0Ι ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ

«Προσπάθησε να καθορίζεις με σαφήνεια την κάθε πράξη της ζωής σου, δεν είναι εύκολο να δώσεις εξηγήσεις όταν η πράξη σου τελειώσει. Δεν είσαι συ, αλλά η πράξη σου που κρίνεται και πιότερο κακό θα κάνεις γυρεύοντας την πράξη σου να εξηγήσεις.»  Περικλής Ροδάκης √ Μελέτη η οποία ξεδιπλώνει μια από τις καλά διπλωμένες πτυχές του χριστιανικού φαινομένου και εξηγεί γεγονότα και συμβάντα των οποίων η ουσία καλύφθηκε με θεολογικής φύσεως επιφάσεις.

Οι αιρέσεις εκφράζουν το κίνημα αντίστασης των λαών
Οι λαοί της Μ. Ασίας διατήρησαν την ιδιαιτερότητα τους τό­σο στην περσική κυριαρχία όσο και στα ελληνιστικά, τα ελληνορωμαϊκά και τα βυζαντινά χρόνια. Οι λαοί αυτοί διατηρούσαν μια τοπική αυτονομία και κυρίως τα ήθη και τα έθιμα τους, τις παραδόσεις τους και μια ξεχωριστή ψυχοσύνθεση. Όμως οι λαοί αυ­τοί της Βυζαντινής Μ. Ασίας έχασαν σε  μεγάλο βαθμό την αρχι­κή τους γλώσσα (όπως ακριβώς και οι βάρβαροι της Δύσης — που κατέλυσαν τη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία — και διαμόρφωσαν τις λεγόμενες ρωμανικές, δηλαδή γλωσσικά ιδιώματα με βάση τη λατινική) , εκτός φυσικά από τους Αρμένιους και τους Κούρδους, που βρέθηκαν έξω από τα κρατικά πλαίσια του Βυζαντίου.

Η ιδιαιτερότητα των λαών της Μ. Ασίας εκφράστηκε κύρια με τις αιρέσεις. Κατά το Μεσαίωνα οι πολιτικές, κοινωνικές, οι­κονομικές κλπ. αντιθέσεις, εκφράζονται με κάποιες θρησκευτικές αιρέσεις. Το Βυζαντινό Κράτος στηρίζει την κυριαρχία του σε τρία στοιχεία: Στον τρομερό γραφειοκρατικό του μηχανισμό, στην ορθόδοξη” εκκλησία και στο στρατό. Ο γραφειοκρατικός μηχανισμός και ο στρατός αποτελούνται από μισθοφόρους. “Έτσι οι λαοί πλη­ρώνουν μεγάλους φόρους για να στηρίζεται οικονομικά αυτή η αυ­τοκρατορία.

Όταν η έκταση του Βυζαντίου περιορίζεται, αυξά­νουν ακόμα περισσότερο τα φορολογικά βάρη των λαών που απο­μένουν σ” αυτό. Έτσι οι διάφοροι λαοί ή εθνότητες πάνω στους ο­ποίους κυριαρχούσαν οι Βυζαντινοί, κατά κανόνα αντιδρούν στη βυζαντινή καταπίεση με αιρέσεις που εκφράζουν το γενικότερο κίνημα αντίστασης τους. Η Αντιόχεια και η Αλεξάνδρεια, που κατα­πιέζονταν από το εμπορικό μονοπώλιο της Κωνσταντινούπολης, α­ντέδρασαν και αυτές με αιρέσεις. (Η Αντιόχεια είναι η έδρα του Μονοφυσιτισμού και του Νεστοριανισμού) .

Η Κωνσταντινούπολη εί­χε αρπάξει από αυτές τις πόλεις το εμπόριο των μπαχαρικών και του μεταξιού, που ήταν η« βάση του πλούτου της. Όταν τα σύνορα του Βυζαντίου περιορίζονται στα όρια της Μ. Ασίας ανατολικά, η Μ. Ασία θα συγκλονιστεί από σειρά αιρέσεων που ήταν έκφρα­ση αυτής της αντίδρασης. Η Αρμενική Εκκλησία τείνει προς το Μονοφυσιτισμό και αυτό αποτελεί το βασικό χαρακτηριστικό ιδιαι­τερότητας του αρμενικού λαού. Στο κέντρο της Μ. Ασίας αναπτύσ­σονται ο Μανιχαϊσμός — μια αίρεση με πολλά πυρολατρικά στοιχεία — ο Νεστοριανισμός, οι εικονομάχοι Ίσαυροι,, οι Παυλικανοί στον Πόντο, οι Τονδρακίτες και άλλες ακόμη  αιρέσεις.

Οι αιρέσεις «πνίγονται» στο αίμα από τους Βυζαν­τινούς

Οι Βυζαντινοί καταδίωξαν άγρια τις αιρέσεις αυτές και οι φορείς των αιρέσεων συχνά έπεφταν μέχρις- ενός από το βυζαντι­νό σπαθί. Ο Βασίλειος Α” ο Μακεδόνας, πέρασε τη χώρα των Μανιχαϊστών από φωτιά και σίδερο. Πολλοί Μανιχαϊστές κάηκαν μέσα στις εκκλησίες. Ακόμα πιο σκληρή ήταν η τύχη των Παυλικανών, που είχαν διαμορφώσει ένα κοινοκτημονικό κοινωνικό σύ­στημα. Και αυτοί θα σφαχτούν, αφού πρώτα προβάλουν μια τρο­μερή αντίσταση στην πρωτεύουσά τους την Τεφρική. Οι διώξεις κατά των Παυλικανών θα συνεχιστούν για πολλά χρόνια, χωρίς να κατορθώσουν να τους ξεριζώσουν ολοκληρωτικά. Ένα μεγάλο μέρος τους θα το μεταφέρουν από τον Πόντο στη Θράκη (γύρω από τη Φιλιππούπολη). Ανάλογη ήταν και η τύχη των Νεστορια­νών, των Τονδρακιτών και των άλλων αιρέσεων.

Μια ακόμα εστία αντίστασης στους Βυζαντινούς δημιουργήθη­κε από τα περίφημα Ακριτικά Σώματα, που αποτελούσαν για μια μεγάλη περίοδο τους φρουρούς των συνόρων. Τα Ακριτικά Σώμα­τα στην ακμή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας είχαν πλήρη αυτο­νομία, δεν πλήρωναν φόρους και είχαν τη γη τους ελεύθερη από κάθε υποχρέωση. Όταν περιορίζεται εδαφικά η Βυζαντινή Αυτο­κρατορία, το Βυζαντινό Κράτος επιβάλει φόρους και τους Ακρί­τες, και αυτοί θα αντιδράσουν και ουσιαστικά θα στραφούν ενά­ντια στο Βυζάντιο.

Μουσουλμανοφανείς λαοί

Αυτή η κατάσταση έχει οξυνθεί ιδιαίτερα, όταν φτάνουν στη Μ. Ασία οι πρώτες τουρκικές πολεμικές ομάδες. Οι Τούρκοι (πρώ­τα οι Σελτζούκοι) νικούν τους Βυζαντινούς, παίρνοντας με το μέ­ρος τους τους λαούς που είχαν γνωρίσει την καταπίεση και τις διώξεις των ν Βυζαντινών. Οι Τούρκοι υπόσχονται την απαλλαγή από τη βαριά φορολογία των λαών αυτών. Οι Τούρκοι συγκροτούν κράτος κατά το πρότυπο του κράτους των πολεμικών ομάδων. Πε­ριορίζουν τη φορολογία στο 10%, ενώ η βυζαντινή φορολογία ξε­περνούσε το 50% και έφτανε ακόμη και το 70%. Η απαλλαγή της φορολογίας γίνεται βασικά με τον όρο του «εξισλαμισμού». Ο «εξισλαμισμός» των λαών Μ. Ασίας θα γίνει στο μέτρο που είχε γίνει και ο εκχριστιανισμός : δηλαδή οι λαοί διατηρούσαν την ιδιαιτερότητά τους και στην πίστη. Αποδέχτηκαν τον Ισλαμισμό επιφανειακά, εξωτερικά, ενώ διατηρούσαν τη δική τους πίστη στις διάφορες «αιρέσεις». Οι λαοί αυτοί χαρακτηρίζονται απλά ως μουσουλμανοφανείς και όχι καθαρά μουσουλμανικοί.

Οι Έλληνες και οι Αρμένιοι διατήρησαν, βασικά, τη θρη­σκεία τους (αρχικά δεν έγινε βίαιος εξισλαμισμός) . Οι λαοί της Μ. Ασίας, που ήταν φορείς των αιρέσεων και οι παλιοί Ακρίτες που «χτυπήθηκαν» από τους Βυζαντινούς, είναι το μυστικό της επιτυχίας των Τούρκων. Χαρακτηριστική είναι η μαρτυρία του Σύ­ριου μοναχοφυσίτη πατριάρχη της Αντιόχειας Μιχαήλ, σε μια απάντησή τουστον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Μανουήλ Γ” Κο­μνηνό, αμέσως μετά την ήττα του τελευταίου από το Σελτζούαο σουλτάνο Κιρζίλ Αρσλάν Α” στο Μυριοκέφαλο (1175) . Στην α­πάντηση του αυτή λέει:

«…0 δίκαιος Θεός της εκδίκησης παρατήρησε την κακία των Ρωμαίων (Βυζαντινών), που τόσο απάνθρωπα είχαν λεηλατήσει και καταστρέψει τις εκκλησίες και τα μοναστήρια μας και έστειλε εναντίον τους τους Ισμαηλίτες (=Τούρκους) , που ήλθαν από τα νοτιοανατολικά για να μας απελευθερώσουν από το ρωμαϊκό ( — βυ­ζαντινό) ζυγό. Και το γεγονός ότι έχουμε τελικά λυτρωθεί από τη ρωμαϊκή ( = βυζαντινή) καταπίεση και σκληρότητα, αποκτώντας έτσι την ειρήνη και την ησυχία μας, υπήρξε μέγιστο ωφέλημα για μας…». (Το απόσπασμα από το άρθρο του Αλ. Σαββίδη στην Ε­γκυκλοπαίδεια -Υδρία», «Τουρκόφωνες φυλές – λαοί») .

 Και ο Αλ. Σαββίδης προσθέτει ακόμα:

«Στο 2ο μέρος του 12ου αι. η βυζαντινή εξουσία στη Μικρά Ασία είχε περιοριστεί αποφασιστικά, ιδιαίτερα μετά από την ήττα του Μανουήλ Α” Κομνηνού από τους Σελτζούκους του Ικονίου στο Μυριοκέφαλο, το Σεπτέμβριο του 1176. Αλλά η αυτοκρατορία α­ντιμετώπιζε τώρα επιπλέον και το σοβαρό πρόβλημα της ανοικτής αντίθεσης και εχθρότητας των μη ορθοδόξων χριστιανών της Μέ­σης και Εγγύς Ανατολής, οι οποίοι — στην πλειοψηφία τους οπα­δοί του Μονοφυσιτισμού — φαίνονταν πεπεισμένοι ότι ο ερχομός των Τούρκων ήταν θεόσταλτο δώρο προς αυτούς, για να τιμωρη­θεί η κακία και αλαζονεία τωνπρώτων καταπιεστών τους, δηλ. των Βυζαντινών!».

 Αυτοκρατορία των Ρουμ ( = Ρωμαίων — Ρωμιών)

     Οι Σελτζούκοι Τούρκοι, που ονόμασαν το κράτος του Αυτο­κρατορία του Ρούμ ( = Ρωμαίων) , συνεργάστηκαν στενά με τους λαούς της Μ. Ασίας. Έδειξαν κατανόηση στην ιδιαιτερότητα τους και ενίσχυσαν την αυτονομία τους. Παραθέτουμε, παρακάτω, ένα ακόμη απόσπασμα από το διαφωτιστικό άρθρο του Αλ. Σαββίδη, που δείχνει ακριβώς τους λόγους επικράτησης των Τούρκων στη Μ. Ασία Πολιτική ανοχής προοθωμανικών τουρκόφωνων φυλών έναντι των Χριστιανών.

 «Στο σημείο αυτό θα γίνει λόγος για την πολιτική ανοχής που εφάρμοσαν οι προοθωμανικές τουρκόφωνες δυναστείες στη Μ. Ασία απέναντι στη θρησκεία των χριστιανικών πληθυσμών, στους οποίους μάλιστα φαίνεται ότι σε αρκετές περιπτώσεις πρόσφεραν καλύτερες βιοτικές συνθήκες από εκείνες που ίσχυαν επί βυζαντι­νής κατοχής.

»Η ευμενής πολιτική των πρώτων Σελτζούκων ηγεμόνων και η μετριοπάθεια που έδειξαν απέναντι στους χριστιανικούς πληθυ­σμούς των περιοχών, τις οποίες κατακτούσαν, υποβοήθησαν τη στα­διακή παρακμή και πτώση της βυζαντινής κυριαρχίας. Η πραγμα­τικά ραγδαία επέκταση του Σουλεϊμάν Α” οφειλόταν σε μεγάλο ποσοστό \τψ αποτελεσματική του διπλωματία και στην αληθινά καλή συμπεριφορά του προς τους χριστιανούς δουλοπάροικους γε­ωργούς της Βιθυνίας, τους οποίους μάλιστα, όπως γράφει καcο Ατταλειάτης, απάλλαξε από τη βαριά φορολογία με ειδική του προκήρυξη, βάσει της οποίας ήσαν υποχρεωμένοι να του καταβάλλουν μόνο έναν ετήσιο συμβολικό κεφαλικό φόρο. Κάτι παρόμοιο είχε κάνει και ο Μαλίκ Σαχ της Βαγδάτης μετά το 1072 με τους χριστιανικούς πληθυσμούς της ανατολικής Μικράς Ασίας, των ο­ποίων τα συμφέροντα μετά τη βυζαντινή καταστροφή στο Μαντζικέρτ, φαίνεται ότι συνέπεσαν με αυτά τα)ν Σελτζούκων κυριάρχων.

»Υπάρχουν και άλλα χαρακτηριστικά παραδείγματα, τα ο­ποί α παίρνουμε και αυτό πρέπει να τονιστεί εδώ, σχεδόν πάντα από χριστιανικές πηγές (Βυζ. ιστοριογράφοι, Ματθαίος, Έδεσσος, Βαρ. Εβραίος, Μιχαήλ Σύρος κ.ά.) . Στις αρχές του 12 αι. ο Κιρζίλ Αρσλάν Α” κατέλαβε τη Μελιτηνή και πήρε τόσο ευ­νοϊκά μέτρα για την προστασία των χριστιανών κατοίκων της, ώ­στε οι τελευταίοι αναφέρονται να θρηνούν το θάνατο του (1107) , όπως εξάλλου έγινε και με το Ντανισμεντίδη εμίρη Γκιουμουστε- γκίν της Σεβάστειας, με τους Ορτοκίδες της Άμιδας, καθώς επί­σης και με τον Κιλίτζ Αρσλάν Β’, που όταν ανακατέλαβε τη Με­λιτηνή από τους Ντανισμεντίδες (1177 – 8), φέρθηκε όπως και ο Κιρζίλ Αρσλάν Α” στις αρχές του αιώνα, με ευμένεΐα στο χρι­στιανικό στοιχείο της, το οποίο απάλλαξε από τη βαριά φορολο­γία. Την εποχή της εξουσίας του Κιλίτζ Αρσλάν Β’, επίσης ανέ­βηκε πολύ η θέση της ποντιακής οικογένειας των Γαβράδων, που χρησιμοποιήθηκαν εκτενέστατα — ιδιαίτερα στο 13ο αι. — στη διοίκηση του σουλτάνου του Ρουμ.

»Τέλος χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της τουρκικής ε­πιδρομής που έγινε το 1196 – 7 στη Φρυγία και στις επαρχίες Καρίας και Ταντάλου κατά την οποία ο Σελτζούκος σουλτάνος Καϊχούρανις Α” φέρθηκε με πολλή ευμένεια στους πολυάριθμους αιχμα­λώτους του, τους οποίους τελικά πήρε με το μέρος του υποσχόμενος να τους απαλλάξει από την πληρωμή φόρων για 5 χρόνια, ανα­κουφίζοντας τους έτσι από τη στυγνή φορολογία των Αγγέλων».

Τούρκοι: ένα είδος αποικιοκρατών

Επειδή οι Βυζαντινοί σκλήραιναν την κατάσταση καθώς έ­χαναν εδάφη, οι καταπιεζόμενοι αγρότες της Μ. Ασίας” απαρνιόντουσαν και το Χριστιανισμό, προκειμένου να σωθούν από τη βυ­ζαντινή καταπίεση.

Οι Τούρκοι (Σελτζούκοι, Τουρκομάνοι, Οσμανλήδες) δημιουυργούν ισχυρές πολεμικές ομάδες, που γίνονται και ο μηχανισμός της εξουσίας τους, αλλά αφήνουν τους λαούς στην αυτονομία τους και στην ιδιαιτερότητά τους. Οι Τούρκοι δε ρίζωσαν στον τόπο που κατάκτησαν. Τον ελέγχουν στρατιωτικά, όπως στην αρχαιότη­τα οι Σπαρτιάτες τη Λακωνία. Η Λακωνία (και η Μεσσηνία α­κόμα) είχαν μοιραστεί σε κλήρους των Σπαρτιατών, αλλά η γη έμεινε στους αγρότες κατοίκους της και οι Σπαρτιάτες εισέπρατταν ένα φόρο. Η Μ. Ασία έμεινε πατρίδα των παλιών της κατοίκων. Οι Τούρκοι ξενόφερτοι κρατούσαν την εξουσία με το σπαθί τους, αλλά δεν έκαναν εκεί πατρίδα, αφού ήταν πατρίδα άλλων. Οι Τούρκοι ήσαν όπως οι Άγγλοι, οι Γάλλοι, οι Ολλανδοί, οι Βέλ­γοι αποικιστές, κυρίαρχοι των μερών που κατέλαβαν, αλλά ξένοι από τον τόπο. Κυριαρχούσαν σε λαούς.

Τα τουρκικά φύλα που φτάνουν κατά κύματα στη Μ. Ασία με διάφορα ονόματα (Σελτζούκοι, Τουρκομάνοι, Οσμανλήδες ή Οθωμανοί κλη.) είναι μικρέ; σχετικά ομάδες, που κουβαλάνε μαζί τους τα κοπάδια τους και τις γυναίκες τους. Το μεγαλύτερο από τα φύλα αυτά ήσαν οι Σελτζούκοι που υπολογίζονται σε 10.000 περίπου άντρες και το μικρότερο ήταν εκείνο των Οσμανλήδων που αριθμούσε συνολικά 3.000 άτομα, άντρες, γυναίκες και παιδιά. Η επιτυχία τους εναντίον των Βυζαντινών οφείλεται στη στήριξη που βρήκαν στους λαούς της Μ. Ασίας. Στη μάχη του Μαντζικέρτ, προσχώρησε στους Σελτζούκους και ένα μεγάλο τμήμα των μισθο­φόρων του Βυζαντινού αυτοκράτορα, τουρκικής προέλευσης. Τα φύλα αυτά δεν ήσαν σε θέση να επιβληθούν σε τόσο με­γάλες εκτάσεις αν δεν έπαιρναν στο στρατιωτικό τους σώμα και ντόπιους. Τα ντόπια στοιχεία που περνάνε στο στρατό των Τούρ­κων γίνονται Τούρκοι με την έννοια ότι λειτουργούν στα πλαί­σια της τουρκικής πολεμικής ομάδας. Από την πρώτη στιγμή, λοι­πόν, οι Τούρκοι επιλέγουν από τους ντόπιους ικανούς στρατιώτες και τους κάνουν δικούς τους. Φυσικά γίνονται πρώτα μουσουλμάνοι.

Οι 3.000 συνολικά Οσμανλήδες (οθωμανοί) που έφτασαν με τον Ερτογκρούλ στη Μ. Ασία μέσα σ” έναν αιώνα θα έχουν δημι­ουργήσει μια απέραντη αυτοκρατορία και σε δυο αιώνες θα έχουν απλώσει την κυριαρχία τους ως την Ισπανία και την Κεντρική Ευ­ρώπη και ως την Αραβία και την Περσία. Όταν μιλάμε για Τούρκους γενικά πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι είναι η πολεμική ομάδα που κυριαρχεί πάνω σε άλλους λαούς. Δεν έχουν πατρίδα. Αν μπορούσαν να μιλάνε για πατρίδα θα έπρε­πε να αναζητηθεί στη μακρινή Ανατολή, στο Τουρκεστάν ή και πέρα από αυτό. Εδώ στη Μ. Ασία είναι ξένοι που κρατάνε το ό­πλο και επιβάλλουν μ αυτό την κυριαρχία τους.

Η κατάσταση αυτή για τους Τούρκους και ειδικά για τους Οσμανλήδες, θα διατηρηθεί ως τα τέλη του 18ου αιώνα, ως την ε­ποχή της Γαλλικής Επανάστασης 1789, όταν προβάλλεται η αρχή των εθνοτήτων και μερικοί από τους λαούς πάνω στους οποίους κυριαρχούσαν οι Οσμανλήδες Τούρκοι απόκτησαν εθνική συνείδη­ση και διεκδίκησαν και τελικά κέρδισαν την εθνική τους ανεξαρ­τησία (Έλληνες πρώτα, ύστερα οι άλλοι βαλκανικοί λαοί και τε­λικά οι Αρμένιοι και οι Κούρδοι ως ένα σημείο).

Με την προβολή των εθνικών ιδεών και την απαίτηση για εθνική ανεξαρτησία των λαών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι Οσμανλήδες Τούρκος η πολεμική ομάδα που αποτελούσε τη δύ­ναμη και το μηχανισμό της αυτοκρατορίας, νιώθουν να τρέμει η γη κάτω από τα πόδια τους. Μέσα σ” αυτό το κλίμα οι Τούρκοι ανα­ζητούν και οι ίδιοι εθνική ταυτότητα. Μέσα στο άπλωμα των ε­θνικών ιδεών οι Τούρκοι δεν είχαν καμιά προϋπόθεση να συγκρο­τηθούν σε έθνος. Ο Μόλτκε, ο περίφημος στρατάρχης της Γερμα­νίας, όταν είχε πάει στην Κωνσταντινούπολη (το 1840) σαν ορ­γανωτής του τουρκικού στρατού και αντιμετώπισε την εθνική αφύ­πνιση των Βαλκανίων, εισηγήθηκε να μεταφέρει την πρωτεύουσα της Τουρκίας στο Ικόνιο και ακόμα πιο πέρα και να κοιτάξουν να απλωθούν προς την αρχαία τους κοιτίδα (το Τουρκεστάν) .

Ομοσπονδία ή εκτουρκισμός

Οι Τούρκοι περνάνε μια περίοδο τρομερής κρίσης εθνικής ταυ­τότητας, που κυριαρχεί σ” όλο το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού αιώνα, με δύο κορυφαίες εκφράσεις του Μιδάτ πασά, που εισηγήθηκε να μετατραπεί η Οθωμανική Αυτοκρα­τορία σε ομοσπονδία εθνικών κοινοτήτων όπου οι Τούρκοι θα εί­χαν τη θέση τους στη διοίκηση και του κομιτάτου «Ένωση και Πρόοδος», που παίρνει την απόφαση να εκτουρκίσει τους λαούς τους οποίους κυριάρχησαν οι Τούρκοι.

Οι ίδιοι στην αρχή δεν είχαν σαφή αίσθηση αυτών που πρό­τειναν. Έλεγαν αρχικά να προβάλουν ως αρχή τον Παντουρανισμό (που θα έπιανε όλους τους τουρκόφωνους λαούς) . Γρήγορα όμως απογοητεύτηκαν από ένα τέτοιο σχέδιο και περιόρισαν τις θέσεις τους στο λεγόμενο Οσμανισμό (Οθωμανισμό) που τους κρα­τούσε μέσα στα πλαίσια της αυτοκρατορίας τους. Μα και σ” αυ­τό το σημείο θα απογοητευθούν. Οι εθνικές διεκδικήσεις των λαών και η προετοιμαζόμενη εξέγερση των λαών της Βαλκανικής (η προετοιμασία των Βαλκανικών πολέμων) οδήγησε τους εκπροσώ­πους του Κομιτάτου, «Ένωση και Πρόοδος», Ενβέρ, Ταλαάτ κλπ. στην απόφαση του Συνεδρίου της Θεσσαλονίκης του 1911 να εκ­τουρκίσουν με τη βία τους λαούς. Και όσους δε θα δέχονταν να τους σφάξουν. Μέσα σ αυτά τα πλαίσια οργανώνουν τη σφαγή (γενοκτονία) των Αρμενίων και τη σφαγή και το ξερίζωμα των Ελλήνων από τη Μικρά Ασία, επειδή ακριβώς αυτοί οι λαοί εί­χαν αποκτήσει εθνική συνείδηση και δεν ήταν δυνατό να εκτουρ­κιστούν.

( Σαν επίλογος στον ερχομό του εθνικισμού )

Ως τις αρχές του 20ού αιώνα οι Τούρκοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν είχαν εθνική συνείδηση. Παρέμειναν πολεμική ομάδα που κυριαρχούσε πάνω από πολλά έθνη και λαούς και ζού­σε ανάμεσά τους, στους χώρους που ήσαν πατρίδες άλλων εθνών. Οι ίδιοι οι Τούρκοι θεωρούν τον εαυτό τους Ουμέτ – ι – Μουχαμέτ, που σημαίνει κοινότητα μωαμεθανών. Μωαμεθανός όμως δεν είναι εθνικό, αλλά θρησκευτικό γνώρισμα.

Η κίνηση που θα οδηγήσει στον τουρκικό εθνικισμό άρχισε έξω από τα όρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στη Ρωσία του τσάρου, όπου ζούσαν επίσης τουρκικά φύλα ανάμεικτα με Τατάρους, Κιργισίους και Μπασκίρους. ….