είναι να μελετήσουν τι συμβαίνει στον εγκέφαλο ανθρώπων στους οποίους η προγνωστική ικανότητα δεν λειτουργεί σωστά, όπως τα άτομα που πάσχουν από Αλτσχάιμερ ή σχιζοφρένεια, με απώτερο στόχο τη συμβολή στην ανακάλυψη πιο αποτελεσματικών θεραπειών.

H Εγκεφαλική «Θεωρία Των Πάντων» Η θεωρία της προγνωστικής κωδικοποίησης- το ότι δηλαδή ο κύριος ρόλος του εγκεφάλου δεν είναι να αντιδρά στα εξωτερικά ερεθίσματα αλλά να προβλέπει τα μελλοντικά- δεν είναι καινούργια. Η ιδέα του «Μπεϊζιανού εγκεφάλου», η οποία υποστηρίζει ότι το νευρικό σύστημα όταν συναντά καταστάσεις αβεβαιότητας εξάγει πληροφορίες με έναν τρόπο παρόμοιο με αυτόν της Μπεϊζιανής Στατιστικής, έχει τις ρίζες της στον 19ο αιώνα. Τελευταία όμως, χάρη σε νέες έρευνες, έχει βρει μεγαλύτερο έρεισμα.

Η πιο σημαντική πρόταση του είδους είναι γνωστή ως «αρχή της ελεύθερης ενέργειας» και διατυπώθηκε πριν από δύο χρόνια από τονΚαρλ Φρίστον, νευροεπιστήμονα του University College του Λονδίνου. Χαιρετίστηκε από ορισμένους ως η πιο «δυνατή» θεωρία που έχει προταθεί ως σήμερα στη γνωσιακή νευροεπιστήμη- μια «θεωρία των πάντων» για τον εγκέφαλο. Χρησιμοποιώντας «σταθερούς» μαθηματικούς τύπους- και όχι εμπειρικά εργαστηριακά πειράματα που μπορούν να ανατραπούν- ο κ.Φρίστον έδειξε πώς τα πρότυπα του εξωτερικού κόσμου που κωδικοποιεί ο εγκέφαλός μας «ενημερώνονται» διαρκώς με νέες πληροφορίες με στόχο την ελαχιστοποίηση της «ελεύθερης ενέργειας», δηλαδή των διαφορών τους από αυτό που πραγματικά συμβαίνει «έξω» από το μυαλό μας.

Πρόγνωση, το κλειδί της Τεχνητής Νοημοσύνης: Μία ενδιαφέρουσα άποψη για την προγνωστική λειτουργία του εγκεφάλου προέρχεται από έναν εκπρόσωπο του κόσμου των ηλεκτρονικών υπολογιστών.Ο Τζεφ Χόκινς, εφευρέτης των υπολογιστών παλάμης Ρalm Ρilot και Treo,θεωρεί τη μελέτη του ανθρώπινου εγκεφάλου τόσο σημαντική για την υπολογιστική ώστε επέστρεψε στα θρανία για να σπουδάσει νευροεπιστήμη και ίδρυσε το Κέντρο Θεωρητικής Νευροεπιστήμης Ρέντγουντ.

Πιστεύει ότι η μόνη οδός για την ανάπτυξη μιας πραγματικά «έξυπνης» τεχνητής νοημοσύνης είναι η σφαιρική κατανόηση των εγκεφαλικών λειτουργιών και ιδιαίτερα της προγνωστικής κωδικοποίησης και της ανάδρασης του φλοιού. Υποστηρίζει ότι ο φλοιός έχει ένα υψηλό πρόγραμμα το οποίο επεξεργάζεται τα δεδομένα και ένα ανώτερο αντίστροφο πρόγραμμα το οποίο προβλέπει τις επερχόμενες πληροφορίες.  Αν κατορθώσουμε να τα αντιγράψουμε, λέει, θα μπορέσουμε να φτιάξουμε υπολογιστές ικανούς να κάνουν προβλέψεις και να αντιδρούν πιο σωστά στις διάφορες καταστάσεις.

Το νέο marketing λέγεται «Neuromarketing»

Με τη βοήθεια μαγνητικών τομογράφων, οι εξπέρ της διαφήμισης προσπαθούν να ανιχνεύσουν τα μυστικά του εγκεφάλου, για να αγρεύσουν υποψήφιους πελάτες! Τα κουμπιά των καταναλωτικών επιλογών μας αναζητούν οι ειδικοί του νευρομάρκετινγκ με τη βοήθεια της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας

Ο καλύτερος τρόπος για να γνωρίσει κανείς τον άλλον, τις επιθυμίες και τις προσδοκίες του, αλλά και τα γούστα και τις προτιμήσεις του, είναι να μπορέσει να διαβάσει τη σκέψη του. Κάτι τέτοιο στην καθημερινότητα των κοινών θνητών αποτελεί πολλές φορές διακαή μεν αλλά απλώς ευσεβή πόθο. Δεν ισχύει ωστόσο το ίδιο στον χώρο της διαφήμισης.

Ενας νέος τομέας, το νευρομάρκετινγκ, σπεύδει τελευταίως προς βοήθεια των διαφημιστών και όσων επιθυμούν να προωθήσουν αποτελεσματικά τα προϊόντα τους. Το δυνατό του σημείο είναι, όπως υποστηρίζει, ότι «επικοινωνεί» απευθείας με τον εγκέφαλο του καταναλωτή με τη βοήθεια της νευροεπιστήμης. Παρ’ ότι εγείρει επιστημονικές και δεοντολογικές αντιρρήσεις, κάνει ήδη τα πρώτα βήματά του στην Αμερική, στην Ευρώπη και, εδώ και έναν μήνα, στην Ελλάδα.

Τομογράφοι σε ρόλο διαφημιστή: Στόχος του νευρομάρκετινγκ είναι να δώσει «σίγουρες» απαντήσεις για την ανταπόκριση των καταναλωτών προκειμένου να βοηθήσει στην καλύτερη προώθηση των εταιρειών και των προϊόντων τους. Πολλοί ερωτώμενοι, ενσυνείδητα ή ασυνείδητα, δεν απαντούν πάντοτε με ειλικρίνεια στα ερωτηματολόγια των ερευνών αγοράς. Το νευρομάρκετινγκ προσπαθεί να ξεπεράσει αυτόν τον σκόπελο φθάνοντας στα βάθη του ανθρώπινου ασυνειδήτου.

Με τη βοήθεια της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fMRI) καταγράφει τις αντιδράσεις του εγκεφάλου εθελοντών σε διάφορες εικόνες και ερεθίσματα – όπως, για παράδειγμα, το χρώμα ή το σχήμα μιας συσκευασίας, τα διαφημιστικά μηνύματα ενός προϊόντος, το όνομα μιας εταιρείας – για την καλύτερη διερεύνηση των καταναλωτικών συνηθειών τους, του τρόπου με τον οποίο προβαίνουν στις καταναλωτικές επιλογές τους και την αντίδρασή τους στο λεγόμενο «branding» στο κύρος και στην εικόνα που έχει μια εταιρεία στη συνείδησή τους.

Κόλα «στα τυφλά» Οι ρίζες του νευρομάρκετινγκ βρίσκονται στις έρευνες του νευροεπιστήμονα Αντόνιο Νταμάσιο, ο οποίος πριν από μία δεκαετία είχε διαπιστώσει ότι οι άνθρωποι, όταν λαμβάνουν αποφάσεις, δεν χρησιμοποιούν μόνο το «ορθολογικό» αλλά και το «συναισθηματικό» τμήμα του εγκεφάλου τους. Ο σταθμός όμως που σηματοδότησε τη γέννησή του ήταν το περίφημο πείραμα «Coca/Pepsi» που πραγματοποίησε το 2004 ο Ριντ Μόνταγκιου στο Ιατρικό Κολέγιο Μπέιλορ.

Ο αμερικανός επιστήμονες εξέτασε με μαγνητική τομογραφία εθελοντές ενώ δοκίμαζαν Pepsi και Coca-Cola. Το πρώτο τεστ ήταν μια «δοκιμή στα τυφλά» στην οποία οι εξεταζόμενοι δεν γνώριζαν ποιο αναψυκτικό πίνουν: οι περιοχές του εγκεφάλου που δραστηριοποιήθηκαν περισσότερο στην τομογραφία ήταν οι λεγόμενες περιοχές της «ανταμοιβής», οι οποίες συνδέονται με την απόλαυση και την ικανοποίηση, και οι εθελοντές ήταν μοιρασμένοι σχεδόν στη μέση στην προτίμησή τους προς τη μία ή την άλλη μάρκα του αναψυκτικού.

Στο δεύτερο τεστ οι εξεταζόμενοι γνώριζαν τι έπιναν και τα αποτελέσματα ήταν εντελώς διαφορετικά, καθώς η Coca-Cola εμφανίστηκε να υπερτερεί έναντι της Pepsi Cola. Εκτός από τις περιοχές της ανταμοιβής, υπήρχε έντονη δραστηριότητα και στις περισσότερο «κριτικές» περιοχές της μνήμης, στον προμετωπιαίο φλοιό και στον ιππόκαμπο. Τρεις στους τέσσερις εθελοντές δήλωσαν ότι προτιμούν την Coca-Cola και, βάσει των αποτελεσμάτων της τομογραφίας, η επιλογή τους αυτή δεν στηριζόταν μόνο στην απόλαυση που τους πρόσφερε το συγκεκριμένο αναψυκτικό αλλά και στην εικόνα που είχαν για την εταιρεία παραγωγής του.

Προσμονή και απόφαση: Τον περασμένο Ιανουάριο, με μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Neuron», ο ψυχολόγος του Πανεπιστημίου Στάνφορντ Μπράιαν Νούτσον προχώρησε το ζήτημα ακόμη πιο πέρα, υποστηρίζοντας ότι τα «συναισθήματα προσμονής» όπως τα ονομάζει, «πρωτόγονοι» μηχανισμοί οι οποίοι σχετίζονται περισσότερο με το ένστικτο και το συναίσθημα και όχι με τη γνώση και τη λογική, επηρεάζουν τη λήψη των ανθρώπινων αποφάσεων με στόχο την επιβίωση. Ο κ. Νούτσον και η ομάδα του έκαναν το εξής πείραμα: έδωσαν σε εθελοντές από 20 δολάρια και, ενώ ήταν συνδεδεμένοι με τον μαγνητικό τομογράφο, τους πρόβαλαν τις εικόνες 80 προϊόντων με αναγραφόμενες τιμές λέγοντάς τους ότι μπορούσαν να αγοράσουν όποιο από αυτά ήθελαν.

Οταν οι εθελοντές έβλεπαν προϊόντα τα οποία τους άρεσαν, οι ερευνητές παρατηρούσαν έντονη δραστηριότητα στον επικλινή πυρήνα, περιοχή του εγκεφάλου η οποία σχετίζεται με την προσμονή ευχάριστων αποτελεσμάτων. Αν ωστόσο έκριναν ότι η τιμή του προϊόντος ήταν πολύ υψηλή, η έντονη δραστηριότητα παρατηρούνταν στην περιοχή της νήσου, η οποία σχετίζεται με την προσμονή οδυνηρών αποτελεσμάτων.
«Η ιδέα» εξήγησε ο κ. Νούτσον παρουσιάζοντας την έρευνά του «είναι ότι, αν κοιτάξει κανείς μέσα στον εγκέφαλο των ανθρώπων ακριβώς προτού λάβουν ορισμένες αποφάσεις, μπορεί να ελέγξει αυτά τα δύο συναισθήματα και να προβλέψει καλύτερα τι πρόκειται να κάνουν. Πιστεύω ότι τα συναισθήματα προσμονής δεν επηρεάζουν απλώς αλλά κατευθύνουν τη λήψη των αποφάσεων».

Οι έρευνες στον ανθρώπινο εγκέφαλο βρίσκονται ακόμη στην αρχή τους και οι επιστήμονες – όπως παραδέχονται οι ίδιοι – έχουν ακόμη πολλά να μάθουν. Τα πρώτα αποτελέσματά τους έχουν αρχίσει ωστόσο ήδη να χρησιμοποιούνται από ειδικούς του μάρκετινγκ για να «διαβάσουν» τις καταναλωτικές αντιδράσεις του κοινού.

Το κουμπί της… αγοράς: Παρ’ ότι οι νευροεπιστήμονες προειδοποιούν ότι η καταναλωτική μας συμπεριφορά αποτελεί ένα σύστημα ιδιαίτερα πολύπλοκο το οποίο δεν ακολουθεί απλούς και μεμονωμένους κανόνες, ήδη εταιρείες του νευρομάρκετινγκ έχουν αρχίσει να κάνουν σιγά σιγά την εμφάνισή τους προκαλώντας αντικρουόμενες αντιδράσεις. Κάποιοι καλωσορίζουν τον νέο τομέα, άλλοι όμως, με πρώτες ορισμένες αμερικανικές οργανώσεις καταναλωτών, θεωρούν ότι όλες αυτές οι προσπάθειες αποσκοπούν στον εντοπισμό ενός «buy button» ή «διακόπτη της αγοράς» στον εγκέφαλό μας, τον οποίο ο Μεγάλος Αδελφός Διαφημιστής θα μπορεί να ενεργοποιεί κατά το δοκούν.

Αν πιστέψουμε τους επιστήμονες, βρισκόμαστε ακόμη πολύ μακριά από κάτι τέτοιο. Η δύναμη της αρνητικής αυτής εικόνας είναι ωστόσο ήδη ισχυρή. Πολλές μεγάλες βιομηχανίες σπεύδουν να ζητήσουν τα τομογραφικά φώτα του νέου τομέα, προτιμούν όμως αυτό να γίνεται με απόλυτη διακριτικότητα και χωρίς καμία αναφορά του όρου «νευρομάρκετινγκ». Σύμφωνα με πληροφορίες, η ευρωπαϊκή Ford χρησιμοποιεί τις τεχνικές του νευρομάρκετινγκ για να διερευνήσει τους συναισθηματικούς συσχετισμούς που προκαλεί ως φίρμα στους καταναλωτές. Η Daimler Chrysler, από την πλευρά της, έχει χρηματοδοτήσει αρκετά ερευνητικά προγράμματα στο Πανεπιστήμιο της Ουλμ στη Γερμανία για να μελετήσει μέσω της μαγνητικής τομογραφίας τον μηχανισμό των καταναλωτικών επιλογών του εγκεφάλου στην «απόφαση» της αγοράς ενός αυτοκινήτου.

Οι εταιρείες του νευρομάρκετινγκ είναι ακόμη πολύ λίγες στον κόσμο. Από τις πρώτες και πιο γνωστές είναι η αμερικανική Bright House, η οποία συνεργάζεται με το Πανεπιστήμιο Εμορι, και η βρετανική Neurosense. Προσφάτως δύο εταιρείες του είδους έκαναν την εμφάνισή τους στη Γαλλία, ενώ και η Ελλάδα απέκτησε εκπροσώπηση στον νέο τομέα. Η νεοσύστατη Delphi, με έδρα τη Θεσσαλονίκη, προσφέρει υπηρεσίες νευρομάρκετινγκ σε όλη τη χώρα συνεργαζόμενη με ιδιωτικές κλινικές. Οπως λέει ο διευθύνων σύμβουλός της κ. Φώτης Φιλιππόπουλος, ήδη μια μεγάλη διαφημιστική εταιρεία, γνωστές επιχειρήσεις αλλά και τράπεζες έχουν εκδηλώσει το ενδιαφέρον τους.

ΔΕΙΤΕ ΓΙΑΤΙ Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΗΤΤΗΘΕΙ ΑΠΟ ΚΑΝΕΝΑΝ ...

Δείτε το Βίντεο....

Έως τον Ιούνιο έτοιμο το TALOS για τον στρατό των ΗΠΑ

Μετά την προχθεσινή επισημοποίηση από το αμερικανικό Πεντάγωνο του προγράμματος ARES (Aerial Reconfigurable Embedded System) για την ασφαλή μεταφορά φορτίων στο πεδίο της μάχης, τώρα έρχεται μία ακόμα είδηση για την ήδη γνωστή ανάπτυξη πλήρους στρατιωτικής θωράκισης τύπου "Iron Man" για τους αμερικανούς στρατιώτες.
Οι μελλοντικοί «υπερ-στρατιώτες» του αμερικανικού στρατού, κατασκευάζονται με γοργούς ρυθμούς, υπό την αιγίδα της DARPA (Υπηρεσία Προηγμένων Αμυντικών Ερευνών) και με την αρωγή πλήθους εταιρειών αλλά και ανεξάρτητων φορέων, καταδεικνύοντας τον σωστό τρόπο που πρέπει να υλοποιούνται, τέτοιου είδους προγράμματα.
Σύμφωνα με τον Ναύαρχο Ουίλιαμ McRaven τα εν λόγω τρία απενεργοποιημένα πρωτότυπα, γνωστά στην στρατιωτική διάλεκτο ως (Tactical Assault Suit Light Operator) του προγράμματος TALOS με το παρατσούκλι «Iron Man» λόγω του υπερήρωα της Marvel Comics, αναμένονται να συναρμολογηθούν και να παραδοθούν τον Ιούνιο.
Ο επικεφαλής της Αμερικανικής Διοίκησης Ειδικών Επιχειρήσεων, δήλωσε ότι τα πρώτα πρωτότυπα της μελλοντικής προστατευτικής εξάρτησης του μελλοντικού στρατιώτη Iron Man, πιθανόν θα είναι έτοιμα προς δοκιμή το επόμενο καλοκαίρι!
Το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ επιθυμεί να αξιολογηθεί η τεχνολογία με στόχο την εκμετάλλευση του εν λόγω συστήματος από τις αμερικανικές Ειδικές Δυνάμεις τον Αύγουστο το 2018.
«Εκείνο το ''κοστούμι'', αν κατασκευασθεί σωστά, θα δώσει μια επαναστατική δυνατότητα επιβίωσης και ικανότητας στα στελέχη των ειδικών επιχειρήσεων», δήλωσε ο McRaven κατά τη διάρκεια του 25ου ετήσιου συνεδρίου ''Ειδικών Επιχειρήσεων, χαμηλής έντασης στο νέο πεδίο συγκρούσεων'' την Τρίτη 11/2 στην Ουάσιγκτον.
Η τριήμερη εκδήλωση  διοργανώθηκε από την «National defense Industrial Association», ενός «εμπορικού σχήματος» με έδρα το Arlington.
Η τεχνολογία του προγράμματος TALOS θα περιλαμβάνει έναν τροφοδοτούμενο εξωσκελετό, μαζί με μια πλήρους σώματος προηγμένης πανοπλίας με οθόνες ευαισθητοποίησης, σύμφωνα με την επίσημη αίτηση για παροχή πληροφοριών, προφανώς από το αμερικανικό ΥΠΑΜ.
«Η ιδέα για το φιλόδοξο αυτό σχέδιο ήρθε πριν από αρκετά χρόνια, όταν ένα μέλος των αμερικανικών «δυνάμεων ειδικών επιχειρήσεων», πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε ενώ εισερχόταν στην πόρτα του ενός ύποπτου τρομοκράτη» δήλωσε ο Ναύαρχος McRaven.
Με αφορμή το περιστατικό ένας νεαρός αξιωματικός με ρώτησε είπε ο Ναύαρχος «γιατί μετά από όλα αυτά τα χρόνια σε επιχειρήσεις αυτού του τύπου, δεν υπάρχει ένας τρόπος για την καλύτερη προστασία των στελεχών που εισέρχονται από μια πόρτα;
Για τον επικεφαλής της ειδικής Αμερικανικής Διοίκησης Ειδικών Επιχειρήσεων, δεν υπήρχε απάντηση.
«Με όλη την πρόοδο της σύγχρονης τεχνολογίας, ξέρω ότι μπορούμε να κάνουμε κάτι καλύτερο», δήλωσε ο McRaven.
«Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα συμμετέχουν 56 εταιρείες, 16 κυβερνητικές υπηρεσίες, 13 πανεπιστήμια και 10 εθνικά εργαστήρια που εργάζονται ακατάπαυστα για την επιτυχία του σχεδίου αυτού», δήλωσε ο McRaven «Βλέπουμε ήδη τα εκπληκτικά αποτελέσματα αυτής της συνεργασίας», κατέληξε ο ίδιος προφανώς με υπηρηφάνεια.
«Η αμερικανική διεύθυνση ειδικών επιχειρήσεων σκοπεύει να διοργανώσει μια εκδήλωση, ώστε να ενθαρρύνει τους μηχανικούς και τεχνίτες, για την ανάπτυξη εξαρτημάτων για την «ολόσωμη ειδική εξάρτυση» μέσω του προγράμματος «Monster Garage» δήλωσε ο Ναύαρχος.
Σύμφωνα με τον ίδιο θα επιδιωχθεί η εξουσιοδότηση του πενταγώνου για την απονομή χρηματικού επάθλου για την καλύτερη προσφορά, δημιουργώντας ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον στην προσπάθεια, υπογράμμισε ο «πολυμήχανος» επικεφαλής της ειδικής αμερικανικής υπηρεσίας.
«Τα προγράμματα υψηλής τεχνολογίας έχουν την δυνατότητα να παρέχουν στις ΗΠΑ ένα «τεράστιο συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με τους εχθρούς μας και να δώσουμε στους πολεμιστές μας την προστασία που χρειάζονται», δήλωσε ο McRaven.

Πως να κάνεις έναν Λαό να μην αντιδρά!


Tο παρατεταμένο άγχος οδηγεί σε κατάθλιψη, καθώς το μυαλό και ο οργανισμός ‘κουράζονται’ τελικά από τη συνεχή υπερδιέγερση στην οποία βρίσκονται, όταν το μυαλό δεν μπορεί να βρει έξοδο διαφυγής από την επώδυνη κατάσταση.

Πολλές φορές ο σχηματισμός εικόνων στη φαντασία μας, μπορεί να κάνει πολύ πιο κατανοητό το νόημα των λέξεων. Είναι επομένως σημαντικό να αναφέρουμε ένα ιστορικό πείραμα της ψυχολογίας, το οποίο μπορεί να ‘γενικευτεί’ σχετικά με το πώς αντιδρούν οι άνθρωποι απέναντι σε εξωτερικά γεγονότα – ερεθίσματα.
Ένα πείραμα ‘σκληρό’, για όλους τους φιλόζωους, καθώς έγινε πάνω σε ζώα, συγκεκριμένα σε σκύλους, ενδεικτικό όμως αυτών που δυστυχώς βιώνουν πολλοί άνθρωποι.
Το πείραμα αυτό αναφέρεται στην κατάθλιψη, η οποία μπορεί να προκληθεί στον άνθρωπο, από ερεθίσματα – πληροφορίες που αυτός λαμβάνει από το περιβάλλον. Τα ερεθίσματα αυτά ισοδυναμούν στο ανθρώπινο μυαλό, όσον αφορά την αντίδραση που προκαλούν, με την επίδραση των ηλεκτροσόκ που δέχθηκαν τα ζώα στο συγκεκριμένο πείραμα.
Την κατάθλιψη αυτή την ονομάζουμε ‘εξωγενή’, καθώς δεν ‘προέρχεται’ από κάποια γενετική προδιάθεση του ανθρώπου. Προκύπτει συχνά από την παραμονή σε κατάσταση διαρκούς άγχους, όπως αυτό της επιβίωσης.
Το πείραμα αυτό δείχνει ότι αν ‘ελέγχουμε’ το περιβάλλον και επομένως, το τι αντιλαμβάνεται ένα ον για το περιβάλλον του, μπορεί να προκληθεί ‘τεχνητά’ κατάθλιψη, με τα συμπτώματα που τη συνοδεύουν, όπως απάθεια, παθητικότητα, απόσυρση από το ενδιαφέρον για τη ζωή κλπ.
Στο παρακάτω πείραμα, τα ηλεκτροσόκ που δέχθηκαν τα ζώα, και το γεγονός ότι ήταν επώδυνα και ‘απρόσμενα’ στο πότε θα ξανασυμβούν, δημιούργησαν στα δύστυχα ζώα, μία παρατεταμένη κατάσταση άγχους και υπερδιέγερσης του οργανισμού, ως άμυνα αντίδρασης.
Η αναλογία με το άγχος ενός ανθρώπου για το αν, το πώς και το πού θα βρει τα χρήματα για να επιβιώσει, είναι εμφανής.
Αυτό το παρατεταμένο άγχος οδηγεί σε κατάθλιψη, καθώς το μυαλό και ο οργανισμός ‘κουράζονται’ τελικά από τη συνεχή υπερδιέγερση (απλουστευμένα υπερένταση) στην οποία βρίσκονται, όταν το μυαλό οποιουδήποτε όντος, δεν μπορεί να βρει έξοδο διαφυγής από την επώδυνη κατάσταση (τα ζώα ήταν παγιδευμένα σε κλουβιά).
Το ερώτημα που θα απαντηθεί μετά από την αναφορά του πειράματος, είναι αν το ανθρώπινο μυαλό μπορεί να ‘πειστεί’ ότι βρίσκεται σε ένα ‘νοητό κλουβί’ από το οποίο δεν υπάρχει διαφυγή. Και αν μπορεί να ‘εμποδιστεί’ από το να αντιληφθεί τη διαφυγή από το ‘νοητό κλουβί’.
Συγκεκριμένα, σκύλοι τοποθετήθηκαν σε χωριστούς θαλάμους, στο δάπεδο των οποίων διοχετευόταν ηλεκτρικό ρεύμα, ανά κάποιο χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα τα ζώα να δέχονται περιστασιακά μικρά ηλεκτροσόκ σε στιγμή που βεβαίως δεν μπορούσαν να προβλέψουν.
Στην αρχή του πειράματος τα ζώα προσπαθούσαν να αντιδράσουν, καθώς η αναμονή του επόμενου ηλεκτροσόκ δημιουργούσε άγχος και κατέβαλαν προσπάθεια να το αποφύγουν. Μετά τα πρώτα ηλεκτροσόκ, τα ζώα συνειδητοποιούσαν πως ότι και αν έκαναν δεν μπορούσαν να αποφύγουν τα ηλεκτροσόκ με αποτέλεσμα το ‘πέρασμα’ σε μια παθητική κατάσταση απόσυρσης.
Συγκεκριμένα, ήταν πια ξαπλωμένα στο δάπεδο του θαλάμου και δεν κατέβαλαν καμία προσπάθεια να αποφύγουν το ηλεκτροσόκ. Παρ’ ότι ‘σκληρό’- και ως ζωόφιλοι θα χαρακτηρίζαμε άκαρδο το πείραμα αυτό- δείχνει με απτό τρόπο πως το παρατεταμένο άγχος οδηγεί βαθμιαία σε δυσθυμία ή και κατάθλιψη όταν νιώθουμε ότι δεν μπορούμε να αντιδράσουμε, νιώθουμε ότι είμαστε δηλαδή σε ένα ‘νοητό κλουβί’.
Είναι γεγονός ότι το άγχος και το ‘συστατικό’ του, ο φόβος, μπορεί να είναι πολύ πιο ισχυρό από την άμεση βία. Η άμεση βία, όπως βιώθηκε σε στρατιωτικές δικτατορίες, έχει αποδειχθεί ότι έχει το μειονέκτημα ότι η καταπίεση είναι ‘εμφανής’, ο ‘εχθρός’ επίσης, και η διαφυγή από το νοητό κλουβί, είναι ορατή.
Επομένως το ανθρώπινο μυαλό πολύ πιο εύκολα θα ανακαλύψει την ‘έξοδο’ και θα αντιδράσει απέναντι σε αυτήν, καθώς μπορεί έτσι πιο εύκολα, να μετατρέψει το άγχος σε θυμό, μια υγιή αντίδραση, ‘αντίδοτο’ στην κατάθλιψη.
Το άγχος σε μεγάλο βαθμό, εγκεφαλικά, μειώνει την ικανότητα λειτουργίας της λογικής μας σκέψης. Για τον λόγο αυτό λέμε ότι στις πανελλήνιες εξετάσεις πχ, το υπέρμετρο άγχος μπορεί να εμποδίσει ακόμη και τη μνήμη ενός μαθητή να ανακαλέσει πληροφορίες πάνω σε μαθήματα που γνωρίζει.
Εμποδίζει και τη λογική σκέψη να βρει την αιτία του άγχους επίσης.
Αυτό σημαίνει ότι αν δημιουργήσουμε φόβο, λόγω άγνοιας και μη πληροφόρησης του ανθρώπου γύρω από ένα γεγονός, για παράδειγμα ότι η ζωή του θα πάει χειρότερα αν συμβεί κάποιο γεγονός, ο άνθρωπος, ή και μια ολόκληρη κοινωνία, μπορεί να νιώσει ότι βρίσκεται σε ένα ‘νοητό κλουβί’, απ’ όπου δεν υπάρχει διέξοδος, οδηγούμενη σε μία απάθεια και παθητικότητα, τόσο ισχυρών που μπορούν να φτάνουν τη βαρύτητα της κατάθλιψης.
Τότε ακόμη και μία ομάδα, ή μία κοινωνία γίνεται πια ευάλωτη στο να ‘ακολουθήσει’ τη ‘λύση’ που της ‘υποδεικνύουν’.
Μπορούμε για να τονίσουμε την επιβάρυνση του άγχους της οικονομικής κρίσης, να το συγκρίνουμε με το άγχος της επιβίωσης που πέρασε η χώρα μας κατά την κατοχή. Το άγχος σήμερα είναι πολύ πιο μεγάλο, καθώς ο εχθρός, ο κατακτητής ήταν ‘ορατός’.
Σημαντική αντίδραση λοιπόν του σημερινού Έλληνα, ενάντια στο άγχος της επιβίωσης είναι η όσο το δυνατόν αντικειμενική ενημέρωσή του, προκειμένου να ‘επαναλειτουργήσει’ η λογική σκέψη, η οποία είχε παραλύσει από το άγχος και τον φόβο.
Ένα κριτήριο για να φιλτράρουμε την ενημέρωση, είναι αν νιώθουμε ότι μας δημιουργεί το συναίσθημα του φόβου, πχ ότι ο άνθρωπος είναι απλά έρμαιο εξωτερικών παραγόντων. Η ενημέρωση αυτή είναι καλό να αποφεύγεται και να αμφισβητείται ως αντικειμενική.
Η άγνοια είναι πάντοτε η μητέρα του φόβου. Ο φόβος μπορεί να κάνει το ανθρώπινο μυαλό να ‘πιστέψει’ ότι είναι παγιδευμένο σε μία νοητή φυλακή, ανίκανο να αντιδράσει.. Η κατάσταση αυτή, μπορεί να επηρεάσει και τη σωματική υγεία του ατόμου, λόγω της μείωσης της άμυνας του οργανισμού που επιφέρει το παρατεταμένος άγχος και η κατάθλιψη.

Η επανάσταση της Πολιτείας του Ήλιου (133 π.χ. – βασίλειο Περγάμου) και ο ρόλος της Ουτοπίας μέσα στην ιστορία


48638-HeliosRΕΙΣΑΓΩΓΗ
Τα καθεστώτα δουλείας του αρχαίου κόσμου, από την εποχή των ελληνικών πόλεων – κρατών έως και την διάλυση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά τα οποία εντάσσονται, νομίζουμε, στις βαθιές δομές, στις μακρές διάρκειες του ιστορικού γίγνεσθαι.
Αν εξαιρέσουμε το γεγονός ότι στην δημοκρατική Αθήνα οι δούλοι υπάγονταν σε ένα σύστημα ήπιας, σχετικά, εκμετάλλευσης, σε σχέση με τα επίπεδα μαζικότητας και έκτασης της δουλικής εργασίας που ίσχυαν στη Ρώμη, η δουλεία, ως καθεστώς, επιβίωσε για πολλούς αιώνες παρά τις εσωτερικές αντιθέσεις και τις κοινωνικές συγκρούσεις που την συντάρασσαν. Η μελέτη των πηγών, μας αποκαλύπτει ότι οι εν λόγω εσωτερικές αντιθέσεις εκφράστηκαν με τη μορφή εξεγέρσεων είτε δούλων είτε ακτημόνων οι οποίες όμως ήταν διαχωρισμένες μεταξύ τους, ακόμη και ανταγωνιστικές, από διαφορετικά συμφέροντα και στόχους υποκινημένες.
Ένα άλλο σημαντικό και κοινό συνάμα χαρακτηριστικό είναι ότι όλες αυτές οι εξεγέρσεις δεν αμφισβήτησαν το ίδιο το καθεστώς της δουλείας, τα δομικά εκμεταλλευτικά χαρακτηριστικά του, τη νομική και πολιτική συγκρότησή του. Αντίθετα, κύριος στόχος των επαναστάσεων και των κοινωνικών κινημάτων ήταν η αναδιανομή του πλούτου και της γης, ενώ η πιο ακραία εκδοχή τους ήταν η αντιστροφή των ρόλων: οι ακτήμονες, ή οι δούλοι γίνονταν αφέντες και κυρίαρχοι και οι πρώην πλούσιοι και οι αξιωματούχοι του καθεστώτος μετατρέπονταν σε υποτελείς.
Αυτή η φαινομενική (σχετική) αδράνεια που διαπερνούσε τους αιώνες, διακόπηκε με ένα εκκωφαντικό και τρομερό τρόπο, την επανάσταση της Πολιτείας του Ήλιου, στη Μ. Ασία, στις κτήσεις του βασιλείου της Περγάμου το 133 π.χ. Η επανάσταση από κοινού των δούλων, των ακτημόνων και γενικότερα των προλετάριων της Μ. Ασίας, ταρακούνησε σε βάθος τους ογκόλιθους της ιστορικής διάρκειας καθώς ήταν γεγονός μοναδικό και ανεπανάληπτο: για πρώτη και τελευταία φορά στην ιστορία της δουλείας, οι εξεγερμένοι θέτουν ως άμεσο στόχο τους την κατάργηση της δουλείας και της ιδιοκτησίας και την εγκαθίδρυση ενός κοινοκτημονικού εξισωτικού καθεστώτος.

Εδώ εντοπίζεται η ιδιαίτερη σημασία της επανάστασης της Πολιτείας του Ήλιου, καθώς συμπυκνώνει πολλές και ετερόκλητες δυνάμεις, θαμμένες κάτω από το περίβλημα του ιστορικού χρόνου, οι οποίες συσσωρεύονται ως αποτέλεσμα της ιστορικής κίνησης και αναζητούν διέξοδο ώστε να εκραγούν και να εκτονωθούν. Γιατί είναι σίγουρο ότι μόνο από μια τέτοια δημιουργική – καταλυτική σύνθεση διαφορετικών παραγόντων, πολιτισμικών, ψυχολογικών, ατομικών και συλλογικών, οικονομικοκοινωνικών, παράδοσης και καινοτομίας, λόγιας και λαϊκής κουλτούρας, είναι ικανή να προκαλέσει συμβάντα και εξελίξεις που υπερβαίνουν τη συγκεκριμένη ιστορική πραγματικότητα.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ ΤΗΣ ΔΟΥΛΟΚΤΗΣΙΑΣ
Η ανθεκτικότητα των δουλοκτητικών καθεστώτων οφείλεται σε συγκεκριμένες κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές συνθήκες. Το καθεστώς της δουλείας σήμαινε τη ύπαρξη δύο βασικών παραγόντων: κυριότητα μέσων παραγωγής και μέσων εξωοικονομικού καταναγκασμού από το ένα μέρος, και εκμετάλλευση του δούλου από το άλλο. Μέσα όμως σε αυτό το γενικό πλαίσιο κοινωνικών σχέσεων υπήρχαν παραλλαγές στους τρόπους καταπίεσης και στην κατάσταση των δούλων. Ένας πιο πρόσφορος ορισμός, από την άποψη της πληρέστερης περιγραφής, του τι είναι δουλεία, είναι αυτός που μας δίνει ο Κ. Ζελίν: «δούλοι είναι εκείνοι που ανήκουν σε ένα κοινωνικό στρώμα, οι οποίοι είναι ιδιοκτησία άλλων ανθρώπων, ομάδων ή ακόμη κάποιας θεότητας, όμως που δε στερούνται οπωσδήποτε των μέσων παραγωγής ή νομικού δικαιώματος, ούτε είναι οπωσδήποτε σκληρά καταπιεζόμενοι» {Τσιμπουκίδης Δ., 1999: 76}.
Στην αθηναϊκή δημοκρατία υπάρχουν ενδείξεις ότι οι δούλοι δεν ήταν ο κύριος παραγωγικός μηχανισμός, καθώς ένα μεγάλο μέρος της παραγωγικής διαδικασίας διεκπεραιωνόταν από τους ελεύθερους τεχνίτες, έμμισθους εργάτες και μικροκαλλιεργητές. Η δουλεία ήταν περισσότερο ένα πολιτισμικό στοιχείο της αθηναϊκής κοινωνίας, ένα πολιτισμικό συνεπαγόμενο μάλλον, ήταν το άλλοθι μιας συγκεκριμένης νοοτροπίας: της απαξίωσης και απέχθειας της χειρωνακτικής εργασίας και της αντίστοιχης εξύψωσης στην πυραμίδα των αξιών της σχόλης, της αποχής από την εργασία και κατ’ επέκταση από τις καταπονήσεις και τις υποχρεώσεις που αυτή συνεπάγεται.
Μέσα σε αυτό το πολιτικό και πολιτισμικό κλίμα δημιουργήθηκε ένα επεξεργασμένο σύστημα ηθικών αρχών και τρόπων συμπεριφοράς απέναντι στους δούλους – βασικά τους οικιακούς δούλους – το οποίο εξέφραζε αλλά και παράλληλα συγκροτούσε ένα πλαίσιο σχέσεων και συνθηκών ζωής σχετικά υποφερτό για τους δούλους. Ο πρωταρχικός στόχος του καθεστώτος ήταν η καλή μεταχείριση των δούλων, η φροντίδα τους για να μπορούν να προσφέρουν άνετα τις υπηρεσίες τους. Μάλιστα θα μπορούσαμε να πούμε ότι η θέση του δούλου ήταν πολύ κοντά σε αυτόν της γυναίκας, ενώ ήταν σχετικά εύκολο να γίνει απελεύθερος. Όλες αυτές οι συνθήκες αιτιολογούν την απουσία εξεγέρσεων δούλων, ή αμφισβήτησης της δουλείας, σε όλη τη διάρκεια του αθηναϊκού πολιτικού συστήματος. Τουλάχιστον στο βαθμό που μας επιτρέπεται να γνωρίζουμε μέσα από τις υπάρχουσες ιστορικές πηγές.
Η μετατροπή της δουλείας σε ένα καθαρά οικονομικό μηχανισμό, που στηρίζει ενεργά το σύστημα εκμετάλλευσης και άρα αυξάνεται η ζήτηση για μαζική χρήση δούλων στην παραγωγή, εντοπίζεται στο καθεστώς της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η σημαντική θέση όμως των δούλων στην οικονομική διαδικασία δεν σημαίνει ότι η διαστρωμάτωση και η δομή του καθεστώτος είναι ξεκάθαρα ταξική. Υπεισέρχονται, μάλλον, ποικίλοι άλλοι καθορισμοί, πολιτισμικοί ιδεολογικοί, φυλετικοί που δεν μας επιτρέπουν να εφαρμόσουμε στη μελέτη των εσωτερικών αντιφάσεων και συγκρούσεων μια, κλασσικού τύπου, ταξική ανάλυση.
Όπως μας λέει ο Παναγής Λεκατσάς οι δούλοι, «συμμάζεμα απ’ όλες τις καθυστερημένες φυλές της γης, δεν είναι τάξη προοδευτική, ούτε καν τάξη. γιατί δε διαμορφώνονται από μια οργανική κοινωνική διαφοροποίηση, μα αποτελούν στοιχείο εμβόλιμο στον κοινωνικό οργανισμό κι αποκλεισμένοι καθώς είναι από τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα, στερούνται την πείρα και τα διαφέροντα του πολιτισμού που τους επιβάλλεται και κατά συνέπεια δεν μπορούν να αναλάβουν τον ιστορικό ρόλο της προώθησης του. γι’ αυτό και η επαναστατική τάση τους δεν είναι τάση κοινωνικής αναστοιχείωσης, μα καταστροφικής ανταρσίας κι ανταλλαγής των ρόλων.» {Λεκατσάς Π., 1977: 7–8}
Όσον αφορά τους ελεύθερους πολίτες, οι μεν άρχουσα τάξη, οι πλούσιοι γαιοκτήμονες, οι αριστοκράτες, οι αξιωματούχοι του κράτους παίζουν συντηρητικό ρόλο. Έχουν οδηγήσει στην παρακμή την δημοκρατία, μέσα από το συστηματικό εξανδραποδισμό και την εξαγορά των δημοσίων προσώπων, τον έλεγχο των λαϊκών οργάνων και δημοκρατικών θεσμών, τις δολοπλοκίες και συνωμοσίες. Απώτερος στόχος τους είναι η αναστήλωση της παλιάς στυγνής μοναρχίας. Οι δε υποτελείς τάξεις, οι φτωχοί αγρότες και οι ακτήμονες, ζουν κρατικοδίαιτα, πετυχαίνοντας κατά περιόδους ανακατανομή του πλούτου ή, στα τελευταία στάδια κατάπτωσης της δημοκρατίας, γίνονται όχλος, εξαθλιωμένος και εξαρτημένος που πουλά την ψήφο του στους αφέντες του. Συνακόλουθα δεν μπορούν να ανοίξουν το δρόμο για την επίλυση του κοινωνικού ζητήματος. Αντίθετα, στην καλύτερη περίπτωση αμβλύνουν προσωρινά τις ανισότητες και στη χειρότερη συντηρούν και ενισχύουν το καθεστώς.
Οι συγκεκριμένες υλικές συνθήκες, το χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων (απλά τεχνικά μέσα) στο οποίο εγκλώβιζε το οικονομικό σύστημα η δουλοκτητική σχέση, είναι οι βασικές αιτίες – σύμφωνα με τον Παναγή Λεκατσά – που εγκλωβίζουν την ιστορική κίνηση και εξέλιξη. Οι εσωτερικές αντιφάσεις και συγκρούσεις δεν μπορούν να ξεπεραστούν προς ένα ανώτερο επίπεδο σύνθεσης. Κατά συνέπεια οι αγώνες των ακτημόνων ενάντια στην ολιγαρχία για την προάσπιση των κεκτημένων της δημοκρατίας, αλλά και οι δουλικές επαναστάσεις δεν τελεσφορούν. Μάλιστα πολλές φορές είχαν ανταγωνιστικές προοπτικές λόγω διαφορετικών συμφερόντων: βελτίωση και διατήρηση των υφιστάμενων σχέσεων, οι φτωχοί (η δουλεία ήταν συμφέρουσα και για τις λαϊκές τάξεις των ελευθέρων πολιτών), κατάργηση των υφιστάμενων σχέσεων υποτέλειας και αναρρίχηση στην εξουσία, οι δούλοι. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι το καθεστώς της δουλείας ήταν αναγκαίο, επιβαλλόταν από την υπανάπτυξη της τεχνικής και αναβίωνε μετά από κάθε κρίση.
ΕΝΑ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ
Καθώς όμως η Ιστορία δεν στηρίζεται σε κάποιες μονολιθικές αρχές και αρχές και άκαμπτες νομοτέλειες, υπάρχουν και τα εξαιρετικά συμβάντα τα οποία τέμνουν τη γραμμική κίνηση του χρόνου, δημιουργούν ασυνέχειες στην αλληλοδιαδοχή των γεγονότων, των ιστορικών φάσεων, απελευθερώνοντας, κάποτε, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, νέες δυνάμεις και διανοίγοντας νέες προοπτικές στην κοινωνική, πολιτική και πολιτισμική ζωή του ανθρώπου. Εξαίρεση ήταν λοιπόν και η επανάσταση της Πολιτείας του Ήλιου. Ο συγχρονισμός και η συνεργασία των δύο παραπάνω επαναστατικών δυνάμεων και η ανάδειξη ενός κοινού στόχου, το γκρέμισμα του συστήματος της οικονομικής και πολιτικής ολιγαρχίας και η κατάργηση της δουλείας, συμπαρέσυρε και τους ντόπιους εθνικά σκλαβωμένους πληθυσμούς.
Όπως μας λέει ο Λεκατσάς, καταλυτικό ρόλο στη σύνθεση αυτών των δυνάμεων και στην εκρηκτική δυναμική που δημιούργησαν έπαιξε ένα κοινό όραμα το οποίο για μια και μόνη φορά εμφανίζεται στον αρχαίο κόσμο: το όραμα για μια αταξική κοινοκτημονιστική κοινωνία χωρίς ατομική ιδιοκτησία, χωρίς αφέντες και δούλους. Οι δεδομένες όμως κοινωνικοπολιτικές και ιστορικές συνθήκες δεν ευνόησαν στο να ολοκληρωθεί τούτο το εγχείρημα. Άρα η Πολιτεία του Ήλιου παρέμεινε μια ουτοπία. Εδώ όμως, σε αυτό το κομβικό σημείο, ανακύπτουν βασικά ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν αν θέλουμε να ερμηνεύσουμε και να κατανοήσουμε σε βάθος το γεγονός αλλά και ανάλογα εξαιρετικά γεγονότα. Ακόμα και η προηγούμενη φράση μπορεί να διατυπωθεί ως ερώτηση: ήταν μια ουτοπία η Πολιτεία του Ήλιου;
Τι σημαίνει ουτοπία και ποια ή λειτουργία της μέσα στην ιστορία; Πώς αλληλοδιαπλέκονται παραδοσιακές αξίες, οράματα, η λαϊκή φαντασία και νοοτροπία με τη λόγια κουλτούρα; Πώς επιδρούν άλλοι παράγοντες, ψυχολογικοί, υποκειμενικοί και ποιος ο ρόλος της προσωπικότητας στην ιστορική εξέλιξη, στη δημιουργία ενός γεγονότος; Και τέλος μέσα σε ποιο κοινωνικοπολιτικό και οικονομικό περιβάλλον μπολιάζονται και αναπτύσσονται όλες αυτές οι δυνάμεις που ωθούν (δίνουν κίνηση) στην ιστορία; Αυτά τα ερωτήματα μαζί με τις διαστάσεις και τις πτυχές της πραγματικότητας που αυτά αποκαλύπτουν θα προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε στην παρούσα εργασία. Χωρίς να έχουμε αυταπάτες ότι θα δώσουμε ολοκληρωμένες και τελικές απαντήσεις, θα αναπτύξουμε ένα προβληματισμό που μένει σε ένα επόμενο στάδιο να διευρυνθεί και να εμπλουτιστεί μέσα από περαιτέρω ερμηνευτικές προσπάθειες.
ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΤΗΣ ΕΞΕΓΕΡΣΗΣ
Η επανάσταση της Πολιτείας του Ήλιου εκτυλίχτηκε μέσα σε μια ιδιαίτερη συγκυρία όσον αφορά τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες. Η Ρώμη περνούσε μια βαθιά κρίση από το δεύτερο μισό του 2ου προ χριστιανικού αιώνα, την περίοδο που προωθούσε την κατάκτηση της Ασίας και αφού προηγουμένως είχε υποδουλώσει τα ελληνικά εδάφη. Πιο συγκεκριμένα, οι κοινωνικές ανισότητες οξύνονταν, καθώς η μικρή ιδιοκτησία στη γη καταβροχθιζόταν από τους γαιοκτήμονες με αποτέλεσμα την εξαθλίωση χιλιάδων αγροτών, ενώ οι εργάτες παραγκωνίζονταν από την αύξηση των δούλων και ρίχνονται στην ανεργία. Όλοι αυτοί οι προλεταριοποιημένοι άνθρωποι δεν είχαν άλλη λύση για να ξεφύγουν από το φάσμα της πείνας από το να συρρέουν κατά χιλιάδες στην πρωτεύουσα για να ζήσουν από την ελεημοσύνη και τη διαφθορά. Η πολιτεία μοίραζε δωρεάν στους άνεργους και εξαθλιωμένους – που δεν ήταν άλλοι από τον ίδιο το λαό που μετατράπηκε σε όχλο – τα δημητριακά που παράγονταν στη Σικελία. Από την άλλη ο όχλος πουλούσε την ψήφο του στους πολιτικούς ηγέτες που του υπόσχονταν περισσότερα, και φυτοζωούσε στις τελετές άρτου και θεάματος που έστηνε η εξουσία.
Η δημοκρατία λοιπόν είχε μετατραπεί σε μια φενάκη, είχε περιέλθει σε βαθιά παρακμή. Οι λαϊκές κατακτήσεις που είχαν επιτευχθεί μέσα από κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες είχαν εξανεμισθεί εξαιτίας της διπλωματικής πολιτικής της ολιγαρχίας, η οποία παράλληλα με τους δημοκρατικούς θεσμούς που εξασφάλιζαν το λαϊκό έλεγχο είχε δημιουργήσει δικούς της θεσμούς, πανίσχυρους, όπως η Σύγκλητος, και στην πράξη ασκούσε απόλυτη εξουσία. Εξάλλου, χάρη στον πλούτο της η ολιγαρχία εξαγόραζε τα αξιώματα του δήμου για να ελέγχει τα δημόσια πρόσωπα, τα οποία τυπικά ήταν εκλεγμένα, ουσιαστικά όμως ήταν διορισμένα ανδρείκελα των πλουσίων. Η αντιδραστική πολιτική της άρχουσας ελίτ σαμποτάριζε οποιαδήποτε – έστω στοιχειωδώς ευνοϊκή – προς τους φτωχούς μεταρρύθμιση, όπως αυτή που προσπάθησε να προωθήσει ο δήμαρχος Λικίνιος Στόλων, δύο αιώνες πριν. Αυτή η στρατηγική όμως έσπρωχνε το λαό στην πλήρη εξαθλίωση και διαφθορά.
Όλοι οι παραπάνω παράγοντες δημιουργούσαν ένα κλίμα δυσαρέσκειας, απογοήτευσης και αγανάκτησης. Ήταν ευνοϊκό έδαφος για την ανάπτυξη οραματικών αιτημάτων και ιδεών: την απελευθέρωση των δούλων και την επανάκτηση των λαϊκών προνομίων, οικονομικών και πολιτικών. Η εξεγερτική διάθεση από τη μεριά των δούλων έγινε πράξη το 136 στη Σικελία, όπου μια μεγάλη επανάσταση ξεσπά και εδραιώνει τη δουλική κυριαρχία, ενώ επιβιώνει για αρκετά χρόνια, αντιμετωπίζοντας επιτυχώς τις επιθέσεις του Ρωμαϊκού στρατού.
Είναι εύλογο ότι το αντίκτυπο μιας επανάστασης είναι καταλυτικό σε μια εποχή κρίσης: επαναστάσεις και συνομωσίες δούλων ξεσπούν σε πολλές περιοχές ακόμη και μέσα στη Ρώμη. Οι επιδράσεις πήραν τη μορφή αλυσιδωτών αντιδράσεων. «Ολάκερο πραγματικά το δουλικό πλήθος της Μεσόγειος ήταν επί αποστάσει μετέωρον, όταν πάνω στον τρίτο χρόνο της σικελικής επανάστασης ξεσπά μέσα στη Ρώμη και το κίνημα των ακτημόνων – προλετάριων με τον Τιβέριο Γράκχο επικεφαλής και με συγκεκριμένο αίτημα το ξαναμοίρασμα όλης της δημόσιας χώρας» {ο.π.: 23}. Την ίδια περίπου περίοδο ο Αθήναιος κάνει λόγο για ένα κίνημα πολυάριθμων δούλων που εργάζονταν στα μεταλλεία της Αττικής {Τσιμπουκίδης Δ., 1999: 166}.
Μέσα σε αυτό το εκρηκτικό περιβάλλον ξέσπασε και η επαναστατική εποποιία των δούλων και ακτημόνων στο βασίλειο της Περγάμου στη Μ. Ασία, όπου είχαν φτάσει τα κύματα της ενέργειας που εκλύονταν από τις επαναστατικές εκρήξεις της Μεσογείου. Η ιδιαίτερη σημασία της επανάστασης έγκειται στο γεγονός ότι υπερέβει τα εσκαμμένα της εποχής της, τους στενούς ορίζοντες της συνείδησης και διάνοιξε μια νέα ιστορική προοπτική. Οι δούλοι και οι ελεύθεροι προλετάριοι, που έως τώρα στρέφονταν ο ένας ενάντια στον άλλο υπερασπίζοντας τα στενά συμφέροντά τους, ενώνονται σε ένα κοινό αγώνα με κοινό στόχο την ριζική ανατροπή του καθεστώτος και την εγκαθίδρυση μιας κοινωνίας ισότητας, κοινοκτημοσύνης, χωρίς ιδιοκτησία, χωρίς αφέντες και δούλους. Πολύ σπουδαία πηγή για την εξέγερση είναι το ψήφισμα της Περγάμου για τον Άτταλο Γ΄, με βάση το οποίο δόθηκαν δικαιώματα και προνόμια πάροικων σε δούλους και απελεύθερους.
Έτσι μπορούμε να συμπεράνουμε ότι αυτά ήταν μέτρα που αποσκοπούσαν στο να δελεάσουν τους δούλους και τους περιθωριοποιημένους για να μην προσχωρήσουν στο κίνημα του Αριστόνικου. Οι πηγές εξάλλου επιβεβαιώνουν το πόσο σοβαρές διαστάσεις είχε πάρει η επανάσταση των «Ηλιουπολιτών» – όπως ονόμαζε ο Αριστόνικος τους οπαδούς του – και ότι είχε αγκαλιάσει πλατιά λαϊκά στρώματα πέραν των δούλων. Ο Στράβων γράφει για τη συμμετοχή στο κίνημα αυτό φτωχών εξαρτημένων ανθρώπων («απόρων τε ανθρώπων και δούλων») που διεκδικούσαν την απελευθέρωσή τους. Επίσης αναφέρει ότι οι ιδέες για κοινωνική δικαιοσύνη είχαν διαδοθεί στις περισσότερες πόλεις της Περγάμου. Ο Διόδωρος εξάλλου μας λέει ότι οι δούλοι λόγω της κακής μεταχείρισης από τους δεσπότες πήραν μέρος στην ¨παράλογη εξέγερση» του Αριστόνικου και προξένησαν δεινά σε πολλές πόλεις. {Τσιμπουκίδης Δ., 1999: 170}
Το όραμα μιας τέτοιας ελεύθερης κοινωνίας ήταν που έδωσε ένα νέο νόημα στον αγώνα τους και απέκτησε τόση δυναμική ώστε να συνενώσει και να εκφράσει όλα τα καταπιεσμένα λαϊκά στρώματα της εποχής. Το αίτημα για μια ριζικά νέα κοινωνία δεν έφτανε όμως από μόνο του για να εκδηλωθεί μια επαναστατική κίνηση. Χρειάζονταν και άλλες βασικές προϋποθέσεις και ευνοϊκές συγκυρίες που γεννούν τέτοια γεγονότα. Χρειαζόταν, καταρχήν, το υποκείμενο ή τα υποκείμενα που θα την εκφράσουν, θα την επενδύσουν με λόγο, νόημα, σύμβολα, στόχους, στρατηγικές. Ο καθοριστικός αυτός παράγοντας εμφανίστηκε στην Πέργαμο – και πουθενά αλλού – και λέγονταν Αριστόνικος.
Άλλο ένα στοιχείο που κάνει το γεγονός εξαιρετικό και μοναδικό μέσα στην ιστορία – όπως εξάλλου κάθε ανάλογο γεγονός που ξεπερνά την εποχή του: η πρωτότυπη, δημιουργική σύνθεση ιστορικών τάσεων και συγκυριών, αντικειμενικών και υποκειμενικών παραγόντων που συμπτωματικά, τυχαία συνυπάρχουν σε ένα ορισμένο τόπο και χρόνο και που μπορεί να δημιουργήσουν εξελίξεις σημαντικού εύρους και βάθους. Η ίδια η αφορμή για την επανάσταση είναι ένα επιπλέον παράδοξο της ιστορίας. Το πρώτο στασιαστικό κίνημα το οργάνωσε ο Αριστόνικος με στόχο να διεκδικήσει τον θρόνο του βασιλείου της Περγάμου, ως νόθος αδελφός του αποθανόντος βασιλιά Αττάλου του ΙΙΙ. Με την συγκεκριμένη ενέργεια, ο Αριστόνικος εναντιωνόταν στο γράμμα της διαθήκης του Αττάλου σύμφωνα με το οποίο το βασίλειο της Περγάμου παραχωρούνταν στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Μετά την αποτυχία όμως αυτού του πρώτου κινήματος ο Αριστόνικος οργάνωσε ένα νέο, πολύ πιο δυναμικό, επαναστατικό κίνημα, ακριβώς γιατί τώρα έβαλε μπροστά τη σημαία – πρόταγμα της καθολικής ανατροπής, τις επιθυμίες και τα οράματα των σκλαβωμένων και εξαθλιωμένων.
Θα εξετάσουμε παρακάτω αυτό το παράδοξο, το οποίο φανερώνει την ξεχωριστή προσωπικότητα του Αριστόνικου, αλλά και το ρόλο της προσωπικότητας μέσα στην ιστορία. Το ερώτημα που εγείρεται άμεσα, σε αυτό το σημείο, είναι το πώς ένα κοινωνικό όραμα γεννιέται και διαμορφώνεται, από πού αντλεί τη δυναμική του, ποιες είναι οι πνευματικές, πολιτισμικές καταβολές του.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΟΥΤΟΠΙΑΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
Η επανάσταση της Πολιτείας του Ήλιου πήρε το όνομα της και εμπνεύστηκε από ένα ουτοπικό μύθο ο οποίος ήταν πολύ διαδεδομένος στην Ανατολή. Σύμφωνα με αυτήν την ουτοπία υπήρχε μια πολιτεία σε κάποια νησιά στα βάθη της Ανατολής μια ιδανική πολιτεία, όπου όλα τα μέλη της ήταν ίσα και ζούσαν σε ένα καθεστώς αρμονίας και ελευθερίας. Χρήματα δεν υπήρχαν, ούτε προνόμια, ενώ τα πάντα ήταν κοινά. Αυτή η ιδανική κατάσταση είχε ανάλογη επίδραση και στους ανθρώπους: ήταν όλοι υγιείς, ψηλοί, ωραίοι και ζούσαν πάνω από εκατό χρόνια ο καθένας. Οι άνθρωποι ήταν αφοσιωμένοι σε μια λιτή ζωή, μέσα στη φύση την οποία αποθέωναν, ενώ απαξίωναν την πόλη, το αστικό περιβάλλον και τρόπο ζωής. Ο μύθος αυτός ήταν πολύ αγαπητός στις φτωχές μάζες και στους δούλους, ενώ σε κάποια χρονική στιγμή πρέπει να πέρασε στη σφαίρα του πραγματικού: στη συνείδησή τους ήταν μια υπαρκτή πολιτεία. Έχοντας μάλιστα τον ήλιο ως σύμβολο, ήταν εύκολο να ενσωματωθεί στην κουλτούρα και τις νοοτροπίες της Ανατολής.
Κατά τον Λεκατσά η δύναμη επιρροής της ουτοπίας του Ήλιου οφειλόταν στο ότι «κατόρθωνε να συνδυάζει τα ουσιωδέστερα στοιχεία όλων των ουτοπιών σε μια βαθύτατα επαναστατική σύνθεση, που κολάκευε τους θερμότερους πόθους των εξαθλιωμένων μαζών του ετοιμοθάνατου αρχαίου κόσμου. Τα περισσότερα στοιχεία είναι παρμένα από το θρύλο του χρυσού αιώνα. της εποχής που η γης ανάδιδε αυτοφύτρωτα τα πλούσια δώρα της κι η ισότητα, η αγαθοσύνη, η αγνότητα κι η ευδαιμονία βασίλευαν ανάμεσα στους ανθρώπους. της εποχής τέλος, που καμιά ατομική ιδιοκτησία δεν είχε διαμορφωθεί» {ο.π.: 16}. Ο θρύλος αυτός για μια χρυσή εποχή στο παρελθόν ήταν γνωστός στον ελλαδικό χώρο και είχε περάσει και στη λόγια παραγωγή, για παράδειγμα στον Ησίοδο και στο Δικαίαρχο. Επίσης η εχθρότητα προς την πόλη και τον αστικό βίο, ως πηγές δυστυχίας, εκμετάλλευσης, αδικίας και ανελευθερίας, υπάρχει στο έργο του Πλάτωνα και των Κυνικών. Η λατρεία της φύσης, στην οποία κυριαρχεί το φυσικό δίκαιο, το οποίο μας διδάσκει την ελευθερία, την ισότητα και τη δικαιοσύνη εκφράζονται μέσα από έργα, όπως η ποίηση του Θεόκριτου, τα «Γεωργικά» του Βιργιλίου και ο «Ευβοϊκός» του Δίωνα του Χρυσόστομου.
Στο βαθμό που η επανάσταση της Πολιτείας του Ήλιου πυροδοτήθηκε από ένα κοινωνικό όραμα – πρόταγμα το οποίο αποτελεί σύλληψη ενός ουτοπικού λόγου, θα πρέπει να διερευνήσουμε το ρόλο και τη σημασία της Ουτοπίας μέσα στην ιστορία. Υπό αυτό το πρίσμα θα μπορέσουμε ίσως να αναδείξουμε λιγότερο φανερές, αλλά οπωσδήποτε ουσιαστικές διαστάσεις του γεγονότος που εξετάζουμε.
Προκειμένου να αποκτήσουμε μια περισσότερο σαφή εικόνα για τις ιστορικές επιπτώσεις της Ουτοπίας δεν θα πρέπει να την περιορίσουμε στην προοπτική της βραχυπρόθεσμης πράξης. Η βραχυπρόθεσμη πράξη συνήθως θεωρείται ως μια έλλογη διαδικασία, όπου μπορούν να ελεγχθούν και να σταθμιστούν οι συνέπειές της, η συμφωνία μεταξύ των υποκείμενων στόχων και προθέσεων του φορέα της πράξης και των αντικειμενικών αποτελεσμάτων της εν λόγω πράξης. Έτσι είναι πολύ εύκολο να καταδικάσουμε την Ουτοπία και να ερμηνεύσουμε την αποτυχία της με βάση το χάσμα μεταξύ πρόθεσης και πραγματικότητας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, όμως, συγχέουμε την Ουτοπία με το μη εφικτό, χαρακτηρισμός ο οποίος ισχύει για οποιαδήποτε πράξη «ρεαλιστική» η οποία αποτυγχάνει εξαιτίας της λανθασμένης εκτίμησης της συγκυρίας ή της ακαταλληλότητας των μέσων.
Η Ουτοπία, από την άποψη τόσο των ιστορικών καταβολών της όσο και των προεκτάσεών της στον ιστορικό χρόνο, εντάσσεται μέσα στα μακρά κύματα της Ιστορίας. Αυτό σημαίνει ότι εφόσον η συλλογική πράξη εκτείνεται σε μεγάλο χρονικό διάστημα ή και επί γενεές ολόκληρες, τότε αναγκαστικά δεν παρουσιάζει την διαφάνεια και την ελεγξιμότητα που συναντάμε στη βραχέα πράξη. Εξάλλου η στενή «ορθολογιστική» άποψη που θεωρεί ως πράξη μόνο αυτή η οποία – καθώς και ο φορέας της επίσης – επιδέχεται σαφή ορισμό και ακριβή στάθμιση, είναι παραπλανητική. Δεν λαμβάνει υπόψη της ότι ολόκληρες ιστορικές εποχές, οι οποίες διακρίνονται από όλες τις άλλες, είναι αποτέλεσμα συλλογικής πράξης αρκετών γενεών και πολλών προσώπων που κατά κανόνα έδρασαν χωριστά το ένα από το άλλο. Καθώς κινούνται με βάση διαφορετικά κίνητρα, ιδέες, οράματα και στόχους ουσιαστικά δρούσαν για να προωθήσουν ιστορικές τάσεις που είτε δεν γνώριζαν καθόλου ή διαισθάνονταν με ένα αόριστο τρόπο. Όλες αυτές οι δυνάμεις και οι κινήσεις αποκρυσταλλώνονται στα μακρά κύματα της ιστορικής πράξης και είναι διαδικασίες που δεν μπορούν να ελεγχθούν και να επισκοπηθούν από κανένα ενεργό υποκείμενο.
Από την άλλη, «μια πράξη στην οποία τα μέσα και οι σκοποί είναι δυνατόν να εναρμονιστούν χάρη στην έλλογη στάθμιση εκδιπλώνεται υπό τη μορφή βραχέων κυμάτων που με τον καιρό απορροφώνται από τα μακρά κύματα της ιστορικής πράξης. Οι υποκειμενικές προθέσεις των ατόμων και τα έλλογα σχέδια δράσεως αποξενώνονται από τους αρχικούς τους σκοπούς και μέσα από τις αφανείς επενέργειες της ετερογονίας των σκοπών διοχετεύονται σε αγωγούς, οι οποίοι εκβάλλουν στις μεγάλες συλλογικές δημιουργίες ή αποτυχίες… Τα μακρά κύματα της ιστορικής πράξης τίθενται σε κίνηση χάρη στην ενέργεια, η οποία περιέχεται στα βραχέα κύματα… Όπως η συσσώρευση ησσόνων προσπαθειών και ιδιαίτερων υποκειμενικών σκοπών μπορεί να μεταπέσει σε μια νέα ιστορική ποιότητα, έτσι μπορεί και η αναζήτηση του απόλυτου να τεθεί στην υπηρεσία μιας νέας ιστορικής σχετικότητας. Στο σημείο αυτό τα ρεύματα της Ουτοπίας εκβάλλουν στον ποταμό της συλλογικής ιστορικής πράξης, η οποία εκδιπλώνεται σε μακρά κύματα.» {Κονδύλη Π., 1992: 119 – 120}
Σε αυτή την ιστορική λειτουργία εντοπίζεται η σημασία της Ουτοπίας η οποία δεν θα μπορούσε να γειωθεί στην πραγματικότητα αν ήταν μόνο μια ιδεατή κατάσταση. Είναι αναμφισβήτητο βέβαια ότι το όνειρο είναι μια βασική διάσταση του ουτοπικού σχεδίου, εντούτοις, αυτό είναι που του δίνει δύναμη και το ωθεί στη πράξη. Γιατί πέρα από την απόλυτη, την υπεριστορική διάσταση του ουτοπικού σχεδίου υπάρχει και μια άλλη σύμφυτη διάσταση η οποία προσδιορίζεται από την ιστορική εποχή. Αυτή η δεύτερη διάσταση, από την οποία αναπτύσσεται η ιστορική επενέργεια της Ουτοπίας, συνίσταται στην διαδικασία εκπόνησης του ιστορικά προσδιορισμένου σχεδίου της για την αναδιάρθρωση της κοινωνίας. «Η Ουτοπία αφενός αρνείται την πραγματικότητα και την υπερβαίνει καθώς προκαταλαμβάνει το μέλλον προβάλλοντας μέσα σε αυτό τάσεις εμβρυώδους υφιστάμενες. αφετέρου η Ουτοπία αρνείται την τωρινή πραγματικότητα στρεφόμενη εναντίων συγκεκριμένων πλευρών της και συγκροτώντας το σχέδιο κοινωνικής αναδιάρθρωσης ακριβώς ως συγκεκριμένη άρνηση συγκεκριμένων φαινομένων…
Η περιγραφή της ιδεώδους κοινωνικής κατάστασης γίνεται σε συνεχή αντιπαράθεση με το παρόν, κι έτσι το υπαρκτό μετατρέπεται σε αρνητικό προσδιορισμό του ουτοπικού. Ασκώντας την πολεμική της ενάντια στην υφιστάμενη κατάσταση, η Ουτοπία δεν αντιπαραθέτει σε τούτη εδώ μονάχα ανθρωπολογικές σταθερές ή έσχατους σκοπούς, ήτοι η αντιπαράθεση ουτοπικής κατάστασης και παρόντος δεν είναι μόνο ηθική και λογική, αλλά επίσης άμεση και απτή. οι ουτοπικοί θεσμοί αποτελούν μέσα για την πραγμάτωση του μέλλοντος, συνάμα όμως και μέσα για την καταπολέμηση του παρόντος δηλαδή των εμποδίων που στέκουν στο δρόμο της Ουτοπίας.» {Κονδύλης, 1992: 124 – 125}
Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι η Ουτοπία προκαταλαμβάνει εξελικτικές ιστορικές τάσεις που απολήγουν στον κοινωνικό σχηματισμό του μέλλοντος, ο οποίος ήδη υπάρχει σε μια πρωτογενή, ακαθόριστη μορφή. Η ουτοπική ιδέα πραγματώνεται τελικά διαστρεβλωμένη στην πράξη, λόγω της διάστασης των στόχων και των σχεδίων που αναφέραμε παραπάνω. Κατά συνέπεια η λαχτάρα για λύτρωση από τα δεινά και τους πόνους παραμένει ανικανοποίητη, Κάποια στιγμή όμως – κι εδώ βρίσκεται η μεγάλη δύναμή της – θα αναζωπυρωθεί πόθος και η προοπτική για την ιστορική εκπλήρωση της ουτοπικής ιδέας, και πάλι θα βρεθεί ένα καινούργιο σχέδιο κοινωνικής αναδιάρθρωσης.
Η ΣΧΕΣΗ ΛΟΓΙΟΥ–ΛΑΪΚΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ
ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ
Κλείνοντας, πρέπει να αναφερθούμε σε μια άλλη διάσταση καθοριστική για τη δημιουργία τέτοιων γεγονότων: η αλληλεπίδραση και η σύνθεση του λόγιου με το λαϊκό παράγοντα και η σημασία τους στην παραγωγή πολιτισμού, ιδεών, συμβολικών συστημάτων καθώς και στη δρομολόγηση κοινωνικών διεργασιών, έχουν επισημανθεί από διάφορους μελετητές και θεωρητικούς. Η προσέγγιση σε βάθος των ιστορικών φαινομένων μέσα από τη συντονισμένη προσπάθεια της Ιστορίας μαζί με άλλες κοινωνικές επιστήμες, όπως η ανθρωπολογία, η γλωσσολογία, η ψυχολογία, μας έχει οδηγήσει στο να βλέπουμε τα πράγματα στην πολυπλοκότητά τους, χωρίς δογματισμούς και μονομέρειες. Από αυτήν την άποψη υποστηρίζεται ότι οι εμπειρίες και οι μνήμες ενός λαού, ο τρόπος που αυτές επεξεργάζονται μέσα στη συλλογική συνείδηση και φαντασία, δεν είναι διαδικασίες αυτόνομες και διαχωρισμένες από τις πολιτισμικές καταθέσεις του λόγιου στοιχείου. Στην πραγματικότητα ο λόγιος και ο λαϊκός λόγος βρίσκονται σε μια συνεχή αλληλεπίδραση. Οι λαϊκές παρακαταθήκες επανασυντίθονται δημιουργικά και στη συνέχεια ξεφεύγουν από το δημιουργό τους, γίνονται μέρος του κοινωνικού γίγνεσθαι, αφομοιώνονται στην πολιτισμική σφαίρα και γίνονται εκ νέου αντικείμενο επεξεργασίας της λαϊκής σκέψης.
Σχετικά με αυτό το ζήτημα ο Peter Burke μας λέει ότι ο όρος «λαϊκός πολιτισμός» σήμερα αμφισβητείται εξαιτίας του ότι δίνει μια εσφαλμένη εικόνα ομοιογένειας {Burke, 1990: 31}. Εξάλλου ο ανταγωνιστικός προς τον ηγεμονικό λόγος δεν είναι προνόμιο των υπαλλήλων τάξεων. Κατά συνέπεια θα πρέπει να επανορίσουμε το λαϊκό ως το επαναστατικό στοιχείο που βρίσκεται σε όλους μας, παρά ως ίδιον γνώρισμα οποιασδήποτε κοινωνικής ομάδας, όπως υποστηρίζει ο Μιχαήλ Μπαχτίν. Στον ίδιο εξάλλου οφείλουμε και την έννοια της «πολιτισμικής κυκλοφορίας» η οποία νομίζουμε ότι μπορεί να λειτουργήσει εποικοδομητικά στο παράδειγμα που εξετάζουμε.
Το συγκεκριμένο θεωρητικό σχήμα μπορεί να εφαρμοστεί στην ερμηνεία της επανάστασης της Πολιτείας του Ήλιου. Μια ουτοπία, δημιούργημα του Ιαμβούλου η οποία διαδόθηκε και αγαπήθηκε ευρύτατα και σε πολλές περιπτώσεις θεωρήθηκε πραγματικότητα. Η επαναστατική φλόγα και ο ουτοπικός πόθος παρέμειναν ζωντανά μέσα στη σκέψη και τη δημιουργική φαντασία των καταπιεσμένων. Αυτή η συνθήκη επέτρεψε, κάτω από ευνοϊκές περιστάσεις, να αναζωπυρωθεί και να εξαπλωθεί η επαναστατική φλόγα χάρη στη δημιουργική παρέμβαση μιας άλλης προσωπικότητας, του Αριστόνικου. Προσωπικότητα η οποία θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως χαρισματική, με την έννοια ότι μπόρεσε να συνθέσει δημιουργικά ετερόκλητα στοιχεία, ιδέες, οράματα, επιθυμίες, ανάγκες και να εκφράσει, να τα γειώσει στην πραγματικότητα, μετουσιώνοντάς τα σε πράξη.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Είδαμε λοιπόν ότι μια Ουτοπία μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο στη δημιουργία σημαντικών ιστορικών συμβάντων όταν αναπτύσσεται σε ένα ευνοϊκό κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον. Είδαμε ακόμη ότι αυτή η κίνηση ιδεών, συμβόλων, αξιών, πολιτισμικών καταθέσεων είναι μια σύνθετη διαδικασία, που απορρέει από την αλληλεπίδραση λόγιων και λαϊκών στοιχείων. Επισημάναμε τέλος τη σημασία της προσωπικότητας όταν αυτή μπορεί να εκφράσεις τις ιστορικές τάσεις της εποχής της. Όλοι αυτοί οι παράγοντες ήταν οι βασικές παράμετροι της επανάστασης της Πολιτείας του Ήλιου. Της οποίας το άδοξο τέλος λαμβάνει χώρα το 128 π.χ. όταν ο στρατός του Αριστόνικου ηττήθηκε από τις δυνάμεις του Ρωμαίου ύπατου Μάρκου Περπένα. Ο ίδιος αιχμαλωτίστηκε και στάλθηκε στη Ρώμη όπου πέθανε στη φυλακή.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Παναγής Λεκατσάς (1977): Η Πολιτεία του Ήλιου. Η κοινοκτημονική επανάσταση των δούλων και προλετάριων της Μικράς Ασίας. 133 – 128 π.χ. Εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα.
Δημήτρης Ι. Τσιμπουκίδης (1999): Ανατομία της Δουλοκτητικής Κοινωνικής Σκέψης. Ελεύθεροι και δούλοι. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.
Sandra R. Joshel (1992): Work, Identity and Legal Status at Rome. A study of the occupational inscriptions. Norman and London, University of Oklahoma Press.