Τρίτη 14 Μαΐου 2013

Η συμβολή του Φιλόλαου και των Πυθαγορείων στην πορεία προς τον ηλιοκεντρισμό

ΗλιοκεντρισμόςΕισαγωγή
Η μελέτη του ουρανού και η επεξεργασία των πληροφοριών οι οποίες προέκυψαν από αυτήν, χρησίμευε στις αρχαίες κοινωνίες, ως βασικό εργαλείο βοήθειας, στη δημιουργία ημερολογίων που ήσαν χρήσιμα για τις λατρευτικές τελετές και την γεωργία, όσο φυσικά και στη ναυσιπλοΐα.[1] Όλοι σχεδόν οι λαοί από τους οποίους διαθέτουμε γραπτές πηγές, φαίνεται να είχαν ασχοληθεί με την αστρονομία εμπειρικά, εισάγοντας πρακτικές μαθηματικές σχέσεις, προσπαθώντας να κατανοήσουν και να προβλέψουν τα ουράνια φαινόμενα, να εξευμενίσουν τη φύση και να επωφεληθούν από τη γνώση αυτή στη καθημερινότητά τους. Κάποιοι, όπως στην Μεσοποταμία, ασχολήθηκαν περισσότερο και κατέγραφαν τις θέσεις μέρα με την μέρα κάνοντας σεληνιακά ημερολόγια, ενώ αντίστοιχα οι Αιγύπτιοι κατέγραφαν ηλιακά ημερολόγια.
Στην αρχαϊκή Ελλάδα από τον 6ο αι. π.Χ., με την ανάπτυξη του θεσμού της πόλης και της παρουσίας ελεύθερων, ενεργών και απαιτητικών στη λογική πολιτών,[2] έχουμε μία εντυπωσιακή έρευνα, μελέτη και παρουσίαση της αστρονομίας έξω από ιερατικές κάστες ή ηγεμονικές ομάδες. Η αστρονομία, τίθεται αργά αλλά σταθερά για πρώτη ίσως φορά σε μαθηματική επιστημονική βάση και εμφανίζεται μεγάλη παραγωγή γραπτού έργου, από το οποίο δυστυχώς ελάχιστα έχουν διασωθεί. Σημαντικός παράγοντας σε αυτή τη διαδικασία ήταν ο Πυθαγόρας και η Σχολή του, οι οποίοι επηρέασαν τους μεταγενέστερους διανοητές. Μας έχει διασωθεί η θεωρία του Φιλόλαου του Ταραντίνου, ενός των Πυθαγορείων, την οποία θα αναλύσουμε παρακάτω και θα δούμε τη σχέση της με τις προγενέστερες αλλά και μεταγενέστερες θεωρήσεις κυρίως της πλατωνικής σχολής, ακόμα θα δούμε γιατί η θεωρία αυτή δεν είχε μέλλον και τέλος θα προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τη λογική των καινοτομιών τις οποίες εισήγαγε, όλα αυτά, αφού παράλληλα μελετήσουμε την εξέλιξη της αστρονομίας σε γενικές γραμμές, εκείνο τον καιρό.[3]
α. Πορεία προς τον ηλιοκεντρισμό
Η πορεία προς τον ηλιοκεντρισμό ήταν αργή και επίπονη, απαιτούσε τεράστιο παρατηρητικό έργο, χρήση γεωμετρικών και μαθηματικών μεθόδων και δεν ήταν μια στιγμιαία έκλαμψη του Αρίσταρχου τον 3ο αι., αλλά μια μακριά λογική διαδικασία για την οποία υπάρχουν πλέον ικανά στοιχεία.
Το βασικότερο πρόβλημα των πρωτοπόρων Ελλήνων αστρονόμων, ήταν η κατανόηση της περίεργης φαινόμενης κίνησης των πλανητών στον ουράνιο θόλο, σε συνδυασμό με την τότε άγνοια για τις τρεις βασικές κινήσεις της Γης.
Πέρα από την ημερήσια φαινομενική κίνηση του θόλου (των απλανών αστέρων), από την Ανατολή προς την Δύση, έχουμε την επίσης φαινομενική κίνηση του Ήλιου και της Σελήνης, μέρα με την ημέρα, από την Δύση στην Ανατολή, με μία συγκεκριμένη σχεδόν ετήσια (ο Ήλιος) και μηνιαία (η Σελήνη) περιοδικότητα, πάνω σε μία συγκεκριμένη επιφάνεια του ουράνιου θόλου, η οποία ονομάστηκε ζωδιακός κύκλος.[4] Μέσα σε αυτή τη ζώνη, κινούνται και άλλα πέντε ορατά ουράνια σώματα, οι πλανήτες. Αυτοί, ακολουθούν παρόμοια σχεδόν κίνηση με τον Ήλιο, αν και η περιοδικότητά τους είναι διαφορετική, σε κάποια μοιάζει εν μέρει με του Ηλίου,[5] σε άλλα είναι πολύ αργότερη σε άλλα ταχύτερη. Το δυσκολότερο όμως είναι ότι η κίνησή των πλανητών πολλές φορές επιβραδύνεται, σταματάει και συχνά δείχνουν να κινούνται ανάδρομα στην ουράνια σφαίρα και να υποχωρούν για κάποιο μικρό σχετικά χρονικό διάστημα, μέχρι να ξαναεπιταχύνουν και συνεχίσουν τη κανονική πορεία τους.[6] Τα προβλήματα αυτά όπως ξέρουμε ήδη με την εύρεση του υπολογιστή των Αντικυθήρων (του 2ου αι.) λύθηκαν με ιδιαίτερα πολύπλοκο τρόπο, την θεωρία των επικύκλων.
Για να λυθούν τα προβλήματα αυτά δόθηκαν πολλές εξηγήσεις. Η μεγάλη δυσκολία, εξ όσων γνωρίζουμε σήμερα, ήταν η ίδια η γεωκεντρική θεωρία, η οποία για έναν απλό γήινο παρατηρητή είναι το προφανές.[7] Η Γη πέρα από τη καθοριστική σημασία της και τον εδραιωμένο συμβολισμό της στην ανθρώπινη κοινωνία, φαίνεται σε όλους τους ανθρώπους, (επειδή η δύναμη των αισθήσεών μας είναι καθοριστική για τη γνώση) να είναι ακίνητη και σταθερή στο μέσον τους σύμπαντος.
Όλες σχεδόν οι προγενέστερες θεωρίες,[8] μιλούσαν περίπου για τη περιστροφή των ουρανίων σωμάτων και του ουρανού γενικά γύρω από τη Γη. Κάποιοι θεώρησαν ότι οι αποστάσεις των πλανητών ήταν διαφορετικές και δόθηκαν διάφορες ερμηνείες κυρίως για κυκλικές τροχιές περιφοράς. Η Γη για την οποία επίσης προτάθηκαν διάφορα σχήματα, ήταν σταθερή, ακίνητη, τοποθετημένη στο κέντρο του σύμπαντος.[9] Η κίνησή της ή η απομάκρυνσή της από αυτό το κέντρο, βίαζε μάλλον τη κοινή λογική, έβγαζε την ανθρωπότητα από τον πρωταγωνιστικό της ρόλο και για τον πολύ κόσμο ήταν κάτι το ανήκουστο, το βλάσφημο.[10] Οι Πυθαγόρειοι μερικώς το άλλαξαν όπως θα δούμε αλλά δεν τοποθέτησαν τον Ήλιο στο κέντρο.[11]
β1. Θεωρία του Φιλόλαου και η καινοτομία της
Η θεωρία του Φιλόλαου του Ταραντίνου (5ος αι. π.Χ.) ξεφεύγει από την αισθητηριακή εμπειρία και επηρεάζεται από την εσωτερική συνέχεια και αισθητική της μαθηματικής αντίληψης, η οποία στους Πυθαγόρειους συμβάδιζε με τον μυστικισμό. Θεωρεί λοιπόν ένα πεπερασμένο σφαιρικό σύμπαν, “στο κέντρο του οποίου βρίσκεται ο “βωμός συνοχή και μέτρο της φύσεως”, η εστία του παντός ή το κεντρικό πυρ όπως αναφέρεται, καθώς και ένα άλλο πυρ στην ανώτατη περιβάλλουσα τα πάντα σφαίρα. Το πρώτο είναι το κέντρο “εκ φύσεως” γύρω από το οποίο χορεύουν δέκα θεϊκά σώματα: ο ουρανός με τη σφαίρα των απλανών,[12] έπειτα οι γνωστοί πέντε ορατοί πλανήτες,[13] ο Ήλιος, κάτω από αυτόν η Σελήνη, η Γη και κάτω από αυτή η αντίχθονα και τέλος το πυρ σε θέση εστίας γύρω από το κέντρο”.
“Το μεν πυρ κατέχει το κέντρο (διότι είναι η εστία του παντός), στη συνέχεια είναι η Αντίχθων, τρίτη η Γη, που κατοικούμε, η οποία βρίσκεται απέναντι από την αντίχθονα[14] και περιστρέφεται γύρω από αυτήν· για αυτόν τον λόγο και δεν βλέπουν όσοι κατοικούν εδώ αυτούς που κατοικούν εκεί”.[15]
Με βάση αυτή τη θεωρία ο Φιλόλαος μιλάει για δύο ή τρεις Ήλιους,[16] ο ένας βρίσκεται στο κέντρο, είναι ο ζωοδότης και δεν τον βλέπουμε, ενώ ο άλλος (αυτός που βλέπουμε), είναι υαλώδης και ανακλά το φως του πρώτου Ήλιου, όπως περίπου και η Σελήνη. Ορίζει ως Ουρανό την υποσελήνια περιοχή· ο “χορός των θεϊκών πλανητών”, περιλαμβάνει προφανώς και όλες τις ανάδρομες κινήσεις τους, καθορισμένες από μία συγκεκριμένη χορογραφία για τον κάθε ένα. Με τον τρόπο αυτό αποδίδει ο Φιλόλαος σε κάθε πλανήτη μία μοναδική κίνηση και σε αυτούς περιλαμβάνεται και η Γη, αποδίδοντας της, ότι φαινόταν από έναν γήινο παρατηρητή, να ήταν κοινό σε όλους τους “πλανήτες”.[17]
Η μεγάλη καινοτομία του Φιλόλαου είναι η μετακίνηση της Γης από το κέντρο του σύμπαντος,[18] και η αντιμετώπισή της ως έναν ακόμα πλανήτη. Αυτό θα δώσει το έναυσμα να ξεπεραστεί από τους επόμενους αστρονόμους το ψυχολογικό πρόβλημα της σταθερότητας και της ακινησίας της Γης και να προταθούν αργότερα λύσεις προς τον ηλιοκεντρισμό, όπως του Ηρακλείδη του Ποντικού και τέλος του Αρίσταρχου του Σάμιου.
Άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό της θεωρίας αυτής είναι η περιστροφή της ίδιας της Γης, όπως και όλων των ουρανίων σωμάτων, γύρω από ένα κοινό (φανταστικό) κέντρο, το οποίο ως έννοια μελλοντικά, θα βοηθήσει στην ανάπτυξη των θεωριών των επικύκλων και των έκκεντρων τροχιών από την πλατωνική κυρίως σχολή.[19]
Άλλα σημαντικά χαρακτηριστικά αναφερόμενα γενικά στους Πυθαγορείους, είναι η παραδοχή και κατανόηση της σφαιρικότητας τόσο για τη Γη όσο και για όλα τα ουράνια σώματα και τέλος η απόδοση στα ουράνια σώματα της θείας φύσης, αποδεκτής αργότερα από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη.[20]
β2. Σχέση της θεωρίας του Φιλόλαου με την πλατωνική αστρονομία
Ο Πλάτων στο ταξίδι του στον Τάραντα, ήρθε σε επαφή με τον Φιλόλαο[21] και τους Πυθαγόρειους και σίγουρα όλο το έργο του επηρεάστηκε από αυτούς. Όπως είδαμε ήδη πολλά από τα συμπεράσματα των Πυθαγορείων και ειδικά του Φιλόλαου, επηρέασαν τις διάσπαρτες στα βιβλία του Πλάτωνα αστρονομικές θεωρήσεις του. Ο ίδιος φέρεται να έχει αγοράσει τα βιβλία του Φιλόλαου για μεγάλο χρηματικό ποσό.[22]
Ο Πλάτων έδινε μεγάλη σημασία στην εκπαίδευση της αριθμητικής, της γεωμετρίας και της στερεομετρίας-αστρονομίας στους μαθητές του,(Πολ, 521d-530d) αν και ο ίδιος δεν ήταν αστρονόμος και δεν ενθάρρυνε ιδιαίτερα την παρατήρηση. Πίστευε όμως και πρότεινε με ιδιαίτερη έμφαση τη μαθηματική επίλυση (Πολ, 529b-530c & Dicks, 138, 141) των αστρονομικών προβλημάτων, τα οποία είδαμε να αντιμετωπίζουν οι αστρονόμοι, συνυφασμένα με τη φύση και διάταξη του σύμπαντος. Πίστευε επίσης ότι η αστρονομία και η αρμονία ήταν αδελφές (Πολ 530d-), και μαζί με την αναλογία, θα φέρουν την αληθινή γνώση και αυτό θυμίζει ξεκάθαρα τους Πυθαγόρειους. Είδαμε επίσης ότι αποδέχτηκε τη θεία φύση των ουρανίων, που απαιτούνταν για την δημιουργία και τήρηση των εννοιών του αριθμού και του χρόνου, (Τιμ, 38c) και αποδοχή της σφαιρικότητας του Σύμπαντος (Τιμ, 33b) και της Γης («ὥσπερ αἱ δωδεκάσκυτοι σφαίραι», Φαιδ, 110b). Οι απλανείς αστέρες περιστρέφονται και κινούνται στην “περιστροφή της αναλλοίωτης και αμετάβλητης ουσίας” (Τιμ, 39b-40b), ενώ οι πλανήτες έχουν επί πλέον, μία ξεχωριστή δική τους κίνηση, και με την συνολική κίνηση του στερεώματος, εκτελούν ελικοειδείς πορείες, θυμίζοντας τον χορό των πλανητών του Φιλόλαου. Για πρώτη φορά στον Τίμαιο επισημαίνεται, η γωνία ουράνιου ισημερινού και εκλειπτικής (Τιμ, 39a)· η δε Γη περιστρέφεται[23] και δεν κινείται (Τιμ, 40c).[24]
Στη Πολιτεία στον μύθο του Ηρός (Πολ, 616b-) όπου αναφέρεται στην πορεία και εξέλιξη των ψυχών, υπάρχει ένα παρόμοιο σύμπαν, με τον ουράνιο θόλο και τις τροχιές όπως περίπου τις εμφανίζει ο Φιλόλαος, (Dicks, 151) χωρίς την Αντίχθονα και το κοσμικό πυρ. H Γη πλέον βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος και οι πλανήτες είναι θείες οντότητες, υποδοχής και νουθεσίας ψυχών. Έχουμε και εδώ την μουσική (σειρήνων) και την συμπαντική αρμονία (617b).
Αν και οι θεωρίες μοιάζουν σε αρκετά σημεία, η θεώρηση του Πλάτωνα δείχνει μάλλον πιο λογική. Φυσικά δεν θα μπορούσε ο Πλάτων να δεχτεί την Αντίχθονα και το κεντρικό πυρ, αφού δεν ενδιαφερόταν για την απόλυτη αριθμολογική σημασία των Πυθαγορείων στο θέμα αυτό και φυσικά ήθελε μια επιστημονική λύση, η οποία να ταυτίζεται με τα φαινόμενα, παρά μια τελείως μεταφυσική απάντηση.
γ. Είχε πιθανότητες η θεωρία του Φιλόλαου να γίνει αποδεκτή;
Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό θα πρέπει να δούμε την αποδοχή αργότερα, της πιο ριζοσπαστικής θεωρίας του Αρίσταρχου για τον ηλιοκεντρισμό.
Την εποχή εκείνη η αποδοχή του ηλιοκεντρισμού είχε να αντιμετωπίσει ιδιαίτερα σοβαρά προβλήματα που η κατανόηση και η επιστήμη της εποχής δεν είχε ξεπεράσει.
Μερικά ενδεικτικά παραδείγματα:
Η ανισότητα των εποχών δεν λύνεται μόνο από τον ηλιοκεντρισμό.
Εμφανίζονται προβλήματα μηχανικής με την φυγόκεντρο δύναμη και τη βαρύτητα.
Υπήρχε άγνοια του πόσο ψηλά πήγαινε η γήινη ατμόσφαιρα και ότι αυτή παρακολουθεί την κίνηση της Γης και φυσικά άγνοια του κενού που υπάρχει έξω από τη Γη.
Υπήρχε απουσία ορατής αστρικής παράλλαξης, το οποίο στον ηλιοκεντρισμό πρακτικά έκανε το Σύμπαν άπειρο, κάτι μάλλον ακατανόητο όπως φαίνεται και από τον Αρχιμήδη.[25]
Φυσικά πέρα από τα προβλήματα φυσικής υπήρχαν και κάποιοι που τους ήταν αδιανόητο η μετακίνηση του κέντρου του κόσμου από την Γη κάπου αλλού.
Λέγεται ότι ο φιλόσοφος Κλεάνθης κατηγόρησε τον Αρίσταρχο για ασέβεια (κάτι παρόμοιο με τις κατηγορίες στον Σωκράτη και ο Αναξαγόρα),[26] και ο λόγος ήταν ότι αναστάτωσε την εστία του κόσμου.(Πλούταρχος, «Ηθικά», 923a)
Πέρα από τις πολιτικές καταστάσεις που ήταν τα βαθύτερα αίτια της δίωξης στον 4ο αι. π.χ. του Σωκράτη του Πρωταγόρα και του Αναξαγόρα (όλες απέβλεπαν να κτυπήσουν το ευρύτερο περιβάλλον του Περικλή), δεν θα πρέπει να αγνοήσουμε το συντηρητικό κλίμα που επικράτησε στην Αθήνα την εποχή της παρακμής, στη διάρκεια και μετά τον πελοποννησιακό πόλεμο και ακόμα περισσότερο ίσως στην ελληνιστική εποχή. Αυτό καταγράφεται εξαιρετικά από τη σάτιρα του Αριστοφάνη για τον Σωκράτη. Έδειχνε πως έβλεπε ο μέσος Αθηναίος τους ασχολούμενους με μελέτες και παρατηρήσεις των φαινομένων, καθώς και το πως συγχέονταν η δράση των σοφιστών των φιλοσόφων και των επιστημόνων.[27] Η ελευθερία του πολίτη και η δημοκρατία, δεν μπορούσαν να αλλάξουν εύκολα παγιωμένες αρχές, στηριγμένες σε μια αισθητηριακή αντίληψη, τόσο καλά ριζωμένες στα μυαλά των ανθρώπων, οι οποίες έδεναν με τη κοσμοθεωρία τους και τη ψυχολογική κατάσταση της κοινωνίας. Όλα αυτά τη στιγμή κατά την οποία οι ίδιοι άνθρωποι (οι φιλόσοφοι) ή παραπλήσιοι (οι σοφιστές), θεωρούνταν και κατηγορούνταν από πολλούς συντηρητικούς πολίτες, υπαίτιοι της ηθικής πτώσης της κοινωνίας, πλουτίζοντας και διδάσκοντας στους νέους, στο πως να επιτύχουν στη πολιτική χωρίς ηθικούς φραγμούς.
Η ίδια η θεωρία του Φιλόλαου, πέρα από τη μετακίνηση της Γης από το επίκεντρο, ήταν μάλλον προορισμένη για τους μαθητές μια κλειστής σχετικά κοινότητας, η οποία λάτρευε τη συμβολική των αριθμών και τη σημασία της “εστίας των θεών” (του κεντρικού πυρός) και δεν ενδιέφερε τον πολύ κόσμο. Δεν θα γινόταν λοιπόν εύκολα αποδεκτή από τη κοινωνία της εποχής η οποία ούτως ή άλλως έβλεπε τη δράση τους με επιφύλαξη,[28] οι δε μεταγενέστεροι επιστήμονες σίγουρα τη μελέτησαν, αλλά θα ήταν επιφυλακτικοί λόγω του συμβολιστικού προσανατολισμού της και την μη επιβεβαίωση της από την εμπειρία και την παρατήρηση.
Επειδή όμως η γεωκεντρική θεώρηση δεν μπορούσε να ερμηνεύσει ούτε τις κινήσεις των σήμερα γνωστών ως εσωτερικών πλανητών, ούτε τις αναδρομές, ούτε τις παρατηρήσεις του Μέτωνα την ίδια περίπου εποχή,[29] η έρευνα και η μελέτη συνεχίστηκε τον 4ο αι. με τον Εύδοξο (και τον Κάλλιππο που τον συμπλήρωσε) που θεμελίωσε τον γεωκεντρισμό με καθαρά μαθηματικό τρόπο -την θεωρία των ομόκεντρων σφαιρών – εξηγώντας πειστικά, γεωμετρικά τις κινήσεις των πλανητών. Αργότερα ο Ηρακλείδης ο Ποντικός διαπιστώνοντας την αδυναμία της Αφροδίτης και του Ερμή να απομακρυνθούν πάνω από μια συγκεκριμένη γωνία ο κάθε ένας από τον Ήλιο, βγάζει το συμπέρασμα ότι ή οι εσωτερικοί πλανήτες γυρνούν γύρω από τον Ήλιο και η Γη είναι ακίνητη ή η Γη και οι εσωτερικοί πλανήτες περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο. Ακολούθως ο Αρίσταρχος τον 3ο αι. αφού μετρά με ιδιοφυή τρόπο την απόσταση Γης-Ήλιου, υπολογίζει (σωστότερα από προηγούμενους αλλά αρκετά λάθος) το μέγεθος της Σελήνης και του Ηλίου, διαπιστώνει ότι ο Ήλιος είναι πολύ μεγαλύτερος από την Γη και η περίπτωση να είναι η Γη στο κέντρο είναι ανυπόστατη, έτσι υποστηρίζει καθαρά τον ηλιοκεντρισμό, και ο Σέλευκος (2ος αι.) τον επιβεβαιώνει.[30] Η θεωρία του Φιλόλαου μπορεί να μην έγινε αποδεκτή, ήταν όμως ένα χαρακτηριστικό εποικοδομητικό βήμα σε μια μακραίωνη διαδικασία γνώσης και κατανόησης της φύσης.
δ. Σκοπιμότητα της εισαγωγής της “αντίχθονος” και του “κεντρικού πυρός”
Στη φιλοσοφία των Πυθαγορείων τα πάντα ανάγονται σε αριθμούς και η αστρονομία όπως και η μουσική, υποτάσσονται στη φιλοσοφική αυτή θεώρηση. Οι αριθμοί δεν έχουν απλά συμβολική αξία, αλλά είναι η ουσία των πραγμάτων και φυσικά το ίδιο συμβαίνει και στα ουράνια σώματα. Το σύμπαν πρέπει να είναι αρμονικό και η αρμονία σχετίζεται με τη μουσική η οποία σχετίζεται και με τη κίνηση για αυτό τα πάντα εκτός του κέντρου κινούνται με μεγάλες ταχύτητες. Οι μουσικές αναλογίες όπως προκύπτουν από την έρευνα των Πυθαγορείων, έχουν μορφή απλών αριθμητικών σχέσεων όπως 2/1 (η οκτάβα), 3/2 (η πέμπτη), και 4/3 (η τέταρτη). Η αρμονία είναι αποτέλεσμα των τεσσάρων πρώτων αριθμών και έχει σχέση με τον ιερό αριθμό την “τετρακτύνα”. Η τετρακτύς προέρχεται από το άθροισμα των τεσσάρων πρώτων ακεραίων αριθμών και είναι ο αριθμός “δέκα”. Για τον λόγο αυτό οι Πυθαγόρειοι ήθελαν οπωσδήποτε δέκα τροχιές ουρανίων σωμάτων.[31]
Οι δέκα “πλανήτες”[32] αυτοί ήταν οι γνωστοί πέντε πλανήτες, η Γη, η Σελήνη, ο Ήλιος, οι απλανείς και η Αντίχθων. Η ουράνια μουσική λοιπόν προέρχεται από τον αέναο χορό των πλανητών αυτών, μέσα στους οποίους συγκαταλέγεται και η Γη, γύρω από το «κεντρικό πυρ», το οποίο είναι σημαντικότερο από τη Γη, αφού αυτό δίνει την ενέργεια και τη ζωή στο σύμπαν, τοποθετημένο στο κέντρο του σύμπαντος, στην εστία του κόσμου.[33]
Η Αντίχθων λοιπόν και το κεντρικό πυρ, επιτελούν την συμπλήρωση του μαγικού αριθμού δέκα, το οποίο αντιπροσωπεύει τη παγκόσμια αρμονία, καθώς όπως θεώρησε και ο Αριστοτέλης, η Γη δεν είναι τόσο σημαντική για τον Φιλόλαο όσο το πυρ, για να καταλάβει το κέντρο του σύμπαντος.[34]
Σύντομα η θεωρία της αντίχθονος[35] και του κεντρικού πυρός[36] θα ξεχαστούν και η αστρονομία θα ξεφύγει από τη “φιλοσοφική” προσέγγιση των Πυθαγορείων, στη θεωρητική των μαθητών της Ακαδημίας. Η πρόταση του Πλάτωνα στους αστρονόμους να “σώσουν τα φαινόμενα”, με βάση τη μαθηματική λογική, θα αποδώσει τελικά αργότερα στον Αρίσταρχο και τον Σέλευκο.
Συμπεράσματα
Ο Φιλόλαος ακολουθώντας τη φιλοσοφική πρόταση των Πυθαγορείων για τον κόσμο, εξελίσσει τις παλαιότερες θεωρήσεις για τα ουράνια φαινόμενα. Η μετακίνηση της Γης από το κέντρο του κόσμου, η χρήση της αντίχθονας και του κεντρικού πυρός, ενισχύουν τον καθαρά μυστικιστικό-φιλοσοφικό σκοπό ανάδειξης της συμβολικής των αριθμών και της σημασία τους στην αρμονία του σύμπαντος, που τους ενδιέφερε τόσο πολύ. Η θεωρία αυτή εν μέρει εγκολπώθηκε από τον Πλάτωνα, χωρίς φυσικά να δεχτεί τα νεωτερικά στοιχεία, τα οποία επιτείνουν τη συμβολιστική της θεώρηση, εφόσον δεν τυχαίνουν γεωμετρικής απόδειξης.
Η θεωρία αυτή δεν είχε μέλλον, είδαμε όμως ότι τελικά δούλεψε θετικά στη διανόηση, δίνοντας στους μεταγενέστερους επιστήμονες μια νέα διευρυμένη εικόνα του σύμπαντος, συμβάλλοντας στη κατανόηση της σφαιρικότητας της Γης και των ουρανίων σωμάτων, οδηγώντας τη σκέψη στη θεωρία των επικύκλων και των έκκεντρων τροχιών, φθάνοντας σε εκπληκτικές προόδους, με πολυάριθμους ακόμα αστρονόμους, στον Αρίσταρχο και τέλος στον Ίππαρχο.
Η αποδοχή από τον Πτολεμαίο της αριστοτελικής γεωκεντρικής θεώρησης, η καθίζηση της επιστημονικής θεωρίας με την αδιάφορη αρχικά ρωμαϊκή κατάκτηση αλλά κυρίως με την απότομη και άνωθεν επιβολή του χριστιανισμού και της συνεπακόλουθής του επιβολής της αυθεντίας της Βίβλου επί παντός επιστητού, τέλος η απαξίωση και καταστροφή των περισσότερων μη λογοτεχνικών αρχαίων γραπτών κειμένων, (η εποχή δηλαδή που λέμε σε συντομία “Μεσαίωνας”) κράτησε την επιστήμη της αστρονομίας καθηλωμένη στον γεωκεντρισμό μέχρι τον Κοπέρνικο, τον Γαλιλαίο, τον Κέπλερ και τον Νεύτωνα, οι οποίοι παρά τις αρχικές δυσκολίες θα καταφέρουν, συνεπικουρούμενοι από τη πρόοδο της οπτικής, δηλαδή τη βοήθεια των τηλεσκοπίων, και την κατανόηση των νόμων της κίνησης και της βαρύτητας, να της δώσουν μετά από δεκαοκτώ ολόκληρους αιώνες την συνέχεια η οποία της άξιζε.



Βιβλιογραφία
Αρχαία κείμενα
Αριστοφάνης, «Νεφέλαι», απόδοση Β. Μανδηλάρας, εκδ Κάκτος, Αθήνα 1992.
Ησίοδος, «Έργα και Ημέραι», απόδοση Π. Γιαννακόπουλου, εκδ Φιλολογικό, Αθήνα χχ.
Πλάτων, «Πολιτεία», απόδοση Ευ. Παπανούτσος, εκδ. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα χχ.
Πλάτων, «Τίμαιος», απόδοση φιλολογική ομάδα Κάκτου, εκδ. Κάκτου, Αθήνα 1993.
Πλάτων, «Φαίδων», απόδοση φιλολογική ομάδα Κάκτου, εκδ. Κάκτου, Αθήνα 1993.
Πλούταρχος, «Ηθικά» (περί του εμφαινομένου προσώπου τω κύκλω της Σελήνης), απόδοση φιλολογική ομάδα Κάκτου, εκδ. Κάκτου, Αθήνα 1996.
Διογένης Λαέρτιος, «Βίοι φιλοσόφων», απόδοση Ν. Κυριόπουλος, εκδ. Γεωργιάδη, Αθήνα 2002.
Ελληνόγλωσσα κείμενα και δημοσιεύσεις
Γαβρόγλου Κ.,Διαλέτης Δ.,. Χριστιανίδης Γ, «Αντιλήψεις για την κίνηση της Γης στην αρχαία ελληνική αστρονομία», Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου Αρίσταρχος ο Σάμιος. 17-19 Δεκ 2005.
Κάλφας Β. Ζωγραφίδης Γ., «Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι», Θεσσαλονίκη, Ίδρυμα Νεοελληνικών σπουδών [΄Ιδρυμα Μανώλη Τριανταφυλλίδη], 2006.
Παπαδάτος Γ, «Κοσμοθεωρητικά και ιδεολογικά αίτια αγνόησης του πρωτοποριακού έργου του Αρίσταρχου του Σάμιου μέχρι την ευρωπαϊκή αναγέννηση», Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου Αρίσταρχος ο Σάμιος. 17-19 Δεκ 2005.
Αντ. Πινότση, «Η εξέλιξη των κοσμολογικών ιδεών και μαθηματικών μοντέλων στην αρχαία Ελλάδα», σελ. 2, Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου Αρίσταρχος ο Σάμιος. 17-19 Δεκ. 2005, σελ 280.
Σταμάτης Ε. «Ηλιοκεντρικόν σύστημα των αρχαίων Ελλήνων», Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών 46 (1971).
Χαλκιά Κρυστ., «Το πέρασμα από το γεωκεντρικό στο ηλιοκεντρικό σύστημα: Παράλληλη πορεία επιστήμης και μεταφυσικής», Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου Αρίσταρχος ο Σάμιος. 17-19 Δεκ 2005.
Ξενόγλωσσα μεταφρασμένα κείμενα
Butterfield H., «Η καταγωγή της σύγχρονης επιστήμης» (1300-1800), μετ. Ιο. Αρζόγλου, Αν. Χριστοδουλίδης, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1983.
H. Diels W. Kranz, «Οι Προσωκρατικοί - Οι μαρτυρίες και τα αποσπάσματα», 3 τόμοι, απόδοση Β.Α Κύρκος, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 2007-8.
Heath Sir Th. L., «Αρίσταρχος ο Σάμιος – Ο αρχαίος Κοπέρνικος», μτφρ. Θ. Γραμμένος, εκδ. Κέντρο Έρευνα Επιστήμης και Εκπαίδευσης, Αθήνα 2005.
Kirk G.S.–Raven J.E.-Schofield M, «Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι», μτφρ. Δ. Κούρτοβικ, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1990.
Schrődinger Er., «Η φύση και οι Έλληνες - Ο κόσμος και η φυσική», μτφρ. Θ. Γραμμένος, εκδ. Τραυλός, Αθήνα 1995.
Διαδίκτυο
Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου Αρίσταρχος ο Σάμιος. 17-19 Δεκ 2005.
http://www.cc.uoa.gr/ptde/journal/greek/aristarchos/2.pdf
http://www.cc.uoa.gr/ptde/journal/greek/aristarchos/13.pdf
http://www.cc.uoa.gr/ptde/journal/greek/aristarchos/20.pdf
http://www.cc.uoa.gr/ptde/journal/greek/aristarchos/22.pdf
Ακαδημία Αθηνών πρακτικά.
http://www.academyofathens.gr/
Μηχανισμός των Αντικυθήρων: http://www.antikythera-mechanism.gr/faq/astronomical-questions/heliocentric-or-geocentric-universe
Εικόνα εξωφύλλου: Το σύμπαν του Φιλόλαου, εικόνα από το Κ. Γαβρόγλου Σπ. Τσόκα, «Πως αλλάζει ο κόσμος γύρω μας; Μια επιστημονική ιστορία σε κείμενα», επιμ. Π. Γυφτοπούλου, στην σελίδα: http://www.emultimedia.info/mmview/perm/geo2/files/geo2.pdf


  1. [1] Χαρακτηριστικότερο ίσως παράδειγμα το «Έργα και Ημέρες» του Ησίοδου (563-630, 663, 679, 770-825). Ενδιαφέρουσες αστρονομικές πληροφορίες υπάρχουν στους «Ορφικούς Ύμνους» όπως και στα «Αργοναυτικά» που μάλλον δείχνουν εντυπωσιακές γνώσεις για την εποχή τους, που μας αφήνουν σε απορία.
  2. [2] Σε διάκριση με του λαούς-υπηκόους της Ανατολής, όπου η σχετική ενασχόληση είχε να κάνει κυρίως με κλειστές ιερατικές κάστες γύρω από τους εκάστοτε ηγεμόνες και βασικά προς χρήση των ηγεμόνων αυτών. Η “λογική αυτή απαίτηση” των ελευθέρων πολιτών, όπως θα δούμε παρακάτω, είχε και αυτή τα όρια τής.
  3. [3] Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι υπάρχουν αρκετά κενά ως προς τις ακόμα αρχαιότερες γνώσεις και σε διάσπαρτες πληροφορίες των «ορφικών» και των «αργοναυτικών» κειμένων, ο Κ Χασάπης στο έργο του «Η ελληνική αστρονομία της Β' χιλιετίας», αναφέρει για ηλιοκεντρισμό, περιστροφή της Γης, έλξη του Ηλίου, όρη στην Σελήνη, ισότητα των εποχών, διαφορετική κλίση των ηλιακών ακτίνων στους τόπους της Γης κ.α. Επίσης υπάρχουν κενά στο θέμα της Αμερικής (δες και την ιστορία του χάρτη του Piri Reis) που σε αρχαιοελληνικά κείμενα φαίνεται γνωστή, που δείχνει ότι ίσως υπήρχε και μια γεωγραφική-αστρονομική γνώση παλαιότερη, χαμένη, της οποίας υπήρχαν ακόμα ψήγματα στην κλασική εποχή.
  4. [4] Μία ζώνη του ουρανίου θόλου, η οποία εκτείνεται 8 μοίρες πάνω και κάτω από τον ουράνιο ισημερινό, δηλ. την τομή της προέκτασης του γήινου ισημερινού στον ουράνιο θόλο.
  5. [5] Και μάλιστα βρίσκονται αρκετά κοντά του (Ερμής, Αφροδίτη).
  6. [6] Μια μικρότερη σχετικά καθυστέρηση όμως όχι αναδρομή, εμφανίζει και η κίνηση του ηλίου στην θερινή και χειμερινή του τροπή.
  7. [7] Ακόμα και σήμερα φαίνεται ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων, βρίσκεται σε αδυναμία να υποστηρίξει με επιχειρήματα τον ηλιοκεντρισμό. Η έκφραση “ο Ήλιος ή η Σελήνη ανατέλλει και δύει την τάδε ώρα”, δείχνει ακριβώς το πόσο είμαστε επηρεασμένοι ακόμα και σήμερα από την γεωκεντρική αντίληψη.
  8. [8] Με κάποιες εξαιρέσεις όπως θα δούμε παρακάτω για τον Αναξίμανδρο (υποσ. 17).
  9. [9] Μάλλον ο πρώτος που μίλησε για την σφαιρικότητα ήταν ο Παρμενίδης στα μέσα του 5ου αι. Γενικά οι Πυθαγόρειοι εισήγαγαν τα σφαιρικά σχήματα σε όλους τους πλανήτες. Είναι αξιοπερίεργο πάντως ότι η σφαιρικότητα και η περιστροφή της Γης αναφέρονται στους ορφικούς ύμνους που χρονολογούνται πολύ παλαιότερα του Ομήρου. π.β. Αντ. Πινότση, «Η εξέλιξη των κοσμολογικών ιδεών και μαθηματικών μοντέλων στην αρχαία Ελλάδα», σελ 280. Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου Αρίσταρχος ο Σάμιος. 17-19 Δεκ 2005, http://www.cc.uoa.gr/ptde/journal/greek/aristarchos/20.pdf .
  10. [10] Αυτό φαίνεται ανεξάρτητα από τις ειδικές θρησκευτικές αγκυλώσεις τόσο στην αρχαία εποχή όπως θα δούμε, όσο και τον 16ο αι. από την δημοσίευση της ηλιοκεντρικής θεωρίας του Κοπέρνικου, π.β. σχετικά H. Butterfield, «Η καταγωγή της σύγχρονης επιστήμης» (1300-1800), μετ. Ιο. Αρζόγλου, Αν. Χριστοδουλίδης, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1983, κεφ 4. Οι θρησκευτικές αγκυλώσεις απλά επέτειναν το πρόβλημα λόγω της εμμονής των πανίσχυρων τότε θρησκευτικών ταγών στην ορθότητα και θεοπνευστία της «Βίβλου».
  11. [11] Ίσως γιατί φαίνεται να κινείται ή ίσως για να καλύψουν μια ακόμα πλανητική θέση η οποία έλειπε στους αριθμούς μέχρι το δέκα όπως θα δούμε στο τρίτο μας ερώτημα, ή ίσως για να μην υπάρξει αντίδραση από τους αμύητους. Υπάρχουν πολλοί μεταγενέστεροι πάντως που τους αναφέρουν ως ηλιοκεντριστές, μάλλον αστόχως.
  12. [12] Δεν τεκμαίρεται από πουθενά ότι ο Φιλόλαος γνώριζε την μετάπτωση των ισημεριών. Η μετάπτωση μετρήθηκε και ανακοινώθηκε από τον Ίππαρχο τον 2ο αι. π.Χ. Θα μπορούσε όμως κάποιος να πει ότι η μετακίνηση της Γης εκτός κέντρου, πιθανόν να προσπαθούσε να λύσει και αυτό το πρόβλημα.
  13. [13] Ερμής, Αφροδίτη, Άρης, Δίας και Κρόνος.
  14. [14] Δεν ξεκαθαρίζει αν είναι σε αντίθεση ή συζυγία, στην εικόνα του εξωφύλλου, που είναι αγνώστου προελεύσεως, εμφανίζεται σε συζυγία και αυτή μπορούσε να δικαιολογήσει ίσως κάποιες από τις εκλείψεις.
  15. [15] Σχετικά ελεύθερη διατύπωση σε απόδοση του Β.Α Κύρκου, H. Diels W. Kranz, «Οι Προσωκρατικοί».
  16. [16] Ή έστω για έναν ήλιο και ένα φανταστικό σημείο ενέργειας στο κέντρο, καθώς και ένα άλλο πυρ ή μορφή ενέργειας, το ονομαζόμενο και Όλυμπο το περιβάλλον τον «Κόσμο».
  17. [17] Sir Th. L. Heath, «Αρίσταρχος ο Σάμιος – ο Αρχαίος Κοπέρνικος», μτφρ. Θ. Γραμμένος, εκδ. Κέντρο Έρευνα Επιστήμης και Εκπαίδευσης, Αθήνα 2005, σελ. 90-1.
  18. [18] Υπάρχουν και ερμηνείες, οι οποίες λένε ότι το χαρακτηριστικό της θεωρία αυτής ήταν η αντίχθονα και ότι δεν φαίνεται από τα σχόλια των αρχαίων συγγραφέων, να εκπλήσσονται ιδιαίτερα με την μετακίνηση της Γης από το κέντρο του κόσμου, κάτι το οποίο ίσως σημαίνει ότι υπήρχαν και παλαιότερες σχετικές προτάσεις. Πβ. Κ. Γαβρόγλου, Δ. Διαλέτης, Γ. Χριστιανίδης, «Αντιλήψεις για την κίνηση της Γης στην αρχαία ελληνική αστρονομία», σελ 64, στο Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου Αρίσταρχος ο Σάμιος. 17-19 Δεκ 2005, http://www.cc.uoa.gr/ptde/journal/greek/aristarchos/2.pdf. Στο ίδιο κείμενο αναφέρονται και δύο άλλοι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι ο Ικέτας ο Συρακούσιος και ο ο Έκφαντος από τις Συρακούσες επίσης, οι οποίοι υποστήριξαν μεν γαιοκεντρικό σύστημα αλλά με κινούμενη την Γη ο.π. σελ 66-7. Πβ επίσης και την διφορούμενη άποψη για τον Αναξίμανδρο “Ἀναξίμανδρος δέ ὅτι ἐστίν ἡ Γη μετέωρος καί κινείται περί τό τοῦ κόσμου μέσον”, (Θεον Σμυρναίος) στο Σταμάτης Ε. «Ηλιοκεντρικόν σύστημα των αρχαίων Ελλήνων», Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών 46 (1971) σελ 67.
  19. [19] D.R. Dicks, «Η πρώιμη ελληνική αστρονομία», μτφρ. Μ. Παπαθανασίου, εκδ. Δαίδαλος Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1991, σελ. 96.
  20. [20] Αυτό παράπλευρα ίσως να γέννησε την δοξασία περί αστρολογίας Dicks ο.π. σελ 96-7. Άλλο ένα χαρακτηριστικό της θεωρίας του Φιλόλαου είναι ότι μιλάει, για πιθανότητα ζωής στην αντίχθονα αλλά και στην Σελήνη.
  21. [21] Διογένης Λαέρτιος, ΙΙΙ 6.
  22. [22] Διογένης Λαέρτιος, ΙΙΙ 9 & VIII 85.
  23. [23] Το θέμα της περιστροφής της Γης στον «Τιμαίο», αναιρεί την περιστροφή του θόλου νωρίτερα, δες και Dicks σελ 176-181, (εκτός αν ο Πλάτων στο 39bc μιλούσε για την “μετάπτωση των ισημεριών” κάτι μάλλον δύσκολο, αφού αυτή έγινε γνωστή μετά από πολύχρονες μελέτες με τον Ίππαρχο).
  24. [24] Υπάρχει επίσης η μάλλον λανθασμένη γνώμη του Πλούταρχου ότι στο τέλος της ζωής του ο Πλάτων άλλαξε γνώμη στο ότι απέδωσε το κέντρο του κόσμου στην Γη χωρίς να της αξίζει, δες (Dicks, 143) και Πινότση ο.π. σελ. 282.
  25. [25] Αναλυτικότερα στο Κρυσταλία Χαλκιά, «Το πέρασμα από το γεωκεντρικό στο ηλιοκεντρικό σύστημα: Παράλληλη πορεία επιστήμης και μεταφυσικής», στο Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου Αρίσταρχος ο Σάμιος. 17-19 Δεκ 2005, σελ. 206-7. http://www.cc.uoa.gr/ptde/journal/greek/aristarchos/13.pdf Για τα κοσμοθεωρητικά και ιδεολογικά αίτια της μη αποδοχής του Αρίσταρχου, π.β. Γιάννης Παπαδάτος, «Κοσμοθεωρητικά και ιδεολογικά αίτια αγνόησης του πρωτοποριακού έργου του Αρίσταρχου του Σάμιου μέχρι την ευρωπαϊκή αναγέννηση», σελ. 331-5 από το ίδιο συνέδριο. http://www.cc.uoa.gr/ptde/journal/greek/aristarchos/22.pdf
  26. [26] Επίσης για τον ίδιο περίπου λόγο έχουμε την αυτοεξορία του Ευριπίδη και αργότερα του Αριστοτέλη. Η κατηγορία του Κλεάνθη δεν φαίνεται να απαγγέλθηκε σε δικαστήριο, αλλά πιθανόν στο βιβλίο του «Απάντηση στον Αρίσταρχο», το οποίο φαίνεται να έγραψε, από τον κατάλογο έργων του στον Διογένη τον Λαέρτιο (VII 175).
  27. [27] Αριστοφάνης, «Νεφέλες». Παρωδία των φυσικών προβλημάτων που ζητούν λύση (142-164), μελέτη των φάσεων της Σελήνης (171-2), έρευνα στα σκοτάδια του Τάρταρου και στην Αστρονομία, γεωγραφία, γεωμετρία (192-204), ο φιλόσοφος κρεμασμένος αεροβατεί και παρατηρεί τον ήλιο (217-225), νέοι θεσμοί (247-8, 365-7, 818-9, 827, 1469-71), Μετεωρολογία Νεφέλες (265, 340), άλλα μετεωρολογικά (367, 385 1280, 395, 405), παραλληλισμός με μυστικές λατρείες (505-9).
  28. [28] Αναφέρεται ότι οι Πυθαγόρειοι κυνηγήθηκαν από την Κάτω Ιταλία και διεσπάρησαν στην υπόλοιπη Ελλάδα.
  29. [29] Γιατί φαινομενικά ο Ήλιος, λόγω της ελλειπτικής τροχιάς της Γης, δεν θέλει τον ίδιο χρόνο κινούμενος ανάμεσα στις ισημερίες και τα ηλιοστάσια.
  30. [30] Από τον σχολιασμό της θεωρίας του Αρίσταρχου στον «Ψαμμίτη» του Αρχιμήδη, φαίνεται ότι ούτε ο Αρχιμήδης διάκειται αρνητικά στον ηλιοκεντρισμό πβ. σχετικά Γαβρόγλου κ.α. ο.π. σελ 80-84. Επίσης ο άλλος μεγάλος αστρονόμος ο Ίππαρχος, δεν φαίνεται πουθενά να παίρνει σαφή θέση ως προς τον γεωκεντρισμό ή μη, το δε έργο του έχει να κάνει με οπτικές παρατηρήσεις και μελέτες οι οποίες ισχύουν άνετα και στα δύο συστήματα. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τον μηχανισμό των Αντικυθήρων πβ. http://www.antikythera-mechanism.gr/faq/astronomical-questions/heliocentric-or-geocentric-universe .
  31. [31] Β. Κάλφας Γ. Ζωγραφίδης, «Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι», Θεσσαλονίκη, Ίδρυμα Νεοελληνικών σπουδών [Ίδρυμα Μανώλη Τριανταφυλλίδη], 2006, σελ. 58. Ο Heath μιλάει για μια «μάλλον ακραία περίπτωση προσαρμογής των φαινομένων σε μια προκατασκευασμένη υπόθεση». Heath ο.π. σελ 96.
  32. [32] Θα πρέπει να δούμε αυτούς τους “πλανήτες” όχι σαν μεμονωμένα σώματα, αλλά σαν τις θεωρούμενες αποστάσεις τους από το κέντρο του κόσμου. Για τον λόγο αυτό όλοι οι απλανείς μαζί θεωρούνται ως ένας “πλανήτης”. Από εκεί προέρχεται και η σύνδεση με την αρμονία. Πβ. σχετικά και το σχόλιο του Πλούταρχου για τις θεωρούμενες από τον Φιλόλαο αποστάσεις Heath, ο.π. σελ. 101. Η θεωρία αυτή της αρμονίας είναι προσφιλής και στον Πλάτωνα, για σχέση των οκτώ πλανητών του με το οκτάχορδο (Πολιτεία, 617bc ) Heath ο.π. σελ. 102,106.
  33. [33] Μία πιθανή θεωρία για την ανάγκη να εισαχθεί το “κεντρικό πυρ” έχει ο Er. Schrődinger, «Η φύση και οι Έλληνες - Ο κόσμος και η φυσική», μτφρ. Θ. Γραμμένος, εκδ. Τραυλός, Αθήνα 1995, σελ. 53. Να σημειωθεί ότι οι περισσότερες εκλείψεις Σελήνης σε σχέση με του Ηλίου, μπορεί να δικαιολογούσαν ίσως την ύπαρξη ενός άλλου πλανήτη κάτω από την Γη στους παρατηρητές της εποχής εκείνης και έτσι ίσως δικαιολογείται η Αντίχθων όπως αναφέρει και ο Αριστοτέλης, δες Heath ο.π. σελ 95 & 113.
  34. [34] G.S.Kirk – J.E.Raven-M,Schofield, «Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι», μτφρ. Δ. Κούρτοβικ, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1990, σελ.352.
  35. [35] Σήμερα κάποιοι χρησιμοποιούν τον όρο αντίχθονα για πιθανό πλανήτη ο οποίος δεν έχει ακόμα ανακαλυφθεί (Νέμεσις κ.λπ.) ή για αυτόν ο οποίος ίσως καταστράφηκε, αλλά προβλέπεται από τον νόμο Bode Titius, ανάμεσα στον Άρη και τον Δία και ίσως δημιούργησε τη ζώνη των μετεωριτών.
  36. [36] Ο Σιμπλίκιος στα σχόλια στο «Περί Ουρανού» του Αριστοτέλη (ΙΙ,13,229b), θεωρεί τον Φιλόλαο σαν τον πρώτο εισηγητή της ηλιοκεντρικής θεωρίας.
 

Ζέα ή Ζειά: Το αρχαιότερο δημητριακό και βασικό συστατικό της διατροφής των αρχαίων


 

Το αρχαιότερο δημητριακό και βασικό συστατικό της διατροφής των αρχαίων. Αναφέρεται και ως Ζειά, βρίζα, όλυρα, Emmer και ορισμένες φορές συγχέεται με το ασπροσίτι (γερμαν. Dinkel), ή την Σίκαλη, ή ακόμα και με το καλαμπόκι, μια και η λέξη Zea (Zea mais) είναι η επιστημονική ονομασία του αραβοσίτου. Ορισμένες πηγές αναφέρουν ότι ο ασπρόσιτος (ασπροσίτι) είναι το δημητριακό ζέα. Με το δημητριακό Dinkel αντί για το κριθάρι, φτιάχνεται η ομώνυμη μπύρα, όμως το δημητριακό αυτό δεν είναι η ζέα (όπως αναφέρεται σε ορισμένες πηγές), διότι η Λατινική του ονομασία είναι Triticum spelta.
Ο Ηρόδοτος (5ος αι. π.κ.ε.) αναφέρει ότι οι Αιγύπτιοι παρασκεύαζαν ψωμί αποκλειστικά από ζέα και περιφρονούσαν το σιτάρι και το κριθάρι. Ο θεόφραστος (4ος αι. π.κ.ε.) διακρίνει σαφώς τη ζέα από την όλυρα, χαρακτηρίζοντας την πρώτη ως το πλέον αποδοτικότερο μεταξύ πολλών άλλων δημητριακών. Σύμφωνα, με τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο και τον Διονύσιο τον Αλικαρνασσέα, η ζειά (όλυρα) είχε καλλιεργηθεί αποκλειστικά ως το μοναδικό δημητριακό από τους πρώτους Ρωμαίους στην αρχή της ιστορίας τους και αυτό αποδεικνύεται και από τη χρησιμοποίηση τους σε όλες τις θρησκευτικές τελετές τους.
Ο γιατρός Γαληνός (2ος αι. π.κ.ε.) αναφέρει την όλυρα ως το τρίτο σε θρεπτική αξία δημητριακό μετά το κριθάρι και το σιτάρι, ενώ όπως μας πληροφορεί ο Διοσκουρίδης (1ος αι. μ.κ.ε.) στην εποχή του ήταν διαδεδομένη μια πανάρχαια συνήθεια των Ελλήνων και των Ρωμαίων: η μίξη χονδροαλεσμένων κόκκων ζέας και σιταριού, που λεγόταν “κρίμνον”, και το οποίο ήταν ένα παχύρρευστο θρεπτικό ρόφημα που ονομαζόταν “πολτός” (χυλός).
Μα ένα άσχημο παιχνίδι παίχτηκε ει βάρος των Ελλήνων και ας διαβάσουμε πόσο σωστά το αναλύει ο στρατηγός Γ. Γ. ΑΫΦΑΝΤΗΣ. Περιγράφει ωραιότατα και πολύ σωστά, τον λόγο που είναι αδύνατον ο άνθρωπος που τρέφεται με σιτάρι, να ξεκολλήσει από τις εμφυτεύσεις που του περνάνε από την νηπιακή του ηλικία.
«Ζειά και γιατί φάρμακο σου πρέπει να είναι ή τροφή σου» Όμάδα επιστημόνων έφθασε εις τήν Θεσσαλονίκην, όπου εύρισκες τότε ανθρώπους άπό όλες τις φυλές. Ήρεύνησε προσεκτικά και έδημοσίευσε τό 1922 τό πρώτο σύγγραμμα διά τις ομάδες αίματος και τις ιδιαιτερότητες εκάστης. Οί Έλληνες είναι κατά πλειοψηφία “0″ ομάδος και οί υπόλοιποι “Α” ομάδος, οί Χάζαροι είναι “Β” ομάδος κ.λπ.
Αρχάς του 1923 στέλνουν εις τήν Θεσσαλονίκη ένα ζευγάρι ιατρών διά νά εξετάσει τήν διατροφήν τών Ελλήνων, επηρεασμένη άπό τόν Ιπποκράτη, ό όποιος έλεγε εις τους ασθενείς ”φάρμακο σου είναι ή τροφή σου”.
Άρα αυτοί έσκέφθησαν, έχει καθιερώσει εις τόν Έλληνα υγιεινή διατροφή, ποια είναι όμως ή βασική τροφή; Οί ερευνηταί κατέληξαν, σύντομα, ότι βασική τροφή τών Ελλήνων είναι τό ψωμί. Τό ψωμί όμως τών Ελλήνων ήταν από Ζειά και όχι άπό σιτάρι. Είς τά χημικά εργαστήρια συνέκριναν γρήγορα αλεύρι άπό Ζειά και Σιτάρι καί μέχρι τό 1926 διαπιστώνουν ότι:Είς τόν εγκέφαλο του ανθρώπου υπάρχει ένας αδένας μεγέθους διδράχμου τόν όποιον ονόμασαν “Αμυγδαλή” ή “Αμύγδαλα”.
Αυτός ό άδήν δημιουργεί τήν μνήμην καί τήν φαντασίαν είς τους ανθρώπους με 300 διαφορετικές πρωτεΐνες (Αμινοξέα). Αυτές οί πρωτεΐνες διά νά συνδεθούν μεταξύ των καί νά δημιουργήσουν τά συμπλέγματα της μνήμης καί νά διατηρηθούν αυτά είς τόν χρόνον, χρειάζονται μίαν δύναμιν, μίαν κόλλα, διά νά κολλήσουν. Αυτήν τήν κόλλα τήν προσφέρουν οί τροφές μας καί τήν ονομάζουμε πρωτεΐνη στηρίξεως, πού σημαίνει συγκόλλησις καί σταθεροποίησις τής μνήμης.
Τό ψωμί πού τρώμε άπό τό Σιτάρι έχει τελείως διαφορετικές πρωτεΐνες στηρίξεως άπό τό ψωμί άπό τη Ζειά. Εδώ ακριβώς έγκειται καί ή διαφορά τους. Είς τό Σιτάρι υπάρχει άφθονη ή γλουτένη. Ή γλουτένη είναι μία ισχυρή κόλλα καί χρησιμοποιείται ώς φυσική κόλλα ύπό τών ανθρώπων στην καθημερινή ζωή των. Ή γλουτένη όμως ώς πρωτείνη – στηρίξεως- (συγκόλλησις) τών πρωτεϊνών του εγκεφάλου διά τήν δημιουργίαν τής μνήμης είναι καλή μέν, διότι δημιουργεί ίσχυράν μνήμην, αλλά περιορισμένην, διότι συγκολλά περισσότερες πρωτεΐνες των απαιτουμένων και περιορίζει τό απόθεμα αυτών. Αποτέλεσμα είναι να περιορίζει την μνήμην εις πολύ λίγες εικόνες.
Έτσι καταστρέφει τήν φαντασίαν και τό δημιουργικό πνεύμα. Είναι δε εγκληματική, διότι έμμεσα καταστρέφει τήν ύγείαν και τό πνεύμα, τήν πρόοδον και τον πολιτισμόν του ανθρώπου. Ή γλουτένη του σιταριού καταστρέφει τήν ύγείαν, τό πνεύμα, τήν μεγαλοφυίαν, τον πολιτισμόν της άνθρωπότητος, διότι ώς ισχυρή κόλλα έπικολλάται εις τά τοιχώματα όλων τών αγγείων πού διέρχεται, πεπτικούς σωλήνες, έντερα, φλέβες, αρτηρίες κ.λπ. Ένεκα τούτου παρακωλύει τήν σωστήν πέψιν, κενώσεις και κυκλοφοριαν του αίματος, μέ τις αντίστοιχες επιβαρύνσεις είς τήν ύγείαν.
Είς τόν εγκέφαλον ώς πρωτεΐνη στηρίξεως κολλά ισχυρά τις πρωτεΐνες τής μνήμης μέ αποτέλεσμα, ό,τι παραστάσεις και ιδέες έβίωσεν τό παιδί είς τήν ήλικίαν 3-7 ετών, όσο λανθασμένες καί άν είναι, όσο πιό δυνατές και ξεκάθαρες αποδείξεις περί πλάνης του και άν του παρουσιάσεις αργότερα, δεν πρόκειται ώς ενήλικας νά άπορρίψη τις αποθηκευμένες μνήμες και δοξασίες του περί θεού, πολιτικής, κ.λπ. Δι’ αυτό ακριβώς οί θρησκείες, οι Δικτάτορες, οι έξουσιασταί μας μέ διάφορα τεχνάσματα καί ωραία λόγια προσπαθούν νά ποδηγετήσουν τά παιδιά άπό μικρή ηλικία και έσοφίστηκαν τά κατηχητικά, τις πολιτικές νεολαίες.
Οί Δικτάτορες καί οί Τραπεζίτες είσήγαγον τήν πολιτικήν είς τά σχολεία μέ πρόφασιν, δήθεν, τήν προπαρασκευήν ενήμερων πολιτών, ενώ στην ουσία εκπαιδεύουν τυφλούς δούλους του τραπεζικού συστήματος. Όποιος από εσάς πιστεύει είς τήν ανεξάρτητον σκέψιν τών ανθρώπων, ας άγωνισθή διά τήν κατάργησιν του συνδικαλισμού είς όλα τά σχολεία, πλην πανεπιστημίων. Επομένως ή γλουτένη του σιταριού είναι καί ή τροχοπέδη τής εξελίξεως καί του πολιτισμού.
Ταυτοχρόνως, τροχοπεδεί και τήν έλευθέραν σκέψιν καί πνευματικήν άνοδον του άνθρωπου και τόν καθιστά δούλον του ιερατείου, του κατεστημένου, διότι αγωνίζεται και θυσιάζεται δια αξίες πού του ενέπνευσαν τά οργανωμένα συμφέροντα και όχι ή φύσις. Είναι όλοι οι αγώνες του εναντίον των φυσικών νόμων.
Αντίθετα ή πρωτεΐνη στηρίξεως της Ζειά (πληθυντικός Ζειαΐ) διασπάται από τά ένζυμα και αφομοιώνεται σάν καλή τροφή άπό τόν οργανισμό.
Αυτό τό χαρακτηριστικό της την κάνει πολύτιμη εις τόν ανθρώπινο οργανισμό. Διότι ενώ χρησιμεύει ώς πρωτεΐνη “στηρίξεως” (συγκόλλησις – σταθεροποίησις) εις τις πρωτείνες μνήμης του εγκεφάλου, δεν μπλοκάρει αυτόν, δέν δημιουργεί σταθερές και άναλοίωτες ενώσεις σάν βαρύδια στον έγκέφαλον, ώς ή γλουτένη του σιταριού, και αφήνει τόν εγκέφαλο νά λειτουργή ελεύθερα νά συλλαμβάνη, νά σκέπτεται νέες ιδέες, δοξασίες, νά δημιουργεί όνειρα, φαντασία, επιστήμη, κ.λπ.
Οί αρχαίοι Έλληνες τό εγνώριζαν πολύ καλά αυτό, δι’ αυτό εκτρέφοντο μόνο μέ Ζειά εγνώριζαν ότι ή Ζειά τρέφει τό πνεύμα. Αυτό μας τό λέει ό Αισχύλος εις τό ύμνον του προς τήν Δήμητρα: “Δήμητερ ή θρέψασα τήν έμήν φρένα είναι με άξιον τών σων μυστηρίων” (Αισχύλος)
Επίσης δέν φράσσει τά αγγεία πού διέρχεται, φλέβες, αρτηρίες, κ.λπ. Δέν παρουσιάζει τις πολλές ασθένειες πού παρουσιάζει ή γλουτένη.Έπί πλέον ή Ζειά περιέχει άφθονα βιταμίνη Ο και πολλά ιχνοστοιχεία πού χρειάζεται ό οργανισμός μας, συν τό άμινοξύ “Λυσίνη” τό πολυτιμωτατο συστατικον δια τόν οργανισμό μας, πού σήμερα οί άνθρωποι τό αγοράζουμε πανάκριβα ώς συμπλήρωμα τής διατροφής μας, ένώ θά τό είχαμε άπό τό ψωμί της Ζειάς δωρεάν.
Η Ζειά
*Βοηθάει στην άπορρόφησιν τών θρεπτικών συστατικών (ca, mg) κ.ά
* Καταστέλλει τις φλεγμονές πού χρονίζουν στον οργανισμό καίκαταστρέφουν τα υγιή κύτταρα.
*Καταστέλλει τα ένζυμα του καρκινικού κυττάρου (εμποδίζει τήν ανάπτυξιν και μετάστασιν του καρκίνου).
*Περιέχει τό βασικό αμινοξύ Λυσίνη (Lycin) πού ενισχύει τόανοσοποιητικό σύστημα και είναι τό βασικό στοιχείο στηνβιοχημική λειτουργία του εγκεφάλου.
Έκτος των ανωτέρω τά άρτοπαρασκευάσματα άπό αλεύρι Ζειάς είναι εύγεστα καί άσυγκρίτως νοστιμότερα άπό τά αντίστοιχα μέ αλεύρι σιταριού. Έάν δέ φάτε ψωμί ή μακαρόνια άπό Ζειά θά ερωτήσετε, τον κρέμασαν οι Έλληνες αυτόν που τους έστέρησε αυτήν τήν ασύγκριτη άπόλαυσιν; Θά πάρετε τήν άπάντησιν ότι, του στήνουν συνεχώς ανδριάντες σέ πλατείες, στην Βουλή, και δίδουν τό όνομα του στις λεωφόρους γιά νά μην τό ξεχάσουν ποτέ.Καί τότε θά διερωτηθήτε, τί φταίει; Νά φταίει άραγε ή μεγάλη πανουργία καί εμπειρία των κοσμοκρατόρων μόνον, ή μήπως ή δουλικότης των μωροφιλόδοξων και λοιπών οργανωμένων στις μυστικές εταιρείες των; (!!!)
Νομίζω πώς όλα αυτά δέν θά ήσαν αρκετά νά τυφλώσουν τον λαό μας καί δέν θά έπετύγχανον, έάν δέν υπήρχε τό ακαλλιέργητο, τό πρωτόγονο ΕΓΩ του, τό όποιο αντιδρά σκληρά καί δέν δέχεται τό αντίθετο, όσο καθαρά καί άν απόδειξης τήν πλάνην του. Μέ τό ακαλλιέργητο ΕΓΩ δέν δύναται νά παραδεχθή ότι οί γονείς του έπλανήθησαν, διότι τότε αισθάνεται ότι μειώνεται ή προσωπικότης του καί τό κύρος του, ένώ τό καλλιεργημένο ΕΓΩ, όταν πεισθή ότι έπλανήθη τό παραδέχεται αμέσως μέ ψηλά τό κεφάλι καί υπερήφανα, διότι έτσι νοιώθει ότι είναι ισχυρό, επειδή επεβλήθη τών ενστίκτων καί τής μικροπρέπειας.Ερευνώντας ή επιτροπή, πού αναφέραμε πιό πάνω, τό διαιτολόγιο τών αρχαίων Ελλήνων έμεινε έκπληκτος.
Οί αρχαίοι δέν έτρωγαν ψωμί άπό σιτάρι. Τό σιτάρι τό είχαν ώς τροφή τών ζώων καί τό (ονόμαζαν πυρρό.) Έτρωγαν μόνον ψωμί άπό Ζειά ή Κριθάρι καί έν ανάγκη μόνον από κριθάρι ανάμεικτο με Σιτάρι. Ό Μέγας Αλέξανδρος έτρεφε την στρατιάν του μόνο μέ Ζειά, διά νά είναι οι άνδρες του υγιείς και πνευματικά ανεπτυγμένοι. Αν οι αρχαίοι Έλληνες έτρωγαν ψωμί άπό σιτάρι δέν θά είχαν τόσο ύψηλήν πνευματικήν άνάπτυξιν. Μόλις οι κοσμοκράτορες έδιάβασαν αυτήν τήν έκθεσιν τής επιτροπής, δίδουν εντολή το 1928 νά αναιρεθή αμέσως ή καλλιέργεια Ζειά στην Ελλάδα, και μόνον στην Ελλάδα.
Διά νά μειώσουν μέ το σιτάρι τήν πνευματικήν άνάπτυξιν των Ελλήνων, μειώνοντας τήν άντίληψίν τους και οργανώνοντας ταπεινήν έκπαίδευσιν των παιδιών τους καί διδάσκοντας τις πολιτικές τους εις τά σχολεία και πολιτικοποιούντες τα εις τά κόμματα που αυτοί ελέγχουν απόλυτα, για νά ποδηγετήσουν πλήρως εις πρώτον χρόνον τους Έλληνας. Ενώ τώρα αναμειγνύοντας τους μέ αλλοδαπούς, θέλουν νά τους εξαφανίσουν τελείως. Ναι άλλα πώς θά τό επιτύχουν αυτό;Αμέσως δίδουν έντολήν είς τόν τέκνον των τον Βενιζέλο νά έπιστρέψη στην Ελλάδα καί νά εξαφάνιση τήν Ζειά. Οπότε βλέπουμε τόν Βενιζέλο νά έπιστρέφη στην Ελλάδα μετά άπό 8 χρόνια αυτοε­ξορίας του, νά άνασκουμπώνεται και νά ορμά σάν λέων κατά τής Ζειάς.
Μέσα σέ 60 χρόνια μόνον ήλλοίωσαν τήν πνευματικήν ύπεροχήν του σκέπτεσθαι τών Ελλήνων, τους έκαναν αδιάφορους, άβουλους, μέ μετρίαν αντίληψιν και φιλάσθενους καί τώρα μέ τους αλλοδαπούς επιδιώκουν τόν πλήρη εξαφανισμό τής φυλής των, ένώ συγχρόνως ξοδεύουν δισεκατομμύρια δολλάρια οι φιλεύσπλαχνοι διά νά μην εξαφανισθούν οί οχιές, κόμπρες, πάντα καί άλλα ζώα καί ερπετά. Όλα τά ανωτέρω περί Ζειά, γλουτένης καί σωστής διατροφής μέ λεπτομέρειες καί τάς παραμέτρους όλων αυτών καί τήν ύγιεινήν θά τά βρήτε είς τά εμπνευσμένα καί καλομελετημένα βιβλία “Τό Όλον” καί τό «ΌΛ-ΟΝ» Ένα βιβλίο γιά τήν “ΊΑΣΗ”, του πρωτοποριακού μελετητή Μιχάλη Γρηγορίου.
Προς τό τέλος του 1928 ό “Εθνάρχης” μας Βενιζέλος, προφανώς μετά άπό κάποια εντολή, μέ της Αμύνης τά Παιδιά, τυφλά εις τον νουν καί την κρίσιν, και διψασμένα τό πώς νά ευχαριστήσουν καλλίτερα τόν άρχηγόν των έκήρυξαν τόν πόλεμον κατά της Ζειάς καί, έφορμήσαντες ακαταμάχητοι, ένίκησαν νίκην λαμπράν και εις βραχύτατον χρόνον 4 ετών δεν υπήρχε εις την Ελλάδα ούτε ένα σπυρί Ζειάς γιά σπόρο. Είπαν εις τόν λαό ότι ή Ζειά είναι ζωοτροφή, δι’ αυτό τά λεξικά την γράφουν έκτοτε ζωοτροφή και ότι είναι βλαβερή στην υγεία. Αυτό τό πρόβαλαν έντονα τά ΜΜΕ καί σέ 4 χρόνια έξηφανίσθη η Ζειά.
Όλοι οί Έλληνες εγκατέλειψαν τήν Ζειά μόνον ένας άπό όλους κράτησε σπόρο Ζειάς. Καί σήμερα 2010 καλλιεργεί Ζειά μόνον ένας ό Γ.Α. είς ένα χωριό καί κατασκευάζει μακαρόνια άπό αλεύρι Ζειάς, τά όποια είναι υπερβολικά νοστιμώτερα άπό τά μακαρόνια του σίτου. Τήν έπιθεσίν του κατά τής Ζειάς ό “εθνάρχης” μας τήν ήρχισε μέ τήν αθρόα εισαγωγήν αλεύρων σίτου ύπό τών φίλων του.
Οί φίλοι του έγιναν πάμπλουτοι καί έξέσπασε τότε τό μέγα διά τήν έποχήν και γνωστό ώς “Σκάνδαλο τών αλεύρων”. Μέσα είς 4 χρόνια οί Έλληνες είχαν ξεχάσει τήν Ζειά τελείως καί οί φίλοι του Βενιζέλου έγιναν δισεκατομμυριούχοι άπό τήν εισαγωγή τών αλεύρων του σίτου.”Αν σήμερα θελήσετε νά επαναλάβετε αυτό γιά τό σιτάρι ή κριθάρι ή κάτι άλλο, δέν θά τό πετύχετε ούτε σέ 50 χρόνια. Τόσο πολύ είχε τυφλώσει καί πειθαρχήσει ό Βενιζέλος τους οπαδούς του. Αυτό βέβαια είναι εχθρική ψυχολογία.
Θέλουν τους οπαδούς τους τελείως τυφλούς στην σκέψιν καί δούλους. Καί δέν ήρκέσθη μόνον είς τήν έξαφάνισιν του σπόρου ό “εθνάρχης” μας, επέτυχε νά σβήση τήν Ζειά από τήν μνήμην καί τήν γλώσσαν τών Ελλήνων. Αυτό θά πή τέλειον έγκλημα. Εσείς έγνωρίζατε τήν λέξιν Ζειά πριν λίγα χρόνια, όταν ήρχισε νά προβάλεται άπό εμάς στά κανάλια; Εύρήκατε τήν λέξιν σέ λεξικό πού συντάχθηκε μετά τό 1930; Δεν θά τήν εύρητε, μήν ψάχνετε. Άλλα και αν κάπου τήν εύρητε, θά τήν έξηγεί ώς ζωοτροφή… Μόνον εις τυχόν ανατυπωθέντα παλαιά λεξικά θά τήν εύρητε, ή εις τό των Άγγλων “LINDELL & SCΟΤΤ”, τό όποιον δέν τήν εξηγεί σωστά. Εις τό “ΗΛΙΟΣ” πού είναι πιο ενήμερο και σοβαρό λεξικό γράφει: Ζειά ή Ζέα… τήν Ζέαν τήν μάϊδα πού είναι ό γνωστός αραβόσιτος και κοινώς αραποσίτι”. Αραβόσιτος όμως είναι κοινώς τό Καλαμπόκι.
Ή Ζειά όμως ώς φυτό είναι κάτι σάν σιτάρι και κριθάρι, δέν έχει καμμία σχέσιν στην όψιν μέ τό καλαμπόκι, άλλα και τό σπυρί του είναι ώς του σιταριού πιό πεπλατυσμένο καί χονδρό. Ή Ζειά μέ τον Σΐτον είναι όπως ή Νερατζιά μέ τήν πορτοκαλιά.
Αν άπό άπόστασιν 50-1ΟΟμ. κοιτάζεις τήν Νερατζιά είναι όμοια μέ τήν πορτοκαλιά. Καί τό νεράτζι μέ τό πορτοκάλι, ένώ έξωτερικώς είναι όμοια, εις τήν πραγματικότητα έχουν μεγάλες διαφορές εις τά συστατικά των. Αυτό ακριβώς συμβαίνει καί μέ τους σπόρους της Ζειας και του Σιταριού.
Δέν θά έκανε ό Ι. Πασσάς αυτό τό λάθος, έάν δέν έξηφάνιζε και τήν βιβλιογραφία περί Ζειά ό “εθνάρχης” μας, όπως ό Σαούλ – Παύλος τήν βιβλιογραφία των αρχαίων Ελλήνων. Εκεί όμως πού έμεινα εμβρόντητος είναι όταν διάβασα τήν “Οδύσσεια” ραψωδία δ (4)-603-604, τό αρχαίο: “Ω έν μέν λωτός πολύς, έν δέ κύπειρον πυροί τε ζειαί τε ίδ’ εύρυφυές κρίλευκον”. Ό Κ. Δούκας ερμηνεύει: “όπου υπάρχει τριφύλλι πολύ, καί κύπερι, καί σιτάρια καί ζωοτροφές κι εύρύφυτο κριθάρι λευκό”. Πώ! Πω!… Ό κ. Δούκας ό έκλεκτώτερος ερμηνευτής έκανε λάθος;
Ένώ οί “Ελληνες χρησιμοποιούσαν πυρούς (σιτάρια) γιά ζωοτροφές καί τήν ζειά γιά ψωμί, ερμήνευσε τήν ζειά ώς ζωοτροφές, διότι ό Βενιζέλος είχε εξαφανίσει από τήν βιβλιογραφίαν καί άπό τήν μνήμην τών Ελλήνων τήν ζειά ή ζέα.Τό δημητριακό Ζειά η φύσις τό έδώρισε είς τους λαούς του Αιγαίου. Αργότερα οί Έλληνες μετανάστες τό μετέφεραν καί είς άλλες χώρες.
Τό σιτάρι ήτο φυσικό δημητριακό τών βορείων περιοχών. Οί Έλληνες τό έφεραν είς τήν Ελλάδα καί τό έκαλλιέργησαν ώς ζωοτροφή, αρκετά χρόνια πρό του Τρωικού Πολέμου, όταν ήρχισαν τό εμπόριο μέ τις βορείως του Ευξείνου Πόντου χώρες.Οι Βόρειοι λαοί αντί χρημάτων, που δέν είχαν, έπλήρωναν τα είδη πού ήγόραζαν άπό τους Έλληνας έμπορους μέ σιτάρι και έτσι ήλθε εις την Ελλάδα τό σιτάρι.
Εις τό διαδίκτυο, έάν γράψετε τήν λέξιν “Ζειά”, θά εκπλαγείτε. Θά διαβάσετε πάρα πολλά, εις τήν παράγραφο ”ΣΤΗΝ ΣΥΜΠΑΝΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΑΤΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΑΛΦΑΒΗΤΟΥ” (ύμνοι Όρφέως, Ομηρικά έπη, Μύθοι), διαβάζουμε:
«Ή πόλη τών Αθηνών ονομαζόταν και Ζείδωρος, διότι έπί του εδάφους της έκαλλιεργειτο έκτος άπό τήν έλαία και τό δημητριακό ζειά. Τό ζειά μέ τό ζήτα δηλώνει ζωή, μέ τό εψιλον γιώτα τήν μακρά πορεία και μέ τό άλφα που είναι τό πρώτο στοιχείο τό άριστον, τήν παρουσία του Αιθέρα (τό στοιχείο πού βρίσκεται παντού και δομεί τά πάντα είναι ό Αιθέρας), άρα ζειά σημαίνει μακροζωία».
Τήν Ζειά φορτοεκφόρτωναν άπό ένα λιμάνι του Πειραιώς που έξ αυτής έλαβε τό όνομα Ζέα, και μέχρι σήμερα τό λιμάνι ονομάζεται Ζέα.Και τώρα πώς επεβλήθη ή ζειά νά ερμηνεύεται εις ορισμένα λεξικά ώς ζωοτροφή. Εις τό διαδίκτυο χειριζόμενοι τήν λέξιν “Ζειά” εις τήν ΙΛΙΑΔΑ – ραψωδία Ε, στίχοι 121-240 διαβάζουμε:
«…παρά δέ σφίν έκάστω δίζυγες ίπποι έστάσι κρί λευκόν έρεπτόμενοι και όλύρας» (195). Πιό κάτω ό μεταφραστής, ελαφρά τή συνειδήσει, ή καλοπληρωμένος μεταφράζει: «…εις κάθε αμάξι είναι σιμά ζευγαρωτά πουλάρια, στέκουν και τρώγουν τήν ζειά και τό λευκό κριθάρι».
Έδώ δολοφονείται ή Ζειά, διότι ό μεταφραστής, μεταφράζει τήν ζωοτροφή “όλύρας” εις “ζειά”. Οι μεταγενέστεροι αντιγράφουν από αυτό ζειά = όλύρας = ζωοτροφή, ένώ ό Όμηρος εγνώριζε και τά δύο, ζειά και όλύρας, και έγραφε πάντα τό ορθόν, αυτό που ήθελε και έπρεπε νά διδάξη. Έδώ γράφει σαφώς: «κρι λευκόν έρεπτόμενοι και όλύρας».
Όχι ζειά, όπως ελαφρά τήν συνείδησιν και βαρυτάτην άγνοια γράφουν οι μεταφρασταί.Από τις έρευνες που έκανα, κατέληξα ότι όλύρα ώνόμαζαν τόν σημερινόν “Οροβον κοινώς ρόβην ή τό ρόβι. Πρόκειται διά τήν πιό δυνατή και αγαπητή εις τά ζώα τροφή. Ομοιάζει μέ τό βίκο (άγριαρακά). Είναι ή πιό θρεπτική τροφή τών ζώων, άλλα είναι βλαβερή διά τόν άνθρωπον.Ή όλύρα εκαλλιεργείτο από αρχαιοτάτων χρόνων εις την Ελλάδα ως ζωοτροφή. Ήτο μεσογειακό φυτό (Λεξικό “ΗΛΙΟΣ”, λήμμα Όροβος).
Είναι λογικόν νά κατάληξη μέ τόν χρόνο ή όλύρα εις όροβο. Εις τό λεξικό “LINDELL & SCΟΤΤ” θά τήν βρήτε ώς Σίκαλιν η Αγριοσίκαλιν, αυτήν τήν σύγχυσιν έκαλλιέργησαν οι φιλέλληνες… διά νά ξεχάσουμε τήν Ζειά.
Ή Ζειά καλλιεργείται σήμερα εις πολλές χώρες τής Ευρώπης και εις τόν Καναδά εις μεγάλην εκτασιν, φέρει δέ όνομα ανάλογο τής γλώσσης έκαστης χώρας. Οι Ιταλοί τήν ονομάζουν Faro, οί Γερμανοί Dingel, κ.τ.λ. Οί Έλληνες εισάγουμε σήμερα αλεύρι Ζειά άπό τήν Γερμανία μέ τό όνομα Ντίνγκελ, ώς μή περιέχον γλουτένη, αντί 6,45 Εύρώ, ήτοι τό αγοράζουμε Δέκα φορές άκριβώτερα άπό τό σιταρένιο.
Γ. Γ. ΑΫΦΑΝΤΗΣ «Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΜΠΑΙΓΜΟΣ» ΣΣ. 443-451
Η Διατροφη στην αρχαια Ελλαδα: Τις διατροφικές συνήθειες των αρχαίων Ελλήνων χαρακτήριζε η λιτότητα, κάτι που αντικατόπτριζε τις δύσκολες συνθήκες υπό τις οποίες διεξάγετο η ελληνική γεωργική δραστηριότητα. Θεμέλιο τους ήταν η λεγόμενη «μεσογειακή τριάδα»: σιτάρι, λάδι και κρασί. Στη βάση της διατροφής των αρχαίων Ελλήνων συναντούμε τα δημητριακά, ζεία και σε περιπτώσεις ανάγκης μείγμα κριθαριού με σιτάρι, από το οποίο παρασκευαζόταν ο άρτος.
Με το σιτάρι που χρησιμοποιείται σήμερα οι αρχαίοι τάιζαν τα ζώα. Τα δημητριακά συνοδεύονταν από οπωροκηπευτικά (λάχανα, κρεμμύδια, φακές και ρεβίθια). Η κατανάλωση κρέατος και θαλασσινών σχετιζόταν με την οικονομική κατάσταση της οικογένειας, αλλά και με το αν κατοικούσε στην πόλη, στην ύπαιθρο ή κοντά στη θάλασσα. Οι Έλληνες κατανάλωναν τα γαλακτοκομικά και κυρίως το τυρί. Το βούτυρο ήταν γνωστό, αλλά αντί αυτού γινόταν χρήση κυρίως του ελαιόλαδου.
Το φαγητό συνόδευε κρασί (κόκκινο, λευκό ή ροζέ) αναμεμειγμένο με νερό. Πληροφορίες για τις διατροφικές συνήθειες των αρχαίων Ελλήνων παρέχουν τόσο οι γραπτές μαρτυρίες όσο και διάφορες καλλιτεχνικές απεικονίσεις: οι κωμωδίες του Αριστοφάνη και το έργο του γραμματικού Αθήναιου από τη μία πλευρά, τα κεραμικά αγγεία και τα αγαλματίδια από ψημένο πηλό από την άλλη.
Δημητριακά και ψωμί: Τα δημητριακά αποτελούσαν τη βάση της διατροφής των αρχαίων Ελλήνων, κατά τη μινωική, τη μυκηναϊκή και την κλασική περίοδο. Χαρακτηριστικό είναι πως η Αθήνα του Περικλή, αποτελούσε το μεγαλύτερο εισαγωγέα σιτηρών του αρχαίου κόσμου: τα φορτία που κατέφθαναν από τη Μαύρη Θάλασσα και τον Ελλήσποντο ανέρχονταν κατά μέσο όρο σε 19.000 τόνους ετησίως. Κύρια προϊόντα ήταν το σκληρό σιτάρι (πύρος), η όλυρα (ζειά) και το κριθάρι (κριθαί).
Το σιτάρι μουσκευόταν προκειμένου να γίνει μαλακό και κατόπιν επεξεργαζόταν με δύο πιθανούς τρόπους: πρώτη περίπτωση ήταν το άλεσμά του προκειμένου να γίνει χυλός, ώστε να αποτελέσει συστατικό του λαπά. Η άλλη περίπτωση ήταν να μετατραπεί σε αλεύρι (ἀλείατα) από το οποίο προέκυπτε το ψωμί (ἄρτος) ή διάφορες πίττες, σκέτες ή γεμιστές με τυρί ή μέλι.Η μέθοδος «φουσκώματος» του ψωμιού ήταν γνωστή.
Κατά τη ρωμαϊκή εποχή οι Έλληνες χρησιμοποίησαν κάποιο αλκαλικό συστατικό ή μαγιά σαν καταλύτη της διαδικασίας. Η ζύμη ψηνόταν στο σπίτι σε υπερυψωμένους φούρνους από άργιλο (ἰπνός). Μια απλούστερη μέθοδος προέβλεπε την τοποθέτηση αναμμένων κάρβουνων στο έδαφος και την κάλυψη του σκεύους με καπάκι σε σχήμα θόλου (πνιγεὐς). Όταν το έδαφος ήταν αρκετά ζεστό, τα κάρβουνα απομακρύνονταν και στη θέση τους τοποθετούταν η ζύμη, η οποία καλυπτόταν και πάλι από το καπάκι.
Κατόπιν τα κάρβουνα αποθέτονταν πάνω ή γύρω από το καπάκι για διατήρηση της θερμοκρασίας. Οι πέτρινοι φούρνοι έκαναν την εμφάνισή τους κατά τη ρωμαϊκή πια περίοδο.
Ο Σόλων, ο Αθηναίος νομοθέτης του 6ου αιώνα π.κ.ε., όρισε πως το ψωμί από σιτάρι έπρεπε να καταναλώνεται μόνο κατά τις εορταστικές ημέρες. Από την κλασική εποχή και έπειτα, και μόνο για εκείνους που είχαν τα οικονομικά μέσα, το εν λόγω ψωμί ήταν διαθέσιμο καθημερινά στα αρτοπωλεία. Το κριθάρι ήταν απλούστερο στην παραγωγή, μα αρκετά πιο δύσχρηστο στην παραγωγή ψωμιού.
Το ψωμί που προκύπτει από το κριθάρι είναι θρεπτικό αλλά και βαρύτερο. Συνεπώς συνήθως ψηνόταν προτού αλεστεί για να προκύψει αλεύρι (ἄλφιτα), το οποίο χρησίμευε στην παραγωγή (τις περισσότερες φορές άνευ ψησίματος καθώς οι σπόροι ήταν ήδη ψημένοι) του βασικού πιάτου της ελληνικής κουζίνας, που ονομαζόταν μᾶζα.
Γενικά το σιταρένιο ψωμί λεγόταν «άρτος», το κριθαρένιο «άλφιτον», το προερχόμενο με ζύμη που ψηνόταν σε χαμηλούς κλιβάνους (είδος γάστρας) λεγόταν «ζυμίτης», ενώ το προερχόμενο χωρίς ζύμη που ψηνόταν σε ανθρακιά λεγόταν «άζυμος» και ιδιαίτερα «σποδίτης». Οτιδήποτε τρώγονταν με ψωμί (προσφάγιο) λεγόταν «όψον». Ο άρτος ή το άλφιτο που τρώγονταν βουτηγμένο σε άκρατο οίνο (ανέρωτο) λεγόταν «ακράτισμα».
Το ακράτισμα τρώγονταν κυρίως το πρωί, εξ ου και το πρωινό γεύμα λέγονταν ομοίως ακράτισμα. Χαρακτηριστικά οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν τους Έλληνες «κριθαροφάγους», ενώ στην κωμωδία «Ειρήνη» ο Αριστοφάνης χρησιμοποιεί την έκφραση «ἔσθειν κριθὰς μόνας», που μεταφράζεται «το να ζει κανείς μονάχα με κριθάρι» ή κατά τη νεοελληνική έκφραση «τη βγάζω με νερό και ψωμί». Στις μέρες μας επιβιώνουν διάφορες συνταγές για την παρασκευή μάζας. Σερβιριζόταν ψημένη ή ωμή, με τη μορφή χυλού ή ζυμαρικών ή ακόμη και πίττας. Επίσης μπορούσε να νοστιμίσει με τυρί ή μέλι.

Διάσημοι αθεϊστές συζητούν μεταξύ τους

Στο απόσπασμα που θα δείτε οι παρακάτω αθεϊστές συζητούν το σκοπό και την ορθότητα των επιθέσεών τους κατά της θρησκείας. Είναι όλοι τους δημόσια πρόσωπα στον αγγλοσαξονικό κόσμο και έχουν περιγραφεί ως οι «τέσσερις καβαλάρηδες του Νέου Αθεϊσμού», λόγω των γνωστών αθεϊστικών βιβλίων μπεστ σέλερ που εξέδωσαν κατά την περίοδο 2004-2007. Πρόκειται για τους:

Ρίτσαρντ Ντόκινς (Richard Dawkins), βιολόγος και συγγραφέας
Κρίστοφερ Χίτσενς (Christopher Hitchens), δημοσιογράφος και συγγραφέας
Σαμ Χάρις (Sam Harris), νευροεπιστήμονας και φιλόσοφος
Ντάνιελ Ντένετ (Daniel Dennett), φιλόσοφος και γνωσιακός επιστήμονας, του οποίου η έρευνα επικεντρώνεται στη φιλοσοφία του νου, φιλοσοφία της επιστήμης και φιλοσοφία της βιολογίας, ειδικά σε σχέση με πεδία όπως η εξελικτική βιολογία και η γνωσιακή επιστήμη (γνωσιακή επιστήμη λέγεται μια απόπειρα κατανόησης του τρόπου που δουλεύει ο νους, με συνεργασία πεδίων όπως η ψυχολογία, η τεχνητή νοημοσύνη, η φιλοσοφία, η νευροεπιστήμη, η γλωσσολογία, η ανθρωπολογία, η κοινωνιολογία και η εκπαίδευση).

Ορθολογική ανθρωπολογία

Διακόσια χρόνια από τη γέννηση του Δαρβίνου και εκατόν πενήντα από την «Καταγωγή των Ειδών», ο δαρβινισμός δεν είναι μια επιστημονική υπόθεση. Είναι μια επιστημονική θεωρία, η οποία έχει επαληθευθεί από τη μελέτη των μορφών ζωής, από την ιστορία τους και από τη γνώση των εσωτερικών διεργασιών της ζωής, της κληρονομικότητας, της εξέλιξης.
Παρά ταύτα η θεωρία της εξέλιξης αντιμετωπίστηκε και αντιμετωπίζεται με εχθρότητα. Αλλού απαγορεύεται η διδασκαλία της και αλλού διδάσκεται αναγκαστικά, μαζί με την Γραφή. Σε εμάς η άποψη της θρησκείας και η άποψη της επιστήμης για τη ζωή διδάσκονται «ελεύθερα» και παράλληλα δημιουργώντας μια κατάσταση σχιζοφρένειας και ηθικού σχετικισμού. Γιατί, λοιπόν, αυτή η διαιωνιζόμενη εχθρότητα;
■ Είναι γνωστό ότι οι σχέσεις επιστημών και θρησκείας μεταβλήθηκαν στην πορεία της Ιστορίας. Από την πυρά, η επιστήμη ανέβηκε στον άμβωνα. Αλλά ο δαρβινισμός συνεχίζει να συγκεντρώνει τα πυρά, αν όχι τις βλασφημίες του άμβωνα. Γιατί;
Ο Κοπέρνικος, ο τρελός, κατά τον Λούθηρο, που θέλησε να ανατρέψει την τέχνη της αστρονομίας, απέδειξε το αβάσιμο του γεωκεντρισμού. Την ίδια στιγμή υπομόνευσε τον ανθρωποκεντρισμό, δηλαδή την βασική παραδοχή της χριστιανικής κοσμοαντίληψης, κατά την οποία ο άνθρωπος είναι το κέντρο και ο σκοπός της Δημιουργίας. Το «σύμπαν» του Κοπέρνικου και του Κέπλερ ήταν «κλειστό». Αλλά το «σύμπαν» της νευτώνειας κοσμολογίας είναι δυνάμει ανοικτό, καθώς η ύλη είναι κατασπαρμένη στον ανοικτό, άπειρο ευκλείδειο χώρο. Η Εκκλησία υιοθέτησε το νευτώνειο πρότυπο, για δύο λόγους: Κατά τον ευσεβή Νεύτωνα, αντίθετα με τον Δημόκριτο, η ύλη, τα «άτομα», δημιουργήθηκαν από τον Θεό. Συνολικότερα το μηχανιστικό πρότυπο του Νεύτωνα ήταν συμβατό είτε με το μηχανιστικό υλισμό (Λαπλάς), είτε με τη μηχανιστική μεταφυσική της Εκκλησίας.

■ Σε τι συνίσταται, αντίθετα, το σκάνδαλο του Δαρβίνου και του δαρβινισμού; Κατά τις Γραφές, τα είδη είναι σταθερά, τέτοια που τα δημιούργησε ο Θεός, κατά την απαρχή της Δημιουργίας. Αλλά η ανάπτυξη των επιστημών της ζωής υπονόμευε βαθμιαία το δόγμα του αναλλοίωτου. Ο Λιναίος (1707-1778) υποστήριζε τη σταθερότητα των ειδών. Ο Κιβιέ (1769-1832), μπροστά στα νεότερα δεδομένα, διατύπωσε τη θεωρία των διαδοχικών καταστροφών. Ομως ο Μπιφόν (1707-1788) μιλούσε ήδη, δειλά έστω, για εξέλιξη και ο Λαμάρκ (1744-1829) πρώτος διατύπωσε μια υπόθεση για την εξέλιξη των μορφών της ζωής.
Αλλά ο Δαρβίνος ήταν αυτός που διατύπωσε μια θεωρία της εξέλιξης, με βάση τη φυσική επιλογή, δηλαδή την επιβίωση των ατόμων ενός πληθυσμού που είναι περισσότερο προσαρμοσμένα στις συνθήκες του περιβάλλοντος. Ο άνθρωπος δεν αποτελεί εξαίρεση. Είναι και αυτός προϊόν της μακράς πορείας της φυλογένεσης η οποία οδήγησε στα ανώτερα θηλαστικά, στα ανθρωποειδή και τελικά στον νοήμανα άνθρωπο.
■ Το σκάνδαλο είναι προφανές και η αντίδραση εξηγήσιμη: Ο άνθρωπος βιολογικό-φυσικό ον; Οχι σκοπός της δημιουργίας; Και η αθάνατη, άυλη ψυχή, δωρεά του δημιουργού, κατά τις Γραφές, τον Καρτέσιο και όλη τη χριστιανική ανθρωπολογία; Για άλλη μια φορά ο Θεός εξοστρακίστηκε από τον Κόσμο. Αυτά στην εποχή του Δαρβίνου. Και σήμερα; Σήμερα, όπως ισχυρίστηκα, η θεωρία του Δαρβίνου συγκεκριμενοποιημένη και εμπλουτισμένη από τα δεδομένα της παλαιοντολογίας, της βιοχημείας, της μοριακής βιολογίας και της γενετικής, αποτελεί επιστημονική θεωρία, τη μόνη η οποία μπορεί να εξηγήσει το γεγονός της εξέλιξης.
■ Αλλά πριν εξελιχθεί, η ζωή έπρεπε να υπάρξει. Λοιπόν; Λοιπόν σήμερα γνωρίζουμε ότι οι πρώτες οργανικές ουσίες δημιουργήθηκαν στις συνθήκες των αρχέγονων θαλασσών και ωκεανών. Η αρχέγονη «σούπα» των οργανικών ουσιών αποτέλεσε την πρώτη ύλη για την εμφάνιση της ζωής. Τα «συσσωματώματα» του Οπάριν πιθανόν αποτέλεσαν έναν ενδιάμεσο κρίκο από την αρχική κολοειδή σούπα, προς τα προκαρυωτικά και κατόπιν τα ευκαρυωτικά κύτταρα. Ως προς αυτό υπάρχουν κενά, υπάρχουν υποθέσεις και θεωρίες αλλά συνολικά, κατά τον Φρ. Ζακόμπ (βραβείο Νόμπελ), δεν υπάρχει μεταφυσική οντότητα η οποία κρύβεται πίσω από το φαινόμενο της ζωής.
■ Σήμερα, αντίθετα με την εποχή του Δαρβίνου, είναι γνωστές οι χημικές διεργασίες και οι μηχανισμοί της κληρονομικότητας των έμβιων.
Η αλληλεπίδραση του είδους με το περιβάλλον συνεπάγεται τη διαφοροποίηση των ατόμων μέσω των μεταλλάξεων και την εξέλιξη μέσω της φυσικής επιλογής. Λέγεται ότι οι μεταλλάξεις είναι συνέπεια του καθαρού τυχαίου. Αλλά το τυχαίο υπόκειται σε καθορισμένη νομοτέλεια (νόμοι του τυχαίου). Μέσα από τα δεδομένα των σημερινών επιστημών της ζωής, αναδύεται και θεμελιώνεται ως επιστημονική αλήθεια, όχι μόνο το γεγονός της εξέλιξης, αλλά και η ενότητα του ζωικού βασιλείου.
■ Η ενότητα του ανθρώπου με το ζωικό βασίλειο, όπως υποστηρίχθηκε από το φιλοσοφικό ρεύμα που αρχίζει από τον Αναξίμανδρο και φτάνει στον Μαρξ, αποτελεί σήμερα κεκτημένο της επιστήμης. Ειδικά για τον άνθρωπο; Η δομή του σώματος, οι βιοχημικές διεργασίες, το κληρονομικό υλικό, η δομή και η λειτουργία του εγκεφάλου, διαφέρουν ποσοτικά από άλλα, «κατώτερα» είδη, αλλά έχουν κοινή βάση.
■ Σήμερα μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι δεν υπάρχει τομή, οντολογικό άλμα, ανάμεσα στον άνθρωπο και στα υπόλοιπα ζωικά είδη. Δεν καταγόμαστε από τους πιθήκους. Αλλά το γονιδίωμα του ανθρώπου ταυτίζεται σχεδόν με το γονιδίωμα του χιμπαντζή, με τον οποίον έχουμε και ένα κοινό χρωμόσωμα.
Και ο εγκέφαλος, και η νόηση; Και τα ζώα έχουν και αισθήματα και μία υποτυπώδη νοημοσύνη. Αλλά ο άνθρωπος είναι το μόνο «ζώο» που σκέφετεται με έννοιες. Θαύμα; Σήμερα ξέρουμε ότι «το σκεπτόμενο σώμα» (Σπινόζα) ο εγκέφαλος και ειδικά ο νεοφλοιός, κύρια έδρα της νόησης, είναι προϋπόθεση και ταυτόχρονα προϊόν της κοινωνικής ζωής. Και η ψυχή;
Ο δυϊσμός ψυχής και σώματος, τάφου της ψυχής; Σήμερα μπορούμε να ορίσουμε την «ψυχή» ως το σύνολο των εσωτερικευμένων σχέσεων του ανθρώπου με τον κόσμο και των δυνατοτήτων αυτών των σχέσεων.
■ Ο άνθρωπος μέλος του ζωικού βασιλείου; Οι αναγωγιστές θα τον υποβιβάσουν σε μηχανή επιβίωσης, σε αυτόματο προγραμματισμένο με μια τυφλή αναγκαιότητα.
Οι αναγωγιστές καταλήγουν σε έναν απλοϊκό χυδαίο υλισμό. Ιδεαλιστές και πιστοί, αντίθετα, θεωρούν την άποψη της θεωρίας της εξέλιξης ως εξευτελισμό του ανθρώπου.
Και η ηθική; «Αν δεν υπάρχει θεός, όλα επιτρέπονται»! Λάθος! Ακόμα και ο ευσεβής Καντ αναγνώριζε ότι ένας άθεος μπορεί να είναι εξίσου ηθικός με έναν πιστό. Η ιστορία επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές.
■ Κατά τον χριστιανισμό, ο άνθρωπος είναι ένα ον εξαρτημένο από τον Θεό. Αντίθετα, όμως, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η αυτονομία του ανθρώπου θεμελιώνει την αξιοπρέπεια και την ελευθερία του. Σήμερα μπορούμε, αρχίζοντας από τον Δαρβίνο, να συγκροτήσουμε μια ενδοκοσμική ηθική, με κέντρο και υπέρτατη αξία τον άνθρωπο.
Και ο θάνατος; Η αθανασία της ψυχής είναι παρηγορία και αυταπάτη. Αλλά η απόρριψη του απατηλού φωτός, της υπέρβασης, συνιστά άλλο ένα κεφαλαιώδες θεμέλιο της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

10 μύθοι για το αλκοόλ (και οι αλήθειες τους)...

Νομίζετε ότι ξέρετε τα πάντα γύρω από το αλκοόλ; Ίσως και να κάνετε λάθος... Αρκετοί μύθοι που είχαμε μέχρι τώρα στο μυαλό μας καταρρίπτονται. Πριν βγείτε μάθετε όλη την αλήθεια για το αλκοόλ...

Το αλκοόλ είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη διασκέδαση και έτσι, συνεχίζει να καταναλώνεται συχνά και σε μεγάλες ποσότητες. Κάποια πράγματα που έχουμε όμως στο μυαλό μας δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Ας δούμε λοιπόν ποια είναι η αλήθεια.
Μύθος: Όλοι πίνουν…
Η αλήθεια: Κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Μπορεί ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων του πλανήτη να καταναλώνει συστηματικά αλκοόλ, αλλά πάντα υπάρχει κι ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό ανθρώπων που μένουν μακριά από το αλκοόλ. Αν λοιπόν αποφασίσετε να μην πιείτε, μην φοβάστε ότι θα είστε οι μόνοι.
Μύθος: Το αλκοόλ δίνει ενέργεια…
Η αλήθεια: Αυτή η πεποίθηση είναι εντελώς λάθος από κάθε άποψη. Το αλκοόλ όχι μόνο δεν μας προσφέρει ενέργεια, αλλά αντίθετα είναι κατευναστικό και μπορεί να προκαλέσει ακόμα και υπνηλία. Επιβραδύνει έντονα τα ανακλαστικά μας και επηρεάζει τον τρόπο που σκεφτόμαστε, μιλάμε, κινούμαστε και αντιδρούμε.
Μύθος: Η μπίρα πριν από το ποτό μας αρρωσταίνει, αλλά το ποτό πριν από την μπίρα κάνει καλό…
Η αλήθεια: Αυτό είναι ένα είδος αστικού μύθου, που δημιουργήθηκε για να εξηγήσει γιατί οι άνθρωποι αρρωσταίνουν όταν πίνουν. Κάτι τέτοιο όμως, δεν ισχύει, αφού τα επίπεδα του αλκοόλ στο αίμα μας είναι αυτά που καθορίζουν το πόσο μεθυσμένοι είμαστε, άσχετα από το είδος του αλκοόλ που καταναλώσαμε. Σαφώς βέβαια, όσο περισσότερα είδη συνδυάζουμε, τόσο πιο πιθανό είναι να… αρρωστήσουμε.
Μύθος: Είναι ασφαλές να οδηγώ υπό την επήρεια αλκοόλ αν είμαι προσεκτικός
Η αλήθεια: Αυτή είναι μια εντελώς λανθασμένη άποψη και η βασική αιτία αυτοκινητιστικών δυστυχημάτων. Κάποιος μπορεί να νομίζει πως έχει τον έλεγχο κατά την οδήγηση, αλλά το αλκοόλ επιβραδύνει έντονα τα ανακλαστικά μας, έτσι ώστε να καθιστά την οδήγηση ένα άκρως επικίνδυνο… σπορ.
Μύθος: Όσοι μεθούν συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο
Η αλήθεια: Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν την αντίδραση του οργανισμού μας στην υπερκατανάλωση αλκοόλ, όπως είναι το βάρος, η ηλικία, το φύλο, η γενετική και η ποσότητα του φαγητού και του αλκοόλ που έχει καταναλωθεί. Ο τρόπος που αντιδρά ένας άνθρωπος διαφέρει εντελώς από τη συμπεριφορά κάποιου άλλου και είναι αδύνατο να προβλέψετε πώς θα σας επηρεάσει το αλκοόλ. Επίσης, η επιρροή του αλκοόλ εξαρτάται άμεσα και από την ψυχολογία κάποιου. Είναι πιθανό όμως, να δείτε τον πραγματικό χαρακτήρα κάποιου που έχει πιεί καθότι οι αντιδράσεις του οργανισμού δεν είναι τόσο ελεγχόμενες από τη λογική.
Μύθος: Μπορώ να γίνω γρήγορα νηφάλιος αν θέλω…
Η αλήθεια: Αν είστε από εκείνους που νομίζουν ότι κάνοντας ένα κρύο μπάνιο, πίνοντας μερικά φλιτζάνια καφέ ή τρώγοντας ένα καρβέλι ψωμί θα ξεμεθύσουν, μάλλον πρέει να αναθεωρήσετε. Το μόνο που χρειάζεστε είναι να δώσετε στον οργανισμό σας χρόνο. Αναλογικά πάντα με το βάρος σας, χρειάζονται περίπου τρεις ώρες για να αποχωρήσει η επίδραση δύο ποτών που καταναλώνετε.
Μύθος: Το χειρότερο που μπορεί να μου συμβεί από το αλκοόλ είναι ανακάτεμα και ζαλάδα
Η αλήθεια: Αν το αλκοόλ καταναλώνεται σε μεγάλες δόσεις μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε δηλητηρίαση. Το αλκοόλ σε υπερβολική ποσότητα στον οργανισμό μπορεί να προκαλέσει μέχρι και τον θάνατο. Επίσης, επειδή η υπερκατανάλωση αλκοόλ μπορεί να προκαλέσει εμετό, μπορεί εύκολα να προκληθεί και αναρρόφηση που μπορεί να φτάσει μέχρι και σε ασφυξία. Μακροπρόθεσμα, η συχνή κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να οδηγήσει σε αλκοολισμό και να προκαλέσει ακόμη και καρδιακή προσβολή ή εγκεφαλικό.
Μύθος: Το αλκοόλ κάνει την ερωτική επαφή καλύτερη
Η αλήθεια: Αυτό είναι ένα ακόμα λάθος που κάνουν πολλοί. Το αλκοόλ μπορεί μεν να κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται λιγότερο άβολα σε κοινωνικές καταστάσεις, αλλά μπορεί να δημιουργήσει και πρακτικά προβλήματα στη σεξουαλική λειτουργία των ανδρών ή να μειώσει τη σεξουαλική επιθυμία των γυναικών. Το σημαντικότερο ωστόσο, είναι ότι το αλκοόλ μπορεί να επηρεάσει τη λήψη σωστών και λογικών αποφάσεων. Για αυτό πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί…
Μύθος: Το αλκοόλ δεν είναι επιβλαβές για το σώμα
Η αλήθεια: Κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ μπορεί να επηρεάσει αρνητικά το σώμα μας δημιουργώντας διαταραχές ύπνου, ναυτία, εμετό και πονοκέφαλο. Η υπερκατανάλωση αλκοόλ μπορεί να αναστείλει την ενεργοποίηση των νευρικών κυττάρων που ελέγχουν την αναπνοή – φαινόμενο γνωστό ως αναπνευστική καταστολή- που μπορεί να αποβεί μοιραία.
Μύθος: Τα ναρκωτικά είναι μεγαλύτερο πρόβλημα από το αλκοόλ
Η αλήθεια: Τόσο τα ναρκωτικά όσο και το αλκοόλ είναι αρκετά σοβαρά προβλήματα. Το αλκοόλ σκοτώνει νέους ανθρώπους ακριβώς, όπως η ηρωίνη και άλλα ναρκωτικά, ενώ σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, σχεδόν ένας στους δύο που ξεκίνησε το αλκοόλ πριν τα 14, εξαρτήθηκε από αυτό σε κάποια στιγμή της ζωής του.

Ποιες 9 καθημερινές συνήθειες μας γερνούν;

Τα γεράματα είναι αναπόφευκτα. Εξάλλου, αυτός είναι ο κύκλος της ζωής. Μήπως, όμως με τις καθημερινές μας συνήθειες …γερνάμε πριν από την ώρα μας;

Μπορεί να αισθανόμαστε μικρότεροι από ό,τι φαινόμαστε, αλλά η αλήθεια είναι ότι η κούραση της δουλειάς, το καθημερινό τρέξιμο και ο σύγχρονος τρόπος ζωής αφήνουν ανεξίτηλα τα σημάδια στο σώμα και κυρίως στο πρόσωπο μας. Οι ειδικοί μας προτείνουν κάποιους τρόπους που μπορούν να μας βοηθήσουν να γυρίσουμε τον χρόνο...πίσω.
Είστε νυχτοπούλι;
Εαν συνηθίζετε να κοιμάστε αργά, πρέπει να έχετε κατά νου ότι τα αποτελέσματα αυτής της συνήθειας σύντομα θα τα δείτε να «χαράσσονται» στο πρόσωπό σας. Η στέρηση ύπνου προκαλεί σακούλες κάτω από τα μάτια, πεσμένα, κουρασμένα βλέφαρα και ωχρότητα, σημάδια που σας κάνουν να φαίνεστε λιγότερο υγιείς άρα και λιγότερο ελκυστικοί, σύμφωνα με τους ειδικούς.
Κρατάτε κακία;
Αν είστε σε θέση να αφήσετε πίσω το παρελθόν και τις όποιες δυσάρεστες αναμνήσεις έχετε από αυτό, μπορείτε να προσθέσετε χρόνια στο …σώμα σας. Αρκετές μελέτες δείχνουν, ότι η συγχώρεση και η μετάνοια έχουν εμφανή, θετικά σημάδια στον οργανισμό.
Μάλιστα, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Journal of Behavioral Medicine το 2005, έδειξε ότι η έλλειψη συγχώρεσης αυξάνει τη δραστηριότητα των νευρώνων, η οποία μειώνει την ποιότητα του ύπνου.
Επιπλέον, η μνησικακία αυξάνει το άγχος, το οποίο με τη σειρά του αυξάνει τα επίπεδα της ορμόνης κορτιζόλης. Η ορμόνη αυτή του στρες στη συνέχεια, συμβάλλει στην... αύξηση του σωματικού βάρους, της αρτηριακής πίεσης, του σακχάρου στο αίμα και του κινδύνου του διαβήτη.
Ασκείστε μόνο όταν «πρέπει»;
Αν τα σχέδιά σας για το γυμναστήριο ξεκινούν την 1η Ιανουαρίου, στο πνεύμα των μεγάλων αποφάσεων για το νέο έτος, προκειμένου να χάσετε τα κιλά των γιορτών, τότε ίσως να πρέπει επιτέλους να παραδεχτείτε την αλήθεια: κοροιδεύετε τον εαυτό σας.
Αντίθετα, πολλές μελέτες δείχνουν, ότι η τακτική άσκηση βοηθά στην πρόληψη των ασθενειών που αφορούν στην ηλικία, ενώ παράλληλα παρατείνει τη διάρκεια ζωής. Η καθημερινή άσκηση συμβάλλει στη μείωση των επιπέδων κορτιζόλης και αυξάνει τις ευεργετικές ορμόνες όπως η τεστοστερόνη, ενώ βοηθά στον έλεγχο της υψηλής πίεσης του αίματος, βελτιώνει τη διάθεση και κρατά ισχυρό και ευέλικτο το σώμα καθώς γερνά.
Είστε γλυκατζήδες;
Αν δεν λέτε ποτέ όχι σε επιδόρπια και γλυκά, μπορεί σύντομα να χρειαστεί να πείτε «ναι, έχω ρυτίδες». Ακολουθώντας μια διατροφή υψηλής περιεκτικότητας σε ζάχαρη, δε θα βλάψει μόνο την περιφέρεια της μέσης, αλλά θα αυξήσει τον κίνδυνο του διαβήτη και μπορεί να προκαλέσει ακόμα και προβλήματα στο δέρμα.
Όταν τρώτε ζάχαρη, συμβαίνει μια διαδικασία, που ονομάζεται γλυκοζυλίωση, κατά την οποία όταν η ζάχαρη στο αίμα συνδέεται με τις πρωτεΐνες, σχηματίζουν νέα μόρια που ονομάζονται τελικά προϊόντα προχωρημένης γλυκοζυλίωσης ή για συντομία... γήρανση. Με απλά λόγια, η ζάχαρη, ενεργοποιεί μία διαδικασία, η οποία καταστρέφει την ελαστικότητα του δέρματος, κάνοντας πιο έντονες τις ρυτίδες.
Ακόμα καπνίζετε; Και πίνετε;
H σύνδεση μεταξύ καπνίσματος, αλκοόλ και μακροζωίας είναι αναμφισβήτητη. Άρα, όσο νωρίτερα σταματήσετε το κάπνισμα και το ποτό, τόσο περισσότερα (και καλύτερα) χρόνια θα προσθέσετε στη ζωή σας.
Μια μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο American Journal of Public Health το 2002 έδειξε, ότι οι καπνιστές που σταματούν το κάπνισμα στην ηλικία των 35 προσθέτουν περίπου οκτώ χρόνια στη ζωή τους, σε σύγκριση με τα άτομα που συνεχίζουν να καπνίζουν, ενώ οι καπνιστές που σταματούν το κάπνισμα στην ηλικία των 65, προσθέτουν περίπου δύο έως τέσσερα χρόνια. Επιπλέον, οι καπνιστές έχουν υψηλότερο κίνδυνο για ασθένειες όπως ο καρκίνος, οι καρδιακές παθήσεις, η άνοια και ο πρόωρος θάνατος.
Αντίστοιχα, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, μπορεί να οδηγήσει σε καρδιακή ανεπάρκεια και υψηλή αρτηριακή πίεση, καθώς επίσης κίρρωση του ήπατος και αύξηση του σωματικού βάρους. Υπενθυμίζεται δε, ότι το φυσιολογικό όριο είναι 1-2 ποτά για τις γυναίκες και 2-3 για τους άντρες σε καθημερινή βάση.
Μήπως τρίβετε τα μάτια σας;
Έχετε κουρασμένα μάτια και συνηθίζετε να τα τρίβετε; Μάλλον θα πρέπει να το ξανασκεφτείτε. Όταν τρίβετε τα μάτια σας, διασπάται το κολλαγόνο και η ελαστικότητα γύρω από την περιοχή, η οποία δημιουργεί ρυτίδες και σπασμένα τριχοειδή αγγεία.
Το δέρμα σε αυτή την περιοχή είναι απίστευτα λεπτό και εξαιρετικά ευαίσθητο και ευάλωτο. Για την ανακούφιση από την κούραση ή τα ερεθισμένα μάτια, αντί να τα τρίβετε, δοκιμάστε να τοποθετήστε δύο φακελάκια πράσινου τσαγιού. Αφήστε τα να κρυώσουν και τοποθετήστε τα στα μάτια σας για 10 λεπτά.
Κοιμάστε με το πρόσωπό στο μαξιλάρι;
Όσο παράδοξο και αν ακούγεται, εάν κοιμάστε με το πρόσωπο στο μαξιλάρι μπορεί να γεράσετε...νωρίτερα. Μάλιστα αυτό συμβαίνει με δύο τρόπους: 1) πιέζοντας επίμονα το πρόσωπό σας σε ένα μαξιλάρι, τραυματίζετε το δέρμα σας και με την πάροδο του χρόνου, αυτό το τραύμα, επιδεινώνεται και μπορεί να δημιουργήσει μόνιμες ρυτίδες, διασπώντας το κολλαγόνο. 2) Επίσης, η ικανότητα του δέρματος να αναπλάθεται κινδυνεύει, καθώς διαταράσσετε την κυκλοφορία του αίματος στο τμήμα του προσώπου που πιέζεται.
Τρώτε «στο πόδι»;
Εάν συνηθίζετε να καταναλώνετε πρόχειρο φαγητό, το οποίο είναι πλούσιο σε νάτριο και λιπαρά, αυξάνετε τα επίπεδα χοληστερόλης στον οργανισμό σας και ενισχύετε τη διαδικασία της γήρανσης, συμβάλλοντας παράλληλα στον κίνδυνο εμφάνισης παχυσαρκίας.
Με την αύξηση του σωματικού βάρους έχετε υψηλότερο κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα και διαβήτη. Αντίθετα, αποφεύγοντας τα επεξεργασμένα τρόφιμα και μειώνοντας την ποσότητα της ζάχαρης και του λίπους στη διατροφή σας, μειώνετε σημαντικά όλους αυτούς τους κινδύνους.
Πίνετε σπάνια νερό;
Η αύξηση της ποσότητας του νερού, που πίνετε κάθε μέρα μπορεί να είναι το κλειδί για τη νεανική επιδερμίδα. Το νερό είναι απαραίτητο για τη διατήρηση της υγρασίας του δέρματος και βοηθά στην επίτευξη των απαραίτητων θρεπτικών συστατικών στο δέρμα.
Επιπλέον, το νερό βοηθά τα κύτταρα του δέρματος να αναζωογονηθούν γρηγορότερα, ενώ σε αντίθετη περίπτωση, το δέρμα αφυδατώνεται, άρα προκαλείται ξηρότητα, χάνει την ελαστικότητά του και είναι επιρρεπές στις ρυτίδες.

9 γνωστοί και άγνωστοι τύποι τροφικής δηλητηρίασης

Η τροφική δηλητηρίαση, που ονομάζεται επίσης τροφιμογενής ασθένεια, είναι η ασθένεια που προκαλείται από την κατανάλωση μολυσμένων τροφίμων, όταν αυτά προσβληθούν από μολυσματικούς οργανισμού (βακτήρια, ιοί, παράσιτα, τοξίνες).

Σύμφωνα με το webmd.com, τα συμπτώματα της τροφικής δηλητηρίασης περιλαμβάνουν συχνά ναυτία, εμετό ή διάρροια, η οποία μπορεί να αρχίσει λίγες ώρες μετά την κατανάλωση μολυσμένων τροφίμων. Τις περισσότερες φορές, η τροφική δηλητηρίαση είναι ήπια και υποχωρεί χωρίς θεραπεία, ωστόσο, σε μερικές περιπτώσεις απαιτείται ακόμα και νοσηλεία.
Στις ομάδες υψηλού κινδύνου για διάφορες μορφές τροφικής δηλητηρίασης περιλαμβάνονται οι έγκυες γυναίκες, οι ηλικιωμένοι, τα μικρά παιδιά και τα άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, που θα πρέπει να αποφεύγουν την κατανάλωση μισοψημένων κρεάτων και αυγών, μη παστεριωμένων γαλακτοκομικών προϊόντων, άψητων λουκάνικων και αλλαντικών καθώς επίσης και ωμών θαλασσινών. Ποιοι είναι οι γνωστοί αλλά και άγνωστοι τύποι τροφικής δηλητηρίασης;
Λιστέρια
Η λιστέρια είναι ένα γένος βακτηρίων, που περιέχει επτά είδη. Μπορεί να προκληθεί από ωμά φρούτα, λαχανικά και μη παστεριωμένα γαλακτοκομικά προϊόντα.
Τα συμπτώματα της λοίμωξης περιλαμβάνουν πυρετό, μυϊκούς πόνους, στομαχικές διαταραχές ή διάρροια, που μπορούν να διαρκέσουν από δύο ημέρες έως δύο μήνες μετά την έκθεση. Για την καλύτερη ασφάλειά σας τρίψτε τα ακατέργαστα προϊόντα (φρούτα και λαχανικά) πολύ καλά πριν τα κόψετε και φυλάξτε τα στο ψυγείο στους 4 °C. Μάλιστα οι ειδικοί επιμένουν, ότι πρέπει να δείχνετε ιδιαίτερη φροντίδα όταν κάποιο προϊόν έρθει σε επαφή με τη φλούδα του πεπονιού.
Ακόμη, τα γαλακτοκομικά προϊόντα που παρασκευάζονται από νωπό γάλα, όπως το γιαούρτι και τα μαλακά τυριά, μπορεί να αναπτύξουν λιστέρια, καθώς τα βακτήριά της μπορούν να ζήσουν σε ψυχρότερες θερμοκρασίες. Ελέγξτε την ετικέτα των προϊόντων που αγοράζετε και βεβαιωθείτε, ότι υπάρχει σαφής ένδειξη παστερίωσης.
Σαλμονέλα
Πουλερικά και αυγά, επεξεργασμένα τρόφιμα και ωμό κρέας είναι οι «συνήθεις ύποπτοι» για σαλμονέλα. Πρόκειται ίσως για το πιο γνωστό είδος τροφικής δηλητηρίασης, καθώς τα βακτήρια της σαλμονέλα μπορούν να μολύνουν οποιοδήποτε τρόφιμο, αν και υπάρχει ένας μεγαλύτερος κίνδυνος από τα ζωικά προϊόντα, λόγω της επαφής με τα περιττώματα των ζώων.
Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν κράμπες στο στομάχι, πυρετό και διάρροια για 12 έως 72 ώρες μετά την έκθεση, ενώ η ασθένεια συνήθως διαρκεί τέσσερις έως επτά ημέρες. Για την καλύτερη ασφάλειά σας ποτέ μην καταναλώνετε ωμά ή ελαφρώς μαγειρεμένα αυγά.
Προσοχή στα πουλερικά. Πρέπει να είναι πολύ καλά μαγειρεμένα, ενώ πρέπει να αποθηκεύονται χωριστά από τα άλλα τρόφιμα. Πλύνετε πολύ καλά τα χέρια σας, τις σανίδες κοπής και τα σκεύη μετά το μαγείρεμα των πουλερικών.
Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί ότι ορισμένα φρέσκα προϊόντα όπως τομάτες, καυτερές πιπεριές, χόρτα για σαλάτα, παπάγια και μικροί βλαστοί μπορεί να εμφανίσουν σαλμονέλα. Αυτό συμβαίνει ενδεχομένως επειδή καλλιεργούνται σε θερμές, υγρές συνθήκες και συχνά τρώγονται ωμά ή ελαφρώς μαγειρεμένα. Οι λοιμώξεις μπορεί να είναι σοβαρές ή ακόμη και θανατηφόρες σε άτομα που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο, όπως τα μωρά και οι ηλικιωμένοι με εύθραυστη υγεία.
Ακόμη, τσιπς, κράκερ, έτοιμες σούπες και κατεψυγμένα γεύματα μπορεί να αποτελέσουν ένα μικρό κίνδυνο για λοίμωξη από σαλμονέλα. Ωστόσο, το ωμό κρέας και ιδιαίτερα ο κιμάς, είναι μέσα στα προϊόντα που μπορούν να αναπτύξουν σαλμονέλα.
Αποφύγετε την επαφή με τα χέρια όταν μαγειρεύετε ωμό κρέας και καθαρίστε διεξοδικά με ζεστό νερό και σαπούνι τα χέρια σας, μαγειρικά σκεύη και επιφάνειες, μετά την επαφή (με το ωμό κρέας).
E. coli
Το βακτήριο E. coli ζει στο έντερο των ζώων και μπορεί να μολύνει το βόειο κρέας κατά τη διαδικασία σφαγής. Τα συμπτώματα της λοίμωξης από Ε. coli περιλαμβάνουν σοβαρές κοιλιακές κράμπες, διάρροια και έμετο.
Η ασθένεια αναπτύσσεται συνήθως αρκετές ημέρες μετά την έκθεση και μπορεί να είναι σοβαρή ειδικά σε ευάλωτα άτομα. Διαρκεί περίπου μία εβδομάδα.
Για την ασφάλειά σας μαγειρέψτε κρέας αρκετά καλά (αποφύγετε να είναι ροζ στο κέντρο) και μην τοποθετείτε ένα μαγειρεμένο κομμάτι κρέας σε ένα πιάτο, που προηγουμένως έχετε ακουμπήσει το ωμό κρέας. Πλύνετε τα σκεύη, με ζεστό νερό και σαπούνι.
Οι φρέσκοι χυμοί και το γάλα μπορούν επίσης να αναπτύξουν E.coli. Η παστερίωση χρησιμοποιεί τη θερμότητα για να σκοτώσει τα βακτήρια, γι' αυτόν το λόγο καλό θα ήταν να μην εμπιστεύεστε προϊόντα που δεν έχουν παστεριωθεί. Αν δεν είστε σίγουροι, βράστε το προϊόν πριν το πιείτε.
Αλλά και για τα φρούτα και τα λαχανικά υπάρχει ο κίνδυνος να μολυνθούν από E. coli, εάν το λίπασμα ή το νερό που χρησιμοποιείται για να αναπτυχθούν φέρει τα βακτήρια. Τα φυλλώδη πράσινα προϊόντα μάλιστα, έχουν υψηλότερο κίνδυνο.
Αλλαντίαση
Η αλλαντίαση είναι μια σπάνια, πιθανώς θανατηφόρα ασθένεια που συνδέεται με ακατάλληλα κονσερβοποιημένα προϊόντα. Μάλιστα, τα σπιτικά προϊόντα (όπως το μέλι, τα αλλαντικά, προϊόντα που έχουν υποστεί ζύμωση, όπως τα καπνιστά ή τα παστά ψάρια), που έχουν κονσερβοποιηθεί διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο.
Στην περίπτωση της αλλαντίασης, τα μωρά έχουν τον υψηλότερο κίνδυνο να νοσήσουν, ενώ τα συμπτώματα περιλαμβάνουν κράμπες, εμετό, αναπνευστικά προβλήματα, δυσκολία στην κατάποση, διπλή όραση και αδυναμία ή παράλυση. Αν υποψιάζεστε δηλητηρίαση από αλλαντίαση, καλέστε αμέσως τον γιατρό σας.
Για την καλύτερη ασφάλειά σας ποτέ μη δίνετε μέλι σε παιδιά κάτω των 12 μηνών και πετάξτε κουτιά, που έχουν διογκωθεί, βάζα με διαρροή και κονσέρβες, που έχουν σκουριάσει.
Σταφυλόκοκκος
Αν και οι περισσότεροι δε το γνωρίζουν, είναι πολύ πιθανό κάποιος να νοσήσει από σταφυλόκοκκο, λόγω της κατανάλωσης μίας σαλάτας, ενός σάντουιτς ή κάποιου αρτοσκευάσματος. Απλά, η διαφορά είναι, ότι τα τρόφιμα αυτά είναι «φορείς» της λοίμωξης. Με απλά, λόγια για να μεταφερθεί το βακτήριο πρέπει αυτός που ετοιμάζει το προϊόν να νοσεί ο ίδιος από σταφυλόκοκκο.
Ο κατάλογος των τροφίμων, που διατρέχουν το υψηλότερο κίνδυνο περιλαμβάνει σάντουιτς, σαλάτες (όπως αυγό, τόνο, κοτόπουλο, πατάτες, μακαρόνια), γλυκίσματα με γέμιση κρέμας και πουτίγκες. Τα συμπτώματα εμφανίζονται γρήγορα, μέσα σε μόλις 30 λεπτά και περιλαμβάνουν έμετο, κράμπες και διάρροια. Η ασθένεια διαρκεί συνήθως μία έως τρεις ημέρες.
Για να προστατευτείτε πλύνετε καλά τα χέρια πριν το φαγητό και μη χειρίζεστε τρόφιμα, εάν είστε άρρωστοι, έχετε μόλυνση στη μύτη ή τα μάτια, μια ανοικτή πληγή ή μόλυνση στα χέρια ή τους καρπούς σας.
Καμπυλοβακτήριο
Μόλις μία σταγόνα από το ζουμί ενός ωμού πουλερικού μπορεί να προκαλέσει την ανάπτυξη του καμπυλοβακτηρίου, μιας όχι ιδιαίτερα γνωστής ασθένειας, που βρίσκεται όμως μεταξύ των κύριων αιτιών τροφικής δηλητηρίασης.
Τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν πυρετό, κράμπες, διάρροια και έμετο, ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι αναρρώνουν σε λιγότερο από μια εβδομάδα. Ωστόσο σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να οδηγήσει σε σύνδρομο Guillain-Barre, μια σπάνια, σοβαρή ασθένεια, η οποία αναπτύσσεται λίγες εβδομάδες μετά από διαρροϊκές ασθένειες και μπορεί να προκαλέσει προσωρινή παράλυση.
Νοροιός γαστρεντερίτιδας
Ο νοροιός είναι μία αρκετά συνηθισμένη μορφή τροφικής δηλητηρίασης. Πρόκειται για έναν τύπο γαστρεντερίτιδας, αυτό που απλά ονομάζουμε «γρίπη στο στομάχι». Μπορεί να προκαλέσει έμετο και διάρροια, που διαρκούν συνήθως 24 με 48 ώρες.
Οι συγκεκριμένοι ιοί (norwalk virus) μολύνουν τα τρόφιμα, όταν ένας εργαζόμενος τροφίμων δεν πλύνει καλά τα χέρια του μετά τη χρήση της τουαλέτας. Τα τρόφιμα όπως σαλάτες ή ωμά οστρακοειδή τίθενται σε κίνδυνο ακριβώς επειδή δε μαγειρεύονται πριν από το φαγητό.
Vibrio vulnificus
Το «vibrio vulnificus» είναι ένα βακτήριο που ζει σε ζεστό θαλασσινό νερό και μπορεί να μολύνει τα οστρακοειδή, κυρίως τα στρείδια. Η V. vulnificus μόλυνση προκαλεί τα ίδια συμπτώματα με την γαστρεντερίτιδα, αλλά σε άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να εξελιχθεί σε απειλητική για τη ζωή λοίμωξη του αίματος.
Παραλυτική δηλητηρίαση από οστρακοειδή
Η παραλυτική τοξίνη των μαλακίων (PSP) παράγεται από ορισμένα είδη φυκιών. Όταν αυτά τα φύκια «ανθίζουν» - διαδικασία γνωστή ως «κόκκινη παλίρροια» - παράγουν υψηλά επίπεδα της τοξίνης αυτής και τα οστρακοειδή μπορεί να μολυνθούν.
Τα συμπτώματα του PSP περιλαμβάνουν μούδιασμα στα χείλη και τη γλώσσα, δυσκολία στην αναπνοή και ενδεχόμενη παράλυση. Ωστόσο, σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να επέλθει ο θάνατος σε λιγότερο από 30 λεπτά μετά από έκθεση. Ευτυχώς, βέβαια η περίπτωση αυτή είναι εξαιρετικά σπάνια καθώς τα οστρακοειδή ελέγχονται τακτικά για τις τοξίνες, πριν πωληθούν στο κοινό.
Σκομβροτοξίνη
Η δηλητηρίαση σκομβοτοξίνη (scombrotoxin) είναι μια αλλεργικού τύπου αντίδραση στην κατανάλωση ψαριών, τα οποία έχουν αρχίσει να χαλάνε. Τα πιο «ύποπτα» είναι ο τόνος, το σκουμπρί και τα μαγιάτικα.
Στα πρώτα στάδια της αλλοίωσης, τα βακτήρια παράγουν ισταμίνες στα ψάρια και αυτό προκαλεί μια αίσθηση καψίματος στο στόμα, κνησμώδες εξάνθημα, ζάλη, πονοκέφαλο και διάρροια. Τα συμπτώματα συνήθως υποχωρούν μέσα σε τέσσερις έως έξι ώρες και τα αντιισταμινικά φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν.
Πότε να καλέσετε γιατρό
Οι περισσότεροι τροφιμογενείς νόσοι συνήθως θεραπεύονται μόνες τους, αλλά σε περιπτώσεις όπου έχετε:
• υψηλό πυρετό
• κόπρανα με αίμα
• παρατεταμένο έμετο
• διάρροια (που διαρκεί περισσότερο από τρεις ημέρες)
• σημάδια αφυδάτωσης (στεγνό στόμα, ζάλη, μειωμένη ούρηση)
επικοινωνήστε άμεσα με τον γιατρό σας.